Anna Dubielak
Wspólna procedura tranzytowa
w transporcie drogowym
W rozumieniu ustawy z dnia 9 stycznia 1997r. Kodeks celny (Dz.U. Nr 23, poz. 117) procedura
tranzytu oznacza przemieszczanie towarów niekrajowych (zagranicznych) oraz, w określonych
wypadkach towarów krajowych, między dwoma miejscami znajdującymi się na polskim obszarze
celnym. Przemieszczanie to odbywa się zatem między urzędami celnymi zlokalizowanymi na
granicach państwa (tzw. urzędami celnymi granicznymi ), urzędem celnym granicznym a urzędem
celnym wewnętrznym lub urzędami celnymi wewnętrznymi. Każdy przewóz towaru będącego pod
dozorem celnym odbywa się więc w procedurze tranzytu.
Należy podkreślić, że procedura tranzytu jest tzw. procedurą zawieszającą. Towary niekrajowe,
przewożone w tej procedurze, są wprowadzane do polskiego obszaru celnego bez obowiązku uiszczania należności
przywozowych. Kwoty te są dopiero wymagane przez organ celny, jeśli przewożony towar wejdzie nielegalnie do
obrotu na polskim obszarze celnym oraz, oczywiście, przy objęciu towaru odpowiednią procedurą celną następująca
po zakończeniu procedury tranzytu.
W Polsce, jak i w większości krajów europejskich, stosowane są dwa międzynarodowe systemy
tranzytowe: wspólna procedura tranzytowa (WPT) i procedura TIR. Praktycznie rzadko który przewoz
nik,
dokonując międzynarodowego przewozu towarów, nie korzysta z jednego z tych systemów. Jeśli towary mają być
przewożone przez kilka krajów (co najmniej dwa), najbardziej korzystnym jest wykorzystywanie zasad
wprowadzonych międzynarodowymi umowami tranzytowymi, do których należą te kraje i według których stosuje
się ujednolicone dokumenty i gwarancje. Ponieważ procedura TIR stosowana jest w Polsce od prawie 20 lat, tym
razem przybliżymy Czytelnikowi zasady i tryb przewozów z zastosowaniem wspólnej procedury tranzytowej.
Do wspólnej procedury tranzytowej, oprócz Polski, należą kraje Wspólnoty Europejskiej, EFTA, Czechy,
Słowacja i Węgry.
Głównym celem przystąpienia Polski do systemu WPT była chęć usprawnienia przewozu towarów przez
przejścia graniczne oraz wprowadzenia szeregu ułatwień i uproszczeń przy stosowaniu procedury tranzytowej. Nie
bez znaczenia był również fakt, iż między krajami Wspólnoty Europejskiej stosowane są zasady tranzytu oparte na
WPT, czyli tzw. wspólnotowa procedura tranzytowa. Zanim więc staniemy się krajem Wspólnoty, korzystną rzeczą
jest stosowanie odpowiednio wcześniej tej procedury, aby w przyszłości w miarę bezboleśnie włączyć się do
nowych struktur w zakresie tranzytu. Przystąpienie Polski do Konwencji z dnia 20 maja 1987r. o wspólnej
procedurze tranzytowej i Konwencji z dnia 28 kwietnia 1987r. o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym
(SAD) było też jednym z warunków, jaki musieliśmy spełnić, aby w przyszłości stać się krajem Wspólnoty
Europejskiej
Tekst obu Konwencji stanowi załącznik do Dziennika Ustaw Nr 46 z 1998r. Niestety, opublikowana wersja
jest aktualna na dzień przystąpienia Polski do Konwencji (tj. na 30.06.1996r.) a od tego czasu treść Konwencji o
wspólnej procedurze tranzytowej uległ zmianom kilkakrotnie.
Uzupełnieniem tekstu obu Konwencji jest dokument pod nazwą  Kompendium uzgodnień
administracyjnych, wniosków i wykładni dotyczących procedury tranzytu i Jednolitego Dokumentu
Administracyjnego , który stanowi rodzaj przepisów wykonawczych. Został on opracowany przez XXI Dyrekcję
Generalną ds. Cła i Podatków Pośrednich Komisji Europejskiej w Brukseli i przyjęty przez Komisję Mieszaną
WE/EFTA  Wspólny Tranzyt i SAD , nadzorującą prawidłowe stosowanie przepisów Konwencji
Przełożenie przepisów obu Konwencji oraz części Kompendium na przepisy krajowe zostało dokonane w
zarządzeniu Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 23 września 1997r. w sprawie zgłoszeń celnych i deklaracji
skróconych ( M.P. Nr 72, poz. 690 ) , jako jednocześnie wykonanie delegacji zawartej w art. 97 ż5 ustawy z dnia 9
stycznia 1997r. - Kodeks celny (Dz.U. Nr. 23 poz. 117 ).
Zanim zaczniemy omawiać tryb i zasady przewozów towarów w ramach WPT należy przybliżyć pewne
pojęcia związane z tą procedurą, bez zrozumienia których niemożliwe jest jej prawidłowe stosowanie.
