„Azjatyckie tygrysy” - pierwotnie popularna nazwa czterech wschodnioazjatyckich państw − Korei Południowej, Tajwanu, Singapuru i Hongkongu − których wspólną cechą był szybki wzrost PKB. Później termin ten został poszerzony o kolejne wschodnioazjatyckie kraje (Malezja, Tajlandia, Chiny, Filipiny, Wietnam, Indonezja i Makau), które weszły na podobną ścieżkę rozwoju pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XX w. Istnieje wiele rozbieżnych teorii ekonomicznych tłumaczących sukces ekonomiczny azjatyckich tygrysów. Najczęściej uważa się jednak, że głównymi czynnikami ich sukcesu były:

- niskie podatki i minimalne wydatki socjalne,

- wysoki etos pracy, początkowo niskie płace i małe wymagania bytowe ludności,

- startowanie z bardzo niskiego pułapu poziomu życia,

- położenie geopolityczne umożliwiające łatwy dostęp do rynków zbytów krajów rozwiniętych,

- szybkie postępy w edukacji,

- wysoka stopa oszczędności i inwestycji,

- otwarcie na kapitał inwestycyjny przy jednoczesnej ochronie własnego rynku wewnętrznego.

„Pięciolatka” - nazwa planów gospodarczych ZSRR począwszy od roku 1928. Pierwsza pięciolatka (1928–1932) miała na celu zlikwidowanie własności prywatnej (kładąc kres polityce NEP-u) oraz rozwój przemysłu ciężkiego i rolniczego. O ile – według władz radzieckich – powiódł się plan rozwoju przemysłu ciężkiego, to skutkiem kolektywizacji była klęska głodu. Druga pięciolatka (1932-1937) miała podnieść konsumpcję oraz całkowicie zlikwidować kapitalizm i podział klasowy. Nacisk skierowano na rozwój rolnictwa (w tym jego całkowitą mechanizację) i przemysłu lekkiego. Hasłem przewodnim była praca na rzecz wzrostu konsumpcji, czyli poprawę stopy życiowej. Na przykład produkcja traktorów miała wzrosnąć do wartości 170 tys. traktorów rocznie, co samo to miało zwiększyć wydajność wsi niezmechanizowanych o 60%, zyski z eksportu miały być przeznaczone na świadczenia socjalne.

Adam Smith – (1723-1790) - ekonomista brytyjski. Twórca i najwybitniejszy przedstawiciel klasycznej szkoły angielskiej. Główna praca: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.

Najważniejsze poglądy:

- Sprawne funkcjonowanie społeczeństwa zapewnia mechanizm rynkowy - rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ "niewidzialna ręka" rynku dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania;

- Rynek jest mechanizmem samoregulującym ceny, ilości dóbr i usług oraz dochody, mechanizmem scalającym społeczeństwo, a zarazem własnym strażnikiem;

- Największe niebezpieczeństwo systemu tkwi w porozumieniach monopolistycznych;

- Motorem działania jednostek jest interes własny, regulatorem sprzecznych interesów zaś konkurencja - poprzez wzajemne oddziaływanie te egoistyczne motywy przekształcają się w harmonię interesów całego społeczeństwa;

- Źródłem wszelkiego bogactwa jest praca ludzka;

- Nie każda praca tworzy bogactwo - powstaje ono tylko w wyniku pracy produkcyjnej, czyli tej, która stwarza materialne środki zaspokojenia potrzeb ludzi w społeczeństwie;

- Środkiem wzrostu produktywności jest podział pracy - każdy powinien wykonywać tę czynność, którą najlepiej opanował (przykład fabryki szpilek);

- Smith był zwolennikiem likwidacji ceł oraz wolnego handlu pomiędzy krajami.

Akty Nawigacyjne - ustawa angielska wydana 1651, regulująca zasady żeglugi i transportu morskiego obowiązujące w wymianie handlowej z Anglią. Nawigacyjny Akt wprowadzał ograniczenia dla statków cudzoziemskich obsługujących handel zagraniczny Anglii. Zgodnie z przyjętymi w Akcie zasadami towary z krajów pozaeuropejskich mogły być dostarczane do Anglii i jej kolonii tylko na statkach angielskich. Towary europejskie zaś mogły być dostarczane do Anglii wyłącznie na statkach angielskich bądź na statkach krajów, z których towary pochodziły. Nawigacyjny Akt wymierzony był w monopolistyczną pozycję Holandii w handlu morskim i stał się przyczyną wojen angielsko-holenderskich.

Angielska rewolucja przemysłowa - proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIII wieku w Anglii i Szkocji i związany był z przejściem od ekonomii opartej na rolnictwie i produkcji manufakturowej bądź rzemieślniczej do opierającej się głównie na mechanicznej produkcji fabrycznej na dużą skalę (przemysłową). Główną przyczyną rewolucji przemysłowej była eksplozja demograficzna. Doprowadziła ona do wzrostu liczby mieszkańców, w wyniku którego rosły również potrzeby rynków. Nie mogły ich zaspokoić manufaktury, które od produkcji rzemieślniczej różniły się tylko organizacją procesu produkcji. Drugą, pod względem ważności, przyczyną rewolucji przemysłowej była rewolucja agrarna (rolna), która doprowadziła do przemiany tradycyjnego feudalnego rolnictwa w rolnictwo nowoczesne.

Bitwa o handel - nazwa wielkiej akcji polityczno-gospodarczej w latach planu 3-letniego 1947–1949 w PRL, której celem była nacjonalizacja handlu drogą niszczenia handlu prywatnego przez ustalanie cen maksymalnych i narzucanie wysokich podatków. W jej wyniku upaństwowiono i ograniczono sieć handlową w Polsce.

Bubble Act - W 1825 roku rząd uchylił ustawę Bubble Act, uchwaloną po upadku Kompanii Mórz Południowych co zlikwidowało ścisłe limity na tworzenie nowych przedsięwzięć gospodarczych. Zniesiono także ograniczenie się spółki akcyjnej do maksymalnie pięciu odrębnych inwestorów.

Bulionizm - polityka gospodarcza prowadzona XV–XVI w. większości krajów europejskich; wczesny merkantylizm; bulionizm utożsamiał bogactwo kraju z posiadaniem szlachetnych kruszców, złota i srebra; wg bulionistów kraj może osiągnąć bogactwo, uprawiając politykę dodatniego bilansu płatniczego; w Polsce w XVI i na początku XVII w. w polityce gospodarczej stosowano pewne elementy bulionizmu, np. zakaz wywozu pieniądza za granicę; Myśl ekonomiczna zawdzięcza bulionizmowi stworzenie zrębów teorii pieniądza, handlu zagranicznego i bilansu płatniczego. Głównymi przedstawicielami bulionizmu byli B. Davanzati, G. Scaruffi, J. Hales, G. De Malynes.

Cech – XII – XIIIw. organizacja zrzeszająca właścicieli warsztatów jednej specjalności oraz czeladników. Funkcje cechu:

- Produkcyjne - określenie rozmiarów produkcji i kontrola jakości wyrobów

- Szkoleniowe - kontrola kształcenia uczniów

- Sądownicze - ustalanie reguł życia cechu

- Religijne - udział w nabożeństwach

- Militarne - organizacja milicji miejskiej

COP (Centralny Okręg Przemysłowy) - okręg przemysłowy przemysłu ciężkiego budowany w 1936–1939 w południowo-centralnych dzielnicach Polski. Był jednym z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczypospolitej. Celem COP-u było zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski, rozbudowa przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, a także zmniejszenie bezrobocia wywołanego skutkami wielkiego kryzysu.

