MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Artur Kryczka
Wykonywanie robót ciesielskich
712[06].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Ewelina Sadowska
inż. Andrzej Szolc
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Olech
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[06].Z3.02
,,Wykonywanie robót ciesielskich  zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu
murarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Składowanie i obróbka drewna 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Deskowania do robót betoniarskich 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Rusztowania 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat wykonywania robót
ciesielskich, które należą do grupy prac pomocniczych w zawodzie murarza.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej ,,Wykonywanie robót
ciesielskich  .
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
sprawdzian postępów umożliwiający sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń.
4. Sprawdzian osiągnięć, który umożliwi sprawdzenie wiadomości i umiejętności jakie
powinieneś opanować podczas realizacji programu tej jednostki modułowej. Sprawdzian
osiągnięć powinieneś wykonać według instrukcji załączonej w poradniku.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przyswojeniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
712[06].Z3
Technologia prac pomocniczych
712[06].Z1.01
Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu robót murarskich
712[06].Z1.02
Organizacja stanowiska pracy murarza
712[06].Z1.03
Dobieranie materiałów narzędzi i sprzętu do robót budowlanych
712[06].Z1.04
Wykonywanie zapraw budowlanych i betonów
712[06].Z3.01
Wykonywanie robót zbrojarskich i betoniarskich
712[06].Z3.02
Wykonywanie robót ciesielskich
712[06].Z3.03
Wykonywanie izolacji
712[06].Z3.04
Osadzanie stolarki, ślusarki i innych elementów w murze
Schemat jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- stosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- magazynować, składować i transportować materiały budowlane,
- stosować przepisy bhp podczas wykonywania robót budowlanych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
przenieść wymiary z dokumentacji na miejsce wykonania,
dokonać pomiarów, posłużyć się sprzętem pomiarowym,
zorganizować stanowisko pracy,
przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
zmontować rusztowanie w ramach robót ciesielskich,
dobrać i ocenić przydatność materiałów do wykonania zadań,
dobrać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich,
dokonać cięcia i przycinania materiałów drzewnych do wymaganej długości i kształtu,
wykonać elementy deskowania poza miejscem wbudowania,
wykonać proste złącza ciesielskie,
wykonać proste złącza przy użyciu łączników metalowych,
wykonać konstrukcję wsporczą pod deskowanie,
wykonać montaż deskowania,
wykonać zabezpieczenie przed zmianą kształtu deskowania,
wykonać deskowanie belki i słupa,
zastosować materiał w sposób racjonalny,
określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót,
sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
porozumieć się z przełożonymi i współpracownikami,
wykonać pracę z zachowaniem przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Składowanie i obróbka drewna
4.1.1. Materiał nauczania
Drewno jest materiałem budowlanym, który otrzymuje się ze ściętych pni drzew za
pomocą obróbki ręcznej lub mechanicznej.
Drewno może być stosowane zarówno jako materiał konstrukcyjny, jak i osłonowy, ze
względu na doskonałe właściwości mechaniczne i fizyczne. Drewno jest materiałem lekkim,
ma małą przewodność cieplną i dużą wytrzymałość na zginanie i ściskanie. Jest stosunkowo
łatwe w obróbce nawet dość prostymi narzędziami.
Tarcica powinna być przechowywana na placu budowy w taki sposób, aby nie ulegała
zawilgoceniu przez wodę opadową ani od wilgoci gruntowej. Jednocześnie warunki
składowania powinny zapewnić możliwość odparowywania z drewna wody w nim zawartej.
Teren, na którym składuje się tarcicę, powinien być suchy i mieć zapewnione
odprowadzenie wody opadowej. Tarcicę przechowuje się w stosach opartych na słupkach
betonowych lub ceglanych, które umożliwiają swobodny przepływ powietrza między gruntem
a stosem. Sam stos układa się w taki sposób, aby zapewnić dostęp powietrza i przewietrzanie
każdej warstwy. Osiąga się to, przekładając poszczególne warstwy desek (łat, bali lub
krawędziaków) deskami krótszymi położonymi pod kątem prostym lub stosując przekładki ze
specjalnych listew.
Rys.1. Składowanie tarcicy [5, s. 178]
Jeżeli drewno będzie składowane przez dłuższy czas, to nad stosem należy wykonać
daszek ze spadkiem umożliwiającym odprowadzenie wody deszczowej poza stos.
Podczas przechowywania krótkotrwałego (do 10 dni) drewna o wilgotności nie większej
niż 30% można stos na wierzchu nakryć folią polietylenową lub arkuszami papy. Odstęp
między deskami (łatami, balami) powinien wynosić około 5cm, a grubość przekładek, czyli
odstęp pionowy między warstwami, minimum 2cm.
Uzyskanie gotowego elementu z drewna wiąże się z wykonaniem wielu czynności, które
łącznie nazywa się obróbką. Przed przystąpieniem do właściwej obróbki drewna należy
rozrysować i wymierzyć kształt oraz wielkość elementów na materiale. Czynność ta nazywa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
się trasowaniem. Dopiero po wytrasowaniu następuje obróbka, która obejmuje: przycięcie,
wykonanie połączeń oraz wykończenie powierzchni drewna.
Obróbka skrawaniem polega na nadaniu elementom określonych w projekcie kształtów
i wymiarów, co uzyskuje się przez przycinanie (piłowanie), struganie oraz nawiercanie lub
dłutowanie otworów i gniazd.
Obróbka łącząca polega na wykonaniu między elementami drewnianymi połączeń,
umożliwiających przenoszenie obciążeń z jednych elementów na drugie. Stosunkowo rzadko
w robotach ciesielskich, podczas wykonywania niektórych rodzajów deskowań, stosuje się
obróbkę plastyczną, polegającą na gięciu drewna.
Obróbka wykończeniowa, której celem jest uszlachetnienie powierzchni drewna, dotyczy
przede wszystkim robót stolarskich, przy wykonywaniu deskowań i rusztowań nie jest
stosowana.
Do wykonania poszczególnych czynności w zakresie obróbki drewna używa się różnego
rodzaju narzędzi ręcznych lub o napędzie mechanicznym.
Do odmierzania i trasowania kształtów na materiale drzewnym służą miarki zwijane
i składane, nazywane calówkami, liniały metalowe z nasadkami do rysowania okręgów oraz
kątowniki proste i kątowniki o zmiennym kącie. Narzędzia do obróbki ręcznej wykorzystuje
się przeważnie do skrawania, czyli przecinania lub rozwarstwiania włókien drewna ostrzem
będącym krawędzią narzędzia skrawającego, które pod określonym kątem jest przesuwane
w kierunku skrawania.
