Magia Lecznicza Joanna D Piaskowska

Joanna – Dorota Piaskowska

1. Wst

Od najdawniejszych czasów ludzie cenili wysoko zdrowie, mieli bowiem

wiadomo

ść

jego wpływu na codzienne

ycie, nastroje, zachowanie, aktywno

ść

fizyczn

i umysłow

. Posiadanie dobrego zdrowia jest podstaw

ycia i działania

człowieka, forpoczt

wszelkiego rodzaju przedsi

wzi

ęć

, fundamentem planów

yciowych. Zdrowie zawsze traktowano jak

najwi

kszy skarb, dro

szy nad wszelkie klejnoty, zaszczyty (o czym wspomina ju

Jan Kochanowski we fraszce „Na

zdrowie”). Taki stosunek do zdrowia nie dziwi nawet w dzisiejszych czasach, gdy medycyna stoi na wysokim poziomie
i mo

na wyleczy

kszo

ść

, niegdy

miertelnych chorób czy urazów. W wiekach poprzednich zdrowie naprawd

było,

bez mała, na wag

złota głównie dlatego,

e ludzko

ść

, niemal jak biblijne plagi, trapiły najrozmaitsze choroby,

a naprawd

skutecznych lekarstw nie było. Oczywi

cie przyczyn takiego stanu rzeczy nale

y upatrywa

nie tylko w

niskim poziomie medycyny, warunkach higienicznych czy zdrowotnych społecze

stwa, ale tak

e w poziomie

wykształcenia, o

wiecenia ludno

ci i warunkach ekonomicznych w makroskali.

ród chorób gn

cych społecze

stwo polskie na przestrzeni wieków mo

emy wyró

choroby zaka

wyst

puj

ce epidemicznie takie jak: ospa, d

uma, dur czy malaria. Du

y problem stanowiła gru

lica, trapi

ca wszystkie

stany społeczne. W wyniku złego od

ywiania w

ród warstw biednych wyst

powały nagminnie krzywica, szkorbut,

choroby oczu (np. jaglica), choroby tarczycy (wole). Rozpowszechnione były, rzadko w

ród chłopstwa, choroby

weneryczne. Cz

sto wyst

powały choroby neurologiczne (np. epilepsja) i psychiczne (np. psychozy spowodowane

chorobami zaka

nymi), oraz upo

ledzenie umysłowe. W

ród dzieci ogromne

niwo zbierała odra, ospa, błonica i płonica.

Takie same choroby gn

biły cał

Europ

, w tym ludno

ść

polsk

. Jednak

e Polska musiała si

czym

wyró

nia

spo

ród

innych narodowo

ci, nawet w obszarze medycznym. Mianowicie do polskiej specyfiki nale

ała choroba, nie wyst

puj

lub rzadko spotykana u innych narodowo

ci, zwana kołtunem i do tego stopnia dla naszego narodu charakterystyczna,

e, jak podaje Baranowski, jej nazwa łaci

ska brzmi plica polonica.

Choroba,

mier

i bezradno

ść

człowieka w walce z nimi spowodowały rozwój ró

nego rodzaju sposobów

leczenia, cz

sto niewiele maj

cych wspólnego z medycyn

, jak

znamy dzisiaj, a bardziej z magi

, czarami. Cz

sto

leczenie nie było leczeniem w sensie dosłownym, takim, jakie stosujemy dzisiaj, ale wi

zało si

raczej z wyp

dzaniem

choroby, zamawianiem jej, lub przenoszeniem na obiekt oboj

tny np. kamie

, a zdarzało si

e i na drugiego człowieka,

wobec którego miało si

złe zamiary, nieprzyjaciela.

W czasach pa

szczy

nianych nie było opieki lekarskiej na szerok

skal

, ponadto była droga i na leczenie sta

było tylko maj

tnych ludzi. Leczeniem na wsiach zajmowali si

znachorzy lub „babki”. Czasem opiek

medyczn

nad

wło

cianami sprawowały dziedziczki. Korzystało te

chłopstwo z pomocy ko

cielnej, głównie klasztornej, o czym pisze

Wasylewski w pracy „Klasztor i kobieta”. „Klasztor stawał si

pierwsz

aptek

. Tłum kalek i schorzałych skomlił o

zamawiania i leki (...). Klasztor stawał si

pierwszym szpitalem.”

W wiekach pó

niejszych chłopi mieli zbyt rzadki kontakt

z medycyn

oficjaln

, a nawet je

li, to zazwyczaj w beznadziejnych przypadkach, kiedy nie było szans na wyleczenie. W

XIX wieku chłopstwo mogło ju

korzysta

ze szpitali, które powstawały w wielu miastach. Zamo

niejsi chłopi czynili to

jednak bardzo rzadko przede wszystkim z uwagi na odległo

ść

szpitala od miejsca zamieszkania. Natomiast biedota

wiejska je

li ju

trafiła do szpitala to otoczona była o wiele gorsz

opiek

ze strony personelu szpitalnego poniewa

nie

sta

jej było na opłacenie usług piel

gnacyjnych i medycznych. Chłopi zreszt

nie chcieli, je

li nawet była taka mo

liwo

ść

korzysta

z leczenia szpitalnego bo, po pierwsze chcieli sp

dzi

ostatnie godziny

ycia w domu, w

ród bliskich. Po drugie

nie wierzyli w skuteczno

ść

takiego leczenia, bo jak to mo

liwe

eby kogo

wyleczy

nie modl

c si

, nie przywołuj

c do

pomocy imienia boskiego, nie zamawiaj

c choroby, tylko opuka

, obejrze

zyk, wło

w usta szklan

rurk

a w odbyt

gumow

? Wi

kszym zaufaniem obdarzali miejscowych „lekarzy”, wywodz

cych si

spo

ród nich znachorów,

owczarzy, ró

ne „babki” i „m

dre”, którzy stosowali znane od wieków sposoby leczenia, uznane przez społeczno

ść

wiejsk

za skuteczne i zgodne z przykazaniem boskim. O takich wła

nie sposobach traktuje poni

sza praca.

2. Magia.

eby dobrze zrozumie

, czym jest magia lecznicza musimy na pocz

tku wyja

sobie, co to jest magia w

ogóle. Poj

cie »magia« zazwyczaj kojarzone jest albo z wró

biarstwem wszelkiego rodzaju, albo z magikiem w cyrku,

który na oczach zdumionej publiczno

ci wyci

ga królika z cylindra. Nic bardziej bł

dnego. Wielu współczesnych autorów

podaje ró

ne definicje magii, ale nie maj

one nic wspólnego ani z wró

biarstwem, ani z prestidigitatorstwem. Nie chc

zagł

bia

w szersz

analiz

idei magii, która jest zjawiskiem tak starym jak ludzko

ść

, chc

natomiast przybli

poj

cie na tyle by móc przej

ść

do sedna, czyli magii leczniczej.