Corn Laws (ustawy zbożowe) - seria ustaw regulujących międzynarodowy handel produktami rolnymi, które obowiązywały w Wielkiej Brytanii w latach 1815-1846. Ich celem była ochrona brytyjskich producentów rolnych. Ustawy zbożowe tworzyły ułatwienia eksportowe dla brytyjskich producentów rolnych, a jednocześnie przewidywały nakładanie wysokich ceł na zboża importowane, gdy ich cena spadała poniżej określonego poziomu. W ten sposób chroniły one rodzimych producentów poprzez obniżenie poziomu konkurencji z zewnątrz.

Cykle Kondratiewa - w 1928 opublikował prace Wielkie cykle koniunktury gosp., gdzie analizował przebieg koniunktury w Ang,Fr,WB,Niem i USA (1780-1920). Występuje regularność procesów gosp ,która przybiera forme 50-60 letniego cyklu (wzrost+spadek).Przebadał zmiany : wskaźnika cen towaru, przychód z obligacji państwowych, roczna płaca rolników, obroty handlu zagranicznego/mieszkaniec. Odp. na pytanie-czy w dł. okresie mamy regularność? Wykazał że gosp ma cykliczne zmiany z fazami wzrostu/stagnacji PKB. 

Czarna śmierć – termin określający jedną z największych epidemii w dziejach ludzkości, panującą w XIV-wiecznej Europie. Obecnie za jej przyczynę uważa się bakterię Yersinia pestis (zwaną też pałeczką dżumy), powodującą dżumę, na co wskazuje analiza DNA ofiar zarazy. Epidemia czarnej śmierci wybuchła w Azji Środkowej, być może w Chinach, skąd przez jedwabny szlak w 1346 dostała się na Krym, a  stamtąd rozprzestrzeniła się na basen Morza Śródziemnego i całą Europę, roznoszona prawdopodobnie przez pchły pasożytujące na szczurach śniadych zamieszkujących ówczesne statki handlowe. Szacuje się, że zaraza spowodowała śmierć 30–60% ludności ówczesnej Europy. A w wymiarze ogólnoświatowym, populacja została zredukowała z 450 milionów do 350–375 milionów i potrzebowała aż 150 lat, by wrócić do stanu liczebnego sprzed pandemii. Czarna Śmierć powracała jeszcze sporadycznie do Europy aż do dziewiętnastego stulecia.

Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne), a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się w XVI wieku.

Przyczyny:

- wielkie odkrycia geograficzne

- rezygnacja ze służby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych

- pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napływem szlachetnych kruszców a tym samym spadek realnej wartości pieniądza

- dążenia szlachty do zwiększenia swoich dochodów

Eugeniusz Kwiatkowski – (1888-1974) polski wicepremier, minister przemysłu i handlu, minister skarbu II RP.

Czteroletni plan ekonomiczny:

- rozbudowa COP’u

- zwiększenie liczby fabryk

- likwidacja dysproporcji ekonomicznych w poszczególnych częściach kraju

- utrzymanie równowagi budżetowej drogą ściągania podatków

- ulga podatkowa od inwestycji prywatnych na terenach preferowanych

- wpływy z monopoli państwowych.

Europejska Wspólnota Gospodarcza - międzynarodowa organizacja gospodarcza, powołana do życia 1 stycznia 1958r. powstała w wyniku procesów integracyjnych rozpoczętych po II wojnie światowej przez europejskie państwa demokratyczne o gospodarce rynkowej. Główne cele EWG to: równomierny rozwój gospodarczy państw członkowskich, spójność ekonomiczna, wzrost stopy życiowej oraz zacieśnianie stosunków między krajami EWG. Cele te realizowane są dzięki: znoszeniu w stosunkach handlowych między członkami ograniczeń celnych, ograniczeń ilościowych oraz innych opłat i barier o podobnych skutkach; ustanowieniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej; swobodnemu przepływowi ludzi, towarów, usług i kapitału; wspólnej polityce w zakresie handlu, rolnictwa, transportu, ochrony środowiska, energetycznej i kulturalnej; wspieraniu badań; ujednoliceniu wolnego rynku i ustawodawstwa państw członkowskich; stowarzyszeniu i szerokiej współpracy z krajami trzecimi (EWG w stosunkach gospodarczych występowała jako jednolity podmiot).

Feudalna własność podzielona - Charakterystyczna cecha ustroju feudalnego (okres wczesnego średniowiecza) – podwójna własność ziemi, która polegała na tym, że pan feudalny posiadał własność zwierzchnią (pełną) nad całą ziemią, a chłop zaś własność użytkową w odniesieniu do użytkowanej przez siebie pańskiej ziemi.

Fizjokratyzm - teoretyczny system poglądów ekonomicznych, powstały w połowie XVIII w. we Francji. Jego twórcą był F. Quesnay. Jej hasła były związane z ideą porządku naturalnego. Fizjokraci akcentowali znaczenie pracy i rolnictwa jako jedynych źródeł bogactwa. Fizjokraci polscy żądali nadania chłopom wolności osobistej i dziedzicznego posiadania uprawianej przez nich ziemi, negatywnie oceniając rezultaty gospodarcze istniejącego stanu.

Folwark, wielkie gospodarstwa rolne funkcjonujące między XV a XVIII w., nastawione na masową produkcję przeznaczoną na zbyt. Folwarki powstawały początkowo w pobliżu spławnych rzek bądź dużych aglomeracji miejskich, co dawało możliwości wywozu i sprzedaży płodów rolnych. Folwarki oparte były na obowiązku świadczenia pańszczyzny przez chłopów.

Great Divergence – znane również jako EUROPEAN MIRACLE; koncepcja Erica Jonesa, mówiąca, że Europa i Europejczycy już przed 1492 rokiem miała specjalne cechy, które pozwoliły na odkrycie Nowego Świata, rozwój kapitalizmu, i zdominowanie światowego handlu i polityki.Centralnym punktem tej teorii jest idea specyficznej struktury europejskiej rodziny. Kobiety wychodziły za mąż późno i miały mało dzieci, gdy tymczasem reszta świata, by zacytować Jonesa, „bezsensownie się mnożyła” (por. Thomas Malthus). Jones wskazywał również na specyfikę europejskich miast, które, jak dowodził, miały powstać wcześniej i lepiej się rozwinąć. Szczególnie chwalił na wpół autonomiczny model włoskich XV-wiecznych miast-państw, w których narodziła się bankowość. Dzięki wrodzonej racjonalności, Europejczycy byli zdolni do wdrożenia rewolucyjnych innowacji, które sprawiły, że społeczeństwo stało się bardziej produktywne i wybudowało lepsze statki, co spowodowało zdominowanie handlu.

Handel „po trójkącie” - określenie stosunków handl. w XVII–pocz. XIX w. w ramach trójkąta, którego wierzchołki wyznaczały: Europa, Afryka Zachodnia i region karaibski; z Europy wywożono towary przem., które sprzedawano lub zamieniano na niewolników w Afryce Zachodniej, niewolników przewożono na wyspy M. Karaibskiego, gdzie czekali na nich właściciele plantacji, z wysp przewożono do Europy produkty plantacji: cukier i jego przetwory oraz bawełnę.

Handel lewantyński - średniowieczny i nowożytny handel prowadzony szlakiem łączącym przez Morze Śródziemne Europę z Lewantem, a pośrednio z Dalekim Wschodem. We wczesnym średniowieczu dominowali na nim Arabowie, Grecy i Żydzi. W czasie wypraw krzyżowych handel ten przejęli mieszczanie Wenecji, Genui i Pizy. Do Europy przywożono głównie surowce i przedmioty luksusowe. Eksportowano srebro, drewno i niewolników. Bilans tego handlu był zwykle ujemny, co powodowało ucieczkę srebra z Europy.

Hanza, Liga Hanzeatycka, Związek Hanzeatycki – związek miast handlowych Europy Północnej z czasów średniowiecza i początku ery nowożytnej. Miasta należące do związku popierały się na polu ekonomicznym, utrudniając pracę kupcom z miast nienależących do związku, jednocześnie zaś stwarzały realną siłę polityczną i niekiedy wojskową.