Rys.2. Narzędzia do odmierzania i trasowania [2, s. 179]
a) ołówek ciesielski, b) miarka składana, c) stalowa miarka zwijana, d) płócienna miarka zwijana, e) liniał,
f) cyrkiel nastawny, g) kÄ…townik prostokÄ…tny, h) kÄ…townik przylgowy, i) kÄ…townik nastawny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Podstawowymi narzędziami ręcznymi cieśli są topór i siekiera. Służą one do ociosywania
drewna, zaostrzania końców żerdzi, ścinania boków drewna okrągłego w celu ułatwienia
łączenia, rozszczepiania drewna, ścinania klinów z łat i krawędziaków oraz do wbijania
gwoz
dzi i klamer.
Rys3. Siekiera [2, s. 115] Rys.4. Topór [2, s. 116]
Do cięcia tarcicy na budowie używa się różnego rodzaju pił. Do cięcia wzdłuż włókien
stosuje siÄ™ piÅ‚y o kÄ…cie skrawania mniejszym niż 90°, do ciÄ™cia w poprzek włókien - o kÄ…cie
skrawania powyżej 90°. Stosuje siÄ™ również piÅ‚y uniwersalne do ciÄ™cia drewna zarówno
wzdłuż jak i w poprzek włókien mające krawędz
skrawajÄ…cÄ… ustawionÄ… pod kÄ…tem prostym.
Poprzecznica Grzbietnica
PÅ‚atnica Otwornica
Rys.5. Piły do drewna [2, s. 118]
W robotach ciesielskich rzadko się wymaga wyrównywania powierzchni drewna na
gładko. Jedynie deskowania elementów betonowych, których powierzchnia nie będzie już
tynkowana, wyrównuje się strugając powierzchnie desek. Do strugania służy strug (zwany
heblem), którego działanie polega na zdzieraniu nierówności drewna nożem stalowym
osadzonym w drewnianej lub metalowej skrzynce. Wysunięcie noża ze skrzynki ustalane
klinem decyduje o grubości warstwy drewna struganej przez cieślę.
Rys.6. Strug ręczny [2, s. 123]
a) drewniany, b) metalowy, c) i d) noże strugowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Niektóre rodzaje połączeń ciesielskich wymagają wykonania w drewnie gniazd lub
otworów o różnym kształcie. Do wykonania gniazd używa się dłut różnych wielkości
i różnych kształtach noża. Dłuto wbija się w drewno uderzając w uchwyt pobijakiem
drewnianym. Powoduje to przecinanie włókien i umożliwia drążenie otworu.
Rys.7. DÅ‚uta [5, s. 182]
W każdym warsztacie ciesielskim, nawet na dużej budowie, musi być ręczna piła ramowa
i płatnica. Jednak podstawowe elementy konstrukcji ciesielskich i deskowań przecina się
najczęściej za pomocą piły mechanicznej, zwanej piłą (lub pilarką) tarczową, napędzanej
silnikiem elektrycznym. Urządzeniem tnącym w pile tarczowej, jest tarcza zębata, sprzężona
z wałem silnika umieszczonego pod stołem, po którym przesuwa się przecinany element.
Rys.8. Schemat mechanicznej piły tarczowej [5, s. 183]
Element ten przesuwa się za pośrednictwem prowadnicy, którą nazywa się również
sankami. Prowadnica może być umocowana w sposób umożliwiający: cięcie prostopadłe,
podłużne, ukośne względem trzech płaszczyzn tarcicy, a także regulację głębokości cięcia.
Tarcza piły musi być wyposażona w osłonę, która jest odsuwana wyłącznie na czas cięcia
drewna. Piła tarczowa jest, pomimo osłon i zabezpieczeń, narzędziem wymagającym
ostrożności i uwagi podczas obsługi, ponieważ dotknięcie ręką obracającej się tarczy zawsze
kończy się ciężkim okaleczeniem.
Innym rodzajem piły mechanicznej używanej w warsztatach ciesielskich jest piła
taśmowa. Elementem tnącym jest taśma zębata stalowa tworząca pierścień nałożony na dwa
wałki: napędowy i prowadzący. Wałek napędowy jest zamocowany bezpośrednio na wale
silnika lub połączony z nim przekładnią pasową. Taśma porusza się w pionie przechodząc
przez otwory w stole, po którym przesuwa się cięty materiał. Piła taśmowa, podobnie jak piła
ramowa ręczna, może służyć do wycinania kształtów krzywoliniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys.9. Piła taśmowa [2, s. 155] Rys.10. Ręczna pila tarczowa [5, s. 184]
Do mechanicznego cięcia desek, płyt z tworzyw drzewnych i listew w robotach
ciesielskich poza warsztatem, na przykład. podczas montażu deskowań, używa się ręcznej
piły tarczowej. Zasada skrawania jest taka sama jak przy pracy warsztatową piłą tarczową z tą
różnicą, że element przecinany musi być unieruchomiony, a ruch posuwisty wykonuje się
piłą, która jest na stałe połączona z silnikiem. Ręczną piłą tarczową można przecinać deski
i listwy grubości do 38mm.
Do wygładzania powierzchni drewna służy strugarka mechaniczna, która skrawa
zewnętrzną warstwę materiału za pomocą noży zamocowanych na wale.
Rys.11. Schemat mechanicznej strugarki - grubościówki [5, s. 185]
Frezarki umożliwiają nadawanie obrabianym elementom praktycznie dowolnych
kształtów i wymiarów, przy czym powierzchnia drewna po obróbce jest gładka.
Rys.12. Frezowanie: [2, s. 151]
a) bok bala frezem kotonowym, b) i d) wybieranie wpustu, c) zbieranie krawędzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Złącza umożliwiają wykonywanie nawet bardzo złożonych konstrukcji z prostych
elementów drewnianych. Zadaniem złączy jest przenoszenie sił powstałych w wyniku
działania obciążeń z jednego elementu na drugi. Złącza elementów z drewna dzieli się na
łącznikowe, klejowe i wrębowe. W złączach łącznikowych elementy łączy się łącznikami
mechanicznymi, w klejowych  na klej, a we wrębowych  dzięki odpowiednio wykonanym
zaciosom ciesielskim.