1) Procedura T1 - procedura tranzytu w ramach WPT, którą mogą być objęte towary nie pochodzące z krajów
Wspólnoty Europejskiej , czyli tzw. towary niewspólnotowe
1
2 ) Procedura T2 - procedura tranzytu w ramach WPT, którą mogą być objęte towary pochodzące z krajów
Wspólnoty Europejskiej , czyli tzw. towary wspólnotowe
Towary wspólnotowe są to:
- towary, które zostały całkowicie uzyskane lub wytworzone na obszarze celnym Wspólnoty, bez udziału towarów
pochodzących z krajów trzecich lub obszarów, które nie należą do obszaru celnego Wspólnoty,
- towary pochodzące z kraju lub obszaru nie należącego do obszaru celnego Wspólnoty, znajdujące się w wolnym
obrocie w jednym z państw członkowskich Wspólnoty,
- towary, które zostały uzyskane lub wytworzone na obszarze celnym Wspólnoty wyłącznie z towarów
wymienionych w drugim tiret lub z towarów wymienionych w pierwszym i drugim tiret.
Towary inne, niż wymienione powyżej, posiadają status towarów niewspólnotowych.
3) Nota tranzytowa - dokument, na podstawie którego odbywa się przewóz towarów w ramach WPT. Zgłoszenie
celne o objęcie towarów tą procedurą, po jego przyjęciu przez organ celny, staje się notą tranzytową.
4) Urząd celny wyjścia - urząd celny, w którym dokonano objęcia towarów procedurą WPT.
5 ) Urząd celny tranzytowy :
- urząd celny tranzytowy przywozu - urząd celny graniczny kraju-strony Konwencji, przez który towary są
przywożone do tego kraju,
- urząd celny tranzytowy wywozu - urząd celny graniczny kraju-strony Konwencji, przez który towary są wywożone
z tego kraju.
6) Urząd celny przeznaczenia - urząd celny, w którym następuje zakończenie procedury WPT.
7) Urząd składania gwarancji - występuje wyłącznie przy przewozach towarów dokonywanych transportem
drogowym. Jest to urząd celny, w którym należy złożyć oświadczenie gwaranta o udzieleniu gwarancji generalnej
lub ryczałtowej.
8) Główny zobowiązany - jedno z podstawowych, najważniejszych pojęć dla procedury WPT. Jest to osoba, która
sama lub przez upoważnionego przedstawiciela, poprzez złożenie zgłoszenia celnego, wyraziła swoją wolę realizacji
wspólnej procedury tranzytowej. Innymi słowy, główny zobowiązany albo sam składa w urzędzie celnym wyjścia
zgłoszenie towaru do procedury tranzytu w ramach WPT, albo upoważnia inną osobę, aby dokonała tego zgłoszenia
w jego imieniu a następnie odpowiada wobec organów celnych wszystkich krajów-stron Konwencji za prawidłowy
przebieg przewozu, nawet jeśli sam fizycznie go nie dokonuje. Głównym zobowiązanym może być więc eksporter
towarów, importer, przewoz
nik, spedytor a także każda inna osoba, która chce być głównym zobowiązanym i które
spełniła odpowiednie wymogi odnośnie uzyskania tego statusu.
Podstawowe obowiązki głównego zobowiązanego to:
- uzyskanie i złożenie gwarancji na zabezpieczenie kwot wynikających z długu celnego, podatków i innych opłat, do
poboru których upoważniony jest każdy kraj- strona Konwencji, w odniesieniu do towarów przywożonych przez
jego terytorium w ramach tej procedury - oczywiście jeżeli wymagane jest złożenie gwarancji,
- przedstawienie towaru w nie zmienionym stanie oraz noty tranzytowej w urzędzie celnym przeznaczenia w
wyznaczonym terminie, z zachowaniem środków podjętych przez właściwe władze dla zapewnienia tożsamości
towarów,
- przestrzeganie przepisów o wspólnej procedurze tranzytowej
- uiszczenie należności wynikających z długu celnego i podatków oraz innych należnych opłat, jeżeli są one
wymagane w związku z nieprawidłowym stosowaniem wspólnej procedury tranzytowej.
Procedura WPT jest niekiedy nazywana procedurą T1 lub T2. Najczęściej przy jej stosowaniu w Polsce, tj
przy przywozie towarów do polskiego obszaru celnego, ich wywozie z polskiego obszaru celnego bądz
przewozie
przez polski obszar celny w procedurze tranzytu towary posiadają status towarów T1, czyli towarów
niewspólnotowych (towary objęte w krajach Wspólnoty Europejskiej procedurą wywozu przestały posiadać status
towarów wspólnotowych). Oczywiście towary krajowe, jak i towary innych krajów, poza Wspólnotą, są również
towarami T1. Przepisy Konwencji dopuszczają jednak, aby przez obszar celny kraju nie będącego stroną
Konwencji były przewożone w procedurze WPT także towary wspólnotowe (o statusie T2). Przy stosowaniu
procedury T2 trzeba jednak pamiętać o pewnych zasadach. Przede wszystkim procedura ta może być stosowana
wyłącznie w wypadkach, gdy towary wspólnotowe zostały przywiezione do polskiego obszar celnego w celu objęcia
ich albo procedurą składu celnego, albo procedurą odprawy czasowej. W wypadku objęcia towarów T2 procedurą
składu celnego, ich wywóz z polskiego obszaru celnego może nastąpić wtedy, gdy ich okres składowania nie
przekroczył 5 lat, a dla towarów z sekcji I-IV taryfy celnej ( produkty roślinne i zwierzęce) - 6 miesięcy oraz jeśli
towary te były składowane oddzielnie, zostały poddane tylko takim czynnościom, które były niezbędne dla ich
utrzymania w nie zmienionym stanie lub polegały na podziale przesyłki i nie zostało zmienione opakowanie.