Japoński cud gospodarczy - Japonia wkraczała na drogę nowoczesnego rozwoju gospodarczego już w latach 1820-1830, a potem gwałtownie w czasie Restauracji Meiji po 1868 roku. To wydarzenie przyniosło nieoczekiwane polityczne i gospodarcze przemiany. W ciągu dwóch dziesięcioleci powstały zręby nowego systemu gospodarczego który w późniejszym okresie umożliwił Japonii spektakularny rozwój nazywany dziś „cudem gospodarczym”.

Jean B. Colbert – (1619-1683) Zreformował system podatkowy i cła, zlikwidował przywileje miast, przyczyniając się wydatnie do rozwoju handlu i przemysłu we Francji. Zreorganizował francuski system gospodarczy. Nowy system opierał się na polityce merkantylistycznej. Jego założeniem było wspieranie rodzimego przemysłu, handlu i zakładaniu licznych manufaktur państwowych (królewskich), na uruchamianie których udzielał mieszczanom pożyczek. W efekcie francuski eksport miał przewagę nad importem. Od nazwiska twórcy system ten nazwano kolbertyzmem. Colbert scentralizował system finansowy, ekonomiczny i administracyjny państwa, co przyniosło wzrost produkcji i obrotów handlowych. Państwo miało monopol na produkcję wielu towarów, uchylono wiele dotychczasowych ograniczeń handlowych i wewnętrznych barier celnych, ujednolicono system monetarny i system miar. Zagospodarowano słabo dotąd wykorzystywane tereny rolnicze, rozbudowano też sieć dróg. Na towary importowane nałożone zostały ogromne cła, przez co zatrzymano odpływ z kraju szlachetnych kruszców. Ponadto zostały ustanowione ulgi podatkowe oraz inne formy pomocy dla rodzin wielodzietnych, co sprzyjało wzrostowi liczby ludności Francji.

Jean Monnet – (1888-1979) Po wojnie stanął na czele francuskiego komitetu ds. modernizacji kraju. Opracował plan restrukturyzacji gospodarki, tzw. plan Monneta. Jego realizacja przyczyniła się do szybkiego wzrostu gospodarczego Francji (wzrosła zwłaszcza produkcja elektryczności, węgla i stali). Był pomysłodawcą idei ogłoszonej jako plan Schumana – unii gospodarczej dwóch gałęzi przemysłu, węgla i stali, korzystnego dla procesu współpracy w Europie. Po powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali przez 3 lata pełnił funkcję przewodniczącego Wysokiej Władzy, najwyższego organu nowej organizacji. W 1955 roku utworzył Komitet na rzecz Stanów Zjednoczonych Europy, który podejmował działania służące integracji gospodarczej “szóstki” państw – członków EWWiS. Przyczynił się do powstania w 1957 Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.

John Maynard Keynes – (1883-1946) angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii finansów państwowych.

Geneza teorii koncepcji Keynesa: teoria ta powstała jako reakcja na Wielki kryzys ekonomiczny. Wystąpił spadek PNB, wzrost bezrobocia, spadł poziom inwestycji i notowania giełdowe. Jako przyczynę złego stanu rzeczy podał stan nierównowagi między poziomem oszczędności a poziomem inwestycji. Dążył więc do ustabilizowania gospodarki za pomocą podejścia popytowego. Jeżeli człowiek dostanie podwyżkę, to nie wyda wszystkiego tylko część odłoży. Nazwał to krańcową skłonnością do konsumpcji. W efekcie rosną dochody, ale nie wzrasta konsumpcja. Istotą jego poglądów jest zanegowanie zdolności gospodarki do samoregulacji.

Kameralizm - kierunek ekonomiczny rozwinięty w Niemczech (głównie w Prusach) oraz w Austrii w XVII- XVIII w. Jest to odmiana merkantylizmu. Przyjmuje wszystkie tradycyjne zasady merkantylizmu (dodatni bilans handlowy, protekcjonizm celny itp.), skupia się jednak na sprawach fiskalnych (dot. skarbu państwa). Za główny cel uważano powiększanie dochodów panującego władcy, gdyż pomyślność władcy miała być równoznaczna z pomyślnością kraju. Głównym kierunkiem działań nie był handel, lecz rolnictwo i podniesienie wskaźnika przyrostu ludności. Przedstawiciele: Veit Ludwig von Seckendorff i Johann von Justi.

Kartel - porozumienie lub praktyki uzgodnione przez co najmniej dwóch zrzeszeń monopolistycznych - jako forma najprostsza skupia przedsiębiorców tej samej branży, którzy ustalają wspólne ceny surowców i wyrobów, podział rynku zbytu i sprzedaży. Pierwszy kartel powstał w 1869 r.

Kasy Stefczyka - Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka powstała w 1993 roku. Spółdzielnia kredytowa utworzona przez zorganizowaną grupę ludzi połączonych ze sobą wspólną więzią, którzy wspólnie gromadzą oszczędności i udzielają sobie wzajemnie pożyczek po niskim koszcie. Pożyczki te są zwykle krótkoterminowymi pożyczkami konsumenckimi, głównie na samochody, na prowadzenie gospodarstwa domowego, na leczenie, na nagłe, nieprzewidziane potrzeby.

Klasyczny liberalizm - doktryna polityczno-gospodarcza, podkreślająca wolność jednostek, biorąca za podstawę zasadę, iż funkcjonowanie aparatu państwa powinno być ograniczone jedynie do minimum. Wymieniane są tu takie funkcje jak:

- polityka zagraniczna,

- zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego,

- sądownictwo i egzekucja prawa,

- pobór podatków,

- ograniczona kodyfikacja rzeczywistości gospodarczej (m.in. system miar i wag).

Liberałowie klasyczni są za jak najmniejszą ingerencją instytucji państwowych w życie obywateli. Instytucje publiczne powinny być ograniczone, i dotyczyć przede wszystkim zapewniania bezpieczeństwa, sądownictwa, polityki zagranicznej. Klasyczni liberałowie mają poglądy wolnorynkowe.

Poglądy liberałów klasycznych cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym jej ograniczeniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia.

Kodeks cywilny Napoleona - zespół przepisów i norm prawnych prawa cywilnego wprowadzony we Francji w 1804 roku przez Napoleona Bonaparte. Bonaparte wprowadzał wiele nowoczesnych rozwiązań, jednak zachowywał elementy poprzedniego stanu prawnego. Utrzymał karę śmierci cywilnej, która orzeczona przez sąd wywoływała dość nieszczęsne skutki dla skazanego (pozbawiała wszelkich praw, majątek skazanego był konfiskowany lub przypadał spadkobiercom itp.). Ograniczał prawa kobiet (m.in. mąż mógł żądać rozwodu, gdy żona cudzołożyła, lecz jeśli dopuszczał się tego mąż, żona miała prawo do rozwodu tylko wtedy, gdy kochanka była utrzymywana we wspólnym domu małżonków; kobieta pozostawała przez całe życie pod opieką najbliższego męskiego krewnego lub męża i nie mogła rozporządzać swoim majątkiem ani majątkiem małżeńskim; mężowi została powierzona rola wychowania potomstwa). Prawo spadkowe miało na celu ograniczenie powstawania wielkich rodzin.

Kolektywizacja w Polsce - proces łączenia gruntów chłopskich w gospodarstwa będące własnością grupową (spółdzielczą) - podjął  ją KC PPR we wrześniu 1948. Mimo zastosowania przez władze komunistyczne środków przymusu, do 1951 powstało ok. 2200 spółdzielni, zajmujących zaledwie 0,8% gruntów rolnych i zrzeszających 23 tys. członków[2]. Spółdzielnie rolnicze powstały w 4 typach, m.in. zrzeszenia uprawy ziemi (ZUZ), charakteryzujące się wspólną własnością gruntów, a jednocześnie zachowujące prywatną własność części składowych gospodarstwa (maszyny, narzędzia itp.) oraz rolnicze zespoły spółdzielcze (RZS), które cechowała wspólna własność ziemi i inwentarza gospodarczego. Do spółdzielni tych przystępowali głównie chłopi o niskim statusie gospodarczym, którzy otrzymali ziemię w wyniku parcelacji podczas reformy rolnej w okresie 1944-1948.