Otó

pod hasłem »magia« „Wielka Encyklopedia PWN” zamieszcza m. in. informacj

, i

jest to „praktykowany

głównie w społeczno

ciach tradycyjnych (...) zespół działa

rytualnych, symbolicznych, których celem jest osi

gni

cie w

naturalnym lub społecznym otoczeniu człowieka po

żą

danych skutków, postrzeganych jako niemo

liwe do realizacji przez

samo tylko działanie praktyczne. Magia mo

e dotyczy

wszystkich dziedzin

ycia (...)”

i dalej „magia jest form

działania

i my

lenia zajmuj

ne miejsce w kulturze duchowej wszystkich społecze

stw przedpi

miennych; stanowi element

lenia wielu społecze

stw współczesnych (...) i jej obecno

ść

emy

ledzi

yciu społecze

stw nowoczesnych i to

Wasylewski, S., Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w średniowieczu..., Kraków 1957

Wielka Encyklopedia PWN, t. 16, Warszawa 2003

nie tylko w sytuacjach zagro

enia i ryzyka, ale jako rodzaj

wiatopogl

du.”

Z definicji tej wynika,

e magia jest

zjawiskiem społecznym i historycznym, które towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów zajmuj

c ró

ne miejsca

w kulturze danego społecze

stwa czy cywilizacji, i które porz

dkuje

wiat czyni

c go bardziej zrozumiałym i przyst

pnym

nie tylko dla człowieka archaicznego, ale i dla współczesnego. Oczywi

cie w czasach nam współczesnych w cywilizacji

zachodnioeuropejskiej, która wyrosła na gruncie cywilizacji antycznej i tradycji judeo – chrze

cija

skiej rozumienie magii

jest inne ni

w cywilizacjach wywodz

cych si

z innych tradycji i idei, i przeciwstawiane jest religii. Magia – wiara w

jedno

ść

przyrody i powi

zania mi

dzy rzeczami i wydarzeniami, w przyczyn

i skutek, w istnienie nadnaturalnych mocy

posiadanych i wykorzystywanych przez ludzi jest przeciwie

stwem religii – wierze w jedynego, „wszechmocnego Boga,

którego woli i urz

dzenia

wiata zmieni

nie mo

na”,

na natomiast i trzeba podda

jego woli. Jednak

e nawet w

naszej tradycji powszechne było korzystanie z magii, któr

czasem starano si

czy

z praktykami religijnymi (np.

modlitwy i zabiegi adresowane do

tych patronów od ró

nego rodzaju rzeczy, zjawisk itp., jak cho

by do

w. Bła

eja

od bólu gardła,

w. Apolonii od bólu z

bów, czy

w. Agaty od po

arów).

Uprawianie magii pozytywnej (tzw. białej), nie było pot

piane, poniewa

sprzyjało danej społeczno

ci, było

przez ni

aprobowane, bowiem przyczyniało si

do zabezpieczenia czy do rozwoju społeczno

ci i działa

przez ni

prowadzonych, np. rytuały zwi

zane z upraw

roli, zabiegi lecznicze, ochronne czy profilaktyczne. Na jej gruncie wyrosło

wiele ludowych zwyczajów, jak chocia

by szeroko praktykowane i dzisiaj andrzejki,

migus – dyngus, sobótki, nawet, je

nie zawieraj

dawnego przesłania. Natomiast uprawianie praktyk magicznych szkodz

cych, czyli magii negatywnej (tzw.

czarnej), – ludziom, przyrodzie, zwierz

tom, prowadz

cych do nieurodzaju, bezpłodno

ci, kalectwa, choroby,

mierci,

było pot

piane, nawet karane w sposób zwyczajowo przyj

ty dla danej społeczno

ci.

Struktura magii nie jest skomplikowana i, jak podaje Henryk Swienko, składaj

na ni

trzy współzale

ne od

siebie elementy:

1. Przedmioty maj

ce moc magiczn

i wykorzystywane w zabiegu, obrz

dzie magicznym.

2. Czynno

ci, które zmierzaj

do okre

lonego celu.

3. Formuły, zakl

cia słowne, „celem których jest spot

gowanie udziału

rodków i czynno

ci w zabiegu

magicznym b

wyzwolenie ukrytej siły, mocy, ukierunkowanie celu działania, jaki chce si

osi

ąć

oraz skoncentrowania uwagi i wysiłku psychofizycznego działaj

cego”

Do przedmiotów magicznych zaliczy

emy

rodki naturalne (ro

liny, zwierz

ta, ptaki, minerały, zjawiska

naturalne, itp.) oraz

rodki magiczne stworzone przez człowieka manualnie (przedmioty) lub powołane przez umysł

(symbole materialne: kukły, figurki, wota, amulety; oraz piktograficzne: m. in. obraz, znak, liczba); jedne i drugie maj

dualny charakter – albo moc magiczn

posiadaj

, albo nabywaj

jej w okre

lonych okoliczno

ciach.

Czynno

ci magiczne to wszelkie zabiegi, działania, za pomoc

których człowiek oddziałuje na otoczenie.

Swienko

wyodr

bnia trzy grupy takich czynno

ci:

1) Praktyki konstruktywne. S

ukierunkowane na wywołanie po

żą

danego przez grup

lub jednostk

pozytywnego nast

pstwa i nale

żą

do nich m. in. zabiegi zwi

zane z upraw

roli, sprowadzeniem deszczu,

itp.

2) Praktyki profilaktyczne. Zwi

zane s

z działaniami zabezpieczaj

cymi przed ujemnymi wpływami z sił

zewn

trznych. Spotykamy tu praktyki zwi

zane z oczyszczaniem, odstraszaniem, oszukiwaniem,

zapobieganiem.

3) Praktyki destruktywne. Celem tych działa

jest zaszkodzenie jednostce lub grupie, albo szkodzenie

rzeczom pozostaj

cym z ni

(nimi) w zwi

zku. Celem tych praktyk jest człowiek, bydło, plony, czy pokarm.

Zakl

cia słowne, formuły, stanowi

główny element strukturalny magii. Zawieraj

one moc magiczn

. Stosuj

zakl

cia nie powinno si

zmienia

ich tre

ci, ani pomyli

w trakcie wymawiania, poniewa

mogłoby to sprowadzi

niepo

żą

dane skutki albo zniweczy

sam zabieg. Forma zakl

ęć

jest najcz

ęś

ciej wierszowana, wypowiadana szeptem,

gło

no,

piewana, odczytywana. Wygłaszaniu zakl

ęć

towarzyszy zazwyczaj wiele ró

nych elementów, np. okre

lone

ruchy r

k, ciała, u

ywanie przedmiotów magicznych wspomagaj

cych zakl

cie, zapalone

wiece, kadzidło, i inne.

Zakl

cie jest obj

te tajemnic

i znane tylko tym, którzy uprawiaj

magi

. Tre

ść

zakl

cia najcz

ęś

ciej przekazywana jest z

pokolenia w pokolenie w obr

bie rodu, plemienia, cz

sto dopiero na ło

mierci.