Natomiast w wypadku objęcia towarów wspólnotowych procedurą odprawy czasowej, jeśli towary te były
2
przywiezione na targi w celu ich wystawienia lub na inne podobne imprezy publiczne, mogą być one poddane
czynnościom niezbędnym do ich utrzymania w nie zmienionym stanie lub czynnościom polegającym na podziale
przesyłki.
Procedura wspólnego tranzytu stosowana jest w transporcie drogowym a ponadto, w formie uproszczonej,
w transporcie kolejowym, morskim, lotniczym i przesyłaniu towarów rurociągami (tzw. transport przesyłowy). Nie
stosuje się jej natomiast w obrocie pocztowym oraz w ruchu podróżnych. Należy pamiętać, że może być ona
wykorzystywana, jeśli w trakcie przewozu następuje przekroczenie co najmniej jednej granicy między krajami
będącymi stronami Konwencji.
Niniejszy artykuł poświęcony jest opisowi zasad i trybu postępowania przy przewozach dokonywanych
transportem drogowym. Zgłoszenie do procedury tranzytu dokonywane jest w tym wypadku na formularzu SAD,
który, po jego przyjęciu, staje się notą tranzytową.
Generalnie podstawową zasadą przewozów towarów w ramach WPT jest stosowanie jednego dokumentu
tranzytowego zwanego notą tranzytową oraz jednej gwarancji, ważnych od urzędu celnego wyjścia do urzędu
celnego przeznaczenia. Dla lepszego zrozumienia tej kwestii celowe jest posłużenie się przykładem. Przypuśćmy, że
towar będzie przewożony między Turynem(Włochy jako kraj Wspólnoty Europejskiej) a Warszawą ( Polska jako
kraj spoza Wspólnoty, ale strona Konwencji ) przez obszary celne Szwajcarii ( strona Konwencji) i Niemiec (WE).
Wówczas w urzędzie celnym wyjścia w Turynie otwierana jest procedura WPT, wystawiana nota tranzytowa i
przedstawiany dokument potwierdzający posiadanie przez głównego zobowiązanego gwarancji na całą trasę (
przypominamy - aż do Warszawy). Procedura kończy się, jeśli towary zostają dostarczone do urzędu celnego
przeznaczenia w Warszawie i urząd ten nie stwierdza żadnych nieprawidłowości.
W trakcie przewozu dozwolone jest wprawdzie dokonanie zmiany środka transportu, ale przesyłka nie
może ulec podziałowi. Oznacza to, ze taka sama ilość i ten sam rodzaj towaru, który został objęty procedurą
tranzytu, musi zostać dostarczony do miejsca przeznaczenia. Jeśli w trakcie przewozu następuje częściowy
doładunek lub rozładunek partii towaru, należy zakończyć procedurę tranzytu w ramach WPT w miejscu, gdzie ma
miejsce ten doładunek/rozładunek a na następny odcinek przewozu otworzyć drugą procedurę tranzytu ( również w
ramach WPT, jeśli jest to możliwe, lub też innego rodzaju tranzytu ). Natomiast w tym samym środku transportu
mogą być przewożone przesyłki na podstawie kilku not tranzytowych (odrębnie dla każdej przesyłki) W takim
wypadku dozwolone jest oczywiście dokonywanie wyładunku niektórych przesyłek w trakcie przewozu i
kontynuacja przewozu z pozostałą liczbą przesyłek. Nie może być tylko naruszona zasada, że rozładunkowi podlega
część przesyłki objęta jedną notą tranzytową.
Bardzo ważną sprawą jest zapewnienie tożsamości przewożonych towarów. Z zasady dokonywane jest to
po poprzez nałożenie zamknięć celnych na środki transportu lub bezpośrednio na towary. Niemniej jednak urząd
celny wyjścia może odstąpić od tego działania, jeśli tożsamość towarów może być stwierdzona przez ich opis w
dokumentach tranzytowych (np. przy przewozie maszyn w nocie tranzytowej wpisane powinny być ich numery)
Uregulowany został także tryb postępowania w wypadku uszkodzenia w trakcie przewozu zamknięć
celnych bez winy przewoz
nika. Zasadą jest oczywiście, że przewoz
nik nie ma prawa sam dokonać usunięcia
nałożonych przez funkcjonariusza celnego zamknięć celnych. Mogą się jednak wydarzyć w trakcie przewozu pewne
sytuacje, zmuszające przewoz
nika do usunięcia zamknięć celnych bądz
też powodujące to usunięcie (np. wypadek
drogowy, działania siły wyższej). Jeśli więc zamknięcia celne zostaną uszkodzone w powyższych wypadkach,
przewoz
nik zobowiązany jest jak najszybciej do poinformowania o tym fakcie urzędu celnego właściwego
miejscowo dla miejsca wydarzenia i urząd ten zakłada nowe zamknięcia celne.