Kołchoz - formalnie rolnicza spółdzielnia produkcyjna, rodzaj przedsiębiorstwa rolniczego charakterystycznego dla byłego ZSRR. Kołchozy powstawały w wyniku zwykle przymusowego przejęcia ziemi od indywidualnych rolników na rzecz państwa, w ramach kolektywizacji rolnictwa. W odróżnieniu od sowchozów uprawiana ziemia należała formalnie wciąż do rolników tworzących spółdzielnię, ale była przekazana w bezterminowe użytkowanie wspólnocie spółdzielczej. Od tradycyjnych spółdzielni funkcjonujących w innych krajach kołchozy różnią się tym, że wspólnota nie ma prawa się rozwiązać i żaden jej członek nie ma prawa z uczestnictwa w niej zrezygnować. Po wprowadzeniu w ZSRR obowiązku posiadania dokumentów osobistych (paszport wewnętrzny) w 1932 roku aż do 1976 nie wydawano ich chłopom, co uniemożliwiało lub utrudniało im odejście z kołchozu (chłop mógł tylko wyjechać czasowo na podstawie tymczasowych dokumentów, które były ważne tylko w wyszczególnionych miejscach i dniach).

Kompania Handlowa Polska (Kompania Handlu Czarnomorskiego, Kompania Czarnomorska, Kompania Chersońska) – polska spółka akcyjna handlowa, istniejąca w latach 1783-ok. 1793, kontrolująca wymianę handlową I Rzeczypospolitej przez porty Morza Czarnego. Kompanię założył Antoni Protazy Potocki, jej statut podpisano 18 marca 1783 w Winnicy.

Kompanie handlowe - stowarzyszenia kupieckie tworzone zazwyczaj w celu zmonopolizowania handlu zagranicznego, szczególnie popularne w Europie Zachodniej w epoce nowożytnej (XVI-XIX w.). Pierwsze takie spółki stworzyli Anglicy. Były one także czymś w rodzaju baz organizacyjnych w różnych krajach, dzięki którym Anglicy mogli prowadzić ekspansję handlową i kolonialną. W 1555 r. utworzyli Kompanię Moskiewską, w 1579 r. - Kompanię Wschodnią (handel z krajami nadbałtyckimi), w 1588 r. - Kompanię Lewantyńską (obsługującą Bliski Wschód, rejon Morza Śródziemnego, Afrykę i Azję).

Komunizm wojenny – Realizowana w latach 1918-1921 na podstawie szeregu dekretów Rady Komisarzy Ludowych. W jej trakcie dokonano nacjonalizacji przemysłu, banków i kolei, zlikwidowano handel prywatny, wprowadzono obowiązek pracy i militaryzację niektórych gałęzi przemysłu. Podstawowy problem aprowizacji rozstrzygnięto poprzez wprowadzenie dystrybucji dóbr, przymusowych kontyngentów i reglamentacji artykułów spożywczych. Podjęto starania zmierzające do wyparcia rubla jako głównego środka wymiany i wprowadzenia gospodarki bezpieniężnej. Trzy lata urzeczywistniania polityki komunizmu wojennego doprowadziły do zaniku obiegu pieniądza, hiperinflacji, spadku produkcji przemysłowej i rolniczej, upadku wolnego rynku, gwałtownego zmniejszenia się liczby mieszkańców miast, głodu i epidemii na wsi.

Koncepcja korzyści zacofania - Opracowanie nawiązuje do veblenowskiej teorii „korzyści z zacofania − latecomer advantage”, w myśl której kraje zacofane znajdują się w uprzywilejowanej sytuacji, gdyż mogą korzystać z najnowszych rozwiązań technologicznych, unikając błędów, jakie popełnili wcześniej poprzednicy.

Koncern - jest połączenie przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej należących do jednego właściciela; koncern powstaje na skutek koncentracji kapitału, dokonywanej zazwyczaj w drodze zakupu akcji lub udziałów innych firm. Firmy wchodzące w skład koncernu mają odrębną osobowość prawną i odrębne organy korporacyjne – w tym przede wszystkim odrębny Zarząd. Jego następstwem może być ograniczenie konkurencji, zwiększenie zysków (wynikające z produkcji na większą skalę), umocnienie pozycji finansowej, gospodarczej, osiągnięcie wpływu na decyzje gospodarcze państwa. Wyróżnia się dwa rodzaje powiązań tworzących koncern:

- koncern pionowy, w którym przedsiębiorstwa łączą się kolejno według technologicznych etapów produkcji;

- koncern poziomy, grupujący przedsiębiorstwa jednej branży.

Konferencja w Bretton Woods - konferencja z udziałem 44 państw, która odbyła się w 1944 w Bretton Woods w amerykańskim stanie New Hampshire. Zwołana przez prezydenta Stanów Zjednoczonych F.D. Roosvelta w celu rozwiązania problemów monetarnych, stabilizacji głównych walut światowych i stworzenia nowego systemu kredytowego dla sfinansowania odbudowy powojennej Europy. Wynikiem tego spotkania było zapoczątkowanie nowego systemu finansowego i monetarnego. Jego podstawą było ustalanie stałego kursu walut, co przyczyniło się do ożywienia handlu międzynarodowego. Wartość dolara amerykańskiego została przypisana pewnej wadze złota i do końca 1960 była uznawana jako środek zastępujący złoto w transakcjach finansowych, był to tzw. system złotego standardu. Powołano również Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.

Krach na giełdzie nowojorskiej - 24 października 1929 roku, dzień, w którym ceny akcji na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych gwałtownie spadły, co obecnie uznawane jest za jeden z objawów rozpoczynającego się Wielkiego Kryzysu.

Kryzys zadłużeniowy - jeden z głównych problemów współczesnych stosunków międzynarodowych. Polega na niemożności spłacenia wcześniej zaciągniętych pożyczek oraz rat kapitałowych czy odsetek przez państwa rozwijające się. Tak duża skala zadłużenia międzynarodowego jest efektem zmiany obiektywnych czynników ekonomicznych, jaka nastąpiła na początku lat 80. XX w. (wzrost stopy procentowej na globalnym rynku kapitałowym, recesja, okresowy wzrost kursu dolara), która uniemożliwiła spłatę licznych pożyczek zaciągniętych głównie w latach 70. Również niewłaściwe wykorzystanie środków, których przeznaczeniem były inwestycje w infrastrukturę i rozwój gospodarczy państw oraz błędne założenia prowadzonej polityki ekonomicznej, spowodowało wystąpienie kryzysu zadłużeniowego w 1982.

Kryzysy paliwowe (energetyczne) - gwałtowny wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych w wyniku sankcji państw zrzeszonych w OPEC zastosowanych wobec Stanów Zjednoczonych po wybuchu wojny arabsko-izraelskiej w 1973. Trwał do 1974. Dnia 17 października 1973 roku, w czasie trwania wojny Jom Kippur, arabscy członkowie OPEC zadecydowali wstrzymać handel ropą naftową z krajami popierającymi Izrael w wojnie z Egiptem – tzn. USA i krajami Europy Zachodniej. Jednocześnie uzgodniono nowy mechanizm ustalania cen za ropę naftową w celu uzyskania większego zysku. Zmiany uderzyły w kraje uzależnione od dostaw ropy arabskiej, w USA, Japonię, Europę Zachodnią i jednocześnie zamknęły okres beztroskiej konsumpcji kupowanego za grosze strategicznego surowca, jakim jest ropa naftowa.