3. Magia lecznicza

Magia lecznicza nale

y do najbardziej rozpowszechnionego rodzaju magii na

wiecie, znanego we wszystkich

kulturach, cywilizacjach, posiadaj

cego najwi

cej sposobów post

powania, przedmiotów rytualnych,

rodków

magicznych oraz zakl

ęć

uzdrawiaj

cych czy przeciwdziałaj

cych chorobie. Magia lecznicza została predestynowana w

celu uwolnienia człowieka od cierpienia, bólu spowodowanego chorob

, tak

e od

mierci. Co prawda dzisiaj magia

lecznicza wydaje si

stekiem bzdur, przes

dem sprzecznym ze zdrowym rozs

dkiem i osi

gni

ciami nowoczesnej

medycyny, a wła

ciwie mo

na powiedzie

techniki medycznej. Jednak

e nie wolno nam zapomina

e ta nowoczesna

medycyna wywodzi swoje korzenie wła

nie z magii leczniczej, a i dzi

nierzadko korzysta z do

wiadcze

zebranych

Ibidem

Swienko, H., Magia w życiu człowieka, Warszawa 1982

Ibidem

przez ow

magi

, która cz

sto poza zakl

ciami stosowała techniki u

ywane do dzi

w leczeniu (np. akupunktura,

ziołolecznictwo, sugestia, i inne).

W kulturze ludowej magia lecznicza przetrwała, cho

nie zawsze w pierwotnej formie, do dzisiejszych czasów i

znana jest szerzej pod nazw

medycyna ludowa. Najpowszechniejsz

technik

magiczn

praktykowan

do dzi

jest

ziołolecznictwo, chocia

bez owej magicznej otoczki stosowanej niegdy

przez znachorów, owczarzy, zamawiaczy i

zielarzy.

3.1.

Choroba i jej przyczyny w rozumieniu kultury ludowej.

Choroba w definicji „Wielkiej Encyklopedii PWN” to „dynamiczna reakcja ustroju na działanie czynnika lub wielu

czynników chorobotwórczych prowadz

ca do zaburze

naturalnego współdziałania tkanek i narz

dów, a nast

pnie do

zaburze

czynno

ciowych i zmian w funkcjonowaniu poszczególnych narz

dów i całego ustroju człowieka (...)”

i takie

wyja

nienie jest dla człowieka na progu XXI wieku jest jasne, logiczne i zgodne ze stanem wiedzy nabytej w toku nauki

szkolnej. Mo

na jeszcze doda

e „choroba nie jest zjawiskiem wła

ciwym tylko człowiekowi, wszystko bowiem co

ywe

ulega w jakim

stopniu chorobie”.

I to wyja

nienie te

przyjmiemy jako co

naturalnego, potwierdzaj

cego si

w takich

dziedzinach nauki jak weterynaria, dendrologia. Dla człowieka współczesnego choroba, to po prostu jaki

patologiczny

proces, który wywołuje zaburzenia w czynno

ciach organizmu, daj

cy si

zdiagnozowa

i wobec którego podejmuje si

okre

lone leczenie – farmakologiczne, radiologiczne, chirurgiczne, czy inne maj

ce przywróci

stan homeostazy.

Jednak

e dawniej ludzie uwa

ali,

ródła chorób nale

y upatrywa

w działaniu sił zewn

trznych, za

czynników wywołuj

cych chorob

lub sprzyjaj

cych jej powstawaniu i rozwojowi szuka

trzeba w

ród zjawisk najbli

szych

wyst

puj

cych przed chorob

, nawet nie zwi

zanych z ni

aden sposób.

Przyczyn chorób upatrywano, jak pisze Swienko

1. zauroczeniu przez wroga;
2. zawi

zywaniu, tzn. obj

ciu w posiadanie przedmiotów osobistych, cz

ęś

ci ciała lub wydzielin osoby,

która ma zachorowa

;

3. przenoszeniu choroby, tzn. przeszczepianiu choroby z przedmiotów lub zwierz

t na ludzi czy z jednej

osoby na drug

;

4. wchodzeniu w ciało człowieka sił nieprzyjaznych i sił ponadnaturalnych.

Ale przyczyn

choroby mógł by

gniew bo

y i kara za złe uczynki. Wierzono te

e przyczyn

choroby,

szczególnie za

zarazy mógł by

wpływ ciał niebieskich, uwa

ano bowiem,

e zła koniunkcja planet, albo przelot komety

e skazi

powietrze zaraz

Frazer

jako przyczyn

choroby podaje, prócz przeniesienia, tak

e zaka

enie organizmu spowodowane

spo

yciem pokarmu r

koma, którymi wcze

niej człowiek (niskiego stanu) dotykał władcy, b

cego, w wierzeniach

wschodnioafryka

skich ludów,

osob

tabu. W Europie nie spotyka si

tego rodzaju przes

dów, natomiast

panowało przekonanie,

e w jedzeniu mo

na zada

innej osobie chorob

, szczególnie obł

d, lub trucizn

W kulturze ludowej nie ł

czono choroby ze złym stanem higieny,

ywienia, insektami paso

ytniczymi czy

wiadomieniem medycznym. Wierzono,

e choroba zsyłana jest jako kara za złe uczynki lub przeciwstawienie si

obyczajom. Mo

e te

skutkiem przestraszenia si

czego

– „przel

knienia”, o czym wspomina Wa

kowicz w

„Szczeni

cych latach” – „ Jako przyczyn

choroby obie płcie najch

tniej pokazywały – przel

knienie (...to musi by

tego, co ja trzy lata temu si

przel

kła...)”,

skutkiem którego organizm był osłabiony i łatwo poddawał si

chorobie.

kowicz zamieszcza tak

e ciekaw

przyczyn

choroby podawan

przez białoruskich chłopów (m

ęż

czyzn), mianowicie

niedomagania macicy, która „wskakiwała im do gardła, szła w nogi i w najniemo

liwsze miejsca”.

Powszechnie

wierzono,

e choroba mo

e by

spowodowana „urocznymi oczyma” albo zesłana przez czarownic

. O „oczarowaniu”

ludzi wspomina Haur w podr

czniku rolnictwa pt. „Skład albo skarbiec znakomitych sekretów o ekonmiey ziemia

skiey”

wydanej w Krakowie w 1693 roku, której fragmenty przedstawione s

w ksi

ąż

ce pt. „Nietolerancja i zabobon w Polsce w

XVII i XVIII w”. Owo „oczarowanie” objawiało si

trudno goj

cymi si

wrzodami na ciele, którym towarzyszył ogromny ból.

„urocznych oczu” nale

ało si

wystrzega

, bo sprowadzi

mogły parali

, kołtun, gru

lic

, zastrzał palca, a dziecku

odebra

sen. Wiatr, przeci

gi, w ogóle powietrze było

wietnym no

nikiem chorób, wierzono,

e przenosi ono choroby z

jednego człowieka na drugiego, co wła

ciwie w przypadku wielu chorób zaka

nych jest prawd

. Uwa

ano tak

ziemia mo

e oddziaływa

na człowieka chorobotwórczo – cho

by słynny „wilk”, którego „łapało” si

od siadania na ziemi.

Wierzono te

e choroba mo

e przenie

ść

z jednej osoby na drug

przez dotyk czy słowo, dlatego cz

sto

stosowanym

rodkiem zapobiegawczym rozprzestrzenianiu si

chorób była izolacja osób zara

onych i zakaz rozmowy z

zaka

onymi. Nagminnie s

dzono,

e chorob

, niemoc mo

na przenosi

na innych ludzi (sprowadza

) poprzez magiczne

praktyki na

ladowcze – np. impotencj

u m

ęż

czyzny wywoła

na było poprzez zawi

zanie w

zełka na troczku od

gaci, aby za

sprowadzi

kołtun nale

ało zawi

supeł na włosie nale

żą

cym do ofiary tego zabiegu.

Wielka Encyklopedia PWN, t. 5, Warszawa 2001

Ibidem

Swienko, H., Magia w życiu człowieka, Warszawa 1982

Por. Frazer J., Złota gałąź, Warszawa 1962

Wańkowicz M., Szczenięce lata, Warszawa 1957

Stosunkowo du

a ilo

ść

przyczyn powstawania chorób sprzyjała rozwojowi ró

norodnych praktyk leczniczych.

Niektóre z powodzeniem stosowane s

do dzisiaj nie tylko przez ludno

ść

cywiln

, ale tak

e przez lekarzy.

3.2.

Zabiegi lecznicze

Jak wspomniałam wcze

niej w praktykach przypisanych magii leczniczej wyró

niamy dwa rodzaje zabiegów:

profilaktyczne oraz wła

ciwe zabiegi lecznicze. Zabiegi profilaktyczne, jak nazwa wskazuje, miały zapobiega

chorobom i

urokom. Natomiast zabiegi lecznicze wła

ciwe były nastawione na wyp

dzenie choroby, czyli wyleczenie człowieka ju

chorego.

Do najbardziej rozpowszechnionych praktyk i zabiegów zapobiegawczych nale

ało noszenie talizmanów,

amuletów, tasiemek, nitek okre

lonego koloru, głównie czerwonego – st

d zapewne wywodzi si

obszywanie czerwon

nici

dzieci

cych ubranek, czy elementy strojów ludowych w czerwonym kolorze (np. hafty, ta

my, sznurki, korale, itp.) W

zakres zabiegów profilaktycznych zaliczy

na ró

ne zakazy i nakazy oraz wystrzeganie si

„nieczystych” ludzi,

przedmiotów, zwierz

t; unikanie miejsc ciesz

cych si

zł

sław

, nieszcz

ęś

liwych dni, liczb, itp. Cz

sto, głównie w dniach

epidemii ospy, cholery czy d

umy, aby unikn

ąć

choroby przemieszczano si

z miejsca na miejsce, zamykano drogi i

bramy miast, oborywano lub okopywano wsie, obcych szczuto psami za

podejrzane osoby wyp

dzano poza obr

zabudowa

Zabiegi zapobiegawcze wpisane s

zreszt

w obrz

dowo

ść

polskiej wsi. Aby uchroni

przed rozmaitymi

chorobami i zachowa

zdrowie przez cały rok łykano w Niedziel

Palmow

bazie, jak pisze Szczypka w „Kalendarzu

polskim”: „połykano bagni

tka, czyli bazie, wierz

c, i

przyniesie to (...) po

ytek ciału w postaci dobrego zdrowia

(zwłaszcza zapewni zdrowie gardłu)”

. Chrzan spo

ywany w Wielkanoc miał zapewni

zdrowie na cały rok. W Zielone

tki, wy

ciełano tatarakiem, któremu przypisywano wła

ciwo

ci lecznicze, podłogi w chałupach i obej

cia, poza tym

licz

c na to,

e zapach tatarakowy „przeczy

ci nadw

tlone płuca i w ogóle zdrowie”

, za

w Dzie

Zesłania Duch

tego przystrajano tatarakiem izby aby zapewnił zdrowie gospodarzom i bydłu. W Bo

e Narodzenie jedzono ryby, bo

dzi

ki nim człowiek miał by

„zdrów jak ryba”.

W profilaktycznej magii leczniczej stosowano te

zasad

, do

ść

powszechnie wyst

puj

w kulturach

prymitywnych, mianowicie zatajanie wła

ciwego imienia lub płci – szczególnie dzieci. Wystrzegano si

ywania

pewnych słów, np. nazw chorób epidemicznych, czy powiedze

typu: „a

eby ci

pokr

ciło”, „niech ci

choroba

nie”, „

niech ci

paralusz / parali

” i wiele innych, które mogły sprowadzi

chorob

nie tylko na człowieka przekl

tego, ale

równie

obróci

przeciwko wypowiadaj

cemu.

Wła

ciwa magia lecznicza zawiera niezwykle wiele

rodków, sposobów, zabiegów i praktyk stosowanych w

celu uzdrowienia. Oczywi

cie z uwagi na niedostatek posiadanej wiedzy, jak i obj

ść

artykułu nie wymieni

wszystkich,

a skupi

na najlepiej mi znanych. W

ród zabiegów leczniczych stosowanych w lecznictwie ludowym literatura

wymienia m. in.:

Oczyszczanie.

Zamawianie.

Wyp

dzanie mechaniczne.

Dotkni

cie / nakładanie r

Ziołolecznictwo.

W ludowych praktykach leczniczych równie wa

ne, a mo

e nawet wa

niejsze od zastosowanych

rodków

leczniczych, było stworzenie odpowiedniej atmosfery pełnej tajemniczo

ci, podniosłej, przemawiaj

cej do chorego,

e oto

dzieje si

niezwykłego, co

, co spowoduje wyleczenie go. Wszystkie słowa, gesty, sposoby dokonywania zabiegu

miały oddziaływa

na psychik

chorego, uruchomi

sugesti

i pobudzi

w nim wiar

w pokonanie choroby, w powrót do

zdrowia i, rzecz jasna, utwierdzi

w chorym autorytet „lekarza”.

Wspomnie

jeszcze nale

e cech

wła

ciw

medycynie ludowej było to,

e leczeniem przede wszystkim

zajmowały si

starsze kobiety tzw. „m

dre” albo „babki”, które umiały rozpozna

symptomy niektórych chorób, posiadały

wiedz

o wła

ciwo

ciach leczniczych ro

lin (niektórych) i potrafiły sporz

dza

z nich preparaty lecznicze, zazwyczaj te

zajmowały si

akuszerstwem; ponadto znały wiele formuł – zakl

ęć

egnuj

cych chorob

czy jej zapobiegaj

cych.

Jednak

e przyzna

musz

e leczeniem zajmowali si

równie

ęż

czy

ni – owczarze, zielarze, znachorzy czasem

larze. Oni tak

e posiadali wiedz

z obszarów za

egnywania i zaklinania chorób czy zielarstwa. Owczarze dodatkowo

potrafili opatrywa

rany i składa

złamane ko

czyny, nastawia

zwichni

te stawy. Ka

dy z lecz

cych potrafił te

wietnie

posługiwa

sugesti

. Baranowski wspomina,

e spotka

na było znachorów wykorzystuj

cych koniunktur

wiadczenie usług tego rodzaju. Wielu z tych znachorów - szarlatanów podpierało swój autorytet wykorzystuj

c atrybuty

wiary katolickiej i przedstawiaj

c si

jako „osoby obdarzone wiedz

tajemn

i specjaln

łask

niebios”

. Rzecz jasna,

z uwagi na brak opieki lekarskiej, nawet felczerskiej, chłopi zmuszeni byli w wypadku choroby korzysta

z pomocy

znachorów, owczarzy, czy „babek”. Chocia

trzeba przyzna

e znachorzy cieszyli si

u chłopów wi

kszym zaufaniem

lekarze. Zapewne spowodowane było to sposobem podej

cia do pacjenta, ale te

oczekiwaniami tego pacjenta co do

sposobów leczenia. Lekarz był obcy i „technicznie” traktował swoje powinno

ci wobec pacjenta. Znachor pochodził „ze

swoich” i zapewniał chłopstwu poczucie uczestnictwa w doniosłym wydarzeniu, tajemniczym obrz

dzie jakim jest

leczenie.

Poni

ej, opieraj

c si

na dost

pnej literaturze przedmiotu, przedstawiam stosowane w medycynie ludowej

magiczne zabiegi lecznicze.

Szczypka, J., Kalendarz polski., Warszawa 1984

Ibidem

Baranowski, B., Życie codzienne wsi miedzy Wartą a Pilicą w XIX wieku., Warszawa 1969

Oczyszczanie

Jest to praktyka do

ść

powszechnie stosowana w medycynie ludowej. Przeprowadza si

przy pomocy ognia

lub wody, które posiadaj

wła

ciwo

ci oczyszczaj

ce i ochronne.

Okadzanie to zabieg bardzo popularny i ludowa medycyna przypisywała mu du

żą

rol

z uwagi na ogie

posiadaj

cy wła

ciwo

ci spalaj

ce i oczyszczaj

ce. Zabieg ten nie jest pozbawiony sensu, jak mo

e si

wydawa

. Wiele

stosowanych do okadzania ziół posiadało olejki eteryczne, które wydobywaj

c si

wraz z dymem wnikały do ciała osoby

chorej i unicestwiały przynajmniej cz

ęść

drobnoustrojów chorobotwórczych. Dzisiaj w medycynie tradycyjnej stosuje si

inhalacje, a w medycynie alternatywnej aromaterapi

Zmywanie. Do zabiegu tego u

ywano wody jako

rodka leczniczego, który miał „zmy

” chorob

. Woda

ywana do leczenia miała ró

form

: naparu z ziół o magicznych wła

ciwo

ciach, wywaru ziołowego, wody

zamówionej, wody uzdrawiaj

cej (z tzw. „cudownego”

ródła).

Zamawianie chorób i za

egnywanie uroków

Zamawianie chorób było powszechnie stosowan

metod

leczenia. Polegało ono na wypowiadaniu przez

znachora lub „babk

” specjalnych „magicznych” formułek nad osob

chor

, które miały „zamówi

” chorob

, czyli

zniszczy

i doprowadzi

chorego do zdrowia. Najcz

ęś

ciej zamawiaj

cy wypowiadał formułk

w taki sposób aby nikt nie

mógł jej zrozumie

. Zamawiano bóle brzucha, gardła, gor

czk

, ró

nego rodzaju choroby, zamawiano te

kołtun i

„przestrach”. Zamawianiu towarzyszyły zwykle ró

norodne czynno

ci, które miały pomóc zakl

ciu – przelewano jajo, lub

białko jaja, wosk, wod

, obchodzono okre

lon

ilo

ść

razy łó

ko chorego zgodnie z ruchem sło

ca lub odwrotnie, palono

zioła z wianków

conych w Matki Boskiej Zielnej lub z oktaw Bo

ego Ciała i inne. Najcz

ęś

ciej zamawianie stosowano

wobec dzieci. Je

li dziecko np. dostało gor

czki to, jak podaje Franciszek Kotula, „trzeba było stan

ąć

w izbie wysoko na

czym

w taki sposób,

eby dosi

ąć

dzieckiem do krzy

a wyr

tego na tragarzu. Dopiero tam mo

na było przela

nad

dzieckiem białko jaja przez pomiotło”

. Doro

li te

byli „zamawiani”. Fragment ciekawej formuły „zamawiaj

cej” ró

żę

przedstawia Wa

kowicz:

„Szedł Pan Jezus drog

i znalazł trzy ró

Jedna zgin

ła, druga przepadła, trzecia sczezła.

Tak ty zgi

, tak ty przepadnij, tak ty scze

nij.”

egnywanie uroków to forma zamawiania. Stosuje si

w przypadku podejrzenia,

e choroba stanowi efekt

zadania uroku. Swienko przedstawia dwie formuły za

egnywania uroków, pierwsza pochodzi z okolic Radomia z XIX w.

„Je

białogłowski, id

pod czepiec,

panie

ski, id

pod warkocz,

chłopski, id

pod obcas.

płanetny, id

pod ziemi

ta Otolija trzy córki miała:

Jedna prz

dła, druga motała,

Trzecia trzy dziewi

cioro uroków odmawiała”

„Naprzód zmów Modlitw

: Ojcze nasz. Nast

pnie wymów słowa: Szła Matuchniczka Bo

a przez cisowy

las i spotkał j

sam Pan Jezus, i spytał si

jej: „Gdzie idziesz Matko moja najmilsza?” Ona odpowiedziała: „Id

do tego chrzczonego (tu wymów nazwisko chorej osoby) trzy dziewi

cie uroków odmawia

”. Rzekł Pan Jezus:

„Id

, a odmawiaj przez Pana Boga moc, Syna Bo

ego i Duch

tego pomoc i przez Ewangeli

”. W

imi

Boga Ojca i Syna i Duch

tego. Amen. Amen. Amen.”

Ja sama, jako niemowl

, byłam poddana zabiegowi za

egnywania uroków. Sytuacj

znam z opowie

ci babci i

mamy. Płakałam (podobno) bez powodu, nie chciałam je

ść

. Babcia mnie przemierzyła, przelewała wod

do k

pieli przez

gle, ale nie pomagało. Wreszcie doszły z mam

do wniosku,

e musiałam si

czego

przestraszy

– „przestrach”

wszedł we mnie. Najpierw babcia, ze mn

na r

kach, obeszła dookoła moje łó

eczko. Nast

pnie oddała mnie mamie i

przelała nad moj

głow

wosk,

eby zobaczy

co było powodem przestrachu. Z wosku ulała si

głowa kobiety w chustce.

Wtedy babcia trzykrotnie przelała nade mn

jajo, trzykrotnie wypowiadaj

c „id

d przyszedłe

i nie wracaj” i czyni

znak krzy

a. Jajo wraz z woskiem dziadzio wyniósł na rozstajne drogi. I pomogło. A działo si

to wszystko w latach 70. –

tych XX wieku.

Wyp

dzanie mechaniczne

Poniewa

wierzono,

e choroba to wynik działania sił zewn

trznych uwi

zionych w człowieku chorym, sił

wrogich, zesłanych jako kara boska za złe uczynki, albo zadanych celowo lub przypadkowo przez nieprzyjazn

osob

starano si

stosowa

rodki mechaniczne aby pozby

jej. W

ród tych

rodków Swienko

wymienia: otrz

sienie,

Kotula, F., Przeciw urokom.

Wańkowicz, M., Ziele na kraterze.

Swienko, H., Magia w życiu człowieka., Warszawa 1982

Ibidem

mierzenie, spluniecie, przestraszenie jej (choroby), sp

tanie, skr

powanie, sprzedanie, spalenie, wykupienie,

zagwo

enie, zamkni

cie, zakopanie, zapiekanie, zakołkowanie, zdmuchanie, zata

czenie choroby na

mier

Poniewa

nie znam wszystkich wymienionych sposobów, poni

ej opisz

tylko te znane mi z literatury lub

własnego do

wiadczenia.

1) Mierzenie, przemierzanie. Znane s

mi dwa sposoby przemierzania.

Pierwszy polega na mierzeniu odzie

y (koszulki) nale

żą

cej do dziecka. Znachor rozkłada koszulk

, przekłada –

„przemierza” i wypowiada modlitwy lub zakl

cia. Przykładem takiej formy mierzenia mo

e by

bajka „O znachorce

ydówce” zamieszczona przez Bolesława Wojewódzkiego w tomie opowiada

z okolic Opoczna:

„Dowiedzieli si

e w Opocznie jest

ydówka, co si

zna na chorobach dziecek. Pono

leczy skutecznie z

pomiaru koszuliny dzieciaka.

ydówka mierzy koszulin

(...) -

ydówka, a pomogła. To jej modlitwa. Modliła

, rozkładała koszulin

, ruble, co

ma dali, przekładała, a przekładała.”

Drugi sposób znany jest mi z do

wiadczenia. Moja babcia stosowała przemierzanie i nauczyła tego sposobu

moj

mam

. Dziecko, po k

pieli, kładzie si

na pleckach na stole i smaruje oliw

nagietkow

masuj

c całe ciałko aby

rozlu

ęś

nie. W trakcie masowania przyci

ga si

główk

dziecka do ciałka, tak

eby dotkn

ło bródk

klatki

piersiowej. Nast

pnie rozprostowuje si

nó

ki obserwuj

c czy fałdki tłuszczu rozkładaj

równomiernie. Dalej

rozprostowuje si

czki, patrz

c czy ramionka s

równe. Potem przekłada si

na brzuszek i te

smaruje oliw

jednocze

nie obserwuj

c czy wszystko jest w normie, tzn. czy łopatki s

równo rozmieszczone na jednej linii, czy

gosłup biegnie przez

rodek plecków, czy bioderka s

jednakowo zaokr

glone, czy fałdy po

ladkowe s

tak samo

wypukłe, czy fałdy podpo

ladkowe i udowe rozkładaj

równomiernie i s

jednakowe na obu nó

kach. Je

li wyst

puj

nieprawidłowo

ci nale

y zastosowa

odpowiadaj

cy im sposób leczenia – przy nierównych łopatkach i kr

gosłupie

owijanie sztywn

płócienn

pieluch

lub chust

aby usztywni

klatk

piersiow

i kr

gosłup; przy nieprawidłowo

ciach w

obr

bie pasa miednicznego zakłada

dwie grube płócienne pieluchy w krocze rozkładaj

c nó

ki dziecka maksymalnie na

boki. Po sprawdzeniu plecków i nó

ek z tyłu ponownie przekłada si

dziecko na plecki podkładaj

c m

chustk

nosa, albo pieluch

. T

chustk

układa si

tak, aby jej brzeg przechodził na wysoko

ci łopatek i mierzy si

obszar

znajduj

cy si

pomi

dzy łokciami dziecka, zaznaczaj

c jednocze

nie jego długo

ść

na chustce. Nast

pnie obmierza si

chustk

dziecko – klatk

piersiow

i brzuszek. Je

eli zaznaczone ko

ce chustki schodz

znaczy,

e dziecku nic nie

dolega. Je

li si

nie schodz

na klatce piersiowej to znaczy,

e dziecko zostało „wywichni

te” lub „przełamane”, a je

li nie

schodz

na brzuszku znaczy,

e dziecko ma wzd

cia i kolk

. Wtedy nale

y podj

ąć

odpowiednie dla rozpoznania

sposoby leczenia. W przypadku wywichni

cia i przełamania nale

wiczy

dziecko doci

gaj

c kolanko do

przeciwstawnego łokietka, obie nó

ki i r

czki na zmian

( nie stosowa

siły!). W przypadku wzd

ęć

i kolek robi

masa

brzuszka albo nó

kami – wykonuj

c koliste ruchy ugi

tymi w kolankach nó

kami dziecka, czy ugniataj

c brzuszek

ugi

tymi w kolankach nó

kami dziecka, albo masowa

brzuszek okr

ęż

nymi ruchami r

ki.

2) Spluni

cie. W celu wyp

dzenia choroby spluwa si

do trzech razy za lewe lub prawe rami

. Mo

na te

, w

przypadku gor

czki (wynikaj

cej z rzuconego uroku), trzykrotnie przejecha

zykiem (poliza

) przez czoło

osoby chorej za ka

dym razem spluwaj

c (ten sposób stosuje pewna moja znajoma z ró

nym skutkiem).

3) Zakopanie. Zbiera si

chorob

z osoby chorej w naczynie z zamówion

wod

, albo w

glem i zakopuje na

rozstajnych drogach. Mo

na te

szmatk

nas

czon

wydzielinami chorego zakopa

pod kamieniem. Znam

sposób, w którym obchodzi si

chorego z kadzidłem sporz

dzonym z odpowiednich ziół (zestaw

uzale

niony od choroby), a potem popiół z ziół zakopuje si

w lesie. Czasem znachorzy przenosili chorob

na jaki

przedmiot, który nast

pnie zakopywano. Zakopywano te

sam

chorob

, np. kołtun – po

uprzednim upaleniu.

4) Spalenie. Polega na spaleniu choroby przez oczyszczenie w ogniu chorego. Chory obchodzony jest przez

znachora nios

cego ogie

z zamówionych w

gli, albo ziół. W ogniu spala si

nas

czone wydzielinami

chorego szmatki. Powszechnie palono równie

wyci

te wrzody, strupy, spluwano albo kasłano w ogie

aby

spali

chorob

. Chorob

wyp

dzała i spalała j

jednocze

nie zapalona gromnica, z któr

obchodzono

łó

ko chorego.

5) Zapiekanie. Polega na wsadzeniu chorego do rozgrzanego pieca chlebowego i „zapieczenie” choroby.

Przykład takiego sposobu zamie

cił B. Prus w „Antku”. Chor

dziewczynk

zamkni

to w rozpalonym piecu,

aby zapiec chorob

. Dziewczynka nie prze

yła tego zabiegu.

6) Zdmuchanie. Polega na „zdmuchni

ciu” choroby z chorego. Moja babcia zna ten sposób w takiej postaci –

osoba lecz

ca wci

ga w płuca dym z kadzidła albo opary z naparu ziołowego i wydmuchuje go na chorego.

Babcia opowiadała mi,

e kiedy

ywano tego sposobu

eby dziecko przestało gor

czkowa

i kiedy rany

nie chciały si

goi

7) Zata

czenie choroby na

mier

. Sposób praktykowany w kulturach prymitywnych, gdzie rol

lekarza

pełnił szaman. U ludów zamieszkuj

cych podbiegunowe cz

ęś

ci Europy północnej – Ewenków, Nie

ców,

Wojewódzki, B., Strachy na smugu., Warszawa 1974

Frazer J., Złota gałąź, Warszawa 1962

Samojedów, szaman przebierał si

w rytualny strój i ta

cem oraz zakl

ciami wyp

dzał chorob

. Ten

sposób leczenia spotyka si

do dzisiaj w

ród prymitywnych plemion zamieszkuj

cych dorzecze Amazonki.

Dotkni

cie / nakładanie r

Dotkni

cie osoby

tej lub posiadaj

cej dar leczenia uzdrawiało chorych. Frazer

wspomina o lecz

cym

dotyku króla – wystarczyło,

e chory dotkn

ł osoby króla lub jego szaty, a zostawał uzdrowiony, np. powszechnie

wierzono,

e królowie angielscy posiadaj

dar leczenia skrofułów. W

redniowieczu wielu

tych miało dar uzdrawiania.

W Polskiej historii równie

figuruj

władczynie, które, po

mierci lub z

ycia, dokonywały cudownych uzdrowie

, mo

na tu

wymieni

cho

w. Jadwig

, ksi

ęż

, czy

w. King

. Nakładanie r

k to dotykanie miejsc chorych przez osob

posiadaj

dar leczenia.

Ziołolecznictwo

Zioła stosowane s

od wieków w medycynie ludowej jako remedium na ró

ne choroby i urazy, a tak

profilaktycznie. Je

eli stosowane były umiej

tnie pomagały w walce z chorob

. W przypadku nieznajomo

ci ich

wła

ciwo

ci mogły nie tylko zaszkodzi

, ale nawet przyspieszy

lub spowodowa

mier

Wiele ro

lin rosn

cych opodal domu, na polu, ł

ce i w lesie było wykorzystywanych przez znachorów od

najdawniejszych czasów do leczenia ludzi i zwierz

t. Receptury na lecznicze preparaty przekazywane były z pokolenia w

pokolenie i szeroko stosowane przez ludy wszystkich ras i plemion. Niektóre receptury przetrwały do dzi

i s

powodzeniem stosowane w lecznictwie. We

my cho

by tak powszechnie stosowan

aspiryn

. Jej głównym składnikiem

jest kwas acetylosalicylowy wyst

puj

cy w naturze w korze wierzby. Czy dziurawiec, zwany u nas równie

józefkiem,

stosowany był w zaburzeniach układu pokarmowego od wieków, a ostatnio odkryto w tym zielu wła

ciwo

antydepresyjne.

Wiele ro

lin znanych nam jako zbo

a, przyprawy, owoce i warzywa wykorzystywano kiedy

równie

leczenia rozmaitych przypadło

ci, cho

oczywi

cie czasem ich zastosowanie mo

e wyda

nam si

mieszne i

niewiarygodne, bo jak uwierzy

w to,

e k

panie dziecka w kaszy j

czmiennej mo

e przyspiesza

jego rozwój fizyczny

Ale ju

zastosowanie np. kminku nie budzi naszych w

tpliwo

ci, wiadomo,

e pobudza i ułatwia trawienie i pomaga na

wzd

cia, a tak

e przyspiesza laktacj

. Od niedawna do łask wrócił sok z brzozy tzw. oskoła, który był stosowany niegdy

jako napój chłodz

cy i leczniczy w chorobach nerek (kamienie) oraz oczyszczaj

cy organizm z toksyn. Kto z nas nie zna

naparu z mi

ty? Stosowanej z powodzeniem do dzi

w zaburzeniach układu pokarmowego, a niegdy

ywanej równie

do okadzania chorych na gryp

i przezi

bienie. Sok z pieczonego buraka łagodzi kaszel, woda z wygotowanej marchwi

zatrzymuje biegunk

, nawet dzisiaj, a wła

ciwo

ci bakteriobójcze i rozgrzewaj

ce czosnku nie zmieniły si

przez wieki, i

nawet je

li niegdy

warzywa te miały jeszcze inne zastosowanie w medycynie, dzi

na ich z powodzeniem u

ywa

nie nara

c si

na kpinki otoczenia.

Zioła stosowano pod postaci

wywarów, naparów, wyci

gów wodnych, maceratów, proszków, popiołu, ma

ci,

okładów, kataplazmów, k

pieli, kadzideł. Sposób podawania zale

ny był od rodzaju choroby i zastosowanego zabiegu

leczniczego. Preparaty podawano do wewn

trz: doustnie, dopochwowo, doodbytniczo, wziewnie oraz zewn

trznie na

rany, odmro

enia, oparzenia, opuchlizn

, kołtun.

Medycyna ludowa stosuj

c naturalne, ziołowe

rodki doustne starała si

aby były one niesmaczne – gorzkie,

kwa

ne, piek

ce. Miały one odstraszy

chorob

tak, by opu

ciła organizm np. poprzez działanie prowokuj

ce zwi

kszona

potliwo

ść

, wymioty, czy biegunk

. Miały te

zmniejsza

gor

czk

, obrz

ki, bóle, łagodzi

kaszel, wzmaga

apetyt,

likwidowa

zaparcia i biegunki, tr

dzik, zapalenia ró

nych narz

dów, nawet tak skomplikowane dolegliwo

ść

jak parali

padaczk

, czy cukrzyc

. I, co mo

e wydawa

dziwnym, receptury na owe przypadło

ci s

aktualne i dzi

sprzedawane w aptekach pod ró

nymi nazwami mieszanki ziołowe, w gustownych opakowaniach. Maj

leczy

lub

wspiera

leczenie tych samych chorób, jakie dr

czyły mieszka

ców wsi, miasteczek i miast w ci

gu wieków, a

aplikowane były ludziom, przez zielarzy, znachorów i „babki”. Na dowód zamieszczam poni

ej receptur

naparu na

zaparcia zaczerpni

z ksi

ąż

ki Marty Gaw

dy pt. „Medycyna ludowa. Woda

ywa i woda martwa. Ziółka.”, oraz skład

herbatki reguluj

cej trawienie (na zaparcia) jednej ze znanych firm.

„Kora kruszyny

30 g

Rumianek

10 g

ść

ty pieprzowej

10 g

Kwiat lipy

10 g

Kozłek lekarski

10 g

ść

yny

30 g

1 ły

stołow

mieszaniny ziół zala

1 fili

ank

wrz

cej wody; po 10 – 15 minutach naci

gania napar ten

przecedzamy i pijemy herbat

ciepł

w ilo

ci 1 fili

anki rano i wieczorem”

Skład herbatki reguluj

cej trawienie: kora kruszyny, li

ść

ty, li

ść

yny, skórki jabłkowe, hibiskus.

Zastosowanie: zala

torebk

szklank

wrz

tku. Parzy

pod przykryciem 15 minut. Pi

rano i wieczorem.

Czy wierzy

w sens magii leczniczej? Na to pytanie musi sobie odpowiedzie

dy z nas si

gaj

c do

własnych do

wiadcze

. Bo przecie

naprawd

nie chodzi o „magiczno

ść

” zabiegów, ale o ich skuteczno

ść

, pozytywny

Ibidem

Zob. Zioła św. Hildegardy. Lecznicze właściwości ziół według opisu św. Hildegardy z […], Kraków 2004

Gawęda M., Medycyna ludowa. Woda żywa i martwa. Ziółka., Warszawa 1989

wpływ na nasze zdrowie. Modne dzisiaj odmiany medycyny alternatywnej – aromaterapia, refleksoterapia, fitoterapia,
muzykoterapia, hipnoza, masa

– to przecie

nic innego tylko wła

nie owa magia lecznicza z powodzeniem stosowana

od stuleci. W minionych wiekach magia lecznicza cz

sto była jedynym dost

pnym sposobem w leczeniu chorób. Pomimo

widocznej dla wielu z nas

mieszno

ci stosowanych zabiegów, rytuałów, magia lecznicza musi posiada

jakie

pozytywne wła

ciwo

ci skoro ludzko

ść

przetrwała, a nawet zdolna była rozwija

, stwarza

nowe przedmioty, wdra

nowe rozwi

zania, wprowadza

nowe idee. Ja wierz

w magi

lecznicza, która jest stosowana w mojej rodzinie od

pokole

. Dzi

ki moim antenatkom wiedza przekazywana z pokolenia w pokolenie przetrwała do dzi

i ja, je

li b

dzie to

liwe, przeka

żę

dalej. Wierz

, bo niejako nie mam wyj

cia. Pochodz

z rodziny, której towarzyszy ona od pokole

byłam wychowana w poczuciu wagi pewnych zachowa

, zabiegów, nawet je

li wydaj

one tylko przes

dami czy

zabobonami. Chocia

w obliczu zagro

enia zdrowia własnego lub osób bliskich, szczególnie dzieci, nawet sceptycy na co

dzie

szydz

cy z guseł potrafi

przełama

, zdusi

własny

wiatopogl

d i skorzysta

z wy

miewanych receptur,

sposobów i zabiegów. Ka

dy z nas, chocia

raz w

yciu, korzystał z dobrodziejstw magii leczniczej pij

c cho

by herbatk

z mi

ty, płucz

c gardło naparem szałwii, wdychaj

c dymek z kadzidełka albo olejku eterycznego, czy łykaj

c aspiryn

(wyci

g z kory wierzby, salix alba L.). Zdaj

sobie spraw

e wiele zabiegów magii leczniczej odeszło w zapomnienie,

ale mam nadziej

e nie przepadn

całkowicie w pomroce dziejów.

Bibliografia.

1. Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2001, 2003
2. Baranowski, B.,

ycie codzienne wsi miedzy Wart

a Pilic

w XIX wieku., Warszawa 1969

3. Baranowski, B. i Lewandowski W., Nietolerancja i zabobon w Polsce w XVII i XVIII w., Warszawa 1987.
4. Brzezi

ska, A., Pochód czarnej

mierci. L

ki codzienne człowieka. [w:] Pomocnik historyczny. Polityka nr 19,

13.05.2006.

5. Burchard, P., Inne kraje, inne ludy., Warszawa 1974.
6. Frazer, J., Złota gał

ąź

, Warszawa 1962

7. Gaw

da M., Medycyna ludowa. Woda

ywa i martwa. Ziółka., Ciechanów 1995

8. Kotula, F., Przeciw urokom., Warszawa 1989
9. Swienko, H., Magia w

yciu człowieka, Warszawa 1982

10. Szczypka, J., Kalendarz polski., Warszawa 1984
11. Wa

kowicz, M., Szczeni

ce lata, Warszawa 1957

12. Wa

kowicz, M., Ziele na kraterze, Warszawa 1959

13. Wojewódzki, B., Strachy na smugu, Warszawa 1974
14. Wasylewski, S., Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w

redniowieczu. 9 drzeworytów – 8 inicjałów

Władysława Skoczylasa., Kraków 1957

15. Zioła

w. Hildegardy. Lecznicze wła

ciwo

ci ziół według opisu

w. Hildegardy z Bingen. Na podstawie pism

Hildegardy z Bingen opracował Marek Czeka

ski. Kraków 2004

16.

yli

ska, J., Piastówny i

ony Piastów. Warszawa 1972

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Bator Joanna Piaskowa Góra 1 Piaskowa Góra
Bator Joanna Piaskowa Góra 1 Piaskowa Góra
Kocanka piaskowa, Zdrowie, diety, porady, Rośliny lecznicze cz I.jpg, Zioła leczą, Zioła - własciwoś
Macierzanka piaskowa, Zdrowie, diety, porady, Rośliny lecznicze cz I.jpg, Zioła leczą, Zioła - własc
Materialy dla studentow studiow podyplomowych Pedagogika lecznicza dr Joanna Lukjaniuk substancje u
Magia dolnoslaskich zamkow Rezydencje i ich losy Czesc 2 Joanna Lamparska
Piaskowa Góra Joanna Bator
Reklama produktów leczniczych
ustawa o dzialalnosci leczniczej z 15 kwietnia 2011
warunki dz gospodarczej leczniczej hotele i przewozy
lecznicza zywnosc
Magia świec(1)
Magia Magiczne symbole (2)
JHP, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i opracowaniw dokumentów, Analiza i o

więcej podobnych podstron