Technik_elektroniki_medycznej_322[18].Z4_01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inŜ. Krystian Rudzki

prof.. dr hab. med. Piotr Lass

Opracowanie redakcyjne:

mgr inŜ. Beata Organ

Konsultacja:

mgr inŜ. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 322[18].Z4.01,

„Montowanie sprz

tu komputerowego i instalowanie oprogramowania medycznego”,

zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik elektroniki medycznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenie

4. Materiał nauczania

4.1. Budowa i zasada działania systemu komputerowego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawowe wiadomości z zakresu sieci komputerowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Instalowanie oraz eksploatacja systemu operacyjnego Windows

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Bezpieczeństwo systemów operacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoŜe Ci w przyswajaniu wiedzy z zakresu: montowania zestawu

komputerowego z poszczególnych elementów, instalowania oprogramowania oraz stosowania
programów typu firewall i antywirusowych.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
przystąpieniem do nauki w zakresie niniejszej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem,

−

materiał nauczania – czyli podstawy teoretyczne, które będą pomocne podczas realizacji
ć

wiczeń,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś materiał
zamieszczony w poradniku i zapoznałeś się z literaturą podaną na końcu poradnika,

−

wiczenia, które umoŜliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian osiągnięć,

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia odnośnie budowy, montowania

oraz uŜytkowania systemu komputerowego. W poradniku wyjaśniono takŜe podstawowe
pojęcia dotyczące sieci komputerowych i ich funkcjonowania.

Podstawowym celem realizacji programu w tej jednostce modułowej jest kształtowanie

umiejętności zestawiania konfiguracji sprzętu komputerowego do określonych zadań oraz
monitorowanie pracy sprzętu komputerowego. Umiejętności te są niezbędne do wykonywania
podstawowych zadań w dziedzinie informatyki medycznej i obsługi sprzętu komputerowego.
Natomiast trudności mogą sprawić zadania polegające na zabezpieczaniu pracy komputera
przed wirusami i atakami hakerskimi.

Zakres treści kształcenia jest dość rozległy, co jest spowodowane bardzo dynamicznym

rozwojem techniki komputerowej w ostatnich czasach. Dlatego teŜ w niniejszym
opracowaniu umieszczono jedynie najwaŜniejsze zagadnienia i opisy dotyczące
prezentowanej tematyki.

W pogłębianiu wiedzy z zakresu montowania sprzętu komputerowego i instalowania

oprogramowania medycznego niezbędna jest odpowiednia literatura fachowa, którą
zamieszczono w ostatnim rozdziale poradnika. Przy wyborze odpowiednich treści pomoŜe Ci
nauczyciel, który przekaŜe Ci praktyczne wiadomości z zakresu informatyki medycznej.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” moŜesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonania ćwiczeń.
Kolejnym etapem nauki będzie wykonanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie

i utrwalenie informacji m.in. o sposobach diagnozowania sprzętu komputerowego, instalacji
i eksploatacji systemu operacyjnego oraz stosowania zasad bezpieczeństwa w systemie
operacyjnym.

Wykonując ćwiczenia zaproponowane w poradniku lub przygotowane przez nauczyciela,

nabędziesz umiejętności montowania i uruchamiania zestawów komputerowych oraz
instalowania i usuwania awarii sprzętu komputerowego na podstawie:

−

odpowiednich dokumentacji,

−

przeprowadzonych prób diagnozowania zestawu komputerowego,

−

prób samodzielnego usuwania awarii sprzętu komputerowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiału zamieszczonego w poradniku i literatury fachowej.

Po  wykonaniu  ćwiczeń  sprawdź  poziom  swoich  postępów  rozwiązując  test  „Sprawdzian
postępów”,  który  umieszczono  po  ćwiczeniach.  Odpowiedzi  „NIE”  wskazują  na  luki
w  Twojej  wiedzy,  informują  Cię  równieŜ,  jakich  aspektów  dotyczących  prezentowanej  tu
tematyki  jeszcze  dobrze  nie  poznałeś.  Oznacza  to  takŜe  powrót  do  treści,  które  nie  są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości z zakresu

montowania  sprzętu  komputerowego  i  instalowania  oprogramowania  medycznego  będzie
stanowiło  dla  nauczyciela  podstawę  przeprowadzenia  sprawdzianu  przyswojonych
wiadomości  i  ukształtowanych  umiejętności.  W  tym  celu  nauczyciel  posłuŜy  się  zestawem
zadań testowych. W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykładowy zestaw zadań
testowych, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

zadania testowe,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której wpiszesz odpowiedzi.

Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.

PoniŜej został przedstawiony diagram powiązań pomiędzy pokrewnymi jednostkami wraz

z ich opisami. Dzięki temu będziesz mógł dowiedzieć się czy posiadasz juŜ wystarczającą
wiedzę, by rozpocząć pracę z tym poradnikiem. Jeśli stwierdzisz, Ŝe Twoje wiadomości
z wcześniej prowadzonych zajęć są niedostateczne, to zachęcamy Cię do przypomnienia sobie
przerobionego juŜ materiału i powrócenie do niniejszego poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zmontować zestaw komputerowy z poszczególnych elementów,

−

dobrać prawidłowo podzespoły o róŜnych parametrach pracy,

−

określić rolę poszczególnych bloków funkcyjnych systemu mikroprocesorowego,

−

sklasyfikować mikroprocesory ze względu na ich budowę i zastosowanie,

−

określić podstawowe sposoby przesyłania informacji,

−

ocenić prawidłowość funkcjonowania systemu komputerowego,

−

rozpoznać błędy w funkcjonowaniu systemu komputerowego,

−

zastosować zasady łączenia i współpracy komputerów,

−

scharakteryzować zasady funkcjonowania sieci komputerowej,

−

zainstalować i wykorzystać oprogramowanie antywirusowe i zabezpieczające przed
nieuprawnioną ingerencją,

−

zainstalować i wykorzystać oprogramowanie umoŜliwiające bezpieczne korzystanie
z Internetu,

−

zastosować zasady zgodnego z prawem korzystania z oprogramowania komputerowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Budowa i zasada działania systemu komputerowego

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia

Podstawowym środkiem technicznym, wykorzystywanym do przetwarzania danych jest

komputer [4, 5, 6]. Charakterystyczną cechą wyróŜniającą go spośród innych narzędzi
przetwarzania, jest jego zdolność do wykonywania zadań w sposób automatyczny. Jednak,
aby

komputer

mógł

realizować

jakiekolwiek

zadania,

musi

zostać

wcześniej

zaprogramowany. Oprogramowaniem komputera zajmuje się człowiek, który musi opracować
dla niego oraz w jakiś sposób przekazać mu odpowiedni plan działania. Ten plan działania dla
komputera określa się, w zaleŜności od formy, w jakiej został on wyraŜony, algorytmem lub
programem.  Algorytm  jest  to  sposób  rozwiązania  zagadnienia  podany  w  formie  przepisu
określającego  skończoną  liczbę  operacji  oraz  kolejność,  w  jakiej  te  operacje  powinny  być
wykonane.  Algorytm  zapisany  w  języku  czytelnym  dla  komputera  nazywa  się  programem.
Omówione powyŜej definicje z zakresu informatyki zilustrowano na rys. 1.

Rys. 1. Komputer jako urządzenie do przetwarzania informacji [5, s. 12].

Nawet najprostszy komputer składa się z zespołu urządzeń współpracujących ze sobą

[4,5,6].  Elementy  materialne  komputera  określa  się  mianem  sprzętu  (ang.  hardware).  Jednak
do  realizacji  potrzebnych  zadań  współczesne  komputery  potrzebują  jeszcze  odpowiednich
programów,  tworzących  tzw.  oprogramowanie  (ang.  software).  Natomiast  oprogramowanie
wbudowane  w  urządzenie,  zapewniające  podstawowe  procedury  obsługi  tego  urządzenia
określa  się  mianem  firmware.  Nowsze  urządzenia  posiadają  moŜliwość  aktualizacji
oprogramowania  firmware,  dzięki  zapisaniu  go  np.  w  pamięciach  typu  EPROM.  Połączenie
sprzętu i oprogramowania stanowi dopiero pełną całość, składająca się na pojęcie komputer.

Programy dołączone do komputera moŜna podzielić na dwie grupy: oprogramowanie

podstawowe  i  oprogramowanie  uŜytkowe.  Oprogramowanie  podstawowe  jest  niezbędne  do
działania  komputera  w  kaŜdej  sytuacji,  niezaleŜnie  od  rozwiązywanego  w  danej  chwili
problemu.  Głównym  elementem  oprogramowania  podstawowego  jest  system  operacyjny,
który  jest  swego  rodzaju  pośrednikiem  pomiędzy  człowiekiem,  a  komputerem  oraz
wszystkimi  jego  zasobami  sprzętowymi,  programowymi  i  informacyjnymi. Oprogramowanie
uŜytkowe,  jak  sama  nazwa  wskazuje  to  zbiór  programów  wykonujących  konkretne  zadania
uŜytkowe, np.: edytorskie, graficzne, naukowe.
Schemat blokowy komputera z uwzględnieniem modułów funkcjonalnych

Niemal w kaŜdym komputerze, z wyjątkiem komputerów o przeznaczeniu specjalnym

moŜna  wyróŜnić  sześć  podstawowych  bloków  funkcjonalnych  [5],  które  przestawiono  na
rys. 2. NaleŜą do nich: pamięć operacyjna, arytmometr, układ sterowania, pamięć zewnętrzna
oraz  urządzenia  wejścia  i  wyjścia.  Trzy  pierwsze  bloki  stanowią  jednostkę  centralną,
natomiast  pozostałe  bloki  to  urządzenia  peryferyjne.  Arytmometr  (lub  często  spotykane

KOMPUTER

Przetwarzanie informacji

PROGRAM

Informacje (dane)
wejściowe

Informacje (dane)
wyjściowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określenie - jednostka arytmetyczno-logiczna, Arithmetic Logical Unit - ALU) wraz
z układem sterowania tworzą na ogół konstrukcyjną całość, która stanowi centralny element
komputera – procesor.

W kolejnych podrozdziałach opisano szerzej poszczególne podzespoły komputera.

Rys. 2. Schemat blokowy komputera z uwypukleniem modułów funkcjonalnych (linia kropkowana oznacza

przepływ impulsów sterujących, linia ciągła oznacza przepływ danych) [5, s. 33].

Schemat komputera z uwzględnieniem jego elementów konstrukcyjnych

Obecnie produkcja komputerów odbywa się na skalę masową, co oznacza, Ŝe są one

montowane  z  gotowych  podzespołów,  produkowanych  przez  wiele  róŜnych  firm.  Zaletami
takiego  sposobu  produkcji  są:  obniŜenie  kosztów  wytwarzania,  oraz  moŜliwość  rozbudowy
komputerów.  PoniŜej  został  przedstawiony  schemat  blokowy  komputera,  który  uwzględnia
jego moduły konstrukcyjne (rys. 3).

Rys. 3. Schemat blokowy komputera z uwypukleniem modułów konstrukcyjnych (linią kropkowaną oznaczono

sygnał gotowości, linią ciągłą przerwania, a linią przerywaną sygnały sterujące procesora) [5, s. 37].

Jak widać na rys. 3 w komputerze istotną rolę odgrywają odpowiednie połączenia

wieloprzewodowe zwane szynami lub magistralami. Poszczególne magistrale słuŜą do
przesyłania danych, adresów i impulsów sterujących.

JEDNOSTKA CENTRALNA

PROCESOR

Sterowanie

ALU

Pamięć operacyjna

Pamięć zewnętrzna

Wejście

Wyjście

Pamięć ROM

Pamięć RAM

Układy

sterujące

urządzeniami

zewnętrznymi

szyna danych

szyna adresowa

Wejście

Wyjście

Pamięć

zewnętrzna

szyna sygnałów sterujących

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Adresy określają numer komórki pamięci, gdzie procesor chce zapisać (lub odczytać)

informację lub numer urządzenia wejścia/wyjścia, z którym chce on nawiązać kontakt.

Sygnały sterujące określają rodzaj operacji, jaką ma wykonać dany układ lub urządzenie.

Istnieją równieŜ sygnały specjalne kierowane do procesora. Pierwszy z nich to sygnał
przerwania, który słuŜy do powiadamiania procesora o zdarzeniach pochodzących z urządzeń
zewnętrznych. Drugi to sygnał gotowości, który zapewnia współpracę urządzeń o róŜnym
czasie dostępu z procesorem, którego praca jest synchronizowana zegarem o stałym takcie.

Dane mogą przepływać w obu kierunkach tzn. od procesora do pozostałych układów i na

odwrót, z wyjątkiem pamięci ROM. Z pamięci ROM procesor moŜe jedynie czytać dane.

Układy sterowania urządzeniami zewnętrznymi są wymienne, dzięki czemu do danej

jednostki centralnej moŜna dołączyć róŜne urządzenia zewnętrzne i tworzyć tym samym
róŜnorakie konfiguracje [4, 5].
Procesor

Procesor stanowi centralny element komputera, który steruje pracą wszystkich jego

podzespołów, a w szczególności pobiera, dekoduje i wykonuje kolejne rozkazy zawarte
w programie lub zleca ich wykonanie innym podzespołom. Pod względem funkcjonalnym
procesor składa się z układu sterowania oraz arytmometru (rys. 4).

Rys. 4. Podstawowe podzespoły i elementy procesora [5, s. 48].

Zadaniem arytmometru jest wykonywanie operacji arytmetycznych i logicznych. Składa

się  on  z  sumatora  oraz  kilku  rejestrów,  z  których  jeden  jest  wyróŜniony  i  nosi  nazwę
akumulatora. Rejestry są to układy elektroniczne, zdolne do przechowywania słów binarnych,
a w szczególności liczb, na których arytmometr aktualnie wykonuje operacje lub sygnalizuje
swój  stan  pracy.  Podstawowymi  elementami  układu  sterowania  są  licznik  rozkazów,  rejestr
rozkazów,  rejestr  adresowy  i  dekoder.  Zasadnicza  funkcja  sterowania  polega  na  pobieraniu
z pamięci  operacyjnej  kolejnych  rozkazów  zawartych  w  programie,  interpretowaniu  ich,
a następnie zlecaniu ich wykonania odpowiednim podzespołom komputera.

