1 Ewangelia (z gr. εὐαγγέλιον, euangelion, dosł. dobra nowina) – w starożytności termin używany jako określenie nagrody dla osoby przynoszącej
dobrą nowinę.
Obecnie używa się go w następujących znaczeniach:
-jako określenie gatunku literatury stosowanej, pisma chrześcijańskie opisujące życie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa
-jako jedna z ksiąg Nowego Testamentu (pisana wielką literą),
-ewangelią w sensie ścisłym w chrześcijaństwie jest nazywana nauka o Jezusie Chrystusie i zbawieniu;

2 Hipotezy wyjaśniające powstanie Ewangelii synoptycznych- Teoria dwóch źródeł: Joann Jakob Griesbach, profesor Uniwersytetu w Jenie,
jako pierwszy opublikował synapsę trzech ewangelii. Wyraził przekonanie, że najmłodszą spośród ewangelii synoptycznych jest ewangelia Marka,
która została napisana w oparciu o dwie pozostałe (Mt,Łk). Jest to tzw. hipoteza Griesbacha, znajdująca do dziś swych zwolenników. Hipoteza
M.D. Gouldera. Przyjmuje on pierwszeństwo Marka. Z Marka korzystał Mateusz, który poszerzył materiał Markowy. Tak więc według tej
hipotezy podwójna tradycja, tj. materiał wspólny Łk i Mt (220 wersetów) jest wynikiem korzystania Łukasza z ewangelii Mateusza.
Twórcą kolejnej hipotezy jest C.H. Wessie. Sformułował on tezę, że Mateusz i Łukasz w pisaniu swoich dzieł posłużyli się jako źródłem, obok
kanonicznego Marka, także innym źródłem zawierającym logia, czyli słowa Jezusa. Według tej teorii najstarszą ewangelią jest ewangelia Marka
będąca zarazem jednym z dwóch źródeł dla Mt i Łk. Dokument ten oznacza się źródłem Q.

3 Autorstwo Ewangelii św. Marka. Wpływ Piotra- Współcześni badacze przypisują ją Markowi, opierając się na tradycji sięgającej II wieku.
W tekstach biblijnych N.T wzmiankowane jest imię Marka.( Dz 15, 39. Kol4,10).- Jan zwany Markiem- drugim imieniem.( Dz 12,12). Nadawanie
dwóch imion jednej osobie było powszechne. Marek był pochodzenia żydowskiego, matka posiadała dom, w którym zbierali się chrześcijanie. Wg.
Świadectwa Św. Pawła był on kuzynem Barnaby. Brał udział w pierwszej podróży misyjnej Pawła. W latach 60 był współpracownikiem Piotra, o
czym świadczy tradycja. ( 1P 5, 13). Rozwinął swą działalność w służbie Piotra i Pawła, żyjąc w ich cieniu. Dalsze losy niepewne, legendarne.
Wg. Euzebiusza i Hieronima był założycielem i biskupem kościoła Aleksandryjskiego. Męczennik, uskrzydlony lew- jego symbol stał się herbem
Wenecji.

4 Adresaci, czas powstania i struktura literacka Ewangelii Marka
Adresaci: Wg. Św. Hieronima Mk napisał swoją ewangelię na prośbę braci w Rzymie. Analiza treści podkreśla świadectwo tradycji, że adresaci
ewangelii są pochodzenia pogańskiego i są związani z Rzymem. Przeznaczenie ewangelii dla chrześcijan nawróconych z pogaństwa potwierdzają
2 cechy tego dzieła: 1) systematyczne akcentowanie tematu pogan do zbawienia 2) wyjaśnianie elementów semickich w Ew, by uczynić ją
zrozumiałą dla pogan. Temat powołania pogan ujawnia się w 2 sekcjach: 1) rozmnożenie chleba( Mk 6,34- 8,9)- ewangelista wykazuje, że poganie
zostali powołani na ucztę Eucharystyczną, którą zapowiadało rozmnożenie 2) wypędzenie przekupniów ze świątyni( Mk 11, 15- 25).
Czas powstania: Św. Ireneusz informuje, że po śmierci Piotra(zm.64) Mk przekazał to, co on głosił. Potwierdzenie tej daty można znaleźć w treści
ewangelii, w szczególnym akcentowaniu cierpień i prześladowań uczniów Jezusa. Najprawdopodobniej czas powstania przypada na lata: 64- 70.
Za tym, że jest to najstarsza ewangelia przemawia: poprawność języka, pierwszeństwo perykop u synoptyków. Mk jako pierwszy stworzył gatunek
literacki ewangelii; tylko on nadał swemu dziełu tytuł „ Początek ewangelii o J.Ch. Synu Bożym”. Połączył przekazywane przez tradycje słowa i
cuda Jezusa z wydarzeniami historycznymi, tworząc z nich spójną historię, której ramy tworzą chrzest i ukrzyżowanie.
Podział literacki Ew. zasadnicze części: 1,1-13 wprowadzenie
Część I:
1,14-8,26 działalność Jezusa w Galilei
a) 1,14-3,6 – władza Jezusa w czynach i nauczaniu
b) 3,7-6,6a – niewiara wobec cudów
c) 6,6b-8,26 – dalsze cuda
Część II:
8,27-16,8 – Jezus w Jerozolimie
a) 8,27-10,52 – droga Jezusa do Jerozolimy
b) 11,1-12,44 – kontrowersje w Jerozolimie
c) 13- 37 wiersza do końca – mowa eschatologiczna – apokalipsa
d) 14,1-16,8 – męka i zmartwychwstanie

16,9-20 – dłuższe zakończenie

5 Cuda i nauczanie Jezusa w przypowieściach
Niezrozumienie i niewiara – ewangelista (Marek) rozpoczyna od sumarium, które opowiada o działalności Jezusa i dużym zainteresowaniu.
Pojawiają się stwierdzenia, że Jezus odszedł od zmysłów oraz ma Belzebuba. Szatan ma władzę nad światem, a Jezus przychodzi jako mocniejszy.
Jezus naucz w przypowieściach, w których porównuje glebę do królestwa, że nie wszyscy przyjmą tę radosną nowinę. Jest to ziarno głoszenia,
które rozrasta się, opowiadania o cudach, zwycięstwo nad burzą, w którym to wydarzeniu jest pokazana jego wielkość nawet nad naturą, walka
Jezusa ze złym duchem. Jezus wybiera sam swoich uczniów; cuda i uzdrowienia.

W przypowieściach Łukasz także uwypukla ubóstwo, niebezpieczeństwo bogactwa oraz obowiązek jałmużny. Postawa Chrystusa wobec bogatych
w redakcji Łk jest surowa i wymagająca. Jezus potępia jednak raczej złe użycie bogactw, nie nakazuje porzucać wszystkich dóbr. Potępia tych
bogaczy, którzy gromadzą z egoizmu i zapominają o Bogu oraz o biednym człowieku. Prawdziwego ucznia Jezusa obowiązuje hierarchia wartości
– dobra są środkiem, a nie celem. Radykalizm społeczny Łukasza pochodzi z jego wyłącznych źródeł, osobistej refleksji teologicznej i
duchowości. Ponadto ideałem dla Łukasza była pierwotna gmina jerozolimska, która składała się przeważnie z ludzi ubogich. Łukasz wyraża też w
ten sposób troskę o greckich adresatów dzieła, u których obecne były tendencje laickie upatrujące sens życia w dobrach doczesnych.
Przeciwstawia, zatem tym tendencjom nowy ideał życia – ubóstwo, sprawy Boga, ducha i miłości. Rehabilituje godność szarego, ubogiego
człowieka, a zwłaszcza osób pokrzywdzonych.
Ewangelia Mateusza ma charakter judaistyczny. Stosowana terminologia jest typowo judeo-palestyńska, niektórych terminów semickich autor

nawet nie tłumaczy na język grecki (np. raka, Beelzebul, korban). Adresaci musieli, więc je znać. Mt zawiera także szereg wyrażeń zaczerpniętych
z literatury i środowiska palestyńskiego: „królestwo niebieskie”, „święte miasto”, „potępienie gehenny”. Posiada również aluzje do zwyczajów
żydowskich (przynoszenie darów do ołtarza, różne formy przysięgi, prozelityzm, dziesięciny itd.). Mateusz nie widzi potrzeby wyjaśniania tych
zwyczajów swoim adresatom. Wyraźne paralelizmy judaistyczne są obecne w przypowieściach. Przebijają też poglądy i tendencje teologiczne
judaizmu palestyńskiego (np. respekt do Prawa Mojżeszowego) oraz częste odwoływanie się do ST dla wykazania wypełnienia się proroctw
Chrystusie. Wszystkie te elementy razem wskazują, że mamy do czynienia z dziełem pisanym przez Żyda na terenie Palestyny i adresowanym do
chrześcijan nawróconych z judaizmu.

6 Oczekiwania Żydów na Mesjasza
Mesjasz zapowiedziany w ST. Jest to wątek charakterystyczny dla Mt, powodowany wielką troską Mateusza o uzasadnienie, że w osobie Jezusa
wypełniły się obietnice i zapowiedzi ST. Szczególnym dowodem na to są liczne cytaty z ST, a zwłaszcza tzw. cytaty refleksyjne (np. 1,22n; 4,16;
8,17; 13,35; 21,4n), dzięki którym Jezus jawi się jako Mesjasz obiecany przez Boga. Wydarzenia z życia Jezusa, Jego publiczna działalność i
nauczanie są wypełnieniem i udoskonaleniem Prawa i Proroków (por. Mt 5,17). Ewangelista chciał przez to osiągnąć podwójny cel: apologetyczny
(ukazanie Żydom, że wejście do królestwa Bożego zainaugurowanego przez Mesjasza jest uzależnione od nawrócenia i włączenia w Nowe
Przymierze zawarte we krwi Chrystusa) oraz teologiczny (ukazanie, że historia Jezusa jest punktem kulminacyjnym ekonomii zbawienia). Mateusz
szczególnie akcentuje 4 tytuły mesjańskie: 1) „Syn Dawida” – występuje 9 razy (1,1; 9,27; 12,23; 15,22; 20,30-31; 21,9.15; 22,45). Zaczerpnięty
jest z tradycji Kościoła palestyńskiego i użyty najpierw w znaczeniu apologetycznym. W judaizmie palestyńskim tytuł „Syn Dawida” był
rozpowszechnionym tytułem mesjańskim, Mateusz uzasadniał, więc, że tym Mesjaszem jest Jezus. Rodowód Jezusa (1,1) jest dowodem, że
pochodzi on rzeczywiście z rodu Dawida, a Ewangelia dziecięctwa uczy, iż pochodzi on z miasta Dawidowego (2,5). Autor przekracza jednak
judaistyczne rozumienie tego tytułu, mówiąc o nim więcej i głębiej niż judaizm. Żydzi nie oczekiwali od Syna Dawida uzdrawiania chorych,
natomiast w ujęciu Mateusza Jezus przyszedł właśnie jako pomagający biednym i chorym, pokorny i uniżony. Jest większy od swego praojca
Dawida. Widać, więc, że Mateusz na ten tytuł mesjański patrzy przez całą działalność zbawczą Jezusa. Wyraża w nim jedyne posłannictwo Jezusa
do Izraela.

7 Jezus jako Chrystus w Ewangelii Markowej (sekret mesjański, znaczenie tytułu „Syn Człowieczy”)
Tytuły chrystologiczne w Mk.
Obraz Chrystusa w ewangelii Mk ma w sobie coś swoiście płynnego, tzn. wyraźne kontury zachodzą raz na stronę ludzką, to znów boską, ale
zarysy te nie są ze sobą zestrojone i zamknięte w dojrzałą koncepcje.( A. Lapple) 1) Syn Boży - tak nazywają go Duchy nieczyste i opętani,
najwyższy kapłan i setnik pod krzyżem, głos Ojca przy chrzcie.2) Mesjasz- z gr. Christos. Ma swoje korzenie w S.T. Ten tytuł miał zabarwienie
polityczne. Ten tytuł nie pojawia się w ustach Jezusa. 3) Syn Człowieczy- najczęściej spotykane określenie u Mk. Ten tytuł w dwóch kontekstach:
w eschatologicznym i w kontekście pieśni o słudze JHWH. W tym tytule wyraża się cały dramat misji Chrystusa.
Tajemnica mesjańska i jej interpretacja.Gdy Jezus był nazywany Mesjaszem to albo zachowywał milczenie, lub sprzeciwiał się temu terminowi.
Szczególnie widać to przy wyznaniu Piotra.(Mk 8, 29- 31). Ten nakaz milczenia nazywa się w egzegezie sekretem mesjańskim. Jest on najbardziej
charakterystycznym tematem teologicznym Marka, występującym w całej ewangelii. Wyraża się on w potrójny sposób: 1) Nakaz milczenia
dawany złym duchom, które wiedziały, kim on jest 2) cudownie uzdrowionym 3) Apostołom i uczniom. Są hipotezy, że to twór ewangelisty, lub:
Sjoberg: „ Jest to tradycja odbijająca wiernie punkt widzenia samego Jezusa, który miał świadomość mesjańską. Cullman, Taylor: „ Nakazy
milczenia o jego godności pochodzą od niego samego.” Sekret ten należy do najstarszej tradycji o Jezusie. Zdaniem Segalli, sekret nazywany przez
Jezusa ukazuje Jego troskę oto, by świadkowie Jego działalności nie zrozumieli źle Jego osoby i drogi.

8 Ewangelia św. Marka – Ewangelia o Synu Bożym
Obraz Chrystusa w ewangelii Mk ma w sobie coś swoiście płynnego, tzn. wyraźne kontury zachodzą raz na stronę ludzką, to znów boską, ale
zarysy te nie są ze sobą zestrojone i zamknięte w dojrzałą koncepcje.( A. Lapple) 1) Syn Boży - tak nazywają go Duchy nieczyste i opętani,
najwyższy kapłan i setnik pod krzyżem, głos Ojca przy chrzcie.2) Mesjasz- z gr. Christos. Ma swoje korzenie w S.T. Ten tytuł miał zabarwienie
polityczne. Ten tytuł nie pojawia się w ustach Jezusa. 3) Syn Człowieczy- najczęściej spotykane określenie u Mk. Ten tytuł w dwóch kontekstach:
w eschatologicznym i w kontekście pieśni o słudze JHWH. W tym tytule wyraża się cały dramat misji Chrystusa.
Czas powstania: Św. Ireneusz informuje, że po śmierci Piotra(zm.64) Mk przekazał to, co on głosił. Potwierdzenie tej daty można znaleźć w treści
ewangelii, w szczególnym akcentowaniu cierpień i prześladowań uczniów Jezusa. Najprawdopodobniej czas powstania przypada na lata: 64- 70.
Za tym, że jest to najstarsza ewangelia przemawia: poprawność języka, pierwszeństwo perykop u synoptyków. Mk jako pierwszy stworzył gatunek
literacki ewangelii; tylko on nadał swemu dziełu tytuł „ Początek ewangelii o J.Ch. Synu Bożym”. Połączył przekazywane przez tradycje słowa i
cuda Jezusa z wydarzeniami historycznymi, tworząc z nich spójną historię, której ramy tworzą chrzest i ukrzyżowanie.

9 Autor, adresaci, czas powstania i struktura literacka Ewangelii św. Mateusza
Od II w. tradycja Kościoła przypisuje autorstwo Mt apostołowi Mateuszowi. Tylko w Mt do imienia dodane jest określenie „celnik”. Według Mk
imię celnika brzmi: Lewi, syn Alfeusza (por. Mk 2,14-17), a wg Łk – Lewi (por. Łk 5, 27-32). Niektórzy krytycy występują zatem przeciwko
identyfikowaniu Lewiego z Mateuszem, równocześnie odmawiając mu autorstwa Mt. Należy jednak stwierdzić, że Mateusz z Mt 9,9 jest tą samą
postacią co Lewi, syn Alfeusza i Lewi. Być może nosił on dwa imiona semickie. Możliwe też, że Lewi otrzymał drugie imię Mateusz od samego
Jezusa w momencie powołania.
Świadectwa zewnętrzne są w większości niepewne. Najstarszym świadkiem jest Papiasz, bp (ok. 130 r.), który jakoby przypisywał autorstwo Mt
Mateuszowi. Jest to jednak dyskusyjne i nie da się na dzień dzisiejszy wyjaśnić. Innym świadectwem jest dzieło Ireneusza (II w.), które mówi
wyraźnie o tym, iż Mateusz napisał Ewangelię w języku hebrajskim w czasie, gdy Piotr i Paweł zakładali w Rzymie Kościół. Orygenes uroczyście
powołuje się na tradycję i wyraźnie wzmiankuje o przeznaczeniu Mt dla wiernych pochodzenia żydowskiego. Efrem Syryjski pisze, że Mateusz
napisał Ewangelię po hebrajsku, która była później tłumaczona na grecki. Pogląd ten potwierdza Iszodad, który dodaje, iż Mateusz zredagował swe
dzieło nie według porządku chronologicznego, ale według innego planu zgodnego z nauką, aby wszystko tworzyło piękną całość doktrynalną.
Ewangelia ma charakter judaistyczny. Stosowana terminologia jest typowo judeo-palestyńska, niektórych terminów semickich autor nawet nie
tłumaczy na język grecki (np. raka, Beelzebul, korban). Adresaci musieli, więc je znać. Mt zawiera także szereg wyrażeń zaczerpniętych z

literatury i środowiska palestyńskiego: „królestwo niebieskie”, „święte miasto”, „potępienie gehenny”. Posiada również aluzje do zwyczajów
żydowskich (przynoszenie darów do ołtarza, różne formy przysięgi, prozelityzm, dziesięciny itd.). Mateusz nie widzi potrzeby wyjaśniania tych
zwyczajów swoim adresatom. Wyraźne paralelizmy judaistyczne są obecne w przypowieściach. Przebijają też poglądy i tendencje teologiczne
judaizmu palestyńskiego (np. respekt do Prawa Mojżeszowego) oraz częste odwoływanie się do ST dla wykazania wypełnienia się proroctw
Chrystusie. Wszystkie te elementy razem wskazują, że mamy do czynienia z dziełem pisanym przez Żyda na terenie Palestyny i adresowanym do
chrześcijan nawróconych z judaizmu. Jednakże współczesne badania historyczno-literackie podważają ten pogląd. Mimo to jedno jest pewne:
dwuwarstwowość Mt ujawniająca się w języku (wyraźne ślady semickie, a jednocześnie elegancja języka greckiego), w treści (liczne motywy
projudaistyczne, a równocześnie zdecydowana polemika ze starym Izraelem i jego przywilejami) oraz w środowisku powstania (z jednej strony
Palestyna, z drugiej zaś Kościół już zorganizowany, odznaczający się bogatym życiem religijnym). Wynika z tego, że Mt formowała się w dwóch
etapach: 1) powstanie Mt w dialekcie hebrajskim (przed 64-67 rokiem w Palestynie, przeznaczona dla chrześcijan nawróconych z judaizmu,
czerpie ze źródła Q); 2) nowa redakcja Mt (nowe, poszerzone i przepracowane wydanie pierwszej wersji, najprawdopodobniej w latach 75-85 w
jakimś lokalnym Kościele – być może Antiochia, wykorzystano materiał Mk).

10 Jezus jako Mesjasz i Syn Boży według Ewangelii św. Mateusza
Mesjasz zapowiedziany w ST. Jest to wątek charakterystyczny dla Mt, powodowany wielką troską Mateusza o uzasadnienie, że w osobie Jezusa
wypełniły się obietnice i zapowiedzi ST. Szczególnym dowodem na to są liczne cytaty z ST, a zwłaszcza tzw. cytaty refleksyjne (np. 1,22n; 4,16;
8,17; 13,35; 21,4n), dzięki którym Jezus jawi się jako Mesjasz obiecany przez Boga. Wydarzenia z życia Jezusa, Jego publiczna działalność i
nauczanie są wypełnieniem i udoskonaleniem Prawa i Proroków (por. Mt 5,17). Ewangelista chciał przez to osiągnąć podwójny cel: apologetyczny
(ukazanie Żydom, że wejście do królestwa Bożego zainaugurowanego przez Mesjasza jest uzależnione od nawrócenia i włączenia w Nowe
Przymierze zawarte we krwi Chrystusa) oraz teologiczny (ukazanie, że historia Jezusa jest punktem kulminacyjnym ekonomii zbawienia). Mateusz
szczególnie akcentuje 4 tytuły mesjańskie: 1) „Syn Dawida” – występuje 9 razy (1,1; 9,27; 12,23; 15,22; 20,30-31; 21,9.15; 22,45). Zaczerpnięty
jest z tradycji Kościoła palestyńskiego i użyty najpierw w znaczeniu apologetycznym. W judaizmie palestyńskim tytuł „Syn Dawida” był
rozpowszechnionym tytułem mesjańskim, Mateusz uzasadniał, więc, że tym Mesjaszem jest Jezus. Rodowód Jezusa (1,1) jest dowodem, że
pochodzi on rzeczywiście z rodu Dawida, a Ewangelia dziecięctwa uczy, iż pochodzi on z miasta Dawidowego (2,5). Autor przekracza jednak
judaistyczne rozumienie tego tytułu, mówiąc o nim więcej i głębiej niż judaizm. Żydzi nie oczekiwali od Syna Dawida uzdrawiania chorych,
natomiast w ujęciu Mateusza Jezus przyszedł właśnie jako pomagający biednym i chorym, pokorny i uniżony. Jest większy od swego praojca
Dawida. Widać, więc, że Mateusz na ten tytuł mesjański patrzy przez całą działalność zbawczą Jezusa. Wyraża w nim jedyne posłannictwo Jezusa
do Izraela.
Jezus – Syn Boży. Używany również częściej niż w Mk (2,15; 3,17; 4,3.6; 8,29; 14,33; 16,16; 17,5; 26,63; 27,40.43). W tych miejscach, gdzie
widać wpływ redakcji Mateusza tytuł ten oznacza bóstwo Jezusa. Są to: Ewangelia dzieciństwa, wyznanie Piotra, pytanie arcykapłana. Szczególną
wymowę mają opisy chrztu (3,17) i przemienienia (17,5), w których Bóg nazywa Jezusa swoim Synem. Teksty te stanowią, zatem obwieszczenie
synostwa Bożego, które Jezus posiada. Tak samo należy rozumieć tytuł „Syn Boży” w ustach samego Jezusa. Świadomość synostwa Bożego
najpełniej wyrażona jest w 11,27, gdzie Jezus rości sobie prawo do znajomości Ojca. Mateusz stara się też wykazać, że Jezus jest cierpiącym Sługą
Jahwe, który bierze na siebie cierpienia ludzi. W cudach Jezusa ewangelista widzi realizację proroctwo o cierpiącym Słudze i znak nadejścia ery
mesjańskiej. Do cech charakterystycznych chrystologii Mt należy mocne akcentowanie pokory i uniżenia Mesjasza.

11 Prawo Nowego Testamentu według Ewangelii św. Mateusza. Prawo Miłości
Drugą nowością w interpretacji starego Prawa jest całkowite przyporządkowanie go miłości. W Mt przykazanie miłości zostaje szczególnie
zaakcentowane (zob. Mt 22,34-40). Mateusz wyraźnie skupia całe Prawo na tym przykazaniu, które jest istotą Prawa i Proroków. Przykazanie
miłości nie jest tu tylko rozumiane jako etyczna maksyma, ale również jako zasada teologiczna. Wskazuje na to cel opowiadania Mateuszowego
(w. 40), który wyraźnie różni się od tekstów paralelnych oraz czasownik krematai – termin techniczny, który oznacza, że z przykazania miłości
można egzegetycznie wyprowadzić całą Torę. Wola Boża zawiera się w tym przykazaniu całkowicie i zupełnie. Faryzeizm nie przyjmował
hierarchicznego porządku przykazań, zaś u Mateusza oba przykazania miłości (Pwt 6,5; Kpł 19,18) są nie tylko największe, ale są podstawową
normą. Wypełniając je, wypełnia się inne prawa. Przykazanie miłości występuje w Kazaniu na Górze również jako norma etyczna – uczniowie
mają miłować nie tylko współbraci, ale wszystkich ludzi, nawet wrogów i prześladowców (por. Mt 5,38-48). Ponadto wszystkie napomnienia do
przebaczenia i pojednania mają swoje źródło w miłości. Przykazanie miłości ma znaczenie centralne, jest podstawą dla całego Prawa i zasadą jego
interpretacji.

12 Eklezjologia Mateusza
Pierwsza Ewangelia nazywana jest Ewangelią Kościoła, ponieważ nauka o Kościele jest jednym z jej głównych tematów. Wśród Ewangelii
synoptycznych tylko w niej użyty jest termin „Kościół” (ekklesia): w Mt 16,16 i 18,17.
Mt jest słusznie nazywana „Ewangelią Kościoła”, ponieważ pozostawiła sporo informacji o gminie, w której powstała. Kościół (evkklhsi,a) miał
być zbudowany przez samego Jezusa. Mateusz zdaje się kontynuować eklezjologię Mk. Kościół w literackiej koncepcji tej Ewangelii, pojmowany
jest także najpierw jako grupa uczniów, którzy naśladują Jezusa. Mt kończy się nakazem „czynienia uczniów (maqhteu,sate) z wszystkich
narodów” (28,19). Trzeba tu widzieć zarówno zamiar kontynuacji Jezusowego dzieła, jak i pośrednie zaznaczanie rodzenia się przyszłej struktury
organizacyjnej w Kościele. Tylko Jezus ma prawo nauczać jako prawdziwy Nauczyciel, a uczniowie powinni być dla siebie braćmi, którzy jedynie
korygują wzajemnie swoje postępowanie. Jezus także upominał swoich braci – Izrael, jako lud Boży, który zawiódł. Przypomina im wytrwałą
wierność Bożą, opisywaną w ST i swoją „aż do końca” (23,37–39). Mimo to dawni bracia doświadczyli tragicznego znalezienia się „poza”
braterstwem. Mt zaznacza wprowadzenie w miejsce starego ludu Bożego Kościoła jako nowego ludu Bożego. Sam termin „lud Boży” nie został
użyty, a jedynie synonimiczny zwrot: „naród, który wyda jego owoce”. Jezus przychodzi jako Mesjasz do swojego ludu, ale swoi go odrzucają.
Chodzi tu o zaznaczenie pełnej świadomości podczas rezygnacji z bycia ludem Bożym. Doszło, więc do substytucji starego ludu Bożego przez
nowy lud Boży – Kościół: Jezus odwraca się od Izraela i zwraca do pogan. Mateusz – pisząc dla swego Kościoła – domaga się przynoszenia
owoców. Historia z Izraelem nie powinna się więcej powtórzyć. Jezus domaga się od swojego Kościoła prawdziwego radykalizmu, autentycznego
heroizmu w życiu chrześcijańskim. Pośród nowego ludu Bożego musi istnieć wiara prawdziwa, wyrażająca się w życiu, w wypełnianiu woli Ojca,
która jest tożsama z wolą Jezusa. Całą tę praktyczną wiarę, czyli etykę chrześcijańską można wyrazić terminem „sprawiedliwość”. Tak, więc

można powiedzieć, że wg eklezjalnej myśli Mateusza, właśnie pełnienie woli Ojca, czyli dotrzymywanie zobowiązań wynikłych ze znalezienia się
w Kościele, jest doskonałą sprawiedliwością. Mateuszowy Kościół jest więc nowym ludem Bożym, składającym się z uczniów naśladujących
Mistrza, wypełniających wolę Ojca i pochodzących ze wszystkich narodów. Taki Kościół stanowi prawdziwą rodzinę miłujących się braci i sióstr.
Pokrewieństwo (braterstwo, rodzina) znajduje swoją autentyczną genezę w wypełnianiu woli Ojca niebieskiego. Wzajemna odpowiedzialność,
wyrażana w upominaniu braterskim, „czynienie uczniów” z innych narodów i wiara wyrażająca się w radykalizmie życia chrześcijańskiego –
„budują” Kościół Jezusa.

13 Autor, adresaci i czas powstania Ewangelii św. Łukasza
Autor- W przekazach źródłowych po raz pierwszy imię Łukasza pojawia się w dwóch listach: List do Filemona oraz List do Kolosa. Temu właśnie
Łukaszowi tradycja chrześcijańska już od pierwszych wieków przypisuje autorstwo trzeciej Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Kanon
Muratoriego również wspomina o Łukaszu jako autorze. Łukaszowe autorstwo trzeciej Ewangelii potwierdzają prologi łacińskie, napisane do niej
w II wieku. Według tych świadectw, Łukasz pochodził z Antiochii, z zawodu był lekarzem, towarzyszył Pawłowi aż do jego śmierci, a potem w
Grecji napisał Ewangelię. Mniej więcej z tego samego czasu pochodzi świadectwo Ireneusza, według którego Łukasz, towarzysz Pawła, utrwalił w
księdze Ewangelię przez niego głoszoną. Marcjon (około 160r.) w kanonie swoim zachował tylko jedną Ewangelię, a mianowicie okrojoną
Ewangelię Łukasza. Fakt ten świadczy o tym, jak wielkim autorytetem cieszyła się ta Ewangelia w Rzymie w II wieku. W wiekach następnych
była to już tradycja powszechna, której świadkami są Ojcowie i pisarze tej miary, co Tertulian, Orygenes, Euzebiusz, Hieronim. Tradycja ta nie
tylko przypisuje trzecią Ewangelię Łukaszowi, ale potwierdza również świadectwa Nowego Testamentu o łączności Łukasza z Pawłem i o jego
zawodzie lekarskim. Te świadectwa tradycji biblijnej i patrystycznej potwierdza wewnętrzna analiza dzieła Łukasza. Wykazuje ona najpierw
związek Łukasza z Pawłem. Istnieje bowiem podobieństwo między trzecią Ewangelią a Listami Apostoła. Podobieństwo to widać najpierw w
słownictwie. Według obliczeń R. Morgenthalera Łukasz ma 59 terminów wspólnych z Pawłem, gdy tymczasem Mateusz tylko 26, a Marek 18.
Adresaci Łk- Zwyczajem pisarzy starożytnych dedykuje ją „dostojnemu Teofilowi”. Nie jest to postać symboliczna, lecz rzeczywista. Był on
zapewne przyjacielem Łukasza i znaną postacią w Kościele antiocheńskim. Chociaż jemu Ewangelista dedykował swe dzieło, to jednak
przeznaczył je dla wszystkich wiernych. Starożytna tradycja podaje, że Łukasz napisał swą Ewangelię dla wiernych pochodzących z pogaństwa.
Według Hieronima i starożytnego prologu, trzeci ewangelista adresował swe dzieło do nawróconych na chrześcijaństwo Greków. Analiza
Ewangelii potwierdza tę tradycję. Łukasz konsekwentnie opuszcza to wszystko, co mogło razić nawróconych z pogaństwa. Łagodzi szereg
drastycznych epitetów skierowanych pod adresem pogan. Wyjaśnia wiele świąt i zwyczajów żydowskich oraz wskazuje na adresatów
pochodzących z pogaństwa. Współcześnie łagodzi się nacisk odnośnie adresatów (nawróceni z pogaństwa). Trzecia Ewangelia ma również bardzo
wyraźny koloryt judeochrześcijański ( akcentowanie Jerozolimy, rola i znaczenie świątyni, wzmianki o ewangelizacji ludu izraelskiego, miłość
Jezusa do narodu izraelskiego. Ze względu na to silne zainteresowanie Izraelem niektórzy badacze przypuszczają, że trzecia Ewangelia
adresowana była do chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Wydaje się jednak, że te dwa ujęcia się nie wykluczają. Łukasz, pisząc swe dzieło
mógł mieć na myśli i jedno, i drugie środowisko: nawróconych zarówno z pogaństwa, jak i z judaizmu.
Czas redakcji Łukasza- Niektórzy egzegeci, zarówno dawni, jak i współcześni, są zdania, że trzecia Ewangelia powstała w czasie Pawiowego
uwięzienia rzymskiego, tj. w latach 61-63, bądź też w okresie bezpośrednio poprzedzającym wtenczas lub niebawem po nim, a mianowicie między
60 a 64r. Na potwierdzenie swej tezy przytaczają świadectwa Ojców Kościoła (np. Euzebiusz i św. Hieronim utrzymywali, że Ewangelia ta
powstała za życia św. Pawła) oraz racje wewnętrzne. Mimo to jednak wśród współczesnych jej badaczy, wychodzących z różnych założeń
światopoglądowych, przeważa opinia, że powstała po roku 70, tj. po zburzeniu Jerozolimy. Według najstarszej i godnej wiary tradycji,
utrwalonej przez św. Ireneusza, chronologia powstania Ewangelii synoptycznych przedstawia się następująco: Mateusz napisał Ewangelię w
języku hebrajskim w tym czasie, gdy Piotr i Paweł nauczali w Rzymie; po śmierci apostołów natomiast Marek spisał to, co głosił Piotr, a Łukasz
to, czego nauczał Paweł. Zgodnie z tym świadectwem trzecia Ewangelia powstałaby po 67 roku. Niektórzy egzegeci współcześni dokładniej
precyzują datę powstania tej Ewangelii, ustalając ją na lata 80-90 po Chr.

14 Teologia historii zbawienia w Ewangelii św. Łukasza
Historia zbawienia – Łk chce być historykiem, świadkiem, teologiem w jednej osobie. Widać troskę Łk by dzieje Jezusa wbudować w historię
powszechną. H. Conzelmann: trzy okresy historii: czas Izraela; czas działalności mesjańskiej Jezusa; czas Kościoła.;
Teologia historii zbawienia w Ewangelii św. Łk
Św. Łukasz jest historykiem i pisze swe dzieło na wzór innych dzieł historycznych. Wzorem historyków starożytnych umiesz­cza na początku
prolog, w którym określa metodę, jaką się posługuje, podaje źródła (naoczni świadkowie) oraz sposób uporządkowania materiału. Przede
wszystkim jednak św. Łukasz jest teologiem historii zba­wienia . Pisze on dwutomowe dzieło (Łk-Dz), aby pokazać, w jaki sposób urzeczywistnia
się Boży plan zbawienia od przyjścia Jezusa aż do rozszerzenia się Jego Ewangelii aż po krańce ziemi. Dla Łk centralną postacią całej historii
ludz­kości jest Jezus. Do niego zmierza cała przeszłość, o czym świadczy cały ST, który Go zapowiada (Łk też cytuje często ST), oraz od Niego
bierze początek cała przyszłość:, dlatego Łukasz pisze Dz, w których opisuje rozwój Kościoła. W ten sposób Jezus swą Osobą dzieli historię
świata na 2 części: czas przed Chr., czyli czas obietnic i zapowiedzi, oraz czas Chrystusa i Kościoła, czyli czas wypełnienia tych obietnic. Od
chwili poczęcia Jezusa zaczyna w sposób bardziej intensywny i widoczny działać Duch Święty: najpierw w Jezusie, a potem w Kościele. Jest to
jeden z cha­rakte­rystycznych rysów Ew.Łk. Duch Święty jest obecny we wszystkich ważnych momentach . Dzieje Apostolskie zaś zaczynają się
zstąpieniem Ducha Świętego na apostołów. Potem przez cały czas towarzyszy On uczniom w ważnych chwilach. Niektórzy mistycy
średniowieczni nawet twierdzili, że czas ST jest erą Boga Ojca, czas biblijny NT jest erą Syna Bożego, potem zaś - po Zesłaniu, następuje era
Ducha Świętego. W Łk jest wiele tekstów, które wskazują na to, że oczekiwania eschatologiczne już się zrealizo­wały z chwilą przyjścia Jezusa.
Już wtedy, bowiem nastało Królestwo Boże. Na miejsce eschatologii pow­szechnej, powszechnego sądu ostatecznego nad światem, jak to mamy w
Mt, Łk stawia eschatologię indywidualną. Dla poszczególnych ludzi godzina śmierci jest już paruzją: (”Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną
będziesz w raju”).

15 Jezus jako Zbawiciel i Prorok według Ewangelii św. Łukasza
Chrystus jako prorok stoi w centrum historii. Jezus jako prorok i mesjasz. W Chrystusie spotykają się wszystkie cechy proroka. Jezus jawi się jako
zbawiciel, zostaje In włączony w historię ludzką jako zbawiciel. Kolejnym tytułem chrystologicznym jest Pan. Autor ewangelii daje mu potrójny
walor: królewski, eschatologiczny i boski.