Rys.13. Przykłady złączy łącznikowych [2, s. 169] Rys.14. Przykłady złączy klejonych [2, s. 177]
Złącza łącznikowe elementów konstrukcyjnych powinny być wykonywane według
rysunków, na których jest podane rozmieszczenie sworzni lub wkładek. Często trzeba
wykonać kilkanaście jednakowych złączy, a nie raz kilkaset. W takim wypadku nie trasuje się
każdego złącza, ale wykonuje z blachy lub tektury, wzornik, którego wbija się gwoz
dzie lub
wierci otwory na sworznie lub śruby.
Złącze trzeba najpierw złożyć, dopasować, tymczasowo stężyć ściskiem stolarskim
i dopiero wtedy zbijać lub wiercić w nim otwory.
Złącza na pierścienie mogą wykonywać tylko odpowiednio przeszkoleni robotnicy. Do
wciskania pierścieni są potrzebne specjalne klucze o wahadłowym ruchu dz
wigni.
Rys.15. Przykłady złącz wrębowych - styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym,
d) z wcięciem podwójnym, e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [2, s. 179,]
Złącza wrębowe są najbardziej typowe dla prac ciesielskich (rys. 15,16,17).
Wykonywane są w celu zwiększenia wymiarów elementów lub zespolenia konstrukcji.
Obecnie wykonywane połączenia zazwyczaj wzmacnia się kołkami, a także śrubami,
klamrami, chomątami, strzemionami, opaskami, aby zabezpieczyć je przed rozluz
nieniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys.16. Przykłady złącz wrębowych - zakładki: a) prosty, b) ukośny, c) proste z wcięciem, d) proste
z czopem czołowym, e) proste z czopem czołowym ukrytym, [2, s. 179,]
Wykonywanie złączy wrębowych jest bardzo pracochłonne i wymaga dużej staranności,
aby na stykach elementów nie powstawały szczeliny, w które wnika wilgoć sprzyjająca
korozji biologicznej. ZÅ‚Ä…cza te wykonuje siÄ™ jeszcze przy rekonstrukcjach i remontach
zabytkowych budowli drewnianych.
Rys.17. Przykłady złącz wrębowych - zamki: a) prosty, b) prosty z klinem, c) ukośny d) ukośny z czopem
wewnętrznym,, e) zasuwny, f) z łubkami drewnianymi, g) z łubkami metalowymi [2, s. 180,]
Najprościej wykonuje się złącza na skowy. (rys. 18) Wytrasowania wymaga tylko miejsce
przymocowania sków. Po ich rozmieszczeniu przybija się je paroma gwoz
dziami, nawierca
elektryczną wiertarką otwory na wkręty, wciska wkręty w otwory i wkręca je sczepiaczem
elektrycznym. Skowy z zębami nie wymagają mocowania gwoz
dziami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys.18. Przykłady złącz na skowy [2, s. 173]
Podczas obróbki ręcznej drewna należy przestrzegać prawidłowego chwytania narzędzi
oraz ostrożnie posługiwać się siekierą i toporem.
Z uwagi na bezpieczeństwo pracy zabroniony jest uchwyt rękoma obrabianego materiału na
linii, po której następuje skrawanie drewna. Przed obróbką drewna rozbiórkowego konieczne jest
wyjęcie pozostałych gwoz
dzi oraz oczyszczenie go z pozostałości betonu lub zaprawy.
Podczas obróbki mechanicznej należy bezwzględnie przestrzegać zasad użytkowania
poszczególnych urządzeń oraz podanych w instrukcjach obsługi sposobów podłączania ich do
sieci elektrycznej i uziemień.
W stolarniach nie wolno wykonywać żadnych podłączeń prowizorycznych ani instalacji
elektrycznych, mogących spowodować zwarcie lub iskrzenie.
Nie wolno użytkować narzędzi skrawających bez przewidzianych przez producenta osłon
chroniących pracowników oraz bez urządzeń blokujących i wyłączników. Wyłączniki te
powinny być łatwo dostępne, a urządzenia blokujące tak położone, aby niemożliwe było
przypadkowe włączenie maszyny.
Praktykanci, uczniowie i pracownicy młodociani mogą obsługiwać mechaniczne
urządzenia skrawające jedynie pod kierunkiem doświadczonych pracowników i po
przeszkoleniu.
W warsztatach ciesielskich, wióry i resztki materiału należy usuwać w miarę ich
nagromadzenia tak, aby nie zalegały i nie utrudniały dostępu do poszczególnych urządzeń.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są warunki składowania materiałów drewnianych na placu budowy?
2. Jakie znaczenie ma drewno w pracach budowlanych?
3. Na czym polegają poszczególne rodzaje obróbki drewna?
4. Jakie znane Ci narzędzia stosujemy do obróbki drewna?
5. Do czego służą narzędzia stosowane w robotach ciesielskich?
6. Jakie znane Ci maszyny stosujemy do obróbki drewna?
7. Jakie stosujemy złącza w pracach ciesielskich?
8. Gdzie w złączach ciesielskich stosuje się skowy?
9. Jakie są przepisy bhp podczas obróbki drewna?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj, na podstawie rysunku roboczego, złącze ciesielskie łącznikowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać sprzęt i narzędzia do wykonania zadania,
2) wybrać odpowiednie elementy potrzebne do wykonania złącza,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać trasowanie elementów,
5) wykonać ciecie elementów,
6) połączyć przygotowane elementy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 wiertarka,
 wkrętarka,
 młotek, cęgi,
 kołki, śruby, gwoz
dzie,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj, na podstawie rysunku roboczego, złącze ciesielskie wrębowe typu zakładka
prosta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać sprzęt i narzędzia do wykonania zadania,
2) wybrać odpowiednie elementy potrzebne do wykonania złącza,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać trasowanie elementów,
5) wykonać ciecie elementów,
6) wykonać zdjęcie odpadu,
7) wykonać wręby,
8) wykonać wiercenie otworów,
9) połączyć elementy w złącze
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 wiertarka,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 wkrętarka,
 młotek, cęgi,
 kołki, śruby,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj, na podstawie rysunku roboczego, złącze ciesielskie wrębowe typu zamek
prosty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać sprzęt i narzędzia do wykonania zadania,
2) wybrać odpowiednie elementy potrzebne do wykonania złącza,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać trasowanie elementów,
5) wykonać ciecie elementów,
6) wykonać zdjęcie odpadu,
7) wykonać wręby,
8) połączyć elementy w złącze
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 kołki, śruby, gwoz
dzie,
 kartka, długopis, ołówek,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zasady dotyczące przygotowania miejsca do składania
drewna?
2) posługiwać się podstawowymi narzędziami do robót ciesielskich?
3) omówić zastosowanie poszczególnych maszyn stosowanych do obróbki
drewna?
4) zachować ostrożność podczas obróbki ręcznej drewna?
5) dobrać narzędzia do obróbki drewna?
6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania złącz ciesielskich?
7) wykonać proste złącze łącznikowe?
8) wykonać proste złącze wrębowe?
9) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac ?
10) zastosować przepisy bhp podczas obróbki drewna?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Deskowania do robót betoniarskich
4.2.1. Materiał nauczania
Deskowaniem nazywamy tymczasową konstrukcję z desek, płyt pilśniowych twardych,
sklejki lub blachy, służącą do nadania wymaganego kształtu układanej w nim mieszance
betonowej oraz do podtrzymania zbrojenia w czasie betonowania i utrzymania konstrukcji
w niezmienionej postaci, do czasu uzyskania przez beton niezbędnej wytrzymałości.
Deskowanie z drewna, zastosowane jednorazowo do konstrukcji o skomplikowanym
kształcie, nie wykazujące cech powtarzalności, nazywamy deskowaniem indywidualnym lub
jednorazowym.
Jeżeli deskowanie jest złożone z elementów i przewidziane do wielokrotnego użycia do
różnych części konstrukcji, to mamy do czynienia z deskowaniem powtarzalnym lub
inwentaryzowanym.
Deskowania jednorazowe należy wykonywać w taki sposób, aby po stwardnieniu betonu
można je było łatwo rozbierać, nie niszcząc desek i łat, dzięki czemu możliwe jest ich
powtórne użycie na inne deskowanie. Wielokrotność użycia drewna na budowie jest jednym
z czynników wpływających na zmniejszenie kosztów i świadczących o racjonalnej
gospodarce materiałami.
Deskowanie ław niskich, do 30cm wysokości, wykonuje się z pojedynczej deski
zamocowanej do kołków wbitych w grunt. Rozstaw kołków, zależnie od rodzaju gruntu
i grubości desek, powinien wynosić 70-100cm, długość kołków powinna być równa co
najmniej dwukrotnej wysokości ławy. Całe deskowanie stabilizuje się, wstawiając rozpórki
między kołki i wiążąc ich końce drutem.
Rys.19. Deskowanie lawy fundamentowej, zależnie od wysokości [5, s. 214]
A
awy wysokie majÄ… deskowanie z tarcz powtarzalnych, wykonanych z desek, sklejki,
płyt lub blachy, stabilizowanych rozpórkami opierającymi się na kołkach wbitych w grunt.
Stopy fundamentowe schodkowe deskuje siÄ™ podobnie jak Å‚awy niskie, tworzÄ…c skrzyniÄ™
drewnianÄ… bez dna stojÄ…cÄ… na gruncie. Stopy schodkowe deskuje siÄ™ dwiema takimi
skrzyniami nałożonymi na siebie i usztywnionymi kołkami wbitymi w grunt lub rozparciem
od skarpy wykopu.
Rys.20. Deskowanie stóp fundamentowych: schodkowej i trapezowej [5, s. 215]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Deskowanie stopy fundamentowej trapezowej wykonuje się z dwóch części: skrzyni
dolnej, jak przy stopach płaskich, oraz górnej, złożonej z dwóch tarcz prostokątnych i dwóch
trapezowych. Ponieważ stopy fundamentowe występują zazwyczaj w większej liczbie sztuk
o jednakowych wymiarach, powinny być deskowane tak, aby umożliwić wielokrotne użycie
materiału.
Rys.21. Tradycyjne deskowanie ścian monolitycznych [5, s. 216]
Drewniane deskowanie ścian monolitycznych wykonuje się stosunkowo rzadko, tylko
w razie betonowania indywidualnych, niepowtarzalnych odcinków ścian. Deskowanie takie
składa się z poziomych desek, pionowych słupków z bali, łączonych ściągami z drutu i jest
rozparte odcinkami łaty o długości odpowiadającej grubości ściany.
Rys..22. Elementy średniowymiarowego deskowania przestawnego [5, s. 216]
Ponieważ ściany wykazują stosunkowo najwięcej cech powtarzalności (stała wysokość
kondygnacji, modularny rozstaw ścian poprzecznych), dlatego łatwo jest używać
powtarzalnych elementów deskowań, przeznaczonych do wielokrotnego stosowania.
Elementy takie to płyty zwane tarczami, łączone różnego rodzaju klamrami i łącznikami,
umożliwiającymi szybki montaż i rozbiórkę. Zależnie od sposobu przenoszenia tarcz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
z zabetonowanej części ściany na inną, deskowania takie dzielimy na przestawne, tunelowe
i ślizgowe.
Rys..23. Wielkowymiarowe deskowanie przestawne [5, s. 217]
Deskowania przestawne dzieli się na drobnowymiarowe, których tarcze mogą być
przenoszone ręcznie, oraz wielkowymiarowe, wymagające żurawia do zmiany położenia.
Rys.24. Tradycyjne deskowanie słupa o przekroju prostokątnym [2, s. 363]
Deskowania słupów o przekroju prostokątnym są wykonywane jako tarcze z desek
zespalanych obejmami, zwanych też jarzmami, w rozstawie 50-80cm. Jarzma
w deskowaniach indywidualnych wykonuje się z desek, a do deskowań inwentaryzowanych
stosuje się jarzma z płaskowników z otworami umożliwiającymi zamykanie jarzma
trzpieniem stalowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys.25. System deskowy słupa o przekroju prostokątnym [1, s.102]
Rys.26. Tradycyjne deskowanie słupa o przekroju okrągłym, zależnie od średnicy [2, s. 365]
Deskowania indywidualne słupów o przekroju okrągłym są wykonywane z listew
przybijanych do jarzma, które w tym wypadku musi mieć wycięcie w kształcie połowy koła.
Z dwóch połówek jarzma z nabitymi listewkami składa się deskowanie słupa, a jarzma łączy
deskami - nakładkami. Jeżeli słup o przekroju okrągłym ma być wielokrotnie wykonany, to
wówczas deskowanie powtarzalne można wykonywać z blachy stalowej, wzmocnionej
profilami walcowanymi, a jarzma drewniane, zastąpić obejmami z płaskownika, skręcanymi
na śruby. Obecnie, jako deskowania słupów o przekroju kołowym, stosuje się rury metalowe.
Rys.27. Deskowanie wraz z pomostem roboczym słupa o przekroju okrągłym [1, s. 154]
Stosowane są również deskowania jednorazowego użytku, o przekroju okrągłym,
wykonane z utwardzonej tektury. Element o średnicy od 250 do 500mm ustawiony pionowo,
wypełnia się mieszanką betonową, z jednoczesnym zagęszczaniem co 50cm.
Jeżeli ściany nośne są murowane, wieńce zazwyczaj nie wymagają deskowania,
ponieważ formuje się je w murze. W ścianach cienkich lub w połączeniu wieńca z gzymsem
wykonuje się deskowanie oparte zwykle na wspornikach mocowanych do ściany.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys.28. Deskowanie wieńca zwykłego i z gzymsem[2, s. 367]
Płaskie nadproża ceglane (Kleina), czy też sklepienia płaskie wykonuje się na deskowaniu
z tarczy zbitej z desek gruboÅ›ci 25÷38 mm, zależnie od rozpiÄ™toÅ›ci otworu. Szerokość tarczy
równa się grubości muru, a jej długość równa się szerokości otworu, gdy tarczę opiera się na
deskach przybitych do bocznych Å›cian otworu lub jest o 4÷6cm wiÄ™ksza, gdy tarczÄ™ opiera
siÄ™ na murze.
Rys.29. Deskowanie nadproża ceglanego opartego na desce wspornikowej lub słupach [2, s. 368]
Ponieważ deski mają grubość większą niż spoina, więc ścina się krawędzie cegieł
stanowiących oparcie tarczy. W otworach o szerokości w świetle powyżej 1,5m, tarcze
podpiera się słupkami.
Deskowanie płaskich nadproży żelbetowych, betonowanych na miejscu, składa się
z tarczy tworzącej dno i dwóch tarcz bocznych. Deski są zbite nakładkami. Całość podpiera
się stemplami z płatewką wzmocnioną zastrzałami. Boczne tarcze ściągane są drutem
i rozpierane deskami. Rozpórki wyjmuje się w czasie betonowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys.30. Deskowanie nadproża Rys.31. Deskowanie stropu
żelbetowego [2, s. 368] na belkach stalowych [2, s. 369]
Deskowanie stropów na belkach stalowych podwiesza się do tych belek. Prostopadle do
belek przywiÄ…zuje siÄ™ poprzecznice z Å‚at lub desek.
Deskowanie monolitycznej płyty żelbetowej jest pomostem z desek opartych na ryglach,
które z kolei opierają się na stojakach na stropie niższej kondygnacji lub na gruncie. Gładkie
stropy płytowe monolityczne występują jednak w budownictwie stosunkowo rzadko, dlatego
z deskowaniem płyty stropowej wiąże się zazwyczaj deskowanie żeber, belek lub podciągów,
które mają kształt koryta o dnie obniżonym w stosunku do spodu płyty.
Rys.32. Deskowanie stropów płytowych lub gęstożebrowych [2, s. 370]
Deskowania pod stropy gęstożebrowe wykonuje się podobnie, z tym, że deskowanie
płyty może być ażurowe, ponieważ służy jedynie jako podparcie pustaków, a nie jako forma
do układania mieszanki betonowej. Obecnie deskowania tradycyjne stosuje się na mniejszych
budowach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys.33. Deskowanie systemowe stropu płytowego [4, s. 209 ]
Schody składają się z biegów i spoczników. Deskowanie spoczników nie różni się od
deskowania płyty stropowej płaskiej lub żebrowej, natomiast deskowanie biegu, ze względu
na nachylenie oraz konieczność ukształtowania stopni, jest bardziej skomplikowane.
Rys.34. Deskowanie schodów [1, s.138 ]
Deskowanie biegu musi umożliwić układanie mieszanki betonowej od góry
i jednocześnie nie dopuszczać do jej zsuwania się po pochyłym deskowaniu. Elementami,
które umożliwiają takie wykonanie deskowania są deski policzkowe, złożone z dwóch
nałożonych na siebie równolegle desek; jedna z nich - wewnętrzna - ma wycięcie na stopnie.
Do pionowych ścianek wycięć są przybite deski podstopnic, które kształtują stopnie.
Zbyt duży rozstaw stempli, niewłaściwy przekrój desek, zła jakość wykonania mogą
być powodem zdeformowania się deskowania, a nawet złamania pod ciężarem mieszanki
betonowej.
Przed przystÄ…pieniem do wykonywania deskowania brygada ciesielska powinna
otrzymać od kierownictwa robót instrukcję dotyczącą:
- wymaganej grubości stempli,
- rozstawu stempli w kierunku prostopadłym i równoległym do leżni,
- przekroju leżni (rygli),
- grubości desek do zasłaniania pomostu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przedłużanie stempli, jeżeli jest konieczne, wykonuje się w odległości około 1/3 od końca
stempla. Sztukowanie stempli w środku długości, czy w strefie największego zginania, jest
niedopuszczalne.
Sztukowanych stempli nie należy ustawiać obok siebie wzdłuż leżni, w rzędach do nich
prostopadłych, ani wzdłuż przekątnej prostokąta siatki ustawionych stempli; należy ustawiać je
mijankowo. Liczba sztukowanych stempli nie powinna przekraczać 15%.
Połączenia leżni (rygli) ze stemplami powinny być trwałe. Jeżeli leżnie przybija się do
stempli bez wyrobienia wrębu, należy przybić pod nie czterema gwoz
dziami podpórki długości
około 30cm. Leżnie nie mogą być łączone między stemplami, lecz na stemplach.
Deskowanie powinno być tak wykonane, aby wszelkie przesunięcia części deskowania lub
jego deformacje były niemożliwe. W związku z tym obowiązuje stężanie stempli pasami
poziomymi, a na wysokości powyżej 3 m  również zastrzałami ukośnymi.
Podczas wykonywania wysokich (ponad 3m) deskowań należy dla pracowników dodatkowe
tymczasowe pomosty zabezpieczające o szerokości 70cm z barierami i krawężnikami.
Deskowania elementów najczęściej wykonywanych w robotach murarskich zostały
przedstawiony w pakietach poprzednich 712(06).Z1.08
Narzędzia ciesielskie, jak siekiery, dłuta, łapy i gwoz
dzie, należy nosić w specjalnie
przygotowanych do tego celu skrzynkach drewnianych.
Ze względu na bezpieczeństwo pracy niedozwolone jest pozostawienie ostrych narzędzi
luzem na deskowaniu. Narzędzia takie, jeżeli trzeba je pozostawić, powinny być wbite ostrzem
w drewno.
Do rozdeskowania konstrukcji żelbetowych można przystąpić po stwierdzeniu dostatecznej
wytrzymałości betonu i uzyskanie zezwolenia upoważnionej do tego osoby.
Materiał drzewny z deskowania układa się w oznaczonym miejscu w taki sposób, aby
wykluczyć możliwość skaleczenia się gwoz
dziami.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy deskowaniem?
2. Kiedy stosujemy deskowania?
3. Jakie są rodzaje deskowań?
4. Jaka jest kolejność czynności przy wykonaniu deskowania pod nadproże monolityczne?
5. Jaka jest kolejność czynności przy wykonaniu deskowania na słup monolityczne
o przekroju prostokÄ…tnym?
6. Jaka jest kolejność czynności przy wykonaniu deskowania pod nadproże typu Kleina?
7. Jaka jest kolejność czynności przy wykonaniu deskowania wieńca?
8. Z jakich elementów składa się deskowanie słupów o przekroju okrągłym?
9. Jak deskujemy stropy na belkach stalowych?
10. Jak deskujemy stropy płytowe?
11. Jak deskujemy stropy gęstożebrowe?
12. Z jakich elementów składa się deskowanie schodów płytowych?
13. Jakie podstawowe przepisy bhp przy montażu i demontażu zbrojenia?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj deskowanie belki nadproża monolitycznego nad otworem drzwiowym
szerokości 1,00m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać tarcze boczne i tarczę dolną,
4) zamontować deski wspornikowe,
5) zmontować ściany deskowania,
6) sprawdzić prawidłowość ułożenia deskowania (poziom deskowania, prawidłowość
ułożenia tarczy dolnej)
7) zamontować konstrukcję na deskach wspornikowych,
8) sprawdzić rozpórki,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw materiałów tartych: deski, łaty, listwy,
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 poziomnica,
 wiertarka mechaniczna,
 gwoz
dzie,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj deskowanie stupa o przekroju prostokÄ…tnym i wymiarach 0,20x0,30cm oraz
wysokości 250cm wraz z zabezpieczeniem i usztywnieniem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiednią ilość materiału niezbędnego do wykonania deskowania,
4) wykonać tarcze deskowania,
5) wykonać ramkę stabilizacyjną,
6) wykonać jarzma,
7) wykonać montaż całej konstrukcji,
8) sprawdzić pion wykonanego deskowania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw materiałów tartych: deski, łaty, listwy,
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 poziomnica, pion,
 gwoz
dzie,
 elementy rusztowania,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj deskowania tradycyjne pod nadproże Kleina; szerokość otworu okiennego
150cm, grubość ściany z cegły 38cm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiednią ilość materiału niezbędnego do wykonania deskowania,
4) wykonać tarcze, z desek,
5) zamontować deski wspornikowe,
6) zmontować tarcze na deskach wspornikowych,
7) sprawdzić poziom wyznaczony przez deski wspornikowe, dokonać ewentualnej korekty,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw materiałów tartych: tarcica, łaty, listwy,
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 poziomnica,
 wiertarka mechaniczna,
 gwoz
dzie,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj deskowanie elementu wieńca stropu międzykondygnacyjnego zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać tarcze, z desek,
4) osadzić listwy podporowe,
5) wykonać osadzanie tarczy z jednoczesnym montażem wspornika,
6) wykonać ściągi,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw materiałów tartych: deski, łaty, listwy,
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 poziomnica,
 wiertarka mechaniczna,
 gwoz
dzie,
 drut do wykonania ściągów,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować deskowania?
2) omówić kolejność czynności podczas wykonania deskowania pod
stropy?
3) zachować ostrożność podczas wykonywania montażu deskowań?
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania prostych tarcz
deskowań?
5) wykonać deskowanie nadproża?
6) wykonać deskowanie słupa prostokątnego?
7) wykonać deskowanie wieńca zwykłego?
8) scharakteryzować deskowania stropów?
9) scharakteryzować deskowania schodów?
10) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac ?
11) zastosować przepisy bhp podczas montażu i demontażu deskowań?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Rusztowania
4.3.1. Materiał nauczania
Obecnie rusztowania z drewna wykonuje się dość rzadko, ponieważ wyparły je
rusztowania metalowe. Rusztowania służą do prac wykończeniowych (tynkowanie,
malowanie, spoinowanie) wewnątrz i na zewnątrz budynku oraz do wznoszenia budynków
metodą tradycyjną. W związku z tym, oprócz podziału na rusztowania drewniane i stalowe,
rozróżniamy jeszcze rusztowania zewnętrzne i wewnętrzne.
Rusztowania stojakowe wykonuje się z iglastego drewna okrągłego, o średnicy nie
mniejszej niż 120mm w najwęższym miejscu. Składają się one z elementów konstrukcyjnych,
jednego lub dwu rzędów stojaków, podłużnic, leżni (poprzecznic) i tężników. Poszczególne
elementy konstrukcji Å‚Ä…czy siÄ™ na gwoz
dzie lub klamrami ciesielskimi. Ponadto, rusztowania
są wyposażone w pomosty robocze, poręcze i schodnie
Rusztowania stojakowe można stosować do wysokości 20m. Odległości między osiami
stojaków wzdłuż muru nie mogą przekraczać 2,5m, a odległość stojaków od muru nie może
być więcej niż 1,5m, w odniesieniu do rusztowań jednorzędowych. Rusztowania dwurzędowe
powinny mieć pierwszy rząd stojaków w odległości 35cm od ściany, a drugi w odległości
1,5m od pierwszego rzędu. Ze względu na stateczność rusztowania stojaki ustawia się
z nachyleniem w do 2% w kierunku ściany. Całe rusztowanie musi być mocno zakotwione
w ścianie: rusztowania jednorzędowe mocuje się w murze, obmurowując końce leżni na
głębokość 15 cm, a rusztowania dwurzędowe kotwi się w murze, łącząc je linką stalową lub
splotem z drutów do kotwi osadzonych w murze. Ze względu na znaczne zużycie drewna oraz
bardzo pracochłonny montaż i demontaż, rusztowania z drewna okrągłego stosuje się bardzo
rzadko.
Rys.35. Rusztowanie stojakowe jednorzędowe a) przekrój, b)widok [2, s. 392]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Innym rodzajem rusztowania drewnianego są rusztowania drabinowe, zwane też
wiedeńskimi. Drabiny o szerokości ok. 60cm i długości 6,0 lub 8,0m są elementami
powtarzalnymi do wielokrotnego użycia. W pionie łączy się je jarzmami i klinami, dzięki
czemu można z nich wykonywać rusztowania wysokości do 25m. Poszczególne drabiny
muszą być umocowane do muru co 3,5m. Mocuje się je drutem do haków lub kotwi wbitych
w ścianę. Maksymalny rozstaw drabin wynosi 2,5m, a całą konstrukcję usztywnia się
tężnikami z desek, które również służą do wielokrotnego użycia i są wyposażone w otwory
i śruby do łączenia ich z drabinami. Na szczeblach drabin opiera się schodnie i pomosty. Ze
względu na stosunkowo delikatną konstrukcję rusztowań nie należy ich stosować do
murowania ścian z cegły pełnej oraz do licowania ścian kamieniem naturalnym. Drabiny
wykonuje się z drewna wysokiej klasy; z tego powodu rusztowania wiedeńskie, podobnie jak
i stojakowe, spotyka siÄ™ obecnie rzadko.
Rys.36. Rusztowanie a) widok, b) przekrój [2, s. 402 ]
Do nadbudowy lub remontów budynków albo gdy nie można rusztowania oprzeć na
gruncie, stosuje się rusztowania na wspornikach wysuniętych z wnętrza budynku, przez
istniejÄ…ce lub wybite do tego celu otwory.
Rys.37. Rusztowanie na wysuwnicach [2, s. 408]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Najbardziej rozpowszechnione z rusztowań wewnętrznych są rusztowania na kozłach
z uwagi na łatwość ich montażu i demontażu. Rusztowania te są przeważnie używane
wewnÄ…trz wznoszonego budynku, bywajÄ… jednak ustawiane i na zewnÄ…trz podczas
wznoszenia budynków parterowych oraz na pomostach rusztowań stojakowych. Składają się
z kozłów oraz ułożonego na nich pomostu.
Wysokość kozła nie powinna przekraczać 250 cm, długość wynosi zwykle
1,2 wysokości. Kozły powinny być rozstawione w odległościach nie większych niż 1,5 m.
Kozły wyższe niż 150 cm muszą mieć nogi stężone deskami. Na leżnie kozłów używanych do
robót murarskich stosuje się krawędziaki 12,5 x 12,5 cm, do robót tynkarskich  deski
grubości 3,2 cm i szerokości 17,5 cm. Nogi kozłów wykonuje się w pierwszym wypadku z łat
7,5 x 10 cm, w drugim  z desek takich jak leżnie. Nogi stęża się deskami grubości 3,2 cm
i szerokości 12,5 cm. Pomosty i schodnie mają takie same wymiary jak rusztowanie
stojakowe.
Rys.38. Kozły do robót: a) tynkarskich, b) murarskich
Nogi mocuje się do leżni na wrąb głębokości do 2 cm, najmniej trzema gwoz
dziami
100 mm. Pomosty do robót murarskich układa się z dwu warstw desek, do robót tynkarskich
 z jednej.
Podczas montowania rusztowania w dwu poziomach na pomoście ułożonym na kozłach
dolnych szerszych ustawia się górne kozły węższe i przykrywa pomostem. Otrzymuje się
w ten sposób na poziomie dolnym wolny pas szerokości 100 cm (rys. 15-13), który służy do
podawania materiałów. Wejście na pomosty rusztowań powinno odbywać się po schodniach.
Rys.39. Rusztowanie z kozłów ustawionych w dwóch poziomach
Nie można zaścielać całego pomieszczenia pomostem rusztowania, lecz wzdłuż jednej ze
ścian, z dogodnym dojściem do otworu drzwiowego, trzeba ułożyć schodnię. Opiera się ją na
koz
le, niższym kozłem podpiera w środku rozpiętości i unieruchamia balami ułożonymi na
podłodze pomieszczenia.
Zgodnie z przepisami bezpieczeństwa zabrania się wykonywania robót na rusztowaniu
z trzech kondygnacji kozłów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wadą rusztowań na kozłach jest trudność przewożenia samych kozłów, które mają
konstrukcję przestrzenną, zajmującą dużo miejsca w skrzyni wozu. Z drugiej strony nie
można kozłów układać w stos, ponieważ połamią się wskutek wstrząsów w czasie przewozu.
Odmianę drewnianych rusztowań kozłowych stanowią wózki rusztowaniowe
o konstrukcji stalowej na kółkach, o regulowanej wysokości pomostu.
Rys.38. Stolik rusztowaniowy [4, s.172 ]
Nieprawidłowe lub niedokładne ustawienie rusztowań może spowodować poważne
zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, którzy będą na nich pracować. Dlatego muszą one być
wykonane z odpowiednich materiałów, zgodnie z projektem lub szkicem przygotowanym lub
potwierdzonym przez kierownika robót oraz udostępnione pracownikom (oprócz
wykonujących rusztowania, którzy są odpowiednio przeszkoleni) dopiero po odbiorze
technicznym. Pracownicy wykonujący i rozbierający rusztowania muszą być wyposażeni
w hełmy i pasy ochronne. Do robót tych nie wolno zatrudniać młodocianych. Praca na
wysokości od 1m wymaga zamontowania na rusztowaniach balustrad.
W czasie montażu i rozbiórki rusztowań, teren robót powinien być ogrodzony lub
zabezpieczony w inny sposób przed dostępem ludzi i przed ruchem pojazdów.
Nie wolno prowadzić montażu ani rozbiórki rusztowań w czasie złych warunków
atmosferycznych (mgły, burzy, silnego wiatru, ulewnego deszczu, śnieżycy) ani po zmroku.
Niedopuszczalne jest wykonywanie robót ciesielskich, związanych z budową lub
rozbiórką rusztowań, jednocześnie na kilku poziomach w jednym pionie (jeden nad drugim).
W czasie prowadzenia tych robót, na wznoszonym (lub rozbieranym) rusztowaniu mogą
przebywać tylko pracownicy wykonujący te roboty.
Drogi komunikacyjne i przejścia piesze pod rusztowaniami trzeba osłonić daszkami
ochronnymi o wysięgu co najmniej 220cm mierząc od zewnętrznego rzędu stojaków.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy rusztowanie?
2. Jakie są rodzaje rusztowań?
3. Z jakich elementów składają się rusztowanie na kozłach?
4. Jakie są warunki wykonania rusztowania na kozłach?
5. Jakie podstawowe przepisy bhp obowiązują przy montażu i demontażu rusztowań?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W zaplanowanym miejscu robót tynkarskich ustaw rusztowanie na kozłach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować elementy rusztowania,
2) przygotować miejsce w którym zostanie ustawione rusztowanie,
3) ustawić kozły i nałożyć podest,
4) sprawdzić poziom podestu i,
5) sprawdzić stabilność rusztowania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
elementy rusztowania na kozłach,
miarka, poziomnica,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj elementy rusztowania na kozioł, które będzie przeznaczone do robót
murarskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać materiał,
4) dociąć materiał na elementy kozła,
5) wykonać kozioł,
6) dociąć materiał na elementy podestu,
7) wykonać podest,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zestaw materiałów tartych,
 zestaw narzędzi do trasowania: ołówek ciesielski, miarka składana, stalowa miarka
zwijana, płócienna miarka zwijana, liniał, cyrkiel nastawny, kątownik prostokątny,
kÄ…townik przylgowy, kÄ…townik nastawny,
 zestaw pił: poprzecznica, grzbietnica, płatnica, otwornica,
 młotek, cęgi,
 wiertarka mechaniczna,
 gwoz
dzie,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rusztowania różnego typu?
2) zachować ostrożność podczas wykonywania montażu rusztowań?
3) zorganizować montaż rusztowań wewnętrznych?
4) wykonać montaż rusztowania na kozłach?
5) scharakteryzować rusztowania na wysuwnicach?
6) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac?
7) zastosować przepisy bhp podczas montażu i demontażu rusztowań?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wykonywania robót ciesielskich.
W teście znajdują się zadania wielokrotnego wyboru( jedna odpowiedz
jest prawidłowa)
oraz zadania z luką. Pytania z luką wymagają uzupełnić luki.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedz

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
w zadaniach z lukÄ… wpisz brakujÄ…cy wyraz lub wyrazy.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Tarcica powinna być przechowywana na placu budowy w taki sposób, aby nie ulegała
zawilgoceniu przez wodÄ™
a) opadowÄ… ani od wilgoci gruntowej.
b) opadowÄ….
c) wodÄ™ gruntowÄ….
d) deszczowÄ….
2. Składowaną tarcice można nakryć folią lub arkuszami papy, jeżeli czas składowania nie
przekracza:
a) 5 dni a wilgotność desek jest większa niż30.
b) 10 dni a wilgotność desek nie jest większa niż30%.
c) 10 dni a wilgotność desek nie jest większa niż50%.
d) 5 dni a wilgotność desek jest większa niż50%.
3. Trasowanie elementu jest to
a) wycięcie elementu z materiału z 5 milimetrowym naddatkiem.
b) rozrysowanie i wymierzenie kształtu oraz wielkości elementu na materiale.
c) wycięcie elementu z materiału.
d) wymierzenie kształtu i wielkości elementu na materiale.
4. Do trasowania elementów służą między innymi
a) liniały, miarki i kątowniki.
b) przecinaki i piły.
c) strugi i piły.
d) kÄ…towniki i przecinaki.
5. Do wykonania w drewnie gniazd i otworów służą
a) piły tarczowe.
b) dłuta.
c) kÄ…towniki.
d) strugi.
6. Ręczną piłą tarczową można przecinać deski i listwy jeżeli ich grubość nie przekracza
a) 22mm.
b) 25mm.
c) 38mm.
d) 40mm.
7. Najbardziej typowe złącza ciesielskie to
a) złącza wrębowe.
b) złącza gwoz
dziowane.
c) złącza nakładkowe.
d) złącza na skowy.
8. Jarzmo jest elementem deskowania
a) belki.
b) płyty.
c) słupa.
d) schodów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
9. Deskowanie ławy fundamentowej można wykonać z pojedynczej deski jeżeli wysokość
Å‚awy nie przekracza
a) 20 cm.
b) 30 cm.
c) 40 cm.
d) 50 cm.
10. Stabilizacja deskowania Å‚awy fundamentowej polega na
a) wstawieniu rozpórek między kołki i związaniu ich drutem.
b) wstawieniu rozpórek między kołki.
c) związaniu kołków drutem.
d) związaniu rozpórek drutem.
11. Tarcze, deskowania nadproża podpiera się słupkami. jeżeli szerokość otworu w świetle
ścian przekracza
a) 2,0 m.
b) 2,5 m.
c) 1,5 m.
d) 3,0 m.
12. Tradycyjne deskowanie słupa o przekroju okrągłym zastępuje się deskowaniem z :
a) dwuteowników.
b) rur stalowych lub utwardzonej tektury.
c) blach.
d) okrąglaków.
13. Deskowanie stropu podwiesza siÄ™ do belek w przypadku wykonywania stropu
a) na belkach drewnianych.
b) na belkach żelbetowych.
c) płytowego.
d) na belkach stalowych.
14. Rusztowania stojakowe można stosować do wysokości
a) 20 m.
b) 30 m.
c) 40 m.
d) 25 m.
15. Zadaniem złączy jest przenoszenie z jednego elementu na drugi & & .. powstałych
w wyniku działania obciążeń
16. Jeżeli deskowanie jest złożone z elementów i przewidziane do wielokrotnego użycia to
mamy do czynienia z deskowaniem powtarzalnym lub .....................& & & & & & ...
17. Celem obróbki wykończeniowej drewna jest uszlachetnienie ..................................& & .
18. Zależnie od sposobu przenoszenia tarcz z zabetonowanej części ściany na inną,
deskowania powtarzalne dzielimy na przestawne, tunelowe i & & & & & & & & & & &
19. Do rozdeskowania konstrukcji żelbetowych można przystąpić po stwierdzeniu dostatecznej
& & & & & & & & & & & & & i uzyskania zezwolenia upoważnionej do tego osoby.
20. Do prac murarskich, tynkarskich i okładzinowych jest stosowane rusztowane kozłowe,
które najczęściej wykorzystujemy do robót prowadzonych we ..........................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie robót ciesielskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
, uzupełnij brakujące zdanie
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6. LITERATURA
1. Kettler K: Murarstwo cz. 2. Warszawa 2002.
2. Lenkiewicz W. Zdziarska-Wis I. Ciesielstwo. WSiP. Warszawa 1998.
3. Mirski J.Z. A
ęcki K. Budownictwo z technologią. WSiP. Warszawa 1998.
4. Praca zbiorowa: Poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 1992.
5. Słowiński Z: Technologia budownictwa 1 WSiP. Warszawa 1996.
6. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych. Budownictwo
ogólne. Tom I, część 2 , 3 i 4. Arkady, Warszawa 1990.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38