Wszystkie czynności związane z realizacją jednego rozkazu stanowią tzw. cykl pracy

komputera.  Składa  się  on  z  dwóch  faz:  przygotowawczej  i  wykonawczej.  W  liczniku
rozkazów  jest  zawsze  przechowywany  adres  komórki,  z  której  aktualnie  naleŜy  pobrać
rozkaz. Faza przygotowawcza rozpoczyna się od pobrania rozkazu z pamięci i umieszczenia
go  w rejestrze  rozkazów.  Stąd  część  operacyjna  jest  przekazywana  do  dekodera  zaś  część
adresowa do rejestru adresowego. Dekoder odczytuje treść polecenia i na tym kończy się faza
przygotowawcza. W fazie wykonawczej realizuje się zdekodowany rozkaz.

Podstawowymi parametrami procesora są: częstotliwość zegara, długość słowa

maszynowego i przestrzeń adresowa. Częstotliwość zegara wpływa na szybkość pracy
komputera, a co za tym idzie jest to jego istotny parametr konstrukcyjny. Charakterystyczna

PROCESOR

Sterowanie

ALU

Licznik rozkazów

Rejestr rozkazów

Rejestr adresowy

Dekoder

Rejestr 1

Rejestr 2

Rejestr główny

Sumator

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dla danego procesora liczba bitów, którą jest on w stanie jednocześnie przetwarzać i przesyłać
jest określana mianem długości słowa maszynowego. Trzecim waŜnym parametrem procesora
jest przestrzeń adresowa, tj. maksymalna pojemność pamięci, jaką moŜna do niego
przyłączyć.

WyróŜniamy dwie architektury procesorów: RISC i CISC. RISC (Reduced Instruction Set

Computer) to procesory z krótką listą szybko pobieranych rozkazów, natomiast CISC
(Complex Instruction Set Computer) to procesory z szeroką, wygodną w uŜyciu listą
rozkazów.
System bitowy

Wewnątrz komputera wszystkie informacje przedstawiane są za pomocą dwóch znaków,

którym  odpowiadają  dwa  róŜne  stany  fizyczne  odpowiednich  układów  elektronicznych  (np.
wysoki  poziom  napięcia  –  niski  poziom  napięcia,  przepływ  prądu  –  brak  przepływu,  itp.).
Znaki  te  noszą  nazwę  bitów,  a  określony  ciąg  bitów  nazywa  się  słowem  binarnym.  Bez
względu  na  wewnętrzną  reprezentację  sygnałów  dwustanowych,  na  zewnątrz  komputera
przyjęło  się  oznaczać  je  przez  0  i  1.  Liczy  w  systemie  binarny  (zero  -  jedynkowym)  tworzy
się  według  tych  samych  zasad  co  w  systemie  dziesiętnym,  z  tym  Ŝe  odpowiednie  wagi
stanowią tu potęgi o podstawie 2, np.:

(1110)

= 1*2

+ 1*2

+ 0*2

= (14)

(11,01)

= 1*2

+ 1*2

+ 0*2

-1

+ 1*2

-2

= (3,25)

Ciąg  8  bitów  nosi  nazwę  bajta.  Warto  tu  wspomnieć,  Ŝe  do  kodowania  znaków
alfanumerycznych  na  binarne  stosuje  się  we  współczesnych  komputerach  tzw.  kod  ASCII
(American  Standard  Code  for  Information  Interchange),  w  którym  kaŜdemu  znakowi
alfanumerycznemu przypisana jest odpowiednia kombinacja 8 bitów.
Pamięć operacyjna.

Pamięć operacyjna słuŜy do przechowywania programów i danych, które są niezbędne do

bieŜącego przetwarzania. Jest ona zbudowana z elementarnych komórek zwanych bitami
pamięci, z których kaŜda jest zdolna do przechowania jednego bitu informacji (rys. 5). Bity są
pogrupowane w bajty. KaŜdy bajt posiada swój jednoznaczny numer zwany adresem.

Rys. 5. Bajtowa struktura pamięci operacyjnej [5, s. 41].

Zawartość pamięci operacyjnej jest tracona w momencie zaniku napięcia zasilania,

dlatego wyniki pracy programów muszą być zapisane na jakimś nośniku danych.

Pamięć operacyjną charakteryzują dwa podstawowe parametry techniczne – szybkość

i pojemność.  Miarą  szybkości  jest  czas  dostępu  i  czas  cyklu.  Czas  dostępu  to  czas,  jaki
upływa od momentu zainicjowania pracy pamięci do momentu pojawienia się na jej wyjściu
gotowej  informacji.  Ze  względu  na  potrzebę  regeneracji  pamięci,  czas  cyklu  jest  zazwyczaj
dwukrotnie  dłuŜszy.  Pojemność  pamięci  jest  to  liczba  bajtów,  z  jakich  się  ona  składa.
Najczęściej operuje się jednostkami wielokrotności bajtu (tabela 1).

bajt

0
1
2

.
.
.

N–2
N–1

bit

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Przykładowe wartości pojemności pomięci operacyjnej.

Pojemność

Słownie

Pojemność wyraŜona w bajtach [B]

1 KB

Jeden kilobajt

B = 1024 B

1 MB

Jeden megabajt

KB = 1024 KB = 2

1 GB

Jeden gigabajt

MB = 1024 MB = 2

1 TB

Jeden terabajt

GB = 1024 GB = 2

Urządzenia wejściowe

Podstawowym urządzeniem wejściowym obecnie produkowanych komputerów jest

klawiatura.  UmoŜliwia  ona  kodowanie  oraz  wprowadzanie  informacji  alfanumerycznych  do
pamięci  komputera.  Podczas  wprowadzania  informacje  te  najczęściej  wyświetlane  są  na
ekranie monitora. Klawiatura przypomina maszynę do pisania i posiada częściej amerykański
układ  klawiszy  (QWERTY),  niŜ  europejski  (QWERTZ).  Liczba  klawiszy  zmieniała  się  na
przestrzeni lat, obecnie jest ich ponad 100. Klawiatura została wyposaŜona w mikroprocesor
w celu realizowania współpracy z jednostką centralną.

Innym urządzeniem wejściowym jest mysz. Znaczenie tego urządzenia wzrosło wraz

z pojawieniem się na rynku systemów operacyjnych z graficznym interfejsem uŜytkownika.

Niezwykle przydatne, zwłaszcza przy pracach poligraficznych, jest urządzenie do

odczytywania i wprowadzania do pamięci rysunków– tzw. skaner.

Joystick to urządzenie zewnętrzne wykorzystywane najczęściej w grach komputerowych,

ale ostatnio ten manipulator znalazł takŜe zastosowanie w medycynie.

Pióra świetlne i tabliczki graficzne to przykłady kolejnych urządzeń zewnętrznych, które

znalazły  zastosowanie  przy  obróbce  grafiki.  Pióro  świetlne  (light  pen)  jest  obecnie  rzadko
stosowane  (głównie  w  pracowniach  projektowych),  moŜe  ono  słuŜyć  jako  urządzenie
wskazujące  (np.  zamiast  myszy).  Tabliczka  graficzna  (tablet)  to  urządzenie  wskazujące,
słuŜące przede wszystkim do rysowania elementów graficznych.

Obecnie coraz większą popularność zdobywają takŜe czytniki kart magnetycznych, kart

z mikroprocesorem (smart card) i czytniki kodów kreskowych. Znalazły one zastosowanie
w bibliotekach do identyfikacji czytelników, a takŜe w medycynie przy rejestracji chorych
oraz przy znakowaniu materiału biologicznego.
Urządzenia wyjściowe

Do podstawowych urządzeń wyjściowych komputerów naleŜą: monitor ekranowy,

drukarka oraz głośnik jako urządzenie uzupełniające.

Monitory ekranowe mogą z reguły wyświetlać informacje w dwóch trybach: tekstowym

i graficznym.  W  trybie  tekstowym  minimalną  porcją  wyświetlanej  informacji  jest  znak,
natomiast  w  trybie  graficznym  punkt  realny  o  skończonych  wymiarach,  zwany  pixelem.
Maksymalną  liczbę  znaków  i  punktów,  jaką  dany  monitor  mieści  na  ekranie  nazywa  się
rozdzielczością ekranu, odpowiednio w trybie znakowym i graficznym. NaleŜy tu podkreślić,
Ŝ

e rozdzielczość nie jest wyłącznie cechą samego monitora, lecz przede wszystkim

sterownika, z którym dany monitor współpracuje.

Obecnie, standardowymi rozdzielczościami są 640×480 (VGA, Video Graphics Array),

800×600  (SVGA,  Super  VGA),  oraz  1024×768  (XGA/XVGA,  eXtended  VGA,  czyli
rozszerzona  VGA).  Kiedy  rozdzielczość  wyświetlania  jest  zbyt  duŜa  w  stosunku  do
moŜliwości monitora lub wyświetlacza, niektóre systemy tworzą wirtualny ekran, który moŜe
być  przewijany  „pod”  fizycznym  ekranem.  Warto  tu  równieŜ  zwrócić  uwagę  na  dobór  karty
graficznej  i  monitora  z  nią  współpracującego  do  przewidywanych  zadań  uŜytkowych
(np.  wyświetlanie  obrazów  o  niskiej  lub  wysokiej  rozdzielczości,  stosunek  boku  ekranu  4:3
lub  16:9,  głębokości  skali  barwnej  8,  16,  24  lub  32  bitowa).  WaŜnym  parametrem  monitora
jest  równieŜ  częstotliwość  odświeŜania  ekranu  –  im  wyŜsza  tym  lepsza.  Dla  mniejszych
monitorów zalecane częstotliwości to: 75 Hz lub 85 Hz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Innym urządzeniem wyjściowym jest drukarka. Drukarka to urządzenie współpracujące

z komputerem,  słuŜące  do  drukowania  tekstu  i  obrazu.  Niektóre  drukarki  potrafią  równieŜ
pracować  bez  komputera,  np.  drukować  zdjęcia  wykonane  cyfrowym  aparatem
fotograficznym  (po  podłączeniu  go  do  drukarki  lub  po włoŜeniu karty pamięci z zapisanymi
zdjęciami do wbudowanego w drukarkę złącza). Do urządzeń wyjściowych tego typu moŜna
zaliczyć:

−

drukarki igłowe, drukarki mozaikowe (dot–matrix). Wykorzystują do drukowania taśmę
barwiącą podobną do tej stosowanej w maszynach do pisania. Ich główną zaletą są niskie
koszty eksploatacji i moŜliwość drukowania kilku kopii na papierze samokopiującym;

−

drukarki  atramentowe  (ink–jet  printer).  Drukują  poprzez  umieszczanie  na  papierze
bardzo  małych  (od  kilku  do  kilkudziesięciu  piko  litrów)  kropli  specjalnie
spreparowanego  atramentu  do  drukowania.  Praktycznie  wszystkie  dzisiejsze  drukarki
atramentowe umoŜliwiają druk w kolorze. Stosowany jest atrament w czterech kolorach:
cyjan,  karmazynowy  (magenta),  Ŝółty  i  czarny  (model  CMYK  –  Cyan  Magenta  Yellow
blacK).  Ponadto  w  niektórych  drukarkach  moŜna  stosować  specjalne  tusze
„fotograficzne”  (są  one  nieco  jaśniejsze  niŜ  standardowe  i  lepiej  oddają  barwy  przy
drukowaniu zdjęć) oraz inne dodatkowe kolory. Wadą tanich drukarek atramentowych są
dość  wysokie  koszty  eksploatacji  (wysoka  cena  tuszu  w  stosunku  do  ilościowej
moŜliwości pokrycia nim papieru);

−

drukarki  laserowe  (laser  printer).  Zasada  działania  drukarek  laserowych  jest  bardzo
podobna  do  działania  kserokopiarek.  Wałek  selenowy  jest  elektryzowany,  następnie
naświetlany  światłem  laserowym  (lub  diod  LED).  Przez  to  miejsca  naświetlone  tracą
swój  ładunek  elektryczny  i  nie  przyciągają  cząsteczek  tonera.  Następnie  toner  z  wałka
przenoszony  jest  na  papier.  Na  końcu  prowadzony  jest  proces  utrwalania  wydruku.
Kartka  papieru  przechodzi  przez  utrwalacz  termiczny  (fuser),  gdzie  toner  jest
rozgrzewany  i wprasowywany  w  kartkę  papieru.  Drukarki  laserowe  charakteryzują  się
bardzo  wysoką  jakością  i  szybkością  wydruku,  a  druk  pod  wpływem  wody  się  nie
rozpływa. Zaletą drukarek laserowych są takŜe niskie koszty eksploatacji, w porównaniu
z drukarkami atramentowymi.

−

drukarki termosublimacyjne. W przeciwieństwie do drukarek atramentowych,
termosublimacyjne mają wąski zakres zastosowań. SłuŜą przede wszystkim do druku
zdjęć w formacie zbliŜonym do 10x15 cm; są teŜ droŜsze modele, drukujące w formacie
A4.

−

laserowe naświetlarki. Wykorzystywane głownie do tworzenia dokumantacji zdjęciowej.

−

VideoPrinter. Urządzenie to pozwala na drukowanie zdjęć o fotograficznej jakości
obrazu. Wydruki cechuje wysoki kontrast i rozdzielczość.

Pamięci zewnętrzne

Pamięci zewnętrzne umoŜliwiają trwały zapis programów i danych, czego nie zapewnia

pamięć operacyjna.

Stosowane obecnie pamięci zewnętrzne [4, 5, 6] to z reguły pamięci magnetyczne

(rys.

6),

w których

nośnikiem

danych

jest

odpowiednia

warstwa

materiału

ferromagnetycznego, pamięci optyczne oraz pamięci magneto-optyczne. Obecnie coraz
większym uznaniem cieszą się takŜe pamięci USB, zwane PenDrive.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Podstawowa klasyfikacja pamięci magnetycznych [5, s. 57].

Do podstawowych zalet urządzeń z pamięciami taśmowymi (streamerów) naleŜy zaliczyć

wymienność oraz stosunkowo niskie koszty, wadą jest sekwencyjny charakter odczytu
i zapisu. Obecnie ten rodzaj pamięci jest juŜ rzadko stosowany.

W pamięciach z dyskami miękkimi (floppy disk) dane zapisywane są na elastycznym

plastykowym krąŜku pokrytym materiałem magnetycznym, którego powierzchnia podzielona
jest na ścieŜki i sektory. W czasie pracy wiruje ona z prędkością 300 albo 360 obr./min. Czas
dostępu jest tu rzędu 100 ms, a szybkość transmisji od 250 do 1000 KB/s.

W pamięciach z dyskiem twardym (hard disk) na wspólnej osi osadzony jest pakiet

dysków  wykonany  w  postaci  sztywnych  krąŜków  aluminiowych.  Dyski  są  zamknięte
w szczelnej  obudowie.  Powierzchnie  dysków  pokryte  materiałem  ferromagnetycznym  są
takŜe  podzielone  na  ścieŜki  i  sektory,  jednak  są  one  znacznie  gęściej  rozmieszczone  niŜ  na
dysku  elastycznym.  Zaletą  tych  dysków  twardych  jest  ich  duŜa  pojemność  do  ok.  500  GB
i wartość ta ciągle wzrasta, wraz z postępem technologicznym.

Obecnie produkowane pamięci optyczne moŜna podzielić na: CD, CD–R, CD–RW,

DVD.

Płyta kompaktowa (CD–ROM – Compact Disc Read Only Memory) – poliwęglanowy

krąŜek z zakodowaną cyfrowo informacją do bezkontaktowego odczytu światłem lasera
optycznego. Ten sam format uŜywany jest dla standardu płyt muzycznych. Dzięki duŜej
pojemności względem dysków elastycznych, niezawodności i niskiej cenie, CD–ROM stał się
najbardziej popularnym nośnikiem do zapisywania danych.

CD–R (Compact Disc – Recordable) – płyta kompaktowa z moŜliwością jednokrotnego

zapisu (za pomocą nagrywarki komputerowej).

Compact Disc – ReWritable (CD–RW) jest to płyta kompaktowa z moŜliwością

wielokrotnego nagrywania (ok. 1000 razy) za pomocą nagrywarki komputerowej.

DVD (Digital Versatile Disc) jest standardem zapisu danych na optycznym nośniku

danych,  podobnym  do  CD–ROM  (te  same  wymiary:  12  lub  8  cm),  lecz  o  większej
pojemności  uzyskanej  dzięki  zwiększeniu  gęstości  zapisu.  Płyty  DVD  dzielą  się  na
przeznaczone tylko do odczytu DVD–ROM oraz umoŜliwiające zapis na płycie: DVD–RAM,
DVD–R,  DVD–RW,  DVD+R,  DVD+RW,  DVD+R  DL.  Warto  tu  wspomnieć  o  braku
kompatybilności pomiędzy poszczególnymi standardami (Tabela. 2).

Pamięci magnetyczne

taśmowe

dyskowe

z dyskiem miękkim

z dyskiem twardym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Standardy zapisu DVD,CD – kompatybilność [8].

DVD-

ROM

DVD-R

DVD+R

DVD-

RAM

DVD

-RW

DVD
+RW

CD-

ROM

CD-R

CD-RW

Odtwarzacz

DVD

Napęd

DVD-

ROM

Napęd

DVD-R

Napęd

DVD-

RAM

Napęd

DVD-RM

Napęd

DVD+RW

Oznaczenia: (+) obsługuje, (-) nie obsługuje, (*) zaleŜne od producenta, (**) w wielu przypadkach.

HD-DVD (High Definition DVD) – nowy format zapisu optycznego danych, opracowany

przez firmy Toshiba, NEC i Memory-Tech. Format ten jest podobny do płyt DVD, jednak
znacznie bardziej pojemny dzięki zastosowaniu niebieskiego lasera.

Systemy magneto-optyczne (MO) swoją przydatność dla tworzenia długoterminowych

archiwów  zawdzięczają  temu,  iŜ  nośniki  te  są  bardzo  odporne  na  działanie  pól
magnetycznych.  W  przeciwieństwie  do  technologii  czysto  optycznych,  liczba  zapisów
i odczytów  w  systemach  magneto-optycznych  jest  nieograniczona.  Ponadto,  nośniki  te  są
bardzo  dobrze  zabezpieczone  w  plastikowych  kasetach,  dzięki  czemu  fizyczne  uszkodzenia
ich  powierzchni  praktycznie  się  nie  zdarzają.  Napędy  magneto-optyczne  są  duŜo  wolniejsze
od napędów CD/DVD, co jest ich niewątpliwą wadą.

Pamięć EEPROM (Electrically–Erasable Programmable Read–Only Memory) pozwala

na zapisywanie lub kasowanie wielu komórek pamięci podczas jednej operacji
programowania. Jest to pamięć nieulotna – po odłączeniu zasilania nie traci swej zawartości.

Pamięć USB to urządzenie przenośne zawierające pamięć nie ulotną typu Flash

EEPROM, zaprojektowane do współpracy z kaŜdym komputerem poprzez port USB
i uŜywane do przenoszenia danych między komputerami.
Montowanie zestawu komputerowego

W rozdziale tym omówiono w sposób skrótowy, jak naleŜy wykonać montaŜ sprzętu

komputerowego. Dlatego teŜ przed rozpoczęciem ćwiczeń praktycznych warto zapoznać się
z dostępną w rozdziale 6 literaturą.

NaleŜy tu podkreślić, Ŝe osoba wykonująca montaŜ zestawu komputerowego powinna

być uziemiona za pomocą specjalnej opaski na nadgarstek połączonej z uziemieniem.

Sposób postępowania przedstawiono w punktach.

1. Czynności przygotowawcze:

a. zgromadzenie wszystkich potrzebnych części: obudowa komputera, płyta główna,

procesor, radiator, wentylator, pamięci RAM, dyski twarde, napędy obsługujące
płyty optyczne, stacje dyskietek, karta graficzna, karta dźwiękowa, karta sieciowa,
modem, przewody itp.,

b. zgromadzenia potrzebnych narzędzi: dwa śrubokręty średnich rozmiarów płaski

i krzyŜakowy, kombinerki, płaskie szczypce, pęseta itp.,

c. zgromadzenie dokumentacji: dokumentacja płyty głównej itp.

2. Przygotowanie obudowy: demontaŜ poszczególnych ścianek obudowy, demontaŜ blatu.
3. MontaŜ płyty głównej na blacie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a. wstępna przymiarka płyty głównej, by określić w których otworach blatu umieścić

wsporniki,

b. montaŜ wsporników w ustalonych wcześniej otworach (zazwyczaj sześć miejsc

montaŜu),

c. montaŜ płyty głównej na wspornikach,
d. konfiguracja zworek i przełączników na płycie głównej, określających parametry

pracy procesora i innych podzespołów (podczas tej czynności naleŜy bardzo
dokładnie zapoznać się z dokumentacją płyty głównej).

4. MontaŜ procesora:

a. smarowanie powierzchni procesora (tylko tej, która będzie się stykała z radiatorem)

silikonową pastą termoprzewodzącą,

b.  zebranie nadmiaru pasty silikonowej z powierzchni procesora,
c.  montaŜ procesora w gnieździe (najpierw naleŜy unieść dźwignię gniazda procesora),
d.  montaŜ radiatora wraz z wentylatorem,
e.  podłączenie wentylatora do gniazda zasilającego.

5. MontaŜ pamięci RAM.
6. MontaŜ dysków twardych, stacji dyskietek i napędów optycznych:

a.  ustalenie konfiguracji danego urządzenia: Master, Slave,
b.  montaŜ dysków twardych, stacji dyskietek i napędów optycznych,
c.  montaŜ przewodu audio do czytnika optycznego.

7. Podłączenie płyty głównej:

a. montaŜ blatu wraz z umieszczoną na nim płytą główną,
b. tworzenie połączeń elektrycznych (znajdujemy i podłączmy wielostykowe złącza

szpilkowe oznaczone: SPK, HDD LED, PWR LED, PWRBTN, RESET),

c. podłączenie zasilania do płyty głównej,
d. instalacja dodatkowych wentylatorów (jeŜeli takowe się znajdują).

8. MontaŜ kart rozszerzeń:

a.  montaŜ karty graficznej do złącza AGP,
b.  montaŜ kart dźwiękowej i modemu w slotach PCI,
c.  montaŜ portów USB,
d.  podłączenia przewodu audio do karty dźwiękowej.

9.  Podłączenie taśm napędów i kabli zasilających poszczególne urządzenia.
10.  Uruchomienie komputera i wybór BIOS w celu konfiguracji.
11.  Skręcenie obudowy (jeŜeli konfiguracja przebiegła pomyślnie i wykrywane są wszystkie

zamontowane podzespoły).

12. Instalacja systemu operacyjnego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem komputer?
2. Jak wygląda schemat blokowy komputera z uwzględnieniem jego elementów

funkcjonalnych?

3.  Jaką funkcję w komputerze spełnia procesor?
4.  Jak wygląda bajtowa struktura pamięci operacyjnej?
5.  Jakie znasz urządzenie wejściowe i wyjściowe współpracujące z komputerem?
6.  Co kryje się pod pojęciem pamięć typu flash?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj samodzielnego montaŜu zestawu komputerowego z dostępnych podzespołów.

Postępuj zgodnie z opisem w podrozdziale „Montowanie zestawu komputerowego”. Zapoznaj
się takŜe z literaturą wskazaną przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować kolejne czynności podczas montaŜu sprzętu komputerowego i skonsultować

je z prowadzącym zajęcia,

2) zapoznać się z dostępnymi opracowaniami [6, 7, 8],
3) przystąpić do montaŜu sprzętu komputerowego.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zestaw narzędzi,

−

podzespoły komputera przeznaczone do montaŜu,

−

obudowa komputera.

Ćwiczenie 2

Sprawdź, w jakie podzespoły został wyposaŜony Twój komputer oraz spróbuj odczytać

ich parametry sprzętowe. Następnie uruchom „MenedŜer urządzeń” (tylko system Windows)
i zapoznaj się z listą dostępnych urządzeń oraz ich parametrami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić, w jakie podzespoły wyposaŜono Twój komputer (operację tą naleŜy wykonać

przy wyłączonym zasilaniu),

2) uruchomić komputer,
3) uruchomić program „MenedŜer urządzeń” (Mój komputer –> Właściwości –> Sprzęt–>

MenedŜer urządzeń).

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Stwórz kopię aktualnego profilu sprzętowego, a następnie dokonaj zmian ustawień

sprzętowych w nowym profilu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) otworzyć zakładkę „Profile sprzętu” (Mój komputer –> Właściwości –> Sprzęt –> Profile

Sprzętu),

2)  skopiować aktualny profil sprzętowy,
3)  nadać nazwę nowemu profilowi,
4)  uruchomić ponownie komputer i wybrać nowy profil sprzętowy,
5)  wprowadzić nowe ustawienia sprzętowe, np. typ transferu na PIO,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6)  uruchomić ponownie komputer i wybrać nowy profil sprzętowy,
7)  zaobserwować róŜnice w funkcjonowaniu systemu operacyjnego,
8)  przywrócić  poprzedni  profil  sprzętowy  i  usunąć  kopię  profilu  (dopiero  po  wybraniu

profilu pierwotnego moŜna usunąć nowo utworzony profil).

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Dokonaj sprawdzenia pracy komputera i jego podzespołów przy pomocy dostępnych

programów  diagnostycznych  podanych  w  tabelach  (1,  2)  lub  innych  aplikacji  o  podobnym
działaniu.  Uwaga  1:  Zapoznaj  się  z  dokumentacją  uŜywanego  programu,  gdyŜ  istnieje
moŜliwość  nieodwracalnego  usunięcia  danych  przez  niektóre  procedury  zawarte
w programach  diagnostycznych  dysków  twardych.  Uwaga  2:  Programy  narzędziowe  moŜna
takŜe  odszukać  wpisując  „Programy  narzędziowe”  na  stronie  www.chip.pl  lub
www.google.pl.

Tabela 1 do ćwiczenia 4. Programy diagnostyczne dysków twardych [8].

Strona WWW

Program diagnostyczny

http://www.seagate.com

SeaTools; DiscWizard; Disk Manager
9.56a;

http://www.seagate.com/maxtor/

MaxBLAST 5

http://www.hitachigst.com

Drive Fitness Test; Feature Tool

http://www.samsung.com/Products/HardDiskDrive

Shdiag

http://www.westerndigital.com

Data Lifeguard Diagnostic for Windows;
Data Lifeguard

Tabela 2 do ćwiczenia 4. Programy diagnostyczne dla róŜnych podzespołów komputera [8].

Strona WWW

Program diagnostyczny

http://www.sisoftware.co.uk/

SiSoftware Sandra

http://www.lavalys.com/

EVEREST Home Edition

http://www.freshdevices.com/

FreshDiagnose

http://www.pcanalyser.de/

CPUInfo

http://www.heise.de/ct/ftp/ctspd.shtml

ctSPD 0.9.2

http://www.infinadyne.com/

CD/DVD Diagnostic

http://dvdplusid.cdfreaks.com/

DVD Identifier

http://www.passmark.com/

PassMark MonitorTest

http://netinfo.tsarfin.com/

NetInfo

http://www.7byte.com/

Hot CPU Tester 4.1

http://www.mersenne.org/

Prime95

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać z Internetu wersje demonstracyjną wybranego programu diagnostycznego,
2)  zainstalować i uruchomić program diagnostyczny,
3)  wykonać serię testów,
4)  zapisać wyniki testów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać parametry urządzeń peryferyjnych?

2) scharakteryzować parametry poszczególnych urządzeń peryferyjnych?

3) wyjaśnić, do czego mogą być przydatne informacje pochodzące z programu

„MenedŜer urządzeń”?

4) określić, jakie parametry komputera będą miały istotne znaczenie przy

obróbce grafiki (np. zdjęć pochodzących z tomografu komputerowego)?

5) ocenić wpływ złej konfiguracji sprzętu komputerowego na funkcjonowanie

systemu operacyjnego?

6) zdiagnozować pracę poszczególnych podzespołów komputera?

7) samodzielnie zmontować zestaw komputerowy z dostępnych podzespołów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe wiadomości z zakresu sieci komputerowych

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia

Sieć komputerowa [1, 3, 5] to system połączonych wzajemnie autonomicznych

komputerów, wymieniających między sobą informacje przy uŜyciu ustalonych zasad
porozumiewania. Te zasady porozumiewania są nazywane protokołami transmisji.

W sieciach terminalowych funkcjonuje system wielodostępny złoŜony z komputera

centralnego oraz dołączonych do niego terminali. W sieci terminalowej brak, więc autonomii,
gdyŜ informacje wprowadzane/wyprowadzane do/z terminali są przetwarzane na komputerze
centralnym.

Ze względu na rozpiętość wyróŜnia się trzy podstawowe rodzaje sieci komputerowych:

−

sieci lokalne LAN (Local Area Network). Są to sieci o rozpiętości do 2 km. Często teŜ
mówimy, Ŝe są to sieci łączące komputery zlokalizowane w obrębie jednego budynku lub
kilku sąsiednich budynków.

−

sieci metropolitalne MAN (Metropolitan Area Network). Są to sieci o rozpiętości do
ok.100 km i obejmują one swym zasięgiem miasta.

−

sieci rozległe WAN (Wide Area Network). Są to sieci o rozpiętości powyŜej 100 km.
W rzeczywistości podziałowi temu odpowiada nie tylko róŜna rozpiętość sieci oraz jej

związek z określonym obszarem urbanistycznym, ale takŜe odmienna technologia, w której są
one wykonane.

KaŜdy komputer pracujący w sieci identyfikowany jest poprzez 32-bitową liczbę – adres

IP  (wersja  4  –  IPv4).  Liczbę  tą  zapisuje  się  w  postaci  dziesiętnej,  rozdzielając  kaŜdy  bajt
kropką. Adres IP nie moŜe być dowolny, poniewaŜ niektóre adresy są zarezerwowane. Takim
adresem  jest  np.:  127.0.0.1,  który  oznacza  lokalny  komputer.  Część  adresów  jest
wykorzystywana  w  sieciach  lokalnych,  słuŜą  one  do  identyfikowania  maszyn  tylko  w  danej
sieci.  Są  to  tzw.  nierutowalne  adresy  IP.  Obecnie  wprowadzana  jest  juŜ  kolejna  wersja
adresów IP. IPv6 to nowy 128-bitowy rodzaj adresów IP. Pula IPv6 obejmuje zakres od 0 do
ok.  3,4*10

, co oznacza, Ŝe w dającej się przewidzieć przyszłości nie powinny wystąpić

problemy związane z brakiem dostępnych adresów.

MAC (Media Access Control) –to sprzętowy adres karty sieciowej Ethernet i Token

Ring, unikalny w skali światowej, nadawany przez producenta danej karty podczas produkcji.
Adres  MAC  jest  48-bitowy  i  zapisywany  jest  heksadecymalnie  (szesnastkowo).  Pierwsze  24
bity  oznaczają  producenta  karty  sieciowej,  pozostałe  24  bity  są  unikalnym  identyfikatorem
danego egzemplarza karty. Na przykład adres 00-0A-E6-3E-FD-E1 oznacza, Ŝe karta została
wyprodukowana  przez  Elitegroup  Computer  System  Co.  (ECS)  i  producent  nadał  jej  numer
3E-FD-E1. Nowsze karty ethernetowe pozwalają na zmianę nadanego im adresu MAC.

Port protokołu to pojęcie związane z protokołami transportowymi TCP i UDP [2]

uŜywanymi w Internecie do identyfikowania procesów działających na odległych systemach.
Numery portów reprezentowane są przez liczby naturalne z zakresu od 0 do 65535 (2

– 1).

Niektóre  numery  portów  (od  0  do  1023)  są  ogólnie  znane  i  zarezerwowane.  Standardowo
przypisane  są  do  nich  usługi  takie,  jak  np.  WWW  (port  80)  czy  poczta  elektroniczna  (port
110,  gdy  uŜywany  jest  protokół  POP3).  Dzięki  temu  moŜemy  identyfikować  nie  tylko
procesy, ale ogólnie znane usługi działające na odległych systemach.

Adres IP jest niewygodny do zapamiętywania i posługiwania się nim przez ludzi. Dlatego

powstał  DNS  –  system  nazw  domenowych.  Nie  ma  jakiegoś  sposobu  przeliczania  adresu  IP
na  adres  domenowy  albo  na  odwrót.  Aby  komputer  połączył  się  z  drugim  komputerem,
potrzebny  jest  adres  IP.  Dlatego,  gdy  znany  jest  tylko  adres  domenowy,  wysyłane  jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapytanie do serwera DNS o odpowiadający adres IP. Np. po wprowadzeniu adresu serwera
WWW do przeglądarki, komputer łączy się na porcie 53 z serwerem DNS, pobiera adres IP
i dopiero łączy się z serwerem WWW.
Architektura sieci komputerowej

Jak juŜ wspomniano, sieć komputerowa jest strukturą utworzona przez autonomiczne

komputery  wymieniające  między  sobą  informacje  zgodnie  z  ustalonymi  zasadami  zwanymi
protokołami  sieciowymi.  W  rzeczywistych  sieciach  komputerowych  zawsze  mamy  do
czynienia  nie  z  pojedynczymi  protokołami,  ale  z  określonymi  zestawami  protokołów.
Przesyłane  poprzez  sieć  komputerową  dane  mogą  wskutek  róŜnych  przyczyn,  takich  jak  np.
awarie  sprzętowe  czy  przeciąŜenie  sieci,  ulegać  uszkodzeniu  lub  zagubieniu.  W  czasie
transmisji  moŜe  równieŜ  nastąpić  opóźnienie  niektórych  pakietów,  przestawienie  ich
kolejności  lub  powielenie.  Praktycznie  niemoŜliwe  było  by  stworzenie  pojedynczego
protokołu opisującego skuteczną transmisją przy uwzględnieniu wszystkich tych problemów.
Dlatego  problem  komunikacji  między  komputerami  dzieli  się  na  określone  podproblemy.
KaŜdemu  podproblemowi  odpowiada  określony  moduł  oprogramowania,  którego  funkcje
określa  odpowiedni  protokół.  W  ten  sposób  oprogramowanie  mające  zapewnić  realizację
poprawnej  transmisji  dzieli  się  na  określone  warstwy,  z  których  kaŜda  odpowiada  za
realizację  określonej  części  tego  zadania.  Sieć  komputerowa  jest  więc  projektowana  jako
struktura  warstwowa.  Opisany  przez  dany  model  warstwowy  oprogramowania  zbiór  warstw
i protokołów  nazywamy  architekturą  sieci.  Przy  tej  okazji  naleŜało  by  omówić  model  ISO
(7 warstwowy)  [3],  jednak  ze  względu  na  ograniczony  rozmiar  tego  opracowania  pominięto
ten problem.
Sieci lokalne LAN

W klasycznych sieciach lokalnych komputery mogą pełnić dwie funkcje: stacji roboczych

lub serwerów. Taki podział jest charakterystyczny dla sieci z dedykowanym serwerem.

Serwery są komputerami udostępniającymi swoje zasoby innym komputerom w sieci,

pełnią więc funkcję dostawców usług. Natomiast stacje robocze, przy których pracują
uŜytkownicy, korzystają z usług serwerów, są więc biorcami usług.

Usługi serwerów w sieciach lokalnych mogą polegać na udostępnianiu innym

komputerom plików lub podłączonych do nich urządzeń np. drukarek, faksów modemów itp.
Serwery  mogą  być  takŜe  dostawcami  usług  internetowych  dla  sieci  lokalnej.  Jednak,  aby
serwery  mogły  realizować  powierzone  im  zadania,  muszą  mieć  zainstalowany  specjalny
system  operacyjny  np.  Windows  Server  2003  [7],  Unix,  Linux  lub  inne  systemy  o  takim
przeznaczeniu.

W tej grupie moŜna równieŜ spotkać sieci zwane równorzędnymi (peer-to-peer).

W sieciach  tych wszystkie komputery jednocześnie mogą realizować funkcje serwera i stacji
roboczej.  Ponadto  poszczególne  komputery  mogą  nawzajem  udostępniać  sobie  pliki
i urządzenia  do  nich  aktualnie  podłączone.  Tego  typu  podejście  sprawdza  się  w  przypadku
niewielkiej  liczby  uŜytkowników,  lecz  w  przypadku  większej  grupy  komputerów  opłaca  się
stworzyć sieć z serwerem dedykowanym, aby polepszyć wydajność i bezpieczeństwo.
Topologie sieci komputerowych

Zasadniczą funkcją sieci komputerowych jest transmisja danych. Zachodzi ona

w określonym ośrodku fizycznym, zwanym medium transmisji. Układ komputerów
w stosunku do medium transmisji określany jest mianem topologii.

WyróŜniamy następujące podstawowe rodzaje topologii: liniowa (rys. 7), gwiaździsta

(rys. 8), drzewiasta (rys. 9) oraz pierścieniowa (rys. 10).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Topologia liniowa [5, s. 121].

Rys. 8. Topologia gwiaździsta [5, s. 121].

Rys. 9. Topologia drzewiasta [5, s.122].

Rys. 10. Topologia pierścieniowa [5, s. 122].

Zasady łączenia i współpracy komputerów

JeŜeli w sieci mają być przesłane dane pomiędzy dwoma komputerami, to są one

w pierwszej kolejności dzielone na porcje zwane pakietami i dopiero wysyłane. KaŜdy pakiet
jest jednak zaopatrzony w informacje dotyczącą adresu jego przeznaczenia. Realizacja takiej
koncepcji  sieci  komputerowej  wymaga  zastosowania  specjalnych  urządzeń,  zdolnych  do
podejmowania  decyzji  o  sposobie  kierowania  pakietów  w  sieci.  Tymi  urządzeniami  są  tzw.
routery,  a  procedura  dokonywania przez nie wyboru drogi określana jest mianem trasowania

magistrala

terminator

stacja robocza lub serwer

koncentrator

stacja robocza lub serwer

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

albo routingu. Routery dokonują odpowiedniego wyboru drogi pakietów w oparciu
o odpowiednie algorytmy routingu oraz informacje dotyczące obciąŜenia i zajętości łączy.
Dlatego teŜ mówi się, Ŝe sieć komputerowa jest z komutacją pakietów.

Jednak często zdarza się, Ŝe niektóre pakiety mogą ulec zagubieniu w sieci

komputerowej. JeŜeli tak się stanie, to odpowiednia warstwa oprogramowania wykrywa to
i podejmowana jest decyzja o retransmisji pakietu.

Jednym z waŜniejszych kryteriów podziału transmisji jest kierunek przesyłania danych.

Z tego punktu widzenia wyróŜniamy trzy przypadki:

−

transmisja jednokierunkowa (simplex); dane przesyłane są tylko w jednym kierunku,
typowym przykładem takiej transmisji jest transmisja programów telewizyjnych;
w sieciach komputerowych taka forma transmisji jest mało przydatna ze względu na brak
moŜliwości przesyłania potwierdzenia poprawności transmisji,

−

transmisja dwukierunkowa naprzemienna (half duplex); w danej chwili informacje mogą
być przesyłane tylko w jednym kierunku, od nadajnika do odbiornika, ale role nadawcy
i odbiorcy danych mogą się zmieniać, ten rodzaj transmisji występuje przewaŜnie
w sieciach komputerowych,

−

transmisja dwukierunkowa (full duplex); dane mogą być jednocześnie przesyłane
w obydwu kierunkach, tak więc oba komunikujące się urządzenia mogą jednocześnie
pełnić rolę nadajników i odbiorników.

Protokoły sieciowe.

PoniŜej przedstawiono niektóre protokoły w zestawie protokołów IP (rys. 11).

Ograniczono  się  tu  jedynie  do podania pełnych nazw poszczególnych protokołów, natomiast
więcej  szczegółów  moŜna  znaleźć  w  Internecie  lub  w  literaturze  dostępnej  na  końcu
poradnika [3].
Oznaczenia:  BGP  –  Border  Getaway  Protocol,  FTP  –  File  Transfer  Protocol,  HTTP  –
Hypertext  Transfer  Protocol,  ICMP  –  Internet  Control  Message  Protocol,  IP  –  Internet
Protocol, OSPF – Open Shortest Path First, MIME – Multi-Purpose Internet Mail Extension,
SMTP  –  Simple  Mail  Transfer  Protocol,  SNMP  –  Simple  Network  Management  Protocol,
UDP – User Datagram Protocol.

Rys. 11. Podział protokołów [8].

Protokoły warstwy transportowej (Model ISO-OSI) moŜna podzielić na połączeniowe

i bezpołączeniowe. Protokoły połączeniowe charakteryzują takie cechy jak: niezawodność,
jednolity strumień danych, dwukierunkowość, przykładami tych protokołów są TCP/IP oraz
SPX. Protokoły bezpołączeniowe charakteryzują takie cechy jak: zawodność, datagramowość
transmisji, dwukierunkowość, przykładami są UDP/IP oraz IPX.

TCP

UDP

ICMP

OSPF

BGP

FTP

HTTP

SMTP

TELNET

SNMP

MIME

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Jak zdefiniowana jest sieć komputerowa?
2.  Jak podzielono sieci komputerowe ze względu na rozpiętość?
3.  Co oznacza termin peer–to–peer?
4.  Jakie są podstawowe topologie sieci komputerowych?
5.  Jaką rolę odgrywają router’y w sieciach komputerowych?
6.  Co oznacza termin HTTP?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przewód skrosowany, korzystając z wiadomości zamieszczonych w Internecie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować stanowisko pracy z narzędziami,
2)  przygotować rysunek ilustrujący kolejność przewodów we wtyczce RJ–45,
3)  połączyć przewód i wtyczki

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

dwie wtyczki RJ–45,

−

ok. 3 m przewodu typu skrętka,

−

narzędzie do zaciskania przewodu we wtyczce,

−

tester (sprawdzanie ciągłości połączenia).

Ćwiczenie 2

Połącz dwa komputery przy pomocy przygotowanego wcześniej przewodu skrosowanego

i spróbuj przesłać dowolny plik pomiędzy komputerami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  podłączyć dwa sąsiednie komputery przewodem skrosowanym,
2)  ustawić na pierwszym komputerze adres statyczny: 192.168.0.1,
3)  ustawić na drugim komputerze adres statyczny 192.168.0.2,
4)  uruchomić konsole na obu komputerach (Start – > Uruchom i wpisać „cmd”),
5)  wpisać  na  obu  komputerach  polecenie  „ipconfig  /renew”,  a  następnie  wpisać  „ipconfig”

(powinien zostać wyświetlony nowo przypisany adres IP dla danego komputera),

6) wpisać (komputer o IP: 192.168.0.1) polecenie „ping 192.168.0.2” w celu sprawdzenia

łączności z drugą maszyną,

7) wpisać (komputer o IP: 192.168.0.2) polecenie „ping 192.168.0.1”,
8) sprawdzić (w przypadku problemów), czy uruchomiony jest firewall (Start –> Moje

miejsce sieciowe –> Właściwości –> Połączenie lokalne –> Właściwości –>
Zaawansowane –> Zapora systemu Windows), ponadto sprawdzić, czy na obu
komputerach ustawiona jest ta sama maska podsieci,

9) udostępnić katalog z danymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10) połączyć się z komputerem udostępniającym dane (Start –> Uruchom) i wpisać np.:

\\192.168.0.2,

11) przywrócić ustawienia pierwotne po zakończeniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu,

−

przewód skrosowany.

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z typowymi narzędziami sieciowymi (tabela). Przy pomocy wybranego

monitora  sieci  zaobserwuj  ruch  sieciowy  w  Twojej  pracowni  komputerowej.  Uwaga:
Przedyskutuj  z  prowadzącym,  jaki  program  będziesz  uŜywać  i  jakie  ustawienia  zostaną
wprowadzone  po  zainstalowaniu  aplikacji.  Uwaga:  Programy  sieciowe  moŜesz  równieŜ
odszukać  na  stronie  www.chip.pl  lub  www.google.pl,  wpisując  w  oknie  wyszukiwarki  np.
„programy sieciowe”.

Tabela do ćwiczenia 3. Wybrane narzędzia sieciowe [8].

Nazwa programu

Opis

Strona WWW

Advanced IP Scanner 1.5

Skaner sieciowy

http://www.radmin.com/

CVG IPCountry

Podaje kraj, z którego pochodzi dany
adres IP

http://users.skynet.be/cvgutils/

Advanced Port Scanner 1.3

Skaner sieciowy

http://www.radmin.com/

CurrPorts 1.02

Informuje o otwartych portach

http://www.nirsoft.net/utils/

Ethereal 0.10.7

Zaawansowane narzędzie do analizy
sieci

http://www.ethereal.com/

EtherSnoop Light 1.10

Snifer sieciowy z zaawansowanymi
filtrami

http://www.arechisoft.com/

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać z Internetu wybrany monitor sieciowy,
2)  zainstalować program oraz zapoznać się z jego dokumentacją,
3)  przeprowadzić monitoring sieci lokalnej w pracowni komputerowej.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nawiązać połączenie z drugim komputerem w sieci?

2) samodzielnie zmienić ustawienia adresu IP i zestawić połączenie pomiędzy

dwoma komputerami?

3) wyjaśnić, do czego słuŜą takie protokoły jak: FTP, HTTP, SMTP?

4) wyjaśnić, dlaczego w sieci lokalnej dwa komputery nie mogą mieć

przypisanego tego samego adresu IP?

5) skorzystać z przynajmniej jednego narzędzia sieciowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Instalowanie oraz eksploatacja systemu operacyjnego

Windows

4.3.1. Materiał nauczania

Bezpieczna instalacja systemu Windws XP

Wydawałoby się, Ŝe sposób zainstalowania systemu operacyjnego ma niewiele wspólnego

z  jego  zabezpieczeniem  przed  atakami.  W  praktyce  podpięty  do  Sieci  komputer  bez
uruchomionego  firewall'a  zostanie  zakaŜony,  zanim  zdąŜymy  pobrać  poprawki  z  serwisu
Microsoftu.  Dlatego  teŜ  pierwszą  czynnością,  jaką  wykonujemy,  zanim  przystąpimy  do
instalacji, jest fizyczne odłączenie kabla karty sieciowej.

Podstawową zasadą, jeśli chodzi o wybór oprogramowania, powinno być instalowanie

tylko  takich  aplikacji  i  usług,  które  będą  nam  niezbędne  do  codziennej  pracy.  Powinniśmy,
o ile  to  moŜliwe,  zrezygnować  z  wgrywania  usług  sieciowych,  takich  jak  serwer  poczty,
WWW  czy  bazy  danych  SQL.  Zazwyczaj  nie  będziemy  udostępniać  za  pośrednictwem
naszego  komputera  witryn  WWW,  dlatego  warto  zrezygnować  z  instalacji  serwera  IIS  –
składnika  Windows  XP  Professional.  NaleŜy  pamiętać,  iŜ  kaŜdy  program  uruchomiony  jako
serwer internetowy to potencjalna luka w zabezpieczeniach systemu operacyjnego.

W Microsoft Windows NT/2000/XP uŜywane są, niewidoczne na pierwszy rzut oka,

specjalne  aplikacje  obsługujące  zadania  związane  z  pracą  systemu.  Są  to,  tzw.  usługi
systemowe, czyli programy odpowiedzialne np. za synchronizację czasu czy teŜ zajmujące się
ładowaniem  graficznych  tematów.  Większość  z  nich  zostaje  standardowo  uaktywniona
podczas  instalacji  systemu,  lecz  nie  wszystkie  są  niezbędne  do  jego  poprawnego  działania.
Dlatego  moŜna  część  z  nich  wyłączyć.  Dzięki  temu  nie  tylko  zaoszczędzimy  na  zasobach
naszego  komputera  (RAM-ie,  obciąŜeniu  procesora),  ale  dodatkowo  poprawimy  stopień
bezpieczeństwa.

Listę wszystkich usług obecnych w systemie znajdziemy, korzystając z apletu „Panel

sterowania”  –>  „Narzędzia  administracyjne”  –>  „Usługi”.  Po  uruchomieniu  tego  narzędzia
i sprawdzeniu  nazw  usług  oraz  ich  opisów  znajdujących  się  po  lewej  stronie  okna  bardzo
łatwo  określimy,  czy  dany  program  jest  nam  potrzebny.  Ustawienia  kaŜdej  usługi  zmienimy
po dwukrotnym kliknięciu myszką jej nazwy. Aby zatrzymać usługę, w oknie „Właściwości”
naciskamy  przycisk  „Zatrzymaj”,  a  następnie  na  rozwijalnej  liście  „Typ  uruchomienia”
zmieniamy  opcję  na  „Wyłączony”.  Bez  większych  problemów  wyłączymy  (ewentualnie
moŜemy  przestawić  je  w  tryb  uruchamiania  „Ręczny”)  następujące  usługi:  Usługa
indeksowania  i  Usługa  raportowania  błędów,  a  takŜe  Posłaniec,  Przeglądarka  komputera,
Pomoc i obsługa techniczna, Usługa COM nagrywania dysków CD IMAPI.

Korzystanie z dobrego programu antywirusowego (będzie o tym mowa w kolejnym

rozdziale)  z  często  aktualizowaną  (np.  co  dwa  dni)  bazą  sygnatur  jest  dziś  podstawą
zapewnienia  bezpieczeństwa  systemowi  komputerowemu.  Na  rynku  dostępnych  jest  wiele
aplikacji  tego  rodzaju,  ale  za  większość  z  nich  naleŜy  zapłacić.  Warto  jednak  zauwaŜyć,  Ŝe
oprócz  sprawdzonych  komercyjnych  produktów  firm  Symantec,  McAfee  czy  rodzimego
MKS-a moŜemy znaleźć takŜe darmowe odpowiedniki np.: AVG 7.0 Free oraz Avast 4 Home
Edition.

NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe w wydaniu Windows XP z Service Packiem 2 znajduje się dość

skuteczny  firewall  systemowy.  Niestety,  nie  oferuje  on  zbyt  wielu  opcji  konfiguracyjnych.
Dlatego  warto  zainstalować  dodatkowy  program  firewall  (będzie  o  tym  mowa  w  kolejnym
rozdziale).  NiezaleŜnie  jednak  od  tego,  z  jakiego  firewalla  korzystamy,  standardem  jest
automatyczne  tworzenie  reguł  dostępu  do  Sieci  dla  poszczególnych  programów.  W  praktyce
polega to na tym, Ŝe przy kaŜdym pierwszym uruchomieniu aplikacji korzystającej z Internetu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojawia się monit, w którym musimy zdecydować, czy ma ona mieć dostęp do Internetu czy
teŜ powinna zostać zablokowana.

Gdy ukończyliśmy instalację systemu, wyłączyliśmy wszystkie zbędne usługi oraz

zapewniliśmy  dodatkowe  zabezpieczenie  w  postaci  programu  antywirusowego  i  firewalla,
moŜemy  podłączyć  komputer  do  Internetu.  Wbrew  pozorom  to  jednak  nie  koniec
zabezpieczania.  Dlatego  po  uzyskaniu  połączenia  z  Siecią  pierwszymi  czynnościami,  jakie
powinniśmy  przeprowadzić,  są  aktualizacja  baz  sygnatur  wirusów  oraz sprawdzenie, czy nie
została  udostępniona  nowsza  wersja  firewalla.  Niezwykle  istotne  jest  takŜe  zainstalowanie
wszystkich  dostępnych  łatek  dla  systemu  operacyjnego.  Wystarczy,  Ŝe  w  menu  „Start”
odnajdziemy pozycję „Windows Update”.
Efektywność systemu, czy lepszy wygląd?

W systemie Windows XP istnieje moŜliwość wyboru pomiędzy zwiększoną estetyką

interfejsu graficznego, a wydajną pracą systemu bez zbędnych udogodnień graficznych. Aby
dokonać tych zmian wybieramy: „Panel sterowania” –> „System” –> „Zaawansowane” –>
„Wydajność”.

W zakładce „Efekty wizualne” moŜemy precyzyjnie określić, które udogodnienia

wizualne mają być uŜywane w systemie, lub skorzystać z trzech trybów pracy interfejsu
graficznego: „Niech system Windows wybierze optymalne ustawienia”, „Dopasuj do
uzyskania najlepszego wyglądu” oraz „Dopasuj dla uzyskania najlepszej wydajności”.

Natomiast w zakładce „Zaawansowane” określamy takie parametry jak: planowane uŜycie

procesora, uŜycie pamięci operacyjnej oraz uŜycie pamięci wirtualnej. Ostatnie ustawienie ma
znaczenie w przypadku, gdy po uruchomieniu danego programu wykorzysta on całą dostępną
pamięć operacyjną i część danych zapisywana będzie na dysku twardym w postaci pliku
stronicowania.
Przegląd programów do odzyskiwania systemu Windows

Aplikacje do ratowania Windows zadziałają tylko w jednym przypadku – jeśli zawczasu

pomyśleliśmy o ich instalacji i uruchomieniu. Zasada ich działania opiera się na uprzednim
zapisaniu stanu systemu i/lub najwaŜniejszych plików konfiguracyjnych.

Aplikacja o nazwie System Restore dostępna w dwóch wersjach systemów Me oraz XP

oferuje  podstawową  funkcjonalność,  wystarczającą  dla  początkującego  uŜytkownika.
MoŜliwości  jej  konfiguracji  są  jednak  ograniczone.  W  programie  tym  moŜna  ustawić  ile
miejsca  na  dysku  chcemy  przeznaczyć  na  przechowywanie  zapisywanych  stanów  systemu,
tzw.  Restore  Points.  W  nieco  nowszej  edycji  dołączonej  do  Windows  XP  program  pozwala
takŜe  określić,  które  dyski  mają  być  monitorowane.  Aplikacja  ta  działa  cały  czas  w  tle,
automatycznie  śledząc  procesy  zapisu  na  dysku.  W  przypadku  wykrycia  instalacji  programu
bądź  sterownika  tworzony  jest  bez  naszego  udziału  nowy  Restore  Point.  Na  szczęście
moŜemy  takŜe  utworzyć go samodzielnie. Skuteczność działania aplikacji jest zadowalająca.
Kłopoty  moŜemy  napotkać  tylko  w  przypadku,  gdy  interesuje  nas  odtworzenie  „odległego
czasowo”  stanu  systemu  –  moŜe  się  wtedy  zdarzyć,  Ŝe  został  on  juŜ  usunięty  z  dysku,  gdyŜ
wobec ograniczonego miejsca najstarsze punkty są usuwane w miarę zapisywania nowych.

Kolejnym wartym polecenie programem do ratowania Windows jest Rescue 911, który

charakteryzuje się przejrzystym i jasnym w obsłudze interfejsem.

Nieco więcej opcji oferuje program WinRescue. Aplikacja ta występuje w wersjach dla

wszystkich edycji Windows – od 95 poczynając, na najnowszym XP kończąc. Pozwala ona
na kompresję tworzonych obrazów oraz tworzenie dyskietki startowej, bardzo przydatnej
w przypadku powaŜnego uszkodzenia systemu.

Nietypowe podejście do sprawy ratowania Windows prezentuje program GoBack firmy

Roxio. Pozornie zasada jego działania jest podobna – nieustanne monitorowanie aktywności
na dysku (-ach). Jednak pod uwagę brane są nie tylko pliki waŜne dla systemu. Nadzorowana
jest takŜe cała aktywność – moŜna by wręcz rzec – głowicy zapisującej dysku. Program

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wszystkie informacje zapisuje bezustannie w jednym duŜym pliku (im większy, tym lepszy –
zaleŜy to od wielkości monitorowanego dysku, zalecana jest wielkość będąca
odpowiednikiem 10% objętości dysku). Na szczęście działanie programu nie jest praktycznie
odczuwalne podczas normalnej pracy. Ponadto program jest prosty w obsłudze.

W Tabeli 3 zestawiono kilka najciekawszych programów (wraz ze stronami WWW)

słuŜących do odzyskiwania systemu Windows.

Tabela 3. Programy do odzyskiwania systemu Windows [8].

Nazwa programu

Strona WWW

GoBack

www.roxio.com

System Restore

www.microsoft.com

Rescue 911

www.montanasoft.com

WinRescue XP

www.superwin.com

Przy okazji poruszania tematyki odzyskiwania danych tu warto równieŜ wspomnieć

o innej  skutecznej  metodzie  pomagającej  odzyskiwać  dane  –  zapisywanie  obrazów
partycji/dysku  twardego.  Efektem stworzenia obrazu partycji lub dysku jest jeden plik, który
w miarę potrzeb moŜe być podzielony na części o mniejszym rozmiarze i zawiera on nie tylko
foldery i pliki, ale takŜe informacje o ich połoŜeniu na dysku. Obrazy mogą być tworzone na
dwa  sposoby.  Zawartość  partycji  lub  dysku  moŜemy  skopiować  bit  po  bicie  lub  dokonać
„zrzutu”  wyłącznie  uŜywanej  powierzchni.  Pierwszy  wariant  tworzenia  obrazu  moŜna
zrealizować  za  pomocą  programu  R-Drive  Image'u  lub  DrvImagerXP.  Skutkiem  stosowania
tej  metody  jest  najdłuŜszy  czas  wykonywania  i  przywracania  kopii.  Drugi  sposób  tworzenia
obrazów  dysków  lub  partycji  moŜna  wykonać  przy  uŜyciu  takich  aplikacji  jak:  Image  for
Windows, Norton Ghost lub True Image.
Pielęgnacja systemu Windows

System operacyjny, podobnie jak urządzenia wymaga od uŜytkownika stałej pielęgnacji

podczas uŜytkowania. Brak jakiejkolwiek profilaktyki ze strony uŜytkownika podczas
eksploatacji systemu moŜe doprowadzić w niedługim czasie do jego awarii, a w konsekwencji
konieczności ponownej jego instalacji.

Podstawowe zasady dobrej pielęgnacji systemu Windows to: częste uaktualnianie

systemu, defragmentacja dysku, deinstalacja nieuŜywanych programów oraz czyszczenie
dysku. Więcej porad dotyczących eksploatacji moŜna znaleźć w publikacji [2].

Uaktualnianie jest to zadanie proste – wystarczy uruchomienie raz na jakiś czas

mechanizmu  Windows  Update,  do  którego  dostęp  uzyskujemy  za  pośrednictwem  menu
„Start”.  Oczywiście  warunkiem  poprawnego  działania  automatycznej  aktualizacji  jest
połączenie  z  Internetem.  Nasz  komputer  zostanie  przeskanowany,  po  czym  ujrzymy  listę
uaktualnień.  Wybieramy  z  listy  przede  wszystkim  te  łaty  (uaktualnienia),  które  naleŜą  do
kategorii  uaktualnień  krytycznych  –  to  obowiązek.  Pozostałe  patche  (inne  określenie  na
uaktualnienia)  moŜemy,  ale  nie  musimy  instalować  –  zaleŜy  to  tylko  od  naszych  osobistych
preferencji.  WaŜna  wskazówka  –  nie  zaglądajmy  do  witryny  Windows  Update  codziennie.
Nie  ma  to  większego  sensu  –  częstotliwość  ukazywania  się  uaktualnień  nie  jest  tak  duŜa.
MoŜemy  takŜe  zlecić  automatyczną  aktualizację:  system  sam  poinformuje  nas  o  dostępnych
poprawkach.

Jedną z bardziej niedocenianych form opieki nad systemem jest defragmentacja dysków

twardych.  Defragmentacja  to  operacje  układające  pliki  na  dysku  komputerowym  tak,  aby
system miał do nich szybszy dostęp. Najczęściej jest to poukładanie bloków jednego pliku po
kolei, kiedy są one rozrzucone po całej partycji. Im częściej będziemy defragmentowali dyski,
tym  krócej  trwał  będzie  ten  proces,  ale  przede  wszystkim  usprawniony  zostanie  odczyt
duŜych  plików.  Najlepiej  wykonywać  tę  operację:  średnio  raz  na  tydzień.  Regularnie
przeprowadzanie  defragmentacji  ułatwi  równieŜ  odzyskiwanie  danych  na  wypadek  awarii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dysku twardego. Przykładami programów pomocnych podczas defragmentacji są:
Defragmentator systemowy, Diskeeper 7.0 oraz Norton Speedisk.

Programów nie wolno usuwać bezpośrednio wciskając na przykład klawisz DELETE.

Zamiast  tego  odnajdujemy  odpowiednią  pozycję  w  „Panel  sterowania”  –>  „Dodaj  lub  usuń
programy”  i  zaznaczamy  program  do  usunięcia  i  naciskamy  przycisk  „Usuń”.  Przykładami
innych  programów  deinstalacyjnych  są:  Norton  Cleansweep  7.0,  UnInstaller  6.5,  Ashampoo
UnInstaller  2000.  Warto  tu  takŜe  wspomnieć  o  takich  aplikacjach  jak:  MS  Regclean,  czy
RegCleaner,  porządkujących  i  czyszczących  rejestr  z  pozostałości  po  nieprawidłowo
odinstalowanym oprogramowaniu.

Ostatnia czynność opiekuńcza wymaga największej wiedzy i ostroŜności. Dotyczy ona

bowiem  głównej  części  Rejestru  –  bazy  danych  przechowującej  ustawienia  całego  systemu
i  zainstalowanych  programów.  Jeśli  juŜ  zaglądamy  do  Rejestru,  to  róbmy  to  programem
z  funkcją  „Cofnij”.  Rejestr  jest  natychmiast  aktualizowany,  zatem  usunięcie  na  przykład
klucza HKEY_LOCAL_MACHINE skończyć się moŜe w najgorszym przypadku reinstalacją
Windows.  Czyszczenie  dotyczy  takŜe  dysków:  z  czasem  znaleźć  na  nich  moŜna  naprawdę
sporo  wszelakiego  rodzaju  plików  tymczasowych,  nieuŜywanych  bibliotek  DLL  itp.
Programy  porządkujące  rejestr  to:  jv16  PowerTools  1.4,  Resplendant  Registrar  3.21,  Norton
WinDoctor (fragment pakietu SystemWorks firmy Symantec), MS Regclean, RegCleaner.
Zasady zgodnego z prawem korzystania z oprogramowania komputerowego

W większości przypadków twórca oprogramowania udostępnia je uŜytkownikowi na

warunkach opisanych w licencji. MoŜna, więc powiedzieć, Ŝe oprogramowanie jest legalne
wtedy, kiedy jest wykorzystywane za zgodą twórcy/producenta i w sposób odpowiadający
jego woli wyraŜonej w umowie licencyjnej [8].

Warto pamiętać, Ŝe głównym dokumentem, określającym zasady korzystania

z oprogramowania  jest  umowa  licencyjna,  zazwyczaj  pomiędzy  producentem  programu,
a uŜytkownikiem.  Oznacza  to,  Ŝe  nie  ma  ogólnych  zasad  korzystania  z  oprogramowania
i chcąc  mieć  pewność  np.  co  do  ilości  dozwolonych  instalacji  naleŜy  zapoznać  się
z postanowieniami umowy licencyjnej.

Zbieranie informacji o oprogramowaniu zainstalowanym na naszych komputerach moŜe

odbywać się ręcznie albo przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi. Trzeba pamiętać, Ŝe nie
wszystkie programy ujawniają się w systemie Windows w menu Dodaj/Usuń programy.

Proces zarządzania oprogramowaniem nie powinien skończyć się z chwilą

doprowadzenia  do  pełnej  legalizacji.  BieŜące  zarządzanie  oprogramowaniem  daje  oprócz
spokoju  sumienia  informatyków  i  menedŜerów  w  firmie  równieŜ  wymierne  korzyści
w postaci  ograniczenia  kosztów  serwisu  IT  –  firmy  badawcze  szacują,  Ŝe  koszty  te  spadają
ś

rednio ok. 30%.

W tabeli 4 podano strony, na których moŜna znaleźć informacje dotyczące zasad

zgodnego z prawem korzystania z oprogramowania komputerowego.

Tabela 4. Informacje na temat legalizacji oprogramowania [8].

Strona WWW

Opis

www.microsoft.com/poland/pzo

informacje na temat legalności oprogramowania Microsoft

www.microsoft.com/poland/sam

informacje na temat zarządzania oprogramowaniem (samouczki,
przykładowe dokumenty, wypowiedzi klientów)

www.howtotell.com

polskojęzyczna strona ułatwiająca stwierdzenie, czy posiadany przez
nas program Microsoft jest oryginalny i czy mamy kompletną
dokumentację

www.bsa.org/polska

witryna organizacji BSA – duŜa ilość materiałów informacyjnych
pomagających w legalizacji oprogramowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas instalacji systemu operacyjnego?
2.  W jaki sposób moŜna polepszyć efektywność w systemie Windows XP?
3.  W  jaki  sposób  programy  naprawcze  przywracają  system  operacyjny  Windows  i  czy

zawsze jest to moŜliwe?

4. Jakie są cztery podstawowe zasady dobrej pielęgnacji systemu Windows?
5. Jakie są podstawowe zasady zgodnego z prawem korzystania z oprogramowania

komputerowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z moŜliwościami ustawień wydajności w systemie Windows.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) otworzyć zakładkę: „Panel sterowania” –> „System” –> „Zaawansowane” –>

„Wydajność”

2) wprowadzić Ŝądane ustawienia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Zrealizuj cztery podstawowe kroki w ramach szeroko pojętej pielęgnacji systemu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wykonać aktualizację systemu Windows,
2)  wykonać defragmentację przynajmniej jednego dysku twardego,
3)  odinstalować nieuŜywany program (po konsultacji z nauczycielem),
4)  wykonać czyszczenie dysku twardego.
Uwaga:  Podczas  realizacji  tego  ćwiczenia  posługuj  się  programami  wymienionymi
w podrozdziale „Pielęgnacja systemu Windows”.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Sprawdź, czy system Windows zainstalowany na Twoim stanowisku jest legalny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  otworzyć stronę WWW: www.howtotell.com,
2)  przeczytać informacje na temat programu Windows Validation Assistant,
3)  uruchomić programy Windows Validation Assistant.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zainstalować system operacyjny Windows oraz zastosować podstawowe

zasady bezpieczeństwa?

2) dostosować ustawienia efektywności systemu Windows?

3) zainstalować oraz odpowiednio skonfigurować program do odzyskiwania

systemu Windows?

4) stosować programy narzędziowe w ramach pielęgnacji systemu Windows?

5) sprawdzić legalność systemu Windows?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Bezpieczeństwo systemów operacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

Wirus komputerowy

Autorstwo pojęcia „wirus komputerowy” przypisuje się dr. Fredowi Cohenowi –

specjaliście  od  zabezpieczeń.  W  dniu  3  listopada  1983  r.  podczas  seminarium  na  temat
bezpieczeństwa  Cohen  po  raz  pierwszy  przedstawił  teoretyczne  zasady  działania  wirusów
komputerowych.  Kilka  dni  później,  po  uzyskaniu  zgody  uczelni,  pokazał  pierwszego
działającego  wirusa  komputerowego.  Uruchomiono  go  na  komputerze  Vax  działającym  pod
kontrolą systemu Unix.

Wirusy komputerowe to „złośliwe” programy, które są zdolne do kopiowania

i rozprzestrzeniania się w systemach oraz sieciach komputerowych w sposób
niekontrolowany i wykonywania zaprogramowanych wcześniej procedur.

Operacje realizowane przez wirusy komputerowe mogą być róŜne: od zabawnych

komunikatów wyświetlanych na ekranie do uszkodzenia oprogramowania firmware.

Wirus komputerowy jest programem, który powiela się przez zaraŜenie zbiorów

wykonywalnych,  jednostek  alokacji  plików  lub  sektora  startowego  dyskietki  (lub  dysku
twardego).  Od  niedawna  nosicielem  moŜe  być  takŜe  szablon  dokumentów  stworzonych
za pomocą  aplikacji  wchodzących  w  skład  pakietów  biurowych,  wyposaŜonych  w  język
makr. Do takich pakietów moŜna zaliczyć MS Office.

Na niebezpieczeństwo zaraŜenia swojego komputera wirusem naraŜeni są wszyscy,

którzy  w  dowolnej  formie  przenoszą  dane  między  komputerami.  Źródłem  infekcji moŜe być
plik  skopiowany  z  Internetu,  dołączony  do  poczty  elektronicznej,  dołączony  do  wiadomości
zamieszczonej  na  liście  dyskusyjnej,  czy  teŜ  przeniesiony  z  innego  komputera
za pośrednictwem  dyskietki  (lub  innego  nośnika  danych).  Więcej  informacji  na  temat
bezpieczeństwa moŜna znaleźć w publikacji [1].

Rodzaje wirusów

Podziałów wirusów komputerowych jest wiele. Od strony uŜytkownika komputera,

podziału moŜna dokonać z względu na:

−

sposób przenoszenia wirusów,

−

działanie podejmowane przez wirusa po zainfekowaniu systemu operacyjnego.
Ze względu na sposób przenoszenia moŜna wyróŜnić następujące rodzaje wirusów:

−

wirusy przenoszące się za pomocą nośników: dyskietki, CD–ROM–u, dysku twardego,

−

wirusy doklejające się do programów wykonywalnych: programy systemowe,
narzędziowe, czy nawet komercyjne aplikacje,

−

wirusy przenoszące się przez sieć komputerową: aplety Java, wirusy atakujące usługi
sieciowe, czy teŜ najbardziej rozpowszechnione robaki internetowe przenoszone przez
pocztę elektroniczną.

Ze względu na działania podejmowane po infekcji rozróŜniamy:

−

niegroźne wirusy wyświetlające zabawne informacje na ekranie komputera,

−

wirusy niszczące informacje zawarte w dokumentach uŜytkownika i same dokumenty,

−

wirusy niszczące wszelkie informacje zawarte na dysku (w tym system operacyjny),

−

wirusy powodujące wykasowanie firmware lub procedur BIOS komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody przenoszenia się wirusów komputerowych
1. Wirusy sektora startowego dysku (boot sector viruses), to wirusy, których nosicielem jest

sektor startowy nośnika danych, takiego jak dysk twardy (MBR – Master Boot Record),
czy dyskietka (Boot Sector).

2. Wirusy plikowe (file viruses), ten rodzaj wirusów jest najszerzej rozpowszechniony na

wiecie i najczęściej spotykany. Wirusy tego rodzaju wykorzystują pliki do transportu,

modyfikując ich strukturę wewnętrzną. Często takie pliki są trwale niszczone, a jedynym
ratunkiem jest uŜycie szczepionki lub kopii zapasowych.

3. Wirus towarzyszący. Najprostszą forma wirusa w sensie sposobu zadomowienia się

w systemie jest wirus towarzyszący. Jego działanie opiera się na DOS-owskiej kolejności
uruchamiania plików o tej samej nazwie. Jeśli podana zostanie nazwa zbioru bez podania
rozszerzenia,  wówczas  system  szuka  najpierw  pliku  z  rozszerzeniem  COM,  następnie
EXE,  a  na  końcu  BAT.  Wirus  towarzyszący  odszukuje  plik  EXE  lub  BAT,  dla  którego
nie  istnieje  zbiór  z  tą  sama  nazwą  i z rozszerzeniem  COM,  po  czym  tworzy
zainfekowanego  COM-a.  Próba  załadowania  programu  bez  podania  rozszerzenia
zakończy się uruchomieniem wirusa.

4. Wirusy FAT (link/FAT viruses) – do replikacji wirusy mogą takŜe wykorzystywać

Jednostki  Alokacji  Plików  (JAP),  na  jakie  tablica  FAT  dzieli  DOS-owe  partycje  dysku
twardego. W celu uzyskania dostępu do pliku DOS odszukuje FAT numer jego pierwszej
jednostki  alokacji,  po  czym  kolejno  (zgodnie  z  FAT)  wczytuje  wszystkie  jednostki
zajmowane  przez  plik.  Wirusy  atakujące  JAP  zmieniają  wartość  pierwszej  JA  jednego
lub  wielu  plików  na  numer  wskazujący  JA  kodu  wirusa.  Wczytanie  takiego  pliku
powoduje  uruchomienie  wirusa,  który  w  dalszej  kolejności  moŜe  załadować  właściwy
program.

5. Makrowirusy. Najmłodszą rodziną wirusów są tzw. makrowirusy, które pojawiły się jako

skutek  uboczny  rozszerzenia  moŜliwości  pakietów  biurowych  (takich  jak  Microsoft
Office,  a  takŜe  Lotus  SmartSuite  oraz  Corel  WordPerfect  Suite)  języki  programowania
pozwalające  na  tworzenie  makr  to:  Język  Word  Basic,  Visual  Basic  for  Applications
wywodzące się jeszcze od prostego BASIC, mają na tyle duŜe moŜliwości, Ŝe pozwalają
na stworzenie wirusa.

Bomby logiczne

Wirus z bombą moŜe pozostać w ukryciu przez długi czas, swoje działanie ukazuje

w określonym  odpowiednimi  warunkami  czasie.  Kod  wirusa  moŜe  być  ukryty  w  dowolnym
miejscu  programu.  Raz  uaktywniona  bomba  logiczna  moŜe  doprowadzić  do  zniszczenia  lub
zmiany  danych,  spowodować  zniszczenie  urządzenia  lub  w  jakiś  inny  sposób  uszkodzić
system.
Konie trojańskie

Koń trojański nie jest wirusem komputerowym, ale ze względu na swoje działanie często

bywa  z  nim  utoŜsamiany.  Uruchomiony  koń  trojański  wykonuje  niby  normalną  pracę,
wynikającą  z  przeznaczenia  danego  programu,  lecz  dodatkowo  (w  tle),  od  razu  po
uruchomieniu  wykonuje  jakieś  niezauwaŜalne  dla  uŜytkownika  operacje  (niszczy,  kasuje,
zamazuje  dane  na  dysku,  moŜe  równieŜ  wykradać  hasła  i  przesyłać  je  do  autora  trojana,  lub
brutalnie  sformatować  dysk).  Konie  trojańskie  najczęściej  przenoszone  są  w  plikach
udających nowe, popularne programy kompresujące (np. ZIP, ARJ, RAR) lub teŜ udają inne
programy narzędziowe. MoŜna powiedzieć, Ŝe koń trojański to zwykły program, który został
zmieniony  przez  wstawienie  między  jego  linijki  niechcianego  kodu  i  właśnie  ten  kawałek
kodu realizuje nieznane uŜytkownikowi funkcje.
Robaki

Robaki (worms) to programy, które podobnie jak wirusy mogą zawierać procedury

destrukcyjne i z łatwością mogą zniszczyć dane zgromadzone na dysku twardym. Robaki są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

najbardziej  popularne  w  sieciach,  gdzie  mają  do  dyspozycji  protokoły  transmisji  sieciowej,
dzięki  którym  mogą  przemieszczać  się  po  całej  sieci.  Do  prawidłowego  funkcjonowania  nie
potrzebują  nosiciela  (wytwarzając  swoje  kopie).  RozmnaŜają  się  samoistnie  i  w  sposób
ciągły, powodując w bardzo krótkim czasie wyczerpanie zasobów systemu. Wirusy tego typu
są zdolne w bardzo krótkim czasie sparaliŜować nawet dość rozległą sieć komputerową.
Wirusy polimorficzne

W zasadzie wszystkie wymienione wcześniej wirusy mogą, choć nie muszą, naleŜeć do

tej  grupy.  Ich  powstanie  związane  jest  z  postępem  w  dziedzinie  wykrywania  wirusów.
W pierwszych  latach  obecności  wirusów,  kaŜdy  z  nich  miał  swoją  sygnaturę
(charakterystyczny  tylko  dla  siebie  ciąg  bajtów).  Sytuacja  ta  zmieniła  się  diametralnie,  gdy
Bułgar  o pseudonimie  Dark  Avenger  opracował  metodę  pozwalającą  tworzyć  wirusy
samomutujące  się,  czyli  wirusy  polimorficzne.  Nie  mają  one  stałej  sygnatury,  poniewaŜ  ich
kod zmienia się samoczynnie przy kaŜdej infekcji.
Wirusy rezydentne

Zasada działania tych wirusów polega na zainstalowaniu się w pamięci operacyjnej

komputera  i  przyjęciu  odpowiednich  odwołań  do  systemu  w  sposób  podobny  jak  czynią  to
programy  typu  TSR  (Terminate  but  Stay  Resident).  Typowy  wirus  rezydentny  po
zainstalowaniu  ukrywa  swój  kod  przed  programami  przeglądającymi  pamięć.  Aktywny
i jednocześnie  ukryty  w  pamięci,  wirus  ma  o  wiele  szersze  pole  manewru  niŜ  wirusy  nie
rezydentne.  Monitorowanie  odpowiednich  funkcji  DOS  i  BIOS  pozwala  mu  przy  kaŜdej
dowolnej  próbie  dostępu  na  infekcję  plików  lub  sektorów  dyskowych.  MoŜliwe  jest  takŜe
zastosowanie techniki zaawansowanego ukrywania się w systemie.
Programy typu spyware

Spyware to programy komputerowe, których celem jest szpiegowanie działań

uŜytkownika. Programy te gromadzą informacje o uŜytkowniku i wysyłają je często bez jego
wiedzy  i  zgody  autorowi  programu.  Do  takich  informacji  naleŜeć  mogą:  adresy  www  stron
internetowych  odwiedzanych  przez  uŜytkownika,  dane  osobowe,  numery  kart  płatniczych,
hasła,  zainteresowania  uŜytkownika  (np.  na  podstawie  wpisywanych  słów  w  oknie
wyszukiwarki),  adresy  email.  Do  najbardziej  znanych programów tego typu naleŜą: Aureate,
Cydoor,  Gator,  Promulgate,  SaveNow  Do  wykrywania,  usuwania  i  zwalczania  tego  typu
programów słuŜą róŜne programy jak: Ad-Aware , Spybot Search & Destroy , Spy Sweeper.
Rootkit

Jest „pomocny” we włamaniach do systemów informatycznych. Ukrywa on

niebezpieczne pliki i procesy, które umoŜliwiają utrzymanie kontroli nad systemem.

Rootkit infekuje jądro i usuwa ukrywane programy z listy procesów oraz plików

zwracanych do programów. Rootkit moŜe np. ukryć siebie oraz trojana przed administratorem
oraz  oprogramowaniem  antywirusowym.  Ukrywanie  odbywa  się  najczęściej  przez  przejęcie
wybranych  funkcji  systemu  operacyjnego,  słuŜących  np.  listowaniu  procesów  lub  plików  w
katalogu,  a  następnie  „cenzurowaniu”  zwracanych  przez  te  funkcje  wyników  tak,  by
ukrywane przez rootkit nazwy nie znajdowały się na wynikowej liście.
Popularne programy antywirusowe

Podstawową zasadą obrony przed „złośliwym oprogramowaniem” jest posiadanie

dobrego pakietu antywirusowego. Obecnie większość tego typu programów składa się z wielu
modułów o róŜnych funkcjach. Istniejące i ciągle rozwijające się programy ułatwiają ochronę
systemu przed inwazja, szybie jej wykrycie i w większości przypadków usunięcie skutków.

PoniŜej w tabeli 5 zostały przedstawione najbardziej popularne programy antywirusowe.

Autor zachęca do samodzielnego poznania ich efektywności, skuteczności oraz moŜliwości
i na tej podstawie wybranie dogodnego pakietu antywirusowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Strony WWW znanych programów antywirusowych [8].

Nazwa programu

Strona WWW

Norton AntiVirus

www.symantec.com.pl

Kaspersky Aanti–Virus Personal

www.kaspersky.pl

Mks_vir

www.mks.com.pl

RAV Desktop

www.b3system.com.pl

NOD

www.dagma.com.pl

AntiVirenKit Professional

www.gdata.pl

Avast32 Home Edition

www.avast.com

AntiVir Personal Edition

www.free–av.com

Konfiguracja programu antywirusowego

Autorzy aplikacji antywirusowych starają się, by ich programy były optymalnie

skonfigurowane i aby działały skutecznie prawie bez Ŝadnej ingerencji uŜytkownika. Jednak
nie wszystkie ustawienia standardowe są idealne i powinny być dostosowane do potrzeb
danego uŜytkownika.

NiezaleŜnie od tego, jakiej aplikacji uŜywamy, to pewne zasady muszą być

przestrzegane.  WaŜne  jest  regularne  pobieranie  aktualizacji,  włączanie  modułu  ochrony
poczty i w miarę częste skanowanie dysku. Warto teŜ poświęcić nieco czasu na zaplanowanie
zadań,  by  jak  najbardziej  zautomatyzować  wszystkie  te  procesy.  Istotne  jest,  aby  pełne
skanowanie  systemu  nie  odbywało  się  wtedy,  gdy  intensywnie  korzystamy  z  komputera.
Na taką  operację  naleŜy  zarezerwować  te  chwile,  w których nie wykonujemy Ŝadnych zadań
w systemie.
Ataki hakerskie

Ataki hakerskie moŜemy podzielić na dwie grupy – ataki aktywne i pasywne. Celem

ataków  aktywnych  jest  modyfikacja  strumienia  informacji  lub  tworzenie  fałszywych
informacji. W działaniach tych ataków mieszczą się: podszywanie się pod osobę uprawnioną
(spoofing),  blokowanie  działania  (denial  of  service).  Ataki  pasywne  polegają  na
podsłuchiwaniu  i  monitorowaniu  informacji.  Celem  ataku  pasywnego  moŜe  być  dąŜenie  do
ujawnienia  treści  lub  uzyskanie  informacji  o  samym  ruchu  informacji.  PoniŜej  zostanie
omówionych kilka najbardziej typowych technik hakerskich.

Sniffing polega na przechwytywaniu pakietów, nawet tych, które nie są adresowanie do

komputera, na którym działa sniffer. Sniffer jest programem, który zmienia tryb wybranego
interfejsu sieciowego na „promiscuous”. Dzięki temu moŜe przechwytywać i analizować
wszystkie pakiety docierające do danego interfejsu sieciowego. MoŜliwe jest to dzięki temu,
Ŝ

e w wielu sieciach pakiet dociera do kilku komputerów naraz. KaŜdy z nich porównuje

docelowy adres IP w pakiecie ze swoim i jeśli są takie same analizuje go, w przeciwnym
wypadku odrzuca ten pakiet.

Spoofing jest to inaczej podszywanie. Polega na fałszowaniu adresu IP nadawcy

w pakietach, ewentualnie adresów MAC lub teŜ certyfikatów.

Skanowanie portów w najprostszym przypadku polega na licznych próbach połączenia

się na kolejne porty na danym komputerze w celu sprawdzenia, jakie usługi są na nim
aktywne. Dzięki temu haker wie, który port wykorzystać do włamania.

Atak typu „man in the middle” polega na tym, Ŝe komputer atakującego pośredniczy

w transmisji między dwoma innymi komputerami.
Oprogramowanie typu firewall

Firewall to program komputerowy, który przepuszcza lub odrzuca pakiety na podstawie

zdefiniowanych reguł, takich jak protokół, adres IP nadawcy, adres IP odbiorcy, port
ź

ródłowy, port docelowy, czas itp. Program ten słuŜy do ochrony sieci. MoŜna za jego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pomocą ograniczyć wykorzystanie przez uŜytkowników niektórych programów, które np.
komunikują się z pewnymi adresami IP. Firewall moŜe być programowy lub sprzętowy.

Dobrze skonfigurowany i zainstalowany firewall jest w stanie uniemoŜliwić część ataków

hakerskich. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe kaŜdy komputer podłączony do sieci, niezaleŜnie od
tego jak silne posiada zabezpieczenia moŜe zostać zaatakowany przez hakera, który będzie
dysponował odpowiednią wiedzą i środkami technicznymi.

PoniŜej (Tabela 6) przedstawiono kilka najbardziej popularnych programów typu

firewall. Warto zapoznać się z kaŜdym z nich, aby mieć wyrobione własne zdanie o
skuteczności i efektywności poszczególnych aplikacji.

Tabela 6. Strony WWW znanych programów typu firewall [8].

Nazwa programu

Strona WWW

Sunbelt Kerio Personal Firewall

www.kerio.pl

Norton Personal Firewall 2002

www.symantec.pl/

Outpost Firewall 1.0 Pro

www.agnitum.com/

Black ICE Defender 2.9 car

www.iss.net/

McAffe Personal Firewall 3.02

www.mcafee.com/

Outpost Firewall 1.0 Free

www.agnitum.com/

Sygate Personal Firewall 4.2

www.sygate.com/

Tiny Personal Firewall 2.0.15

www.tinysoftware.com/

Zone Alarm 2.6

www.zonealarm.com/

Konfiguracja programu typu firewall

Konfiguracja zostanie przedstawiona na przykładzie programu Kerio Personal Firewall

4.0.13, lecz omówione tu czynności moŜna będzie takŜe zaadoptować do innych tego typu
aplikacji.

Po instalacji i ponownym uruchomieniu komputera postępujemy następująco:

uruchamiamy kolejne aplikacje internetowe i po pojawieniu się okienek z alarmem tworzymy
kolejne  reguły.  Zaznaczamy  pole  „Utwórz  regułę  dla  tego połączenia i więcej się nie pytaj”,
a następnie  naciskamy  przycisk  „Dopuść”  (o  ile  oczywiście  nie  mamy  do  czynienia  z  próbą
włamania do komputera, a „normalnym” działaniem przeglądarki WWW, klienta e–mail itp.).
KaŜda  nowo  powstała  reguła  pojawi  się na liście dostępnej po kliknięciu zakładki „Ochrona
systemu”.

Aby ręcznie dodać reguły filtrowania pakietów naleŜy skorzystać z funkcji

zgromadzonych  na  zakładce  „Ochrona  sieci”.  Po  uaktywnieniu  sekcji  „Aplikacje”
i naciśnięciu  przycisku  „Filtr  pakietów”  zobaczymy  okno  „Reguły  filtra”.  W  tym  miejscu
będziemy  mogli  utworzyć  i  edytować  filtry.  Po  wydaniu  komendy  „Dodaj”  zdefiniujemy
nowy  filtr.  Następnie  wskazujemy  aplikację,  dla  której  będzie  on  obowiązywał,  oraz
określamy  dozwolony  protokół  komunikacyjny  i/lub  port  lokalny  (bądź  zdalny).  Po
zatwierdzeniu  zmian  nie  powinniśmy  się  spodziewać  blokowania  ruchu  wywołanego  przez
konkretną aplikację.

Czasami bywa tak, Ŝe niektóre maszyny podłączone do Sieci uwaŜamy za całkowicie

bezpieczne  i  moŜemy  pozwolić  na  to,  aby  dowolny  program  zainstalowany  na  naszym
komputerze  wymieniał  z  nimi  dane.  W  tym  celu  przechodzimy  do  zakładki  „Ochrona  sieci”
i zaznaczamy regułę „Dowolna aplikacja”. Tutaj ustalane są globalne zasady, według których
Kerio pozwala (lub zabrania) łączyć się z Internetem tym programom, dla których jeszcze nie
zdefiniowano  reguł.  Naciskamy  przycisk  „Zmień”  i  udajemy  się  do  sekcji  „Połączenia  z/do
zaufanej strefy”. Na dwóch listach – „Poł. Przychodzące’ i „Poł. Wychodzące” – zaznaczamy
opcje  „Dopuść”,  a  następni  klikamy  OK.  W  efekcie  cały  ruch  sieciowy  nie  będzie
monitorowany, o ile tylko będzie się odbywał w bezpiecznej strefie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na zakładce „Ataki” określamy reakcje KPF na próby włamania się do systemu. Zapora

dzieli ataki na trzy grupy w zaleŜności od poziomu zagroŜenia. Podejmowane przez firewall
działania to dopuszczanie lub blokowanie intruza. Dostępne jest takŜe wykrywanie
skanowania portów. Oczywiście wszystkie te mechanizmy ochrony powinny być aktywne.
NaleŜy zadbać o to, aby zaznaczone było pole „Włącz wykrywanie ataków”.
Hasła

UŜywanie haseł oraz identyfikatorów uŜytkowników jest jednym z najczęściej

wykorzystywanych  sposobów  kontrolowania  dostępu  do  zasobów  systemu  informatycznego.
W  wielu  systemach  operacyjnych  nie moŜna zacząć pracy bez podania hasła i identyfikatora
uŜytkownika (np. system Windows NT, róŜne odmiany UNIXA i inne). Dopiero prawidłowe
wprowadzenie  tych  danych  pozwala  na  korzystanie  z  moŜliwości  przypisanych  do  danego
uŜytkownika.  RównieŜ  korzystanie  z  róŜnych  usług  internetowych  wymusza  stosowanie
haseł,  chociaŜby  przy  obsłudze  konta  poczty  elektronicznej.  Z  uwagi  na  powszechność
stosowania  haseł  i  ich  duŜe  znaczenie  dla  bezpieczeństwa  danych,  warto  przytoczyć  zasady
wyboru dobrych haseł pod względem bezpieczeństwa.

Dobre hasła, biorąc pod uwagę trudność ich złamania lub odgadnięcia to takie, które

trudno odgadnąć i jednocześnie łatwo zapamiętać. PoniŜej przedstawione zostaną cechy złych
haseł  oraz  wskazówki  ułatwiające  stworzenie  haseł,  których  złamanie  bądź  odgadnięcie
będzie utrudnione.
Dobre hasła:
1)  zawierają wielkie i małe litery jednocześnie,
2)  zawierają cyfry, znaki interpunkcyjne i pozostałe znaki, które mogą być wprowadzone z

klawiatury (np. @,#,$, %, ^ itp.) pomieszane z literami,

3)  są przynajmniej 8-mio znakowe,
4)  moŜna je szybko wpisać tak, by osoba postronna nie mogła ich odczytać,
5)  są łatwe do zapamiętania, a więc nie wymagają zapisywania.
Złe hasła zawierają:

−

imiona i nazwiska,

−

nazwę systemu operacyjnego,

−

numery telefonów, tablic rejestracyjnych,

−

daty urodzenia,

−

wszelkie słowa, które moŜna znaleźć w słownikach – dotyczy to róŜnych języków,

−

nazwy miejscowości, miejsc i inne nazwy własne,

−

nazwy postaci z bajek i filmów,

−

proste wzory typu "qwerty", "abcdefg" itp.,

−

kaŜde z powyŜszych: pisane wspak, powtórzone, z dołączoną pojedynczą cyfrą.
Nawet najlepsze hasło moŜe zostać złamane, czy teŜ dostać się w ręce osób

niepowołanych (np. ktoś moŜe podejrzeć hasło podczas wpisywania), dlatego teŜ waŜne jest
zmienianie hasła co jakiś czas. UwaŜa się, Ŝe zmiana hasła raz na kilka miesięcy jest
w większości zastosowań wystarczająca.

NaleŜy pamiętać, Ŝe standardowo dane w Internecie przesyłane są w postaci jawnej. Bez

wykorzystania

specjalnych

protokołów,

czy

dodatkowego

oprogramowania

kryptograficznego, przesyłanie waŜnych informacji, a więc takŜe i haseł, jest ryzykowne.

Nie zaleca się zapisywania hasła w jakichkolwiek miejscach. Jeśli jest to jednak

konieczne, to:

−

powinno się zapisać hasło w taki sposób, Ŝeby nie wyglądało jak hasło, moŜna
przykładowo napisać zdanie, w którym pierwsze litery kaŜdego z wyrazów ułoŜą hasło,

−

nie wolno w tym samym miejscu zapisywać hasła i innych danych, które mogą ułatwić
włamanie się do systemu informatycznego, czyli np. identyfikatora uŜytkownika, nazwy
sieci,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nie zaleca się zostawiania zapisanych haseł w łatwo dostępnych miejscach np.
przyklejanie kartki z hasłem do monitora, klawiatury itp.
W przypadku zakładania nowych kont i przypisywaniu tym kontom haseł początkowych,

waŜne jest wymuszenie (np. programowo) na uŜytkowniku zmiany hasła przy pierwszym
zalogowaniu się. Gdy jakiś uŜytkownik w ogóle nie korzysta ze swojego konta, naleŜy takie
konto zablokować.

Dodatkowym elementem ochrony logowania jest moŜliwość wykrywania prób

nieautoryzowanego  dostępu,  co  odstrasza  chętnych  do  zgadywania  hasła  do  znanych  nazw
kont  uŜytkowników.  Po  określonej  liczbie  błędnych  haseł  w  ciągu  zdefiniowanego  czasu
następuje  wykrycie  nieautoryzowanego  dostępu  i  konto  jest  blokowane.  We  właściwościach
konta  moŜe  pojawić  się  informacja  o  próbach  uzyskania  dostępu  do  sieci  –  podawany  jest
adres stacji, z której wykonywane były próby oraz czas zablokowania konta.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Co kryje się pod pojęciem wirus komputerowy?
2.  Na jakie zagroŜenia ze strony wirusa naraŜony jest komputer?
3.  W jaki sposób wirusy mogą przenosić się między komputerami?
4.  Co  sprawia,  Ŝe  wirusy  polimorficzne  są  trudne  do  wyśledzenia  przez  programy

antywirusowe?

5.  Co kryje się pod pojęciem atak hakerski?
6.  W jakim celu wykorzystywane są firewall’e?
7.  Czego naleŜy unikać podczas zabezpieczania swojego konta hasłem?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zainstaluj i skonfiguruj wybrany program antywirusowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać z Internetu (lub korzystać z dysku instalacyjnego) wybrany program

antywirusowy,

2)  zapoznać się z dostępną dokumentacją programu lub stronami pomocy programu,
3)  zainstalować program,
4)  uruchomić monitor antywirusowy.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Zainstaluj i skonfiguruj program typu firewall.
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać z Internetu (lub korzystać z dysku instalacyjnego) wybrany program typu firewall,
2)  zapoznać się z dostępną dokumentacją programu lub stronami pomocy programu,
3)  zainstalować program,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wprowadzić nowe reguły filtrowania pakietów (według opisu zamieszczonego w pomocy

programu)

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Zweryfikuj uŜywane przez Ciebie hasła dostępu do systemu, poczty elektronicznej itp.,

pod względem ich bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać na kartce wszystkie serwery, na których posiadasz załoŜone konta,
2) zalogować się do kaŜdego ze swoich kont i ułoŜyć dla niego nowe, trudne do złamania

hasło (hasła do istotnych dla Ciebie kont zapisz w wybranym pliku tekstowym,
np. w formie zdania, w którym pierwsza litera utworzy hasło).

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

komputer klasy PC z dostępem do Internetu.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, dlaczego warto zainstalować program antywirusowy?

2) wyjaśnić, dlaczego warto zainstalować program typu firewall?

3) samodzielnie zainstalować i skonfigurować program antywirusowy?

4) samodzielnie zainstalować i skonfigurować program typu firewall?

5) zabezpieczyć swój komputer przed nieuprawnioną ingerencją?

6) określić zasady ustalania nowych haseł?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  22  zadania  odnośnie  montowania  sprzętu  komputerowego  i  instalowania

oprogramowania medycznego. W teście zamieszczono zadania jednokrotnego wyboru,
gdzie tylko jedna z wymienionych odpowiedzi jest zawsze prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Test składa się z dwóch części o róŜnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–22, gdyŜ są one na poziomie trudniejszym niŜ pozostałe.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I:
1. Charakterystyczną cechą wyróŜniającą komputer spośród innych narzędzi przetwarzania

jest:
a)  zdolność do wykonywania operacji arytmetycznych.
b)  zdolność do przetwarzania danych wejściowych.
c)  zdolność do wykonywania zadań w sposób automatyczny.
d)  zdolność do gromadzenia danych w pamięci nieulotnej.

2. Terminem „hardware” określa się:

a)  wszystkie urządzenia, które wykonują zadania w sposób automatyczny.
b)  zbiór procedur opisujących sposób wykonania danego zadania przez komputer.
c)  elementy materialne komputera.
d)  urządzenia wejścia/wyjścia.

3. Sześć podstawowych bloków funkcjonalnych komputera to:

a) pamięć operacyjna, arytmometr, układ sterowania, pamięć zewnętrzna oraz

urządzenia wejścia i wyjścia.

b) pamięć operacyjna, arytmometr, rejestr główny, pamięć zewnętrzna oraz urządzenia

wejścia i wyjścia.

c) pamięć operacyjna, arytmometr, układ sterowania, pamięć ROM oraz urządzenia

wejścia i wyjścia.

d) pamięć operacyjna, pamięć ROM, procesor, pamięć zewnętrzna oraz urządzenia

wejścia i wyjścia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Głównym elementem oprogramowania podstawowego jest:

a)  system operacyjny.
b)  program BIOS.
c)  system plików.
d)  menedŜer urządzeń.

5. Sygnały sterujące wysyłane od procesora do pozostałych urządzeń:

a) określają numer komórki pamięci, gdzie procesor chce zapisać (lub odczytać)

informację.

b) określają rodzaj operacji, jaką ma wykonać dany układ lub urządzenie.
c) określają numer urządzenia wejścia/wyjścia, z którym procesor chce nawiązać

kontakt.

d) to sygnały, które zapewniają współpracę urządzeń o róŜnym czasie dostępu

z procesorem, którego praca jest synchronizowana zegarem o stałym takcie.

6. Jeden gigabajt to:

a) 2

MB.

b) 2

MB.

c) 2

d) 1024 KB.

7. Sieć komputerowa to:

a) system wielodostępny, złoŜony z komputera centralnego oraz dołączonych do niego

terminali.

b) system łączący komputery zlokalizowane w obrębie jednego budynku lub kilku

sąsiednich budynków.

c) system terminali połączonych za pomocą medium transmisji.
d) system połączonych wzajemnie autonomicznych komputerów, wymieniających

między sobą informacje.

8. Adres MAC składa się z:

a)  32 bitów.
b)  48 bitów.
c)  64 bitów.
d)  24 bitów.

9. Mianem topologii określa się:

a)  układ serwerów i komputerów.
b)  sposób połączenia przewodów sieciowych.
c)  sposób usytuowania koncentratora względem pozostałych komputerów.
d)  układ komputerów w stosunku do medium transmisji.

10. Protokół FTP wykorzystywany jest podczas:

a)  komunikowania się z serwerem WWW.
b)  komunikowania się z serwerem plików.
c)  komunikowania się z serwerem poczty elektronicznej.
d)  komunikowania się z serwerem RPC.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Do zadań pielęgnacji systemu moŜna zaliczyć m.in.:

a)  wykonywanie kopii zapasowych i czyszczenie dysku.
b)  defragmentacja i kompresowanie plików uŜytkownika.
c)  uaktualnianie systemu i czyszczenie rejestrów.
d)  czyszczenie rejestrów oraz katalogu „TEMP”.

12. Głównym dokumentem, określającym zasady korzystania z oprogramowania jest:

a)  dokumentacja techniczna.
b)  karta gwarancyjna.
c)  umowa licencyjna.
d)  umowa sprzedaŜy.

13. Przed rozpoczęciem bezpiecznej instalacji systemu Windows naleŜy:

a)  pozamykać wszystkie uruchomione aplikacje.
b)  wykonać defragmentację wszystkich dysków.
c)  wykonać skanowanie programem antywirusowym.
d)  odłączyć kabel sieciowy.

14. Defragmentacja dysków twardych:

a)  stanowi zagroŜenie dla stabilności systemu.
b)  jest wynikiem częstego korzystania z Internetu.
c)  to scalanie małych plików w jeden duŜy, co zapewnia szybszy odczyt z dysku.
d)  to układanie bloków danego pliku kolejno.

15. Program firewall słuŜy przede wszystkim do:

a)  kontrolowania ruchu sieciowego.
b)  ochrony komputera przed „złośliwym oprogramowaniem”.
c)  blokowania ataków hakerskich.
d)  przepuszczania/odrzucania pakietów na podstawie zdefiniowanych reguł.

Część II:
16. Cykl pracy procesora składa się z:

a)  fazy wstępnej, fazy przygotowawczej i fazy wykonawczej.
b)  fazy wstępnej i fazy wykonawczej.
c)  fazy przygotowawczej i fazy wykonawczej.
d)  fazy przygotowawczej, dekodowania rozkazu i fazy wykonawczej.

17. Podczas transmisji simplex:

a)  dane przesyłane są zawsze od serwera do komputera.
b)  dane przesyłane są w dwóch kierunkach.
c)  dane przesyłane są w jednym kierunku.
d)  dane  przesyłane  są  w  jednym  kierunku,  ale  role  nadawcy  i  odbiorcy  mogą  się

zmieniać.

18. Protokoły połączeniowe charakteryzują takie cechy jak:

a)  niezawodność, jednolity strumień danych, dwukierunkowość.
b)  zawodność, datagramowość transmisji, dwukierunkowość.
c)  niezawodność, szybka transmisja danych.
d)  zawodność, jednolity strumień danych, dwukierunkowość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko: ..........................................................................................................................

Montowanie sprzętu komputerowego i instalowanie oprogramowania
medycznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: