ZBIGNIEW

W.

BREŚKIEWICZ

SUPERUMYSŁ

JAK

UCZYĆ

SIĘ

TRZY

RAZY

SZYBCIEJ

Książkę tę poświęcam przedwcześnie zmarłym Rodzicom i Bratu

Krzyśkowi. Ojciec i Brat byli nauczycielami. Pomogli mi odnaleźć własną

drogę.

WSTĘP

Motywem napisania tej książki była chęć zapoznania polskiego

Czytelnika z najnowszą metodologią uczenia się w sposób niekonwencjonalny.

Zainteresowany wspomnianą problematyką spędziłem setki godzin w

czytelniach i bibliotekach Stanów Zjednoczonych, studiując literaturę

poświęconą rozwojowi duchowemu, pozytywnemu myśleniu, różnorodnym

technikom relaksacyjnym, a przede wszystkim efektywnemu, nowoczesnemu

uczeniu się.

Dotychczasowe metody uczenia się są niewystarczające. We

współczesnym świecie, w którym nieustanny rozwój nauki, szalone tempo

zmian zachodzących w wielu dziedzinach życia zmuszają nas do zmiany

sposobu myślenia i pojmowania sensu nauki, do uruchomienia i wykorzystania

rezerw umysłowych, które ma każdy z nas.

Pragnę, aby książka ta zainspirowała Czytelników do odkrycia nowych

obszarów własnych możliwości, do oceny dotychczasowych poglądów na

samych siebie i uświadomienia sobie potencjału swoich zdolności umysłowych.

Książka wymaga od Czytelnika pewnego wysiłku i pracy nad samym

sobą, co należy potraktować jako inwestycję, która pomoże w nabyciu

umiejętności dostosowywania się do zmieniających się sytuacji życiowych,

właściwego komunikowania się z otoczeniem, optymalnego działania i

skutecznego funkcjonowania w życiu.

Chciałbym, Drogi Czytelniku, abyś oderwał się od dotychczasowych

schematów myślowych, uwierzył w supermożliwości własnego umysłu i

nauczył się z niego korzystać. Napisałem tę książkę dla uczniów, studentów i

tych wszystkich, którzy pragną być w życiu skuteczni i nie chcą marnotrawić

bogactwa, w jakie wyposażyła nas Natura.

ROZDZIAŁ I

PRZESTAWIANIE SIĘ NA EFEKTYWNE UCZENIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

Poznasz treść MANIFESTU EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ i

przekonasz się, że ma on niezwykłą moc.

Dowiesz się, dla kogo nie warto, a dla kogo warto się uczyć.

Zrozumiesz, jakie szansę stwarza ci efektywne uczenie się.

Zaczniesz uważniej przyglądać się sobie.

Dowiesz się, jak ważne jest poczucie własnej wartości i jak

można je wzmocnić.

Poznasz wartość pozytywnego nastawienia.

Spróbujesz nie być schematycznym.

Ulegniesz sile afirmacji.

Zrozumiesz, dlaczego masz słabą motywację.

Zaczniesz dążyć do tego, aby się stać człowiekiem czynu.

MANIFEST EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ

Dzisiaj ja, ....................... jestem skutecznym, wydajnym uczniem

(studentem). W ciągu nocy mój mózg wytworzył tysiące nowych połączeń

między komórkami, abym mógł lepiej wykorzystać ogromny potencjał mojego

umysłu. Jestem wyjątkowym, niepowtarzalnym i wartościowym człowiekiem.

Jestem inteligentnym tworem natury w akcji. Mój mózg ma nieograniczone

możliwości. Bardzo wierzę w siebie, w moje zdolności i w moją skuteczność w

osiąganiu celów. Zasługuję na wspaniałe życie. Dzisiaj w stu procentach

wykorzystam moje możliwości i zdolności.

Będę korzystać z dostępnej wiedzy i stosować każdego dnia praktyczne

rady zawarte w tej książce. Rozpoczynam dzień efektywnie i efektywnie go

kończę. Każdego dnia krok po kroku osiągam moje cele.

Myślę i postępuję pozytywnie, akceptując całkowicie siebie samego i

innych. W pełni korzystam z życia poprzez aktywne doświadczanie go. Kocham

życie. Do wszystkich zajęć w szkole (na uczelni) do każdej lektury i pracy

pisemnej podchodzę z entuzjazmem, radością i zainteresowaniem. Odczuwam

nieposkromiony głód wiedzy. Wierzę w Manifest Efektywnego Uczenia się i

przyrzekam sobie wygłaszać go codziennie.

Jestem efektywnym i szczęśliwym uczniem (studentem). Wiem, jakie

podjąć kroki, aby kroczyć drogą wiodącą do sukcesów.

Jestem świadom moich celów i osiągam je jeden po drugim.

Uświadamiam sobie mój nieograniczony potencjał umysłowy i wszystkie

zadania są dla mnie bardzo łatwe. Jestem radosny i pełen entuzjazmu. Staję się

bardzo dobrym uczniem (studentem).

PRZESTAWIENIE SIĘ NA EFEKTYWNE UCZENIE

Najważniejszą ze wszystkich wiar jest wiara w samego siebie.

CODZIENNY MANIFEST znajdujący się na wstępie tego rozdziału

powinien stanowić dla twojego umysłu swoisty drogowskaz, a zarazem środek

dopingujący, który pomoże ci zostać autentycznie efektywnym uczniem czy

studentem, ciekawym wiedzy i życia. Dla osiągnięcia największych korzyści

czytaj ten manifest na głos (w miejsce kropek wstaw swoje imię i nazwisko), z

pełną świadomością i zaangażowaniem, zaraz po przebudzeniu się. Aby

wzmocnić efekt działania zawartych w nim treści, wykonaj przed jego lekturą

ćwiczenie z mandalą (opis znajdziesz w rozdziale “Co dwie półkule, to nie

jedna").

Nie muszę chyba nikogo przekonywać, że wszyscy przychodzimy na

świat z wrodzoną ciekawością badacza. Niemowlę bada z pasją wszystko, co

znajdzie na swej drodze — bierze w rączki, wkłada do buzi, żywo obserwuje,

śmiało pełznie na czworakach w nowy nie znany mu kąt, aby znaleźć ciekawy

obiekt dla swoich badań, a przy tym radośnie gaworzy.

Niemowlę ma stuprocentową satysfakcję z tego, co robi.

Ty też byłeś niemowlęciem. A teraz, jeśli twoja satysfakcja oscyluje w

granicach 50 proc., to jesteś zadowolony. Dlaczego nie masz większych

ambicji? To straszne marnotrawstwo kapitału twojego szczęścia. To, co

proponuję w tej książce, niewątpliwie, pomoże ci odzyskać sporą jego część.

Jednakże pamiętaj — ja tylko wskazuję drogi do celu, a ty musisz z nich

skorzystać. Jeśli będziesz stosować proponowane w tej książce metody

efektywnego uczenia się, to nauka zacznie ci przychodzić lekko. Ale nawet

muzyka lekka, łatwa i przyjemna jest owocem solidnej pracy wykonawców,

którzy muszą dużo ćwiczyć, zanim osiągną wysoki poziom umiejętności.

Dopiero potem mogą sobie pozwolić na improwizację. Z efektywnym uczeniem

się jest podobnie. Na początku czeka cię sporo pracy, aby wykonywać zawarte

w tej książce zadania i ćwiczenia. Ale trud, jaki w nie włożysz, opłaci się

sowicie. Ty też dojdziesz od takiego stanu swoich umiejętności, że zaczniesz

improwizować, tj. twórczo przetwarzać i wykorzystywać swoją wiedzę.

ZAPAMIĘTAJ: Nie ucz się dla ocen, wyróżnień lub po to, żeby uniknąć

kar.

Ucz się dla siebie, bo ty jesteś pępkiem swojego świata.

DLACZEGO WARTO UCZYĆ SIĘ EFEKTYWNIE

• Rozleglejsza wiedza i większe umiejętności stwarzają więcej

możliwości wyborów życiowych, a przede wszystkim wyboru atrakcyjnej pracy.

• Świat zmienia się w bardzo szybkim tempie i chcąc za nim nadążyć

trzeba się uczyć skutecznie i szybko.

• Nauka właściwie zorganizowana może być źródłem przyjemności i

satysfakcji.

• Ucząc się, poznajesz siebie i swoje możliwości

ZADANIE: Pomyśl, co ciebie mogłoby zmobilizować do wysiłku, żeby

uczyć się efektywniej. Swoje motywy zapisz w dzienniku w postaci Intencji

Przestawienia się, i tak jak każdą intencję poprawy czytaj na głos dwa razy

dziennie. Powiem otwarcie, że nie wystarczy pomyśleć i zapisać, aby jak w

znanej bajce na hasło: stoliczku nakryj się, stał się cud. W przypadku uczenia się

bardzo ważne jest twoje nastawienie psychiczne. Konkretnie — twoje

nastawienie do samego siebie. Nastawienie do uczenia się jest procesem

wtórnym. Zdaję sobie sprawę z tego, że w mniejszym lub większym stopniu

ogranicza cię obawa przed życiem, że nie lubisz swojego lenistwa bądź braku

wiary w siebie, że złości cię brak koncentracji bądź stanowczości. I w duchu

mówisz sobie: Żebym tak był bardziej bystry, zdolny czy błyskotliwy... Radzę ci

zaprzestać tej destruktywnej polityki i proponuję proste ćwiczenie, które będzie

służyło podwyższeniu poczucia własnej wartości.

ĆWICZENIE: Każdego dnia rano i wieczorem stawaj nago przed lustrem

(np. w łazience) i przynajmniej przez dwie minuty powtarzaj na głos z pełną

wiarą i zaangażowaniem (lub przynajmniej poruszaj w trakcie wymawiania słów

ustami)

następującą

dewizę:

JAKIEKOLWIEK

MAM

WADY

I

NIEDOSKONAŁOŚCI, AKCEPTUJĘ SIEBIE BEZWARUNKOWO I

CAŁKOWICIE.

Wykonuj to ćwiczenie regularnie, niezależnie od tego, jak się czujesz, a

gdy jesteś zły na siebie, wykonaj je dodatkowo (w ubraniu). Na początku

wymawianie tych słów będzie ci przychodziło z pewnym trudem i twój wzrok

będzie krytycznie taksował twoje ciało. Ale nie przejmuj się tym. Wymawiaj

słowo po słowie z wiarą, a w ten sposób powoli przeprogramujesz podejście do

samego siebie.

Żyjesz i uczysz się w określonym środowisku, które można podzielić na:

— fizyczne (warunki, w których żyjesz, uczysz się czy pracujesz),

— emocjonalne (twoje mentalne podejście do siebie, szkoły, uczelni i

wszystkiego, co cię otacza, co przeżywasz).

Żeby dokonać zmian w swoim procesie uczenia się, twoim zadaniem

będzie przeorganizowanie środowiska fizycznego i uzdrowienie środowiska

emocjonalnego. W przypadku pierwszego z nich niewielki masz wpływ na

zmianę warunków w szkole czy na uczelni, ale za to możesz wpłynąć na zmianę

twojego mikrośrodowiska tj. miejsca, w którym uczysz się w domu.

Czynniki pozwalające na stworzenie właściwych fizycznych i

emocjonalnych warunków w miejscu pracy (nauki):

— odpowiednie meble (najlepiej biurko i krzesło, a nie fotel),

— odpowiednie oświetlenie (lepsze naturalne niż sztuczne, i unikaj

korzystania z obydwu naraz),

— muzyka (jak zaznaczyłem w rozdziale “Co dwie półkule, to nie jedna"

do sesji uczenia się używaj muzyki barokowej, a w przerwach możesz słuchać

innej),

— odpowiednia temperatura,

— rośliny i kwiaty (stwarzają atmosferę, w której większość ludzi dobrze

się czuje i nie zapomnij, że dzięki nim masz więcej tlenu),

— odpowiednie pomoce naukowe pod ręką (słowniki, encyklopedie),

— elementy artystyczne na ścianach (obrazy, plakaty, twoje

dyplomy),

— wygoda (miejsce, gdzie się uczysz, powinno być w miarę

przestronne),

— porządek (łatwiej ci wtedy wszystko znaleźć, ale jeśli lubisz mały

nieład, to przy tym pozostań.

Generalnie otaczające nas środowisko trudno jest zmienić, ale możemy

zmienić sposób, w jaki je odbieramy, bo ten odbiór zależy od nas samych, a

właściwie od naszego nastawienia. Jeśli idziesz ze znajomymi do kina i

podejrzewasz, że film będzie nieciekawy, to mało prawdopodobne, byś ten

wieczór uznał za udany. Gdy natomiast założysz, że będziesz się dobrze bawić,

to nawet kiepski film nie zepsuje ci humoru.

ZAPAMIĘTAJ: O tym, jak odbierasz świat, decyduje twoje nastawienie.

Wracając do środowiska emocjonalnego, to kształtują je dwa typy postaw:

1. Dominacja potrzeby bezpieczeństwa (nie wychylam się, tak mi jest

dobrze, po co cokolwiek zmieniać). Tak ukształtowane środowisko emocjonalne

sprzyja tradycyjnej, nieefektywnej nauce.

2. Traktowanie życia jako ciągłego wyzwania (aktywność, przebojowość,

dążenie do zmian, wyciąganie wniosków z każdej sytuacji szkolnej czy

życiowej). Tak ukształtowane środowisko emocjonalne sprzyja efektywnemu

uczeniu się.

WARUNKI EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ

• Wysokie poczucie własnej wartości.

• Pozytywne nastawienie i działanie.

• Silna motywacja. '

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI

Poczucie własnej wartości, inaczej samoocena naszej osobowości,

obejmuje sześć podstawowych stref:

1. Bezpieczeństwa fizycznego: świadomość bycia wolnym od krzywd

cielesnych.

2. Bezpieczeństwa emocjonalnego: obecność nieśmiałości i obaw.

3. Identyfikacji: pytanie “Kim jestem?".

4. Przynależności: poczucie należenia do zespołu.

5. Kompetencyjności: poczucie tego, że jest się zdolnym.

6. Posłannictwa: poczucie, że własne życie ma wartość i cel.

ZAPAMIĘTAJ: Twoje poczucie własnej wartości determinuje twoje

zachowanie

• POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA FIZYCZNEGO

Jeśli czujesz się fizycznie bezpieczny, nie obawiasz się, że możesz doznać

uszczerbku na ciele, jesteś otwarty i ufasz innym. Z zaciekawieniem

podchodzisz do życia i nauki. Postawa twojego ciała wyraża pewność siebie.

Twój głos jest mocny i utrzymujesz kontakt wzrokowy z rozmówcą. Jeśli tak nie

jest, to sygnał, że twoje poczucie wartości w tej strefie nie jest wysokie, co

rzutuje negatywnie na twoje podejście do uczenia się. Można to zmienić przez

pozytywne nastawienie, o którym jeszcze będzie mowa.

• POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA EMOCJONALNEGO

Wysoki poziom bezpieczeństwa emocjonalnego mają osoby, które

wiedzą, że nie będą traktowane jako mniej wartościowe, z sarkazmem, złośliwie

lub obraźliwie. Jeśli czujesz się emocjonalnie bezpieczny, to podchodzisz do

samego siebie i do innych z troską i współczuciem. Śmiało wyrażasz swoje

opinie, jesteś otwarty i przyjacielski.

• POCZUCIE IDENTYFIKACJI

Osoba ze znajomością samej siebie rozwija w sobie zdrowe poczucie

indywidualności. Jest dla siebie przyjacielem i życzliwie przygląda się swojemu

odbiciu w lustrze. Wierzy w swoją wartość jako istoty ludzkiej. Ponadto wierzy,

że jest unikatowa i zasługuje na uznanie. Mając poczucie pewności siebie, nie

waha się wyrażać uznania i pochwał innym.

• POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI

Jeśli jako uczeń czy student jesteś akceptowany i związany z innymi,

starasz się nawiązywać i utrzymywać przyjaźnie. Jesteś otwarty na współpracę.

Czując, że jesteś lubiany i doceniany, respektujesz i akceptujesz innych.

• POCZUCIE KOMPETENCYJNOŚCI

Gdy wierzysz, że jesteś w czymś dobry, to chętnie uczysz się czegoś

innego. Jeśli czujesz, że jesteś zdolny, to z wytrwałością zgłębiasz teorię czy

praktykę, nawet gdy staje się trudniejsza. Nie tylko jesteś świadom swoich

mocnych stron, ale akceptujesz też obszary, w których jesteś mniej

kompetentny, i nie rozczulasz się nad sobą. Bierzesz odpowiedzialność za swoje

czyny. Dzięki wytrwałości osiągasz sukcesy, które mobilizują cię do

innowacyjności. Ustalasz sobie realistyczne cele.

• POCZUCIE POSŁANNICTWA

Uczeń lub student mający mocne poczucie posłannictwa głęboko czuje, że

jego życie jest znaczące i nieprzypadkowe. Wyznacza sobie cele i dąży do ich

osiągania. Gdy natrafi na przeszkody, znajduje nowatorskie, a zarazem

praktyczne rozwiązania. Ma głęboką wiedzę i spokój wewnętrzny. Ma dobrą

intuicję, śmieje się spontanicznie i jest radosny.

ZADANIE: Postaraj się ocenić poziom poczucia twojej wartości w

każdym z sześciu obszarów, przyjmując skalę od l do 5. W dzienniku zapisz, co

stanowi słabe punkty w tym zakresie i staraj się nad nimi pracować. W dużej

mierze pomogą ci w tym zagadnienia pozytywnego nastawienia i motywacji,

które zostaną jeszcze omówione.

POZYTYWNE NASTAWIENIE

Jeśli masz duże poczucie własnej wartości, wierzysz, że będziesz

skuteczny, to osiągniesz sukces. Myśl jak osoba pewna siebie, jak zwycięzca, a

będziesz zwycięzcą. Swój umysł możesz traktować jak “fabrykę" myśli.

Zarządcami tej fabryki są Sukces i Porażka. Sukces dostarcza dobrych myśli i

specjalizuje się w produkowaniu pozytywnych uzasadnień: dlaczego dasz sobie

radę, dlaczego będziesz skuteczny, dlaczego warto się uczyć itp. Porażka

produkuje “czarne" myśli. Jest ekspertem w podpowiadaniu negatywnych

uzasadnień: dlaczego to nie dla ciebie, dlaczego jesteś słaby, dlaczego nie dasz

rady, dlaczego nie warto się uczyć.

Musisz wiedzieć, że zarówno Sukces, jak i Porażka są ci posłuszni i

czekają na twoje rozkazy. Wszystko, co masz zrobić, to przekazać jednemu z

nich psychiczny sygnał. Gdy sobie powiesz: “Ta lekcja jest ciekawa", to Sukces

zanotuje “To bardzo ciekawe". Staraj się współpracować z Sukcesem i jak

najmniej korzystać z usług uczynnego pana Porażki. Jeśli twardo sobie

postanowisz, że będziesz mieć pozytywne nastawienie i co za tym idzie będziesz

pozytywnie działać, to w twoim życiu zaczną zachodzić niespodziewane

zmiany. Nieśmiało rozpatrywana pozytywna możliwość okaże się wysoce

prawdopodobnym zdarzeniem, realne zagrożenie przekształci się w ledwie

prawdopodobną możliwość.

ZAPAMIĘTAJ: Myślenie o sobie, jako o osobie skutecznej i

kompetentnej, to już połowa sukcesu.

Z pozytywnym nastawieniem wiąże się ENTUZJAZM. Gdy żyjesz

entuzjastycznie, pozwalając emocjom przepływać przez ciebie i napełniać twe

działania energią, to czujesz się szczęśliwy i wszystko ci idzie jak z płatka.

Czas, w którym rozpatrujesz przeszłość lub lękasz się o przyszłość, to czas

stracony. Nie możesz nic zrobić ani dla przeszłości, ani dla przyszłości. Jedyna

chwila, jaką masz, to teraźniejszość. Życie negatywnymi emocjami z przeszłości

pochłania twoją energię życiową i nie pozwala ci się skupić na tym, co robisz,

uniemożliwiając w ten sposób osiąganie celów, szczęśliwe ułożenie stosunków z

innymi ludźmi, zachowanie pogody ducha.

DEWIZA: Każdego dnia przeżywaj tylko jeden dzień.

Będąc entuzjastycznym, przeżywając spontanicznie to, co robisz,

zyskujesz dodatkowe źródło wartości i radości. Swój entuzjazm możesz

wzmocnić poprzez elastyczność myślenia i działania, sprowadzające się do

łamania utartych schematów myślenia i wykonywania nowych czynności.

ZAPAMIĘTAJ: Automatyzm i schematy są źródłem bierności i działania

bez emocji. Elastyczność myślenia i działania zyskasz przez:

— zmianę starych wzorców (np. jedź do szkoły inna trasą);

— zmianę kanałów percepcji informacji (np. gdy jesteś w plenerze,

odbieraj otaczającą cię przyrodę przez zmysł słuchu, dotyku i węchu, a nie —

jak to zwykle czynisz — oczami);

— zrób coś, czego dotychczas nie robiłeś (np. napisz wiersz, spróbuj grać

na instrumencie, stań na rękach);

— jeśli jesteś gadułą, ustal sobie dzień, w którym będziesz tylko słuchać.

ZADANIE: Wymyśl jeszcze inne czynności łamiące schemat i...

wykonaj je. Przekonasz się, że w ten sposób poziom twojego optymizmu będzie

się powoli podnosić. Pozytywne nastawienie możesz wzmocnić poprzez

stosowanie:

— afirmacji,

— autosugestii,

— wizualizacji,

— autohipnozy.

AFIRMACJE

Afirmacje są to pozytywnie nacechowane wypowiedzi, mające na celu

oddziaływanie na psychikę. Afirmacje wypowiadane świadomie, powtarzane z

wielkim skupieniem i zaangażowaniem emocjonalnym są silnie działającym,

skutecznym sposobem zastępowania starych myśli i przekonań — które

przeszkadzają ci w uczeniu się, studiowaniu i skutecznym działaniu — myślami

i przekonaniami pozytywnymi — które sam (nie rodzice, znajomi czy

nauczyciele) świadomie wybierasz. Tworzenie afirmacji jest proste, zapisuje się

je w postaci pozytywnych twierdzeń.

JAK STOSOWAĆ AFIRMACJE

1. Przeredaguj negatywne opinie w pozytywne. Na przykład, zamiast “Nie

mogę zrozumieć fizyki", mów “Fizyka jest dla mnie zrozumiała", zamiast

“Denerwuję się przed każdą odpowiedzią ustną", powtarzaj “Gdy mam

odpowiadać, jestem spokojny i opanowany". Nie używaj w afirmacjach słowa

“nie" i pisz afirmacje w czasie teraźniejszym. Na przykład, zamiast “Nie

zapomnę wiadomości z historii", mów “Pamiętam wiadomości z historii".

2. Afirmacje możesz wypowiadać (odczytywać), zapisywać lub

wysłuchiwać z kasety magnetofonowej. Przy każdym z tych sposobów staraj się,

aby były one sformułowane na trzy różne sposoby: w pierwszej, drugiej i

trzeciej osobie. Formułowanie w drugiej i trzeciej osobie jest uzasadnione, gdyż

wiele przekonań, opinii i osądów tkwiących w naszej podświadomości zostało

zasłyszanych, np. od rodziców czy znajomych, i nowe wzory myślowe mają na

celu zastąpienie tamtych starych.

Przykład:

Pierwsza osoba: “Ja, Daniel, mam świetną pamięć".

Druga osoba: , Ty, Daniel, masz świetną pamięć".

Trzecia osoba: “On, Daniel, ma świetną pamięć".

Afirmacje są skuteczniejsze, jeśli powtarzasz je 5 razy. Możesz też

odpowiednie hasło powiesić na ścianie i czytać je wielokrotnie w ciągu dnia.

3. Z prawej strony kartki, na której piszesz afirmację, pozostawiaj wolne

miejsce na myśli i odczucia, które powstają w momencie pisania. Szybko je

zapisuj. Często będzie to myśl negatywna lub riposta, ale takie postępowanie ma

sens, gdyż nawiązujesz w ten sposób bezpośredni kontakt z myślami

negatywnymi i przelewając je na papier, powoli się od nich uwalniasz.

4. Pisz swoją afirmację przynajmniej 10 razy dziennie przez 7 do 10 dni.

Następnie zrób przerwę, w czasie której będziesz pracować nad inną. Bądź

cierpliwy i nie denerwuj się, gdy oczekiwany rezultat nie pojawi się

natychmiast. Afirmacja, jak każda przesłana wiadomość, potrzebuje czasu, aby

dotrzeć do celu i wywierać wpływ na ludzi.

5. Wymawiaj afirmację patrząc w lustro. Stojąc przed lustrem w trakcie

wymawiania afirmacji przyjmij taką postawę, jakby to, co powiedziałeś, było

całkowitą prawdą. Być może zdziwisz się, ile myśli znajduje natychmiast

odbicie na twojej twarzy. Efekt lustra podobny jest do efektu kartki z wolnym

miejscem na negatywne komentarze.

AUTOSUGESTIE

Działają podobnie jak afirmację. Są to pozytywne stwierdzenia, jakby

slogany reklamowe, które stosujesz podczas relaksu, a najskuteczniej w trakcie

autohipnozy, wypowiadając je pod swoim adresem w myślach.

WIZUALIZACJA

Ta technika została szczegółowo opisana w rozdziale o myśleniu. W

praktyce, jeśli ją dobrze wyćwiczysz, to wiedz, że za jej pomocą zaprogramujesz

swoje pozytywne nastawienie. Wizualizacja jest najskuteczniejszym środkiem

do tego celu. Działa na więcej zmysłów niż afirmacja czy autosugestia. Stosując

ją wyobrażasz sobie siebie w różnych sytuacjach — już ze zmienionym

nastawieniem, a to bardzo szybko działa na podświadomość, która jest źródłem

twoich negatywnych nastawień. Jako cele wizualizacji wyznaczaj sobie cechy,

które chcesz w sobie zmienić lub rozwijać (poprawić pamięć, wiarę w siebie,

entuzjazm itp.)

AUTOHIPNOZA

Jej procedura została przedstawiona w rozdziale “Myślenie". Za pomocą

tej techniki możesz wyeliminować lęk przed mówieniem, a także inne

zachowania, które przeszkadzają ci w byciu efektywnym i skutecznym.

DODATKOWA RADA:

Swoje pozytywne nastawienie możesz wzmocnić, przypominając sobie

przed snem osiągnięcia i radości z całego dnia. W ten sposób uzyskasz także

efekt dodatkowy — zdrowy i spokojny sen.

MOTYWACJA

W efektywnym uczeniu się kluczową rolę odgrywa motywacja. Zanim

podam rady, w jaki sposób ją rozwinąć, wyjaśnię dlaczego niekiedy jej brak.

PRZYCZYNY BRAKU MOTYWACJI

• Brak jednoznacznego celu.

Zadaj sobie pytanie: Dlaczego się uczysz? Czy po to, aby w przyszłości

studiować? (Ale jaką dyscyplinę? Pewnie jeszcze nie wiesz...). Jeśli nie wiesz,

kim chcesz zostać, jaki wybrać zawód, to nie dziw się, że nie masz przekonania,

aby się uczyć.

• Lenistwo.

Jeśli chcesz coś w życiu osiągnąć, to musisz pokonać swoje lenistwo. Bez

pracy nie przybliżysz się do wyznaczonych celów ani o krok.

• Niewłaściwe towarzystwo.

Znajomi czy koledzy nastawieni krytycznie, zniechęcający, oddziałują na

ciebie negatywnie. Pamiętaj, że: “kto z kim przestaje, takim się staje".

• Złe nawyki utrudniające uczenie się.

Do nich można zaliczyć słabą koncentrację, wolne czytanie, nieumiejętne

notowanie i inne. Ale dzięki tej książce możesz się ich pozbyć.

• Skłonność do martwienia się.

Problemy szkolne czy życiowe należy rozwiązywać, a nie rozmyślać nad

nimi i się zamartwiać.

• Negatywne cechy osobiste.

Takie cechy, jak: nieśmiałość, skłonność do sarkazmu, niecierpliwość,

małe poczucie własnej wartości powodują negatywne podejście do świata (w

tym i nauki) i brak entuzjazmu.

• Brak odpowiedniego wsparcia (głównie psychicznego).

Powinno ono pochodzić od rodziców lub innych bliskich osób, bo

zarówno w szkole, jak i na studiach bywają trudne chwile i łatwo załamać się

psychicznie.

• Choroby.

Zły stan zdrowia niewątpliwie utrudnia koncentrację i przeszkadza w

efektywnej nauce. Ale zastanów się, czy twoje bóle głowy, żołądka ewentualnie

alergie nie mają podłoża psychicznego i czy nie wykorzystujesz ich jako

pretekstu, żeby nie pisać pracy pisemnej, nie przygotowywać się do klasówki

itp.

• Nudne lekcje lub nie inspirujący nauczyciele czy wykładowcy.

Nie każdy nauczyciel czy wykładowca jest mistrzem w swoim zawodzie.

Ale to nie znaczy, że możesz go nie słuchać. To tobie zależy, żeby zdobywać

wiedzę. Bądź więc aktywnym jej odbiorcą i czas zajęć wykorzystuj efektywnie.

ZADANIE: Zrób rachunek sumienia i napisz, najlepiej w dzienniku,

dlaczego brak ci motywacji do nauki. Jeśli chcesz być efektywnym uczniem czy

studentem, “popracuj" nad tym , , problemem.

JAK POPRAWIĆ MOTYWACJĘ

1. Ustal cele twojej edukacji.

W czasie uczenia się czy studiowania kieruj się zasadą: Co ja z tego mogę

mieć? Gdy już ustaliłeś cele, to zaszczep w sobie mocne pragnienie, by je

osiągnąć i podbuduj się entuzjazmem. Pomocne w tym zakresie będą afirmacje,

autohipnoza i wizualizacja.

2. Myśl konstruktywnie.

Nie pozwól, aby irracjonalne lub frustrujące myśli zaprzątały twój umysł.

Jak ich się pozbywać, dowiesz się z tej książki. Twoim celem jest otwarty,

receptywny \ jasny umysł, pozbawiony dogmatów, przesądów i zabobonów.

3. Starannie dobieraj przyjaciół.

Nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo naśladujemy innych i jak często

ludzie, z którymi przebywamy, kreują naszą przyszłość. W związku z tym staraj

się przebywać z koleżankami czy kolegami utalentowanymi, troszczącymi się o

innych, entuzjastycznymi, wesołymi, pozytywnie nastawionymi do świata i

ludzi, łaknącymi wiedzy, pomocnymi i przyjacielskimi.

4. Wierz w siebie.

Nie na darmo mówi się, że “wiara czyni cuda". Musisz sobie uświadomić,

że jeśli czegoś pragniesz i wierzysz, że możesz to osiągnąć, to z pewnością

osiągniesz. Dużą pomocą w budowaniu wiary w siebie będzie dla ciebie

technika “zakotwiczania się" przedstawiona w rozdziale pod tym samym

tytułem. Korzystaj z niej jak najczęściej. Na efekty nie będziesz musiał długo

czekać.

5. Nagradzaj siebie.

Ta zasada powinna ci towarzyszyć przy realizacji każdego celu.

Nagradzanie jest skuteczne, gdyż stanowi pozytywne wzmocnienie. Nagrodą

może być koncert, ciekawa książka, dysk kompaktowy, coś z ubrania, droższe

lody itp. Możliwości jest bardzo wiele. Wymyślaj i stosuj te, które sprawiają ci

największą przyjemność.

ZAPAMIĘTAJ: Nagroda efektywnie działa na twoją psychikę, jeśli • jest

serwowana w niedługim czasie po tym, jak coś osiągnąłeś, poprawiłeś,

zakończyłeś itp.

Spóźniona nagroda może nie mieć znaczenia lub działać demobilizująco.

Nagradzanie siebie jest ważne również dlatego, że nauczyciele, wykładowcy,

rodzice czy znajomi raczej są skłonni do krytykowania. Nagradzając siebie

przeciwdziałasz tej destruktywnej polityce i wzmacniasz się psychicznie. W

ramach tej zasady powieś na ścianie dyplomy, wyróżnienia, trofea, które

zdobyłeś. Patrz na nie często i uświadamiaj sobie, że byłeś, jesteś i będziesz

skuteczny, że jesteś stworzony do osiągania sukcesów.

6. Rozwiązuj swoje problemy osobiste.

Nie odsuwaj od siebie problemów, bo w ten sposób tylko narastają, a ty

żyjesz w ciągłym stresie. Pamiętaj, że wiele z nich rozwiąże się samo. Ciągłe

umartwianie się bardzo źle wpływa na funkcjonowanie ciebie jako ucznia czy

studenta. Postaraj się oglądać swoje problemy z boku, opisuj je w dzienniku, a

ujrzysz je w pełniejszym świetle. Jeśli' źródłem problemów są inni ludzie,

rozmawiaj z nimi szczerze. Nie pozwól, by rzeczową wymianę zdań

zastępowały plotki.

7. Rozwijaj w sobie wytrwałość.

Dzięki właściwej motywacji zaczniesz podążać w kierunku celu, ale tym

co sprawi, że nie zejdziesz z wyznaczonej drogi, będzie wytrwałość. Jeśli chcesz

być wytrwały, to pracuj nad takimi cechami, jak zaufanie do siebie samego,

odwaga, pozytywne nastawienie, i stosuj takie metody, jak samokontrola i

nagradzanie siebie.

ZAPAMIĘTAJ: Motywacja pobudza do działania, ale działanie

realizuje się dzięki wytrwałości. 8. Podejmuj działanie.

Każde pragnienie, plan, cel czy posiadana wiedza są bezużyteczne, jeśli

nie zostaną ucieleśnione w konkretnym działaniu.

ROZDZIAŁ II

CO DWIE PÓŁKULE, TO NIE JEDNA

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Poznasz szczegółowo czynności wykonywane przez twoją lewą i prawą

półkulę mózgową.

• Dowiesz się, w jaki sposób lewy i prawy mózg wspierają się wzajemnie.

• Dotrze do twojej świadomości, dlaczego warto używać zaniedbywanej

prawej półkuli.

• Nauczysz się technik niezbędnych do “rozruchu" prawej półkuli.

• Poznasz tajemnice mandali.

• Docenisz muzykę barokową.

• Staniesz się człowiekiem bardziej twórczym.

CO DWIE PÓŁKULE, TO NIE JEDNA

Kto korzysta z polowy mózgu, może liczyć na polowe sukcesu.

Czy zdarzyło ci się widzieć w akcji tenisistę, odbijającego piłkę tenisową

oburęcznym backhandem? Jeśli tak, to na pewno dostrzegłeś, że te uderzenia

były pewniejsze, mocniejsze, szybsze i powodowały większe spustoszenie po

stronie przeciwnika niż uderzenia jednoręczne.

Miłośnicy piłki nożnej mogą zaświadczyć, że zawodnik potrafiący

strzelać gole zarówno lewą, jak i prawą nogą, jest bardziej oklaskiwany przez

kibiców niż “jednonożni" i często jego kontrakty opiewają na wyższe kwoty.

Nie na darmo mówią: Co dwie głowy, to nie jedna. I chociaż nie w tym

kontekście, należałoby to powiedzenie rozszerzyć: co dwie ręce, nogi, dwoje

oczu, uszu, pięć zmysłów (sześć razem z intuicją), to nie jeden. Dlaczego o tym

piszę? Bo namawiam was do korzystania z pełnego repertuaru części ciała, w

jaki wyposażyła nas natura. Zdaję sobie sprawę, że my, przedstawiciele gatunku

homo sapiens, przyzwyczajamy się do specjalizacji i dominacji, co szczególnie

uwidacznia się w funkcjonowaniu kończyn, zwłaszcza górnych. Ta specjalizacja

nie ominęła również naszych mózgów. Jednak postaram się w myśl tytułu “Co

dwie półkule, to nie jedna" nie tylko przekonać Czytelników, że warto

wykorzystywać obydwie półkule mózgowe, ale również wskazać sposoby, jak

to osiągnąć.

Tabela porównawcza

Chociaż każda półkula ma wyżej wymienione funkcje, to istnieje też

zjawisko zwane dwustronnością mózgu, co oznacza, że każda półkula dzieli się

swoimi funkcjami i obydwie uczestniczą w większości wykonywanych działań.

Corpus callosum, wiązka nerwów i tkanek łączących prawą i lewą korę mózgu,

pozwala na przepływ informacji uzyskanych przez jedną stronę mózgu do

drugiej strony.

Poza informacjami o specjalizacji funkcji prawej i lewej półkuli, z badań

nad mózgiem i umysłem wynikają istotne przesłanki dla rozwoju zdolności

intelektualnych. Na przykład, wiemy, że prawy mózg nie jest w stanie

werbalizować tego, co wie; w jego wydaniu jest to bezsłowne,

niewypowiadalne. Informacje w nim zawarte mają postać wyobrażeń, symboli,

metafor. Lewy mózg natomiast musi rozpoznać wyobrażenia prawego mózgu i

przetransformować je w słowa. Mówiąc inaczej, lewy mózg stanowi “alfabet

umysłu". Wnioski wynikające z tej relacji są dalekosiężne. Jeśli w nocy mamy

kolorowe sny, to nad ranem wyparują nam z głowy, chyba że je zapiszemy.

Intuicyjne, symboliczne i całościowe wyobrażenie prawej strony mózgu

przepadnie, jeśli nie ubierzemy go w słowa za pomocą lewej strony mózgu.

Innym znaczącym odkryciem związanym ze zróżnicowaniem półkul jest

to, że lewa półkula — tak jak komputer — rozpoznaje, organizuje i asymiluje

nowe informacje w ramach istniejących już ram; jej podstawową funkcją jest

rozpoznawanie powiązań między nowym bodźcem a tym, co jest już znane.

Innymi słowy, lewa półkula nie jest w stanie tworzyć nowych idei. To z prawej

półkuli pochodzą nowe pomysły, całościowe konteksty i twórcze interpretacje.

Ale bez lewej półkuli te treści nie mogłyby zostać odkodowane, zrozumiane i

wypowiedziane. Obydwie półkule uzupełniają się. Jedna z nich nie jest

nadrzędna w stosunku do drugiej, bo efektywne myślenie wymaga użycia

obydwu. Z faktu tego mogłoby wynikać, że nauczanie w szkole skierowane jest

do obydwu półkul. Ale w praktyce tak nie jest; system oświatowy funkcjonuje

tak, jakbyśmy mieli tylko tę jedną — logiczną, porządkującą, odtwórczą lewą

półkulę.

W szkole czy na uczelni większość informacji zdobywasz z książek i

pogadanek czy wykładów, a one zawierają głównie słowa i cyfry.

ZADANIE: Przypomnij sobie, czy w czasie jakiejś lekcji lub wykładu

nauczyciel omawiając temat użył słów: “wyobraźcie sobie, że...", zawiesił głos,

a ty i reszta klasy wyobrażaliście sobie to, co on miał na myśli.

Zalecenie, by używać obydwu półkul mózgowych, nie oznacza, że należy

zrezygnować z książek, pogadanek czy wykładów. Są one elementami

wartościowych technik dydaktycznych. Ale najwyższy czas, aby zrównoważyć

je technikami bardziej odpowiednimi dla prawej półkuli. W szkole nieprędko to

nastąpi, ale korzystając z odpowiednich lektur możesz zadbać o to, by właściwie

korzystać z własnego mózgu.

DLACZEGO OPŁACI SIĘ UŻYWAĆ PRAWEJ PÓŁKULI

• Będziesz się mógł dobrze koncentrować bez rozpraszania uwagi.

• Będziesz o wiele sprawniej zapamiętywać materiał i przypominać go

sobie.

• Rozwiniesz w sobie wiarę w swoje zdolności do uczenia się i

wyeliminujesz w ten sposób znaczną część “szkolnych" stresów.

• Bardzo poprawisz swoją wyobraźnię, a przez to będziesz lepiej

rozwiązywać problemy i myśleć twórczo.

JAK “URUCHOMIĆ" PRAWĄ PÓŁKULĘ MÓZGOWĄ

Sposobów na to jest wiele. Wymienię podstawowe, a zarazem

najskuteczniejsze.

• Relaks mięśni przez wizualizację,

• Medytacja,

• Mandale,

• Muzyka,

• Pisanie ręką nie dominującą,

• Wizualne myślenie.

RELAKS MIĘŚNI PRZEZ WIZUALIZACJĘ

Relaks ten należy wykonać po ćwiczeniach relaksacyjnych

przedstawionych w rozdziale “Denerwowanie się". Osoby mniej wytrwałe mogą

ograniczyć się do tamtych ćwiczeń, ale rzecz jasna, osiągną niniejsze korzyści.

Celem relaksu przez wizualizację jest wprowadzenie zarówno ciała, jak i

umysłu w stan totalnej relaksacji.

A oto sam relaks:

1. Połóż się na plecach na wygodnym podłożu (takim jak dywan czy

łóżko) albo usiądź na krześle.

2. Zamknij oczy i wyobrażaj sobie miejsce, które tonie w ciszy i spokoju,

np. plażę, polanę w lesie, ogród, tajemniczą wyspę. Utwórz wyraźny obraz tego

miejsca w twoim umyśle.

3. Następnie, kolejno przechodząc od stóp do głowy, nakazuj każdej

grupie mięśni, aby się zrelaksowała. Bądź świadom napięcia, które dzięki temu

ćwiczeniu będzie eliminowane. Relaksuj każdą część swojego ciała w

następującej kolejności, szepcząc nakazy monotonnie: Relaksuję:

moje stopy, moją szyję, palce moich stóp, moją twarz, moje podudzia,

moje szczęki, moje kolana, moje usta, moje uda, mój język, mój brzuch moje

oczy, moją pierś, moje rzęsy, moje ramiona moje brwi, moje dłonie, moje czoło,

palce moich dłoni, moje policzki.

Relaksuję się całkowicie.

4. Pozwól, żeby napięcie od ciebie odpłynęło. Wsłuchaj się w swoje

oddychanie. Powinno być płytkie i regularne. Teraz jesteś w pełnej harmonii.

Niech ten stan sprawi ci przyjemność. I w takim stanie supergotowości

powinieneś rozpocząć twoją sesję uczenia się.

MEDYTACJA

Usiądź na krześle w odosobnionym, cichym miejscu, tak aby nikt ci nie

przeszkadzał. Przez cały czas utrzymuj kręgosłup pionowo, a stopy postaw

płasko na podłodze. Zamknij oczy i skup swoją uwagę na punkcie zwanym

trzecim okiem (pomiędzy brwiami). Pozwól przepływać swoim myślom tak,

jakbyś patrzył na kłody drewna płynące w dół rzeki; nie potrzebujesz wyławiać

żadnej z nich, tylko pozwól im, żeby przepływały.

Skup swoją uwagę na oddechu. Bądź świadom swojego oddychania.

Kiedy wdychasz powietrze, bądź świadom, że je wdychasz, kiedy wydychasz,

bądź świadom, że wydychasz. Równocześnie mów do siebie w myślach: “Teraz

wykonuję wdech", “Teraz wykonuję wydech". Trwaj w tym stanie przez około 5

minut. Następnie zwróć uwagę na dotyk powietrza, gdy wchodzi ono przez

twoje nozdrza... i dotyk powietrza, gdy opuszcza twoje nozdrza. Nie skupiaj

uwagi na prądzie przepływającego powietrza, tylko właśnie na nozdrzach. W

którym miejscu czujesz dotyk powietrza w czasie wdechu, a w którym w czasie

wydechu? Nie zmieniaj rytmu oddychania i nie staraj się go pogłębiać. Niech

będzie takie, jakie jest. I obserwuj je. Jeżeli twoja uwaga ulegnie rozproszeniu,

nie wpadaj w panikę. Możesz przyjrzeć się temu rozproszeniu przez chwilę. Gdy

cię to znudzi, bądź świadom tej nudy. Jaką częścią swojego ciała odbierasz to

uczucie? Czy wywiera ono jakiś wpływ na twoje ciało? Gdy przekonasz się, że

tak, to powróć do poprzedniego stanu świadomości, do obserwowania powietrza

w nozdrzach, gdy ono wchodzi i wychodzi. Nie naprężaj mięśni. Wykonuj tę

część ćwiczenia przez przynajmniej 2—3 minuty. Następnie łagodnie otwórz

oczy. Po krótkiej przerwie zabierz się do nauki.

MANDALE

Mandali od wieków używano do poprawy koncentracji i osiągnięcia

duchowego oświecenia. Stanowią one geometryczne wzory utworzone przez

koncentryczne formy skupione w punkcie centralnym. Poniżej znajdziesz dwie

mandale. Sam możesz narysować inne, używając do tego celu różnych kolorów.

Jak masz używać mandali?

Usiądź w odosobnionym, spokojnym miejscu, w wygodnej pozycji, ze

świadomą intencją osiągnięcia stanu relaksu i koncentracji. Gdy skierujesz swój

wzrok na środek mandali (tylko na środek!), zaczniesz się relaksować. Wpatruj

się w środek mandali przynajmniej przez 5 minut (gdy na początku nie

utrzymasz wzroku tak długo, nie przejmuj się, tylko w miarę swoich możliwości

wydłużaj stopniowo czas). Po kilku sesjach z mandalami odkryjesz, że twoje

zmartwienia i natłok myśli zniknęły. W takim stanie przystąp do nauki.

UWAGA: Pracując z mandalami, nie próbuj analizować ich wzorca, bo

wtedy “włączasz" analityczną lewą półkulę.

ZADANIE: Nie tracąc czasu, wykonaj ćwiczenie z mandalą. Jest ono

proste i nawet leniuchom nie sprawi kłopotów.

MUZYKA

Odpowiednia muzyka jest w stanie wprawić twój umysł w stan czujności i

koncentracji. Słuchanie właściwej muzyki w trakcie uczenia się powoduje, że:

— obniża się puls i ciśnienie krwi,

— zwalniają się fale mózgowe,

— relaksują się mięśnie.

Jaka muzyka jest najlepsza przy uczeniu się? Stwierdził to na podstawie

licznych badań Bułgar Georgi Lozanow, który zainicjował badania nad

przyspieszonym uczeniem się. Według niego najbardziej odpowiednia jako tło

do uczenia się jest muzyka barokowa, takich twórców jak Bach, Haendel czy

Vivaldi.

Kup sobie kasetę z muzyka barokową i słuchaj jej po cichu, ze

słuchawkami na uszach, w czasie uczenia się.

PISANIE RĘKĄ NIE DOMINUJĄCĄ

Z faktu, że prawa półkula kontroluje ruchy lewej ręki wynika zależność

odwrotna: żeby pobudzić prawą półkulę (w przypadku leworęcznych nie ma

jednoznaczności w tej kwestii), spróbuj pisać lewą ręką. Na początku będzie ci

to przychodzić z wielkim trudem, pismo będzie koślawe, wręcz nieczytelne i

może nawet będziesz się śmiać z samego siebie. No i o to chodzi, nauka

powinna być przyjemnością.

ZADANIE dla praworęcznych: Napisz lewą ręką swoje imię i nazwisko.

Jakie masz odczucia, gdy czytasz to, co napisałeś? Swoje refleksje zapisz w

dzienniku. .

WIZUALNE MYŚLENIE

Jest to zdolność do tworzenia wizualnych wyobrażeń i manipulowania

nimi, a zarazem najważniejsza metoda aktywacji prawej półkuli mózgowej. Z

racji swej rangi, wizualne myślenie zostało szczegółowo omówione w rozdziale

“Myślenie".

Co robić, aby obydwie półkule pracowały równolegle?

1. Ucząc się, słuchaj muzyki barokowej (prawa półkula) i równocześnie

rób notatki (lewa półkula).

2. Zamknij oczy i stosując myślenie wizualne (prawa półkula), wyobrażaj

sobie materiał, którego się uczysz, równolegle opisując słowami to, co widzisz

(lewa półkula). Szczególnie wskazane przy powtarzaniu materiału.

ROZDZIAŁ III

STYLE UCZENIA SIĘ

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Dowiesz się, że istnieją różne style uczenia się charakterystyczne dla

różnych typów osobowości.

• Nauczysz się je rozróżniać i cenić.

• Zidentyfikujesz swój własny styl.

• Zaczniesz częściej wykorzystywać swoje mocne strony.

• Rozpoznasz swoje podstawowe zdolności.

• Przypomnisz sobie, że warto się nagradzać.

STYLE UCZENIA SIĘ

Poznaj siebie, a o wiele łatwiej będzie ci przychodzić poznawanie świata.

Żeby cokolwiek robić efektywnie, w tym również uczyć się, należy

poznać swoje mocne i słabe strony. Te mocne należy częściej dopuszczać do

głosu, a nad słabymi pracować, żeby nie być jednostronnym. Zanim spróbujesz

zdiagnozować własne uzdolnienia, powinieneś wiedzieć, że każdy z nas

reprezentuje określony typ uczenia się, co oznacza, że różnie odbieramy

informacje i sytuacje, a także w różny sposób je wykorzystujemy. Jedni z nas

lubią słuchać, inni rozmyślać, a są tacy, dla których liczy się tylko praktyka, a

teorię mają za nic. Biorąc pod uwagę sposób, w jaki odbieramy i przetwarzamy

informacje (są to podstawowe fazy w każdym procesie uczenia się), można

wyodrębnić dwa podstawowe style uczenia się. • Charakterystyka stylów

uczenia się ze względu na sposób odbierania informacji.

1. Jedni wolą zdobywać wiedzę poprzez doświadczenie. Preferują

rozwiązywanie problemów metodą uczestniczenia w realnych zdarzeniach, chcą

mieć wpływ na ich przebieg. Często też posługują się intuicją i najbardziej

odpowiadają im sytuacje i problemy nie do końca wyjaśnione.

2. Inni z kolei preferują abstrakcyjne przemyślania. Uwielbiają wręcz

zastanawiać się nad istotą problemów i sytuacji, z którymi mają do czynienia.

Analizują, rozważają i tworzą teorie, aby zrozumieć swoje doświadczenia. Mają

naukowe podejście do problemów i najbardziej odpowiadają im sytuacje

określone i jednoznaczne.

• Charakterystyka stylów uczenia się ze względu na sposób przetwarzania

lub wykorzystywania informacji.

1.

Jedni

wolą

wykorzystywać

informacje

poprzez

czynne

eksperymentowanie. Nie lubią zastanawiać się, zwlekać, tylko od razu zabierają

się do rzeczy. Natychmiast poszukują praktycznych dróg, aby zastosować to,

czego się nauczyli. Są energiczni, nie boją się ryzykować. Liczą się dla nich

efekty praktyczne.

2. Inni zaś, przetwarzający uzyskiwane informacje drogą refleksji,

przedkładają obserwacje nad działanie. Starają się odbierać sytuację z różnych

punktów widzenia, aby w ten sposób uzyskać wiele interpretacji tego, co widzą

lub słyszą. Cechuje ich cierpliwość i rzeczowość w wydawaniu opinii.

W praktyce niemożliwe jest zaszufladkowanie nas wszystkich do tych

wymienionych typów, bowiem pomiędzy abstrakcją i konkretem oraz refleksją i

eksperymentowaniem istnieje wiele stanów pośrednich. Ponadto, aby naprawdę

wyodrębnić rzeczywiste style uczenia się, musimy dokonać kombinacji

sposobów uzyskiwania informacji i przetwarzania ich. W ten sposób uzyskamy

cztery style uczenia się.

ZAPAMIĘTAJ: Żaden z czterech stylów uczenia się nie jest lepszy od

pozostałych.

PIERWSZY STYL UCZENIA SIĘ

Ludzie reprezentujący ten styl (umownie osoby oceniające) zdobywają

informacje poprzez doświadczenia. Często starają się sprawdzić, jak uzyskana tą

drogą wiedza przystaje do ich życia. Nowo poznaną wiedzę przetwarzają dla

swoich potrzeb poprzez refleksyjne przemyślenia. Zastanawiają się nad jej

znaczeniem, słuchają i obserwują, co inni zrobią z tymi informacjami. Można

ich scharakteryzować następująco:

— są mistrzami w ocenianiu zaistniałych sytuacji z różnych punktów

widzenia;

— uczestniczą w wydarzeniach jako obserwatorzy i bardzo rzadko biorą

w nich czynny udział;

— ich mocną stroną są wciąż nowe pomysły;

— ufają swojej wyobraźni i myśleniu; ||

— interesują się ludźmi i cieszą się ich zaufaniem;

— ich ulubione pytania to: Dlaczego?, Czy te idee są dla ważne?, Jak

uzyskać najwięcej informacji?

DRUGI STYL UCZENIA SIĘ

Ludzie reprezentujący ten styl (umownie myśliciele) preferują

uzyskiwanie informacji na drodze abstrakcyjnych przemyśleń. Sprawia im

przyjemność słuchanie wykładów, lekcji i wystąpień. Adaptują tak uzyskaną

wiedzę poprzez refleksyjną obserwację. Z reguły odnosi się do nich następująca

charakterystyka:

— bardziej interesują się abstrakcyjnymi ideami niż ludźmi;

— starają się zdobyć jak najwięcej teoretycznych wiadomości, aby

następnie połączyć je w logiczne całości,

— większą rolę przywiązują do teorii niż do praktyki;

— odpowiada im tradycyjna forma uczenia się (wykłady, lekcje, czytanie

zadawanej na zajęcia lektury);

— w tym, co robią, są bardzo drobiazgowi;

— dużo czytają, dążąc do poznania świata na drodze doznań

intelektualnych; ,

— ich ulubione pytanie to: Co?, Jakie nowe idee poznam dzięki lekturze?,

Czego chcę się dowiedzieć z wykładu czy lektury?, Jak najlepiej połączyć

informacje, pomysły, idee.

TRZECI STYL UCZENIA SIĘ

Ludzie reprezentujący ten styl (umownie decydenci) odbierają informacje

głównie na drodze abstrakcyjnych przemyśleń. Podobnie jak przedstawiciele

drugiego stylu, z zainteresowaniem wysłuchują wykładów, lekcji i wystąpień.

Zdobyte informacje przetwarzają dla swoich potrzeb poprzez praktyczne

eksperymentowanie. Sprowadza się to do tego, że starają się znaleźć

zastosowanie dla idei i pomysłów. Ich styl wyróżnia się tym, że:

— wykazują zdolności w znajdowaniu praktycznych zastosować "dla idei

i pomysłów;

— wybierają zawody, w których na co dzień mają do czynienia bardziej

ze stroną techniczną zagadnień (inżynierowie) niż ze społeczną (lekarze,

prawnicy);

— lubią eksperymentować, konstruować i sprawdzać, jak coś działa;

— ich mocną stroną jest bycie na “ty" z planami i rozkładami;

— żyją według zasady: Wcielaj wiedzę w życie;

— uwielbiają rozwiązywanie problemów i podchodzą do tego bardzo

praktycznie;

— ich ulubione pytania to: Jak?, Jak to działa?, Jak to można ulepszyć?,

Jak wykorzystać zdobytą wiedzę, aby być bardziej produktywnym?

CZWARTY STYL UCZENIA SIĘ

Reprezentują go ludzie, którzy uzyskują wiedzę poprzez doświadczenia

(umownie praktycy), szukając niezwłocznie sposobów, aby ją zastosować w

praktyce. Zdobyte informacje przetwarzają w drodze praktycznych

doświadczeń. Dążą do łączenia elementów w funkcjonalne całości.

Charakteryzuje ich to, że:

— cenią sobie wiedzę z “pierwszej ręki" — wykłady i lekcje nie są dla

nich;

— bardziej polegają na swoim zdrowym rozsądku niż na logicznych

analizach;

— są energiczni, nie mogą usiedzieć w miejscu i lubią podejmować

ryzyko;

— bardzo łatwo adaptują się do nowych sytuacji i szybko nawiązują

kontakty z nowo poznanymi ludźmi;

— potrafią szybko wyciągać praktyczne wnioski;

— swoim zdroworozsądkowym podejściem do życia starają się zarazić

innych ludzi;

— ich ulubione pytania to: Co się stanie, gdy...?, Jeśli te informacje są

praktyczne, to jak jeszcze mogę je wykorzystać?, Jak to zrobić najszybciej?

ZADANIE: Zastanów się, który z podanych stylów uczenia się

najbardziej odpowiada twojej konstrukcji psychicznej. Swoje uwagi zapisz, jak

zwykle, najlepiej w dzienniku.

Podane style, tak jak pierwiastki chemiczne, bardzo rzadko występują w

czystej postaci. Każdy z nas z reguły reprezentuje mieszaninę dwu stylów z

przewagą jednego. Ważne jest jednak, żebyś był w stanie wyodrębnić swój

dominujący styl i w większym stopniu skoncentrował się na

charakterystycznych dla niego cechach, co niewątpliwie przyczyni się do

efektywniejszego uczenia się. Żeby ułatwić sobie zadanie, zapoznaj się z

podanymi poniżej relacjami: zdolności a typ uczenia się.

STYLE UCZENIA SIĘ A ZDOLNOŚCI

I. Mocne strony reprezentanta pierwszego stylu uczenia się

(oceniającego):

— słuchanie,

— mówienie,

— burza mózgów,

— współdziałanie,

— wyobrażanie,

— zbieranie informacji.

II. Mocne strony reprezentanta drugiego stylu uczenia się (myśliciela):

— obserwowanie,

— analizowanie,

— klasyfikowanie,

— teoretyzowanie,

— organizowanie,

— rozmyślanie,

— sprawdzanie teorii.

III. Mocne strony reprezentanta trzeciego stylu uczenia się (decydenta):

— manipulowanie,

— majsterkowanie, ,

— ulepszanie,

— eksperymentowanie,

— praktyczne stosowanie,

— decydowanie,

— ustalanie celów.

IV. Mocne strony reprezentanta czwartego stylu uczenia się

(praktyka):

— modyfikowanie,

— adaptowanie,

— podejmowanie ryzyka,

— współpracowanie,

— angażowanie się,

— aktywność,

— przewodzenie.

Ponadto osoby reprezentujące poszczególne style uczenia się wykazują

różne umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów. I tak, uczący się

według pierwszego stylu są dobrzy w identyfikowaniu problemów, według

drugiego w określaniu możliwości rozwiązań, według trzeciego w znajdowaniu

skutecznego rozwiązania, a reprezentujący czwarty styl w finalizowaniu dzieła,

czyli zastosowaniu wybranego rozwiązania. Bardzo skuteczne w rozwiązywaniu

problemów są grupy składające się z przedstawicieli tych wszystkich stylów, a

najlepiej im to idzie przy zastosowaniu metody burzy mózgów.

W szkole zdarzają się czasami sytuacje, że należy się wykazać

określonymi umiejętnościami, a gdy odpowiadają one zdolnościom twojego

typu uczenia się, to, wykorzystując je bardzo sprawnie, czujesz, że jesteś zdolny,

a to, co robisz, sprawia ci prawdziwą przyjemność. Pamiętaj, że uczenie się

powinno sprawiać przyjemność. Jeśli je dobrze zorganizujesz, to będzie tak,

jakbyś sam sobie robił prezenty i niespodzianki z nowych wiadomości,

umiejętności i nowo poznawanych ludzi. Pamiętaj też, że bez względu na to,

jaki reprezentujesz typ, twój styl to styl nauki efektywnej. A skoro tak, to: nie

zapominaj nagradzać siebie!

ZAPAMIĘTAJ: Pozytywne wzmacnianie bardzo ci pomoże być bardziej

efektywnym w nieustającym procesie uczenia się, które będzie trwać przez całe

twoje życie.

ROZDZIAŁ IV

DZIENNIK

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Dowiesz się, co to jest dziennik.

• Dasz się przekonać, że warto go prowadzić.

• Rozprawisz się (na papierze) z destrukcyjnymi myślami.

• Na ich miejsce wprowadzisz myśli pozytywne i przekonasz się, że będą

działać wzmacniająco.

DZIENNIK

Niekoniecznie trzeba być pisarzem, aby opisywać swój wewnętrzny świat.

Wystarczy być sobą.

Jakże często mamy wrażenie, że przez naszą głowę, jak przez ekran

telewizyjny, przepływają obrazy, sceny, uczucia, nieoczekiwane refleksje,

pojawiające się nie wiadomo skąd pomysły czy decyzje. W dużej mierze

jesteśmy podobni do tego urządzenia. Przeważająca większość wspomnianych

obrazów, wrażeń czy odczuć odpływa równie naturalnie, jak się pojawiła i

pozostawia nas obojętnymi. Często nie zdążymy ich nawet dotknąć,

posmakować, najczęściej zaś nie mamy nawet jasnej świadomości ich znaczenia

i treści. Dzieje się tak dlatego, że wiele z nich dociera na nasz wewnętrzny ekran

jako odbicie fal przepływających głęboko ukrytymi kanałami. Inaczej mówiąc,

są one podświadome. Odbieramy je w postaci słabych, nieczytelnych sygnałów.

Ale uwierz mi, one nie muszą być takie słabe i nieczytelne. Żeby je lepiej

odczuwać, a nawet wejść z nimi w dialog, nie potrzebujesz żadnych

supernowoczesnych radarów. Wystarczysz ty sam, jeśli zdecydujesz się na

podróż do samego siebie. Podróż, na którą cię stać. Przyniesie ci ona ważną

umiejętność — nauczysz się rozmawiać z samym sobą.

Ta podróż do wnętrza siebie będzie miała wielką przewagę nad

podróżami w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Nie będziesz musiał znosić

humorów współpasażerów (najwyżej swój własny), a przede wszystkim ponosić

żadnych kosztów. Potrzebny ci będzie jedynie notes i coś do pisania.

Poważniejszą inwestycją będzie twój czas, który poświęcisz na prowadzenie

dziennika. Tak, dziennika, bo on będzie wehikułem w podróży do wnętrza

siebie.

Zauważ, jak wielu sławnych ludzi pisało dzienniki czy pamiętniki Może i

ciebie czeka sława, a prowadzenie dziennika to pierwszy dc niej krok?

Szczególnie pisarze i poeci upodobali sobie dzienniki. I dlatego, w dużej

mierze są pisarzami. Jak pieniądz rodzi pieniądz, tak pisanie! inspiruje do

pisania. Sporządzanie własnych zapisków przyczyni się do! poprawy twoich

umiejętności pisarskich, ale nie tylko. Przede wszyst-1 kim umożliwi ci

wszechstronny rozwój. I dlatego właśnie tak usilniej namawiam cię na tę podróż

w głąb siebie. Co więcej? Zrelaksuj się] i czytaj.

CO TO JEST DZIENNIK

W dzienniku zapisujesz swoje obserwacje, myśli, uczucia związane^ z

dowolnym wydarzeniem. Przez fakt pisania dla siebie (każdego dnia, a jeśli na

początku nie dajesz rady, to co drugi dzień, wyzbywasz się lęku, że ktoś będzie

cię poprawiać lub krytykować, nabywasz wiary w swoje umiejętności pisarskie.

Prowadząc dziennik, odkrywasz, że ta forma pisania pozwala na zgłębienie i

analizę twoich myśli, doświadczeń czy pomysłów.

Zapewne nie wiesz, jak zacząć. Otwórz po prostu notatnik, który będzie

stanowić twój dziennik, zapisz w nim aktualną datę i po prostu zacznij pisać.

Jeśli masz kłopoty z “wystartowaniem", to nastaw minutnik na 5 minut i zacznij

zapisywać wszystko, co ci przychodzi do głowy. Wykonuj to szybko, bez

zatrzymywania się, cofania, poprawiania błędów i analizowania. Na analizę

będziesz mieć czas po napisaniu. Jeśli chcesz, na “rozruchu" skorzystaj z

jakiegoś określonej""

1

tematu.

ZADANIE: Nastaw minutnik na 5 minut i przez ten czas pisz na temat:

“Zrozumiałem, że..."

DLACZEGO WARTO PROWADZIĆ DZIENNIK

• pisanie dziennika pozwala na okresowe wyłączanie się z gorączkowego

trybu dnia. Stanowi on dla ciebie bezludną wyspę, na której możesz odpocząć i

porozmawiać z samym sobą.

• Tworząc dziennik, odkrywasz prawdziwą istotę zagadnień czy

wydarzeń. Wynika to z faktu, że poprzez pisanie, a następnie czytanie,

pozwalasz myślom wypłynąć na powierzchnię, co powoduje, że powstają

dodatkowe skojarzenia, które pozwalają podjąć bardziej przemyślane kroki w

kierunku osiągnięcia twoich celów.

• Dokonywanie zapisów w dzienniku pozwala cofnąć się w czasie.

Przeglądając swój dziennik, będziesz mieć “chronologiczny" materiał rzeczowy

do analizy, co pozwoli ustalić, co zrobiłeś, a co uszło twojej uwagi, jakie i na

jakim polu zrobiłeś postępy itp. A wszystko to będziesz oceniać chłodnym

okiem z perspektywy czasu, a nie w pełni emocji.

• Dziennik — ze względu na formę pisemnego zapisu — pozwala

podejmować trafne decyzje. Jak każdy z nas, bywasz zajęty wieloma sprawami i

jakaś dodatkowa informacja może ci umknąć. Gdy ją zapiszesz w dzienniku,

masz szansę do niej powrócić, ocenić z dystansu, połączyć z pozostałymi

danymi, które masz i dopiero wtedy podjąć właściwą decyzję.

• Dziennik przyczynia się do rozwoju twojej samoświadomości. Poprzez

zapisywanie swoich uczuć, refleksji i myśli “ściągasz" je na ziemię, a właściwie

na papier. Wtedy bez obawy, że ci umkną, możesz je analizować — ustalać, co

je spowodowało, dlaczego są takie, a nie inne, jak je zmienić.

• Dziennik może być doskonałą pomocą na drodze rozwoju duchowego.

W swoim dzienniku możesz, a nawet powinieneś, pisać afirmacje oraz intencje

poprawy, do których tak gorąco na łamach tej książki namawiam. Ponadto

zapisuj w nim swoje sny, marzenia, lęki, nadzieje, ambicje. Szczególnie, gdy

jesteś zdenerwowany czy zły, wylej swoją żółć na papier. W ten sposób

dziennik stanie się twoim zaufanym spowiednikiem, który zawsze będzie do

twojej dyspozycji i zawsze uszanuje twoją prywatność. W dzienniku możesz też

zapisywać maksymy czy cytaty, które wywarły na tobie wrażenia. Z czasem

zauważysz, że jesteś w stanie tworzyć własne oryginalne myśli. Zapisuj je! Nie

pozwól, aby odpłynęły nie zauważone.

• Dziennik umożliwia skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem. Stres w

przeważającej mierze ma swoje źródło w negatywnym dialogu wewnętrznym.

Skrzeczące w twojej głowie głosy mogą twierdzić, że nie dasz rady, że jesteś za

słaby, że przytrafi ci się najgorsze. Te głosy bardzo obniżają twoje rzeczywiste

możliwości i zdolności. Pod ich wpływem stajesz się mniej aktywny,

zatrzymujesz się często w pół kroku, nie kończąc swojego działania. Jeśli te

głosy, czy jak kto woli natrętne myśli, przeniesiesz z głowy na papier, to masz

szansę przyjrzeć się im chłodnym okiem i w rezultacie odrzucić, jako

bezpodstawne.

ZADANIE: Wynotuj w dzienniku swoje negatywne, destrukcyjne

przekonania na temat samego siebie. W trakcie kolejnych “spotkań" z nimi

zastanawiaj się, co jest ich źródłem i w jaki sposób możesz się ich pozbyć.

Wnioski również l notuj.

ZADANIE: Wypisz w dzienniku pozytywne przekonania na temat

samego siebie, te które podbudowują i wzmacniają. Łatwo się przekonasz,

przez porównanie, że tych pozytywnych masz o wiele więcej. A jeśli tak nie

jest? To czeka cię sporo pracy nad sobą, ale droga do sukcesu nadal jest otwarta.

• Dziennik przyczyni się do poprawy twoich umiejętności pisarskich. Jest

to zrozumiałe i sądzę, że nie wymaga wyjaśnień, ale chcę dodać, że dzięki

zapisywaniu swoich przeżyć ćwiczysz też pamięć i spostrzegawczość: po

pierwsze odtwarzasz z pamięci szczegóły przeżytych wydarzeń, po drugie

zwracasz uwagę na szczegóły, by łatwiej ci je było przywołać z pamięci.

ZADANIE: Zaopatrz się w niezbędne materiały konieczne do

prowadzenia dziennika. I... zacznij go pisać. Opisz jak najbardziej szczegółowo

osobę, którą bardzo lubisz. Postaraj się zrobić to w sposób obrazowy, żywy. W

dzienniku zapisuj swoje wiersze, krótkie opowiadania czy nawet

bajki. Z czasem formułowanie własnych myśli będzie przychodzić ci

coraz swobodniej, a prowadzenie dziennika sprawiać coraz większą

przyjemność.

ROZDZIAŁ V

PLANOWANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

PLANOWANIE

• Docenisz rangę planowania w życiu.

• Uzyskasz wytyczne do układania swojego rozkładu dnia.

• W mniejszym stopniu będziesz odkładał swoje działania na później.

• Zaczniesz planować swoje czynności.

PLANOWANIE

Zaplanuj kim chcesz być, bo zostaniesz nikim.

Każde poważniejsze zadanie, aby mogło być dobrze wykonane, powinno

być wcześniej zaplanowane. Plan — ogólnie rzecz biorąc — zawiera

informacje, co, kiedy, gdzie i w jakiej kolejności ma być wykonane. Tworząc

plan, tworzymy wizję tego, co chcemy osiągnąć. Jeśli nie mamy planu, to

naszym życiem rządzi albo przypadek, albo przypadkowi ludzie (na zasadzie:

podobne przyciąga podobne). Ty, mam nadzieję, zamierzasz sam decydować o

swoim życiu, a jeśli już tkwisz w tym kręgu przypadkowości, pragniesz się z

niego wydostać.

Jest empirycznie dowiedzione, że ludzie sukcesu wiedzą, do czego dążą,

dzień po dniu. Wysokie poczucie własnej wartości, pozytywne nastawienie,

entuzjazm i wyznaczenie celu stanowią ważne składniki kariery życiowej czy

naukowej, ale po to, aby osiągnąć swoje cele, trzeba zbudować plan i go

realizować.

Sukces, bogactwo czy szczęście bardzo rzadko przychodzą przypadkowo.

Są one wynikiem inteligentnego planowania. Ludzie, którzy planują:

— wiedzą, dokąd zmierzają,

— wiedzą, jakie robią postępy na drodze do swoich celów,

— mają przed oczyma jasną wizję celów stanowiących kamienie milowe

na drodze do sukcesu, bogactwa, szczęścia,

— godzą się na zapłacenie ceny (praca nad sobą, ćwiczenia, efektywne

studiowanie) za osiągnięcie celu.

Planowanie

stanowi

pomost

pomiędzy

marzeniami

a

ich

urzeczywistnieniem. Żeby być “dużym planistą" i osiągać “duże cele" należy

zacząć od celów małych i konsekwentnie je realizować. Szkoła średnia, a tym

bardziej uczelnia, stanowią doskonały poligon do “próbnego" planowania, które

później bardzo procentuje w dorosłym życiu. Czy przekonałem cię? Nie. Daj mi

szansę i spróbuj narzucić sobie dyscyplinę. Jeśli stwierdzisz, że to bezsensowne

zajęcie i że na to “bzdurne" planowanie tylko tracisz czas, to uwierz mi —

codziennie bezmyślnie tracisz go o wiele więcej. Jest to gorzka prawda. Co

prawda możesz ją sobie osłodzić wyrzucając tę książkę do kosza. Ale

zapamiętaj, że użycie siły (a do wyrzucenia książki musisz jej niewątpliwie

użyć) dowodzi tylko słabości. Planując swój czas, możesz wykorzystać

znajdujące się w sprzedaży terminarze lub opracować sobie raz i następnie

kopiować na ksero własny rozkład zajęć.

WYTYCZNE DO UŁOŻENIA ROZKŁADU ZAJĘĆ

• W pierwszej kolejności umieszczaj w rozkładzie stałe bloki zajęć.

Rozpocznij od naniesienia czasów poszczególnych lekcji i wykładów oraz

czasu pracy, jeśli jesteś w stanie połączyć pracę ze studiowaniem. Te przedziały

są z góry określone na długi czas. Następnie nanieś istotne dla twojego

sprawnego funkcjonowania czynności, które będą się powtarzały do końca

życia, ale czas ich wykonywania będzie różny. Mam tu na myśli spanie i

jedzenie.

• Uwzględnij czas na załatwianie spraw i zakupy.

Załatwianie regularnie powtarzających się formalności, takich jak:

wnoszenie opłat za internat, akademik, samochód czy światło (niektórzy z was

wyręczają w tym swoich rodziców) oraz dokonywanie drobnych sprawunków

zaniedbane we właściwym czasie może zburzyć twój rozkład na wiele dni.

Uwzględniając te czynności w twoim rozkładzie, nie zapomnij o czasie

potrzebnym na dotarcie do danego miejsca i weź poprawkę na ewentualne

kolejki, w których ci czasem przyjdzie postać.

• Uwzględnij czas na rozrywkę i przyjemności.

Nawet maszyny wymagają przestojów, a co dopiero twoje ciało. Po to,

aby być twórczym, mieć nowe idee i pomysły, należy umysłowi pozwolić na

odpoczynek. Bierne leżenie jest w tym przypadku mało

skuteczne. Polecam spacer, wypad za miasto, wieczór w dyskotece czy

grę w tenisa. Rekreacja w racjonalnym wymiarze jest jednym z warunków

efektywnego uczenia się. Gdy jesteś przemęczony, gdy nie ma w tobie radości,

to jakże często sobie uświadamiasz, że dużo czasu poświęciłeś na naukę i

niewielki z tego pożytek. Stosując rady i techniki zawarte w tej książce masz

zerowe szansę na to, że ta sytuacja się powtórzy.

• Ustal sobie realistyczne cele.

Chodzi o to, żebyś uwzględniał rzeczywiste, w przybliżeniu oczywiście,

przedziały czasowe niezbędne do wykonania poszczególnych czynności. W

przeciwnym razie będzie to tylko plan na papierze, nie mający pokrycia w życiu,

i gdy zaczniesz realizować kolejne zaplanowane działania, starając się zmieścić

w swoim rozkładzie, odbije się to niewątpliwie na ich jakości.

• Opracuj swój rozkład w sposób elastyczny.

Nie dopinaj go na ostatni guzik. Zostaw w nim miejsce na

nieprzewidziane wydarzenia, takie jak wypad do dyskoteki, odwiedzenie

chorego kolegi...

• Unikaj umieszczania w swoim rozkładzie bardzo długich okresów

uczenia się czy studiowania.

Staraj się uczyć w krótszych sesjach (maksimum 3 godziny) i

przynajmniej co godzinę rób krótkie 5-minutowe przerwy. Następnie, gdy

musisz uczyć się w dłuższym bloku wielu zagadnień, unikaj uczenia się

podobnych do siebie przedmiotów, takich jak np. język polski i historia, jednego

po drugim. Przedziel je matematyką lub fizyką. Dasz w ten sposób szansę

intensywniejszej pracy na zmianę dwóm półkulom mózgowym.

• Sprecyzuj jasno czas rozpoczęcia i zakończenia zaplanowanych w

rozkładzie czynności.

Nie wmawiaj sobie, że zabranie się do chemii czy pisania wypracowania z

języka polskiego zajmuje ci zawsze około 20 minut. Zdyscyplinuj się. A jeśli

masz z tym kłopoty, nastaw sobie budzik na określoną godzinę i gdy zacznie

dzwonić, siadaj na stanowisku pracy. Wykonanie ćwiczenia relaksującego i

użycie autosugestii, jeśli oczywiście będzie to konieczne, wprowadzi cię w stan

koncentracji i umożliwi efektywną naukę.

ZADANIE: Zastanów się, co jeszcze może ci posłużyć jako wytyczna do

zaplanowania twojego rozkładu zajęć.

• Układając swój rozkład zajęć powinieneś także: — stosować metodę od

ogółu do szczegółu, to znaczy powinieneś mieć wizję tego, co chcesz osiągnąć

w życiu, w szkole, na uczelni, i dopiero określonym celom przydzielać czas i

rozbijać go na godziny, minuty;

— nie przeładowywać rozkładu (w przeciwnym razie stale będziesz

pozostawać pod presją czasu, wskutek czego efektywność działań, a przede

wszystkim jakość uczenia się okaże się w ogóle niższa, niż można by się

spodziewać);

— opracować listę czynności, których mógłbyś uniknąć;

ZADANIE: Zastanów się i wypisz, najlepiej w dzienniku, czynności,

które mógłbyś śmiało wyeliminować z twojego rozkładu.

Zacznij ich unikać, a “odzyskany" czas przeznacz na

pożyteczniejsze cele.

Nie staraj się za wszelką cenę zrealizować tego, co zaplanowałeś,

gdyż w ostatecznym rachunku przeciążanie organizmu się nie opłaca.

Jeśli pozwolisz mu na odpoczynek, stanie się bardziej wydolny i, kto

wie, może na luzie wyrobisz się ze swoim planem.

Skoncentruj się na celach, a nie na czasie. Może ci w tym pomóc

wizualizacja twoich celów. Powtarzam wizualizacja, a nie marzenia.

Wykonuj ją systematycznie i na bieżąco wprowadzaj do niej poprawki;

gdy osiągniesz jakiś stopień realizacji celu, to od niego zaczynaj

kolejną wizualizację.

ZAPAMIĘTAJ: Nic tak nie mobilizuje człowieka jak świadomość, że

powoli osiąga to, co zaplanował. Mały sukces wzmacnia cię o wiele bardziej niż

kilogram witamin. Nie odkładaj czynności, które masz wykonać, na później, bo

ci to wejdzie w krew i w ten sposób zaprzepaścisz wiele życiowych szans. Masz

napisać wypracowanie? Nie czekaj do ostatniej nocy. Masz przygotować się do

kolokwium? Zamiast robić wszystko, aby wyprzeć ze swojego umysłu myśl o

konieczności przygotowania się, weź się w garść i wykonaj to zadanie naukowe,

robiąc przerwy lub rozkładając je na raty. I oczywiście nie zapomnij nagrodzić

siebie za osiągnięte efekty.

ZAPAMIĘTAJ: Pospolitą wadą szarych zjadaczy chleba jest to, że jeśli

mają coś zrobić, odkładają to na później. Pozbądź się tej cechy, bo jesteś zdolny

i stać cię na wiele. A może nawet na więcej niż na wiele.

ROZDZIAŁ VI

DENERWOWANIE SIĘ

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Zrozumiesz, że denerwowanie się hamuje twoje postępy w nauce i w

życiu.

• Poznasz prawdziwe oblicze stresu.

• Dasz się przekonać, że warto się relaksować.

• Poznasz 18 sposobów radzenia sobie ze stresem.

• A gdy ci będzie mało tych osiemnastu, zapoznasz się z dwoi

dodatkowymi.

• Zaczniesz się denerwować, że bardzo rzadko się denerwujesz.

• Zaoszczędzisz na lekach uspokajających.

DENERWOWANIE SIĘ

Napięcie jest potrzebne, bo uświadamia nam, że należy się rozluźnić.

Ze zdenerwowaniem, napięciem, lękiem nierozłącznie kojarzy nam się

termin “stres". Wszakże stres jest czymś więcej niż nerwowym lękiem, jak to się

potocznie przyjmuje.

Stres jest fizyczną, psychiczną i emocjonalną reakcją wynikającą z

indywidualnego typu reagowania człowieka na napięcie środowiska, konflikty i

naciski.

Utarło się przekonanie, że stres jest utrapieniem współczesnego świata.

Że nic innego, tylko on jest przyczyną zawałów serca, kłótni, niepowodzeń w

szkole. Jest to niewłaściwe podejście, gdyż opierając się na książce “Learn to

Relax", Johna D. Curtisa i Richarda A. Deterta można stwierdzić, że stres to

zjawisko normalne, a co więcej — niezbędne. Żaden organizm nie

przejawiający reakcji stresowych nie mógłby przetrwać.

ZAPAMIĘTAJ: Stres nie jest czymś, czego trzeba unikać.

Stres jest normalnym, pożądanym i bardzo pomocnym elementem

naszego życia. Większość ludzi dzięki niemu jest bardziej aktywna, bardziej

produktywna, bardziej twórcza i ogólnie bardziej witalna, "odłożem

mechanizmu stresu jest wspomaganie organizmu w sytuacjach zagrażających

życiu. Kiedy nasz praprzodek napotykał na swojej drodze drapieżne zwierzę,

jego ciało mobilizowało się, aby przygotować się do walki albo do ucieczki.

Była to właśnie reakcja stresowa, zwiększająca szansę na przetrwanie.

GŁÓWNE OBJAWY REAKCJI STRESOWEJ

— przyspieszone bicie serca,

— zwiększone ciśnienie krwi,

— przyspieszony oddech,

— wzmożone napięcie mięśni,

— zwiększone zużycie tlenu.

PROBLEMY ZE STRESEM

Reakcja stresowa, jeśli jest wywoływana zbyt często, może wpływać

negatywnie na nasze ciało.

Stres staje się w naszym życiu problemem, gdy:

1. Reakcja stresowa jest uruchamiana dla niewłaściwych przyczyn.

Wynika to z faktu, że sytuacje nie zagrażające naszemu życiu, ale

powodujące poczucie krzywdy lub frustracji (zła ocena z klasówki, zdawanie

egzaminu, zerwanie z sympatią) odbieramy jako stresujące, a wtedy ma miejsce

reakcja stresowa i towarzyszące jej objawy fizjologiczne.

2. Stres kumuluje się.

Jeśli reakcja stresowa jest uruchamiana często i utrzymuje się przez

dłuższy czas, to ciało nie ma możliwości dostosowania się lub powrócenia do

normalnego stanu pomiędzy każdym czynnikiem powodującym stres i w ten

sposób stres kumuluje się, powodując przeciążenie organizmu.

DLACZEGO WARTO SIĘ RELAKSOWAĆ

ZAPAMIĘTAJ: Relaks jest fizjologicznym stanem organizmu,

przeciwstawnym do stanu stresu.

GŁÓWNE PRZEJAWY RELAKSU

— zwolnienie bicie serca,

— obniżenie ciśnienie krwi,

— zwolnienie oddychania,

— obniżenie napięcia mięśni,

— zmniejszenie zużycia tlenu.

Zapewne domyśliłeś się już, że jako lekarstwo na “nerwy' proponuję cię

relaks.

za-

ZADANIE: Zanim będziesz kontynuować czytanie, zastanów się, jakie

korzyści możesz uzyskać dzięki stosowaniu relaksu. Swoje uwagi zapisz w

dzienniku.

RELAKS WYKONYWANY REGULARNIE

— jest przyjemny,

— zmniejsza symptomy takich chorób jak ból głowy, nudności,

— zwiększa poziom energii życiowej, v- wpływa na poprawę

koncentracji,

—zwiększa zdolność do radzenia sobie z problemami i podwyższa

efektywność funkcjonowania organizmu,

— jest pomocny w przypadku bezsenności,

— obniża ciśnienie krwi,

— zmniejsza bóle głowy,

— obniża emocjonalne wzburzenie.

ZADANIE: Zastanów się, które z podanych zalet relaksu mogą

umotywować cię do regularnego relaksowania się.

CHARAKTERYSTYKA LUDZI, KTÓRZY REGULARNIE SIĘ

RELAKSUJĄ

- są stabilni psychicznie,

— są stabilni fizjologicznie,

— nie są nerwowi,

— czują, że kontrolują swoje życie,

AA

szybko powracają do równowagi po reakcji stresowej.

'ZADANIE: Zastanów się, które z podanych cech mogą cię umotywować

do regularnego relaksowania się.

WYTYCZNE DO RELAKSOWANIA SIĘ

* Wyznacz sobie czas na relaks. Relaksuj się przed każdą sesją uczenia

się. Staraj się, żeby to stało się twoim nawykiem. Motywuj się do

przeprowadzenia relaksu.

ZADANIE: Sformułuj i zapisz w dzienniku Intencję Relaksu. Umieść w

niej wszystko, co chcesz osiągnąć dzięki relaksowi. Na początku czytaj ją

(najlepiej na glos) przed każdym relaksowaniem się.

• Postanów, że nigdy nie będzie tak, że nie będziesz mieć czasu lub

będziesz zbyt zmęczony, żeby się relaksować. Gdy jesteś zmęczony, relaks

orzeźwi cię i poczujesz się o wiele lepiej.

• Koncentruj się na ćwiczeniu, ale rób to z nastawieniem pasywnym.

Kieruj swoją uwagę na samo ćwiczenie. Nie staraj się relaksować za wszelką

cenę. Stan relaksu osiągniesz samoczynnie.

• Staraj się wykonywać ćwiczenia relaksacyjne każdego dnia. Zajmie ci to

w przybliżeniu do 4 minut. Relaksuj się za każdym razem, gdy czujesz, że

poprawi to twój stan psychofizyczny.

PRAKTYCZNE ĆWICZENIA RELAKSACYJNE

W różnych książkach poświęconych relaksowi znajdziesz różne zalecenia,

ale tu polecam ci pozycję siedzącą, która jest wskazana do uczenia się. Gdy

znajdziesz się na stanowisku pracy, rozpocznij swoją sesję uczenia się od

relaksu, właśnie w pozycji siedzącej.

Usiądź na krześle, opierając plecy o oparcie krzesła. Dłonie połóż

wygodnie na udach. Stopy, lekko rozchylone, spoczywają wygodnie na

podłodze. Głowa jest wyprostowana lub swobodnie zwisa. Wybierz wariant,

który ci bardziej odpowiada, ale ja polecam pozycję z głową wyprostowaną.

Przebieg relaksu:

Gdy przyjąłeś już odpowiednią pozycję, zamknij oczy, zrób kilka

głębszych wdechów i pozwól, aby twój oddech się wyrównał i uspokoił.

Następnie zacznij napinać i rozluźniać poszczególne grupy mięśni ciała,

rozpoczynając od palców u nóg, a na czubku głowy kończąc lub odwrotnie

(wybierz wariant, który ci bardziej odpowiada).

Załóżmy, że wybrałeś wariant “od dołu do góry", czyli od palców stóp do

czubka głowy. Wykonuj go następująco:

/. Napinaj przez około 5 sekund palce stóp, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz palce stóp",

2. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie łydek, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie łydek".

3. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie kolan, a następnie przez

około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie

kolan".

4. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie ud, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie ud".

5. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie brzucha, a następnie przez około

5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie brzucha".

6. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie klatki piersiowej, a następnie

przez około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie

klatki piersiowej".

7. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie barków i ramion, a następnie

przez około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie

barków i ramion".

8. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie przedramion i palców dłoni, a

następnie przez około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam

teraz mięśnie przedramion i palców dłoni".

9. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie karku, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie karku".

10. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie żuchwy i twarzy, a następnie

przez około 5 sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie

żuchwy i twarzy".

11. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie oczu, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie oczu".

12. Napinaj przez około 5 sekund mięśnie czoła, a następnie przez około 5

sekund rozluźniaj je, mówiąc przy tym “rozluźniam teraz mięśnie czoła".

Po wykonaniu wszystkich ćwiczeń powiedz jeszcze do siebie: “Jestem

całkowicie rozluźniony i zrelaksowany". Teraz otwórz oczy i tak odprężony

rozpocznij sesję uczenia się.

ZADANIE: Przestań na chwilę czytać i spróbuj wykonać podane

ćwiczenia relaksacyjne. Nie zajmie ci to dużo czasu, a zyskasz bardzo wiele.

ZAPAMIĘTAJ: Wykonuj ćwiczenia relaksacyjne przed każdą sesją

uczenia się i w innych sytuacjach, gdy jesteś zmęczony lub zdenerwowany.

OSIEMNAŚCIE SPOSOBÓ W NA STRES

1. Powinieneś sobie uświadomić swoje obawy i lęki. Gdy je rozpoznasz,

łatwiej ci będzie je zwalczać. Jak to robić? Dowiesz się z dalszej części tego

rozdziału.

2. Powinieneś starać się być obiektywny w rozpoznawaniu swych

problemów. Staraj się unikać obwiniania innych. W ten sposób będziesz

wzmacniać odpowiedzialność za swoje czyny, stanowiącą bardzo ważny

element dojrzałej osobowości.

3. Nie powinieneś ignorować problemów. Niedostrzeganie ich nie może

stanowić stałego sposobu na stres. Spróbuj spokojnie przeanalizować przyczyny

stresu (najlepiej zapisz je), choćby to nawet spowodowało przejściowy

dyskomfort.

4. Możesz uniknąć efektów stresu, robiąc coś dla innych. Gdy będziesz

zaabsorbowany tą działalnością, przestaniesz myśleć o sobie. Jednak na dłuższą

metę ta taktyka nie jest rozwiązaniem, gdyż unikanie konfrontacji ze stresem

może go nie tylko pogłębić, ale i wydłużyć!

5. Powinieneś tak zorganizować swój dzień, aby wygospodarować trochę

czasu tylko dla siebie. Dla higieny psychicznej niezbędne są chwile, gdy nikt ci

nie przeszkadza, nie zleca żadnych zadań, nie skłania do zajęcia stanowiska itp.

6. Jeśli stwierdzisz, że twoje próby rozwiązania problemu nie skutkują, to

poniechaj ich. Skupianie się na jednym problemie przez dłuższy czas może

spowodować zwiększenie się stresu. W trakcie wykonywania innych działań

“wyłączysz" się z problemu stresowego i wzmocniony powrócisz do niego w

odpowiednim czasie.

7. Powinieneś być zdecydowany. Podjęcie decyzji — niezależnie dobrej

czy złej — spowoduje, że twoje napięcie i zdenerwowanie opadną. Na twoje

samopoczucie najgorzej wpływa niezdecydowanie. Jeśli decyzja była zła,

możesz podjąć odpowiednie kroki, aby ją naprawić. Wahanie się powoduje, że

napięcie trwa i narasta.

8. Powinieneś umiarkowanie przywiązywać wagę do detali. Dążąc za

wszelką cenę do perfekcjonizmu, łatwo możesz “przedobrzyć", a prosta

czynność urośnie do rangi skomplikowanego zadania.

9. Powinieneś nauczyć się przegrywać. Jeśli chcesz coś osiągnąć za

wszelką cenę, to, niestety, możesz przeżywać ciągły stres. Przegrana często

stanowi dobrą naukę. Jeśli ją zaakceptujesz, to łatwiej poradzisz sobie ze

stresem.

10. Unikaj grania roli “wzorowego ucznia" czy “superstudenta". Każda

rola zmniejsza twoją elastyczność życiową i wymusza określone, mieszczące się

w jej ramach, działania.

11. Unikaj stawiania sobie poprzeczki zbyt wysoko. Nie oczekuj od siebie

więcej niż inni. Bezkompromisowe dążenie, by z każdego zadania wywiązać się

najlepiej jak to możliwe prowadzi niechybnie do stresu, a jemu często

towarzyszą bóle głowy i pleców.

12. Powinieneś akceptować kompromis. Elastyczność w stosunkach z

ludźmi i w określonych sytuacjach jest bardzo efektywną techniką unikania

stresu. Nieustępliwość w kontaktach z innymi i w codziennych sytuacjach jest

podstawowym powodem napięć.

13. W okresie narastania stresu powinieneś zmienić formę działania lub

środowisko. Gdy np. czujesz, że pomiędzy tobą, a twoją sympatią coś się

zaczyna psuć, to nie widujcie się przez kilka dni.

14. Powinieneś zmienić rutynowe zajęcia, jeśli są one źródłem stresu. Na

przykład idź do szkoły inną drogą niż zwykle.

15. Gdy złość zaczyna narastać, powinieneś ją spalić poprzez działanie

czysto fizyczne, np. spacer, bieg czy nawet boksowanie się z wyimaginowanym

przeciwnikiem. Ćwiczenia fizyczne stanowią jeden z najbardziej efektywnych

sposobów na zredukowanie napięcia towarzyszącego złości.

16. Przyjaciół i znajomych szukaj wśród ludzi konstruktywnych i

wspierających. Przebywanie z osobami, które są stale krytyczne, powoduje, że

stajesz się nieefektywny i smutny, a także możesz zacząć nie doceniać siebie.

Staraj się przebywać z optymistami.

17. Zachowaj równowagę pomiędzy nauką i rozrywką. Gdy jedna z nich

zacznie zdecydowanie przeważać, stres może narastać. Tak dysponuj swoim

czasem, aby znaleźć satysfakcję zarówno w nauce, jak i w rozrywkach.

18. Możesz wziąć ciepłą kąpiel, która relaksuje mięśnie.

ZADANIE: Zastanów się, jakie sposoby (oprócz wymienionych)

stosujesz, aby radzić sobie ze stresem. Jeśli ci one pomagają, stosuj je

systematycznie. Wypróbuj też wymienione wyżej rady, a przekonasz się, że nie

musisz żyć pod “wysokim napięciem".

SPOSÓB NA LĘK

Jeśli czujesz przed czymś obawę, jeśli boisz się coś zrobić, to jest

n

a to

prosty sposób: Wyjdź swojemu lękowi naprzeciw i ZRÓB TO. Wykonuj

czynności, których się boisz, stykaj się z ludźmi, przed którymi czujesz lęk. Jeśli

np. przeraża cię myśl o tym, że masz zabrać

w

klasie głos, zacznij natychmiast

zgłaszać się do odpowiedzi, bierz

u

dział w dyskusjach, nawet jeśli na początek

zdobędziesz się na wypowiedzi bardzo krótkie i zwięzłe. Że nie jest to takie

proste? Jasne, że nie jest. Ale czy proste jest życie w ciągłym napięciu i lęku?

Czy musisz być niewolnikiem paraliżującego strachu? Nie? Na pewno nie! Na

początku robienie tego, czego się boisz, sprawi ci wielką trudność, ale z czasem

będzie coraz łatwiej, aż w końcu dojdziesz do punktu, w którym zadasz sobie

pytanie: Jak ja mogłem czegoś takiego się bać? Ten sposób reagowania możesz

rozszerzyć na wiele działań, byle racjonalnych. Jeśli boisz się skoczyć ze

szczytu góry w przepaść, to rzecz jasna, nie namawiam cię, byś skakał. W

stosowaniu tej zasady należy zachować umiar.

ZADANIE: Wybierz jakieś działanie, którego się obawiasz i wypróbuj j

na nim podany sposób na lęk. Nie zwlekaj. Nie taki diabeł straszny, jak go

malują.

Gdy jesteś zdenerwowany, gdy się boisz, to nie zwalczaj tych uczuć

powtarzaniem sobie: “Nie bój się! Nie bądź nieśmiały! Opanuj się! Nie

denerwuj się!", gdyż to pogarsza tylko sytuację. Twoje ciało zareagowało już na

sygnały przesłane przez mózg napięciem mięśni, przyspieszonym oddechem i

przyspieszeniem tętna.

Jeśli już jesteś zdenerwowany, to ten stan powinieneś zaakceptować.

Powiedz sobie: Bracie (dziewczyno), ty się boisz, jesteś zdenerwowany (-na), i

weź powoli długi, głęboki oddech. Staraj się tak oddychać, skoncentruj się na

oddychaniu, nawet wtedy, gdy ci to przychodzi z wielkim trudem. Oddychaj i

obserwuj twój lęk czy zdenerwowanie. Stań się jego świadkiem. Nie identyfikuj

się z nim i nie pozwól mu, żeby on identyfikował się z tobą.

Mów do siebie: “Jeśli się boję, to się boję, trudno. Ale to nie powód, żeby

zamykać oczy na fakty. Chcę widzieć tak dobrze, jak widziałem(-am), gdy nie

było we mnie strachu. Możesz nawet przeprowadzić “rozmowę" z lękiem i

zgodzić się, by przedstawił ci najgorszy wariant wydarzeń, których się

obawiasz. W ten sposób “przeżyjesz" je w wyobraźni i zaakceptujesz.

Poprzez fakt akceptacji uwolnisz się od przyszłości nasyconej lękiem, bo

lęk tkwi w tobie. Nie w świecie zewnętrznym, tylko właśnie w tobie. Ty sam

jesteś źródłem swojego lęku. Lęk nie zawsze zniknie, jak za dotknięciem

czarodziejskiej różdżki, czasami tylko się zmniejszy, ale w każdym przypadku

poczujesz się względnie zrelaksowany, a twoje działanie będzie efektywniejsze.

ZADANIE: Postaraj się rozpoznać swoją obawę i zastosować w stosunku

do niej podaną terapię, ii

ROZDZIAŁ VII

KONCENTRACJA

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Nareszcie zrozumiesz, co to jest koncentracja.

• Poznasz klasyczne techniki umożliwiające lepszą koncentrację.

• Dowiesz się, jakie zależności zachodzą pomiędzy koncentracją i

rodzajem zadania.

.• Zaczniesz się lepiej koncentrować, zwiększając stopień zainteresowanie

tym, co robisz.

• Będzie ci sprawiać przyjemność nagradzanie się za dobrą koncentrację.

• Zapoznasz się z dodatkowymi technikami koncentrowania się

• Brak koncentracji przestanie być twoim problemem.

KONCENTRACJA

Do uważnych świat należy.

Na pewno niejeden raz widziałeś sprintera tkwiącego w blokach

startowych i “wyczekującego" na wystrzał z pistoletu. Jego mięśnie, uszy, oczy,

dosłownie całe ciało skupione jest na tym, aby idealnie wyjść z bloku i

najszybciej osiągnąć cel, którym jest meta odległa o 100 lub 200 m. Inny

przykład. Mówi się, że nic w przyrodzie nie ginie, tylko zmienia formę... albo

właściciela. Weźmy pod uwagę krople wody, kapiące monotonnie na zbocze

skały. Stanowią one wręcz wzorzec koncentracji, gdyż po dłuższym czasie

osiągają swój cel — kruszą skałę. Oczywiście, nie bierz sobie tych kropli za

wzór, gdyż masz twórczy umysł i nie powinieneś postępować schematycznie.

Dla ciebie o wiele lepszym wzorcem są sprinterzy i w ogóle sportowcy, którzy

koncentrują się na swoich celach: medalach, rekordach i wieńcach laurowych.

ZAPAMIĘTAJ: Koncentracja jest to zdolność skupienia się na

naszych działaniach.

Najwyższy czas, abyś zapoznał się z technikami ułatwiającymi

koncentrację uwagi. Rozumiem, że często nie stosujesz leków przepisanych ci

przez lekarza i zdrowiejesz, ale zapewniam, że lepsza koncentracja przyda ci się

w każdej sytuacji życiowej. I nie będzie żadnych skutków ubocznych. Jedyny

rezultat to szybsze osiąganie celów, a o to ci przecież chodzi.

TECHNIKI UŁATWIAJĄCE KONCENTRACJĘ

KILKA PRAKTYCZNYCH RAD

• STAŁE MIEJSCE PRACY

Wybierz określone miejsce specjalnie przeznaczone do pracy. Może to

być pokój w twoim mieszkaniu, biblioteka, pokój cichej nauki w akademiku, a

wchodząc w szczegóły określone biurko, stół, twoje ulubione krzesło (foteli nie

polecam).

ZAPAMIĘTAJ: W miejscu przeznaczonym na naukę (przy biurku, stole)

nie pisz listów, nie słuchaj muzyki, nie śnij na jawie i przede wszystkim nie

zasypiaj.

Jeśli chcesz lub musisz wykonać te czynności, przejdź do innego

pomieszczenia, połóż się na tapczanie, usiądź przy stoliku. Oczywiście, zdaję

sobie sprawę, że nie każdy mieszka w willi i w niejednym mieszkaniu trudno

znaleźć odizolowane miejsce do nauki. Ale biurko czy stół, które będą stanowić

twój warsztat pracy, muszą się znaleźć, a z domownikami, żeby ci nie

przeszkadzali, musisz się dogadać. Przy okazji będziesz mógł ćwiczyć sztukę

negocjowania.

ZAPAMIĘTAJ; Po pewnym czasie przekonasz się, że stałe miejsce

pracy będzie ci służyć jako bodziec do efektywnej koncentracji. Gdy tam

zasiądziesz, twój mózg odbierze sygnał: koncentracja.

• W OKREŚLONYM CZASIE OKREŚLONE ZADANIE

Ustal godziny przeznaczone na naukę i staraj się ich przestrzegać. Gdy

zbliża się czas nauki, siadaj w miejscu pracy i otwieraj książki (oczywiście nie

wszystkie naraz tylko te, z których w danej chwili się uczysz). Czas nauki nie

musi być długi, ale ważne, żeby był zorganizowany w określone bloki czasowe i

efektywnie wykorzystany. Twój umysł — jak laser — powinien być

skoncentrowany na celu.

• ODIZOLUJ SIĘ OD ZAKŁÓCEŃ AUDIOWIZUALNYCH

Wyeliminuj lub zredukuj zakłócenia w twoim miejscu pracy.

Zakłóceniami nazywamy wszystko, co może przyciągnąć uwagę> zmniejszając

przez to koncentrację.

ZAPAMIĘTAJ: Zdjęcia, kolorowe plakaty, przyciągające wzrok foldery,

jeśli znajdują się w twoim miejscu pracy •' — utrudniają skupienie się. Również

okno w zasięgu wzroku stanowi źródło dekoncentracji. Jeśli zaś chodzi o radio

czy telewizję, to lepiej, gdy w czasie nauki są wyłączone. Niektórzy z was lubią

uczyć się przy muzyce, ale pamiętajcie, że decybele to czynnik zakłócający.

KONCENTRACA A RODZAJ ZADANIA

Stopień koncentracji przy wykonywaniu danego zadania zależy od

rodzaju tego zadania i następujących elementów:

— czasu, jakim dysponujemy (im mniej czasu

1

, tym większa

koncentracja),

— zakresu odpowiedzialności (pomyśl o odpowiedzialności pilota

prowadzącego samolot pasażerski),

— rangi celu (wyobraź sobie, że kopiesz rów melioracyjny, a potem, że

wydobywasz ukryty przed wiekami skarb).

Generalnie można stwierdzić, że przy wykonywaniu aktywnych i

odpowiedzialnych zadań twoje myśli w o wiele mniejszym stopniu wędrują jak

obłoki po niebie niż przy wykonywaniu zadań pasywnych, takich jak oglądanie

telewizji, słuchanie muzyki czy czytanie książki. To, że możesz nie

koncentrować się w czasie czytania, wynika z faktu, iż gdy uśniesz nad lekturą,

nic strasznego się nie stanie.

ZAPAMIĘTAJ: Ważną techniką poprawiania koncentracji jest zmuszenie

siebie do zwiększenia stopnia zaangażowania. Możesz tego dokonać, zmieniając

pasywną formę zadania w bardziej aktywną. Przykłady:

• Słuchając kogoś, zadawaj pytania.

• Czytając książkę, podkreślaj najważniejsze fragmenty, rób uwagi na

marginesach.

• Mówiąc, używaj rąk, zmieniaj tonacje głosu, stosuj inne środki ekspresji

i wyrazu.

Więcej praktycznych rad związanych ze słuchaniem, czytaniem

1

łowieniem znajdziesz w tej książce w odrębnych rozdziałach Poświęconych tym

czynnościom.

Nagradzaj siebie tylko za dobrą koncentrację. Jeśli przerywasz

zaplanowaną wcześniej naukę, by obejrzeć film, coś przekąsić czy pogadać z

przyjaciółką, to stosujesz fatalną zasadę nagradzania się za brak koncentracji.

Takie postępowanie przechodzi w nawyk i osłabia twój charakter. Jak tego

unikać? To proste. Gdy chcesz czytać uważnie i nic ci z tego nie wychodzi,

postanów sobie, że weźmiesz się w garść i przeczytasz przynajmniej trzy strony

z pełną koncentracją.

ZAPAMIĘTAJ: Gdy trudno jest ci się skoncentrować, przyrzeknij

sobie, że przeczytasz przynajmniej 3 strony z pełną

, koncentracją, a dopiero wtedy zrobisz przerwę.

Zawsze staraj się zakończyć sesję dobrą koncentracją.

Przyjrzyj się sportowcom, jak finiszują; i ty na końcu wykrzesasz z siebie

resztki sił.

TECHNIKI NA KONCENTRACJĘ v

(Zaczerpnięte z książki: Richard Fenker i Rev Mullins “Stop Studying,

Start Learning").

ZADANIE: Przed przystąpieniem do czytania rzuć okiem na nazwy

poszczególnych technik i postaraj się wywnioskować, o jakie pomysły tu

chodzi. Swoje idee zapisz w dzienniku, a po przeczytaniu tekstu z książki

porównaj. Może przy okazji wymyślisz nowe, oryginalne techniki? Spróbuj. •

KRÓTKO, ALE SŁODKO

O wiele lepiej mieć do czynienia z krótkim zadaniem, nad którym jesteś

w stanie w pełni się skoncentrować, niż z dłuższym, w czasie którego twoja

koncentracja pulsuje niczym przypływy i odpływy morza.

ZADANIE: Postaraj się zbadać twoje “przedziały koncentracji" dla

różnorodnych czynności związanych z uczeniem się, jak na przykład

rozwiązywanie zadań matematycznych, przyswajanie obcych słówek, uczenie

się wiersza na pamięć. Swoje “osiągi" zanotuj w dzienniku.

Terminem “przedział koncentracji" określamy tutaj czas, w którym jesteś

w stanie w pełni skoncentrować się na danym zadaniu, tj. czas, w którym twoja

uwaga nie wędruje poza ramy zadania. Przedział ten u różnych osób i przy

różnych czynnościach jest inny. Po ustaleniu swoich “przedziałów czasowych"

staraj się ich przestrzegać. Oczywiście, gdy są one bardzo krótkie, powinieneś

poprzez stosowanie rad, których ci już dostarczyłem i tych, które jeszcze

znajdziesz w dalszej części tego rozdziału, dążyć do tego, by je wydłużyć.

Gdy spostrzeżesz, że przed upłynięciem właściwego czasu twoja uwaga

zaczyna “wędrować", pozwól jej na to, lecz nie kończ sesji. Zrelaksuj się i po

kilku minutach powróć do nauki. Gdy ta praktyka przerodzi się w nawyk,

przekonasz się, że coraz rzadziej będziesz musiał relaksować się w trakcie

uczenia, a i twoje “przedziały koncentracji" wydłużą się.

ZAPAMIĘTAJ: Staraj się utrzymać uwagę do końca “przedziału

koncentracji", a gdy masz z tym trudności, zrelaksuj się i dokończ sesję.

Przy stosowaniu tej techniki istotne jest, aby “przedział koncentracji" był

naprawdę okresem napiętej uwagi. Nie wliczaj do niego czasu, gdy siedzisz w

miejscu pracy i przez 5 lub 10 minut wiercisz się przymierzając do zadania. To

tak, jakby do czasu biegu na określonym dystansie wliczano czas rozgrzewki.

Ponadto, gdy zauważysz, że przestajesz się koncentrować, nie traktuj tego jako

dzwonka na przerwę czy, jak kto woli, na bujanie w obłokach. To jedynie

sygnał, by szybko powrócić do stanu wzmożonej uwagi. Im szybciej powrócisz

do tego stanu, tym łatwiej go utrzymasz i jednocześnie będziesz pracować nad

własną samodyscypliną. • JEDZ WARZYWA PRZED DESEREM

Zgodnie z tą techniką, gdy czujesz, że twoja koncentracja zaczyna się

obniżać, postaw przed sobą cel, że przeczytasz jeszcze dwie strony. A gdy go

osiągniesz, zrób przerwę, ale nie wcześniej. Istotne w tej • technice jest to, żeby

stopniowo zwiększać zadanie do wykonania po r załamaniu się koncentracji, na

przykład liczbę stron do przeczytania. "• W ten sposób stopniowo będziesz

poprawiać swoją koncentrację i twoja nauka będzie efektywniejsza. Ponadto,

widząc przed sobą “finisz", zdobędziesz się na dodatkowy wysiłek i przeczytasz

tekst w miarę szybko, uważnie i z dobrym zapamiętaniem.

ZAPAMIĘTAJ: Przed nie zaplanowaną przerwą wyznacz sobie zadanie i

stopniowo je zwiększaj (np. liczbę stron do przeczytania, słówek do nauczenia

się), zanim pozwolisz sobie na odpoczynek.

Podstawowa różnica pomiędzy technikami “krótko, ale słodko"

1

“zjedz

warzywa przed deserem" polega na tym, że pierwsza odnosi się do czasu i ma za

zadanie pomóc w realizacji wcześniej ustalonego “przedziału koncentracji",

natomiast druga do wielkości zadania, które stopniowo powinieneś zwiększać.

Ta druga jest więc odpowiednia dla osób bardziej zaawansowanych w ćwiczeniu

koncentracji lub bardziej zdyscyplinowanych. Wybierz tę, która ci odpowiada.

• NIE SIEDŹ SZTYWNO, ZRÓB COŚ

Spośród dotychczas wymienionych metod ta jest najłatwiejsza do

zastosowania. Obniżenie się koncentracji wynika często z faktu, że wykonujesz

czynność, która w zbyt małym stopniu cię absorbuje. Czytanie czy uczenie się

wiersza angażuje jedynie oczy, usta, czasem ręce i może to być zbyt mało, aby

twój umysł pozostawał w stanie koncentracji. Co należy wtedy zrobić?

Przestawić się z uczenia pasywnego na aktywne. Przypomnij sobie, ile

razy siedziałeś nad książką w stanie otępienia i nic nie robiłeś, by to zmienić, a

czas sobie płynął. Gdy przyłapiesz się na takim marnotrawstwie, nie zwlekaj i

wydaj sobie rozkaz (bez stawania na baczność, chociaż kto wie, może ta

czynność pobudziłaby twoje ciało do działania), aby:

— podkreślać istotne zdania, wyrazy,

— zaznaczać fragmenty tekstu,

— pisać na marginesach, v

— tworzyć skojarzenia wyobrażeniowe,

— komentować ustnie,

— parafrazować konkluzje zawarte w tekście,

— posługiwać się technikami mnemonicznymi,

— tworzyć mapy myślowe,

— formułować pytania do zagadnień, które trudno ci zrozumieć,

— wyobrażać sobie, że tłumaczysz koledze treści zawarte w czytanym

materiale,

— zabawić się w aktora i recytować to, co czytasz.

ZADANIE: Wymyśl różne inne działania, które radykalnie uaktywnią

twoje uczenie się. Zapisz je w dzienniku i oczywiście... stosuj.

• TRAWA JEST BARDZIEJ ZIELONA

Powodem obniżenia się twojej koncentracji może być znudzenie,

przesycenie tematem, którym się zajmujesz, lub chęć robienia w danym dniu

czegoś innego. Wyżej wymieniona technika sprowadza się do tego, że

przestajesz się zajmować danym zadaniem i zabierasz się do innego, bardziej

aktywizującego umysł i ciało. I tak na przykład, gdy czujesz, że masz już dosyć

historii, bierzesz się do rozwiązywania zadań z matematyki. Jednak zachowaj

umiar. Nie zmieniaj działań co 5 czy 10 minut, bo nawet Teleexpress trwa

dłużej. W tej sytuacji optymalny czas koncentracji to 30 minut, ale gdy nie

jesteś w stanie

koncentrować się na określonym zadaniu tak długo, postaraj się wytrwać

przynajmniej 20 minut.

ZAPAMIĘTAJ: Gdy jesteś znudzony lub znużony zadaniem, które

wykonujesz, zacznij się uczyć czegoś innego, bardziej aktywizującego twój

umysł i ciało.

DODATKOWE ĆWICZENIA NA KONCENTRACJĘ

1. Przed przystąpieniem do nauki lub gdy czujesz, że masz kłopoty z

koncentracją, wykonaj następujące ćwiczenia oparte na technikach

relaksacyjnych: Połóż się lub usiądź, zamknij oczy i koncentruj się na

oddychaniu, pozwalając aby natrętne myśli, troski, zmartwienia stopniowo

odpływały. Wdech i wydech, wdech i wydech... Gdy czujesz, że jesteś

uspokojony i zrelaksowany, rozpocznij swoją sesję uczenia się.

2. Gdy jesteś osobą nadpobudliwą, wykonaj kilka ćwiczeń fizycznych,

aby stonować swoją energię.

3. Wybierz sobie na ścianie (lub narysuj na kartce i powieś na \ ścianie)

wyraźny punkt. Usiądź przed ścianą w odległości około ) l metra, tak abyś

musiał podnieść wzrok (nie głowę) o około 20-40 stopni i obserwuj punkt.

Pozwól twojemu ciału i twoim oczom, aby się rozluźniły. Skoncentruj uwagę na

punkcie, tak jakby nic poza nim nie było na świecie. Wpatruj się w punkt tak

długo, aż poczujesz się zmęczony. Wtedy natychmiast przerwij. Każdego

następnego dnia staraj się przedłużyć ćwiczenie o jedną minutę, aż dojdziesz do

20 minut.

4. Na wysokości oczu, około l metra przed sobą, ustaw zapaloną świecę.

Dalej postępuj jak w poprzednim ćwiczeniu. Pamiętaj, aby ćwiczyć w

pomieszczeniu, w którym nikt ci nie przeszkadza i do którego nikt w czasie

ćwiczenia nie będzie wchodził. Ćwicz raz dziennie.

5. Stosuj następujące afirmacje:

• Koncentracja na tym, co robię, sprawia mi przyjemność.

• Kiedy tylko chcę, potrafię się skoncentrować.

• Koncentrowanie się na tym, co robię, stanowi moją mocną stronę.

• Jestem w stanie utrzymać koncentrację przez długi czas.

ZADANIE: Wymyśl inne afirmacje pomagające poprawić koncentrację

ze szczególnym uwzględnieniem twoich słabych punktów (np. gdy masz

kłopoty z koncentrowaniem się podczas uczenia się określonego przedmiotu). I

oczywiście stosuj te, które ci zaproponowałem.

ROZDZIAŁ VIII

MYŚLENIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

Przekonasz się, że bardziej opłaca się rozumieć poszczególne koncepcje,

niż je zapamiętywać.

Poznasz strategie ułatwiające rozumienie czytanego materiału, Zaczniesz

metodycznie rozwiązywać problemy.

Dowiesz się, co to jest myślenie wizualne i w czym ci ono może i pomoc.

Zapoznasz się z zestawem ćwiczeń wizualizacyjnych i przekonasz, i że

warto je wykonywać.

MYŚLENIE

Myślę, więc rozumiem.

Każdego dnia “produkujemy", świadomie czy nieświadomie, tysiące

myśli. Większość z nich nie zostaje “ucieleśniona", czyli zamieniona w

określone działania. Nie znaczy to jednak, że są one zbędne, i że swobodnie

moglibyśmy się bez nich obyć. Nasz mózg, stanowiący najbardziej genialne

“urządzenie" w układzie słonecznym (i nie tylko), aby móc sprawnie

funkcjonować, musi być używany. Z tego powodu wiele procesów myślowych

przebiega nie tylko w stanie czuwania (gdy nie śpimy), ale i w czasie snu

(marzenia senne). Jest to jedna strona medalu. Jest i druga — o wiele dla nas

ważniejsza. Myślenie pozwala nam gromadzić informacje (współpracując w tym

zakresie z pamięcią), podejmować decyzje, wyciągać wnioski, analizować,

rozwiązywać problemy, wyznaczać sobie cele i umieć się znaleźć w nowych

sytuacjach. Nie jest to pełny rejestr wszystkich czynności, które wykonujemy

dzięki myśleniu, ale w zupełności wystarczający. Sporządzenie kompletnego

wykazu zajęłoby nam dużo czasu i ostatecznie sprowadziłoby nas na manowce:

zaprzeczyłoby idei, którą propaguję na łamach tej książki “od ogółu do

szczegółu". Łatwo bowiem pogubić się w szczegółach i stracić z pola widzenia

ogólny sens i wątek. A niestety, z taką sytuacją w trakcie uczenia się czy

studiowania często mamy do czynienia. Zapamiętanie dziesiątków dat, definicji

czy praw, a nawet dowodów z analizy matematycznej odbywa się niestety, w

sposób wyrwany z kontekstu i sprowadza (niestety po raz kolejny) do

wkuwania. W rozdziale “Pamiętanie" sporo miejsca poświęciłem porównaniu

pamiętania materiału przyswojonego ze zrozumieniem i zapamiętanego metodą

wkuwania. Jednak rozumienie powinno stanowić najważniejszą umiejętność

ucznia, studenta i każdej istoty pragnącej prowadzić życie celowe i świadome.

Dlaczego napisałem powinno? Bo wielu z nas nie rozumie do końca tego, czego

się uczy.

Rozumienie stanowi fundament procesu uczenia się czy studiowania, a

także każdej innej działalności. Kluczem do życia pełnego sukcesów jest

zdolność do rozumienia własnych doświadczeń, niezależnie od tego, czy ich

źródłem są książki, (także prasa, radio i telewizja), ludzie (relacje, w jakie z nimi

wchodzisz) czy jakiekolwiek sytuacje, z jakimi masz na co dzień co czynienia.

Jeśli rozumiesz ideę to:

— prawdopodobnie ją zapamiętasz, ponieważ zrozumienie pozwala na

powiązanie jej z wiedzą, którą uprzednio zdobyłeś;

— jesteś w stanie umieścić ją w szerokim kontekście, co oznacza, że bez

trudu zastosujesz ją w innych sytuacjach niż ta, którą zaprezentowano w czasie

lekcji czy wykładu.

Wielu z was nie lubi matematyki czy fizyki, a wynika to głównie z faktu,

że wymienione przedmioty bazują na “trudnych" koncepcjach, które wszakże

przestają być trudne, jeśli się je... zrozumie. I tu mała dygresja. System

kształcenia stosowany w szkołach i na uczelniach wymaga przede wszystkim

pamiętania. Jeśli jesteś studentem, przyznaj się z ręką na sercu, ile pamiętasz z

danego materiału po dwóch czy trzech tygodniach od egzaminu. Mało! W

efekcie takiego kształcenia wyrobiłeś sobie strategie uczenia się przez

zapamiętywanie. A gdy przychodzi do rzeczywistej weryfikacji stopnia

przyswojenia danej wiedzy, zaczynają się problemy.

MYŚLENIE ROZSZERZA HORYZONTY

Każdy z nas ma określony horyzont myślowy, w ramach którego

interpretuje, klasyfikuje i rozumie otaczający go świat. Zrozumienie nowych

koncepcji czy idei często sprawia, że horyzont myślowy ulega poszerzeniu lub

innej przemianie. Jeśli np. w czasie lekcji języka obcego nauczyciel poleci

napisać drobne scenki, a potem odegrać je, to twój horyzont myślowy ulegnie

wzbogaceniu o nowe metody nauki języków obcych, odmienne od

“tradycyjnych" (czytanie i pisanie), a jednocześnie rozszerzy się, bowiem

uświadomisz sobie główny cel nauki języków — umiejętność naturalnego, tj.

ustnego, komunikowania się.

MYŚLENIE POZWALA UOGÓLNIAĆ

Rozumienie jest ciągłym procesem generalizowania. Na początku

tworzysz wąski horyzont myślowy do rozumienia świata, a następnie

rozszerzasz go w wyniku napływających nowych informacji.

Gdy ktoś z Afryki znajdzie się po raz pierwszy w kraju, w którym pada

śnieg, zamarzają rzeki i jeziora, to wyciągnie wniosek, że woda występuje w

przyrodzie nie tylko w stanie ciekłym (jak do tego był przyzwyczajony), ale

również i w stanie stałym.

MYŚLENIE ORGANIZUJE

Rozumienie umożliwia organizowanie nowo nabytych informacji. Stają

się one elementami ogólnej wiedzy, powiązanymi coraz bardziej

skomplikowaną siecią wzajemnych relacji. Stają się też bazą dla nowych idei,

inspirują nowe procesy myślenia.

MYŚLENIE A UCZENIE KONCEPCYJNE

Koncepcja stanowi zasadę, która znajduje zastosowanie w wielu

sytuacjach. Z reguły koncepcje prezentowane są w szczególnym kontekście z

kilkoma szczegółowymi przykładami. Zadaniem uczącego się jest

wydedukować zasadę z tych kilku przykładów, a następnie samodzielnie

rozszerzyć jej zastosowanie do nowych i różnych sytuacji.

Koncepcji możesz się uczyć na dwóch poziomach. Możesz zapamiętać

definicje wraz z przykładami i mieć cichą nadzieję, że pytania na klasówce,

kolokwium czy egzaminie ustnym będą dosłownie wynikały z przykładów lub

sprowadzały się do przedstawienia (skopiowania) jednego z nich. Jest to

pamięciowa koncepcja uczenia się, która nie ma nic wspólnego z uczeniem

koncepcyjnym.

Drugi poziom uczenia się nowej zasady wymaga zrozumienia. Rozumiesz

znaczenie koncepcji w tym sensie, że dostrzegasz:

— dlaczego ona “działa" w podanych przykładach,

— jak ją zastosować w nowych sytuacjach.

Im lepiej zrozumiałeś koncepcję, tym swobodniej możesz ją rozszerzać

poza podane (przez nauczyciela) przykłady do rozwiązywania różnych

problemów.

ZAPAMIĘTAJ: Jeśli nauczyciel czy wykładowca wymagają tylko

zapamiętania koncepcji, idź o krok dalej i postaraj się ją zrozumieć.

STRATEGIE SPRZYJAJĄCE UCZENIU SIĘ ZE

ZROZUMIENIEM

Podstawową cechą strategii sprzyjających zrozumieniu jest aktywność.

Strategie, o których mówimy, są metodami zapewniającymi, że twój umysł jest

aktywnie zaangażowany w proces uczenia, co znaczy, że ty rzeczywiście

pragniesz przyswoić sobie materiał, a nie występujesz w roli obserwatora.

ZAPAMIĘTAJ: Żeby zrozumieć koncepcję, musisz być aktywny, tj,

musisz pragnąć ją zrozumieć.

Co to jest myślenie?

Myślenie to złożona działalność realizowania przez umysł, polegająca na

ciągłym gromadzeniu, interpretowaniu, kojarzeniu nowych informacji z już

zgromadzonymi, tworzeniu i rozszerzaniu kategorii, generalizowaniu i

stosowanie tego, czego się nauczyłeś, do nowych sytuacji.

WYBRANE STRATEGIE

(Według “Stop Studying, Start Learning" — Richard Fenker i Rev

Mullins)

STRATEGIA NR 1: PARAFRAZUJ

Parafrazowanie jest to proces “opowiadania własnymi słowami" o tym, co

usłyszałeś lub przeczytałeś. Nierozsądnie byłoby parafrazować wszystko, czego

się uczysz. Jest to szczególnie przydatne, gdy nie jesteś pewien, że rozumiesz to,

co czytasz.

Jeśli przeredagujesz nowe idee czy koncepcje, posługując się znaną

terminologią, łatwiej ci będzie je zrozumieć i zapamiętać. W twoich pierwszych

próbach parafrazowania język powinien być prosty i naturalny. Dzięki temu

treść parafrazy będzie kojarzona przez twój umysł z wiedzą, którą już masz.

Gdy twoje rozumienie nowych idei się poprawi, to automatycznie

parafrazowanie stanie się bardziej złożone. Wiele terminów i koncepcji, które na

początku wydawały ci się bardzo trudne, uznasz z czasem za proste i naturalne.

Parafrazowanie jest sposobem na sprawdzenie, czy dobrze zrozumiałeś

nowy materiał. Jeśli naprawdę zrozumiałeś, parafrazowanie będzie dla ciebie

łatwe. Jeśli natomiast zrozumienie jest częściowe i opiera się na obcej ci

terminologii, to parafrazowanie będzie przeszkodą nie do pokonania.

ZADANIE: Przeredaguj swoimi słowami następujące zdanie: “Sprzężenia

zwrotne są podstawą interakcji zachodzących pomiędzy homo sapiens i

otoczeniem".

STRATEGIA NR 2: PYTANIE — ODPOWIEDŹ

Jest ona prosta. Sprowadza się do tego, że formułujesz pytania do

materiału, którego się uczysz, a następnie próbujesz na nie odpowiedzieć, nie

zaglądając do tekstu. Żeby sprawnie stosować tę strategię, musisz być w stanie

dobrze formułować pytania. W przeciwnym wypadku powinieneś najpierw

wyćwiczyć tę umiejętność.

Strategia “pytanie — odpowiedź" ułatwia zrozumienie czytanego tekstu,

ponieważ stanowi aktualny proces, w czasie którego kierujesz swoją uwagę na

ważne punkty materiału.

Jeśli nauczysz się zadawać sobie samemu znaczące pytania dotyczące

przyswajanego materiału, to z równie dobrym skutkiem możesz stosować tę

metodę w trakcie lekcji czy na ćwiczeniach. Łatwiej też będzie ci przewidzieć

pytania, które może zadać nauczyciel.

Pomoże ci to zorientować się, które części materiału rozumiesz, a których

nie.

Zadawanie pytań jest użytecznym ćwiczeniem zarówno w przypadku, gdy

jesteś w stanie na nie odpowiedzieć, jak też wtedy, gdy nie jesteś. Drugi

przypadek informuje, że potrzebujesz dodatkowej nauki i określa, w którym

miejscu materiału potrzebna ci pomoc. Stwierdzisz też, że proces formułowania

pytań bardzo ci ułatwi zrozumienie materiału.

STRATEGIA NR 3: BĄDŹ NAUCZYCIELEM

Ta metoda odznacza się cechami dwóch pierwszych. Wyobraź sobie, że

mniej zdolnemu przyjacielowi masz wyjaśnić zagadnienia, których się uczysz.

Twoje wyjaśnienia powinny być jasne i wyrażone prostym językiem. Jeśli jesteś

niepewny, czy właściwie zrozumiałeś niektóre partie materiału, to zapewne twój

wyimaginowany przyjaciel też będzie miał kłopoty z ich zrozumieniem, i tam

właśnie zada ci najwięcej pytań. Jeśli natrafisz na pytania, na które nie jesteś w

stanie odpowiedzieć jasno, to skorzystaj z pomocy nauczyciela czy koleżanki.

STRATEGIA NR 4: ZRÓB TO SAM

Znajduje ona szczególne zastosowanie podczas uczenia się materiału z

fizyki, chemii czy biologii. Stosując ją, możesz np. przetestować w wannie

prawo Archimedesa. Łatwo je zrozumiesz i niełatwo... zapomnisz.

MYŚLENIE WIZUALNE

(Na podstawie książki: “Stop Studying, Start Learning" — Richard

Fenker i Rev Mullins).

Myślenie wizualne, jak zaznaczyłem w rozdziale “Co dwie półkule, to nie

jedna", stanowi umiejętność realizowaną przy użyciu prawej półkuli mózgowej.

Odpowiednio wyćwiczone, może być drogą do poprawy: , •

pamięci,

rozwiązywania problemów,

umiejętności rozumienia

kreatywności,

samooceny,

samokontroli.

ZADANIE: Zastanów się, które z podanych wyżej umiejętności chcesz

poprawić. W ten sposób zmobilizujesz siebie do ćwiczeń w myśleniu

wizualnym. W dzienniku zapisz intencję poprawy, wyszczególniając te

umiejętności. Czytaj tę intencję (najlepiej na głos) rano i wieczorem. Myślenie

wizualne to myślenie za pomocą obrazów lub wyobrażeń

zamiast słów.

ELEMENTY MYŚLENIA WIZUALNEGO

• “Widzenie", polegające na właściwym wizualnym odbiorze świata.

• “Wyobrażanie sobie", czyli tworzenie obrazów umysłowych.

• “Rysowanie", czyli prezentowanie tych idei w umyśle w jakiś sposób.

Umiejętności te w szkołach nie są rozwijane, gdyż nauczanie ma

charakter werbalno-analityczny i sprowadza się do czytania, pisania, mówienia i

matematycznego wnioskowania. Jeszcze nie wszystko stracone. Możesz

rozwinąć te umiejętności poprzez dokładne prze-'' studiowanie tego rozdziału, a

przede wszystkim poprzez wykonywanie j zawartych w nim ćwiczeń.

MYŚLENIE WIZUALNE A PERCEPCJA (ODBIÓR)

Prawie każda działalność do pewnego stopnia zawiera w sobie myślenie

wizualne, na przykład chodzenie, jazda samochodem, czytanie, pisanie itp.

Mówiąc inaczej, każda czynność zawierająca wizualną percepcję zawiera

wizualne myślenie. Ale jest też wiele innych form myślenia wizualnego. Należą

do nich między innymi pamięciowe obrazy z przeszłości, które wyobrażasz

sobie w twoim umyśle.

ZADANIE: Przypomnij sobie poprzez wyobrażenie twoje piąte urodziny.

Gdy masz z tym trudności, to wróć do ćwiczenia później, gdy wyćwiczysz już

swoje myślenie wizualne.

Innym przykładem myślenia wizualnego nie związanego z percepcją jest

snucie marzeń na jawie, zwane też bujaniem w obłokach lub fantazjowaniem.

Fantazjowanie może dotyczyć marzeń, życzeń, rozwiązywania problemów,

twórczości, itp. Jego akcja może się toczyć w przeszłości, teraźniejszości i

przyszłości. Bujanie w obłokach stanowi jedną z ważniejszych przyczyn

kiepskiej koncentracji, a co za tym idzie o wiele mniej efektywnego uczenia się.

Zatem proponuję: Zamiast fantazjować, naucz się myśleć wizualnie.

Czynności, przy których myślenie wizualne jest bardzo pomocne:

• Zapamiętywanie.

Wizualizując materiał, który pragniesz zapamiętać, wpływasz na

powstawanie połączeń, które przenoszą informacje z pamięci krótkoterminowej

do długo terminowej. Pamiętanie materiału przyswojonego zarówno poprzez

zrozumienie, jak i metodą wkuwania można bardzo poprawić dzięki

zastosowaniu wizualizacji. Nie tylko, że przyspiesza ona proces zapamiętywania

nowych treści, ale też pomaga przypominać je sobie, dostarczając dodatkowych

“tras", umożliwiających dotarcie do zmagazynowanych informacji.

• Rozwiązywanie problemów i rozumienie.

Przy omawianiu tych zagadnień zaznaczyłem, że istotnym dla nich

czynnikiem jest czas. Potrzebujemy go, aby zmienić lub rozszerzyć nasz pogląd

na świat poprzez dołączenie nowych informacji, zestawić fakty, aby stworzyć

najlepsze warunki do rozwiązania problemu. Wizualizacja bardzo przyspiesza te

procesy, umożliwiające widzenie wszystkich składników nowych sytuacji i

problemu równocześnie.

• Działania kreatywne.

Wyobraźnia jest kategorią często wspominaną przy opisywaniu procesów

myślowych, na których opiera się praca twórcza. Tworzenie to w dużej mierze

proces wizualny, zawierający bieżące wyobrażenia, bujanie w obłokach, sny lub

wspomnienia. Większość metod pozytywnego wpływania na zdolności twórcze

bazuje na wprowadzaniu danej osoby w nastrój pozwalający na spontaniczną

wizualizację lub przepływ wewnętrznych wyobrażeń.

Dlatego, gdy poprawisz swoją umiejętność wizualnego myślenia, to

zwiększysz swój potencjał twórczy.

• Samokontrola.

Wyobrażenia, które tworzymy o sobie samych, wpływają na to, jak

myślimy, zachowujemy się i czujemy w świecie rzeczywistym. Dzięki temu —

jeśli wyrobimy w sobie umiejętność kontrolowania wewnętrznych zakłóceń i

widzenia siebie w pozytywnym świetle — nasze relacje z ludźmi i generalnie ze

światem radykalnie się poprawią. Jakże prawdziwe jest stwierdzenie: “Jesteś

tym, kim myślisz, że jesteś". Ja zaś proponuję swobodną parafrazę znanego

porzekadła: “Jak się widzisz (wizualizujesz), tak się z życia cieszysz".

CZYNNOŚCI PRZED ROZPOCZĘCIEM WIZUALIZACJI

1. Znajdź odosobnione, spokojnie miejsce, w którym nikt i nic nie będzie

ci przeszkadzać.

2. Wprowadź się w stan relaksu, wykorzystując ćwiczenia relaksacyjne z

rozdziału “Denerwowanie się". Jeśli chcesz wzmóc efekt, zastosuj też ćwiczenia

z rozdziału “Co dwie półkule, to nie jedna".

3. Gdy jesteś już zrelaksowany, skoncentruj się na obrazach, które mają

stanowić treść ćwiczeń wizualizacyjnych (będą podane w dalszej części tego

rozdziału). Jeśli pojawia się jakaś natarczywa myśl, to pozwól jej “dryfować"

lub “odpłynąć". Nie skupiaj na niej swojej uwagi, to szybko zniknie.

4. Zauważaj (i utwierdzaj się wewnętrznie w tym przeświadczeniu), że

wizualizowane obrazy stają się coraz bardziej wyraziste i żywe, co dowodzi, że

twoja zdolność do koncentrowania się jest coraz doskonalsza.

5. Pamiętaj, że wizualizacja to proces, w którym nie ma miejsca na twoje

dialogi wewnętrzne. Na początku ćwiczeń wizualizacyjnych będą one stanowić

dość dużą przeszkodę. Negatywne myśli na temat samego siebie oraz jakości

wizualizowanych obrazów są bardzo destruktywne. Jeśli piskliwy, natrętny

głosik stale będzie cię przekonywał, że nie jesteś dobry w tym, co robisz lub że

wyobrażane przez ciebie obrazy są bardzo niewyraźne, to powinieneś go

zlekceważyć i najnormalniej w świecie skierować swoją uwagę z powrotem na

wyobrażenie.

ĆWICZENIA WIZUALIZACYJNE

1. Zacznij od wizualizowania kolorów. Napełnij swój umysł kolorem

niebieskim, zielonym, czerwonym czy jakimkolwiek innym, jaki wybierzesz.

Skoncentruj w pełni swoją świadomość na widzeniu kolorów wyraźnych i

czystych. Jeśli kolory tworzone przez twój umysł wydają ci się być niewyraźne

(najprawdopodobniej na początku tak będzie), to koncentruj się na cechach

różniących kolory między sobą, np. na tym, jak zielony różni się od żółtego.

Koncentruj się na różnicy, zgłębiaj ją i w ten sposób kolory będą stawać się

coraz bardziej

wyraźne.

2. Następnie spróbuj wyobrażać sobie znane ci geometryczne kształty,

takie jak okrąg, kwadrat czy trójkąt. Na początku narysuj jeden z tych kształtów

na kartce (najlepiej z bloku rysunkowego) i umieść go przed sobą na poziomie

oczu. Pozwól twojemu “wewnętrznemu oku" analizować każdą część figury w

detalach, jej wielkość, kształt czy kolor. Wizualizuj obiekt obracający się.

Nie popadaj w przygnębienie, jeśli będziesz mieć kłopoty z wykonaniem

tego ćwiczenia i nie wyciągaj pochopnych wniosków. Niektórym ludziom

przychodzi o wiele trudniej wyobrażać sobie abstrakcyjne kształty niż konkretne

obiekty czy twarze. Zapewne ty właśnie do nich należysz.

3. Kolejny krok to wyobrażanie sobie znanych ci obiektów

trójwymiarowych, takich jak krzesło, piłka, pomidor, ołówek, szklanka. Umieść

przedmiot w niedalekiej odległości przed sobą i zrelaksuj się. Następnie

obserwuj go, potem zamknij oczy i staraj się go wizualizować. W czasie tego

ćwiczenia studiuj przedmiot w szczegółach i staraj się dołączać je do twojego

umysłowego obrazu. Następnie zrelaksuj się jeszcze bardziej i pozwól umysłowi

wykreować obraz przedmiotu bez krytycznych uwag ze strony wewnętrznego

głosu.

4. Wizualizuj znane ci osoby lub zwierzęta. Koncentruj się na twarzy,

studiuj dokładnie każdy szczegół. Następnie pozwól twojej wyobraźni na

zmianę perspektywy. Patrz wewnętrznym wzrokiem z daleka, a potem z bliska.

Oglądaj twarz z prawej strony, z lewej strony i na koniec z tyłu. Możesz

wyciągnąć wniosek, że wizualizowanie nie podlega prawom fizycznym. Możesz

przybliżyć obiekt lub poruszać się wokół niego (siedząc, rzecz jasna, w

miejscu).

5. Następnie wizualizuj znany ci dom czy budynek, wyobrażaj sobie, że

otwierasz drzwi i wchodzisz do środka. Studiuj podłogę przed tobą, to, co

znajduje się na ścianach. Pozwól twojemu “wewnętrznemu oku" na

przemieszczanie się z pokoju do pokoju i rejestrowanie mebli, kolorów, okien,

obrazów wiszących na ścianach i innych szczegółów. Następnie wyjdź z

budynku i badaj jego otoczenie tak samo jak wcześniej, wychwytując szczegóły.

6. Teraz wizualizuj dynię. Jasnopomarańczową dynię z zieloną łodygą.

Wyobraź sobie, że ta dynia unosi się przed tobą, powoli do sufitu. Pozwól jej

opaść do poziomu twoich oczu i obserwuj, jak obraca się szybciej i szybciej.

Nagle zatrzymuje się i zaczyna się robić mniejsza i mniejsza, aż osiąga wielkość

jabłka. Potem zmienia kolor i staje się jasnoniebieska, następnie zielona, aż w

końcu z powrotem pomarańczowa.

7. Wyobraź sobie siebie samego leżącego wygodnie na łóżku. Dokonaj w

umyśle przeglądu twojego pokoju, przyglądaj się znanym ci przedmiotom i

meblom. Następnie powtórz ten przegląd, ale tym razem w wyobraźni. Poruszaj

się po pokoju, przyglądając się z bliska przedmiotom, meblom, oknom i

drzwiom. Potem popatrz na okno i odczuj (w wyobraźni oczywiście), jak powoli

i delikatnie lecisz w jego kierunku i w końcu wylatujesz na zewnątrz. Odczuwaj,

jak szybujesz w powietrzu coraz wyżej i wyżej, aż znajdziesz się ponad okolicą,

w której mieszkasz. Obserwuj z tej perspektywy ulice, domy i drzewa.

Następnie zacznij łagodnie i powoli szybować z powrotem na ziemię. Wyląduj

delikatnie na swoich stopach.

8. Teraz wizualizuj bardzo szczególne dla ciebie miejsce, na przykład

takie, gdzie najchętniej spędzasz wakacje, albo takie, które bardzo chcesz

odwiedzić. Może to być miejsce wykreowane przez twoją wyobraźnię. Powinno

ono być ciche i spokojne. Ty znajdujesz się w tym miłym dla ciebie otoczeniu i

czujesz się bardzo dobrze. Obserwuj kolory, kształty i inne cechy tego miejsca.

Jeśli znajdujesz się w środowisku przyrodniczym, to odczuwaj ciepło promieni

słonecznych i lekki podmuch wiatru. Wychwytuj zapachy i odgłosy. Możesz

zapragnąć odwiedzać to miejsce wiele razy później, w przyszłości. Wizualizuj

siebie przybywającego tam, aby wypocząć, rozwiązać problem lub wykonać

jakieś ćwiczenie.

9. Wyobraź sobie, że w twoim szczególnym miejscu spotykasz bardzo

mądrą osobę lub duchowego przewodnika. Kreuj w swoim umyśle obraz siebie

samego witającego bardzo serdecznie tę osobę i wyrażającego jej szacunek.

Twój przewodnik może być osobą rzeczywistą lub wyimaginowaną.

Wizualizuj siebie zadającego mu pytania. Pragniesz, aby ci pomógł rozwiązać

twoje problemy, np. szkolne. Uważnie wysłuchaj tego, co ci powie.

10. Wyobraź sobie inne specjalne miejsce, twoje stanowisko pracy, a

precyzyjnie nauki, w którym znajdują się wszystkie potrzebne ci narzędzia czy

przybory. Teraz wyobraź sobie w twoim miejscu pracy ekran, na którym

pojawia się każde wyobrażenie, które pragniesz przywołać. Zauważ, że twój

przewodnik duchowy może cię tu odwiedzić, gdy będziesz go potrzebować.

Ćwicz widzenie ludzi i przedmiotów na twoim ekranie.

JAK WYKONYWAĆ PODANE WYŻEJ ĆWICZENIA

• Wizualizuj w stanie relaksu.

• Ćwicz z zamkniętymi oczami (z wyjątkiem fragmentów ćwiczenia,

gdzie wstępnie przypatrujesz się rzeczywistym obiektom).

• Wykonuj każde ćwiczenie przynajmniej raz dziennie (możesz

częściej) przez 7-10 dni i dopiero przechodź do następnego ćwiczenia.

ZADANIE: Jest to właściwy moment na przerwę w lekturze tego

rozdziału. Zrelaksuj się i spróbuj wykonać ćwiczenie wizualizacyjne nr 1. Jeśli

nie widzisz kolorów, to dowód na to, że wykonywanie tych ćwiczeń jest dla

ciebie bardzo wskazane.

INNE ĆWICZENIA WIZUALIZACYJNE

Jeśli chcesz szybciej rozwinąć swoje myślenie wizualne, wykonuj

dodatkowo następujące ćwiczenia: • Zarys figury.

Weź dwa kawałki papieru — jeden czarny, drugi w innym, kontrastowym

kolorze (żółty, zielony). Z kolorowego papieru wykonaj trójkąt i umieść go w

środku czarnej płaszczyzny. Następnie powieś ten czarny papier z trójkątem w

środku na ścianie, tak aby środek trójkąta znajdował się na wysokości twoich

oczu, gdy ty siedzisz na krześle. Następnie zrelaksuj się metodą podaną w tej

książce lub inną.

Potem wpatruj się w środek trójkąta przez przynajmniej 30 sekund i

szybko przesuń wzrok na pustą ścianę. Będziesz widzieć zarys trójkąta, ale

czarnego. Do tego ćwiczenia możesz wykorzystać również inne figury

geometryczne.

• Pobudzanie siatkówki oka.

Zamknij oczy (najlepiej w ciemnym pomieszczeniu) i delikatnie pocieraj

lub uciskaj swoje powieki. To pobudzenie wywoła wrażenie błysków światła.

Próbuj z nich utworzyć wzory mające konkretny kształt.

• Fotografia w umyśle.

Udawaj, że twój umysł jest aparatem fotograficznym. Popatrz szybko na

swoje otoczenie, następnie zamknij oczy i spróbuj wyobrazić sobie scenę, którą

“fotografowałeś", tak wyraźnie jak to możliwe. Gdy nabędziesz pewnego

doświadczenia, staraj się szkicować szczegóły oglądanej sceny.

• Czytanie z wyobrażaniem sobie.

Kiedy czytasz, staraj się przetransformowywać dialogi występujące w

książce w wizualne obrazy. Twórz swoje własne historie lub obrazy jako

odpowiedniki słownych stwierdzeń. Przy większej praktyce ta metoda może

pomóc w zapamiętywaniu nawet abstrakcyjnego materiału.

• Wizualne ramy skojarzeniowe.

Staraj się jak najczęściej wykorzystywać i wykonywać samemu diagramy,

plany organizacyjne, wykresy i mapy. Zawierają one schematyczny obraz

poszczególnych elementów i ich połączeń, dzięki czemu łatwiej możesz je sobie

wyobrazić i zapamiętać.

• Sny.

Staraj się kontrolować twoje sny. Przed snem, zanim zaśniesz, gdy jesteś

już w stanie relaksu, wypowiedz sobie w myślach, o czym chciałbyś śnić.

Następnie powiedz sobie, że jak się obudzisz, to chcesz sen zrozumieć i

zapamiętać go.

ROZDZIAŁ IX

PAMIĘTANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Dowiesz się, że kluczem do dobrej pamięci jest sprawne

przypominanie sobie.

• Poznasz rodzaje pamięci.

• Zrozumiesz, dlaczego masz kłopoty z przypominaniem sobie,

• Dotrze do twojej świadomości, co najłatwiej odtworzyć z pamięci.

• Poznasz efektywne techniki pamięciowe.

• Z rozrzewnieniem będziesz przypominać sobie czasy, kiedy l

zapominałeś.

PAMIĘTANIE

Wystarczy, że zawodzą cię nerwy, po co ma cię jeszcze zawodzić pamięć.

Opracowując tę książkę, najwięcej czasu poświęciłem zgłębianiu

zagadnień związanych z pamięcią. Dlaczego? Przyczyn jest wiele. Wymienię

najważniejsze z nich.

1. Dążę do poprawienia własnej pamięci, gdyż zamierzam niejednego się

jeszcze nauczyć, a do tego celu efektywna pamięć jest mi jak najbardziej

potrzebna.

2. Zapamiętywanie materiału zajmuje przeciętnemu uczniowi czy

studentowi 70 do 90 proc. czasu poświęconego na naukę. Już ta jedna przyczyna

jest chyba wystarczająca, aby pamięci poświęcić w tej książce sporo miejsca.

Bez zapamiętywania nie tylko nie ma nauki, ale nawet szans na samodzielną

egzystencję. Jak nasze ciało nie obejdzie się bez pożywienia, tak mózg

potrzebuje informacji docierających poprzez słuch, wzrok i pozostałe zmysły.

Dla właściwego gospodarowania tymi informacjami mózgowi potrzebna jest

pamięć, którą rzecz jasna posiada. Czym zatem jest pamięć? Jest to proces

magazynowania informacji. Ta uproszczona definicja pomija istotny fakt, że

zjawisko pamiętania składa się z dwóch odrębnych procesów:

— kodowania, czyli magazynowania informacji.

— odtwarzania zakodowanego materiału, czyli przypominania sobie w

późniejszym okresie.

Większość z was uważa, że ma słabą pamięć, co utożsamia z

niedoskonałą umiejętnością zapamiętywania. Jest to błędne mniemanie,

ponieważ nasz mózg rejestruje wszystkie informacje (żaden radar mu w tym nie

dorówna), a problem słabej pamięci sprowadza się do kłopotów z

przypominaniem sobie. Okazuje się, że tę umiejętność można wyćwiczyć.

Obiecuję ci, że rozwiniesz swoją pamięć, korzystając z praktycznych

wskazówek zawartych w tym rozdziale i oczywiście w innych publikacjach

poświęconych pamięci.

RODZAJE PAMIĘCI

• PAMIĘĆ IRONICZNA

Stanowi fotograficzną formę pamięci i trwa bardzo krótko — do jednej

sekundy. Używasz jej na przykład przy grach komputerowych, gdy na ekranie

przez chwilę pojawia się punkt i znika.

• PAMIĘĆ KRÓTKOTERMINOWA

Jest to natychmiastowa pamięć do odbioru informacji wzrokowych i

słuchowych i trwa kilka sekund. Na podstawie badań stwierdzono, że jej

pojemność wynosi do siedmiu pozycji (dlatego numery telefoniczne nie mają

więcej niż siedem cyfr).

ZADANIE: Poniżej podano trzy różne numery telefonów. Postaraj sieje

zapamiętać (najpierw doczytaj polecenie do końca!). Przeczytaj pierwszy

numer, odwróć od niego wzrok na , •{'.:•.. pięć sekund i powtórz go z pamięci.

Nie powinno ci to sprawić większych kłopotów. Następnie przeczytaj drugi

numer, ale tym razem postaraj się przypomnieć go sobie po minucie (nie rób nic

w tym kierunku, aby go zapamiętać). Jest mało prawdopodobne, abyś ten numer

odtworzył bezbłędnie. W przypadku trzeciego numeru po przeczytaniu odwróć

wzrok na minutę, ale w tym czasie powtarzaj go w myśli z zamiarem

zapamiętania. Najprawdopodobniej odtworzysz go bezbłędnie, bo przez

powtarzanie przesłałeś go z pamięci krótkoterminowej do długoterminowej.

748-5241 362-7958 694-5312

• PAMIĘĆ DŁUGOTERMINOWA

Stanowi podstawowy rodzaj pamięci używany w procesach uczenia się i

studiowania. Informacje zawarte w pamięci długoterminowej są potencjalnie dla

nas dostępne. Potencjalnie dlatego, że faktyczna dostępność zależy od metody

zapamiętywania (uczenie przez wkuwanie oraz uczenie ze zrozumieniem).

Na czym polega wkuwanie, niewątpliwie wiesz. Stanowi ono niestety

podstawową formę uczenia się. Oczywiście, gdy masz do zapamiętania dużo

historycznych dat, terminów medycznych czy definicji matematycznych, to

zastosowanie metody wkuwania nie przynosi ci ujmy. Ten materiał do

zapamiętania nie jest ze sobą powiązany. Technikę wkuwania musisz też

stosować w czasie pierwszych lekcji czy wykładów z danego przedmiotu, gdy

używana terminologia, a także każda informacja są autentycznie nowe. Po

niedługim czasie przyswoisz podstawy wiedzy, a nowy, przybywający materiał

będziesz zapamiętywać poprzez odnoszenie go do wiedzy, którą już masz.

ZAPAMIĘTAJ: Zapamiętywanie jest efektywne, gdy je realizujesz przez

odwoływanie się do wcześniej przyswojonego materiału.

Zapamiętywanie ze zrozumieniem może nastąpić wtedy, gdy masz ramy

dla nowo przyswojonych informacji w postaci treści już zapamiętanych —

podobnych lub związanych z materiałem, który chcesz sobie przyswoić. Działa

tu zasada asocjacji, czyli skojarzeń, która będzie omówiona w dalszej części

tego rozdziału.

DLACZEGO NIE PAMIĘTAMY

• NEGATYWNE WYOBRAŻENIA O NAS SAMYCH

ZAPAMIĘTAJ: Pierwszym krokiem do poprawy twojej pamięci jest

uwierzenie we własne zdolności do przypominania sobie.

Jakże często mówimy: “Nie mam pamięci do nazwisk", “Zapamiętywanie

cyfr sprawia mi kłopoty", “Ta przeklęta anatomia nigdy nie wejdzie mi do

głowy". W ten sposób zachęcamy nasz umysł, żeby nawet nie próbował

zapamiętać. Budujemy mu pewne usprawiedliwienie, by potem powiedzieć: “A

nie mówiłem, że nie mam pamięci do...". Jeśli tak postępujesz, to prowadzisz

dywersję w stosunku do samego siebie.

ZADANIE: Walcz ze swoimi negatywnymi myślami na temat twojego

przypominania za pomocą afirmacji, sugestii, wizualizacji, autohipnozy i

zapisywania ich (informacje na temat wymienionych metod znajdziesz w tej

książce).

• SŁABE WRAŻENIA

Trudno jest przypominać sobie coś, co od samego początku nie wywarło

na nas większego wrażenia. Prawdopodobne przyczyny tego stanu rzeczy to:

— nieprzywiązywanie wagi do informacji,

— brak czasu na jej przyswojenie,

— brak koncentracji.

• NIEWYKORZYSTYWANIE TEGO, CO ZAPAMIĘTALIŚMY Jeśli

chcesz mieć sprawną pamięć (nie tylko do sytuacji, typu: “Ja ci tego nigdy nie

zapomnę!"), to musisz jej używać. Niemiecki psycholog, Herrman Ebbinghaus,

badający zdolność zapamiętywania stwierdził, że przeciętnie w ciągu godziny

zapominamy 70 proc. tego, czego się nauczyliśmy, a w ciągu 48 godzin aż 84

proc.!

ZASTANÓW SIĘ: Czy chcesz tolerować takie marnotrawstwo i

lekceważyć twój mózg?

• PODOBIEŃSTWO MATERIAŁU DO ZAPAMIĘTANIA

Uczenie się po sobie podobnych przedmiotów, np. matematyki i fizyki

czy języka niemieckiego po angielskim spowoduje zachodzenie na siebie nowo

przyswojonych informacji i twój mózg będzie mieć kłopoty z ich właściwą

organizacją, a ty z należytym ich odtworzeniem.

• BRAK TRENINGU

Żeby być w czymś dobrym, trzeba ćwiczyć. No, może ludzie z genialną

pamięcią nie muszą tego robić, ale oni też mają kłopoty, tyle że z

zapominaniem.

CO NAJLEPIEJ SOBIE PRZYPOMINAMY

Najlepiej przypominamy sobie informacje wprowadzone do pamięci

długoterminowej w pewien określony sposób, przy zaistnieniu pewnych

uwarunkowań lub okoliczności bądź charakteryzujące się określonymi cechami.

Omówimy kolejno wszystkie te istotne elementy. • EFEKT POCZĄTKU I

KOŃCA

W przypadku lekcji (sesji uczenia się) najlepiej przyswajasz sobie

informacje podawane (samodzielnie odszukane, np. w podręczniku)

na początku i na końcu okresu przeznaczonego na naukę. Najmniej

pamiętasz materiał ze środka tego okresu. Rób krótsze sesje uczenia się.

• NIEDAWNY CZAS ZAISTNIENIA

Z różnych równorzędnych informacji o wiele lepiej przypominasz sobie

te, które przyswoiłeś sobie niedawno niż te z przeszłości. Jeśli uczyłeś się

dwóch przedmiotów jednego po drugim, łatwiej przypomnisz sobie materiał z

tego, którego uczyłeś się ostatnio.

• SKOJARZENIA LOGICZNE

Łatwiej przypominasz sobie informacje, które mają wspólne cechy lub są

logicznie związane. O wiele łatwiej, na przykład, jest przyswajać i odtwarzać z

pamięci słówka z języka obcego, gdy łączy je wspólny temat (pogoda, podróże

itp.).

• SKOJARZENIA ZMYSŁOWE

Angażowanie w proces zapamiętywania możliwie wielu zmysłów (nie

tylko' tradycyjnych rejestratorów pamięciowych, to' znaczy wzroku i

słuchu).bardzo ułatwia przypominanie. Jeśli, na przykład, na lekcji botaniki

przeprowadzonej w plenerze będziesz poznawać rośliny poprzez dotykanie ich,

to wiadomości na ich temat łatwiej ci utkwią w pamięci. <• ELEMENTY

WYRÓŻNIAJĄCE SIĘ LUB RÓŻNIĄCE JAKOŚCIOWO

Gdy zauważysz na ulicy Murzyna, to niewątpliwie prędzej go

zapamiętasz niż napotkanych rodaków.

• SILNE WRAŻENIA

Najlepiej zapamiętujemy przedmioty lub wydarzenia absurdalne,

wulgarne, głośne, bardzo kolorowe.

• KONTEKST EMOCJONALNY

Nie tak łatwo zapominamy osoby, które wyrządziły nam krzywdę lub

były obiektem naszej miłości. To dosyć oczywiste stwierdzenie. Ale nie każdy

wie, że osoby szczęśliwe i pogodne mają większą łatwość przypominana sobie

informacji. Istnieje też zasada, że najłatwiej przypominamy sobie informacje,

jeśli jesteśmy w takim samym stanie emocjonalnym, w jakim byliśmy, gdy

wprowadzaliśmy je do pamięci. Z reguły uczysz się w spokojnej atmosferze i

gdy zdenerwowany idziesz do odpowiedzi czy na egzamin, to wiedza

“wyparowuje" ci z głowy i wielu informacji nie jesteś w stanie sobie

przypomnieć. A kiedy po odpowiedzi czy egzaminie ochłoniesz, to jak za

dotknięciem czarodziejskiej różdżki luki w pamięci znikają.

PAMIĘTAJ: Uczysz się, gdy jesteś spokojny i opanowany, więc w trakcie

egzekwowania twojej wiedzy też zachowuj spokój.

• RZECZY I FAKTY WAŻNE OSOBIŚCIE

O wiele łatwiej jest zapamiętać i, rzecz jasna, przypomnieć sobie dzień

imienin hojnej ciotki niż takiej, która jest sknerą i nawet raz do roku nie dała na

lody.

• POWTARZANIE

Ci z was, którzy oglądają wiadomości telewizyjne kilka razy w ciągu

dnia, doskonale wiedzą, na czym polega zjawisko dobrego zapamiętywania

materiału wielokrotnie powtarzanego.

• PRZEGLĄDANIE

Przeglądanie materiału, który już czytaliśmy, lub notatek sporządzonych

przy czytaniu bardzo ułatwia przywoływanie z pamięci] zakodowanych

informacji.

EFEKTYWNE TECHNIKI PAMIĘCIOWE

Techniki te, ze względu na ich różny charakter, można podzielić J na

cztery kategorie:

• Ułatwiające organizację zapamiętywania i materiału do zapamiętania.)

• Angażujące ciało.

• Wykorzystujące specyficzne właściwości mózgu.

• Ułatwiające przypominanie sobie.

o ogólne informacje wprowadzające, np. od kolegów ze starszego roku.

Jeśli wybierasz się na jakiś odczyt, idź przedtem do biblioteki i przeczytaj coś,

co będzie związane z tematem tego odczytu.

3. Ucz się całości, nie części.

Nawet, jeśli masz się zapoznać tylko z częścią danego rozdziału, to i tak

przejrzyj cały, bo wtedy twój mózg będzie miał możliwość korzystania z

większej liczby skojarzeń i informacje będą w nim o wiele lepiej

“zakorzenione".

4. Spraw, żeby materiał, którego się uczysz, był dla ciebie ważny.

Żołnierze szkoleni na saperów mogliby tu stanowić wzór. Wiadomo,

czym im grozi niedouczenie, toteż możesz być pewien, że nie tracą czasu

przeznaczonego na naukę. Ale ty również powinieneś się zmobilizować i

stworzyć sobie właściwą motywację. Ucząc się matematyki, pamiętaj np. o

egzaminie na politechnikę.

5. Twórz skojarzenia (asocjacje).

Kojarz nowo uzyskane informacje z tymi, które już masz. Jeśli poznasz

dziewczynę o imieniu Eliza, to skojarz ją z Orzeszkową i w ten sposób

przypomnienie sobie jej imienia przyjdzie ci bardzo łatwo.

ZADANIE: Zastanów się, w jaki sposób możesz się przyczynić do lepszej

organizacji materiału, który masz zapamiętać. Gdy coś wymyślisz, zapisz w

dzienniku, wypróbuj i gdy jest ci pomocne, stosuj. .

ORGANIZUJ ZAPAMIĘTYWANIE

1. Bądź uważny.

Jest to pierwszy krok do efektywnego zapamiętywania. Zwróć uwagę, w

którym miejscu strony znajduje się dana informacja, jakim jest zapisana

drukiem, czy wspierają ją elementy graficzne. W ten sposób poprawiasz swoją

koncentrację.

2. Sprawdzaj przyswajane informacje.

Upewnij się, czy dobrze usłyszałeś. Gdy masz wątpliwości, to pój lekcji

poproś nauczyciela o wyjaśnienie.

Jeśli poznałeś nową osobę i nie jesteś pewien, czy dobrze zapamiętałeś jej

imię, to poproś o powtórzenie.

3. Stosuj zasadę od ogółu do szczegółu.

Czytanie książki rozpocznij od zapoznania się ze spisem treści. Następnie

przerzuć kartki i przyjrzyj się zawartości rozdziałów. Przed l udaniem się na

pierwszy wykład z danej dziedziny postaraj siej

ANGAŻUJ SWOJE CIAŁO

1. Ucz się aktywnie w ruchu.

Najlepiej i najszybciej człowiek uczy się przez działanie, a z drugiej

strony, gdy twoje ciało jest w ruchu, to przepędzasz senność i znużenie. Aby

uczyć się aktywnie, wstań, pochodź z książką po pokoju, czytaj na głos

(najlepiej zmieniając co jakiś czas intonację), recytuj, wymachując przy tym

rękami. W ten sposób w proces uczenia się zaangażujesz całe ciało. Ponadto

taka forma uczenia się będzie ci sprawiać przyjemność.

2. Zrelaksuj się.

Stan relaksu, o czym już nieraz w tej książce była mowa, jest

dobroczynny zarówno dla umysłu, jak i dla ciała. Gdy jesteś zrelaksowany, to

szybciej zapamiętujesz informacje i szybciej je sobie przypominasz.

Szczególnie, gdy zrelaksujesz ciało i umysł, o czym jest mowa w rozdziale “Co

dwie półkule, to niejedna". Jak się relaksować, czytaj w rozdziałach:

“Denerwowanie się" i “Co dwie półkule, to niejedna".

ZADANIE: Żeby nie wyjść z wprawy, przed czytaniem dalej wykonaj

ćwiczenie relaksacyjne.

3. Twórz obrazy.

Rysuj rysunki, diagramy czy mapy myślowe związane z tym, czego się

uczysz. Spróbuj to robić ręką nie dominującą. Będziesz się śmiał ze swojej

nieporadności, ale nie będzie to śmiech ironiczny. Tak śmiali się twoi rodzice,

aby zachęcić cię do dalszych prób, gdy przewracałeś

?

się ucząc się chodzić.

4. Powtarzaj i recytuj.

Powtarzając na głos z jednej strony używasz języka, ust i gardła, aby

wypowiadać zdania (angażujesz ciało), a z drugiej słyszysz tekst (czyli jest tak,

jakbyś go dwa razy przeczytał). Użycie dwóch zmysłów naraz (oczu i uszu),

wykorzystanie efektu powtórzenia i zaangażowanie ciała daje doskonałe

rezultaty.

ZAPAMIĘTAJ: Powtarzanie i recytowanie na głos jest bardzo

efektywnym sposobem wpływania na proces zapamiętywania, a następnie

skutecznego odtwarzania. Już samo powtarzanie, niekoniecznie na głos, jest

prostym i skutecznym sposobem na posiadanie świetnej pamięci.

5. Zapisuj.

Zapisywanie (niegłupi wymyślił robienie ściągawek) sprawia, że sporo

zapamiętujesz. Jeśli masz nauczyć się czegoś ważnego lub jeśli masz kłopoty z

pamięciowym przyswojeniem sobie czegoś, np. równania chemicznego, to

zapisuj to nie tylko raz, ale wiele razy. Można rzec do skutku. Proces

zapisywania angażuje analityczno-logiczną lewą półkulę mózgową i pozwala

dostrzec luki czy nieścisłości w naszej wiedzy. Ponadto pisanie jest procesem

fizycznym angażującym dłoń, palce, mięśnie ręki i tak samo jak chodzenie

zapobiega senności czy znużeniu, stanom jakże często nachodzącym nas, gdy

siedzimy nieruchomo.

WYKORZYSTUJ WŁAŚCIWOŚCI MÓZGU

l. Twórz wizerunek siebie jako osoby ze świetną pamięcią.

Wiara w siebie relaksuje umysł i wzmacnia procesy umysłowe, pomaga

—jak mówią — przenosić góry, a ciebie przeniesie na wyżyny twórczych

możliwości. Co robić, aby tworzyć wizerunek siebie jako osoby ze świetną

pamięcią? Mówiliśmy już o tym wcześniej, także w tym rozdziale.

2. Rozwijaj w sobie pragnienie zapamiętania.

Jeśli spodziewasz się, że z zadanej lektury będzie klasówka czy

kolokwium, to czytając staraj się przewidzieć możliwe pytania. W ten sposób

wzmacniasz w sobie pragnienie zapamiętywania. Ponadto bądź bacznym

obserwatorem. Ćwicz swoją pamięć, zapamiętując numery tablic rejestracyjnych

samochodów, szczegóły wyglądu znajomych i mijanych po drodze do szkoły

czy na uczelnię miejsc. W ten sposób rozbudzisz swoją spostrzegawczość i

rzecz jasna wyostrzysz pamięć. .

ZADANIE: Przez najbliższy tydzień obserwuj jedną osobę z kręgu j

twoich znajomych, rejestrując jej ubiory, ich fason, kolor j i to, jak często je

zmienia. Staraj się zapamiętać te / szczegóły i przypominać je sobie każdego

wieczoru. Na/ koniec tygodnia odtwórz z pamięci wszystkie zapamiętane j

szczegóły. Czy poprawiła ci się pamięć. Powinna. Czy jesteś bardziej

spostrzegawczy. Sądzę, że tak. j

3. Ucz się ze zrozumieniem.

Sprawdź, czy jesteś pewien, że rozumiesz to, co chcesz pamiętać.

ZAPAMIĘTAJ: Twoja pamięć jest świetna i nie poniżaj jej nadmiernym

wkuwaniem.

4. Bądź twórczy.

Używaj swojej wyobraźni, zamieniając czytaną treść w wizualne obrazy,

a jeszcze lepiej w wielowymiarowe wyobrażenia, dodając do nich dźwięk,

zapach, ruch. Bardzo ci w tym pomoże myślenie wizualne, o którym mówiliśmy

w rozdziale “Myślenie".

5. Ucz się kontrastujących przedmiotów.

Jak wcześniej zaznaczyłem, pamięć potrzebuje czasu na uporządkowanie

i pogrupowanie materiału, którego się uczyłeś, więc nie utrudniaj jej zadania,

ucząc się historii literatury po lekcji historii sztuki.

6. Redukuj zakłócenia.

Wybierz spokojne, odosobnione miejsce do nauki. Staraj się nie łączyć

oglądania telewizji z nauką. Dobrze jest się uczyć wieczorem (ale nie w nocy),

kiedy w akademiku czy w mieszkaniu jest cisza i spokój. Nauka tuż przed snem

(ale przypominam nie w łóżku!) daje świetne rezultaty, gdyż umysł w stanie

spoczynku, czyli snu, łatwiej “przetrawi" wprowadzone informacje. Niestety,

ucząc się wieczorem, przeciążasz oczy.

7. Wykorzystuj zalety światła dziennego.

Światło dzienne najlepiej sprzyja koncentracji i mniej męczy oczy. Staraj

się uczyć przy świetle dziennym trudnych przedmiotów, które sprawiają ci

kłopoty.

ZAPAMIĘTAJ: Zamiast przesiadywać do późna w nocy, połóż się

, spać o zwykłej porze i nastaw budzik na jedną

godzinę wcześniej niż zwykle. Ta poranna godzina będzie o wiele

bardziej efektywna dla twojej nauki niż dwie godziny w nocy, okupione dużym

zmęczeniem.

8. Unikaj pułapki pamięci krótkoterminowej.

Jeśli nie zrobisz kilkuminutowego przeglądu materiału, którego się

uczyłeś, to nie zorganizujesz właściwie przesłania go z pamięci

krótkoterminowej do długoterminowej i z przypomnieniem go sobie będziesz

mieć ogromne kłopoty.

ZAPAMIĘTAJ: Na zakończenie każdej sesji uczenia się, zrób przegląd

materiału, którego się uczyłeś.

9. Racjonalnie gospodaruj czasem przeznaczonym na naukę.

Nie urządzaj maratońskich sesji uczenia się. Rób przerwy nie rzadziej niż

co dwie godziny, a jeszcze lepiej co godzinę. W tym czasie przebiegnij się po

ogrodzie, wykonaj jakieś ćwiczenia gimnastyczne, wyjrzyj przez okno i daj

wytchnienie oczom.

10. Zdecyduj, czego nie chcesz magazynować w pamięci.

Jest to bardzo ważna zasada, gdyż często przywiązujemy zbyt dużą wagę

do szczegółów i później się w nich gubimy. Ponadto decyzja o tym, czego nie

magazynować w pamięci, określa cel, z jakim przyswajamy sobie informacje.

RADY DLA UCZĄCYCH SIĘ JĘZYKÓW OBCYCH

• Uczcie się słówek i zwrotów obcojęzycznych przed pójściem spać i

powtarzajcie tuż po przebudzeniu się. Skuteczność zapamiętania gwarantowana.

• Zapamiętany materiał trzeba powtarzać, a najlepszą powtórką jest

praktyczna konwersacja. Dlatego dobrze jest się uczyć języków obcych we

dwoje.

USPRAWNIAJ PRZYPOMINANIE

1. Przypomnij sobie to, co zapomniałeś.

Gdy nie możesz sobie przypomnieć czegoś, co wiesz, że wiesz, to

przywołaj z pamięci coś, co jest związane z tym, czego nie możesz sobie

przypomnieć. Gdy zapomniałeś wzór dwutlenku węgła, to przypomnij sobie

symbole chemiczne tlenu i węgla. Gdy zapomniałeś jak jest po angielsku “tani",

przypomnij sobie, jak jest “drogi" itd.

2. Zauważ, kiedy zapamiętujesz. ' Różnimy się między sobą, jeśli chodzi

o sposób zapamiętywania. Jeden “chwyta" szybciej to, co usłyszy, drugi to, co

zobaczy, trzeci to, czego dotknie, a inny znowu to, co “odegra" w sposób

angażujący całe ciało. Ważne jest, żebyś rozpoznał twoją ulubioną i najbardziej

dla ciebie skuteczną formę zapamiętywania.

ZADANIE: Zastanów się nad twoją ulubioną, to znaczy najbardziej

skuteczną, formą zapamiętywania i dostosuj do niej zaprezentowane techniki.

3. Użyj, zanim zapomnisz.

Zadbaj o szeroki kontakt z materiałem, który chcesz zapamiętać.

Przeczytaj go jeszcze raz na głos, streść w zeszycie, zastosuj ćwiczenia, a

jeszcze lepiej pobaw się w nauczyciela. Dobrze jest się uczyć we dwoje, żeby

zaprezentować przyswojony materiał drugiej osobie. A tak na marginesie,

troskliwe mamy wiedzą, co robią, przepytując swoje pociechy z odrobionych

lekcji.

4. Ćwicz odtwarzanie z pamięci w każdych warunkach.

Jeśli masz kłopoty z zapamiętywaniem wzorów chemicznych, definicji

czy wierszy, to zapisuj je na kartkach i w wolnych chwilach (np. jadąc

autobusem, słuchając muzyki) przeglądaj je. Metoda kartek jest bardzo

skuteczna przy nauce obcojęzycznych słówek (na jednej stronie kartki piszesz

słówko obce, a na drugiej jego polski odpowiednik).

5. Stosuj powtarzanie.

Zaraz po ukończeniu sesji uczenia się (w przeciągu najbliższych 10

minut), a potem po 48 godzinach, odśwież swoją pamięć metodą przeglądania

materiału, którego się uczyłeś.

ZADANIE: Wypróbuj podane techniki i nie zaniedbuj tych, które ci

najskuteczniej “odświeżają" pamięć.

DOPISEK: Istnieją specjalne techniki, pozwalające lepiej zapamiętywać,

tzw. mnemoniczne, które przedstawię szeroko w odrębnej książce poświęconej

wyłącznie funkcjonowaniu pamięci.

ROZDZIAŁ X

SŁUCHANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Zapoznasz się z przyczynami złego słuchania.

• Poznasz cechy dobrego słuchacza.

• Dowiesz się, dlaczego warto być dobrym słuchaczem.

• Zrozumiesz znaczenie koncentracji dla efektywnego słuchania i dowiesz

się, jak ją prawić.

• Zaczniesz eliminować złe nawyki utrudniające słuchanie.

• Poprawisz zdolność efektywnego słuchania.

SŁUCHANIE

Dobry słuch to nie wszystko. Dobre słuchanie to wszystko.

Jakże często w czasie rozmowy zadajemy naszemu rozmówcy pytanie:

Co powiedziałeś? Jest kilka przyczyn tego stanu rzeczy.

1. W szkole nie uczy się umiejętności słuchania. A jest to, delikatnie

mówiąc, duży błąd. Z czego on wynika? Zapewne z faktu, że słuchanie (właśnie

to pojęcie, a nie słyszenie) odbywa się w sposób automatyczny, że — jak

sądzimy — jest to podstawowa umiejętność, z którą się rodzimy. Bo po co

mamy uszy? Odpowiedzi mógłbym przytoczyć wiele, na przykład taką, “żeby

po nich obrywać". Bo same uszy to za mało, by słuchać. Potrzebne jest jeszcze

aktywne nastawienie, koncentracja i inne czynniki, które omówię później.

2. Jako słuchacze myślimy z szybkością około 500 słów na minutę,

podczas gdy typowa szybkość mówienia wynosi 125 do 150 słów na minutę. I ta

różnica — ponad 300 słów — powoduje, że nasze myśli zaczynają wędrować

własnymi ścieżkami, niekiedy daleko odbiegając od tematu, którym na próżno

próbuje nas zainteresować rozmówca czy nauczyciel.

ZAPAMIĘTAJ: Prawie połowę naszego życia (nie licząc snu)

poświęcamy na procesy komunikacyjne, w tym na słuchanie. Badania

amerykańskie wykazują, że w trakcie różnorodnego

komunikowania się z innymi ludźmi 45 proc. czasu przeznaczamy na

słuchanie, 30 proc. na mówienie, 16 proc. na czytanie i 9 proc. na pisanie.

Rzecz jasna, że w przypadku ucznia czy studenta proporcje te wyglądają

inaczej i w znacznym stopniu zależą od rodzaju prezentowanego materiału oraz

metod prezentacji. Jednak bez ryzyka większego błędu mogę założyć, że w tym

zestawieniu czas przeznaczony na słuchanie przekracza 70 proc., i dalej przyjąć

hipotezę, że przez 30 proc. tego czasu “wyłączasz" się. Gdy telewizor przestaje

odbierać nadawany program, natychmiast wzywasz fachowca do naprawy. A te

stracone 30 proc. twojego czasu “odbioru"? Czy to nie powód do niepokoju?

Nie zdawałeś sobie z tego sprawy. Wiem. Ale nie martw się. Czytaj wytrwale, a

wkrótce znajdziesz lekarstwo na tę piętę Achillesową procesów

komunikacyjnych.

Czy zastanawiałeś się kiedykolwiek, jak słuchać, co zrobić, aby lepiej

słuchać, żeby być lepiej słyszanym?

ZAPAMIĘTAJ: Proces słuchania oznacza zaangażowanie trojakiego

rodzaju: trzeba słyszeć, zwracać uwagę na to, -r- mówi mówca i starać się

zrozumieć, co on mówi.

PRZYCZYNY ZŁEGO SŁUCHANIA

• Słuchanie tylko pod kątem wychwytywania faktów.

• Marzenie na jawie.

• Niechętny stosunek do mówcy.

• Nadpobudliwe reakcje.

• Unikanie materiału sprawiającego trudności.

• Przyjęcie pasywnej postawy ciała.

• Niezdolność do utrzymania uwagi.

• Notowanie wszystkiego, słowo po słowie (jeden z poważniejszych

błędów popełnianych w szkole czy na uczelni).

• Bierne słuchanie bez próby przewidywania, co mówca powie.

• Nieciekawy, monotonny sposób mówienia.

• Gadatliwość (osoby mówiące bardzo dużo są złymi słuchacza gdyż

przekaz informacji w ich wydaniu jest jednokierunkowy).

• Powolne tempo mówienia. ;

• Mówienie nosowe.

• Słuchanie osób wahających się, co powiedzieć, robiących czesi i dość

długie przerwy w swoich wypowiedziach.

ZADANIE: Postaraj się ustalić, które z wymienionych przyczyn

powodują, że twoje słuchanie jest mało efektywne. Zanotuj je, najlepiej w

dzienniku.

ZADANIE: W czasie najbliższej lekcji lub wykładu zaobserwuj (i zapisz

sobie), co niekorzystnie wpływa na twoje słuchanie.

ZADANIE: Postaraj się uczciwie ocenić, jakim jesteś słuchaczem (w

szkole, w kontaktach z rodziną, w kontaktach z najbliższą osobą, ogólnie).

Zakreśl określenie najlepiej opisujące ciebie:

— nadzwyczajny,

— świetny,

— powyżej przeciętnego,

— przeciętny,

— poniżej przeciętnego,

— słaby,

— bardzo słaby.

ZADANIE: Wymień 5 osób z twojego otoczenia, których najbardziej

lubisz słuchać. Zapisz je w kolejności od najlepszego mówcy. Pomyśl i zapisz,

dlaczego właśnie tych osób lubisz słuchać. Jakie ich cechy chciałbyś posiadać,

żeby być lepszym słuchaczem.

CECHY ZŁEGO SŁUCHACZA

• Stale przerywa.

• Za szybko wyciąga wnioski.

• Kończy zdania mówcy.

• Jest nieuważny; ma rozbiegane oczy.

• Zmienia temat rozmowy.

• Wszystko zapisuje.

• Nie reaguje.

• Jest niecierpliwy.

• Łatwo ponosi go temperament.

• Bez przerwy obraca w palcach długopis lub ołówek.

CECHY DOBREGO SŁUCHACZA

• Patrzy na rozmówcę, gdy ten mówi.

• Zadaje pytania, żeby się upewnić, że właściwie zrozumiał to, co l J

mówca powiedział.

• Wyraża szczere zainteresowanie samopoczuciem mówcy.

• Powtarza lub parafrazuje niektóre stwierdzenia lub wyrazy użyte przez

mówcę.

• Nie ponagla mówcy i nie stara się go skłonić, by szybciej przeszedł do

konkluzji.

• Jest emocjonalnie opanowany.

• Reaguje aktywnie przytakując głową, uśmiechając się lub marszcząc •/]

czoło.

• Jest uważny.

• Nie przerywa.

• Pozwala mówcy dokończyć swoją wypowiedź.

ZADANIE: Zastanów się, które z podanych cech charakteryzują ciebie.

Czy jesteś w stanie je zmienić, jeśli, oczywiście, są to cechy złego słuchacza?

DLACZEGO WARTO BYĆ DOBRYM SŁUCHACZEM

Jak wcześniej zaznaczyłem, dobry mówca jest zazwyczaj dobrym

słuchaczem, i odwrotnie. Bezsprzecznie istnieje tu rodzaj sprzężenia zwrotnego.

Należy też zaznaczyć, że bardzo dobry słuchacz to wielka rzadkość. Warto się

potrudzić, aby być dobrym słuchaczem. A dlaczego? Już wyjaśniam.

1. Słuchając, możesz zredukować napięcie mówcy.

Dając innej osobie, najlepiej bliskiej, a przynajmniej takiej, która ci ufa,

możliwość wylania z siebie żalu, ulżysz jej lub pozwolisz wyjaśnić

nieporozumienia czy niejasności.

2. Słuchając, możesz nauczyć się bardzo wiele.

I ten cel powinien ci przyświecać w twojej karierze szkolnej. Ponadto

istnieje wiele ciekawych ludzi, od których możesz się dużo dowiedzieć. Warto

zwiększyć swoją wiedzę w trakcie słuchania poprzez:

— zadawanie pytań i wysłuchiwanie odpowiedzi,

— wsłuchiwanie się w kontekst wypowiedzi,

— odnotowywanie faktów i łączenie ich w logiczne ciągi,

— wsłuchiwanie się w sposób mówienia, a nie tylko w słowa

(wyczuwanie osobowości, inteligencji, nastroju, temperamentu mówcy).

3. Słuchając, zdobywasz przyjaciół.

Dobry słuchacz to prawdziwy skarb. Na pewno lubisz przebywać z taką

osobą. A jeśli masz mało przyjaciół, to zastanów się, czy potrafisz słuchać. Tego

można się nauczyć. Nie trać czasu.

4. Słuchając, możesz pomóc drugiej osobie w rozwiązaniu jej problemów.

Umożliwiając znajomemu czy przyjacielowi przedstawienie ci swojego

problemu, możesz poprzez zadawanie pytań naprowadzić go na właściwe

rozwiązanie.

5. Słuchanie pozwala zrozumieć punkt widzenia drugiej osoby. W ten

prosty sposób możesz uniknąć zbędnych sprzeczek i nieporozumień.

6. Słuchanie przyczynia się do lepszej pracy i współpracy.

Gdy kolega czy współpracownicy czują, że przejawiasz szczere

zainteresowanie ich ideami, odczuciami i problemami, to bardziej cenią ciebie,

wspólną organizację czy miejsce pracy. I, oczywiście, są skłonni do współpracy,

bo ty, uważnie słuchając, wyrażasz chęć tej współpracy. Zapewne zauważyłeś,

że nauczyciele w szkole czy wykładowcy na uczelniach lubią się otaczać

dobrymi słuchaczami i — nie ma co ukrywać — że cieszą się oni u nich dużymi

względami.

7. Słuchanie może pozytywnie wpływać na jakość wypowiedzi mówcy.

Zadawanie pytań, potakiwanie, reagowanie uśmiechem pozwala niekiedy

mówcy w klarowniejszy sposób przedstawić swoje idee, gdyż w ten sposób na

bieżąco otrzymuje od ciebie pozytywną ocenę swojego wystąpienia.

8. Słuchanie pomaga podjąć słuszną decyzję.

Jako istoty społeczne powinniśmy się liczyć z opiniami innych ludzi, ich

doświadczeniem życiowym i odmiennym spojrzeniem na daną kwestię.

9. Słuchanie może przyczynić się do osiągania lepszych wyników w

szkole czy na uczelni.

Nauczyciele z reguły lubią mówić, a szczególnie wtedy, gdy uczniowie

przychodzą po poradę, a studenci na konsultacje. Możesz w ten sposób się

dowiedzieć, w jaki sposób nadrobić swoje braki, jak przygotować się bardzo

dobrze do egzaminu.

10. Słuchanie może ci dopomóc w pozytywnym zaprezentowaniu się.

Zadając właściwe, jasno sprecyzowane pytania i uważnie wysłuchując

odpowiedzi, utwierdzisz nauczyciela, że jesteś zainteresowany jego

przedmiotem i przygotowany do lekcji, a także, że jesteś osobą myślącą.

11. Słuchanie może ustrzec przed kłopotami.

Każdy musi przejść przez okres, kiedy nikogo nie słucha. Ale to dla

różnych osób kończy się różnie. Fatalne w skutkach porzucenia szkoły czy

uczelni zdarzałyby się znacznie rzadziej, gdyby osoba zainteresowana uważnie

wysłuchała dobrych rad.

12. Słuchanie utwierdza wiarę w siebie.

Śledząc tok rozmowy czy dyskusji o wiele łatwiej jest znaleźć

kontrargumenty. Jednocześnie nabiera się pewności siebie, nie emocjonuje się i

ćwiczy myślenie. Tyle korzyści za jednym razem.

13. Słuchanie może być źródłem dodatkowej przyjemności.

Gdy słuchasz uważnie dźwięków napływających z odbiornika

telewizyjnego czy radiowego, to doświadczasz wielu wrażeń estetycznych,

niedostępnych dla rozkojarzonych i nieuważnych, bo słowa czy muzyka mogą

działać inspirująco. Ponadto — co jest bardzo ważne — wyrabiasz w sobie

nawyk dobrego słuchania.

14. Słuchając, zyskujesz czas na myślenie.

Jak już wspomniałem, pomiędzy tempem myślenia a tempem słuchania

istnieje różnica około 300 słów na minutę na korzyść myślenia i to powoduje, że

możesz antycypować wypowiedzi mówcy, rozszyfrowywać jego niejasne

wypowiedzi i poprzez takie aktywne podejście lepiej zapamiętywać to, co

powiedział nauczyciel, wykładowca czy znajomy.

15. Słuchanie sprawia, że jesteś lepiej poinformowany.

To stwierdzenie nie wymaga komentarza. Warto może dodać, że pod

wpływem uważnego słuchania nie wiadomo skąd zaczynają przychodzić do

głowy pomysły.

16. Słuchanie powoduje, że stajesz się osobą godną zaufania.

Uważnie słuchając, prawidłowo wykonujesz polecenia, nie popełniasz

błędów, unikasz powtarzania tych samych pytań i reasumując stajesz się osobą,

którą inni chętnie proszą o radę i o konkretne informacje.

17. Słuchanie zaoszczędza wielu nieprzyjemności i niezręczności.

Nie musisz, na przykład, dwa razy pytać nowo poznaną osobę o jej imię.

Gdy nauczyciel zadaje ci w trakcie lekcji pytanie, nie bujasz w tym czasie w

obłokach, jak często zdarza się słabszym słuchaczom, i bez problemów

odpowiadasz na nie.

ZADANIE: Które z wymienionych konsekwencji uważnego słuchania są

dla ciebie ważne? Zaznacz je. Sformułuj i zapisz w dzienniku Intencję Poprawy

Słuchania, podając powody, którymi będą zaznaczone przez ciebie rezultaty

dobrego słuchania. Dla przyspieszenia poprawy słuchania czytaj (najlepiej na

głos, stojąc przed lustrem) tę intencję przynajmniej 2 razy dziennie. Czytaj

głośno i wyraźnie, tak byś słyszał każdą zgłoskę.

ZNACZENIE KONCENTRACJI DLA EFEKTYWNEGO

SŁUCHANIA

Koncentracja, czyli skupienie uwagi, odgrywa kluczową rolę we

wszystkich elementach procesu uczenia się, takich jak: myślenie, czytanie,

pisanie, a także słuchanie. Dla wielu z was skupienie się na przekazie ustnym

może stanowić największą przeszkodę w nauce efektywnego słuchania.

PRZYCZYNY SŁABEJ KONCENTRACJI

• Dzielenie uwagi przez słuchacza.

W domu przyzwyczajasz się do tego, że prowadzisz rozmowy,

jednocześnie czytając, jedząc czy oglądając telewizję. W szkole natomiast

odrabiasz prace domowe z jednego przedmiotu na lekcjach innego, planujesz, co

będziesz robić wieczorem, zastanawiasz się nad programem telewizyjnym itd.

W ten sposób skupienie się tylko na jednym temacie staje się dla ciebie

zadaniem dziwnym i trudnym. Ten zły nawyk niczym rak rozprzestrzenia się na

wszystkie dziedziny twojej działalności i twojego życia.

• Kierowanie uwagi w niewłaściwym kierunku.

Zamiast skoncentrować się na wypowiedzi nauczyciela, stajesz się

rozkojarzony wskutek:

— działania bodźców zewnętrznych, takich jak odgłosy za oknem,

wygląd nauczyciela, a sądzę, że częściej nauczycielki;

— stanu własnej świadomości, bo na przykład wbiłeś sobie do głowy, że

jesteś słabym słuchaczem i zgodnie z tym postępujesz;

— wsłuchiwania się w swoje myśli, zamiast w słowa nauczyciela;

— kierowania uwagi na samego siebie. Twoją uwagę przykuwa

odczuwany głód (niestety, nie wiedzy, a szkoda), ból zęba, nieodpowiedni ubiór,

żal do nauczyciela itp.

• Brak zaciekawienia tematem i zapału do nauki w ogóle.

Nie starasz się wyłowić z nowego materiału tego, czego nie rozumiesz lub

nie wiesz. Tego typu słuchaczy charakteryzuje lenistwo i wygodnictwo.

• Przyzwyczajenie do tego, aby nie zwracać uwagi na różne bodźce.

Wynika to z faktu, że informacje w telewizji i w radiu są wielokrotnie

powtarzane; czy będziesz tego chciał czy nie — i tak ci wpadną do ucha.

Ponadto niektórzy nauczyciele (w tym momencie wrzucam spory kamyczek do

własnego ogródka) mają zwyczaj powtarzania tego, co mówią, i za pierwszym

razem nie słuchasz ich; jak tenisista nastawiasz się na odbiór “drugiego

serwisu".

Podświadomie możesz ten wzorzec stosować w różnych innych

sytuacjach, w których nie należy liczyć na powtórzenie. Ponadto we

współczesnym świecie jest tyle bodźców w postaci różnych hałasów, że

niektórzy są mistrzami w eliminowaniu ich. Nawyk eliminowania prowadzi

często do przegapienia istotnych bodźców adresowanych do “eliminatora".

• Brak samodyscypliny.

Uszy i mózg należy niekiedy “postawić na baczność", a ty nie potrafisz

być panem siebie.

• Brak motywacji.

Nie wyznaczyłeś sobie nawet krótkoterminowych celów życiowych i

uważasz, że nie warto się uczyć.

ZADANIE: Za każdym razem, gdy w czasie lekcji czy wykładu

przyłapiesz się na słabej koncentracji, ustal przyczynę tego stanu rzeczy.

ZADANIE: Nie rozstawaj się z kartką z wymienionymi przyczynami

słabej koncentracji i na bieżąco zaznaczaj te, które dotyczą ciebie. W ten sposób

będziesz mieć pełny obraz swoich słabości i będziesz wiedział, z czym masz

walczyć.

DZIAŁANIA SŁUŻĄCE POPRĄ WIE KONCENTRACJI

1. Zastosowanie wybranej techniki relaksacyjnej.

Często wystarczy głębokie oddychanie, aby zmniejszyć stres, który

powoduje tak znaczne zużycie energii, że pozostaje zbyt mało, by

skoncentrować się na przekazie słownym mówcy.

2. Stawianie sobie pytań, które dyscyplinują,

Przykładowe pytania: Czy skupiam swoją uwagę na mówcy?, Dlaczego

tak lub dlaczego nie?, Czy słucham swojego wewnętrznego głosu, czy mówcy?,

Czy mogę posłuchać mojego wewnętrznego głosu później, w odpowiednim

czasie?

3. Efektywne radzenie sobie z zakłóceniami zewnętrznymi (zbyt cicho

wygłaszany wykład, atrakcyjny wygląd mówcy, gazetka na ścianie, szepty

innych słuchaczy).

Można tego dokonać poprzez:

— wyeliminowanie zakłóceń, tj. przesunięcie się bliżej mówcy lub

poproszenie go, aby mówił głośniej, ewentualnie poproszenie szepczących, aby

nie przeszkadzali itp;

— ignorowanie zakłóceń, tj. narzucanie sobie samodyscypliny i pełne

skoncentrowanie się na wypowiedzi.

4. Efektywne radzenie sobie z zakłóceniami wewnętrznymi (ból głowy,

brak sympatii dla mówcy, choroba bliskiej osoby, niewygodne buty lub

ubranie).

Zaleca się:

— praktykowanie samodyscypliny, aby kierować swoimi myślami;

— uwolnienie umysłu z wewnętrznych negatywnych odczuć, aby

umożliwić docieranie do mózgu idei mówcy;

— rozpoznanie wewnętrznych zakłóceń, aby je skutecznie kontrolować;

— uświadomienie sobie, że negatywne odczucia można przeanalizować w

innym czasie, natomiast lekcja bezpowrotnie “u-cieknie";

— wyrobienie w sobie nawyku zapisywania negatywnych odczuć i

rozpatrywania ich po lekcji czy po wykładzie, w zaplanowanym wcześniej

terminie.

5. Wyrobienie w sobie pragnienia, aby nauczyć się jak najwięcej.

6. Słuchanie z nastawieniem, by zadawać mówcy trudne pytania.

7. Słuchanie z zamiarem podzielenia się usłyszanymi wiadomościami z

innymi.

8. Słuchanie wykładów, publicznych wystąpień tak, jakby mówca mówił

tylko do nas.

9. Praktykowanie przytoczonych poniżej zaleceń w każdej komunikacji

słownej.

Zaleca się:

— słuchanie, aby wychwycić główne idee;

— słuchanie, aby wychwycić znaczące szczegóły;

— robienie efektywnych notatek (nie notować wszystkiego);

— formułowanie istotnych pytań;

— wykonywanie ustnych poleceń;

— przypominanie sobie zdarzeń, przedmiotów w określonej kolejności

(patrz rozdział poświęcony pamięci).

ZADANIE: Udaj się do lasu i wsłuchaj się w rytm jego życia. Staraj się

wyłowić i rozróżnić poszczególne odgłosy, jak na przykład szelest liści drzew,

chrzęst podłoża pod twoimi stopami, zmieniający się w zależności od tego, jak

zmienia się otoczenie, a nawet próbuj rozpoznawać głosy ptaków. Odczuj, czy

sprawia ci to przyjemność, jak efektywny jest twój słuch. Gdy ci się to spodoba,

rób takie wyprawy częściej, a przy okazji zrelaksuj całe ciało.

PRAKTYCZNE

RADY

POZWALAJĄCE

UNIKAĆ

ZŁYCH

NAWYKÓW W CZASIE SŁUCHANIA

• Nie pozwól swoim oczom błąkać się, a głowie bezwiednie opadać. Nie

bębnij palcami, nie obracaj w dłoniach długopisu czy ołówka.

• Zachowuj właściwą postawę ciała. Zła sylwetka nierozdzielnie wiąże się

ze złym słuchaniem. Sylwetka dobrego słuchacza świadczy o jego aktywności, a

oczy podążają za mówcą niezależnie od tego czy on stoi, siedzi czy chodzi.

• Ciężar słuchania spoczywa na słuchaczu. Nie rozgrzeszaj się tym, że

mówca lub temat jest nieciekawy. Nie nabieraj z góry uprzedzeń, że nie lubisz

głosu mówcy, jego wyglądu, ubioru.

• Nie poddawaj się emocjom. Cokolwiek odczuwasz w stosunku do

mówcy lub tematu, zachowaj samodyscyplinę i pamiętaj, że masz się

skoncentrować na treści przekazu. Nie irytuj się tym, co mówi mówca, bo

stracisz wątek.

• Nie jesteś w stanie zapisać wszystkiego, co mówi mówca. Zapisuj

najważniejsze myśli. Więcej uwagi poświęcaj wykładowi niż procesowi

notowania.

• Nie trać czasu w trakcie słuchania i nie odbiegaj myślami od

poruszonego tematu. Słuchasz szybciej, niż mówca mówi, więc antycypuj jego

myśli, podsumowuj, wyciągaj wnioski.

ZADANIE: W każdej sytuacji staraj się wychwycić przyczyny swojego!

słabego słuchania i zapisuj je. Najlepiej w dzienniku.

ROZDZIAŁ XI

MÓWIENIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Będziesz mógł ocenić, jakim jesteś mówcą.

• Wykonasz drobny test charakterologiczny.

• Dowiesz się, jakie cechy charakteru sprzyjają łatwości mówienia.

• Dowiesz się, jakie są podstawowe przyczyny lęku przed mówieniem.

• Nauczysz się przeprowadzać autohipnozę, dzięki której zyskasz '

pewność siebie.

• Pozbędziesz się nieodpowiedniego nastawienia psychicznego

utrudniającego mówienie.

• Uzyskasz praktyczne wskazówki, co robić, aby być mówcą

opanowanym.

• Publiczne wystąpienia przestaną być dla ciebie problemem.

MÓWIENIE

Chcesz być mówcą doskonałym, musisz być mówcą opanowanym.

Dzień dobry!, Do widzenia!, Dziękuję!, Proszę bardzo! — to powszechnie

używane zwroty. Wypowiadanie ich nikomu nie sprawia trudności. Są one

artykułowane automatycznie. Ale życie codzienne, w tym sytuacje w szkole i na

uczelni wymagają bardziej złożonych wypowiedzi. I wtedy wiele osób ma

trudności z przełamaniem się, aby mówić pewnie, jasno i odważnie. Jako małe

dziecko mówiłeś dużo, zadawałeś mnóstwo pytań. A teraz nie zadajesz pytań.

Czy już wiesz wszystko? Na pewno nie. Nie zadajesz pytań, nie lubisz zabierać

głosu w czasie lekcji, a egzaminów ustnych nie zaliczasz do przyjemności.

Wszystko dlatego, że boisz się mówić. Na to składają się różne przyczyny, które

przedstawię w dalszej części tego rozdziału.

ZADANIE Na skali od l do 10 (mówca doskonały) oceń siebie jako

mówcę pod kątem swobody, z jaką zabierasz głos w czasie zajęć w szkole czy

na uczelni. Wynik zapisz w dzienniku i po pewnym okresie stosowania rad

zawartych w tym rozdziale dokonaj ponownie samooceny.

Zauważyłeś zapewne, że koledzy zabierający często głos w czasie zajęć

cieszą się sympatią nauczycieli, otrzymują lepsze oceny i są bardziej pewni

siebie. Nie zawsze to, co mówią, ma “ręce i nogi". Ale mówią! I to nie tylko w

szkole. W innych sytuacjach życiowych też.

A mówienie, jak już wspomniałem (rozdział “Słuchanie"), zajmuje 30

proc. czasu, który poświęcamy na relacje z innymi ludźmi. Umiejętność

mówienia bez obawy, z przekonaniem stanowi często klucz do sukcesu w życiu.

Poza tym dobrzy mówcy są pożądani w każdym towarzystwie i często stanowią

jego duszę. Pomyśl — jeśli nie jesteś taką duszą towarzystwa — czy nie

zazdrościsz im swobody, z jaką wypowiadają swoje kwestie. A zazdrość jest

odczuciem, którego łatwo możesz się pozbyć poprzez naśladowanie tych osób w

pewności mówienia.

ZADANIE: Postaraj się obserwować osobę, która jest według ciebie

dobrym mówcą i zauważ, jak rozpoczyna rozmowę, jak przemawia przed

większym forum, jakie wykonuje gesty, czy zawiesza głos, czy coś ją

wyprowadza z równowagi w trakcie mówienia. Niektóre pozytywne elementy

jej stylu mówienia postaraj się przyswoić. Naśladowanie innej osoby jest

jednym ze sposobów przełamywania bariery lęku przed mówieniem.

Przedstawię ich więcej, ale zanim to uczynię, wyjaśnię co powoduje, że jednym

mówienie przychodzi dość łatwo, a inni mają z tym duże trudności.

CECHY CHARAKTERU A ŁATWOŚĆ MÓWIENIA

• OGÓLNA BOJAŹLIWOŚĆ

Osoba bojaźliwa martwi się, a nawet zadręcza, przez cały czas,

niezależnie od tego, czy ma ku temu powody, czy ich nie ma. Jest ona z reguły

zmęczona, niecierpliwa i napięta. Jej permanentny niepokój obejmuje też proces

mówienia. Z drugiej strony, trzeba wyjaśnić, że osoba, której mówienie nie

przychodzi łatwo, nie musi być powodowana ogólną lękliwością.

• ZDOLNOŚĆ DO ADAPTACJI

Niektórzy ludzie mają osobowość, która pozwala im dobrze

funkcjonować w niepewnych, zmieniających się sytuacjach (np. zmiana miejsca

zamieszkania, nowy zakład pracy), innym natomiast adaptacja do nowych

warunków przychodzi z trudem. Gdy te dwa odmienne typy natrafią na nową

sytuację, to ich zachowanie diametralnie się różni. Odnalezienie się w

zmienionych okolicznościach wymaga

częstego komunikowania się z innymi ludźmi. Osobnicy z pierwszej

grupy robią to chętnie, bo dobrze się czują w takim środowisku, są go ciekawi.

Natomiast drugi typ w podobnej sytuacji nie odzywa się, zamyka się w sobie i

czuje jak ryba wyjęta z wody.

• SAMOKONTROLA

Samokontrola to cecha określająca, w jakim stopniu dana osoba panuje

nad swoimi emocjami. Wysoki poziom samokontroli i pewności siebie w

mówieniu idą w parze. Ludzie o wysokim stopniu samokontroli są bardziej

opanowani, spokojni i rzadko obawiają się mówienia. Nie boją się, gdyż panują

nad tym, co mówią, tak jak panują nad swoimi emocjami.

• PRZEBOJOWOŚĆ

Osoba przebojowa poszukuje nowych doświadczeń, a rutyna i

powtarzające się sytuacje nudzą ją. Zdobywanie nowych doświadczeń związane

jest z poznawaniem nowych ludzi, miejsc, idei. Ludzie przebojowi są

towarzyscy, a w relacjach z innymi nieszablonowi i elastyczni.

Porozumiewanie się stanowi jedną z ważniejszych dróg do zdobywania

nowych doświadczeń. Z tego też względu osobnicy przebojowi nie mają

kłopotów z komunikacją słowną. Wykazują oni dużą aktywność w tej dziedzinie

i szukają okazji do rozmów. Ludzie nieprzebojowi obracają się w tym samym

stałym gronie znajomych i unikają rozmów z nieznajomymi, a o jakichkolwiek

publicznych wystąpieniach nie ma nawet mowy.

• DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA

Osoba dojrzała emocjonalnie to taka, która jest stabilna, opanowana i

zrównoważona. Większość ludzi emocjonalnie dojrzałych lubi porozumiewać

się, wykazuje elastyczność w rozmowach i wyczulenie na nastrój swoich

rozmówców.

• INTRO- I EKSTRAWERTYCZNOŚĆ

Ludzie z osobowością introwertyczną (skierowaną do wewnątrz) bywają

nieśmiali, dystansują się od innych i większość czasu spędzają w samotności.

Ich przeciwieństwo, to znaczy ekstrawertycy, to osoby śmiałe, często agresywne

i gadatliwe. W ich naturze leży szukanie kontaktów z innymi i przebywanie

wśród ludzi. Już z samej charakterystyki tych dwóch typów wynika, że

ekstrawertycy chętniej komunikują się werbalnie, choć często bywają słabymi

słuchaczami.

• POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI

Ludzie z niskim poczuciem własnej wartości czują, że jeśli zaczną coś

robić, na przykład przemawiać, to prędzej się to skończy klęską niż

powodzeniem. W przeciwieństwie do nich, ludzie z wysokim poczuciem

własnej wartości czują, że są wartościowymi członkami swojego otoczenia, że

są kompetentni i jeśli podejmą jakieś działania, to będą one skuteczne. Jak

należałoby się spodziewać, ludzie z wysokim poczuciem własnej wartości

wysoko też cenią siebie jako mówców i chętnie występują publicznie.

• INNOWACYJNOŚĆ

Innowacyjność to skłonność danej osoby do wprowadzania lub

akceptowania zmian w otaczającym ją środowisku. Ludzie innowacyjni

rozmawiają często i swobodnie, gdyż wprowadzenie zmian pociąga za sobą

konieczność rozmawiania i dyskutowania na ich temat. Osoby nieinnowacyjne

nie szukają zmian i kontaktów z innymi ludźmi, nie mają więc powodów, by

często rozmawiać czy przemawiać.

• TOLERANCYJNOŚĆ

Niektórzy ludzie są w stanie tolerować wysoki poziom niezgodności

poglądów, zanim popadną w konflikt z drugą osobą. Są oni dobrymi mówcami i

rozmówcami, bo jest to konieczne, by uzgodnić warunki współdziałania.

Natomiast ci z przeciwnego bieguna bardzo szybko zaczynają skakać swojemu

rozmówcy do oczu i nie ma mowy o konstruktywnej rozmowie.

• ASERTYWNOŚĆ

Asertywność to skłonność do dochodzenia swoich praw lub bronienia ich.

Osoby charakteryzujące się wysoką asertywnością bronią swoich praw wytrwale

(czasami do upadłego) i nie pozwalają się wykorzystywać, rozmawiają

konkretnie i są dobrymi mówcami.

Z niską asertywnością wiąże się niepewność (również w mówieniu) i

pasywność (ludzie pasywni wolą słuchać niż mówić).

Z przedstawionej wyżej charakterystyki wynika, że kłopoty z mówieniem

jako formą porozumiewania się z innymi mają ludzie odznaczający się:

— ogólną bojaźliwością,

— małą elastycznością w obliczu zmian,

— brakiem samokontroli,

— brakiem przebojowości,

— brakiem dojrzałości emocjonalnej

— niskim poczuciem własnej wartości, a ponadto:

— introwertycy,

— nietolerancyjni,

— nieasertywni. •

ZADANIE: Przeanalizuj swój charakter pod kątem dziesięciu

wymienionych wyżej cech. Jeśli stwierdzisz, że odznaczasz się cechą negatywną

(np. ogólną bojaźliwością), to przyznaj sobie punkt o wartości ujemnej i przy

danej cesze napisz — l (minus jeden). Gdy dana cecha występuje u ciebie w

przeciętnym stopniu, napisz O (zero), a gdy twoja cecha stanowi przeciwieństwo

wymienionych (np. gdy jesteś pewny siebie i odważny), przyznaj sobie punkt o

wartości dodatniej i napisz +1 (plus jeden). Zsumuj wszystkie punkty. Jeśli

suma jest liczbą nieujemną, to świadczy, że nie masz kłopotów z

porozumiewaniem się, a więc i z mówieniem.

PODSTAWOWE PRZYCZYNY LĘKU PRZED MÓWIENIEM

• Nadmierna aktywność fizjologiczna

• Nieodpowiednie nastawienie psychiczne

NADMIERNA AKTYWNOŚĆ FIZJOLOGICZNA

Być może zdarzyło ci się, że przed występem publicznym, gdy miałeś

mówić, grać lub śpiewać (np. w czasie akademii w szkole), serce biło ci

mocniej, dłonie się pociły i czułeś mdłości. Wszystkie wymienione reakcje

fizjologiczne są symptomami, że twoje ciało przygotowuje się do mającego

nastąpić występu. Taki wzrost fizjologicznej aktywności organizmu

(ukierunkowany stres) jest normalny, a nawet warunkuje osiągnięcie bardzo

dobrych wyników, np. w sporcie. Jednakże wzmożona aktywność i nadmierna

aktywność to dwa różne stany rzeczy. Nadmierna aktywność pojawia się wtedy,

gdy normalne pobudzenie organizmu w oczekiwaniu na występ przedłuża się do

tego stopnia, że nie jesteś już w stanie go kontrolować. W ekstremalnych

przypadkach niektórzy wymiotują lub mdleją. Z reguły nadmierna aktywność

fizjologiczna przejawia się drżeniem rąk i nóg, płytkim i przyspieszonym

oddechem, suchością w gardle, trudnościami z przełykaniem, napięciem mięśni,

a czasami zanikiem pamięci.

ZADANIE: Zastanów się, czy powodem twojej obawy przed mówieniem

nie jest nadmierna aktywność fizjologiczna organizmu. Jeśli tak, to możesz ją

redukować, stosując metody, które ci przedstawię.

ZMNIEJSZANIE AKTYWNOŚCI FIZJOLOGICZNEJ

1. Autohipnoza.

2. Medytacja (patrz rozdz. “Co dwie półkule, to nie jedna)..

3. Relaksacja (patrz rozdz. “Denerwowanie się").

4. Zakotwiczanie się (patrz rozdz. “Zakotwiczanie się na sukces).

AUTOHIPNOZA

Procedura autohipnozy na podstawie “The Universal Traveller" Dona

Koberga, Jima Bagnalla.

1. Ustal (najlepiej w formie pisemnej) cel, jaki chcesz osiągnąć, stosując

autohipnozę. W tym przypadku jej celem będzie stonowanie nadpobudliwości

twojego organizmu.

Autohipnozę możesz też stosować do innych celów, np. do poprawy

koncentracji, pamięci, motywacji, asertywności do podwyższenia poczucia

własnej wartości, wzmocnienia odporności psychicznej i do innych

pozytywnych celów. Stosuj autohipnozę tylko do realizacji pozytywnych celów.

2. Wprowadź się w stan hipnotyczny:

— rozluźnij ubranie, połóż się i wyciągnij swobodnie swoje ciało;

— zamknij oczy, aby stłumić świadomość istnienia świata zewnętrznego;

— usypiaj swoje ciało (napnij każdą część ciała od oczu do stóp, a potem

zrelaksuj je stopniowo, w tej samej kolejności). Cisza i ciemność (wykonuj to

ćwiczenie wieczorem w cichym i spokojnym miejscu) pomogą ci uwolnić

zmysły (nie tylko wzrok) od wpływu bodźców zewnętrznych;

— relaksuj się. Zagłębiaj się bardziej i bardziej w twój podświadomy

umysł. Wyobraź sobie, że twoje ciało jest całkowicie bezwładne. Wyobraź

sobie, że bujasz się łagodnie w hamaku w spokojnym ogrodzie, lub powoli

zjeżdżasz w dół windą albo schodzisz w dół schodami, i to zjeżdżanie czy

schodzenie z każdym piętrem wprawia cię w coraz głębszy sen. Pozwól

twojemu ciału, aby stało się bezwładne (bez czucia), bez ciężaru, wolne od

jakichkolwiek napięć.

3. Wprowadź swoje sugestie stanowiące cel autohipnozy.

Mów do siebie miękkim i łagodnym tonem. Jeśli będzie to dla ciebie zbyt

trudne, to nagraj sugestie na taśmie magnetofonowej i po prostu je odtwarzaj.

Jeśli twoim celem jest zmniejszenie nadpobudliwości, to oprócz

sugerowania, że przed wystąpieniem twój organizm reaguje spokojnie i w

sposób opanowany, opisz też pożądane zachowania. Zrób to w sposób żywy i

wyrazisty. Wyobraź sobie, jak dzięki temu nowemu zachowaniu osiągasz

sukces. Wyobraź sobie, że opuściłeś własne ciało i obserwujesz siebie

wykonującego te pożądane zachowania jeszcze raz. Zasugeruj sobie pozytywne

nagradzające doświadczenie jako korzyść z nowego zachowania.

4. Gdy twój komunikat zostanie przesłany do podświadomości, wyjdź ze

stanu hipnozy.

Powiedz sobie, że przebudzasz się i wstajesz. Będziesz się czuć lepiej,

będziesz spokojny i opanowany przed czekającym cię wystąpieniem.

Autosugestia działa skutecznie tylko przez około 36 godzin. Żeby

naprawdę zmienić swoje zachowanie czy sposób reagowania, musisz wzmacniać

właściwe sugestie przez powtarzanie tej procedury wiele razy.

ZAPAMIĘTAJ: Jeśli chcesz, by autosugestia oddziaływała skutecznie,

musisz powtarzać ją wiele razy.

NIEODPOWIEDNIE NASTA WIENIE PSYCHICZNE

Normalna reakcja przed publicznymi wystąpieniami polega na tym, że

odbierasz podwyższoną aktywność fizjologiczną organizmu jako podniecenie.

W przypadku osoby reagującej w sposób nadpobudliwy podwyższona

aktywność organizmu przejawia się jako przerażenie. Przyczyna takiej reakcji

ma podłoże psychiczne, inaczej mówiąc tkwi w umyśle danej osoby. Żeby

rozwiązać ten problem, należy zmienić niewłaściwe nastawienie psychiczne.

W praktyce najskuteczniejszym sposobem przeprogramowania własnego

nieodpowiedniego nastawienia psychicznego jest psychiczna restrukturyzacja

(ang. cognite restructuring).

PSYCHICZNA RESTRUKTURYZACJA

Metoda

ta

polega

na

zmianie

nieodpowiedniego

nastawienia

psychicznego przy użyciu wizualizacji. Szczegółowe informacje i wskazówki,

jak przeprowadzić sesję wizualizacyjną znajdziesz w rozdziale “Myślenie", a

dokładniej w jego części poświęconej myśleniu wizualnemu. W trakcie ćwiczeń

wizualizacyjnych wyobrażaj sobie stopniowo (przechodź do następnej

wizualizacji, gdy opanujesz tę, którą ćwiczyłeś) następujące sytuacje:

• Leżysz w swoim pokoju w łóżku przed zaśnięciem. Wyobrażaj sobie

swój pokój.

• Czytasz referaty, przemowy, gdy sam jesteś w pokoju (na tydzień przed

właściwym wystąpieniem).

• Dyskutujesz o swoim wystąpieniu z kolegami czy koleżankami.

• Wysłuchujesz wystąpienia innej osoby.

• Piszesz referat w swoim pokoju.

• Ćwiczysz wygłoszenie swojego referatu.

• Ubierasz się rano w dniu swojego wystąpienia.

• Wykonujesz inne czynności przed udaniem się do miejsca, gdzie

będziesz mieć wystąpienie (jesz śniadanie, jeszcze raz rzucasz okiem na referat

lub nawet robisz próbę generalną).

• Wchodzisz do pomieszczenia, w którym masz wygłosić referat.

• Czekasz na swoją kolej, gdy inna osoba ma wystąpienie.

• Wychodzisz na podium, by zaprezentować swoje wystąpienie.

• Wygłaszasz swój referat.

W czasie tych wszystkich etapów wyobrażaj sobie, że jesteś spokojny,

opanowany i bardzo pozytywnie nastawiony do swojego wystąpienia, że

sprawia ci ono satysfakcję i przyjemność.

Dodatkowe okoliczności przyczyniające się do zmniejszenia lęku przed

mówieniem:

1. Znajomość warunków.

Poznaj warunki, w jakich będziesz występował. Sprawdź, czy sala jest

duża, czy mała, Wyobraź sobie, jak będą siedzieć słuchacze, jak powinieneś

mówić, żeby do wszystkich dotrzeć. Zorientuj się, ile czasu masz na swoje

wystąpienie, i tak je opracuj, aby się zmieścić (oczywiście zarezerwuj czas na

ewentualne pytania). Jeśli ma to być egzamin ustny, poznaj salę, w której

będziesz odpowiadać i na spokojnie wizualizuj siebie odpowiadającego pewnie i

rzeczowo.

2. Dobre przygotowanie.

Nie przygotowany mówca ma powody, aby się denerwować przed

wystąpieniem i w jego trakcie. Możesz tego uniknąć, przygotowując się

rzetelnie, niezależnie czy masz wystąpić przed szerszym forum, czy przed jedną

osobą (egzamin ustny).

3. Zainteresowanie przedstawianym zagadnieniem.

Wybieraj do prezentacji tematy, które poruszą cię emocjonalnie, takie

którymi chcesz się podzielić z innymi. Silne pragnienie podzielenia się swoimi

wiadomościami na dany temat nie tylko wyeliminuje twój lęk przed

mówieniem, ale sprawi, że wystąpienie będzie ciekawe, zajmujące uwagę

słuchaczy.

4. Ruch.

Lęk i zdenerwowanie przed mającym nastąpić wystąpieniem powodują

napięcie mięśni. Twoje ciało domaga się w tym momencie ruchu, aby się

rozluźnić i to jest przyczyna, dla której zaczynają ci się trząść ręce i nogi. Jeśli

próbujesz opanować to drżenie na siłę, to stajesz się jeszcze bardziej spięty.

Lekarstwem jest inny rodzaj ruchu. Zacznij korzystać ze swojego ciała, by

zwiększyć ekspresję wypowiedzi, gestykuluj, chodź.

ZAPAMIĘTAJ: W trakcie mówienia jakikolwiek ruch jest lepszy niż brak

ruchu.

5. Praktyka.

Dla większości ludzi obawa przed publicznymi wystąpieniami ma swoje

źródło w braku doświadczenia. Im częściej to robisz, tym mniej się boisz.

W tym miejscu przypomnij sobie prostą radę: jeśli czegoś się boisz, to rób

to jak najczęściej.

ZADANIE: Aby przełamać swój lęk przed mówieniem, przyjmij zasadę,

że w trakcie każdych zajęć przynajmniej raz zabierzesz głos. I dotrzymaj

postanowienia.

ROZDZIAŁ XII

PISANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Zrozumiesz przyczyny twojej niechęci do wypowiadania się na piśmie.

• Poznasz użyteczne techniki usprawniające pisanie.

• Dowiesz się, jak “wystartować" z pisaniem.

• Uzyskasz informacje o technikach rozwijania tematu.

• Poznasz wszystkie etapy procesu pisania i zyskasz nad nimi kontrolę.

• Pisanie zacznie ci przychodzić łatwo.

• Otrzymasz szansę poprawienia charakteru pisma przez stosowanie

sprawdzonych technik.

PISANIE

Nie trać czasu na rozpisywanie długopisu; rozpisuj rękę.

Kiedy usiadłem przy biurku z zamiarem napisania tego rozdziału,

poczułem w głowie pustkę. Z przykrością stwierdziłem, że wena mnie opuściła.

Po chwili przerodziła się... w jeszcze większą pustkę. Nie pozostało mi nic

innego, jak... Zgadnij co? Zapewne pomyślałeś: “przełożyć pisanie na później".

I miałeś rację, bo... nie pozostało mi nic innego, jak nastawić minutnik na 5

minut, wziąć czystą kartkę papieru i przeprowadzić minisesję szybkiego pisania.

Po pięciu minutach powróciła mi jasność myśli. Wiedziałem już, o czym

chciałem pisać i długopis swobodnie przesuwał się po papierze. Sytuacja, którą

powyżej opisałem i która mi się faktycznie przydarzyła, na pewno nie jest ci

obca.

ZADANIE: Przypomnij sobie podobne zdarzenie i uświadom, co wtedy

robiłeś, aby przełamać blokadę. Najlepiej będzie, jeśli opiszesz to w dzienniku.

Jeśli aktywnie przeczytasz ten rozdział oraz wykonasz podane zadania i

będziesz stosować podane techniki, to polubisz pisanie i może nawet stanie się

ono twoją pasją.

Pisanie jest od wieków naturalną formą ekspresji człowieka. Nasi

praprzodkowie czynili to w grotach, a my kochamy bazgrać na elewacjach

budynków. Jednak wiele osób nie przepada za pisaniem. Często się słyszy, że

ktoś “nie cierpi pisać listów", a wypracowania szkolne są zmorą niejednego

ucznia. Egzaminy pisemne też nie cieszą się wielkim powodzeniem —

większość studentów woli odpowiadać ustnie. Gdzie tkwią przyczyny tego stanu

rzeczy? Po pierwsze, szkoła nie nauczyła cię pisać, a jedynie zapisywać (litery,

słowa i zdania). To nie to samo, co pisanie, które jest spontanicznym procesem

twórczym angażującym wyobraźnię. W szkołach stosuje się tradycyjne techniki

nauki pisania, kładące nacisk na gramatykę, ortografię czy interpunkcję.

Wskutek tego w proces pisania angażowana jest lewa półkula mózgu, która ma

charakter logiczny. Tymczasem sekret tkwi w używaniu obydwu półkul

mózgowych. Prawa półkula jest źródłem emocji i w niej rodzą się twórcze

pomysły niekonwencjonalne skojarzenia i odczucia. Osoby, które nie lubią

pisać, rzadko w ten proces angażują obydwie półkule mózgu i dlatego pisanie

nie sprawia im przyjemności. Drugą przyczyną awersji piśmienniczej jest brak

wiary w siebie (uczeń z góry zakłada, że temat wypracowania jest zbyt trudny),

zaś trzecią — lęk przed krytyką i poprawianiem tego, co zostało napisane.

Przywołaj z pamięci sytuacje, gdy nerwowo odbierałeś sprawdzone

wypracowanie, na którym, kto wie, może i bardziej było czerwono od

podkreśleń czy poprawek nauczyciela niż na polu pełnym maków. Mogę się

założyć, że nauczyciel sprawdzający pracę pracował na pełnych obrotach lewą

półkulą mózgu, wyszukując logicznie “min" w postaci błędów składniowych i

ortograficznych.

PYTANIE: Czy prowadzisz dziennik, tak jak zalecałem w rozdziale

“Dziennik"? Jeśli tak, to zapewne przekonałeś się, że pisanie przychodzi ci już o

wiele łatwiej i sprawia przyjemność. Jeśli nie prowadzisz, to w poważnym

stopniu zmniejszasz efektywność swojego uczenia i opóźniasz rozwój duchowy.

Jeszcze raz przypominam: prowadzenie dziennika, oprócz innych

pozytywnych stron ma i tę, że pozwala nabrać wiary we własne możliwości.

Prowadzisz go dla siebie, nikt nie poprawia twoich błędów i zapisujesz w nim

swoje pomysły, odczucia, doświadczenia, angażując w ten sposób twórczą

prawą półkulę mózgową.

TECHNIKI UŁATWIAJĄCE WYSTARTOWANIE Z PISANIEM

(i aktywację prawej półkuli mózgowej)

SZYBKIE PISANIE

Jest to bardzo prosta i skuteczna technika, którą z dużym powodzeniem

zastosowałem na początku tego rozdziału. Jej podstawową zaletą jest to, że

przełamujesz barierę pustej kartki. Procedura wygląda następująco:

1. Wybierasz temat lub decydujesz się na swobodne zapisywanie myśli.

2. Ustawiasz minutnik na określony czas (przynajmniej na 5 min).

3. Rozpoczynasz pisanie i zapisujesz tak szybko, jak to jest możliwe, bez

zatrzymywania się, wszystko, co ci przyjdzie do głowy.

4. Przestajesz pisać, gdy minutnik zacznie buczeć. Unikaj w czasie

pisania:

— porządkowania myśli;

— dążenia do tworzenia zdań;

— sprawdzania i poprawiania błędów gramatycznych, ortograficznych

czy innych;

— cofania się;

— wykreślania czegokolwiek, co już napisałeś.

W czasie szybkiego pisania aktywnie pracują obydwie półkule mózgowe,

z trochę większym zaangażowaniem prawej. Po napisaniu nie przejmuj się

niezgrabnym pismem, złą składnią czy innymi błędami. Ta forma pisania jest

dla ciebie pożytecznym poligonem, na którym błędy są nie tylko dopuszczalne,

ale nieuniknione. Na początku stosuj metodę szybkiego pisania jako rozgrzewkę

przed pisaniem na określony temat, a z czasem używaj jej, startując od razu z

zadanym tematem. Będziesz mile zaskoczony, z jaką łatwością spływają na

papier pomysły, idee i skojarzenia.

Szybkie pisanie jest użyteczną techniką treningową. Wielu pisarzy używa

jej jako rozgrzewki. Ponadto ludzie pióra regularnie korzystają z metody

szybkiego pisania, aby prowokować pojawianie się myśli, idei, pomysłów i

skojarzeń, niezbędnych przy pracy twórczej.

Stosuj szybkie pisanie zawsze wtedy, gdy w czasie pracy utkniesz w

martwym punkcie lub gdy siedzisz nad pustą kartką i nie możesz ruszyć z

miejsca.

Aby nabrać wprawy w szybkim pisaniu wykonuj je często, a najlepiej

przed każdym zadaniem pisemnym. Wydłużaj też czas ćwiczenia,

rozpoczynając od pięciu minut i dodając stopniowo po minucie czy dwie, aż

dojdziesz do dwudziestu minut. Jeśli masz napisać dłuższą pracę, wymagającą

dużego zaangażowania intelektualnego, pisz szybko 30 minut, a nawet dłużej.

ZADANIE: Przez najbliższe 2 tygodnie przeprowadzaj codziennie

przynajmniej dwie kilkuminutowe sesje szybkiego pisania, wydłużając każdego

dnia czas sesji o l minutę. Pisz swobodnie, bez tematu lub na dowolny temat, a

następnie przeczytaj. Po dwu tygodniach trenowania wybierz jeden z podanych

tematów

(ewentualnie wymyśl własny) i pisz szybko z zachowaniem zasad tej

techniki przez 20 minut.

1. Przyjaźń 6. Wierność

2. Szkoła 7. Egoizm

3. Miłość 8. Kłamstwo

4. Odwaga 9. Nogi

5. Pies 10. Rodzice

Po napisaniu przeczytaj, podkreśl, najlepiej kolorową kredką lub

mazakiem, słowa lub ustępy, które szczególnie ci przypadły do gustu. W

następnej sesji te właśnie słowa lub zwroty mogą stanowić świetne tematy do

szybkiego pisania. Przedstawione wyżej ćwiczenia powinny stanowić “rozruch"

do podjęcia w trakcie sesji szybkiego pisania bardziej złożonych zadań, np.

stworzenia zarysu wypracowania, eseju, a nawet pracy dyplomowej.

Szybkie pisanie jest bardziej efektywne, gdy jego treścią dzielisz się z

bliską ci osobą. Idealnym rozwiązaniem byłoby przeprowadzenie z tą osobą

równoległych sesji szybkiego pisania na ten sam temat, a następnie porównanie

efektów.

SZYBKIE MÓWIENIE NA GŁOS

Zacznij mówić, a wyzwolisz swobodny przepływ myśli. Nie przejmuj się,

że brak ci pomysłu lub że myśli są nieprecyzyjne. Po prostu mów szybko.

Poprzez ubranie swoich myśli w słowa zaczniesz myśleć jaśniej.

Praktycznym rozwiązaniem jest nagrywanie na taśmę magnetofonową

tego, co mówisz, bo można odtworzyć swoje idee.

TECHNIKI POZWALAJĄCE NA ROZWINIĘCIE TEMATU

Szybkie pisanie stanowi doskonałą formę rozgrzewki pisarskiej, jednak w

niewielkim stopniu ułatwia dostrzeganie bądź tworzenie powiązań pomiędzy

ideami. Generalnie widzenie zagadnień w szerokiej perspektywie jest trudną

sztuką, lecz dzięki podanym niżej technikom będzie ci ono przychodzić o wiele

łatwiej, i — rzecz jasna — będziesz bardziej twórczy. Weź kilka głębokich

oddechów, zapoznaj się z poniższymi technikami i — co najważniejsze —

stosuj je.

• Technika rozgałęzień (ang. clustering).

• Burza mózgów (ang. brainstorming). > Szkic odkrywczy (ang. discovery

draft).

TECHNIKA ROZGAŁĘZIEŃ

Technika rozgałęzień pozwala na szybkie zapisanie twoich idei

związanych z tematem bez konieczności oceniania ich, a ponadto umożliwia

dostrzeganie związków pomiędzy tymi ideami.

JAK ROZGAŁĘZIAĆ

Sieć rozgałęzień zaczynamy rysować na środku kartki (nie u góry, jak

jesteśmy do tego przyzwyczajeni) i rozszerzamy we wszystkich kierunkach.

Pierwszą czynnością jest zapisanie tematu, pomysłu czy zagadnienie, którym

chcesz się zająć i zakreślenie go.

Rozmyślając nad zadanym tematem, zapisuj swoje myśli, zakreślaj je i

łącz graficznie z tematem centralnym.

Po pewnym czasie spostrzeżesz, że twoje rozgałęzienie w sposób

spontaniczny będzie się rozszerzać, łącząc pomysły nie z tematem wyjściowym,

ale z innymi. I o to chodzi. Twoim celem w tej technice jest zapisanie wszelkich

myśli w postaci swoistego schematu uwidaczniającego, jak idee są ze sobą

połączone.

W trakcie posługiwania się techniką rozgałęzień bardzo pomocne jest

stosowanie różnych pytań, od prostych (kto?, kiedy?, dlaczego?) po bardziej

złożone (np. Dlaczego to jest ważne? Co z tego wynika?).

ZAPAMIĘTAJ: Tworząc rozgałęzienie, nie wahaj się zapisywać

dziwnych lub zwariowanych pomysłów i nie przejmuj się, że kartka jest

pobazgrana.

Po wykonaniu pracy zastanów się, jak idee z jednego “konara"

rozgałęzień wiążą się z ideami z innych “konarów". Dzięki temu możesz wpaść

na trop nowych pomysłów.

Przeanalizuj wykonane rozgałęzienie z nastawieniem, jak wykorzystać

zawarty w nim materiał do napisania zaplanowanej pracy pisemnej. Kieruj się

następującymi pytaniami:

• Wokół jakich zagadnień koncentruje się najgęstsza sieć rozgałęzień? O

czym ona mówi przede wszystkim?

• Jakie inne prace mogłyby powstać na podstawie tego rozgałęzienia?

• Który “konar" rozgałęzień wydaje ci się najbardziej interesujący?

• Jak mógłbyś dalej rozwijać rozgałęzienia, aby głębiej wejść w temat?

PODSTAWOWE ZALETY TECHNIKI ROZGAŁĘZIEŃ

1. Pozwala dostrzegać i tworzyć związki pomiędzy ideami.

2. Umożliwia rozwinięcie już zaprezentowanych idei.

3. Umożliwia spontaniczne zareagowanie na daną ideę bez jej

opracowywania i oceniania.

4. Radykalnie poprawia proces zapamiętywania i przypominania sobie

idei oraz widzenia ich w szerszym kontekście.

5. Usuwa niechęć do pisania.

ZADANIE: Narysuj rozgałęzienie do wybranego przez ciebie tematu (na

początku bez stosowania pytań). Po kilku sesjach używaj również pytań. Po

kilku sesjach stosowania techniki rozgałęzień będziesz naprawdę

zaskoczony, że nowe idee wprost wypływają spod twojego długopisu.

Bo z ideami jest jak z ropą — żeby wytryskiwały, trzeba zrobić im

ujście.

BURZA MÓZGÓW

Technika burzy mózgów polega na zapisywaniu wszystkiego, co ci

przychodzi do głowy na dany temat. Podczas pisania staraj się nie porządkować

swoich myśli, tylko pozwól im swobodnie wypływać. Poprzez natychmiastowe

zapisywanie swoich reakcji i odczuć związanych z tematem uzyskasz

nadspodziewanie dużo dodatkowych informacji. Przede wszystkim szybko

“wyjdzie na jaw", co wiesz, a czego nie wiesz i co powinieneś się dowiedzieć na

dany temat. Technikę burzy mózgów warto zatem stosować, gdy masz do

czynienia z tematem, w którym słabo się orientujesz.

JAK PRZEPROWADZIĆ BURZĘ MÓZGÓW

Potrzebujesz do tego celu, jak i do innych wymienionych w tym l

rozdziale technik, długopisu lub ołówka, czystej kartki, trochę wolnego

;

czasu i

miejsca, w którym nikt ci nie będzie przeszkadzać. Rozpoczynając sesję burzy

mózgów zapisz swój temat u góry strony. Następnie zapisuj szybko na kartce

wszystkie idee, skojarzenia, refleksje i odczucia, jakie ci przychodzą do głowy

w związku z tematem. Pozwól umysłowi, niech pracuje swobodnie,

uruchamiając w ten sposób twoją twórczą, prawą półkulę mózgową. Jak ją

“rozruszać" przed burzą mózgów, mówiliśmy w rozdziale “Co dwie półkule, to

nie jedna".

Podobnie jak przy technice rozgałęzień, każde pytanie może się

przyczynić do pojawienia się nowych skojarzeń czy refleksji.

Oto przykładowe pytania: kto?, co?, gdzie?, kiedy?, dlaczego?, jak?

I bardziej złożone: Co wiesz na ten temat? Jakie są jego części składowe?

Czy możesz sformułować go inaczej? Jak się do niego ustosunkowujesz?

Dlaczego jest on dla ciebie ważny? Czy możesz go porównać z innym?

Przeanalizuj listę skojarzeń powstałych w wyniku burzy mózgów.

Analogicznie jak przy technice rozgałęzień, przy rozwijaniu uzyskanego

materiału w pracę pisemną, która stanowi twój główny cel, kieruj się

następującymi pytaniami:

• Wokół jakich zagadnień koncentruje się największa liczba haseł? O

czym one mówią przede wszystkim?

• Jakie inne prace mogłyby powstać na podstawie tej listy?

• Które hasła wydają ci się najbardziej interesujące?

• Czego brakuje w twoim zbiorze skojarzeń do pełnego wyczerpania

tematu?

ZADANIE: Obierz sobie jakiś temat i przeprowadź sesję burzy mózgów

(na początku bez stosowania pytań). Po kilku sesjach używaj pytań, które

pomogą ci rozwijać listę. Zapisuj wszystko, co ci przychodzi do głowy, także

pytania, które pozostawisz bez odpowiedzi.

PAMIĘTAJ: Nie pomijaj “zwariowanych" idei. Później może się

okazać, że były one najwartościowsze.

Nie przejmuj się, że twoje pismo w czasie burzy mózgów przeradza się w

bazgroły. W tym przypadku kaligrafia nie tylko nie jest wymagana, ale nawet

zakazana. Dlaczego? Pisząc wolno i starannie sporządzisz listę tego, co już

wiesz, bez nowych idei. Nie wierzysz? Łatwo możesz to sprawdzić.

GRUPOWA BURZA MÓZGÓW

Przy tej odmianie burzy mózgów z większej grupy uczestników wybiera

się osobę, która zapisuje (najlepiej na tablicy lub na innej dobrze widocznej

powierzchni) idee związane z tematem, “wyrzucane" z siebie przez wszystkich

obecnych. Dla podwójnego zabezpieczenia, aby nie utracić niektórych idei

(osoba zapisująca może nie nadążyć z zapisywaniem), nagrywa się przebieg

sesji na taśmę magnetofonową.

PAMIĘTAJ: W trakcie przebiegu grupowej burzy mózgów nie wolno

:

:BL krytykować cudzych idei (swoich też nie).

SZKIC ODKRYWCZY

Pisanie szkicu odkrywczego to ten etap twojej pracy, gdy nadal nie jesteś

pewien, co masz napisać na wybrany temat. Tworząc i analizując szkic

odkrywczy, wpadasz na nowe pomysły, które możesz wykorzystać w następnej

wersji. Niektórzy pisarze piszą kilka szkiców odkrywczych, zbliżając się w ten

sposób do ostatecznej wersji pracy literackiej. W każdym kolejnym szkicu temat

jest coraz dokładniej ujęty.

i JAK PISAĆ SZKICE ODKRYWCZE

Technika jest bardzo prosta — skupiasz swoją uwagę na temacie,

relaksujesz się i piszesz spontanicznie, ale nie tak szybko jak przy technice

“szybkie pisanie". Również i w tym przypadku pomocne mogą okazać się

przeróżne pytania — zarówno proste (kto?, co?, gdzie?, kiedy?), jak i bardziej

złożone (patrz poprzednie techniki).

PAMIĘTAJ: Pisząc szkic odkrywczy, nie przejmuj się gramatyką i

ortografią, bo to tylko rozprasza twoje myśli. Nie przejmuj się też stroną

estetyczną tego, co napisałeś. Skup się tylko na ideach. Burza mózgów i

technika rozgałęzień stanowią doskonały punkt

wyjścia do pisania szkiców odkrywczych.

ZADANIE: Wybierz sobie jakiś temat opracowany techniką rozgałęzień

lub burzy mózgów i rozwiń go w szkic odkrywczy. Przy pisaniu kieruj się

podanymi wyżej wskazówkami. Podobnie jak przy technice rozgałęzień i burzy

mózgów potrzebujesz dokonać analizy szkicu odkrywczego, aby wiedzieć, w

jaki sposób przekształcić go w gotową pracę pisemną (jeszcze nie ostateczną, bo

możesz napisać kilka wersji szkiców odkrywczych na dany temat).

Kieruj się przy tej czynności pytaniami, jak przy dwóch wcześniej

omówionych technikach:

• Na czym koncentruje się twój szkic odkrywczy? O czym on jest przede

wszystkim?

• Jakie inne prace mogłyby powstać z twojego szkicu odkrywczego?

• Co cię najbardziej zainteresowało w twoim szkicu odkrywczym?

• Czego brakuje w twoim szkicu odkrywczym do pełnego wyczerpania

tematu?

PAMIĘTAJ: Gdy stosujesz szybkie pisanie, szybkie mówienie na głos,

technikę rozgałęzień, burzę mózgów lub gdy piszesz szkice odkrywcze, twoim

celem są twórcze idee, a nie idealna forma.

ETAPY PROCESU PISANIA

1. Rozgrzewka z zastosowaniem technik:

— szybkiego pisania,

— szybkiego mówienia na głos.

2. Rozwinięcie tematu z zastosowaniem technik:

— rozgałęzień,

— burzy mózgów,

— szkiców odkrywczych.

3. Ocena osoby postronnej.

Może to być koleżanka, matka lub inna zaprzyjaźniona osoba, która

zachowując dystans oceni, czego brakuje w twojej pracy, co jest jej mocną

stroną, co należy zmienić. Pisząc, jesteś w zbyt dużym stopniu zaangażowany w

proces tworzenia, aby móc obiektywnie ocenić jego rezultat końcowy.

4. Dokonanie poprawek.

Po uzyskaniu uwag innej osoby zastanów się, które z nich chcesz

uwzględnić (jeśli nie jesteś otwarty na twórczą krytykę, to możliwe, że nie

uwzględnisz żadnej, lecz jest to postawa niezbyt w życiu przydatna). Wprowadź

poprawki do pracy.

5. Kontrola techniczna.

Sprawdź i popraw błędy gramatyczne, ortograficzne czy interpunkcyjne,

korzystając ze słowników ortograficznego i poprawnej polszczyzny.

6. Przepisanie na czysto.

Przepisz pracę na czysto, uwzględniając naniesione poprawki.

7. Twoja ocena.

Przeczytaj i sprawdź, czy praca, którą trzymasz w rękach, jest tym, do

czego dążyłeś. Jeśli nie — nie martw się. Na tym etapie też jeszcze możesz

dokonywać poprawek.

CO ROBIĆ, ŻEBY USPRAWNIĆ PISANIE

1. Niech pisanie stanie się twoim zwyczajem.

Natchnienie nie spływa na zawołanie, nawet na poetów. Wielu z nich ma

zwyczaj pisania o określonej porze dnia. W ten sposób umysł się programuje i

nastawia na wykonywanie określonej pracy o wyznaczonej porze. Możesz

postępować tak samo, a najlepszym rozwiązaniem będzie wkomponowanie

pisania w stały rozkład zajęć.

PAMIĘTAJ: Żeby natchnienie częściej przychodziło, trzeba częściej

pisać.

2. Zabierz się do pisania wcześniej.

Zanim zaczniesz pisać, musisz się do tej pracy przygotować, to znaczy

wyszukać odpowiednie cytaty, sprawdzić dane w encyklopedii czy nawet

uprzątnąć biurko. Z drugiej strony każdy z nas ma w sobie coś z jastrzębia, który

krąży, zanim zaatakuje zdobycz. My również, zanim przystąpimy do pisania,

wykonujemy mnóstwo różnych czynności, żeby opóźnić start. Rozpoczynając

przygotowania wcześniej “wystartujesz" o czasie.

3. Pisz w optymalnym dla siebie czasie.

Sprawdź, jaka pora dnia sprzyja twojej pracy twórczej i staraj się pisać w

odpowiednich godzinach.

4. Jako tło do pisania zastosuj muzykę.

Muzyka, szczególnie barokowa, pozytywnie stymuluje prawą półkulę

mózgową.

5. Wykonaj ćwiczenia gimnastyczne.

W czasie dłuższego pisania znajdujesz się w pozycji nie sprzyjającej

właściwemu dotlenieniu mózgu. Rób zatem krótkie przerwy. W tym czasie

możesz się zrelaksować, wykonać kilka głębszych oddechów i kilka ćwiczeń

gimnastycznych.

6. Dużo czytaj.

Niestety, musisz się pogodzić z faktem, że aby dobrze pisać, należy dużo

czytać i to nie tylko książki. Czytaj wszystko, co ci wpadnie w ręce: czasopisma,

dzienniki, przewodniki turystyczne. Różne style pisania i różne słownictwo to

czynniki, które mogą wpłynąć na ciebie inspirująco.

7. Rozłóż pisanie na etapy.

Szczególnie, gdy masz do napisania dłuższą i poważniejszą prace.

Pamiętaj, że łatwiej się skoncentrować w krótkich odcinkach czasowych, a

ponadto po przerwie na sen czy spacer możesz liczyć na przypływ nowych idei.

Zasadę tę stosuj również i do krótszych prac. Jednego dnia opracuj temat “z

grubsza", a następnie pracuj nad rozwinięciem i doszlifowaniem.

8. Stosuj afirmacje i wizualizację.

Do pisania podchodź z nastawieniem, że gotowy, opracowany temat tkwi

już w tobie i tylko czeka, abyś go wydobył. Do osiągnięcia tego celu przydatna

jest wizualizacja i afirmacja. Wyobraź sobie, że jesteś uśmiechnięty i

zadowolony, a obok ciebie leży gotowa już praca pisemna. Staraj się

wizualizować wyraźnie temat pracy, jej poszczególne etapy, a wszystko to

napisane twoim równym, czytelnym pismem. Staraj się odczuć wewnętrznie,

jaką przyjemność sprawia ci czytanie tej pracy. Wskazówki do ćwiczenia

wizualizacji znajdziesz w rozdziale “Myślenie". Żeby wzmocnić wiarę w swoje

pisarskie zdolności, możesz stosować następujące afirmacje (pisząc je lub

wymawiając głośno):

• Pisanie sprawia mi wielką przyjemność.

• Pisanie jest dla mnie tak naturalne jak oddychanie.

• Jestem pewien, że to, co napiszę, będzie bardzo dobre.

• Więcej informacji o stosowaniu afirmacji znajdziesz w rozdziale

“Przestawienie się na efektywne uczenie".

9. Schowaj pierwotną wersję twojej pracy.

Dzięki temu oderwiesz od niej umysł, a gdy później do niej wrócisz,

będziesz mieć na nią inne, świeższe spojrzenie.

ZADANIE: Zastanów się, co ci pomaga w pisaniu. Jeśli trudno ci to

stwierdzić, to zabaw się w podglądanie siebie samego. Gdy już dostrzeżesz

czynniki sprzyjające, to zacznij je wprowadzać świadomie i spraw, żeby

uwzględnianie ich stało się twoim zwyczajem.

CO ROBIĆ, GDY W TRAKCIE PISANIA STANIESZ W MIEJSCU I

DALEJ ANI RUSZ

1. Przeczytaj (najlepiej na głos) dobry wiersz lub fragment prozy, który

robi na tobie wrażenie. W ten prosty sposób nastroisz swój umysł na właściwe

fale. Dobrze, gdy odpowiedni zbiorek wierszy lub książkę masz pod ręką, ale

pamiętaj, żeby co jakiś czas zmieniać repertuar. W ten sposób zapewnisz sobie

dopływ nowych bodźców i świeżych idei.

2. Postaraj się zdobyć prace świetnie piszącego kolegi. W momencie

“zastoju" wyjmij ją i wyobraź sobie, że to tyją napisałeś (pamiętaj, że masz taki

sam potencjał mózgu jak ten kolega).

3. Zachowaj swoje najlepsze prace. W momencie kryzysu pisarskiego

wyciągnij taką pracę i przyjrzyj się jej. Przypomnij sobie, jak się czułeś, gdy ją

pisałeś i otrzymałeś sprawdzoną z bardzo dobrą oceną (jest to element techniki

zakotwiczania się, o której szczegółowo piszę w rozdziale “Zakotwiczanie się na

sukces").

4. Przełam rutynę dnia codziennego, zmieniając czasami rytm dnia.

Inaczej niż zwykle patrząc na świat, zyskujesz szansę na przypływ nowych

pomysłów (więcej na ten temat w rozdziale “Przestawienie się na efektywne

uczenie").

5. Zmień swoje przybory pisarskie. Spróbuj pisać piórem, jeśli regularnie

piszesz długopisem. Sprawdź, jak ci idzie pisanie na maszynie lub na

klawiaturze komputera.

6. Obiecaj sobie, że się nagrodzisz, gdy sprawnie dokończysz pisanie

pracy.

ZADANIE: Zastanów się, co robisz, gdy w trakcie pisania “zacinasz się" i

nic nie przychodzi ci do głowy. Czy twój sposób na kryzys jest skuteczniejszy?

Przetestuj podane rady i stosuj te, które są efektywne.

POPRAWIANIE CHARAKTERU PISMA

Pomimo że w coraz większym stopniu wykorzystuje się do pisania

'maszyny i komputery, to jednak w szkole i na uczelni podstawowym

narzędziem do pisania jeszcze przez długi czas będzie ręka. Warto więc

poświęcić trochę czasu, aby poprawić czytelność pisma. Jeśli wykonasz tę

pracę, to:

— o wiele lepiej i szybciej odczytasz to, co sam napisałeś;

— inni czytając “wytwór" twojej ręki nie będą musieli się zastanawiać

nad problemem: “Co autor chciał przez to napisać?".

Wielu czytelników może sądzić, że pierwszy przypadek nie wchodzi

raczej w grę. Jest to niewątpliwie rzadkość, ale... Pracując przez wiele lat w

szkole niejedno widziałem.

Musisz pamiętać, że nauczyciele nie lubią tracić czasu na

odszyfrowywanie bazgrołów. Czasami niestaranny i nieczytelny charakter pisma

może wpłynąć na obniżenie oceny. Warto też wiedzieć, że z wiekiem charakter

naszego pisma zmienia się samoistnie. Nie powinno więc stanowić dla ciebie

problemu wpłynięcie na te zmiany w sposób świadomy. Jednak musisz po

pierwsze tego chcieć, a po drugie wykorzystać techniki, które ci proponuję.

ZALECANE TECHNIKI

1. Podejmij silne postanowienie poprawy charakteru pisma.

ZADANIE: W dzienniku zapisz Intencję Poprawy Charakteru Pisma.

Sformułuj i precyzyjnie określ swój motyw oraz szczegółowe cele, jakie chcesz

osiągnąć dzięki tej pozytywnej zmianie. Aby przyspieszyć poprawę charakteru

pisma, przepisuj intencję (najczytelniej jak jesteś w stanie) kilka razy dziennie.

2. Używaj twórczej wizualizacji.

W rozdziale “Myślenie" znajdziesz opis procesu wizualizacji i postępuj

zgodnie z podanymi tam wskazówkami. Gdy już jesteś zrelaksowany,

wizualizuj siebie piszącego czytelnie. Odczuwaj, jak długopis przesuwa się po

kartce i wyobrażaj sobie zgrabne litery, Ćwicz tę wizualizację przez kilka minut

dziennie. Po pewnym okresie regularnych ćwiczeń charakter twojego pisma

ulegnie poprawie.

3. Stosuj wzmocnienia emocjonalne.

Wyobraź sobie, że piszesz do bardzo bliskiej ci osoby, a twój niestaranny

charakter pisma utrudni jej odczytanie i wprawi ją w zły humor. Gdy to sobie

uświadomisz, twoja ręka zacznie pisać czytelniej.

4. Koncentruj się na pisaniu.

Skieruj swój wzrok na długopis (pióro, ołówek). Obserwuj proces pisania.

Tylko obserwuj! Skup swoją uwagę na czubku długopisu, w miejscu gdzie styka

się z papierem. Robiąc to, zastanawiaj się i oceniaj w myślach, jak piszesz.

Wskutek tych czynności myślowych mózg otrzyma sygnały, że należy się

skoncentrować na pisaniu i przekaże podświadomie (tak jak podświadomie

kontroluje pracę serca, nerek, wątroby i innych organów wewnętrznych)

mięśniom ręki komunikat tej samej treści, że trzeba się skoncentrować na

pisaniu, i z czasem twoje pismo stanie się bardziej czytelne.

5. Popisuj się swoją kaligrafią.

Przynajmniej raz dziennie napisz coś tak czytelnie, jak tylko cię na to

stać. Stopniowo będziesz programować w ten sposób swoje ciało, aby pisało

czytelnie.

6. Ćwicz, używając najlepszych materiałów.

Gdy będziesz pisać piórem Parkera na papierze z drogiej papeterii, to

podświadomie dołożysz starań, by pismo było kształtne, ustawione w równych

liniach.

7. Poprawiaj natychmiast niechlujne pismo.

Używaj do tego ćwiczenia ołówka z gumką. Gdy napiszesz coś

niechlujnie, natychmiast zetrzyj i popraw. Na początku będziesz musiał

poprawiać prawie wszystko, co napiszesz. Jednak ta technika wymusi na tobie

pisanie czytelnie (zajmie ci to mniej czasu niż ciągłe ścieranie i pisanie jeszcze

raz).

8. Zidentyfikuj litery, które najtrudniej ci odszyfrować.

Dokonaj przeglądu swoich notatek i zaznacz litery, których

odszyfrowanie sprawia ci najwięcej problemów. Ćwicz ich pisanie jak uczeń

pierwszej klasy.

Gdy twoje pismo dzięki wykonywanym ćwiczeniom stanie się kształtne i

czytelne, to wypisz sobie (swoim kaligraficznym pismem) dyplom “Za wybitne

osiągnięcia na polu kaligrafii" i powieś go na ścianie w swoim pokoju.

ROZDZIAŁ XIII

NOTOWANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Przekonasz się, że warto umiejętnie notować.

• Poznasz etapy efektywnego notowania.

• Staniesz się aktywnym odbiorcą lekcji czy wykładów.

• Poznasz zasady przeglądania notatek.

• Uzyskasz dokładne informacje o sposobach notowania.

• Umiejętność notowania stanie się twoją mocną stroną.

NOTOWANIE

Żeby się dobrze nauczyć, trzeba dobrze zanotować.

Przypomnij sobie, ileż to razy po wykładzie bolała cię ręka od

zapisywania wszystkiego, co powiedział wykładowca. Po powrocie do domu

ciskasz te swoje pracowicie wykonane notatki w kąt (bez przeglądania ich) i gdy

zbliża się kolokwium, a tym bardziej egzamin, to z silnym postanowieniem

skutecznego przetransponowania informacji zawartych w notesie w wiedzę

wzbogacającą twój mózg wyciągasz je spod stosu skryptów, książek czy

notatników i zaczynasz czytać. Wtedy może się okazać, że część twojego

własnego zapisu jest nieczytelna, że zdania są nie dokończone lub wyrwane z

kontekstu. Zaczynasz więc gorączkowo dzwonić do znajomych i uzupełniać

swoje “notatki". Pomyśl, ile energii marnujesz, zamiast wykorzystać ją na

efektywne przygotowanie się do egzaminu. Ta sytuacja z reguły wpływa

ujemnie na twoją kondycję psychiczną i co za tym idzie na uzyskaną ocenę.

Umiejętność sprawnego notowania przydaje się nie tylko na uczelni czy w

szkole, ale również w życiu codziennym.

ZADANIE: Zamknij oczy, zrelaksuj się i wyobraź sobie, że siedzisz przy

stole narad, jako członek rady nadzorczej świetnie prosperującej firmy.

Wizualizuj stylowy fotel, w którym siedzisz, drogie obrazy znajdujące się na

ścianach pomieszczenia

Ta wizja może stać się rzeczywistością, jeśli wytrwale będziesz wcielać w

życie (nie tylko szkolne czy akademickie) rady zawarte w tej książce.

ETAPY EFEKTYWNEGO NOTOWANIA

• Odbiór informacji. Składa się z obserwacji i wysłuchania przebiegu

zdarzenia, jakim jest wykład czy lekcja.

• Zapis informacji. Rejestrujesz na papierze informacje uzyskane drogą

obserwowania i słuchania.

• Przegląd. Przeglądasz zanotowane informacje.

Przeważająca większość osób robiących notatki zatrzymuje się na drugim

etapie tego procesu, co czyni go niekompletnym i nieefektywnym.

ZAPAMIĘTAJ: Dokonując przeglądu swoich notatek wpływasz na

efektywny odbiór następnego wykładu czy lekcji z danego przedmiotu (wiesz,

co cię najbardziej zainteresowało, czego nie zrozumiałeś, czego nie zdążyłeś

prawidłowo zanotować). Robiąc notatki pamiętaj, abyś mógł je odczytać

(pragnących

poprawić swój charakter pisma odsyłam do rozdziału “Pisanie").

Ważne jest też umiejętne redagowanie, ale najważniejsze efektywne

odbieranie wydarzenia, które opisujesz.

ZAPAMIĘTAJ: Bądź aktywnym odbiorcą rejestrowanego przez ciebie

wydarzenia i regularnie dokonuj przeglądu swoich notatek.

ODBIÓR INFORMACJI

CO ZROBIĆ, ABY BYĆ AKTYWNYM ODBIORCĄ

1. Przygotuj się do odbioru.

Przeczytaj zadaną na daną lekcję (wykład, ćwiczenia) lekturę, byś

wiedział, o czym mówi nauczyciel. W innym przypadku twoja obecność na

lekcji to czysta strata czasu.

2. Weź ze sobą właściwe przybory.

Sprawny długopis czy zatemperowany ołówek, ale własny, nie

pożyczony, oraz zeszyt lub notatnik stanowią niezbędne wyposażenie

ucznia i studenta. Pożyczając długopis w trakcie lekcji wybijasz się z

rytmu, przeszkadzasz innym, a równocześnie dajesz dowód niepoważnego

traktowania danego wykładu czy lekcji. Nie notuj nieskończonej liczby

przedmiotów w jednym zeszycie, bo to także świadczy, że nie przykładasz

dostatecznej wagi do notowanych treści.

3. Usiądź z przodu lub pośrodku sali.

Dzięki temu wykładowca ma cię na oku, uniemożliwiając ci krótkie

drzemki. Siedząc w pierwszych rzędach, chcesz czy nie, musisz koncentrować

się na mówcy. Ponadto lepiej słyszysz, a co najważniejsze nabierasz wiary w

siebie. Jeśli już w szkole uporasz się z obawą, że nauczyciel czy prowadzący

ćwiczenia będzie cię pytał częściej niż kolegów zajmujących ostatnie ławki, to

w późniejszym życiu o wiele łatwiej ci przyjdzie być w pierwszych szeregach.

ZAPAMIĘTAJ: Wyrób w sobie nawyk siadania w pierwszych rzędach,

jak najbliżej wykładowcy.

4. Zadbaj o pozytywne nastawienie psychiczne.

Po przejrzeniu notatek z poprzedniego wykładu czy lekcji zorientujesz

się, co chcesz na dany temat usłyszeć. Przygotuj się, że będziesz zadawać

pytania. Nastaw się na to, że słuchanie i notowanie będzie ci sprawiać

przyjemność.

5. Nie pozwalaj myślom na bujanie w obłokach.

Receptę na tę dolegliwość przepisałem w rozdziale “Słuchanie".

6. Obserwuj swój proces pisania.

Gdy zauważysz, że twoje myśli coraz bardziej oddalają się od mówcy,

sali wykładowej, Ziemi, to sprowadź je z powrotem. Dokonasz tego w prosty

sposób, obserwując przez chwilę długopis, którym piszesz, przesuwający się po

papierze. Postaraj się pisać wyraźnie, aby skupić uwagę na procesie pisania.

Rozpraszające cię myśli zapisz na marginesie i powróć do nich w

stosowniejszym momencie.

7. W trakcie notowania nie angażuj się emocjonalnie.

Gdy nie zgadzasz się z tym, co mówi mówca, to wyrzuć to z siebie robiąc

uwagę na marginesie i nie baw się w żadne dialogi wewnętrzne, bo stracisz

wątek.

8. Słuchaj z określonym celem.

Zastanów się, a najlepiej sobie zapisz, dlaczego chcesz wysłuchać danego

wykładu (lekcji). Czy są może jakieś szczegóły, które szczególnie cię

interesują? Uświadom sobie, że nawet szczegóły najlepiej widać na szerszym

tle. Gdy nie jesteś za bardzo zainteresowany wykładem czy lekcją, to obiecaj

sobie, że jeśli będziesz uważnie słuchać i notować, to sprawisz sobie jakąś

przyjemność.

9. Zwracaj uwagę na powtórzenia.

Jeśli mówca powtarza zdania czy definicje, to jest to sygnał, żeby

dokładnie je zanotować, gdyż prawdopodobnie są one ważne.

10. Obserwuj tablicę lub ekran rzutnika.

To, co jest zapisane na tablicy (wyświetlane na ekranie), zwykle jest

ważne i powinno się znaleźć w twoim notatniku. Skoro wykładowca czy

nauczyciel pisze na tablicy, to widocznie chce zaznaczyć, że ten materiał może

być egzekwowany na egzaminie czy na klasówce.

ZAPIS INFORMACJI

Forma sporządzanych przez ciebie notatek oraz ich struktura są bardzo

istotne ze względu na ich przejrzystość i czytelność. Z notatek nieprzejrzystych

trudno wyłowić najważniejsze idee wykładu czy lekcji. W praktyce dla

poprawienia efektywności notowania możesz skorzystać z zapisu linearnego i

nielinearnego.

LINEARNE FORMY NOTATEK (linijka za linijką)

• NOTOWANIE Z UŻYCIEM MARGINESU

Na każdej stronie notatnika odkreśl z lewej strony margines szerokości 3

cm. Na tych marginesach zapisuj nazwy definiowanego pojęcia, daty, pytania,

rób znaki graficzne informujące o ważności lub charakterze sporządzonych

notatek.

RADA: Korzystaj z notatników w linie; twoje notatki będą przejrzyste i

nie zagęszczone.

• PORZĄDKOWANIE TEKSTU W TRAKCIE NOTOWANIA

Forma ta pozwala na wypunktowanie ważnych informacji poprzez użycie

cyfr rzymskich, wielkich i małych liter, cyfr arabskich i znaków graficznych.

Jest to dość dobra aktywna forma notowania, ułatwiająca koncentrację, a także

zapamiętywanie pogrupowanych treści i przeglądanie w celu utrwalenia.

• SPORZĄDZANIE NOTATEK W FORMIE USTĘPÓW

Gdy wykładowca mówi za szybko i nie możesz sobie poradzić z

redagowaniem tekstu, to staraj się grupować zdania w ustępy, pozostawiając

pomiędzy nimi przerwy. Taką formę łatwiej ci będzie zapamiętać, a jeśli coś

ważnego umknie ci w trakcie notowania, to możesz to “odzyskać" od koleżanki

lub kolegi i wpisać w wolne miejsce.

• TECHNIKA TM (z angielskiego Taking and Making). Jest to technika

podobna do metody notowania z użyciem marginesu, z tym że margines robi się

z prawej strony i wykorzystuje do zapisywania własnych komentarzy zdań

wyrażających odczucia, myśli, wrażenia, reakcje, pytania. Stosując metodę TM

korzystasz równocześnie ze swojej świadomości i podświadomości, dzięki

czemu aktywniej uczestniczysz w wykładzie czy lekcji. Notując to, co słyszysz,

działasz w sposób świadomy, natomiast twoje refleksje, odczucia czy wyciągane

wnioski są wynikiem działania podświadomości.

ZADANIE: Zastanów się, którą z podanych metod notowania stosowałeś

do tej pory. Swoje uwagi zanotuj, oczywiście w dzienniku. W trakcie

najbliższego wykładu (lekcji) wypróbuj wymienione techniki i wybierz te, które

ci najbardziej odpowiadają. Pamiętaj, że do różnego rodzaju materiału mogą być

przydatne różne techniki.

NIELINEARNE FORMY NOTATEK

1. Mapy myślowe (ang. mindmapping).

2. Technika rozgałęzień (została omówiona w rozdziale “Pisanie").

MAPY MYŚLOWE ,

Mapy myślowe zostały wymyślone i rozpropagowane w latach

siedemdziesiątych przez Anglika Tony Buzana jako narzędzie do efektywnego

sporządzania notatek. Jednak sam twórca szybko się przekonał, że stanowią one

świetną pomoc w rozwijaniu umiejętności myślenia i kreatywności.

Tradycyjne techniki notowania mają charakter liniowy; jak paciorki

różańca “nawlekamy" słowa na linijki i porządkujemy je, układając w zdania. W

ten sposób w znacznym stopniu zamykamy drogę naszej spontaniczności, gdyż

włączamy lewą półkulę mózgową, której spontaniczność i wyobraźnia są raczej

obce. W technice map umysłowych zaangażowane są obydwie półkule

mózgowe (do ich lepszej współpracy przyczynić się może rysowanie na

mapach, a nie tylko pisanie).

JAK RYSOWAĆ MAPĘ MYŚLOWĄ

Aby narysować mapę myślową, potrzebujesz jedynie czystej kartki

papieru, czegoś do pisania i chęci, żeby stosować tę technikę, a nie tylko o niej

przeczytać. W prostokącie (kwadracie, okręgu czy elipsie — wybierz sobie

kształt geometryczny, który ci najbardziej odpowiada, a dla urozmaicenia

możesz stosować je wszystkie) umieszczonym na środku kartki zapisujesz

problem, który chcesz rozważyć lub temat wykładu, z którego chcesz zrobić

notatki. Powinno to być jedno lub dwa słowa, oddające treść problemu lub temat

wykładu czy lekcji. Żeby zilustrować, jak tworzy się mapę myślową, wybrałem

słowo:jedzenie

Mapa myślowa

Patrząc na moją mapę myślową możesz powiedzieć, że jest niekompletna,

że można do niej dorysować jeszcze wiele elementów. To oczywiście prawda.

Każdy z nas ma trochę inne spojrzenie (jednemu, gdy zobaczy łysego, w oczy

rzuca się łysina, a drugiemu pozostałe kępki włosów znajdujące się na głowie).

ZADANIE: Jeśli chcesz, możesz uzupełnić narysowaną przeze mnie

mapę myślową, ale będzie lepiej, gdy sam wybierzesz temat i sporządzisz swoją

własną.

Mapy myślowe posiadają wiele zalet. Przede wszystkim pozwalają

zapisać na papierze informacje czy idee w formie, w jakiej tworzy (lub odbiera)

je cały mózg (prawa i lewa półkula idą w tym czasie ręka w rękę, a nie “po

sznurku"). Każda mapa jest twoim własnym wytworem, nie musisz jej nikomu

pokazywać. Możesz bazgrać do woli i ponownie odnaleźć drzemiącą w tobie

dziecięcą radość tworzenia.

JAK UATRAKCYJNIĆ MAPY MYŚLOWE

• Wykorzystuj papier różnych formatów (lepszy jest większy, bo

uzyskujesz większą mapę i jest ona bardziej czytelna).

• Używaj kolorowych kredek lub mazaków.

• Umieszczaj na mapie jak najwięcej rysunków i symboli.

• Rysuj mapę przy użyciu nie dominującej ręki.

• W trakcie rysowania słuchaj odpowiedniej muzyki. (Jakiej, dowiesz się

z rozdziału, “Co dwie półkule, to nie jedna).

• Bądź sobą i rysuj mapę myślową jak chcesz, tj. tak, aby sprawiało ci to

przyjemność.

ZADANIE: Żeby nie przeszedł ci zapał, który jak sądzę w tobie

rozbudziłem, przystąp od razu do rysowania mapy myślowej. Przeznacz na to

zadanie 5 minut i świadomie obserwuj, jak twój umysł tworzy spontanicznie

połączenia i skojarzenia. Proponowane tematy: Rodzina, wycieczka, ulica,

prezent, matematyka

ZASTOSOWANIA MAP MYŚLOWYCH

• Robienie notatek

• Pisanie prac

• Rozszerzenie zakresu burzy mózgów

• Usprawnianie pamięci

CO ROBIĆ, ABY EFEKTYWNIE NOTOWAĆ

1. Rysuj w czasie notowania rysunki i diagramy.

Skojarzenia graficzne łatwiej są zapamiętywane przez mózg i zawierają

więcej informacji. Nie ograniczaj się do używania ich przy mapach myślowych.

Stosuj je również przy technikach liniowych. I najważniejsze — nie przejmuj się

jakością twoich rysunków. Nie będziesz ich wystawiać na aukcji. Chociaż kto

wie, może lektura tej książki obudzi drzemiącego w tobie geniusza?

2. Przepisuj informacje zapisane na tablicy. Zapisane na tablicy zdania

stanowią z reguły myśli przewodnie wykładu czy lekcji, a czasami ważne

wyjaśnienia.

3. Notuj tylko na jednej stronie kartki.

Ucząc się i przeglądając notatki możesz porozkładać arkusiki obok siebie,

co pozwala absorbować materiał kompleksowo, bez konieczności przewracania

kartek.

4. Oznaczaj w sposób jednoznaczny swoje komentarze. Odpowiednio

oddzielaj i oznaczaj twoje własne komentarze, żeby później nie potraktować ich

jako części wykładu czy lekcji.

5. Oznaczaj, numeruj i datuj wszystkie sporządzone przez siebie notatki.

Dzięki temu unikniesz bałaganu i w porę zauważysz, że notatki są

niekompletne. Praktycznym rozwiązaniem jest też podpisywanie notatników.

6. Miejsca, w których się “zgubiłeś" zostawiaj puste i odpowiednio je

znakuj.

W trakcie dłuższego wykładu trudno jest utrzymać koncentrację na takim

samym poziomie i może się zdarzyć (nawet kilkakrotnie), że umknie ci coś

ważnego. Zamiast likwidować powstałe luki w trakcie wykładu, zostaw wolne

miejsce i oznacz je wiadomym ci symbolem. Pytając kolegów zajętych

notowaniem, przyczyniasz się do powstawania nowych luk zarówno w ich

notatkach, jak i w swoich.

7. Używaj standardowych i jednoznacznych skrótów.

Jeśli nie posiadłeś sztuki stenografowania, nie przesadzaj ze skrótami. Ich

nadmiar wydłuży czas czytania notatek nawet tobie, nie mówiąc już o twoich

znajomych i nieznajomych.

ZAPAMIĘTAJ: Opanuj sztukę efektywnego notowania, bo dzięki niej

możesz zawrzeć interesującą znajomość.

8. Jeśli zapisywany materiał jest ważny, pisz całe zdania.

Jest to szczególnie ważne w przypadku definicji, bo jedno przekręcone

słowo może wypaczyć sens.

9. Robiąc notatki używaj kolorów i stosuj podkreślenia.

Kolory i podkreślenia pozwalają akcentować określone! partie materiału,

a jednocześnie porządkują cały materiał.

UŻYWAĆ CZY NIE UŻYWAĆ MAGNETOFONÓW

Kwestia podstawowa: przed wykładem powinieneś spytać wykładowcę,

czy możesz nagrywać jego wykład, gdyż niektórzy tego nie lubią. Następnie

weź pod uwagę fakt, że jeśli nagrywasz, to w o wiele mniejszym stopniu

koncentrujesz się na przekazie mówcy i swoją obecność na wykładzie

wykorzystujesz w sposób nieefektywny. Oprócz tego licz się z tym, że

wysłuchanie nagrania zajmie ci o wiele więcej czasu niż przejrzenie notatek.

Jeśli jednak koniecznie chcesz używać magnetofonu, to jednocześnie sporządzaj

tradycyjne notatki. Jest to dobre rozwiązanie, bo odtwarzając treść wykładu,

będziesz oddziaływać zarówno na wzrok (notatki), jak i na słuch (nagranie).

Możesz użyć magnetofonu do nagrywania swojego głosu w czasie

odczytywania notatek. W ten sposób również uzyskasz podwójny efekt.

PRZEGLĄD MATERIAŁU

Przeglądanie notatek jest integralną częścią efektywnego notowania. Bądź

przyjacielem swojej pamięci i nie zaniedbuj tej ważnej czynności.

ZASADY PRZEGLĄDANIA MATERIAŁU

l. Dokonaj przeglądu notatek w ciągu 24 godzin po ich sporządzeniu.

Przypominam (patrz rozdział “Pamiętanie"), że pamięć dzielimy na

krótkoterminową i długoterminową (ikoniczna w procesach uczenia się odgrywa

mniejszą rolę). W trakcie wykładu czy lekcji informacje kodowane są w pamięci

krótkoterminowej. Jeśli nie zostaną powtórzone, to nie pozostaną w niej długo.

Powtarzanie sprawia, że przesyłasz je do pamięci długoterminowej.

PAMIĘTAJ: Jeśli nie przejrzysz notatek w ciągu 24 godzin po ich

sporządzeniu, to możesz zapomnieć do 80 proc. ich zawartości.

Przeglądanie jest tym skuteczniejsze, im mniej czasu upłynęło od

zanotowania przekazu. Nawet w trakcie samego wykładu możesz szybko rzucić

okiem na własne notatki, np. gdy wykładowca ściera tablicę. Jeszcze lepszą

okazją do przeglądania zanotowanego materiału są przerwy między zajęciami.

ZADANIE: Po najbliższym wykładzie przejrzyj swoje notatki. Tego

samego dnia poproś koleżankę lub kolegę, aby cię przepytali z

zanotowanego materiału. Będziesz mile zaskoczony, jak dużo pamiętasz.

Doskonale też skutkuje przeglądanie tuż przed snem (ale nie

w łóżku!).

2. Zredaguj swoje notatki.

W czasie przeglądania rozwiń niejednoznaczne skróty, bo później ich nie

rozszyfrujesz. Zaznacz też kwestie, których nie rozumiałeś, aby później poprosić

o wyjaśnienie wykładowcę lub kolegów. Poza tym sprawdź, czy ponumerowałeś

strony, zapisałeś datę. Wytrop luki w notatkach. Jeśli coś cię szczególnie

zainteresowało, to odnotuj ten fakt, np. na marginesie, by ewentualnie poszukać

dodatkowych informacji w innych książkach.

3. Dokonuj okresowego przeglądu notatek.

Przeprowadź raz w tygodniu krótki przegląd swoich notatek. Wystarczy ci

15 — 20 minut na jeden przedmiot, jeśli oczywiście dokonywałeś przeglądów w

ciągu najbliższych 24 godzin po wykładzie. Praktycznym rozwiązaniem jest

wprowadzenie takiego przeglądu do twojego tygodniowego harmonogramu (dla

różnych przedmiotów możesz zarezerwować różne dni).

4. Dokonuj przeglądu w sposób aktywny.

Nie ograniczaj się do prześlizgiwania się oczami po treści notatek.

Zadawaj sobie pytania: Czy to jest dla mnie jasne?, W jaki sposób ten materiał

może mi się przydać w życiu do osiągnięcia moich celów?. Jak te wiadomości

wiążą się z posiadaną przeze mnie wiedzą?, Gdzie mogę się dowiedzieć więcej o

danym zagadnieniu? itp.

ROZDZIAŁ XIV

CZYTANIE

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Sprawdzisz, jakim jesteś czytelnikiem.

• Dowiesz się, co należy robić, aby czytać szybciej.

• Nauczysz się czytać z lepszym zrozumieniem.

• Uzyskasz informacje o podstawowych typach czytania.

• Zachęcisz się do bardzo szybkiego czytania.

• Zostaniesz mistrzem przewracania kartek.

• Szybkie czytanie zacznie ci przychodzić łatwo.

CZYTANIE

Jeśli chcesz nadążyć za tempem, w jakim zmienia się świat, musisz

zwiększyć szybkość czytania.

Ciekaw jestem, ile czasu poświęciłeś na czytanie tej książki, zanim

doszedłeś do tego rozdziału. Zapewne wiesz, że różnimy się nie tylko liniami

papilarnymi

dłoni,

ale

również

szeroko

rozumianą

sprawnością

psychotechniczną, w tym tempem czytania. Mogę ci jednak obiecać, że po

przeczytaniu tego rozdziału i przyswojeniu sobie zawartych w nim rad pozostałą

część książki przeczytasz o wiele szybciej. I o wiele szybciej będziesz w stanie

czytać każdy materiał pisany. Natomiast, jeśli rozpocząłeś czytanie niniejszej

książki od tego właśnie rozdziału, to należą ci się ode mnie słowa uznania.

Sądzę, że stanowisz typ ucznia czy studenta, z którym nauczyciele sobie nie

bardzo radzą, ale który świetnie radzi sobie w życiu.

Niejeden z was mógłby pomyśleć, że ten rozdział jest niepotrzebny, bo

umiecie czytać. Nauczono was tego w szkole podstawowej — tyle że... wasze

umiejętności pozostały na poziomie szkoły podstawowej. A wy chodzicie do

szkoły średniej lub studiujecie i czasami musicie przebrnąć przez stosy książek.

Coś tu chyba nie gra, prawda? Ale zanim wyjaśnię, co trzeba zrobić, żeby

zagrało, jeszcze kilka słów wyjaśnienia. W szkole podstawowej nauczono cię

czytania liter, następnie wyrazów i z mniejszym lub większym trudem czytania

całych zdań, składanych słowo po słowie. I tak ci już zostało. Jeśli czytasz

inaczej, szybciej, to bardzo przepraszam, nie chciałem obrazić, ale doczytaj ten

rozdział do końca, będziesz czytać jeszcze szybciej. Istotnym argumentem za

szybkim czytaniem jest jakże ważny fakt, że jeśli szybciej czytasz, to jako uczeń

czy student masz więcej czasu na inne zajęcia, w tym na przyjemności. Czytając

szybciej, zdobywasz więcej informacji, poprawiasz swoją pamięć i wyrabiasz

wiarę w siebie. Skoro nauczyłeś się efektywnie czytać, to możesz być również

efektywniejszy w innych działaniach — na zasadzie “prawa domina". Wszystko

— nie tylko solidny budynek — potrzebuje fundamentów, a w przypadku

człowieka fundamentem jest wiara w siebie, przekonanie, że się potrafi.

Zauważyłeś zapewne, że ludzie, którzy lubią czytać, czytają o wiele szybciej niż

ci, którzy czują awersję do tej czynności. Jako zagorzali czytelnicy są

potwierdzeniem zasady, że ćwiczenie czyni mistrzem.

Co robić, aby być mistrzem czytania? Zanim omówię to zagadnienie,

mam do ciebie jako czytelnika kilka pytań. Szczera odpowiedź pozwoli

wyjaśnić, co hamuje twój proces czytania.

Oto pytania:

1. Czy w trakcie czytania poruszasz ustami lub zawsze czytasz

półgłosem?

Gdy poruszasz ustami lub czytasz półgłosem, twoje tempo czytania jest

dostosowane do ruchu ust, czyli bardzo wolne. Oczywiście, gdy w trakcie

lektury natrafisz na fragment sprawiający ci trudności, to czytanie na głos jest

wtedy wskazane. Generalnie jednak jest złym nawykiem, a nawyki trudno

wykorzenić.

2. Czy czytasz słowo po słowie?

Dobry czytelnik wie, że słowa mają różną wagę i różnie też je traktuje.

Jeżeli każdemu słowu poświęcasz tyle samo uwagi, to twoje czytanie jest

powolne. Z drugiej strony przy takiej metodzie czytania trudniej jest składać

słowa i wyławiać sens zdania.

3. Czy często w trakcie czytania natrafiasz na niezrozumiałe słowa?

Jeśli tak, to powinieneś popracować nad swoim słownictwem

i rozszerzyć je poprzez częste zaglądanie do encyklopedii i leksykonów.

4. Czy w czasie lektury często cofasz się i czytasz ponownie przeczytany

już tekst?

Jeśli odpowiedziałeś na to pytanie “tak", to zapewne masz kłopoty z

koncentracją.

5. Czy wszystko czytasz w takim samym tempie i w taki sam sposób?

Chcąc czytać efektywnie, powinieneś dostosować tempo czytania do

charakteru i stopnia trudności twojej lektury. Opowiadanie czy powieść można

czytać szybko, z tym że jeśli są one lekturami szkolnymi, to zwolnij. Gazety czy

czasopisma doskonale nadają się do pobieżnego czytania, natomiast ucząc się

matematyki czy elektroniki uważaj na każde słowo.

6. Czy często narzekasz, że nie rozumiesz tego, co czytasz?

Kłopoty ze zrozumieniem specjalistycznego słownictwa należącego do

mało znanej dziedziny, to rzecz normalna. Ale jeśli borykasz się z tym

problemem na co dzień, to albo jesteś słabo umotywowany, wybrałeś zły

kierunek studiów i czytasz niewłaściwe lektury, albo zastosuj się do rady

podanej przy pytaniu trzecim.

7. Czy często zatrzymujesz się na jakimś słowie? Powodem tego mogą

być nasuwające się skojarzenia i rzecz jasna brak koncentracji.

8. Czy w czasie czytania twoje oczy błądzą między wierszami?

Powinny konsekwentnie “trzymać się" linijki, którą czytasz. Jeśli tak nie

jest, to błąd, ale łatwo można się go pozbyć. Jak? Czytaj dalej cierpliwie.

Jeśli na większość tych pytań odpowiedziałeś twierdząco, to powinieneś

codziennie zaglądać do tego rozdziału i, co najważniejsze, wykonywać zawarte

w nim ćwiczenia, bo bez pracy nie ma... szybkich “czytaczy".

Pamiętaj, warto się potrudzić, bo złe nawyki przy czytaniu powodują, że:

— męczysz oczy,

— nudzisz się w trakcie lektury,

— tracisz czas,

— słabo rozumiesz to, co przeczytałeś.

W szkole nauczono nasz czytać w tempie 200 — 300 słów na minutę i

sądzimy, że jest to “normalne tempo". Równie normalna może być wydajność

500, 1000, 10000 czy nawet 25000 słów na minutę. Ostatnia cyfra dotyczy tzw.

czytania fotograficznego, które jednak wymaga specjalistycznego treningu, więc

w tej czysto praktycznej książce nie będziemy się nim zajmować.

ZADANIE: Wybierz nie znany ci tekst (oczywiście nie z jakimś trudnym

fachowym słownictwem) i czytaj go przez l minutę, ale tak, żebyś zrozumiał

jego treść. Po lekturze policz liczbę przeczytanych słów.

Jeśli osiągnąłeś wynik poniżej 200, to powinieneś solidnie popracować

nad swoim czytaniem. 300 lub 400 słów na minutę to bardzo dobrze, ale nic nie

stoi na przeszkodzie, żeby czytać jeszcze szybciej. Poczuj w sobie ducha

sportowca i zacznij bić rekordy.

CO ROBIĆ, ŻEBY CZYTAĆ SZYBCIEJ

1. Czytaj wodząc palcem pod czytanym tekstem.

W szkole uczono nas, żeby tego nie robić, i to był błąd. Omawiana

metoda bardzo przyspiesza tempo czytania i przyczynia się do lepszego

rozumienia czytanego materiału. Wynika to z tego, że zapobiega ona

niepotrzebnemu cofaniu się i powtórnemu czy nawet wielokrotnemu czytaniu

tego samego tekstu. Poza tym zapobiega częstemu zatrzymywaniu się na jakimś

słowie czy zwrocie przez dłuższy czas. Czytanie metodą wodzenia wzrokiem za

palcem zwiększa stopień zrozumienia, gdyż kieruje twoją uwagę na określone

słowa i nie pozwala błąkać się oczom po stronie, a myślom w obłokach. Jak

stosować tę metodę? To całkiem proste. Umieszczasz swój palec wskazujący

pod pierwszym słowem i przesuwasz go wzdłuż czytanej linijki w wygodnym

dla siebie tempie, podkreślając każde słowo. Twoim zadaniem jest czytać

wyrazy znajdujące się bezpośrednio nad samym palcem.

2. Naucz się dostosowywać tempo czytania do rodzaju lektury.

Pozbądź się nawyku czytania wszystkiego w taki sam sposób. Teksty

techniczne czytaj uważnie, książkę telefoniczną — rzecz jasna — kartkuj, a gdy

czytasz coś dla przyjemności, jak na przykład czasopismo czy powieść, staraj

się czytać szybciej, bo celem lektury w tym przypadku nie jest zapamiętanie

faktów, tylko uchwycenie idei lub nastroju.

3. Uważaj się za dobrego czytelnika.

ZADANIE: Na skali od l do 10 (10 — superczytelnik, adept kursu

szybkiego czytania) dokonaj uczciwej samooceny, jakim jesteś czytelnikiem. Po

pewnym okresie ćwiczeń powtórz tę samoocenę. Twoje akcje powinny iść w

górę. To jak działamy, jacy jesteśmy w znacznym stopniu zależy od tego, jak

siebie widzimy. Jeśli ktoś uważa się za osobę mało efektywną w jakiejś

dziedzinie, to taką jest. Ale z tego martwego punktu można ruszyć. Dość

skuteczną metodą na przełamanie wewnętrznego przekonania, że jesteś

niezdolny do szybkiego czytania jest zastosowanie wizualizacji.

WIZUALIZACJA: Usiądź wygodnie na krześle, wyprostuj się, wykonaj

kilka głębokich oddechów, żeby się zrelaksować i wyobrażaj sobie siebie

siedzącego przy biurku z oczami przesuwającymi się błyskawicznie po linijkach

czytanej książki. Odczuwaj wewnętrzną radość ze zrozumienia wszystkiego,

co czytasz.

Wykonywanie tego ćwiczenia przynajmniej raz, a najlepiej dwa razy

dziennie, do 2 minut przez okres kilku tygodni, przyczyni się do pozytywnego

przestawienia twojego wewnętrznego zaprogramowania. I przy okazji — jak to

już wielokrotnie powtarzałem — zasiejesz w sobie ziarnko wiary w siebie.

4. Czytając, staraj się dostrzegać więcej słów jednocześnie.

Czytając, przyzwyczailiśmy się, widzieć tylko kilka słów, nie więcej, co

bardzo zwalnia tempo czytania. W czasie lektury mamy zawężony kąt widzenia.

Zauważ, że gdy jesteś w terenie dostrzegasz szeroką panoramę, a nie

poszczególne drzewa. Przykład ten dobitnie powinien cię przekonać, że możemy

czytając poszerzyć kąt widzenia, zwiększając w ten sposób tempo czytania.

Wymaga to jednak zastosowania odpowiednich technik. Proponuję ci mały

eksperyment czytelniczy, który zarazem jest sposobem na rozszerzenie kąta

widzenia.

EKSPERYMENT: Przesuń tę książkę o 10 do 15 cm dalej niż zwykle to

czynisz przy czytaniu i zacznij lekturę. Czytanie z tej odległości powinno ci

sprawić przyjemność i być szybsze. Staraj się stosować ten sposób częściej. Gdy

czytasz z większej odległości, twoje oczy się nie męczą, gdyż mają większe pole

widzenia i wykonują mniej ruchów.

CO ROBIĆ, ŻEBY CZYTAĆ Z LEPSZYM ZROZUMIENIEM

1. Czytaj szybko, aby poprawić koncentrację.

Czytelnicy, którzy czytają z dobrym zrozumieniem z reguły są szybkimi

czytelnikami. Im wolniej czytasz, tym masz większe szansę na rozproszenie

swoich myśli, czyli bujanie w obłokach, a przez to twoje rozumienie tego, co

czytasz się zmniejsza.

Rozumienie jest określonym procesem, na który składają się dwie fazy:

— odbiór i organizacja uzyskanych informacji,

— powiązanie nowo uzyskanych informacji z tym, co już wiemy.

To, w jakim stopniu rozumiesz czytany materiał, zależy od wielu

czynników. Przede wszystkim od twojej wiedzy na dany temat, umiejętności

czytania i formy materiału, który czytasz. Jeśli nie dysponujesz odpowiednim

słownictwem i nie masz podstawowej wiedzy o tym, o czym czytasz, to twoje

rozumienie tekstu jest siłą rzeczy fragmentaryczne.

2. Czytaj aktywnie dla większego zrozumienia.

Twoje czytanie — jak to już mówiliśmy — powinno być procesem

aktywnym. Postaw sobie przed lekturą, a jeszcze lepiej zapisz, pytania. W czasie

czytania znajduj na nie odpowiedzi. Jeśli masz inny pogląd niż autor tekstu, nie

sprzeczaj się z nim w myślach i nie ubliżaj mu. Twoje niepotrzebne emocje

zwolnią tylko proces czytania i trudno ci się będzie z powrotem skoncentrować.

Jeśli masz jakieś uwagi, wyrzucaj je z siebie na margines czytanej lektury i

powróć do nich, gdy zakończysz sesję czytania. Praktyczną radą jest dokonanie

przeglądu materiału przed lekturą, aby wiedzieć, jakie postawić pytania.

3. Czytaj, aby zrozumieć, a nie zapamiętać.

Unikaj zatrzymywania się przy czytaniu dla zapamiętywania faktów. Jeśli

chcesz to uczynić, doczytaj do końca strony i wtedy zapisz fakty w notatniku.

4. Utrzymuj właściwe nastawienie.

Przystępuj do czytania z silną motywacją i utrzymuj ją w trakcie lektury.

Uświadom sobie wyraźnie, co dzięki uzyskanym wiadomościom możesz

osiągnąć.

5. Eliminuj złe nawyki rzutujące na proces czytania.

Nie czytaj, gdy jesteś zmęczony, śpiący, zdenerwowany czy obolały.

Będzie to tylko sztuka dla sztuki. Pamiętaj również, że 'pozycja, w jakiej

czytasz, odgrywa dużą rolę w procesie rozumienia. Powinieneś siedzieć w

pozycji wyprostowanej, z książką położoną płasko na blacie biurka

przynajmniej w odległości 40 cm od oczu. Zrelaksuj się przed samym

czytaniem. Często kilka głębokich oddechów wystarczy, aby wprowadzić się w

odpowiedni stan. Przed sennością możesz się uchronić wykonując ćwiczenia

gimnastyczne lub... ucinając sobie drzemkę. Po niej przystąpisz do pracy z

zapałem.

6. Organizuj to, co czytasz.

Twój umysł o wiele lepiej zapamiętuje pogrupowane i połączone

informacje, więc w trakcie lektury układaj je w określone bloki i dokonuj

syntezy tego, co przeczytałeś.

7. Używaj wielu zmysłów.

Nie ograniczaj się do korzystania ze wzroku. W czasie lektury używaj też

słuchu, czytając szczególnie ważne fragmenty na głos. Gdy długo czytasz, wstań

i czytaj chodząc. Ponadto możesz wykorzystać tzw. trzecie oko, wyobrażając

sobie to, co czytasz.

8. Pisz w trakcie czytania i po przeczytaniu.

Po ukończeniu lektury zrób notatki z tego, co przeczytałeś. Jeśli chcesz

notować w trakcie czytania, rób to po doczytaniu do końca strony. Zapisywanie

w bardzo dużym stopniu wzmacnia zapamiętywanie. Ponadto notatki można

szybciej przejrzeć niż cały tekst. Czytając notatki, przypominasz sobie to, co

czytałeś. Jeśli ci to odpowiada, rób twórcze notatki w postaci map myślowych.

9. Unikaj maratońskich sesji czytelniczych.

Najpóźniej po dwu godzinach czytania, a jeszcze lepiej po jednej zrób

krótką 5- lub 10-minutową przerwę. W tym czasie zrelaksuj oczy podziwiając

krajobraz, wykonaj kilka ćwiczeń gimnastycznych, przekąś coś. Trudniejszy

materiał czytaj w odcinkach 30-minutowych przedzielonych 5-minutowymi

przerwami.

10. Nie ucz się w łóżku.

Łóżko podświadomie kojarzy się ze snem, a nie ze stanem czuwania,

który jest konieczny do czytania ze zrozumieniem. W związku z tym nie czytaj

w łóżku materiału, którego masz się nauczyć. A co z literaturą lekką? Owszem,

jak najbardziej.

ZADANIE: Zastanów się, które z podanych rad stosujesz w czasie

czytania. Wypisz je w dzienniku. Wypróbuj pozostałe rady.

PODSTAWOWE TYPY CZYTANIA

• Czytanie tradycyjne — typowe, którego nauczono cię w szkole i które

stosujesz do czytania książek.

• Czytanie pobieżne — stosowane do czytania słowników, książek

telefonicznych, wyszukiwania konkretnej informacji.

• Czytanie wybiórcze — używane do przeglądania zawartości lektury,

stosowane do czytania czasopism.

• Czytanie bardzo szybkie.

Trzy pierwsze typy czytania są ci dobrze znane, dlatego też omówię tylko

czytanie bardzo szybkie — na podstawie “Quantum Learning" Bobbiego

DePortera i Mike'a Hernackiego.

CZYTANIE BARDZO SZYBKIE

Ten typ czytania wymaga byś:

— poszerzył swoje widzenie peryferyjne,

— nauczył się wykonywać szybkie ruchy oczu,

— szybko przewracał kartki.

• POSZERZANIE WIDZENIA PERYFERYJNEGO

Widzenie peryferyjne to nic innego jak rozpiętość kątowa twojego

wzroku. W procesie czytania szersze widzenie peryferyjne oznacza zdolność

wychwytywania za jednym razem większej liczby informacji. Czytasz szybciej,

gdy za jednym rzutem oka wychwytujesz całe zwroty. Żeby osiągnąć ten etap,

musisz trenować, ale najpierw wykonaj test pozwalający na zbadanie twojego

widzenia peryferyjnego.

ZADANIE: Stań prosto i patrz przed siebie na jakiś przedmiot. Następnie

wyprostuj przed siebie ręce z kciukami skierowanymi do góry. Kolejną

czynnością jest rozchylanie ramion tak daleko jak to możliwe, by nie stracić z

pola widzenia kciuków swoich rąk. Sprawdź kąt swojego widzenia, patrząc

prosto przed siebie.

Oto praktyczne ćwiczenie (zawarte w wymienionej książce “Quantum

Learning") pozwalające na poszerzenie widzenia peryferyjnego:

Podziel każdą linię tekstu na trzy części. Czytając, skupiaj kolejno wzrok

na jednej trzeciej linii z lewej strony, na jednej trzeciej w środku i na jednej

trzeciej z prawej strony, wychwytując w ten sposób za jednym rzutem oka

wyrazy znajdujące się w każdym przedziale, a nie pojedynczy wyraz.

ZADANIE'. Wykonuj przedstawione wyżej ćwiczenie przez 20 do 40

sekund kilka razy dziennie.

• WYKONYWANIE SZYBKICH RUCHÓW OCZU

Do wyćwiczenia- tej sprawności należy się posłużyć techniką zwaną

hiperwybiórczością. Polega ona na tym, że przy czytaniu szybko przesuwasz w

dół palec wskazujący, za którym wodzą twoje oczy. Podczas tej czynności nie

czytaj każdego słowa. Zadawaj sobie w tym czasie pytania i staraj się

wychwycić główne idee prezentowane na stronie. Metoda ta jest idealna do

przeglądania materiału w celu stwierdzenia, czy jest on wart przeczytania.

ZADANIE: Ćwicz tę technikę każdego dnia od l do 5 minut z

wykorzystaniem różnych materiałów: listów, gazet, czasopism, swoich prac

pisemnych, przewodników. W czasie ćwiczenia mów na głos, co widzisz:

przypadkowe słowa, zdjęcie, rysunek — jednym słowem cokolwiek.

• SZYBKIE PRZEWRACANIE KARTEK

To sprawność, którą łatwo wyćwiczyć. W tym celu lewą ręką trzymaj

otwartą książkę u góry na środku lub z prawej strony, następnie kciukiem

prawej ręki podsuwaj kartkę z prawej strony ku górze i w tym momencie

przewracaj kartkę lewą ręką.

ZADANIE: Weź jakąś książkę, obróć ją do góry nogami, nastaw minutnik

na 60 sekund i postaraj się przewrócić w tym czasie, stosując podaną wyżej

technikę, 100 stron. Następnie obróć książkę i przez następną minutę powtórz

ćwiczenie.

DWIE RADY DLA ZMĘCZONYCH

1. Gdy w trakcie czytania pojawi się zmęczenie, to należy co pewien czas

napiąć i rozluźnić barki oraz unieść i lekko przechylić do tyłu głowę. Ruchy te

należy powtarzać kilkakrotnie. Sygnałem do rozpoczęcia ćwiczenia będzie

pojawienie się napięcia barków.

2. Jeśli podczas czytania zmęczyły ci się oczy, to pocieraj o siebie dłońmi

(przynajmniej przez 10 sekund), aż staną się gorące, a następnie przyłóż je do

twarzy, zakrywając nimi oczy. Po tym ćwiczeniu dalsza lektura będzie ci szła o

wiele łatwiej.

ROZDZIAŁ XV

POPEŁNIANIE BŁĘDÓW

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Przestaniesz martwić się błędami.

• Przestaniesz “zwalać" swoje winy na innych.

• Przekonasz się, że nierobienie niczego jest gorsze niż popełnianie

błędów.

• Zmniejszysz swój lęk przed popełnieniem błędu.

• Nauczysz się cenić pozytywne konsekwencje pomyłki.

POPEŁNIANIE BŁĘDÓW

Zdolność dostrzegania własnych wad to cenna zaleta.

Tak zwykle w życiu bywa, że sukces i niepowodzenie są bliskimi

sąsiadami i oddziela je wąska miedza błędu, niewiedzy lub przypadku. Ważną

cechą charakteru tych, którzy odnoszą sukcesy, jest to, że nie boją się

niepowodzenia, nie paraliżuje ich lęk. Lęk przed niepowodzeniem, przed

popełnieniem błędu tkwi w nas jak zadra. A co robimy, gdy zadra wejdzie nam

w dłoń? Wyjmujemy ją! Proponuję zastosować tę taktykę w stosunku do lęku

przed błędami. Aby pozbyć się lęku, należy go obłaskawić, wyciągnąć na

światło dzienne, stanąć z nim oko w oko i przekonać się, że nie jest taki

wszechmocny, jak nam się wydawało. Prosty na to sposób, to świętować

niepowodzenie, inaczej mówiąc świętować fakt popełnienia błędu.

Jaki to ma sens? Już wyjaśniam.

• Zanim zaczniesz świętować, musisz ujawnić błąd. Dopiero wtedy

możesz go naprawić. Jest to tak jak z urządzeniami, w których przypalił się

bezpiecznik. Spróbuj go wymienić po ciemku, tak żeby nikt niczego nie

zauważył.

Wyciągając swój błąd na jaw, przyznajesz się, że go popełniłeś i

wykazujesz w ten sposób swoją odwagę. Inaczej mówiąc, pokonujesz swój

strach. Powinieneś do swoich błędów podchodzić jak matka do dzieci. Mogą

być niesforne, mogą przysparzać zmartwień, ale są jej i je kocha. Ty powinieneś

uświadomić sobie, że błędy są częścią ciebie samego. Nie są żadnym rakiem czy

zaraźliwym wirusem, ale czymś normalnym.

Poza tym ukrywanie błędów pochłania mnóstwo energii i wysiłku, które

mógłbyś wykorzystać bardziej efektywnie.

• Błąd ma swoje dobre strony. Na własnych błędach człowiek się uczy.

Jeśli sam wyśledzisz błąd, który popełniłeś (w ten sposób poznasz przyczyny,

które go spowodowały), to jest mało prawdopodobne, abyś go powtórzył. Gdy

natomiast ktoś inny “oskarża" cię o popełnienie błędu, to przyjmujesz postawę

obronną, nie analizujesz sytuacji i starasz się wyprzeć ją jak najszybciej ze

swojej świadomości.

• Popełniane błędy dowodzą, że podejmujemy ryzyko. Ludzie, którzy

wykonują mniej działań, popełniają mniej błędów. Jest to niepodważalna

prawda, lecz taka postawa absolutnie nie powinna być dla ciebie wzorem.

Robienie błędów dowodzi, że poznajesz obecne granice swoich możliwości i

masz szansę je przesunąć. Jeśli, rzecz jasna, pracujesz nad sobą i się rozwijasz.

Lęk przed popełnieniem błędu potrafi tak sparaliżować, że nie jesteśmy w

stanie podjąć jakiejkolwiek działalności, a świętowanie błędów jest działaniem.

Od niego już tylko krok do aktywności bardziej odważnej.

• Świętowanie błędów uświadamia nam, że popełnianie ich nie jest

niczym strasznym. Na drodze rozwoju cywilizacyjnego czy osobniczego

(mówimy np. o twoim życiu) błędy są nieuniknione. Już w starożytności

twierdzono Errare humanum est (Błądzenie jest rzeczą ludzką).

• Błędy pojawiają się tylko wtedy, gdy dążymy do wyznaczonego celu.

To że je popełniamy dowodzi, że do czegoś dążymy, że mamy mniej lub

bardziej sprecyzowany plan naszego działania.

• Błędy pojawiają się tylko wtedy, gdy jesteśmy zaangażowani w jakąś

działalność. Jeśli nam na czymś nie zależy, to nie zauważamy popełnionych

błędów i nie przywiązujemy do nich wagi. Natomiast nasze zaangażowanie

sprawia, że chcemy wykonać pracę jak najlepiej, a wtedy jedynie precyzyjne

automaty nie popełniają błędów.

• Świętowanie błędów zmniejsza ich rangę. Z popełnionym błędem idą w

parze żal, złość i rozżalenie. Często o wiele bardziej niż sam błąd martwi nas

fakt, że go popełniliśmy. Świętowanie błędu pozwala pozbyć się tego żalu czy

złości i stopniowo zmniejsza nasz lęk przed pomyłką. Poza tym nie jesteśmy

spięci, sfrustrowani czy zniechęceni i możemy łatwo pomyłkę naprawić.

ZADANIE: Zastanów się, jakie mogą być jeszcze inne powody do

świętowania pomyłek. Zapisz je, najlepiej w dzienniku.

KONKURS: Zorganizuj w gronie przyjaciół konkurs na największą

pomyłkę. Zwycięzca w nagrodę powinien dostać “pomyłkowo" za duże czy za

małe skarpetki lub coś w tym rodzaju.

ROZDZIAŁ XVI

ZAKOTWICZENIE SIĘ NA SUKCES

Co zyskasz, czytając ten rozdział

• Zrozumiesz, co to jest zakotwiczanie się.

• Dowiesz się trochę więcej o autorze tej książki.

• Zaznajomisz się ze skutecznym sposobem na niepokój, zdenerwowanie i

podobne odczucia, a być może zaczniesz go stosować.

• Będziesz na swoich sukcesach z przeszłości budować przyszłe sukcesy.

• Dowiesz się, że nie tylko bajki mogą się kończyć optymistycznie.

• Będziesz nagradzać siebie.

ZAKOTWICZENIE SIĘ NA SUKCES

Mieć wiatr w żaglach, to za mało. Potrzebna jest jeszcze kotwica, aby nie

zostać zniesionym na mieliznę życia.

I tak, drogi Czytelniku, nasza wspólna przygoda z książką o łatwym,

przyjemnym i efektywnym uczeniu się dobiega końca. Zamiast epilogu

proponuję ci jeszcze jedną radę, którą będziesz mógł z dużym powodzeniem

stosować do końca swojego, coraz bardziej obfitującego w sukcesy, w co ani

przez chwilę nie wątpię, życia. Książkę tę traktuj jako przyjaciela, do którego

możesz “wpadać", zaglądać i zawsze uzyskasz od niego bardzo praktyczne

wskazówki, które pomogą rozwiązać niejeden szkolny, a także życiowy

problem. Na deser proponuję ci technikę zaczerpniętą z tzw.

neurolingwistycznego programowania (tych, którzy chcieliby się dowiedzieć

czegoś więcej na temat tej nowej i ciekawej dyscypliny namawiam do

odwiedzenia księgarni), określaną jako zakotwiczenie się (ang. an-choring). Dla

prezentacji tej techniki nie ma bardziej wymarzonego miejsca niż koniec

książki, jako że twoja “podróż" czytelnicza dobiega końca i tak jak statek, który

zakończył swój rejs, wpływasz do bezpiecznego — jestem pewien — portu.

Kotwica jest niezbędna, aby nie zostać zniesionym na pełne morze czy na

mieliznę, aby nie uderzyć bokiem o inny statek. Zabezpieczenie, w które

zamierzam wyposażyć ciebie, to kotwica psychiczna. Nie obawiaj się, że

zakotwiczenie będzie cię ograniczać do jednego określonego miejsca. Jak

opanujesz tę metodę, będziesz mógł pewnie poruszać się po świecie (zarówno

twoim wewnętrznym, jak i zewnętrznym, otaczającym cię) i zarzucać “kotwicę"

do woli w każdej sytuacji życiowej, w której uznasz to za celowe i wskazane.

ZADANIE: Postaraj się wywnioskować z samej nazwy, na czym może

polegać technika zakotwiczania się. Aby zwiększyć liczbę pomysłów, zastosuj

technikę burzy mózgów.

NA CZYM POLEGA ZAKOTWICZANIE SIĘ

Pierwszym filarem tej techniki jest fakt, że każdy z nas w swoim życiu

osiąga jakieś sukcesy i ma takie chwile czy okresy, że czuje się radosny i

szczęśliwy. Wtedy jego ciało jest pełne energii, czasami rozluźnione, czasami w

gotowości do dokonania bardzo ambitnych, nawet bohaterskich czynów.

ZADANIE: Przypomnij sobie jakąś przyjemną sytuację, gdy spokojnie z

pełną otwartością umysłu zdawałeś egzamin czy odpowiadałeś w klasie. Jak się

wtedy czułeś, jak wtedy czuło się twoje ciało (jaki był twój oddech, napięcie

mięśni ciała, poziom energii krążącej w ciele)? Szczególnie przypomnij sobie,

jak czułeś się po tym egzaminie czy po tej odpowiedzi.

Drugi filar omawianej techniki sprowadza się do faktu, że jesteśmy w

stanie w sposób świadomy “przechytrzyć" potężne podświadome reakcje

własnego mózgu. Nasz mózg reaguje nie tylko na impulsy ze świata

zewnętrznego, ale i na te, które pochodzą z wnętrza nas. Jeśli martwisz się

czymś, obawiasz się czegoś, to wiedz, że źródłem tego zmartwienia czy obawy

jesteś ty sam. Przykład? Proszę bardzo. Zauważ jak różnie koleżanki czy

koledzy z twojej grupy na uczelni czy z klasy reagują na egzaminy lub klasówki.

Jedni się bardzo denerwują, są spięci. Przed samym egzaminem czy klasówką

koniecznie muszą odwiedzić toaletę. Inni podchodzą do tego stresującego

wydarzenia obojętnie. A są i tacy, chociaż jest ich niewielu, dla których egzamin

czy klasówka są czymś, na co czekają z utęsknieniem i co w gruncie rzeczy

sprawia im przyjemność. A przecież wszystkie te osoby stoją wobec takiej

samej sytuacji. Egzaminator czy nauczyciel jest dla wszystkich ten sam, pytania

takie same lub niewiele się różniące stopniem trudności. A jakże różne reakcje

studentów czy uczniów.

Reakcje są różne, bo wewnętrzny obraz, odbiór tego wydarzenia jest

różny. Ale czy zawsze ten odbiór musi być taki sam? Gdyby tak było, to

znaczyłoby, ni mniej, ni więcej tylko tyle, że jesteśmy automatami, a przecież

tak nie jest. Człowiek jest w stanie zmienić swoje zachowanie, nastawienie,

myśli. Ale musi to czynić w sposób świadomy. Jak to zrobić? Wyjaśnię na

swoim przykładzie.

Otóż, gdy przyleciałem do USA, rozpocząłem poszukiwanie książek i

publikacji poświęconych efektywnemu uczeniu się i nauczaniu. Wysłałem wiele

listów do wielu wydawnictw i ośrodków nauczania. Otrzymałem też wiele

odpowiedzi, ale zawierających raczej ogólnikowe informacje. A to mnie nie

satysfakcjonowało. Postanowiłem, że będę dzwonić do wydawców i autorów

książek, aby poprzez ten bardziej osobisty kontakt uzyskać potrzebne dane i

książki. I tu zaczęła się moja przygoda z techniką zakotwiczania się. Otóż,

zdajecie sobie zapewne sprawę, jak trudno opanować zdenerwowanie, gdy

zaczynacie rozmawiać w obcym języku. Rozmawianie przez telefon niesie ze

sobą jeszcze większe napięcie, tym bardziej wtedy, gdy trzeba rozmawiać o

specjalistycznych zagadnieniach i z osobami, które mają powody, by cenić swój

czas. Ponadto były to moje początki pobytu w USA (pierwszego i zarazem

jedynego jak dotąd) i co jest też istotne, języka angielskiego nauczyłem się sam,

zaledwie parę lat temu i swobody porozumiewania się w tym czasie jeszcze nie

osiągnąłem. Co więc robiłem, aby być pewnym siebie i czuć się swobodnie

podczas tych pierwszych rozmów telefonicznych? Bezpośrednio przed

dzwonieniem przypominałem sobie swoje sukcesy w przeszłości. Myślałem, jak

byłem pełen energii i ufny w siebie, gdy walczyłem o stypendium do USA, na

którym teraz przebywam. Gdy wspominałem tamte chwile, mój mózg

przekazywał właściwe informacje mojemu ciału, które przyjmowało je

identycznie jak w przeszłości w chwilach sukcesu. I stawało się pełne energii, a

ja zaczynałem być pewien siebie. Ale na tym nie poprzestawałem. Nie

chwytałem szybko za słuchawkę telefonu, aby natychmiast spożytkować stan

gotowości, tylko wzmacniałem go przypominając sobie inne radosne

wydarzenia, np. zakwalifikowanie się na tygodniowe seminarium do Austrii,

gdzie byłem nie tylko jedynym przedstawicielem z Polski, ale jedynym z całej

Europy Środkowowschodniej. Tak samo jak w przypadku stypendium,

przypominałem sobie, jaki byłem zadowolony i pełen wiary w swoje

możliwości. Z mózgu informacje te docierały do ciała, które powtarzało stan, w

jakim się znajdowało w tamtym czasie. I ja sam czułem się bardziej pewny

siebie, lecz wyczuwałem, że to jeszcze nie to. Wzmacniałem więc swoją

pewność dalej poprzez stan, w jakim byłem, gdy dowiedziałem się, że zdobyłem

liczącą się nagrodę w ogólnopolskim konkursie literackim. I mechanizm

zakotwiczania się, czyli pozytywnego wzmacniania poprzez sukcesy z

przeszłości, działał na tej samej zasadzie jak w dwóch poprzednio opisanych

przypadkach. I dopiero wtedy opanowany i pewny siebie wykręcałem numer

telefonu, a moje rozmowy przebiegały płynnie i sprawnie.

Ty też możesz zastosować ten sam mechanizm. I to w bardzo różnych

sytuacjach. Jest prosty, nic nie kosztuje, a przyniesie ci same korzyści. Przed

egzaminem czy przed klasówką, gdy jesteś zdenerwowany, przypomnij sobie

przyjemne chwile z twojego życia, tak jak we wcześniej podanym ZADANIU.

Na pewno wtedy czułeś się mocny psychicznie, pełen wiary w swoje

możliwości. W momencie, gdy będziesz to sobie przypominać, twoje ciało

będzie odtwarzało wzorzec z przeszłości i znów poczujesz się mocny i pewny

siebie. Jeśli ten stan cię nie zadowoli, dodawaj wzmocnienia, jak ja to robiłem.

Jako wzmocnienie możesz stosować wszystkie przyjemne i pozytywne

wydarzenia z przeszłości, na przykład:

— ktoś powiedział ci miły komplement,

— udzieliłeś komuś dobrej rady,

— czułeś się bardzo dobrze w czyimś towarzystwie,

— szczerze się śmiałeś,

— przeczytałeś bardzo ciekawą książkę,

— z przyjemnością słuchałeś jakiejś piosenki,

— ze smakiem jadłeś jakieś danie,

— byłeś zadowolony podczas wycieczki.

Tych pozytywnych i przyjemnych sytuacji jest mnóstwo. Ważne jest

jednak, aby były one odtwarzane w miarę dokładnie, to znaczy żebyś oczami

wyobraźni (obraz ten musi być dokładny) widział tło tamtej sytuacji, słyszał

głosy czy odczuwał zapachy, a nawet uścisk dłoni gratulującej ci osoby. Im

więcej zmysłów zaangażujesz w ten proces, tym mocniejszy będzie efekt.

Zakotwiczanie się możesz stosować nie tylko w szkole czy na uczelni, ale

w każdej sytuacji życiowej, gdy jesteś niespokojny, zdenerwowany. Wierz mi,

to naprawdę działa!

ZADANIE: Przy najbliższej sposobności, gdy będziesz zdenerwowany

lub niespokojny, zastosuj technikę zakotwiczania się. Jeśli masz kłopoty z

przypomnieniem sobie jakiejś prawdziwie radosnej i satysfakcjonującej sytuacji

i uruchomieniem mechanizmu zakotwiczania, nie martw się. Jest na to sposób.

Tylko czytaj dalej.

W przypadku lęku, obawy, zdenerwowania lub innych nieprzyjemnych

uczuć mów sobie: “Rozpoznaję mój lęk (obawę, zdenerwowanie) i akceptuję

go", a teraz przypomnę sobie, jak moje ciało się czuje, gdy się nie obawiam.

Jest to bardzo skuteczny sposób na zmaganie się z lękiem lub — jak

wcześniej zaznaczyłem — z jakimkolwiek nie chcianym uczuciem. Tego typu

działań możesz się nauczyć poprzez robienie prób w wyobraźni. Zanim

zaczniesz sobie wyobrażać, jak się czujesz, gdy się nie boisz, musisz

przypomnieć sobie coś, co budzi w tobie lęk i autentycznie zacząć się bać,

chociaż przyczyna tego stanu będzie istniała tylko w twych myślach i w twojej

wyobraźni. Przykładem takich sytuacji może być szybka jazda samochodem,

wizyta u dentysty i oczywiście egzamin czy kartkówka.

Następnie, kiedy już przetrenujesz prezentowaną metodę, stosuj ją w

konkretnych sytuacjach życiowych, w których odczuwasz lęk. Naucz się

akceptować obawę, a przestaniesz robić z niej katastrofę. Stopniowo, pod

wpływem stosowania tej zasady przestaniesz torturować się fantazjami, które z

reguły mają mało wspólnego z rzeczywistością.. Zaufanie i szacunek dla samego

siebie w ten sposób wzrośnie.

Formułę: “Zobaczymy, czy pamiętam, jak moje ciało się czuje, gdy nie

obawiam się" możesz stosować jako etap przejściowy w technice zakotwiczania

się i następnie staraj się przechodzić do wyższych jej form, to znaczy

przypominania sobie pozytywnych i przyjemnych wydarzeń z twojej

przeszłości. Technika zakotwiczania się jest prosta i jasna jak słońce i tak jak

słońce może rozjaśnić twoje życie. Czego ci serdecznie życzę.

Już nadszedł czas, aby zakończyć tę książkę. Korzystaj z niej do woli.

Zapewne spotkamy się wkrótce na stronicach innych książek, które zamierzam

napisać. Na koniec przypominam ci: NIE ZAPOMINAJ NAGRADZAĆ

SIEBIE. W miarę jak będziesz coraz bardziej skutecznym, sprawnym,

wydajnym — słowem efektywnym uczniem czy studentem, nie tylko w szkole

czy na uczelni, ale generalnie w “szkole życia", stosuj zasadę pozytywnego

wzmacniania i sam siebie nagradzaj.

Zakończę tę książkę, która bynajmniej nie jest bajką, parafrazą pewnego

dobrze znanego, optymistycznego zdania: I UCZYLI SIĘ KRÓTKO I

EFEKTYWNIE

.