POLITECHNIKA WROCA
AWSKA
WYDZIAA
ELEKTRYCZNY
Zakład Elektroenergetyki Przemysłowej
Laboratorium Bezpieczeństwa Elektrycznego
Ćwiczenie nr 1
ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY
OSOBOM PORAŻONYM PR
DEM ELEKTRYCZNYM
1. CEL ĆWICZENIA
Celem ćwiczenia jest poznanie zasad udzielania pomocy przedlekarskiej osobom
porażonym, tj. zasad rozpoznania stanu porażonego, przygotowania porażonego do ratowania,
wykonania czynności resuscytacyjnych (sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca).
2. WPROWADZENIE TEORETYCZNE
2.1. Ogólne zasady udzielania pomocy przedlekarskiej
osobom porażonym prądem elektrycznym
Człowiek porażony prądem elektrycznym powinien być jak najszybciej zbadany przez
lekarza i w razie potrzeby poddany leczeniu. Jedynie lekarz może dokładnie ocenić stan
zdrowia rażonego oraz zastosować odpowiednią metodę i właściwy sprzęt ratowniczy.
W wielu przypadkach (szczególnie kiedy rażony nie może się uwolnić spod napięcia, jest
nieprzytomny, nie oddycha, występuje zatrzymanie krążenia krwi, rażony ma oparzenia),
skuteczność czynności ratunkowych zależy od szybkości ich podjęcia. Szybkie zapewnienie
fachowej pomocy medycznej jest często niemożliwe i obowiązek udzielania pierwszej
pomocy (pomocy przedlekarskiej) spada na osoby przygodne. Pomoc ta powinna być
udzielana przy zachowaniu zasad zapewniających zarówno bezpieczeństwo ratującego, jak
i poprawność wykonania czynności ratowniczych. Ratowanie rażonego powinno polegać na:
·ð uwolnieniu rażonego spod napiÄ™cia (jeżeli pozostaje pod napiÄ™ciem),
·ð rozpoznaniu stanu rażonego,
·ð przygotowaniu rażonego do ratowania,
·ð wykonaniu czynnoÅ›ci ratowniczych,
·ð wykonaniu czynnoÅ›ci koÅ„cowych.
Wszystkie te czynności należy wykonywać szybko, sprawnie i spokojnie. Nie należy
tracić czasu na poszukiwanie osób mogących pomóc lub inne zbędne czynności, ponieważ
szanse ratunku szybko spadają wraz z upływem czasu. Badania i statystyki dowodzą, że
w pierwszej minucie po porażeniu istnieje 98 % szans uratowania życia, po 3 minutach -
40 %, po 5 minutach - 25 %, a po 8 minutach - tylko 5 %.
Wytyczne i zalecenia udzielania pomocy medycznej i pomocy przedlekarskiej
sukcesywnie ewoluują. Zmiany te podyktowane są wynikami badań, obserwacji i statystyk
prowadzonych m.in. przez ośrodki ratownictwa medycznego różnych państw. W każdym
przypadku, zmiany wytycznych mają służyć podniesieniu efektywności niesienia pomocy,
przy jednoczesnym uproszczeniu metod i procedur ratowniczych. Aktualne zalecenia Polskiej
Rady Resuscytacji opublikowane zostały w roku 2010.
2.2. Sposoby uwalniania rażonego spod napięcia
Sposoby uwolnienia rażonego spod napięcia w urządzeniach niskiego i wysokiego
napięcia przedstawiono na rysunkach 1-3. Polegają one na wyłączeniu napięcia zasilającego
lub odciągnięciu porażonego od urządzenia będącego pod napięciem. Odciągnięcia rażonego
od urządzeń elektrycznych należy dokonać w przypadku, gdy wyłączenie napięcia trwałoby
zbyt długo, albo byłoby trudnie i niebezpieczne do wykonania.
Przy odciąganiu rażonego sprzętem ochronnym od urządzeń wysokiego napięcia, nie
należy bezpośrednio dotykać rażonego ani urządzeń znajdujących się pod napięciem. Gdy
rażony znajduje się na słupie linii napowietrznej, należy go uwolnić spod napięcia,
a następnie zdjąć ze słupa za pomocą linki transportowej lub specjalnego zestawu
ratunkowego.
UWALNIANIE RAŻONEGO
SPOD NAPI
CIA
PRZEZ WYA

CZENIE PRZEZ ODCI
GNI
CIE RAŻONEGO
NAPI
CIA ODPOWIEDNIEGO OD
OBWODU URZ
DZENIA B
D
CEGO
ELEKTRYCZNEGO POD NAPI
CIEM
Bezposrednio lub z zastosowaniem
Przez otwarcie właściwych
sprzętu ochronnego odpowiednio
łączników lub przez wyjęcie wkładek
dobranego do napięcia
topikowych obwodu
(rys. 2 d, 3 b)
(rys. 2 a, 3 a)
Przez przecięcie przewodów od
strony zasilania za pomocÄ…
narzędzi z izolowanymi rękojeściami
(z zachowaniem szczególnej
ostrożnosci
(rys. 2 b)
Przez zwarcie przewodów linii
napowietrznej od strony zasilania
(rys. 2 c)
Rys. 1. Sposoby uwalniania rażonego spod napięcia w urządzeniach elektrycznych
niskiego i wysokiego napięcia
a) b)
c) d)
Rys. 2. Sposoby uwalniania rażonego spod napięcia przy urządzeniach elektrycznych o napięciu do 1 kV:
a) - wyłączenie zasilania poprzez usunięcie wkładek topikowych lub otwarcie łącznika, b) - przecięcie
przewodów od strony zasilania, c)  zwarcie przewodów linii napowietrznej zarzutką metalową,
d) - odciągnięcie od urządzeń będących pod napięciem
Rys. 3. Sposoby uwalniania rażonego spod napięcia przy urządzeniach elektrycznych o napięciu powyżej 1 kV:
a) otwarcie łącznika, b) odciągnięcie od urządzeń będących pod napięciem
2.3. Rozpoznanie stanu rażonego
Rozpoznanie stanu rażonego jest kluczową czynnością po uwolnieniu rażonego spod
napięcia, na podstawie której podejmuje się decyzję o dalszych czynnościach ratunkowych
i sposobie przygotowania rażonego do ratowania. Rozpoznanie polega na sprawdzeniu, czy
rażony jest przytomny, czy oddycha, nie ma zwichnięć, nie krwawi, nie ma obcych ciał
w jamie ustnej. Algorytm postępowania przedstawiono na rysunku 4.
Przytomny Nieprzytomny
Opatrzenie obrażeń:
udrożnienie dróg
- krwotoków oddechowych
- oparzeń
- złamań
oddycha nie oddycha
ułożenie w pozycji
masaż serca
bezpiecznej
(+ sztuczne oddychanie)
(bocznej ustalonej)
Rys. 4. Algorytm postępowania podczas udzielania pomocy przedlekarskiej
Zalecaną metodą sprawdzania oddechu jest jednoczesna ocena wzrokiem, słuchem
i dotykiem. Po wcześniejszym udrożnieniu dróg oddechowych (patrz p. 2.5), zbliżając ucho
i policzek to twarzy poszkodowanego należy:
·ð ocenić wzrokiem ruchy klatki piersiowej,
·ð nasÅ‚uchiwać szmerów oddechowych przy ustach poszkodowanego,
·ð starać siÄ™ wyczuć ruch powietrza na swoim policzku.
Podstawowym objawem zatrzymania krążenia krwi jest brak tętna na dużych
naczyniach tętniczych (tętnicy szyjnej, udowej). Zgodnie z aktualnymi wytycznymi
udzielania pierwszej pomocy, podczas oceny stanu rażonego nie należy sprawdzać obecności
lub braku krążenia. Sprawdzanie tętna na tętnicy szyjnej (lub innej) nie jest dokładną metodą,
zwłaszcza w przypadku ratowników bez wykształcenia medycznego. Błędna ocena sytuacji
wynika często z nieprecyzyjnego określenia miejsca sprawdzenia, a także wykonywania przez
poszkodowanego tylko pojedynczych (agonalnych) westchnięć. Dlatego ratownicy bez
wykształcenia medycznego powinni rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO)
wtedy, gdy poszkodowany jest nieprzytomny (nie reaguje) i nie oddycha prawidłowo.
2.4. Pozycja bezpieczna (boczna ustalona)
Gdy rażony jest przytomny, należy rozluz
nić jego ubranie w okolicy szyi i klatki
piersiowej oraz ułożyć go w wygodnej pozycji. W pozycji takiej poszkodowany powinien
pozostawać do chwili przewiezienia go do lekarza lub przyjazdu lekarza na miejsce wypadku.
W przypadku stwierdzenia krwawienia, należy dążyć do jego zatrzymania w pierwszej
kolejności, nie czekając na pomoc lekarza. Również gdy rażony jest przytomny, ale ma
oparzenia lub złamania, należy opatrzyć te obrażenia.
Gdy rażony oddycha, ale jest nieprzytomny, nie należy pozostawiać go w dowolnej
pozycji, ale należy go ułożyć w tzw. pozycji bezpiecznej (nazywanej też pozycją boczną
ustaloną). Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej. Każdy z nich zapewnia stabilność,
zapobiega zapadaniu się języka, umożliwia odpływ śliny i ewentualnej treści pokarmowej z
jamy ustnej, a także minimalizuje ucisk na klatkę piersiową, co z kolei ułatwia oddychanie.
Zalecany wariant pozycji bezpiecznej przedstawiono na rysunku 5. W celu ułożenia
poszkodowanego w tej pozycji należy wykonać następujące czynności:
·ð klÄ™czÄ…c z prawej strony poszkodowanego, wyprostować jego obie jego nogi, a jego prawÄ…
rękę ułożyć pod kątem prostym w stosunku do ciała i zgiąć w łokciu tak, aby dłoń była
skierowana do góry (rys. 5 a),
·ð lewÄ… rÄ™kÄ™ poszkodowanego przeÅ‚ożyć w poprzek klatki piersiowej i przytrzymać stronÄ…
grzbietowÄ… przy prawym policzku poszkodowanego (rys. 5 a),
·ð podciÄ…gnąć ku górze lewÄ… nogÄ™ poszkodowanego, tak by zgięła siÄ™ w kolanie bez
odrywania stopy od podłoża (rys. 5 b),
·ð przytrzymujÄ…c dÅ‚oÅ„ poszkodowanego przy policzku, pociÄ…gnąć za zgiÄ™tÄ… wczeÅ›niej nogÄ™
tak, by obrócić go na prawy bok (rys. 5 b),
·ð uÅ‚ożyć lewÄ… nogÄ™ poszkodowanego w taki sposób, aby staw kolanowy i biodrowy byÅ‚y
zgięte pod kątem prostym (rys. 5 c),
·ð odgiąć gÅ‚owÄ™ poszkodowanego ku tyÅ‚owi, w celu udrożnienia dróg oddechowych,
·ð rÄ™kÄ™ poszkodowanego uÅ‚ożyć pod policzkiem tak, by utrzymać gÅ‚owÄ™ w odgiÄ™ciu, twarzÄ…
zwróconą do podłoża, aby umożliwić wydostawanie się treści płynnej z ust.
Nie należy odstępować rażonego i należy go stale obserwować, ponieważ jego stan
może ulec zmianie. Jeżeli poszkodowany pozostaje w pozycji bezpiecznej dłużej niż
30 minut, zaleca się odwrócenie go na drugi bok, aby zwolnić ucisk na leżące niżej ramię.
a) b) c)
Rys. 5. Ułożenie w pozycji bezpiecznej na prawym boku
2.5. Resuscytacja krążeniowo - oddechowa (RKO)
Jeśli u poszkodowanego nie stwierdzono oddechu, należy niezwłocznie przystąpić do
wykonywania resuscytacji krążeniowo - oddechowej (RKO).
U większości osób leżących na plecach przyczyną niedrożności dróg oddechowych jest
zapadający się język, zamykający światło górnych dróg oddechowych (rys. 6 a). Inną
przyczyną niedrożności może być zapełnienie jamy ustno-gardłowej treścią pokarmową lub
innymi wydzielinami, a także obecność innych ciał obcych w jamie ustnej.
a) b) c)
Rys. 6. Etapy udrożniania dróg oddechowych: a) niedrożność spowodowana przygięciem głowy do klatki
piersiowej i przesunięciem języka ku dołowi wskutek opadnięcia żuchwy, b) udrożnienie częściowe przez
odgięcie głowy do tyłu, c) udrożnienie całkowite
W celu udrożnienia dróg oddechowych, po usunięciu ciał obcych z jamy ustnej,
ratujący powinien jedną rękę umieścić na czole rażonego, a drugą włożyć pod kark i unieść
go lekko ku górze (rys. 6 b). Następnie należy odgiąć głowę poszkodowanego do tyłu, wyjąć
rękę spod karku, chwycić za kąty żuchwy i przesunąć ją ku górze do przodu (rys. 6 c).
Przesunięcie żuchwy powoduje większe napięcie mięśni szyi oraz zwiększa światło dróg
oddechowych.
Po udrożnieniu dróg oddechowych, należy przystąpić do zasadniczych czynności
ratowniczych. Klęcząc obok poszkodowanego należy rozpocząć pośredni masaż serca. Masaż
ten polega na rytmicznych uciskach mostka, w wyniku czego dochodzi do zgniatania serca
i wyrzutu krwi do naczyń krwionośnych. Podczas masażu należy przestrzegać następujących
wymogów:
·ð poszkodowany powinien leżeć na twardym podÅ‚ożu,
·ð miejsce ucisku znajduje siÄ™ na mostku - na Å›rodku klatki piersiowej (dolna poÅ‚owa mostka
poszkodowanego) (ciemne pole na rys. 7 a ),
·ð uciski należy wykonywać rÄ™kami wyprostowanymi w stawach Å‚okciowych, tak aby nacisk
nie był kierowany na żebra poszkodowanego (rys. 7 b),
·ð sposób uÅ‚ożenia rÄ…k pokazano rysunku 7 c),
·ð ugiÄ™cie mostka w wyniku ucisku powinno wynosić ok. 5-6 cm (rys. 7 d),
·ð po każdym uciÅ›niÄ™ciu należy zwolnić nacisk, nie odrywajÄ…c rÄ…k od mostka,
·ð czÄ™stotliwość uciÅ›nięć powinna wynosić ok. 100/min.
a) b)
c) d)
Rys. 7. Pośredni masaż serca: a) miejsce ułożenia rąk na mostku, b) sposób uciskania klatki piersiowej,
c), ułożenie rąk - widok z przodu i z boku, d) głębokość ucisku
Uciskanie klatki piersiowej należy połączyć z oddechami ratowniczymi. Sztuczne oddychanie
należy wykonywać z zachowaniem następujących wymogów:
·ð po wykonaniu 30 ucisków klatki piersiowej należy skorygować udrożnienie dróg
oddechowych poszkodowanego,
·ð palcem wskazujÄ…cym i kciukiem dÅ‚oni trzymanej na czole poszkodowanego należy
zacisnąć jego skrzydełka nosowe (rys. 8 a),
·ð biorÄ…c normalny wdech, należy szczelnie objąć usta poszkodowanego swoimi ustami
i wdmuchnąć powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę, obserwując
jednocześnie unoszenie klatki piersiowej (rys. 8 a),
·ð należy uwolnić usta poszkodowanego, obserwujÄ…c jednoczeÅ›nie czy podczas wydechu
opada jego klatka piersiowa (rys. 8 b),
·ð czynność wdmuchiwania powietrza i swobodnego wydechu należy powtórzyć jeszcze
jeden raz,
·ð tak wykonane dwa oddechy ratownicze powinny w sumie trwać ok. 5 sekund.
a) b)
Rys. 8. Sztuczne oddychanie metodÄ… usta-usta: a) wdmuchiwanie powietrza,
b) bierny wydech poszkodowanego
Po wykonaniu opisanych wyżej 2 oddechów ratowniczych, należy ułożyć dłonie
w prawidłowej pozycji na mostku poszkodowanego i powrócić do uciskania klatki piersiowej.
Uciski mostka i oddechy ratownicze należy wykonywać bezprzerwowo na zmianę,
zachowując stosunek uciśnięć do oddechów 30 : 2 (rys. 9).
2x
30x
(100/min)
Rys. 9. Wzajemne powiązanie czynności ratowniczych w resuscytacji krążeniowo-oddechowej
Przez cały czas resuscytacji, ratujący powinien kontrolować zachowanie się
poszkodowanego. Zauważalne powiększanie jego nadbrzusza świadczy o tym, że powietrze
przedostaje się do żołądka. W takiej sytuacji należy obrócić poszkodowanego na bok, jego
usta skierować do podłoża i lekko nacisnąć dłonią nadbrzusze w celu usunięcia powietrza.
Nie wykonanie tej czynności może wywołać wymioty u rażonego.
Czynności ratownicze można przerwać w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego
tylko wtedy, gdy zacznie on reagować: poruszy się, otworzy oczy i zacznie prawidłowo
oddychać. Jeżeli samoistne oddechy nie powracają, ratujący powinien kontynuować
resuscytację aż do przybycia lekarza lub wyczerpania własnych sił.
Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jedna osoba, zalecane jest aby ratujący
zmieniali się co ok. 2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Zmiany powinny być wykonywane
sprawnie, tak aby minimalizować przerwy w uciśnięciach klatki piersiowej. Niezalecane jest
jednoczesne wykonywanie resuscytacji przez 2 osoby (z podziałem funkcji oddychania
i masażu serca).
Przeszkodą w czynnościach sztucznego oddychania może być tzw. hiperwentylacja
ratującego (nadmiar tlenu i niedobór dwutlenku węgla we krwi), której objawami są mroczki
przed oczami i zawroty głowy. W razie wystąpienia takich objawów należy na chwilę
przerwać sztuczne oddychanie, utrzymując głowę porażonego odgiętą ku tyłowi, zrobić
głęboki wydech i nie oddychać przez ok. 15 sekund.
2.6. Resuscytacja krążeniowo - oddechowa
z wyłącznym uciskaniem klatki piersiowej
Badania prowadzone przez Rady Resuscytacji różnych państw pokazały, że wielu
ratujących, a nawet niektórzy wykwalifikowani ratownicy medyczni, niechętnie podejmują
wentylację usta usta, zwłaszcza u nieznanych sobie osób. Przeprowadzone badania dowiodły,
iż w pierwszych minutach zatrzymania krążenia, samo uciskanie klatki piersiowej może być
równie efektywne jak połączenie uciśnięć z wentylacją. Jeżeli drogi oddechowe są
udrożnione, odkształcanie klatki piersiowej podczas jej uciskania oraz pojedyncze resztkowe
oddechy powodują niewielką wymianę powietrza. Ponadto, w krwi tętniczej poszkodowanego
znajdujÄ… siÄ™ rezerwy tlenu, wystarczajÄ…ce na ok. 2 4 minuty.
W świetle powyższych faktów, najnowsze zalecenia Rady Resuscytacji dopuszczają
RKO z wyłącznym uciskaniem klatki piersiowej, jeżeli ratujący nie chce wykonywać
oddechów ratowniczych lub nie posiada ku temu stosowanego przeszkolenia. W takiej
sytuacji, RKO z wyłącznym uciskaniem klatki piersiowej powinna być wykonywana bez
przerw, z częstotliwością co najmniej 100/min (nie więcej niż 120/min).
2.7. Czynności końcowe w ramach pomocy porażonemu
Czynności końcowe przy ratowaniu rażonego, po przywróceniu czynności życiowych,
polegają na opatrzeniu ewentualnych oparzeń, złamań, zwichnięć i krwawień, a także na
zapewnieniu ratowanemu odpowiedniej ilości ciepła, i komfortowej pozycji w oczekiwaniu
na przyjazd wezwanego wcześniej lekarza.
Jeżeli poszkodowany ma rany nie należy ich oczyszczać i przemywać. Nie należy
również usuwać z ran ciał obcych. Powinno się założyć na nie opatrunek.
Zwichnięcia i złamania wymagają unieruchomienia gdy stwierdzi się, że którykolwiek
duży staw (np. bark, łokieć) jest usztywniony, często zniekształcony. Należy wtedy
czymkolwiek unieruchomić kości tworzące ten staw, nie zmieniając ich ustawienia.
Unieruchomienie powinno obejmować przynajmniej połowę długości kości. Jeżeli zachodzi
podejrzenie złamania kości w obrębie kończyn, należy unieruchomić czymkolwiek kończynę,
pamiętając o zasadzie unieruchomienia dwóch stawów sąsiadujących z miejscem złamania.
Jeżeli istnieje jakiekolwiek podejrzenie o uszkodzeniu kręgosłupa, a poszkodowany jest
przytomny i bez krwotoku, obowiązuje bezwzględny zakaz transportu przed przybyciem
lekarza. Uszkodzenie kręgosłupa może wystąpić przy upadku z wysokości, przy tępych
urazach. Porażonego ze złamanym kręgosłupem należy ułożyć na twardym podłożu.
Osoby obsługujące urządzenia wysokiego napięcia (a niekiedy i niskiego napięcia)
mogą ulec oparzeniom nie tylko w wyniku porażenia elektrycznego (w następstwie
przepływu prądu elektrycznego przez ciało), ale także podczas eksploatacji urządzenia (np.
w wyniku działania łuku elektrycznego, dotyku do przedmiotów nagrzanych przez prądy
zwarciowe). Człowiek oparzony, podobnie jak osoba porażona prądem, powinna jak
najszybciej znalez
ć się pod opieką lekarza. Zanim to nastąpi należy osobie poparzonej
udzielić pierwszej pomocy, która powinna być przeprowadzona w sposób fachowy.
Jeżeli osoba poparzona była porażona prądem i jest nieprzytomna to w pierwszej
kolejności należy wykonać czynności związane z reanimacją. Oparzenia spowodowane
działaniem łuku elektrycznego lub otwartego płomienia pogłębia zwykle płonąca odzież
poszkodowanego, którą należy ugasić po odciągnięciu poparzonego od urządzenia
elektrycznego polewając go wodą, narzucając na poparzonego, względnie owijając
poszkodowanego w koc lub prześcieradło. Nie wolno używać płynów gaśniczych. Wskazane
jest polewanie wodą miejsca oparzonego, aby je ochłodzić. Skóra jest złym przewodnikiem
ciepła i pod skórą tkanka może mieć temperaturę podwyższoną do wartości powodującej
uszkodzenie komórek organizmu. Optymalna temperatura stosowanej do chłodzenia wody
wynosi ok. 20 oC. Czas oziębiania miejsc poparzonych powinien wynosić 20 do 30 minut, aż
do ustania bólu.
Po obniżeniu temperatury ciała należy z oparzonych miejsc usunąć ubranie, bieliznę,
pierścionki jeżeli nie są one stopione lub przyklejone do oparzonego miejsca. Na ranę
oparzeniową należy założyć opatrunek przeciwoparzeniowy bądz
inny opatrunek, gazÄ™ lub
czyste prześcieradło. Należy również zadbać o uzupełnienie u oparzonego płynów
ustrojowych podajÄ…c mu do picia, o ile jest przytomny i nie wymiotuje, osolonÄ… wodÄ™ (jedna
łyżeczka do herbaty soli na 1 litr wody), wodę mineralną, wodę wodociągową lub herbatę.
O uzupełnienie płynów ustrojowych należy zadbać tym szybciej, im rozleglejsze jest
oparzenie.
3. PROGRAM ĆWICZENIA
Na stanowisku do ćwiczeń znajduje się koc, na którym układa się manekina Resusci
Anne (do treningu sztucznego oddychania metodą usta  usta i masażu serca). Do dezynfekcji
ust manekina należy stosować chusteczki higieniczne nasączone płynem dezynfekcyjnym.
W ramach ćwiczenia należy:
1. Przećwiczyć na współćwiczących ułożenie boczne ustalone (każdy student).
2. Zapoznać się z instrukcją obsługi manekina Resusci Anne.
3. Zapoznać się z elementami zewnętrznymi manekina i ich przeznaczeniem.
4. Przećwiczyć na manekinie technikę wykonywania sztucznego oddychania metodą usta 
usta (każdy student).
5. Przećwiczyć na manekinie technikę wykonywania pośredniego masażu serca (każdy
student).
6. Wykonać na manekinie czynności ratownicze w sposób zgodny z obowiązującymi
zaleceniami Polskiej Rady Resuscytacji.