W latach 1979-1982 miał miejsce drugi kryzys naftowy. Był on skutkiem rewolucji irańskiej. Cena ropy wzrosła wówczas do 30 USD za baryłkę w 1980 roku. W późniejszych latach zależność krajów zachodu od dostaw ropy z OPEC zaczęła maleć głównie dzięki rozpoczęciu eksploatacji bogatych złóż z dna Morza Północnego i na Alasce.

Ksawery Drucki-Lubecki – (1779-1846) – polski polityk, minister skarbu Królestwa Polskiego (1821-1830), członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w 1815, założyciel Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (1825) i Banku Polskiego (1828). Jako minister Skarbu Królestwa Polskiego, wprowadził politykę oszczędnościową, bezwzględnie egzekwował zaległości podatkowe, rozbudował monopol państwowy na sól i wyroby tytoniowe. Zlikwidował deficyt budżetowy oraz zapewnił budżetową nadwyżkę. Zapewnił zewnętrzne rynki zbytu i zabezpieczył ją przed obcą konkurencją. Doprowadził do zniesienia bariery celnej między Rosją i Polską, zapewniło to Polsce niemal nieograniczona możliwość zbytu na terenie Rosji i tranzyt przez Rosję na daleki wschód. Wprowadził protekcyjne cła na konkurencyjne wyroby z krajów niemieckich. Spowodowało to tzw. Wojnę celną z Prusami.

Ludwig Erhard – (1897-1977) Był autorem reformy walutowej ogłoszonej w 1948 polegającej na wymianie zdewaluowanej Reichsmarki na Deutsche Mark. Nowa WALUTA stała się obowiązkowym środkiem płatniczym w Trizonii, tj. w trzech zachodnich strefach okupacyjnych. Wymianie podlegało tylko 60 starych marek na 60 nowych, natomiast konta i depozyty bankowe ulegały konwersji w stosunku 100:6,5. Pozostała gotówka przepadała. Efektem tych i innych działań był gwałtowny wzrost produkcji. Reforma była przywilejem dla posiadaczy towarów lub środków trwałych przeszacowanych na akcje w stosunku 1:1 i zmusiła przedsiębiorstwa do podjęcia gry rynkowej. Stała się podstawą tzw. cudu gospodarczego RFN.

Manufaktura - zakład produkcyjny, w którym produkcja masowa złożonego produktu końcowego odbywa się ręcznie i oparta jest na podziale pracy: poszczególne etapy produkcji wykonywane są przez pracowników wyspecjalizowanych w ich wykonywaniu. Manufaktury dzieli się na rozproszone – gdy produkcja odbywa się w kilku małych, wyspecjalizowanych zakładach podporządkowanych wspólnemu kierownictwu i scentralizowane – gdy wytwórcy zgromadzeni są w jednym miejscu.

Merkantylizm - kierunek poglądów ekonomicznych powstały w XVI-XVII w., głównie w Anglii i Francji. Jego reprezentantami byli m.in. A. de Montchrétien, J. Bodin, J. Colbert. W Polsce - M. Kopernik, P. Grabowski, J. Wybicki. Za źródło bogactwa narodowego i siły państwa merkantyliści uznawali ilość posiadanego kruszcu, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy. Źródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą - dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła. Rozwój produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo.

Milton Friedman – (1912-2006) Uznał podaż pieniądza za główny czynnik wpływający na poziom produktu narodowego brutto, inflacji przypisując jedynie rolę zjawiska pieniężnego; zalecał zwiększanie podaży pieniądza w tempie odpowiadającym wzrostowi produktu narodowego brutto, co miało zapewnić stabilizację gospodarczą. W latach 60. prowadził dyskusję nad koncepcją Negative Income Tax (NIT), czyli nad dofinansowaniem zarabiających poniżej określonej kwoty, przy jednoczesnej likwidacji wszelkich zasiłków społecznych. Interwencjonizmowi państwa w gospodarkę przeciwstawiał system gospodarki rynkowej opartej na własności prywatnej, wolnej konkurencji i indywidualnej przedsiębiorczości. Atakował politykę fiskalną państwa, a szczególnie wysokie wydatki na cele socjalne, zasiłki dla bezrobotnych i ubezpieczenia społeczne, które pociągają za sobą wysokie podatki ograniczające działalność przedsiębiorstw i hamujące procesy wzrostu gospodarczego. Uznał, że ekonomiczne funkcje państwa powinny być ograniczone, a jego działalność winna się koncentrować na zapewnieniu zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz na stworzeniu mechanizmu rynkowego. Proponował wprowadzenie zasady wolnego handlu międzynarodowego oraz odchodzenie od polityki protekcjonizmu celnego. Był ostrym krytykiem doktryny Keynesa.

Monetaryzm - system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego. Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu. Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego.

Monopolizacja – (koniec XIX/początek XXw.) - proces powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji. Głównymi skutkami monopolizacji są: z jednej strony - zwiększenie, usprawnienie i unowocześnienie produkcji, z drugiej zaś - ograniczenie wolnorynkowej konkurencji; przejawiającej się m.in. dyktowaniem cen przez monopolistów;

NEP (Nowa Ekonomiczna Polityka) - polityka społeczno-gospodarcza w Rosji Radzieckiej i ZSRR prowadzona w latach 1921-1928. NEP zakładała: rezygnację z przymusowego ściągania kontyngentów żywnościowych, umożliwienie chłopom swobodnego dysponowania i sprzedaży na wolnym rynku nadwyżek żywności, wprowadzenie zasad rachunku gospodarczego w działalności przedsiębiorstw państwowych, odejście od centralizacji systemów zarządzania, zaopatrzenia i dystrybucji na rzecz wprowadzenia elementów wolnego rynku, dopuszczenie - w ograniczonym zakresie - prywatnej inicjatywy w usługach i niektórych dziedzinach przemysłu. Obowiązujące do 1921 konfiskaty płodów rolnych zastąpiono podatkiem zbożowym. Dzięki niemu chłopi mogli swobodnie dysponować nadwyżkami z dostaw zboża na rzecz państwa. W rolnictwie i handlu proponowano rozpowszechnienie zasad spółdzielczości. W rękach państwa pozostawiono jednakże najważniejsze gałęzie gospodarki.

New Deal (Nowy Ład Gospodarczy) - program reform ekonomiczno–społecznych wprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w latach 1933–1939, którego celem było przeciwdziałanie skutkom wielkiego kryzysu lat 1929–1933. Po objęciu urzędu Roosevelt przystąpił do programu reform, którego celem było zwiększenie siły nabywczej ludności oraz pobudzenie gospodarki przez wzrost cen. W tym celu zakazano wywozu złota za granicę, uniemożliwiono wymienialność dolara na złoty kruszec oraz dokonano dewaluacji waluty, co spowodowało ożywienie handlu zagranicznego. W zakresie rolnictwa rząd zdecydował się na zmniejszenie produkcji rolnej w zamian za odszkodowania dla rolników i umorzenie im długów. Ku niezadowoleniu producentów Roosevelt wprowadził program opieki socjalnej dla robotników w postaci płacy minimalnej, emerytur oraz ubezpieczeń. Zwiększone zostały też uprawnienia związków zawodowych, a przedsiębiorcy musieli zawierać umowy z państwem dotyczące warunków i czasu pracy, w zamian za co otrzymywali pierwszeństwo w zamówieniach publicznych oraz gwarantowane ceny własnych wyrobów.

Przeciwdziałaniu bezrobociu miał służyć szeroki program robót publicznych, w ramach którego zatrudnionych zostało 8,5 miliona bezrobotnych; zbudowali oni ponad 120 tysięcy budynków publicznych, 77 tysięcy mostów i niemal 300 lotnisk. Do innych przedsięwzięć należało zagospodarowanie zaniedbanych terenów, między innymi doliny rzeki Tennessee, gdzie zbudowano państwowe elektrownie oraz farmy o wysokiej jakości.

Ogradzanie (enclosure) - system reorganizacji praw własności lub użytkowania ziemi, znany w Anglii od XII do XIX w., który odegrało istotną rolę w rozwoju kapitalistycznych stosunków produkcji oraz zmianie struktury angielskiego rolnictwa. Polegało na komasowaniu gruntów jednego właściciela w połączeniu z zabieraniem części użytków ze wspólnoty gminnej — uzyskany obszar ogradzano i przeznaczano pod wypas owiec; początkowo ogradzanie obejmowało gminne pastwiska i grunty nieuprawne, a od końca XV w. również ziemie orne; ogradzanie było prowadzone przez wielkich właścicieli ziemskich, szlachtę i bogatych chłopów, pozbawiało niezamożnych chłopów ziemi i pracy, wywołując niekiedy ich zbrojny opór.

Państwo dobrobytu (opiekuńcze) - koncepcja państwa i społeczeństwa w pełni ukształtowana po II wojnie światowej w wysoko uprzemysłowionych krajach zachodnich. Zakłada, że zadaniem państwa jest:

1) w sferze społecznej rozszerzanie systemu świadczeń i ochrony socjalnej (np. ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia), zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej);

2) w sferze ekonomicznej, państwo ma ingerować w życie gospodarcze, wykorzystywać wszystkie dostępne mu instrumenty do pobudzania gospodarki, utrzymywania pozytywnych tendencji, zwalczania inflacji i bezrobocia;

3) w sferze ustroju politycznego demokrację oraz likwidację wszelkich form politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości etnicznych, mniejszości seksualnych).

Realizacja tych założeń miała umożliwić stworzenie sprawiedliwego społeczeństwa i osiągnięcie powszechnego dobrobytu przy zachowaniu podstaw systemu kapitalistycznego. Państwo dobrobytu powinno być kompromisem pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wzrostem gospodarczym a sprawiedliwym i równym podziałem dóbr.

Plan Balcerowicza - program stabilizacji gospodarki i przekształcenia polskiego systemu gospodarczego opracowany we wrześniu 1989r. przez ówczesnego ministra finansów i wicepremiera Leszka Balcerowicza. Głównymi elementami planu Balcerowicza było wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotówki, podniesienie kursu złotego, liberalizacja (uwolnienie) cen- spowodowało to ich silny wzrost i wystąpienie zjawiska tzw. Inflacji korekcyjnej, wprowadzenie restrykcyjnego, zaporowego podatku od wynagrodzeń (tzw. Popiwek – podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń), polityka twardego pieniądza: drogi kredyt, realna stopa od oszczędności, ograniczenie wydatków budżetowych i wzrost dochodów budżetowych.

****Tzw. drugi plan Balcerowicza (ogłoszony w 1998 w czasie pełnienia przez niego funkcji wicepremiera w rządzie J. Buzka) zakłada: podwojenie dochodu Polaków w ciągu 10 lat, obniżenie inflacji do 5% i obniżenie bezrobocia o 30% do roku 2000, przy tworzeniu jednocześnie gospodarki przychylnej dla środowiska naturalnego. Poza tym zmiany miały objąć szkolnictwo, opiekę zdrowotną, wymiar sprawiedliwości, obronę narodową itd. W związku z odejściem L. Balcerowicza z rządu J. Buzka realizacja drugiego planu Balcerowicza stoi pod znakiem zapytania.

Plan Dawesa (od nazwiska laureata Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1925 Charlesa Gatesa Dawesa) – historyczny plan gospodarczy rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej oraz udzielenia Niemcom pożyczek w wysokości 200 mln dolarów na ich spłatę. Opracowany został w celu stabilizacji niemieckiej gospodarki powojennej, przez zespół ekspertów pod kierownictwem amerykańskiego bankiera Charlesa Dawesa, przyjęty 16 sierpnia 1924 podczas obrad tzw. konferencji londyńskiej i uchwalony jako obowiązujący przez Reichstag 30 sierpnia 1924.

Plan Hindenburga - W Niemczech od 1916 realizowany był tzw plan Hindenburga. Likwidacja liberalizmu, państwo kontrolowało zatrudnienie, płace i ceny, przemysł został zmilitaryzowany .Niezbędne dla przemysłu wojennego materiały rekwirowano.Siła robocza-mobilizacja w calach wojenny- przymus pracy, zakazano strajków ,przedłużano czas pracy i skracano urlopy. Kontrols konsumpcji ludności cywilnej - system kartkowy– powstała tzw konsumpcja wojenna. Poziom i jakość spożycia obniżyły się drastycznie szczególnie w Niemczech, Francji i Rosji. Szerzyły się nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników i w armiach.  

Płodozmian – XVII/XVIIIw. - system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa, bez ugoru. Płodozmian powiększał areał uprawy o 1/3, ale też wymagał dobrego nawożenia.

Poddaństwo chłopów – Charakterystyczna cecha ustroju feudalnego (okres wczesnego średniowiecza) - uzależnienie chłopa od pana. Trzy rodzaje poddaństwa: Gruntowe- dotyczyło ono wszystkich chłopów i wynikało z pańskiej zwierzchności gruntu. Jego wyrazem była renta feudalna. Osobiste - oznaczało ono prawo własności pana do chłopa, wyrażające się przywiązaniem do ziemi. Sądowe - tzw. Jurysdykcja patrymonialna- prawo pana do sądzenia swoich poddanych).

Prawo składu - obowiązek, stawiany kupcom przejeżdżającym przez miasto, zatrzymania się w nim na pewien okres i wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów. Stosowane było od XIII w. do XVIII w.

Rodzaje:

- bezwzględne prawo składu – obowiązek sprzedania wszystkich towarów bez ograniczenia czasu

- względne prawo składu – obowiązek wystawienia towarów i ich sprzedaży przez pewien określony czas (np. na 14 dni). Po jego upływie i opłaceniu ustalonych ceł towar można było transportować dalej.

- częściowe prawo składu – obowiązek sprzedania części towarów (towarów pewnego rodzaju)

Reganomika - ekonomia podażowa, która była prowadzona w latach osiemdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych za prezydentury Ronalda Reagana, cechująca się obniżaniem podatków, zmniejszaniem wydatków budżetowych, ograniczaniem ingerencji państwa w gospodarkę i ograniczaniem inflacji przez kontrolę ilości pieniędzy w obiegu.

Renta feudalna - (okres wczesnego średniowiecza) Powinności jakie świadczyli wobec pana feudalnego chłopi za użytkowanie pańskiej ziemi. Dla pana renta ta była dochodem z tytułu zwierzchniej własności ziemi i stanowiła podstawę utrzymania warstwy feudałów. Trzy rodzaje renty feudalnej: naturalna - daniny w naturze (zboża, wino, skóry); odrobkowa – pańszczyzna (robocizna chłopska na rzecz pańskiego gospodarstwa własnego); czynszowa – (dzierżawa: opłaty pieniężne)

Restauracja Meiji - przełom w ustroju władzy, jaki się dokonał w Cesarstwie Japońskim w 1868 r. Cesarz Mutsuhito uzyskał pełnię władzy w państwie, po tym jak siły sprzeciwiające się rządom siogunów rodu Tokugawa obaliły ostatniego sioguna Yoshinobu Tokugawę, co zakończyło epokę Edo i było początkiem epoki Meiji. W następstwie tego przewrotu Japonia rozpoczęła proces szybkiej modernizacji i otwarcia na wpływy Zachodu. 6 kwietnia 1868 r. Mutsuhito ogłosił tak zwaną przysięgę cesarską. Zapowiedział w niej przeprowadzenie w kraju głębokich reform. Jednocześnie przeniósł stolicę z Kioto do Edo, któremu nadał nową nazwę Tokio ("Wschodnia Stolica").

Rewolucja cen - gwałtowny wzrost cen towarów i usług w Europie od początku XVI do połowy XVII w.; (inflacja monetarna). Na skutek napływu dużej ilości kruszców- złota i srebra- z kolonii hiszpańskich powstał mechanizm ich inflacji czyli spadek wartości srebra. W konsekwencji tego wzrosły ceny artykułów rolnych (zwłaszcza zbóż chlebowych).

Pozostałe przyczyny:
- Wzrost liczby ludności doprowadził do wzrostu popytu na żywność.

- Ogólna aktywizacja życia gospodarczego i przyspieszenie rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej, które wywołały wzrost podaży.

- Celowe psucie pieniądza, które przynosiło zyski właścicielom mincerni (władcom i feudałom), przyspieszało zjawisko inflacji.

Rubel transferowy, międzynarodowa umowna jednostka walutowa stosowana w latach 1964-1991 dla celów rozliczeń wzajemnych pomiędzy krajami - członkami RWPG. Wszystkie waluty krajowe państw członkowskich RWPG posiadały kurs w stosunku do rubla transferowego ( kurs walutowy), który funkcjonował wyłącznie w rozliczeniach międzynarodowych pomiędzy tymi krajami, spełniając funkcję waluty transakcji. Wszelkie warunki mających mieć miejsce płatności były wyrażane właśnie w rublu transferowym.

RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) - międzynarodowa organizacja gospodarcza państw socjalistycznych, założona w styczniu 1949 na podstawie konwencji podpisanej przez: Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD (1950), Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Początkowo współpraca dotyczyła tylko handlu międzynarodowego (względnie trwałe powiązania poprzez zawieranie wieloletnich dwustronnych umów handlowych). Później objęła zakres postępu technicznego, koordynację planów gospodarczych, wspólne inwestycje, korzystanie z zasobów surowcowych oraz podział pracy i specjalizację w produkcji ważniejszych wyrobów.

Społeczna gospodarka rynkowa - forma gospodarki, która rozwinęła się w Niemczech Zachodnich po II wojnie światowej, stanowi połączenie gospodarki rynkowej (gospodarka) i dużego zabezpieczenia socjalnego pracowników. Bezpośrednim celem społecznej gospodarki rynkowej jest zapewnienie pełnego zatrudnienia siły roboczej, wspieranie regionalnej mobilności siły roboczej (walka z bezrobociem strukturalnym), ochrona pracy przez regulację stosunku pracy między pracodawcą a pracownikiem, poprawa na rzecz podziału dochodu narodowego. Aby zrealizować te cele, państwo podejmuje następujące działania: ustala płacę minimalną, wysokie podatki przy zapewnieniu całościowej ochrony socjalnej (ubezpieczenie społ., zwrot kosztów leczenia itd.), niskie ceny na artykuły pierwszej potrzeby (polityka subwencji wobec producenta), wspiera kupowanie przez pracowników udziałów w przedsiębiorstwach, w których pracują, a także rozwija szkolnictwo publiczne na wysokim poziomie itd.

System waluty złotej - pierwszy międzynarodowy system walutowy, w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi złota oraz w którym emitenci pieniądza gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze.
Wykształcił się pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu I wojny światowej. W porównaniu z innymi systemami pieniężnymi charakteryzuje go duża stabilność w obiegu wewnętrznym i międzynarodowym, wyrażająca się w stosunkowo niewielkich wahaniach cen, powodowanych głównie odpływem dużych ilości kruszcu lub odkryciem nowych złóż. Duża stabilność stwarzała poczucie pewności działania podmiotom gospodarczym. Ułatwiał on wymianę międzynarodową, wyrównywanie bilansów i stosunki kredytowe.

Funkcje waluty złotej:

- miernik wartości – umożliwiała ustalanie cen na rynkach światowych;

- środek płatniczy – umożliwiała dokonywanie bez żadnych zastrzeżeń rozliczeń międzynarodowych;

- środek gromadzenia rezerw;

- środek cyrkulacji – umożliwiała dokonywanie rozliczeń między osobami fizycznymi.

Szkoła ekonomii podaży - szkoła myśli ekonomicznej, która twierdzi, że rozwój gospodarczy następuje najszybciej, kiedy zapewnione jest odpowiednie powiązanie wysiłku (pracy) i podejmowania ryzyka (inwestowania) z wynagrodzeniem (płacą lub zyskiem). Ekonomia podaży nawiązuje do teorii ekonomii klasycznej i opiera się na dwóch założeniach:

- długookresowej stabilności systemu rynkowego

- decydującej roli jednostki w przebiegu procesów gospodarczych

Podażowcy dowodzili, że przez oddziaływanie w sferze mikroekonomicznej można osiągnąć cele makroekonomiczne: wzrost PKB, spadek bezrobocia i obniżenie poziomu inflacji.

Ekonomia podaży uznaje, że produkcja albo podaż jest kluczem do dobrobytu, zaś konsumpcja czy popyt jest jedynie jej efektem. Podobnie jak konsumpcja jest wtórna wobec produkcji, tak w gospodarce jako całości zagregowany popyt zależy wyłącznie od zagregowanej podaży.

Thomas R. Malthus – (1766-1834) ekonomista angielski, prowadził badania z pogranicza ekonomii i socjologii. Zwrócił uwagę na korelację między przyrostem ludności a poziomem zamożności społeczeństwa. Upatrywał we wzroście demograficznym zagrożenia prowadzącego nieuchronnie do klęski głodu i nędzy. Wychodząc z tego założenia, przeciwstawiał się pomocy materialnej na rzecz ubogich warstw społecznych w Anglii. Twierdził także, że równość spowoduje jeszcze większy przyrost naturalny prowadzący do klęski głodu.

Transformacja demograficzna - I faza- charakteryzuje się względnie niskim, ale przeważnie dodatnim przyrostem naturalnym, na który wpływa bardzo wysoka stopa urodzeń i bardzo wysoka stopa zgonów. Ta faza typowa jest dla krajów zacofanych, najbardziej prymitywnych, w których medycyna stoi na bardzo niskim poziomie, ludzie umierają często z błahych powodów, ponadto szerzą się epidemie różnych chorób zakaźnych. Masowe ubytki liczby ludności nie następują ze względu na niekontrolowany przyrost naturalny (antykoncepcja nie jest stosowana w żadnej formie). Kraje należące do tej grupy to przeważnie państwa afrykańskie np. Etiopia, Bangladesz

II faza- przejście z fazy pierwszej do drugiej ma miejsce wówczas, gdy dochodzi do upowszechnienia medycyny. Nazywana jest ona fazą tzw. eksplozji demograficznej. Wraz z opanowaniem epidemii, ograniczeniem umieralności noworodków stopa zgonów wyraźnie się obniża, zaś stopa urodzeń nadal jest bardzo wysoka. W wyniku tego przyrost naturalny zdecydowanie wzrasta. Na tym etapie znajdują się obecnie następujące kraje: Pakistan, Indie, Egipt oraz Nigeria

III faza- następuje wówczas gdy niepohamowany dotychczas przyrost naturalny zostaje ograniczony do średniego poziomu, natomiast stopa zgonów osiąga bardzo niskie wartości. Przyrost naturalny ma charakter dodatni, ale umiarkowanie (Brazylia, Meksyk)

IV faza- typowa jest dla krajów wysokorozwiniętych (np. Hiszpania, Japonia), w których społeczeństwo podlega procesowi starzenia się. Dzieje się to na skutek zerowego bądź ujemnego przyrostu naturalnego kształtowanego z jednej strony przez zmniejszającą się stale stopę urodzeń i wzrastającą stopę zgonów

V faza- w tej ostatniej fazie znajduje się Polska, a obok niej także Węgry, Bułgaria, Ukraina. Stopy urodzeń i zgonów osiągają niemal identyczne wartości. W sytuacji niewielkiego nawet podwyższenia stopy zgonów przyrost naturalny natychmiast przyjmuje wartości ujemne, a społeczeństwa dotyka proces starzenia.

Trójpolówka- sposób uprawy roli polegający na podzieleniu pola na trzy części. Każdego roku uprawiane są tylko dwie z nich, a trzecia ugoruje, co pozwala na "odpoczywanie" ziemi. Jedno pole obsiewano jesienią zbożem ozimym, drugie obsiewano wiosną zbożem jarym, a trzecie pole ugorowane stanowiło pastwisko. Co roku zmieniano kolejność upraw na poszczególnych polach. Ugorowano ziemię, która wiosną obsiana była zbożem jarym dojrzewającym później niż ozime. Po zbiorach jarki pole stawało się pastwiskiem do jesieni następnego roku, kiedy obsiewano je oziminą. Grunty całej wsi podzielone były na 3 części, a poszczególni właściciele mieli udział w każdej części. Wymuszało to wspólną pracę zwłaszcza przy żniwach. W Polsce trójpolówka pojawiła się w II połowie XII wieku, zaczęła się upowszechniać w wiekach XIII i XIV w związku z rozwojem lokacji na prawie niemieckim. W Polsce trójpolówkę wprowadzili cystersi.

Trust - jest to forma monopolu, w którym przedsiębiorstwa tworzą oligopol, powstający na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej samej branży. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i sprzedażą, wyznaczający ceny, określający podział zysków. Firmy tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. Natomiast właściciele samodzielnych drobnych firm stają się udziałowcami trustu.

Układ Cobden – Chavalier - słynny traktat handlowy z 1860 roku, znany jako układ Cobdena-Chevaliera lub układ angielsko-francuski. Francja tradycyjnie już trzymała się polityki protekcjonizmu - było tak zwłaszcza w pierwszej połowie wieku XIX, kiedy francuski rząd, pobudzany do tego przez właścicieli fabryk, starał się chronić przemysł bawełniany przed konkurencją brytyjską. Jednym z elementów tej protekcjonistycznej polityki był ogólny zakaz importu wszelkich tkanin bawełnianych i wełnianych oraz wysokie cła na inne towary - nawet surowce i półprodukty.

UNRRA - Administracja Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy i Odbudowy - międzynarodowa organizacja utworzona w 1943 roku, której rola polegała na niesieniu pomocy ludności w krajach zniszczonych przez II wojnę światowej. Zajmowała się głównie wspieraniem słabych punktów w gospodarkach państw, dostarczaniem surowców, leków, żywności, odzieży, a także inwentarza (bydło,konie i.in). Z pomocy tej skorzystała Polska (obok takich państw, jak Chiny, Włochy, Jugosławia). Organizację rozwiązano w 1947 roku.

Plan Marchalla - plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej (1947r.), obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych. Istota programu sprowadzała się do udzielenia pomocy finansowej wszystkim krajom Europy w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych – rozdysponowano kwotę 13,5 mld dolarów. Związek Radziecki odmówił udziału w programie uznając go za formę podporządkowania krajów europejskich Stanom Zjednoczonym, co zagrażało ich suwerenności. Wymógł także podobne stanowisko na innych krajach obozu sowieckiego (w tym i na Polsce).

Ustawa Wilczka – potoczne określenie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej opracowanej według projektu ministra przemysłu Mieczysława Wilczka i premiera Mieczysława Rakowskiego uchwalonej przez Sejm PRL IX kadencji. Ustawa obowiązywała od 1 stycznia 1989 do 31 grudnia 2000 i regulowała w sposób liberalny działalność gospodarczą.

Ustawa zalegalizowała prywatną działalność gospodarczą oraz funkcjonowała na zasadach: „co nie jest zakazane, jest dozwolone” i „pozwólcie działać”

Uwłaszczenie chłopów - nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych na rzecz pana feudalnego (szlachcica), czyli pańszczyzny, czynszu i tzw. "darmoch" (tj. darmowych posług, do których chłopi byli zobowiązani na rzecz dworu, np. stróżowania, uprawy pańskiego ogrodu, koszenia trawy). Uwłaszczenie było niezbędnym warunkiem wkroczenia na drogę rozwoju kapitalistycznego, uwalniało bowiem chłopów od poddaństwa, przywiązania do ziemi, sądownictwa dominialnego i pozwalało zasilić rozwijające się miasta oraz przemysł. Ponadto oznaczało modernizację i unowocześnianie samego rolnictwa. Procesy uwłaszczeniowe zachodziły w Europie już od XV w. i przebiegały według trzech modeli:

- Model angielski

- Model francuski
- Model pruski

Wielki kryzys gospodarczy (Great Depression) - Tradycyjnie przyjmuje się, iż kryzys ujawnił się w Stanach Zjednoczonych, po tzw. czarnym czwartku (a według niektórych źródeł już kilka miesięcy wcześniej), czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street 24 października 1929, kiedy to, zgodnie z zachowanymi informacjami, gwałtownie spadły ceny praktycznie wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniły się stopniowo na prawie wszystkie kraje (oprócz ZSRR). Skutkiem kryzysu była też utrata pracy przez miliony ludzi – w USA bezrobocie sięgnęło, według dostępnych danych, 1/3 siły roboczej. Spadek produkcji przemysłowej sięgnął w niektórych krajach 50% (Polska, USA), a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. Wolumen handlu światowego zmalał z 3 mld (ówczesnych) dolarów w 1929 do mniej niż 1 mld w 1933. Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła w 1933.

Władysław Grabski – (1874-1938) ekonomista, minister skarbu, autor reformy walutowej, polski polityk, historyk, dwukrotny premier II RP.

Reforma walutowa: do głównych zadań reformy walutowej należało zrównoważenie budżetu poprzez zwiększenie dochodów skarbu państwa. W tym celu Grabski zadecydował o nałożeniu nadzwyczajnego podatku majątkowego i zwiększeniu możliwości egzekwowania zwrotu zadłużeń. Podwyższono również ceny np. biletów kolejowych, obniżono wydatki państwa i koszty funkcjonowania administracji, głównie poprzez redukcję zatrudnienia. Grabski wprowadził nową walutę - polski złoty, którego emisję powierzył niezależnemu od rządu prywatnemu Bankowi Polskiemu. Wszystkie zmiany umożliwiły powstrzymanie hiperinflacji, a polska waluta do wybuchu II wojny światowej była jedną z najstabilniejszych walut w Europie.

XIX w. rewolucja agrarna – całokształt dokonujących się w XIX w. przeobrażeń technicznych i społeczno-gospodarczych w rolnictwie Europy (głównie kontynentalnej), które doprowadziły do wielkiego wzrostu produkcji.

-transformacja rolnictwa przez zastosowania najnowszych osiągnięć agrotechnice wprowadzenie nowych maszyn

-przekształcenie produkcji z naturalnej na rynkową

-szerokie wykorzystanie nieużytków takich jak: bagna, ugory. Wzrost znaczenia roślin typu przemysłowego: ziemniaki, buraki pastewne i cukrowe.

-intensyfikacji wykorzystanie ziemi poprzez jej nawożenie, głęboką orkę i inne prace mające na celu podniesienie wydajności produkcji

-zastosowanie płodozmianu: ozime, okopowe, jare, trawy

- zwiększenie liczby bydła - wypasanie zastąpiono systemem oborowym

-zastosowanie nowych narzędzi produkcji rolnej - siewnika, młockarni i pługu (dwuskibowy i trzyskibowy)

-zastosowanie napędu parowego do maszyn rolniczych (od 1802 roku)

-wprowadzenie kombajnu zbożowego, co znacznie skróciło czas pracy (1836 - po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych)