Dlaczego obrona przeciwrakietowa

nie b´dzie skuteczna

Obecny plan obrony terytorium USA przed uderzeniem

rakiet balistycznych ma te same wady,

co jego poprzednik sprzed 30 lat

George N. Lewis, Theodore A. Postol i John Pike

POCISKI PRZECHWYTUJÑCE to charakterystycz-
ny element powstajàcego systemu obrony teryto-
rium USA przed mi´dzykontynentalnymi rakietami
balistycznymi. Pojedynek mi´dzy g∏owicà a manew-
rujàcym pojazdem niszczàcym (na pierwszym pla-
nie) uwolnionym z rakiety przechwytujàcej b´dzie
toczy∏ si´ wysoko ponad atmosferà ziemskà. Zada-
nie niszczyciela polega na uderzeniu bezpoÊrednio
w g∏owic´ i jej zniszczeniu. Krytycy programu twier-
dzà, ˝e Êrodki przeciwdzia∏ania, na przyk∏ad ukry-
cie g∏owicy w chmurze metalizowanych balonów,
zdo∏ajà zmyliç czujniki naprowadzajàce pojazd nisz-
czàcy, a przez to uniemo˝liwià trafienie w cel.

W

1968 roku zagro˝enie atakiem
mi´dzykontynentalnych rakiet
balistycznych zmusi∏o Stany

Zjednoczone do prac nad systemem
przeciwrakietowej obrony kraju. Dwaj
fizycy Richard L. Garwin i Hans A. Bethe
opisali w Scientific American, jak ∏atwo
Chiny lub Zwiàzek Radziecki mog∏yby
obejÊç „lekkà” amerykaƒskà obron´ prze-
ciwrakietowà, nad którà wówczas pra-
cowano [patrz: „Anti-Ballistic Missile
Systems”, marzec 1968]. Teza, jakoby
ka˝dy system obrony kraju by∏ nieefek-
tywny pod wzgl´dem technicznym,
przyczyni∏a si´ do podpisania w 1972 ro-
ku uk∏adu o ograniczeniu systemów
obrony przeciwrakietowej przez Stany
Zjednoczone i Zwiàzek Radziecki. Na
decyzj´ USA w tej sprawie wp∏yn´∏a
równie˝ obawa, ˝e system taki móg∏by
sprowokowaç Zwiàzek Radziecki i zin-
tensyfikowaç wyÊcig zbrojeƒ. Obowià-
zujàcy dotàd uk∏ad zakazuje zarówno
Stanom Zjednoczonym, jak i Rosji roz-
wijania krajowych systemów obrony.

Od publikacji tamtego artyku∏u min´-

∏o ponad 30 lat, a Stany Zjednoczone na-
dal nie majà systemu przeciwrakietowej
obrony kraju. Zagro˝enie radzieckimi
atakami zmala∏o po zakoƒczeniu zimnej
wojny, lecz technika rakietowa rozprze-
strzenia si´ szybko. Obecnie Ameryka-
nów niepokoi fakt, ˝e jakiÊ awanturni-
czy kraj rozwijajàcy si´ móg∏by w koƒcu
zagroziç atakiem lub nawet u˝yç rakiet
dalekiego zasi´gu. Przypadkowe odpa-
lenia rakiet w Rosji oraz ma∏e, lecz sku-
teczne si∏y rakietowe Chin nie wydajà
si´ najwi´kszym zagro˝eniem.

Równie˝ w technice obrony rakieto-

wej odnotowano post´p. Wyglàda na
to, ˝e silniejsze komputery oraz nowo-
czeÊniejsze radary i inne urzàdzenia wy-
krywajàce sà konkurencyjne wobec pro-
jektowanych w latach szeÊçdziesiàtych
pocisków przechwytujàcych wyposa-
˝onych w g∏owic´ jàdrowà. Post´p ten
umo˝liwia stosowanie przez USA ∏a-
twiej akceptowalnych politycznie pocis-
ków niszczycieli majàcych likwidowaç
cele przez bezpoÊrednie uderzenie w nie
z wielkà pr´dkoÊcià.

Zwolennicy systemu obrony przeciw-

rakietowej kraju twierdzà, ˝e zagro˝e-
nie rakietowe i potencja∏ nowoczesnej
techniki pomogà uzyskaç zgod´ na

stworzenie efektywnej „domowej” tar-
czy przeciwrakietowej. Ich wysi∏ki, aby
zrealizowaç ten cel, zdajà si´ przynosiç
efekty. Odkàd w 1994 roku wi´kszoÊç
w Kongresie USA uzyskali republika-
nie, wywierajà oni nieustanny nacisk na
Bia∏y Dom. W roku 1996 administracja
og∏osi∏a, ˝e zamierza opracowaç system
obrony obejmujàcy ca∏y kraj, jednak nie
podano daty jego uruchomienia.

Zagro˝enie rakietowe

Jesienià tego roku Pentagon zamie-

rza po raz pierwszy sprawdziç g∏ówne
elementy systemu obrony kraju pod
wzgl´dem mo˝liwoÊci przechwycenia
rakiety dalekiego zasi´gu poza atmosfe-
rà ziemskà. W czerwcu 2000 roku po kil-
ku zaledwie dodatkowych próbach
Amerykanie podejmà decyzj´. Stwier-
dzenie przydatnoÊci oznacza∏oby, ˝e
system obrony kraju b´dzie gotowy do
2003 roku, chocia˝ zdaniem administra-
cji bardziej realny wydaje si´ rok 2005.

Niezale˝nie od wyniku tego planowa-

nego „sprawdzianu gotowoÊci do insta-
lacji” Stany Zjednoczone chcà w ciàgu
nast´pnych kilku lat powa˝niej zajàç si´
obronà przeciwrakietowà kraju. W 1998
roku ówczesny podsekretarz obrony ds.
zaopatrzenia i techniki Jacques Gansler
powiedzia∏ w Kongresie, ˝e obecnie nie
chodzi ju˝ o to, czy USA uruchomià sys-
tem obrony kraju, lecz kiedy to nastàpi.
Od tamtej pory zainstalowanie systemu
sta∏o si´ bardziej prawdopodobne ni˝
kiedykolwiek. W styczniu Pentagon
og∏osi∏, ˝e przyznano dodatkowe nak∏a-
dy w wysokoÊci 6.6 mld dolarów na
obron´ przeciwrakietowà kraju, a w mar-
cu administracja wycofa∏a swój sprzeciw
wobec senackiego projektu ustawy zale-
cajàcego budow´ systemu „tak szybko,
jak na to pozwolà wzgl´dy techniczne”.
Wkrótce zdecydowanà wi´kszoÊcià g∏o-
sów ustaw´ t´ uchwalono.

Jednak podobnie jak system Safe-

guard opisywany przez Garwina i Be-
the’a w 1968 roku, tak i rozwa˝any obec-
nie mo˝e zostaç szybko i w prosty spo-
sób prze∏amany. System stosujàcy po-
ciski niszczyciele jest bowiem bardziej
podatny na Êrodki przeciwdzia∏ania ni˝
oparty na ∏adunkach jàdrowych. Ponad-
to podobnie jak ponad 30 lat temu jego

powstanie prawdopodobnie sprowoku-
je inne paƒstwa do podj´cia dzia∏aƒ w
celu os∏abienia bezpieczeƒstwa USA.

Krajów posiadajàcych rakiety bali-

styczne jest obecnie wi´cej ni˝ w 1968
roku, jednak w wi´kszoÊci sà to rakiety
przeznaczone na obszar teatru dzia∏aƒ
wojennych, czyli o mniejszym zasi´gu.
˚adna nie jest wycelowana w Stany
Zjednoczone, a ponadto wi´kszoÊç tych
krajów nie ˝ywi wrogich zamiarów wo-
bec USA. Rakiety krótkiego zasi´gu mo-
gà zostaç u˝yte g∏ównie przeciwko mia-
stom paƒstw sojuszniczych oraz oddzia-
∏om amerykaƒskim stacjonujàcym za
granicà. USA pracujà obecnie nad kilko-
ma systemami zwalczania takich rakiet
[ilustracja na nast´pnej stronie].

Rakiety balistyczne teatru dzia∏aƒ wo-

jennych nie dorównujà tym, które ude-
rzy∏yby na USA – mi´dzykontynen-
talnym rakietom uzbrojonym w g∏owice
jàdrowe. Stany Zjednoczone sà pe∏ne
obaw, ˝e kiedyÊ rakiety te zostanà wy-
posa˝one w inne rodzaje broni maso-
wej zag∏ady – w g∏owice z zabójczymi
Êrodkami chemicznymi lub biologicz-
nymi. Wdra˝any obecnie amerykaƒski
system obrony przeciwrakietowej ma
za zadanie przechwytywaç w∏aÊnie ra-
kiety mi´dzykontynentalne.

Rosja zgromadzi∏a najwi´kszà liczb´

tego typu pocisków rakietowych, lecz
zdaniem zwolenników ograniczonej
obrony USA jakikolwiek powa˝niejszy
atak z jej strony jest niemal nieprawdo-
podobny. Dlatego te˝ system amerykaƒ-
ski przystosowany b´dzie do jednocze-
snego zwalczania zaledwie kilku naraz
rakiet mi´dzykontynentalnych.

Najcz´Êciej przytaczanym uzasadnie-

niem idei rakietowej obrony kraju jest
to, ˝e mi´dzykontynentalne pociski ba-
listyczne mog∏yby zostaç zakupione lub
wyprodukowane przez „paƒstwo awan-
turnicze”, co w j´zyku Departamentu
Obrony oznacza Iran, Irak lub Kore´
Pó∏nocnà. W lipcu 1998 roku komisja
ekspertów pod kierunkiem by∏ego se-
kretarza obrony Donalda Rumsfelda
uzna∏a, ˝e Korea Pó∏nocna lub Iran zdol-

Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1999 43

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

TRAFIENIE

CHYBIENIE

1999

NIEPOWODZENIA w przechwytywaniu ce-
lów by∏y s∏aboÊcià prac nad pociskami niszczà-
cymi ju˝ od pierwszej próby przeprowadzonej
w kosmosie w 1983 roku. Na rok przed ofi-
cjalnym potwierdzeniem gotowoÊci systemu
z pierwszych 17 pocisków tylko 3 trafi∏y w cel.

SLIM FILMS

SLIM FILMS

ne sà niemal niepostrze˝enie skonstru-
owaç mi´dzykontynentalnà rakiet´ ba-
listycznà w ciàgu 5 lat od podj´cia decy-
zji o jej budowie. Wniosek ten uzbroi∏
zwolenników rakietowej obrony kraju
w wa˝ny argument i przyczyni∏ si´ do
rzàdowej decyzji zwi´kszenia bud˝etu
Pentagonu o dodatkowe miliardy dola-
rów na rozpocz´cie realizacji planu.
Swojà wag´ mia∏o te˝ wystrzelenie
w sierpniu 1998 roku przez Kore´ Pó∏-
nocnà trzystopniowej rakiety o nazwie
Taepo-dong 1 oraz doniesienia o pra-

cach nad jej wersjà o wi´kszym zasi´-
gu, Taepo-dong 2. Je˝eli oka˝e si´ to
prawdà, Korei Pó∏nocnej uda si´ kiedyÊ
zaatakowaç Alask´ za pomocà Taepo-
-dong 2 lub tak zmodyfikowaç rakiet´,
by przenosi∏a mniejsze ∏adunki do in-
nych cz´Êci Stanów Zjednoczonych [ilu-
stracja na stronie obok].

Innym usprawiedliwieniem systemu

ograniczonej obrony kraju jest prawdo-
podobieƒstwo przypadkowego lub nie-
zgodnego z uk∏adem odpalenia rosyj-
skiej rakiety jedno- lub wielog∏owicowej.

Ze wzgl´du na organizacj´ tamtejszych
rakietowych si∏ nuklearnych jakiekol-
wiek naruszenie rosyjskiej struktury do-
wodzenia dotyczy∏oby najprawdopo-
dobniej wszystkich (nawet 200) g∏owic
przenoszonych przez rakietowy okr´t
podwodny lub znacznej cz´Êci rosyjskich
strategicznych si∏ rakietowych. Zwolen-
nicy budowy ograniczonego systemu
obrony kraju przypominajà równie˝, ˝e
Chiny majà ponad 20 mi´dzykontynen-
talnych rakiet balistycznych zdolnych
dosi´gnàç terytorium USA.

Projektowanie obrony

Nie uzgodniono jeszcze szczegó∏ów

amerykaƒskiego systemu obrony prze-
ciwrakietowej, ale wi´kszoÊç podstawo-
wych elementów jest ju˝ gotowa; znane
sà te˝ zasady dzia∏ania systemu. Mi´-
dzykontynentalna rakieta balistyczna
zmierzajàca w kierunku USA zosta∏aby
najpierw wykryta przez czujniki pod-
czerwieni na satelitach wczesnego ostrze-
gania, a potem przez przynajmniej jeden
z radarów z antenà fazowanà, nale˝à-
cych do sieci wczesnego ostrzegania. Sta-
cje umiejscowione w Massachusetts,
w Kalifornii, na Alasce, na Grenlandii,
w Wielkiej Brytanii dzia∏ajà w stosunko-
wo niskich pasmach cz´stotliwoÊci i cho-
cia˝ ich rozdzielczoÊci: liniowa (zasi´gu)
i kàtowa, sà s∏abe, mogà dostarczyç da-
nych o trajektoriach ma∏ej liczby ∏atwo
rozró˝nialnych celów balistycznych.

Dane na temat lotu rakiety uzyskane

z satelitów i radarów wczesnego ostrze-
gania by∏yby wa˝nà wskazówkà dla ra-
diolokatora naziemnego – urzàdzenia
wykrywajàcego w krajowym systemie
obrony kraju. Zwi´kszy∏yby szanse wy-
krycia rakiety dzi´ki koncentracji na
okreÊlonej strefie przeszukiwania. Pro-
totyp radaru z antenà fazowanà na pa-
smo X, zaprojektowanego do dalekoza-
si´gowego wykrywania i Êledzenia
rakiet balistycznych, jest ju˝ u˝ywany
na poligonie amerykaƒskich wojsk là-
dowych Kwajalein Atoll na Pacyfiku.

Dane z radaru i czujników zosta∏yby

nast´pnie przekazane do centrum kiero-
wania walkà, które okreÊli∏oby punkty
potencjalnego przechwycenia oraz kie-
rowa∏o odpaleniem i prowadzeniem ra-
kiet. Ka˝dy pocisk przechwytujàcy sk∏a-
da si´ z pomocniczej rakiety manewru-
jàcej oraz tzw. pozaatmosferycznego po-
jazdu niszczàcego, który po od∏àczeniu
si´ od zespo∏u manewrowego dokonuje
przechwycenia w kosmosie.

By zwi´kszyç obszar broniony i szan-

se trafienia w nadlatujàcà rakiet´, pocisk
przechwytujàcy powinien zostaç odpalo-
ny wkrótce po wykryciu ataku. Trajek-
toria niezwykle szybkiego lotu (pr´dkoÊç

44 Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1999

Daniel G. Dupont

D

yskusja nad obronà przeciwrakietowà skupia
si´ zazwyczaj na krajowych („domowych”) sys-

temach projektowanych w celu zabezpieczenia te-
rytorium USA przed mi´dzykontynentalnymi rakie-
tami balistycznymi. Opracowuje si´ równie˝ kilka
systemów obrony obszaru majàcych os∏aniaç ˝o∏-
nierzy i sprz´t w innych krajach przed rakietami
o krótszych zasi´gach (30–3000 km). Obrona te-
atru dzia∏aƒ jest zazwyczaj ∏atwiejsza do zrealizowa-
nia ni˝ ca∏ego kraju, poniewa˝ dotyczy ochrony
mniejszego obszaru przed wolniejszymi rakietami.
Lecz nawet systemy os∏ony przed rakietami krót-
szego zasi´gu sà podatne na przeciwdzia∏ania pa-
rali˝ujàce. Wyniki amerykaƒskich prób z systema-
mi os∏ony teatru dzia∏aƒ wykazujà, ˝e uderzenie
jednà rakietà w innà nie jest ∏atwe.

Najbardziej znanym systemem w przypadku woj-

ny lokalnej jest b´dàcy w wyposa˝eniu wojsk làdo-
wych Patriot, którego pierwotnym przeznaczeniem
by∏o zestrzeliwanie samolotów. Po raz pierwszy u˝y-
to go do zwalczania irackich rakiet typu Scud pod-
czas wojny w Zatoce Perskiej. Patriot pierwszej ge-
neracji – jedyny system dotychczas u˝yty w walce
– mia∏ na celu zniszczenie lub zmian´ kursu nadla-
tujàcej rakiety poprzez spowodowanie w jej pobli˝u
wybuchu pocisku przechwytujàcego.

Wojskowi twierdzà, ˝e 60% odpaleƒ by∏o sku-

teczne, ale zdaniem krytyków pociski systemu Pa-
triot zawiod∏y we wszystkich próbach przechwyceƒ rakiet Scud, mimo ˝e w g∏owicach tych
ostatnich nie by∏o ˝adnych Êrodków przeciwdzia∏ania. System Patriot jest obecnie unowocze-
Êniany: wprowadza si´ nowà rakiet´, która ma uderzaç w cel tak jak w systemie obrony kra-
ju, aby umo˝liwiç przechwytywanie rakiet szybszych i o wi´kszym zasi´gu.

B´dàcy w wyposa˝eniu wojsk làdowych system obrony obszaru na du˝ej wysokoÊci – THAAD

– uwa˝any jest za najnowoczeÊniejszy, najbardziej wszechstronny system niszczenia bezpo-
Êredniego. Chocia˝ THAAD nie jest tak skomplikowany jak Patriot, jego zadaniem jest przechwy-
tywanie rakiet balistycznych teatru dzia∏aƒ o najwi´kszym zasi´gu, zarówno w atmosferze, jak
i poza nià. W swej krótkiej karierze THAAD ukaza∏, wyraêniej ni˝ jakikolwiek system, skal´
trudnoÊci efektywnej obrony przeciwrakietowej: gdy w 1995 roku rozpocz´to próby przechwy-
tywania, w pierwszych siedmiu tylko jedna zakoƒczy∏a si´ trafieniem w cel.

Marynarka wojenna ma podobny do THAAD system Theater Wide do przechwytywania

rakiet dalekiego zasi´gu. Wyposa˝one weƒ b´dà okr´ty rozmieszczone w pobli˝u paƒstw,
których pociski balistyczne zagra˝ajà wojskom USA lub miastom paƒstw sojuszniczych. Ma-
rynarka pracuje tak˝e nad okr´towymi systemami krótszego zasi´gu, zwanymi Area Defen-
se. Prowadzone sà równie˝ prace nad prostszym systemem obrony, który przemieszcza∏by
si´ wraz z oddzia∏ami podczas dzia∏aƒ wojennych.

Kontrowersje wokó∏ systemów pocisków niszczàcych nie dotyczà broni laserowej. W pla-

nach wojsk lotniczych obejmujàcych obron´ przeciwrakietowà jest laser lotniczy, który po
zamontowaniu na Boeingu 747 umo˝liwi przechwytywanie rakiet balistycznych we wczesnej
fazie lotu. Wojska lotnicze pracujà tak˝e nad laserem kosmicznym do przechwytywania ra-
kiet wchodzàcych w przestrzeƒ kosmicznà.

NIESPODZIEWANE MANEWRY i uciecz-
ki irackich rakiet Scud w czasie wojny w Za-
toce Perskiej (powy˝ej) udaremni∏y zniszcze-
nie ich przez amerykaƒskie rakiety Patriot
(u góry). Przedtem donoszono o pomyÊlnym
przejÊciu przez rakiety Patriot wszystkich
prób przechwytywania celów imitujàcych
rakiety balistyczne, lecàcych po niezmien-
nych trajektoriach.

Niebezpieczeƒstwo tu˝-tu˝

Za zgodà BALLISTIC MISSILE DEFENSE ORGANIZATION

(u

góry);

za zgodà THEODORE’A

A. POSTOLA

(na dole)

koƒcowa wynosi ponad 7 km/s) by∏aby
korygowana na podstawie danych z ró˝-
nych czujników. Wystrzelenie kilku poci-
sków za pomocà jednej rakiety zwi´kszy-
∏oby prawdopodobieƒstwo zniszczenia
celu. Aktualne plany mówià nawet o 100
takich pociskach umieszczanych w jed-
nym obiekcie startowym.

Pojazd niszczàcy zosta∏ zaprojektowa-

ny do przechwytywania nadlatujàcych
g∏owic na pu∏apach powy˝ej górnej gra-
nicy atmosfery ziemskiej (rakiety prze-
ciwnika odpalane sà zbyt daleko, by je
wczeÊniej przechwyciç). U˝ywajàc w∏a-
snych czujników podczerwieni oraz da-
nych z naziemnych radarów i innych
urzàdzeƒ wykrywajàcych, niszczyciel
próbowa∏by odró˝niç nadlatujàcà g∏o-
wic´ bojowà od szczàtków rakiet lub po-
zoratorów majàcych go zmyliç. Nast´p-
nie za pomocà manewrowych silników
rakietowych uderza∏by z tak du˝à pr´d-
koÊcià w g∏owic´ bojowà, ˝e ca∏kowite-
mu zniszczeniu ulega∏by zarówno cel,
jak i sam niszczyciel.

Podstawowà rol´ w rozszerzonej obro-

nie kraju odegra kilka nowych lub zmo-
dernizowanych urzàdzeƒ wykrywajà-
cych. Istniejàce radary wczesnego ostrze-
gania zostanà zmodyfikowane, tak by le-
piej Êledzi∏y cele i naprowadza∏y pociski
przechwytujàce. Zainstaluje si´ nowe ra-
dary pracujàce w paÊmie X, podobne do
podstawowego radaru naziemnego, nie-
które z nich obok radarów wczesnego
ostrzegania. Opracowuje si´ te˝ kosmicz-
ny system Êledzenia rakiet SBIRS-Low
(space-based infrared system-low earth
orbit). Ten system rozpoznania satelitar-
nego z niskich orbit wokó∏ziemskich, zna-
ny wczeÊniej jako Brilliant Eyes, ma na ce-
lu Êledzenie rakiet i ich g∏owic od wczesnej
fazy lotu za pomocà czujników pracujà-
cych w zakresach bliskiej, Êredniej i dale-
kiej podczerwieni oraz czujników z za-
kresu widzialnego widma.

Wed∏ug najnowszej oceny kongreso-

wej agencji kontroli bud˝etowej GAO
wdro˝enie i eksploatacja ograniczone-
go systemu obrony kraju kosztowa∏yby
18–28 mld dolarów. Prawdopodobnie
jednak wst´pne szacunki sà zani˝one.
Kontrolerzy GAO ostrzegajà, ˝e harmo-
nogram wdra˝ania jest zbyt optymi-
styczny, jeÊli weêmie si´ pod uwag´ pe-
rypetie z instalowanymi wczeÊniej
du˝ymi systemami uzbrojenia. Projek-
towany przez rzàd USA system obron-
ny w przysz∏oÊci mo˝e byç rozbudowa-
ny. Po uruchomieniu zostanie prawdo-
podobnie poszerzony o nowe pociski
przechwytujàce lub stanowiska starto-
we. Zwi´kszy to potencja∏ systemu, ale
i koszty.

Statystyka amerykaƒskich prób sys-

temów niszczenia na du˝ych wysoko-

Êciach wyglàda przygn´biajàco: z 17 tyl-
ko 3 zakoƒczy∏y si´ pomyÊlnie. Âwiad-
czy to o niesprawnoÊci systemu prze-
chwytywania, który nie jest jeszcze go-
towy do u˝ytku. Nawet gdyby wszyst-
kie próby si´ powiod∏y, nie by∏oby gwa-
rancji, ˝e system b´dzie rzeczywiÊcie
dzia∏aç. Dlaczego? Przyjrzyjmy si´ sys-
temowi obronnemu Patriot – jedynemu
zastosowanemu w warunkach bojo-
wych. Przed wojnà w Zatoce Perskiej
w 1991 roku wyniki prób by∏y wspania-
∏e: ka˝de z 17 przechwyceƒ zakoƒczy∏o
si´ pomyÊlnie. Lecz wbrew wojennym
doniesieniom rakiety Patriot zawiod∏y
w wi´kszoÊci 44 prób zniszczenia rakiet
irackich, Scudy bowiem zachowywa∏y
si´ ca∏kiem inaczej ni˝ cele na poligonie.

Zwalczanie systemu

Nawet gdyby Amerykanom uda∏o si´

uruchomiç g∏ówne elementy systemu, rze-
czywista efektywnoÊç obrony przeciwra-
kietowej kraju b´dzie zale˝a∏a g∏ównie od
radzenia sobie w podobnych niespodzie-
wanych okolicznoÊciach, a szczególnie od
sprostania dzia∏aniom podejmowanym
przez przeciwnika, aby pokonaç system
[ramka na nast´pnej stronie]. Jednym ze spo-
sobów sparali˝owania systemu by∏oby
wystrzelenie takiej liczby mi´dzykonty-
nentalnych rakiet balistycznych, która by
go przecià˝y∏a i zatka∏a. Mniej kosztowne
i bardziej prawdopodobne wydaje si´
przeznaczenie cz´Êci udêwigu ka˝dej ra-
kiety na lekkie urzàdzenia zaprojektowa-
ne tak, by zdezorientowaç system obro-
ny przeciwrakietowej.

Od poczàtku USA opracowywa∏y

Êrodki przeciwdzia∏ania, które stosowa-
no by jednoczeÊnie z rakietami strate-
gicznymi. Ka˝dy kraj zdolny do wypro-
dukowania lub pozyskania mi´dzy-

kontynentalnych rakiet balistycznych
czy broni masowego ra˝enia mo˝e w
ró˝ny sposób zdobyç efektywne Êrodki
przeciwdzia∏ania. A wi´c je˝eli Stany
Zjednoczone uruchomià system obrony
kraju, muszà przyjàç, ˝e ka˝da mi´dzy-
kontynentalna rakieta balistyczna wy-
strzelona w ich kierunku b´dzie wypo-
sa˝ona w urzàdzenia zdolne zniweczyç
obron´ pojazdu niszczàcego.

W przestrzeni kosmicznej, gdzie sys-

tem amerykaƒski ma przechwytywaç
nadlatujàce rakiety, da si´ stosowaç wie-
le metod przeciwdzia∏ania. Poniewa˝
obiekty przemieszczajà si´ w kosmosie
po identycznych trajektoriach niezale˝-
nie od swej masy, mi´dzykontynentalna
rakieta balistyczna mog∏aby uwalniaç
oprócz g∏owicy prawdziwej tak˝e lekkà
g∏owic´ pozoracyjnà. Wówczas amery-
kaƒski niszczyciel musia∏by decydowaç,
za którym celem podà˝aç. Po wejÊciu
w atmosfer´ obu g∏owic pozorujàca ja-
ko l˝ejsza lecia∏aby wolniej i czujniki od-
ró˝ni∏yby je od siebie, ale by∏oby za póê-
no na przechwycenie.

Warto tu wymieniç trzy typy prostych

Êrodków przeciwdzia∏ania:

Podpociski. Napastnik, chcàc zaatako-

waç USA bronià chemicznà lub biologicz-
nà, mo˝e wystrzeliç rakiet´ mi´dzykon-
tynentalnà z kilkoma lub kilkuset ma∏ymi
podpociskami zawierajàcymi zabójcze

ATAK paƒstwa „awanturniczego” jest motywa-
cjà do rozwoju amerykaƒskich planów obron-
nych. W 1998 roku Korea Pó∏nocna przepro-
wadzi∏a próbne odpalenie rakiety Taepo-dong 1,
która prawdopodobnie zdolna jest dostarczyç
1000-kilogramowy ∏adunek atomowy na odle-
g∏oÊç 2500 km. Ta sama rakieta mo˝e przenieÊç
l˝ejszà g∏owic´ z substancjami biologicznymi lub
chemicznymi na odleg∏oÊç 4100 km – niemal do
dwóch najbli˝szych cz´Êci USA (Aleuty nale˝à-
ce do Alaski oraz zachodnia cz´Êç Hawajów sà
oddalone o 4500 km). Podobno nie sprawdzo-
na jeszcze rakieta Taepo-dong 2 ma zasi´g do
6000 km. Korea Pó∏nocna mo˝e te˝ odpa-
laç rakiety krótszego zasi´gu z okr´tów –
taktyka ta obróci∏aby wniwecz obec-
ne plany obrony

SLIM FILMS

4100 km

KOREA

PÓ¸NOCNA

TAEPO-DONG 1

TAEPO-DONG 2

6000 km

HAWAJE

ALASKA

gazy lub czynniki biologiczne. Ka˝dy
podpocisk by∏by zaprojektowany tak, by
przetrwaç wejÊcie w atmosfer´, a wi´ksza
ich liczba mog∏aby pomieszaç szyki obro-
ny amerykaƒskiej nadmiarem celów do
przechwycenia. Jest to równie˝ bardziej
efektywny sposób rozpraszania Êrodków
chemicznych lub biologicznych od
umieszczania ich w jednej g∏owicy.

Pozoratory. Atakujàca rakieta uwal-

nia∏aby kilkanaÊcie lekkich pozorato-
rów, aby przecià˝yç obron´. Rozpozna-
nie na ekranach amerykaƒskich radarów
fa∏szywych g∏owic, wiernie naÊladujà-
cych prawdziwe, by∏oby bardzo trud-
ne, pewnie nawet niewykonalne. O wie-
le ∏atwiejsze i skuteczniejsze sà jednak
metody antysymulacji, czyli upodab-
nianie g∏owicy prawdziwej do pozora-
cyjnej. Na przyk∏ad g∏owice otulone
w balony z metalizowanej folii myla-
rowej zosta∏yby uwolnione razem z wie-
loma pustymi balonami. Cienka war-
stwa metaliczna odbija∏aby wiàzk´ ra-
darowà, uniemo˝liwiajàc wykrycie g∏o-
wic; ka˝dy balon zosta∏by przy tym
wyposa˝ony w ma∏y podgrzewacz, by

uniknàç rozpoznania g∏owicy przez
czujniki podczerwieni.

Rozwiàzaniem równie k∏opotliwym

by∏oby wypuszczenie balonów o ró˝-
nych kszta∏tach i wielkoÊciach oraz wy-
posa˝enie ich w podgrzewacze o ró˝nej
mocy. Amerykaƒski system obronny
by∏by wówczas zmuszony zdecydowaç,
co jest prawdziwe wÊród chmary celów,
z których ˝aden nie przypomina∏by g∏o-
wicy bojowej.

Pow∏oki ch∏odzone. G∏owica mi´dzy-

kontynentalnej rakiety balistycznej z po-
w∏okà ch∏odzonà p∏ynnym azotem by∏a-
by praktycznie niewidoczna dla pocisku
przechwytujàcego z naprowadzaniem na
podczerwieƒ. Taka pow∏oka mog∏aby zo-
staç wykonana ze stopu aluminiowego
i oddzielona od g∏owicy wielowarstwo-
wym materia∏em izolacyjnym [ilustracja
powy˝ej]. Pow∏oka o masie 15–20 kg po-
trzebowa∏aby mniej wi´cej tyle samo ch∏o-
dziwa, aby osiàgnàç temperatur´ ciek∏e-
go azotu oraz oko∏o 300 g ch∏odziwa na
minut´ w celu podtrzymania tej tempera-
tury. ¸àczna masa pow∏oki i ch∏odziwa
wynosi∏aby 40–50 kg, czyli u∏amek ma-

sy tysiàckilogramowej g∏owicy bojowej
pierwszej generacji. Gdyby g∏owica zo-
sta∏a odpowiednio ukszta∏towana i usta-
wiona, tak by nie powodowaç odbiç pro-
mieniowania w kierunku pocisku prze-
chwytujàcego, to pow∏oka ukry∏aby jà
przed czujnikami podczerwieni napro-
wadzajàcymi pocisk przechwytujàcy.

Ka˝dy z wymienionych Êrodków

przeciwdzia∏ania zagra˝a∏by obronie
amerykaƒskiej, a przecie˝ sà jeszcze inne
sposoby ograniczenia wykrywalnoÊci
g∏owicy przez radary: zak∏ócanie rada-
ru lub innych Êrodków przeciwdzia∏a-
nia elektronicznego, manewrowanie g∏o-
wicà bojowà, odbijacze zak∏ócajàce czy
nadanie g∏owicy okreÊlonych kszta∏tów
i u˝ycie materia∏ów poch∏aniajàcych
wiàzk´ radarowà. Takie Êrodki da∏oby
si´ stosowaç ka˝dy z osobna lub w ró˝-
nych kombinacjach.

Ze wzgl´du na zgodnà z charakterem

amerykaƒskiej polityki otwartoÊç toczà-
cej si´ dyskusji nad systemem obrony
przeciwrakietowej ewentualni przeciw-
nicy b´dà mogli poznaç ogólne jego za-
∏o˝enia. Chocia˝ do zniweczenia obro-
ny amerykaƒskiej wystarczy∏by tylko
jeden efektywny Êrodek przeciwdzia∏a-
nia, musi ona byç przygotowana na
wszelkie prawdopodobne kombinacje.
Ponadto je˝eli system obrony USA ma
byç skuteczny, musi zniszczyç cele za
pierwszym razem. Nic nie wskazuje na
to, by proponowany obecnie sprosta∏
wymaganiom.

Kontrola zbrojeƒ

Rozwa˝my kwestie inne ni˝ technicz-

ne. Stworzenie ograniczonego systemu
obrony przeciwrakietowej zmusi∏oby Ro-
sj´ i Chiny do przemyÊleƒ. Administra-
cja dopuszcza mo˝liwoÊç zwi´kszenia
liczby pocisków przechwytujàcych i sta-
nowisk startowych. Chocia˝ system
obrony przeciwrakietowej zosta∏by u˝y-
ty tylko w razie przypadkowych odpaleƒ
rakiet lub ataku paƒstwa awanturnicze-
go, to jednak stanowiç b´dzie podstaw´
infrastruktury potrzebnej do rozbudo-
wanego systemu obrony. Szczególnie ju˝
stosowane systemy SBIRS-Low czy wy-
suni´te radiolokatory na pasmo X zna-
laz∏yby si´ w systemie rozszerzonym. Ze
wzgl´du na czas potrzebny do zainsta-
lowania urzàdzeƒ wykrywajàcych majà
one zasadnicze znaczenie w szybkiej roz-
budowie strategicznych systemów obro-
ny. Z tego w∏aÊnie powodu zosta∏y tak
bardzo ograniczone w uk∏adzie o syste-
mach obrony przeciwrakietowej.

Co wi´cej, Stany Zjednoczone pracu-

jà obecnie nad dwoma nowoczesnymi
systemami obrony obszaru na du˝ych
wysokoÊciach, w których pociski prze-

Przecià˝ obron´

•

zbuduj wi´cej rakiet, ni˝ zdo∏a
przechwyciç obrona

•

zamontuj na ka˝dej rakiecie kilka g∏owic
jàdrowych

•

rozmieÊç Êrodki chemiczne lub
biologiczne w wielu ma∏ych podpociskach

Utrudnij identyfikacj´ g∏owic bojowych

•

zastosuj pozoratory lub wabie

•

ukryj g∏owic´ w jednym z wielu balonów
o metalizowanej pow∏oce

•

otocz g∏owic´ tysiàcem skrawków
odbijajàcych wiàzk´ radaru, zwanych
odbijaczami zak∏ócajàcymi

•

ukryj g∏owic´ wÊród szczàtków zu˝ytej
rakiety startowej

Utrudnij wykrycie g∏owic

•

zag∏usz radary

•

poprzedê atak wybuchami atomowymi,
które „oÊlepià” czujniki podczerwieni

•

otul g∏owic´ ch∏odzonà pow∏okà, by uczyniç jà
niewidocznà w podczerwieni (z prawej)

•

nadaj g∏owicy lub pow∏oce kszta∏t zmniejszajàcy
odbicia radaru

•

do budowy g∏owicy u˝yj materia∏ów poch∏aniajàcych
wiàzk´ radarowà

•

wyposa˝ satelity wykrywajàce rakiety oraz radary naziemne

Zabezpiecz g∏owic´ przed uderzeniem
pocisku przechwytujàcego

•

ukryj g∏owic´ za ekranami lub du˝ymi balonami

•

u˝yj okr´towych pocisków manewrujàcych, latajàcych

na ma∏ych wysokoÊciach, oraz pocisków balistycznych
krótszego zasi´gu

•

wyposa˝ g∏owic´ bojowà w rakiety manewrujàce

46 Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1999

Jak przeciwdzia∏aç
obronie przeciwrakietowej

G¸OWICA BOJOWA z ch∏odzo-
nà pow∏okà (powy˝ej) to jeden ze
sposobów na „oÊlepienie” syste-
mu obrony przeciwrakietowej.
Zestaw czujników podczerwie-
ni w pociskach przechwytujàcych
wykrywa z odleg∏oÊci kilkuset ki-
lometrów g∏owic´ bojowà o tem-
peraturze pokojowej (300 K).
Natomiast po na∏o˝eniu na g∏o-
wic´ os∏ony z ciek∏ym azotem
(o temperaturze 77 K) szczàtko-
we promieniowanie podczerwo-
ne stanowi zaledwie jednà milio-
nowà poprzedniej wartoÊci. W
ten sposób g∏owica staje si´ wi-
doczna dla pocisku przechwytu-
jàcego dopiero w odleg∏oÊci kil-
kuset metrów.

SLIM FILMS

CZUBEK STO˚KA

PRZESTRZE¡

WYPE¸NIONA

CIEK¸YM GAZEM

G¸OWICA BOJOWA

POW¸OKA

IZOLACJA

chwytujàce b´dà prawdopodobnie mia-
∏y co najmniej niektóre mo˝liwoÊci stra-
tegiczne, je˝eli b´dà nimi kierowaç czuj-
niki typu SBIRS-Low. USA mog∏yby
bardzo szybko w∏àczyç takie pociski
przechwytujàce do systemu obrony
przeciwrakietowej kraju i mieç ich do
dyspozycji ponad tysiàc. Rosyjscy i chiƒ-
scy stratedzy wojskowi b´dà musieli
uwzgl´dniç i takà mo˝liwoÊç.

Czy jednak da si´ przewidzieç, jak

Rosja i Chiny zareagujà na decyzj´ stwo-
rzenia amerykaƒskiego systemu obro-
ny przeciwrakietowej? Chocia˝ rosyj-
scy specjaliÊci ds. techniki wiedzà, ˝e
istniejà efektywne Êrodki przeciwdzia-
∏ania, to ich przywódcy polityczni mo-
gà tego nie pojàç. Nieprawdopodobne
mo˝e im si´ wydaç, ˝e USA wyrzucà
miliardy dolarów na stworzenie obro-
ny, którà ∏atwo zneutralizowaç. Polity-
cy rosyjscy zaprotestowali ju˝ przeciw
projektowi amerykaƒskiej obrony kra-
ju oraz próbom skorygowania uk∏adu
o ograniczeniu systemów obrony prze-
ciwrakietowej tak, by dopuszcza∏ stwo-
rzenie tego rodzaju systemu.

Gdyby Stany Zjednoczone chcia∏y da-

lej realizowaç swoje plany, Rosja mog∏a-
by odmówiç przeprowadzenia uzgo-
dnionej wczeÊniej redukcji swoich si∏ jà-
drowych. Uzale˝nia bowiem wprowa-
dzanie w ˝ycie traktatów o redukcji zbro-
jeƒ strategicznych START I i START II
od przestrzegania przez Stany Zjedno-
czone uk∏adu o ograniczeniu systemów
obrony przeciwrakietowej. TrudnoÊci
gospodarcze w Rosji czynià ma∏o praw-
dopodobnym utrzymywanie w arsena-
le ponad 2000 g∏owic mi´dzykontynen-
talnych, ale amerykaƒski system obrony
móg∏by utrudniç starania o dalsze ogra-
niczenie ich liczby.* Ponadto wi´ksza
cz´Êç si∏ nuklearnych Rosji pozostawa-
∏aby gotowa do natychmiastowego od-
palenia, by rakiety, które przetrwajà
atak, zdo∏a∏y zadaç cios odwetowy. To
jednak podnios∏oby ryzyko nie zamie-
rzonych odpaleƒ rakiet w kierunku
USA, co jest jednym z g∏ównych powo-
dów dà˝eƒ do stworzenia omawianego
systemu obrony kraju.

Reakcja Chin to kolejny problem.

Obecnie Chiny zadowalajà si´ utrzymy-
waniem niewielkich si∏ odstraszania,
z∏o˝onych z mi´dzykontynentalnych ra-
kiet balistycznych zdolnych dotrzeç do
Stanów Zjednoczonych. Uznajàc jednak
nawet bardzo ograniczony lub nieefek-
tywny system obrony USA za zagro˝e-
nie dla swego arsena∏u rakiet mi´dzy-
kontynentalnych, Chiny mogà przystà-
piç do podnoszenia skutecznoÊci w∏a-
snych rakiet dalekiego zasi´gu. A wszel-
ka rozbudowa chiƒskich si∏ rakietowych
zagra˝a∏aby bezpieczeƒstwu USA.

Jak d∏ugo Rosja i Chiny starajà si´

opieraç stosunki ze Stanami Zjednoczo-
nymi na odstraszaniu nuklearnym, tak
d∏ugo amerykaƒski system obrony prze-
ciwrakietowej z du˝à dozà prawdopo-
dobieƒstwa zahamuje dà˝enie do ograni-
czenia si∏ jàdrowych. Wdra˝anie projektu
mo˝e tak˝e przeszkodziç amerykaƒsko-
-rosyjskiej wspó∏pracy w zmniejszaniu
ryzyka przypadkowych odpaleƒ rakiet,
polegajàcej na rezygnacji ze stanu goto-
woÊci, usuwaniu g∏owic z rakiet, wza-
jemnym wczesnym ostrzeganiu oraz in-
stalowaniu urzàdzeƒ samoniszczàcych
odpalone rakiety. Tworzenie systemu
utrudni tak˝e amerykaƒskie wysi∏ki
w celu pozyskania Rosjan i Chiƒczyków
w równie wa˝nych sprawach, takich jak
ograniczenie przekazywania innym kra-
jom materia∏ów i technologii produkcji
broni oraz zezwolenie na rozszerzonà
kontrol´ wykorzystania rosyjskich ma-
teria∏ów rozszczepialnych.

Niepokoje zwiàzane z kontrolà zbro-

jeƒ, wàtpliwoÊci techniczne, olbrzymie
koszty – problemy te od przynajmniej 30

lat niweczà amerykaƒskie próby stwo-
rzenia systemu obrony kraju. Obecnie
dochodzi do nich, jako najbardziej znie-
ch´cajàce, istnienie prostych, lecz sku-
tecznych Êrodków przeciwdzia∏ania. Gar-
win i Bethe napisali w swoim artykule
w 1968 roku: nie nale˝y wierzyç, ˝e paƒ-
stwo, które poÊwi´ca czas i podejmuje
ryzyko opracowania kosztownego spo-
sobu uderzenia na USA za pomocà mi´-
dzykontynentalnych rakiet balistycznych
uzbrojonych w g∏owice masowej zag∏a-
dy, b´dzie si´ bezczynnie przyglàda∏o,
jak sposób ten jest neutralizowany przez
system obrony kraju, chocia˝ istniejà pro-
ste Êrodki jej pokonania.

Zwolennicy utrzymujà, ˝e mo˝liwoÊç

dotarcia do USA nawet jednej rakiety
jest wystarczajàcym powodem do stwo-
rzenia systemu obrony przeciwrakieto-
wej kraju. Jednak taki ograniczony sys-
tem, obcià˝ony powa˝nymi brakami
technicznymi, w niewielkim stopniu
przyczyni si´ do podniesienia bezpie-
czeƒstwa paƒstwa. W rzeczywistoÊci b´-
dzie przeciwnie. Obrona kraju powin-
na w niezawodny sposób sprostaç
prawdziwemu zagro˝eniu Stanów Zjed-
noczonych – a temu zadaniu nie podo-
∏a system, do którego zainstalowania
szykujà si´ USA.

T∏umaczy∏

Bogdan Bosakirski

* W Moskwie 18 sierpnia rozpocz´∏y si´ rozmowy
ekspertów rosyjskich i amerykaƒskich zmierzajàce do
ustalenia harmonogramu negocjacji kolejnego
traktatu – START III. Rozmowy majà byç konty-
nuowane we wrzeÊniu w Waszyngtonie. START III
nie zostanie podpisany przed ratyfikacjà przez
rosyjskà Dum´ poprzedniego uk∏adu START II; USA
zaakceptowa∏y go w 1996 roku (przyp. red.).

Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1999 47

Informacje o autorach

GEORGE N. LEWIS, THEODORE A. POSTOL i JOHN PIKE od dawna ana-

lizujà programy obrony przeciwrakietowej. Lewis jest zast´pcà dyrektora

Security Studies Program w MIT. Od 12 lat prowadzi technicznà analiz´

kontroli zbrojeƒ oraz zajmuje si´ zagadnieniami bezpieczeƒstwa mi´dzyna-

rodowego. Postol jest profesorem nauk Êcis∏ych, techniki i polityki bezpieczeƒ-

stwa paƒstwa w MIT. Poprzednio pracowa∏ w kongresowym Biurze Ocen

Technicznych, by∏ te˝ doradcà naukowym szefa sztabu marynarki wojen-

nej USA. Jego badania dotyczà obrony przed rakietami balistycznymi, ra-

kiet manewrujàcych oraz uk∏adu o ograniczeniu systemów obrony przeciw-

rakietowej. Pike jest dyrektorem Programu Polityki Kosmicznej w Federation

of American Scientists, powsta∏ego w 1983 roku w zwiàzku z Inicjatywà

Obrony Strategicznej og∏oszonà przez prezydenta Reagana.

Literatura uzupe∏niajàca

FUTURE CHALLENGES TO BALLISTIC MISSILE DEFENSES.

George N. Lewis

i Theodore A. Postol, IEEE Spectrum, vol. 34, nr 9, s. 60–68,

IX/1997.

Wi´cej informacji mo˝na znaleêç w WWW:

Ballistic Missile Defense Organization –

www.acq.osd.mil/bmdo/bmdolink/html

Carnegie Endowment for International Peace Non-Proliferation

Project – www.ceip.org/programs/npp/missiledefense.htm

Coalition to Reduce Nuclear Dangers

– clw.org/coalition/libbmd.htm

Union of Concerned Scientists – www.ucsusa.org/arms

Federation of American Scientists – www.fas.org/spp/starwars

ROZDZIELCZOÂå czujni-
ków pojazdu niszczàcego
utrudnia wybór w∏aÊciwego
celu. Przemieszczajàca si´
w kosmosie g∏owica bojowa,
rakieta startowa i podgrze-
wany pozorator balonowy
(z lewej) wyglàda∏yby niemal
identycznie na sekund´ przed
uderzeniem (z prawej).

SLIM FILMS; êród∏o: THEODORE A. POSTOL