Zgłoszenie celne do procedury tranzytu w ramach WPT sporządzane jest na kartach 1,4,5 i 7 formularza
SAD. Karta 1 przeznaczona jest dla urzędu celnego wyjścia a karty 4,5 i 7 stanowią notę tranzytową i wraz z
towarami są przewożone do urzędu celnego przeznaczenia. Karty 4 i 7 pozostają w tym urzędzie a karta 5
przesyłana jest do urzędu celnego wyjścia.
Zgłoszenie tranzytowe może być sporządzane na formularzu SAD lub na zestawie SAD-BIS. Formularze
uzupełniające SAD-BIS są stosowane tylko wtedy, gdy zgłaszanych jest wiele pozycji towarowych, ale nie więcej
niż 99. Jeśli liczba ta jest przekroczona, należy złożyć odrębny formularz SAD lub zestaw SAD-BIS. Formularze
uzupełniające SAD-BIS mogą być przedłożone wyłącznie w połączeniu z formularzem SAD. Zamiast SAD-BIS,
mogą być również stosowane tzw. listy towarowe (wzór określony w dodatku I załacznika II do Konwencji oraz w
załączniku nr 11 do ww. zarządzenia). Stanowią one rodzaj specyfikacji towarów i są dołączone do formularza
SAD. Powinny zawierać co najmniej informacje nt. przewożonych towarów, opakowań, masy brutto oraz kraju
wysyłki towarów.
Formalności w urzędzie celnym wyjścia
3
W celu zgłoszenia towarów do procedury tranzytu w ramach WPT główny zobowiązany lub inna
upoważniona przez niego osoba przedstawia w urzędzie celnym wyjścia wypełnione karty 1,4,5 i 7 formularza SAD
oraz załącza do nich następujące dokumenty:
- dokumenty przewozowe - do wglądu,
- dokumenty gwarancyjne (potwierdzające uzyskanie gwarancji)
- inne dokumenty, jeśli są wymagane na podstawie odrębnych przepisów.
Dodatkowo do zgłoszenia tranzytowego należy dołączyć kartę 1A dokumentu SAD.
Po objęciu towarów procedurą tranzytu karta 1 SAD pozostaje w urzędzie celnym wyjścia, natomiast
zgłaszający otrzymuje karty 1A,4,5 i 7, potwierdza ich odbiór w polu 54 na karcie 1 SAD i przewozi je wraz z
towarami do urzędu celnego tranzytowego wywozu.
W wypadku przewozu towarów o podwyższonym ryzyku albo, jeśli funkcjonariusz urzędu celnego wyjścia
uzna za stosowne, może on określić w polu 44 zgłoszenia tranzytowego trasę przewozu. Dokonuje tego poprzez
wpisanie symboli krajów, przez które przesyłka będzie przewożona. Wskazana trasa może być zmieniona w trakcie
przewozu wyłącznie na pisemny wniosek głównego zobowiązanego złożony w urzędzie celnym, na którego terenie
właściwości miejscowej znajduje się przewożony towar, albo w wypadku działania siły wyższej. W takiej sytuacji
funkcjonariusz urzędu celnego potwierdza zmianę trasy przewozu przez dokonanie adnotacji w polu D noty
tranzytowej i informuje urząd celny wyjścia o tej zmianie.
Funkcjonariusz urzędu celnego wyjścia wyznacza termin, w jakim towary powinny zostać dostarczone do
miejsca przeznaczenia. Termin ten jest wpisywany w pole D noty tranzytowej. Przy jego wyznaczaniu powinno
zostać wzięte pod uwagę wiele czynników, takich jak odległość między urzędem celnym wyjścia a urzędem
celnym przeznaczenia, rodzaj stosowanego transportu, aktualne warunki atmosferyczne itp. Przyjmuje się, że termin
ten nie powinien być dłuższy, niż 8 dni. Niemniej jednak w wypadkach wyjątkowych (święta państwowe,
zagrożenie strajkami ) może on ulec przedłużeniu.
Wprawdzie celem niniejszego artykułu jest dokonanie opisu przebiegu procedury tranzytu, niemniej jednak
należy w tym miejscu dodać parę słów o wywozie jako procedurze. Procedura tranzytu samodzielnie występuje
bowiem raczej rzadko i z reguły powiązana jest z procedurą wywozu. Procedura wywozu to wywóz towarów
krajowych z polskiego obszaru celnego za granicę i utracenie przez nich statusu towarów krajowych (klasyczny
eksport). Towary są więc z reguły obejmowane w Polsce procedurą wywozu i następnie przewożone w ramach
procedury tranzytu za granicę. Jeśli ma miejsce taka sytuacja - postępuje się w sposób pozwalający na jak
największe odformalizowanie czynności dokonywanych w urzędzie celnym. Towary do procedur wywozu i
tranzytu należy zgłaszać na jednym komplecie dokumentów celnych, tj. na kartach 1,1A,2,3,4,5 i 7 SAD, z czego
karty 1,4,5 i 7 to karty tranzytowe a karty 1,1A, 2 i 3 to karty wywozowe. Karta 2 przesyłana jest do urzędu
statystycznego, a karta 3 zwracana zgłaszającemu. Natomiast karta 1 SAD, pozostająca w urzędzie celnym wyjścia,
stanowi potwierdzenie objęcia towarów zarówno procedurą wywozu, jak i procedurą tranzytu.
Oczywiście wypełniana jest tylko karta 1 SAD a na pozostałych zapisy się samokopiują. Należy również
pamiętać, że przy zgłaszaniu towarów do procedury wywozu i procedury tranzytu, oprócz dokumentów
wymaganych dla objęcia towarów procedurą tranzytu, trzeba dołączyć również dokumenty właściwe dla wywozu.
Będą to w szczególności:
- faktura lub,w wypadku jej braku, faktura pro forma albo prowizoryczna,
- specyfikacja towarów, jeśli faktura nie spełnia roli specyfikacji,
- pozwolenie na wywóz towarów, jeśli jest ono wymagane na podstawie odrębnych przepisów,
- upoważnienie do zgłoszenia towarów, jeśli zgłoszenie jest dokonywane przez przedstawiciela,
- zaświadczenie o nadaniu statystycznego numeru identyfikacyjnego REGON - do wglądu,
- zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacji podatkowej NIP - do wglądu,
- inne dokumenty jeśli są wymagane na podstawie odrębnych przepisów.
Formalności w urzędzie celnym tranzytowym
Jedną z podstawowych zasad WPT jest maksymalne uproszczenie formalności w urzędach celnych
granicznych. Najważniejszą sprawą jest jak najszybszy i niezakłócony nadmiernymi formalnościami przewóz
towarów do miejsca przeznaczenia. Wiadomo, że z reguły najwięcej czasu przy przewozach międzynarodowych
pochłania przekraczanie przejść granicznych. Z tego względu, wychodząc naprzeciw zarówno interesom
przewoz
ników, jak i funkcjonariuszy celnych, przepisy Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej ograniczyły
wymagane czynności w tych przejściach tylko do takich, które są bezwzględnie potrzebne dla prawidłowości
nadzoru nad przewożoną przesyłką.
Jak już wyżej wspominano, istnieją dwa rodzaje urzędów celnych tranzytowych:
4
- urząd celny tranzytowy wywozu, przez który są wywożone z polskiego obszaru celnego towary objęte procedurą
WPT, oraz
- urząd celny tranzytowy przywozu, przez który są przywożone do polskiego obszaru celnego towary objęte
procedurą WPT.
Do urzędu celnego tranzytowego wywozu przybywają towary objęte już wspólną procedurą tranzytową w
Polsce albo też towary objęte ta procedurą w innym kraju i przewożone przez polski obszar celny.
Jeśli towary zostały objęte wyłącznie procedurą tranzytu w Polsce, w urzędzie tym są one przedstawiane
oraz okazywana jest towarzysząca im nota tranzytowa na kartach 4,5 i 7 SAD oraz karta 1A SAD . Funkcjonariusz
celny tego urzędu odłącza kartę 1A SAD, na jej odwrocie potwierdza wyprowadzenie towarów z polskiego obszaru
celnego poprzez przystawienie odpowiednich pieczęci i dokonanie adnotacji. Następnie karta ta jest odsyłana do
urzędu celnego wyjścia. Stanowi ona potwierdzenie dla tego urzędu, że towary faktycznie zostały wywiezione z
polskiego obszaru celnego. Natomiast karty 4,5 i 7 SAD są zwracane przewoz
nikowi i towarzyszą towarowi aż do
urzędu celnego przeznaczenia.
Jeśli zaś towary zostały objęte WPT poza polskim obszarem celnym, w urzędzie celnym tranzytowym
wywozu przedstawiane są wyłącznie karty noty tranzytowej ( karty 4,5 i ewentualnie 7 SAD) a obowiązkiem
funkcjonariusza celnego tego urzędu jest upewnienie się, że przewóz dokonywany jest prawidłowo.
Natomiast, gdy towary zostały objęte w urzędzie celnym wyjścia procedurami wywozu i tranzytu, w
urzędzie celnym tranzytowym wywozu na karcie 1A SAD dodatkowo funkcjonariusz celnym przystawia pieczęć
VAT i przesyła ją również do urzędu celnego wyjścia. Eksporter ubiegający się o zwrot podatku VAT z tytułu
eksportu towarów otrzymuje kartę w tym właśnie urzędzie. Takie postępowanie powoduje, że eksporter narażony
jest na dość długie oczekiwanie na zwrot karty opatrzonej pieczęcią VAT. W związku z tym dopuszczono również
możliwość aby, na wniosek eksportera, alternatywnie można było potwierdzać pieczęcią VAT wywóz towarów z
polskiego obszaru celnego na karcie 3 SAD ( przeznaczonej dla eksportera). Karta ta, po jej opatrzeniu wspomnianą
pieczęcią, jest w urzędzie celnym granicznym zwracana bezpośrednio eksporterowi lub osobie przez niego
upoważnionej a na karcie 1A SAD funkcjonariusz celny dokonuje odpowiednich adnotacji.
Do urzędu celnego tranzytowego przywozu przybywają towary, które zostały objęte procedurą WPT za
granicą i zakończenie tej procedury nastąpi albo w Polsce, albo również w innym kraju, a towary są wyłącznie
przewożone przez polski obszar celny. Niezależnie jednak od miejsca ostatecznego ich przeznaczenia postępowanie
w tym urzędzie jest takie samo. Należy w nim przedstawić oczywiście przewożone towary oraz notę tranzytową a
ponadto:
- dokumenty przewozowe - do wglądu (np. list CMR),
-  TC10 Świadectwo przekroczenia granicy
- inne dokumenty , jeśli są wymagane na podstawie odrębnych przepisów ( np. przy przywozie zwierząt wymagane
jest świadectwo zdrowia wydane przez lekarza weterynarii w kraju pochodzenia, przy przywozie środków ochrony
roślin- świadectwo fitosanitarne ).
Najważniejszym dokumentem, oprócz not tranzytowych, jest  TC10 Świadectwo przekroczenia granicy .
Dokument ten stanowi jedyny dowód w urzędzie celnym granicznym danego kraju, że towar wjechał na jego
terytorium. Żadna karta noty tranzytowej nie zostaje w urzędach granicznych, w związku z tym, jeśli towary są
przewożone przez kilka krajów i nie docierają do urzędu celnego przeznaczenia, tylko na podstawie tego dokumentu
można stwierdzić, w jakim kraju towar wszedł nielegalnie do obrotu i w konsekwencji administracja celna którego
kraju ma prawo do wystąpienia z roszczeniem do głównego zobowiązanego o uiszczenie wymaganych należności
przywozowych ( celnych i podatkowych ). Może wyobraz
my to sobie na przykładzie. Jeśli towary były przewożone
z Lozanny do Warszawy, w urzędach celnych tranzytowych przywozu Austrii, Czech i Polski są składane  TC10
Świadectwo przekroczenia granicy . Zakładamy, że towary nie zostały dostarczone do Warszawy. W trakcie
prowadzenia procedury poszukiwawczej następuje sprawdzenie, czy we wszystkich urzędach celnych tranzytowych
przywozu na pewno zostało złożone to świadectwo ( nazwy przewidywanych urzędów celnych tranzytowych
wpisywane są w polu 51 noty tranzytowej ). Jeśli potwierdzono jego złożenie w urzędzie granicznym Austrii ,
natomiast w czeskim urzędzie nie dokonano jego złożenia, oznacza to, że towary weszły nielegalnie do obrotu na
obszarze celnym Austrii. W takim wypadku austriacka administracja celna wystąpi do głównego zobowiązanego z
roszczeniem o zapłatę.
 TC10 Świadectwo przekroczenia granicy należy przedstawić w trzech egzemplarzach. Ponieważ przepisy
Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej wspominają tylko o dwóch egzemplarzach, w wypadku braku
trzeciego - funkcjonariusz urzędu celnego tranzytowego przywozu sporządza jego kserokopię lub sam go wypełnia.
Jeden egzemplarz pozostaje w urzędzie celnym granicznym (jako wyżej wspomniany dowód), drugi, po
5
potwierdzeniu przez funkcjonariusza celnego, zwracany jest przewoz
nikowi a trzeci dołączany jest do noty
tranzytowej w celu dostarczenia go do urzędu celnego przeznaczenia.
Jak już wyżej wspomniano trasa przewozu może ulec zmianie i wtedy towary zostaną wprowadzone na
polski obszar celny przez inne przejście graniczne, niż wskazane w polu 51 noty tranzytowej. W takim wypadku ten
drugi urząd celny przejmuje rolę pierwotnie podanego urzędu a ponadto przesyła do niego niezwłocznie kserokopię
 TC10 Świadectwa przekroczenia granicy . Ewentualne póz
niejsze poszukiwania ograniczają się przecież
wyłącznie do urzędów celnych wskazanych w nocie tranzytowej i z tego względu urzędy te muszą dysponować
pełnią dokumentacji i wiedzy na temat przewozu przesyłki.
Wzór  TC10 Świadectwo przekroczenia granicy został określony w dodatku II Załącznika II do
Konwencji oraz w załączniku nr 10 do ww. zarządzenia). Wpisywane są do niego wyłącznie podstawowe
informacje na temat przesyłki, takie jak numer rejestracyjny środka transportu, numer noty tranzytowej, nazwa
urzędu celnego wyjścia oraz nazwy przewidywanych urzędów celnych tranzytowych. Z reguły odpowiednia liczba
tych dokumentów zostaje przygotowana przy rozpoczęciu przewozu, tak aby przewoz
nik w poszczególnych
przejściach granicznych mógł jak najszybciej przedstawić wymagane dokumenty i kontynuować przewóz bez
przeszkód.
Dozwolone jest oczywiście przedstawianie tego dokumentu sporządzonego w języku każdego z krajów-
stron Konwencji. Jeśli przewóz rozpoczyna się we Francji, świadectwo będzie sporządzone na formularzu
wydrukowanym w języku francuskim. Z tego względu posiada ono oznaczenie symbolem  TC10 a wzór jego
stanowi dodatek do Konwencji, aby, mimo możliwości sporządzania go w różnych językach, był rozpoznawany i
uznany przez funkcjonariuszy celnych wszystkich krajów konwencyjnych.
Jedną z zasad przewozu w WPT jest, jak już wspomniano powyżej, jak największe uproszczenie
formalności celnych na granicach. Dlatego też przepisy Konwencji stanowią, iż z reguły w urzędach tych nie
dokonuje się rewizji towarów, chyba że zachodzi podejrzenie istnienia nieprawidłowości, które mogłyby prowadzić
do nadużyć.
Jeśli przesyłka jest przywożona do Polski w ramach WPT, oznacza to, że została objęta tą procedurą za
granicą. Wprawdzie zasady wypełniania dokumentu SAD są takie same we wszystkich krajach konwencyjnych, lecz
może się zdążyć, iż nie wszystkie pola zostały prawidłowo wypełnione, a mimo to urząd celny wyjścia przyjął taki
dokument. Aby jednak bez istotnej potrzeby nie zatrzymywać przesyłki, przyjęto zasadę, że w wypadku błędów czy
braków natury czysto formalnej, nie powodujących niemożności stwierdzenia w sposób prawidłowy rodzaju i ilości
przewożonych towarów oraz posiadania przez nie odpowiedniego zabezpieczenia finansowego , urzędy celne
tranzytowe przywozu uznają takie dokumenty za prawidłowe (np. niewypełnienie bądz
nieprawidłowe wypełnienie
pól 18,21,51). Jeśli jednak zostały niewypełnione tak podstawowe pola, jak pole 31 (opis towaru), pole 35 i 38
(masa w kg), pole 50 (dane głównego zobowiązanego), pole 52 (gwarancje nieważne na) bezwzględnie
funkcjonariusz urzędu celnego tranzytowego przywozu zakończy procedurę WPT w tym właśnie urzędzie.
Formalności w urzędzie celnym przeznaczenia
Procedura tranzytu w ramach WPT kończy się po dostarczeniu towarów i towarzyszących im dokumentów
do urzędu celnego przeznaczenia. Nazwa tego urzędu wskazana jest w polu 53 noty tranzytowej, niemniej jednak
przepisy nie zabraniają zakończenia jej w innym urzędzie celnym ( nawet w innym kraju, jeśli gwarancja jest ważna
również na ten kraj).
Zasadą jest, aby towary zostały dostarczone do urzędu celnego przeznaczenia w terminie podanym przez
urząd celny wyjścia w polu D. Jednak w wypadku opóz
nienia powstałego nie z winy przewoz
nika lub głównego
zobowiązanego i przedstawienia na to przekonywujących dowodów, uznaje się, że wyznaczony termin został
dotrzymany. W przeciwnym wypadku należy uiścić opłaty manipulacyjne dodatkowe (rozporządzenie Ministra
Finansów z dnia 14.11.1999r. w sprawie opłat pobieranych przez organy celne (Dz.U. Nr 139, poz. 937).
Po okazaniu towarów i dokumentów w urzędzie celnym przeznaczenia funkcjonariusz tego urzędu przede
wszystkim odłącza trzeci egzemplarz  TC10 Świadectwo przekroczenia granicy od noty tranzytowej, potwierdza
go, wpisuje pozycję ewidencji i odsyła do urzędu celnego tranzytowego przywozu. W ten sposób urząd graniczny
jest informowany, że przesyłka dostarczona została do miejsca przeznaczenia. Jeśli w odpowiednim terminie
dokument ten nie zostanie odesłany do urzędu celnego tranzytowego przywozu, urząd ten ma obowiązek wszcząć
postępowanie wyjaśniające, ponieważ istnieje podejrzenie, iż towary weszły nielegalnie do obrotu na polskim
obszarze celnym.
Ponadto funkcjonariusz urzędu celnego przeznaczenia na kartach 4 i 5 noty tranzytowej, w polu I (Kontrola
przez urząd celny przeznaczenia - Wspólna Procedura Tranzytowa) wpisuje odpowiednie adnotacje. Z uwagi na
fakt, że obszar stosowania Konwencji obejmuje wiele krajów, w których obowiązują różne języki, opracowano
ograniczony schemat możliwości zapisów w tych językach. Niezależnie więc od użytej wersji językowej,
6
funkcjonariusz urzędu celnego wyjścia jest w stanie stwierdzić, posiadając taki schemat, jakiej sytuacji dotyczy dana
adnotacja. Z tego względu możliwości stosowanych zapisów w każdym języku są ograniczone do kilku, aby zapisy
te mogły być zrozumiałe w pozostałych krajach konwencyjnych.
Karta 5 jest dokumentem niezmiernie ważnym. Dokonane na niej przez urząd celny przeznaczenia
adnotacje pozwalają na zamknięcie procedury tranzytu przez urząd celny wyjścia i zwolnienie gwarancji. W
związku z tym należy ją jak najszybciej przesłać do kraju rozpoczęcia procedury. Jeśli zapisy dokonane na jej
odwrocie wskazują, że procedura zakończyła się prawidłowo lub stwierdzono jedynie niewielkie uchybienia, nie
wpływające na jej przebieg, urząd celny wyjścia zamyka tranzyt. Natomiast w wypadku stwierdzenia większych
nieprawidłowości, np. niezgodności odnośnie ilości towaru albo też w wypadku wszczęcia poszukiwań, urząd celny
wyjścia nie zamknie procedury, dopóki nie otrzyma z urzędu celnego przeznaczenia informacji o wynikach
postępowania wyjaśniającego. Fakt odesłania karty 5 dokumentuje się odpowiednim zapisem na odwrocie karty 4
SAD.
Niezależnie więc od stanu przesyłki, jeśli nota tranzytowa zostanie przedstawiona w urzędzie celnym
przeznaczenia, karta 5 musi bezwzględnie zostać zwrócona jak najszybciej do urzędu celnego wyjścia. W
większości krajów-stron Konwencji karty 5 SAD przesyłane są nie bezpośrednio do urzędu celnego wyjścia, lecz
poprzez specjalnie utworzone do tego celu placówki. W Polsce taką placówką jest Centralne Biuro Wspólnego
Tranzytu w Warszawie i dopiero to Biuro odsyła otrzymane z polskich urzędów celnych karty 5 do właściwego
kraju (albo również do podobnej placówki, albo do danego urzędu celnego). Na pierwszej stronie karty 5, w pustym
miejscu pod polami 15 i 17, w rubryce  Odesłać do:.... widnieje właściwy adres, pod jaki karta 5 powinna zostać
zwrócona. Natomiast karty 4 i 7 SAD pozostają w urzędzie celnym przeznaczenia jako załączniki do ewidencji.
Dla towarów wyłączonych z możliwości przewozu na podstawie gwarancji generalnej uznanym dowodem
prawidłowej realizacji tranzytu może być, oprócz karty 5 SAD, również:
- celny lub handlowy dokument poświadczony przez właściwe władze, wskazujący, że towary zostały przedstawione
w urzędzie celnym przeznaczenia, albo
- dokument celny wystawiony w kraju trzecim ( nie będącym stroną Konwencji ), w którym towary zostały
umieszczone pod procedurą celną lub kopia albo fotokopia tego dokumentu, potwierdzona za zgodność z
oryginałem przez upoważnione organy. Dokument te musi zawierać wystarczające informacje pozwalające na
identyfikację towaru.
Jeszcze jednym alternatywnym dowodem służącym do zakończenia procedury tranzytu może być kopia
karty 5 SAD z adnotacjami urzędu celnego przeznaczenia. Kopia ta jest przekazywana osobie, która przedstawiła
towary.
Jeśli urząd celny wyjścia w ciągu 2 miesięcy nie otrzyma karty 5 lub alternatywnego dowodu na
zakończenie procedury tranzytu, wszczyna procedurę poszukiwawczą, mającą na celu ustalenie, co się dzieje z
przewożonym towarem i w którym kraju popełniono nieprawidłowość. Taki jest zapis Konwencji. Ale ponadto, wg
polskich przepisów
(wspomnianego już wyżej zarządzenia Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 23 września 1997 r.) takie
postępowanie urząd obowiązany jest już wszcząć, jeśli po upływie dwóch tygodni od terminu wyznaczonego w
polu D nie otrzyma karty 1A SAD z urzędu celnego tranzytowego wywozu, potwierdzającej, że towary zostały
wywiezione z polskiego obszaru celnego.
Postępowanie takie może również wszcząć urząd celny tranzytowy przywozu w wypadku braku
potwierdzenia dostarczenia towarów do urzędu celnego przeznaczenia na trzecim egzemplarzu  TC10 Świadectwo
przekroczenia granicy po upływie dwóch tygodni od dnia ich przywozu na polski obszar celny.
Osoba przewożąca towary także może uzyskać od urzędu celnego przeznaczenia potwierdzenie o
prawidłowym dostarczeniu towaru na:
- dokumencie  TC11 Poświadczenie odbioru . Wzór tego dokumentu został określony w dodatku III Załącznika II
do Konwencji oraz w załączniku nr 18 do ww. zarządzenia.
- dolnym odcinku  wspólna procedura tranzytowa: Potwierdzenie odbioru , znajdującym się na odwrocie karty 5
SAD. Odcinek ten należy oderwać od karty 5.
Dokumenty te obowiązana jest wypełnić osoba przewożąca towary lub dysponująca nimi w miejscu
przeznaczenia a urząd celny jedynie potwierdza zawarte w nich dane odpowiednimi stemplami. Nie stanowią one
jednak żadnego dowodu dla organów celnych. Są wyłącznie informacją dla przewoz
nika. Jeśli przewoz
nik lub inna
uprawniona osoba składa w urzędzie celnym przeznaczenia wniosek o potwierdzenie jednego z powyższych
dokumentów a procedura zakończyła się prawidłowo, urząd ten nie może udzielić odpowiedzi odmownej i
zobowiązany jest do dokonania odpowiedniego potwierdzenia.
7
Podsumowując, podstawową cechą wspólnej procedury tranzytowej jest wprowadzenie maksymalnych
uproszczeń przy przewozach towarów w transporcie międzynarodowym. Jest to procedura bardzo korzystna
zarówno dla osób dokonujących przewozu, jak i dla funkcjonariuszy celnych. Dla podmiotów wygodne jest
stosowanie jednego dokumentu celnego (tranzytowego) i jednej gwarancji na cały przewóz, minimum formalności
w urzędach granicznych, możliwość zgłaszania towarów jednocześnie i na jednym zestawie dokumentów do
procedury wywozu i procedury tranzytu. Natomiast dla administracji celnej korzystnym jest, oprócz wyżej
wymienionych czynników, również szeroko rozbudowana forma współpracy administracji celnych wszystkich
krajów-stron Konwencji w zakresie prawidłowego stosowania zasad tej procedury oraz przeciwdziałania powstałym
nieprawidłowościom.
8