1

Rodzaje Transportu

Transport samochodowy (zwany też drogowym) - jedna z gałęzi transportu, w której ładunki i
pasażerowie przemieszczają się po drogach lądowych przy pomocy kołowych środków
transportu (np. pojazdów samochodowych). Usługi transportowe odbywające się z
wykorzystaniem tej gałęzi transportu świadczone są przez przewoźników drogowych.
Do zalet transportu drogowego zalicza się m.in. możliwość dowiezienia ładunku lub pasażera
bezpośrednio na miejsce przeznaczenia (wysoka dostępność). Natomiast wady to m.in.
energochłonność i szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.
Gałąź ta posiada najbardziej rozbudowaną sieć dróg.

Transport samochodowy jest jedną z najważniejszych gałęzi transportu. Przykładowo w
krajach UE-27 odpowiada on za 45,6% wykonanej pracy przewozowej

[1]

. Poniższa tabelka

prezentuje jego wybrane charakterystyki dla wybranych krajów.

Wybrane charakterystyki transportu drogowego dla wybranych państw świata

[2]

Charakterystyka

EU-27
(2005)

USA

(2005)

Japonia

(2005)

Chiny

(2005)

Rosja

(2006)

Polska

(2007)

[3]

Drogi twarde

(długość)

1000km

5000

[4]

6430

942

1931

722

258,9

Drogi twarde

(gęstość)

km/100 km

2

115,6

[4]

66,8

249,3

20,1

4,23

82,8

Autostrady

(długość)

1000km

61,6

194,5

17

41

29

0,66

Autostrady

(gęstość)

km/100 km

2

1,42

2,01

4,5

0,43

0,17

0,2

Praca przewozowa

(ładunki)

mld tkm

1887,6

[4]

1888,2

335,0

869,3

200,9

159,5

Praca przewozowa

(ładunki)

udział procentowy

45,6%

[4]

32,9%

[5]

b.d.

10,8%

4,2%

59,7%

Praca przewozowa

(pasażerowie)

samochody osobowe

mld pkm

4601,7 7253,5

[6]

738,0

[7]

929,2

[8]

b.d.

patrz niżej

Praca przewozowa

(pasażerowie)

autobusy/autokary/trolejbusy

mld pkm

522,6

226,8

88,0

patrz wyżej 138,8

27,4

[9]

Typy transportu drogowego

Ustawa o transporcie drogowym w rozdziale 1, art. 4 wprowadza podziały transportu
drogowego:



wg kryterium działalności gospodarczej:

o

transport zarobkowy

o

transport niezarobkowy – prowadzony na potrzeby własne



wg kryterium terytorialnego

o

krajowy transport drogowy – transport zarobkowy charakteryzujący się tym, że
całość przewozów odbywa się przy zastosowaniu pojazdów samochodowych
lub zespołów pojazdów zarejestrowanych w kraju, na drodze, której początek,

2

koniec oraz trasa przejazdu znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.

o

międzynarodowy transport drogowy – podobne wymagania, jak w transporcie
krajowym z tą różnicą, że punkt początkowy lub docelowy może znajdować
się poza granicami kraju.

Transport drogowy może być częścią składową mieszanych gałęzi transportu, takich jak:
transport kombinowany, transport bimodalny, transport multimodalny, transport
intermodalny, czy też transport współmodalny. Jest również elementem transportu
miejskiego.

Historia

Początki transportu drogowego sięgają VI w. p.n.e., kiedy to rozwijały się ścieżki, dominował
ruch pieszy, a w Persji i Grecji powstały pierwsze niewielkie odcinki dróg o twardej
nawierzchni

[.

W Polsce budowa pierwszej drogi o nawierzchni twardej nastąpiła na przełomie

XIX i XX w. w okolicach Łodzi i Wrocławia.

Transport drogowy przyjął swój współczesny wygląd w wyniku rozwoju motoryzacji.

Infrastruktura

Infrastruktura transportu drogowego

Infrastrukturę transportu samochodowego podzielić można analogicznie jak infrastruktury
innych gałęzi transportu na infrastrukturę liniową (drogi) i punktową – np. węzły drogowe,
przystanki autobusowe, centra logistyczne i punkty przeładunkowe, jak również mające
charakter pomocniczy, np. parkingi, stacje benzynowe, myjnie samochodowe, czy też stacje
kontroli pojazdów lub stacje obsługi pojazdów (warsztaty).

Infrastruktura liniowa

Podstawowy podział dróg obejmuje drogi gruntowe i drogi twarde. Inna klasyfikacja zakłada
podział na ogólnodostępne na określonych warunkach drogi publiczne oraz drogi
niepubliczne (wewnętrzne, prywatne).

Oprócz tego wyróżnić można jeszcze trzy podziały dróg publicznych, wg następujących
kryteriów

[11]

:

1. Kryterium funkcji w sieci drogowej

[12]

:

1. krajowe – mogące stanowić również odcinki dróg międzynarodowych
2. wojewódzkie
3. powiatowe
4. gminne
5. lokalne
6. miejskie (ulice)
7. zakładowe

2. Kryterium stopnia dostępności i obsługi przyległego terenu:

3

1. autostrady – dostęp do nich jest zapewniony wyłącznie dla pojazdów

samochodowych przez węzły na przecięciach z wyselekcjonowanymi drogami
publicznymi, ruch bezkolizyjny, zawsze wyposażone we dwie, trwale
rozdzielone jezdnie jednokierunkowe

2. drogi ekspresowe – dostęp zapewniony jest przez węzły jak i przez

skrzyżowania jednopoziomowe, dopuszcza się kolizje, które mogą wystąpić na
jednopoziomowych skrzyżowaniach lub przecięciach z niektórymi drogami
publicznymi, może być drogą dwu lub jednokierunkową, zależnie od wielkości
natężenia ruchu

3. drogi ogólnodostępne (jedno- lub dwujezdniowe) – wszystkie pozostałe, które

można zaliczyć do dróg na podstawie pierwszego kryterium

3. Kryterium kwalifikacji technicznej:

1. klasy I – autostrady i drogi o podobnych parametrach (np. międzynarodowe)
2. klasy II – magistrale przeznaczone wyłącznie dla pojazdów samochodowych
3. klasy III – drogi jednojezdniowe, ruch mieszany o znaczeniu ogólnokrajowym

lub międzynarodowym

4. klasy IV – ruch mieszany o znaczeniu regionalnym lub wewnątrz-regionalnym
5. klasy V – drogi lokalne

Środki transportu

Podstawowy podział środków transportu obejmuje środki przeznaczone do przewozu osób
oraz środki przeznaczone do przewozu ładunków

[11]

. Aczkolwiek należy zauważyć, iż środki

zaliczane do pierwszej grupy zazwyczaj posiadają pewną przestrzeń przeznaczoną na
transport ładunków i vice versa. Istnieją również rozwiązania pośrednie - pojazdy
przystosowane do przewozu zarówno osób, jak i ładunków (samochody towarowo-osobowe).

Środki transportu do przewozu osób podzielić można na indywidualne środki transportu oraz
środki transportu zbiorowego. Do pierwszej grupy można zaliczyć np. rowery, motorowery,
motocykle oraz samochody osobowe. Do drugiej natomiast autobusy (wszelkich rozmiarów
od mikrobusów, po autobusy duże), autokary oraz trolejbusy. Specyficzną funkcję w
indywidualnych przewozach osób pełnią taksówki. Innym ciekawym środkiem transportu
wykorzystywanym do przewozu osób jest autobus torowy. Łączy on niektóre zalety
transportu szynowego i transportu drogowego. Na uwagę zasługuje również koncepcja car-
poolingu mająca na celu zwiększenie ilości osób przemieszczających się jednocześnie w
jednym środku transportu, co przyczynia się do ograniczenia efektu kongestii na drogach
(szczególnie w miastach), a tym samym do ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko
naturalne

[13]

.

Środki transportu do przewozu ładunków to m.in. wszelkiego rodzaju samochody dostawcze,
samochody ciężarowe (o nadwoziu uniwersalnym, specjalizowanym albo specjalnym),
ciągniki oraz pociągi drogowe. Wyróżnia się trzy technologie przewozu ładunków:
uniwersalną, specjalizowaną i zunifikowaną. W zależności od przystosowania do określonej
technologii, poszczególne pojazdy posiadają różnice w budowie

[11]

.

Inny podział środków transportu uwzględnia pojazdy silnikowe oraz pojazdy bezsilnikowe
(przyczepy i naczepy)

[11]

.

Spośród środków transportu drogowego o znaczeniu raczej historycznym wyróżnić można
pojazdy zaprzęgowe.

Wytwarzaniem kołowych środków środków transportu zajmuje się przemysł środków
transportu.

4

Uwarunkowania prawne

Transport drogowy jest jedną z bardziej uregulowanych prawnie sfer działalności człowieka.
Jest obiektem regulacji szeregu konwencji międzynarodowych, jak również prawodawstwa
krajowego.

Konwencje i regulacje międzynarodowe



Konwencja wiedeńska o ruchu drogowym – regulująca zasady poruszania się po
drogach



Konwencja CMR – określająca wzór międzynarodowego listu przewozowego



Konwencja ADR – dotycząca transportu materiałów niebezpiecznych



Konwencja TIR – dotycząca tranzytu towarów samochodami ciężarowymi w
transporcie międzynarodowym



Konwencja ATP – dotycząca przewozów towarów szybkopsujących się



Umowa AETR – dotycząca czasu pracy kierowców



Umowa INTERBUS – dotycząca międzynarodowych przewozów pasażerskich

Regulacje krajowe

Z regulacji krajowych na terenie Polski wyróżnić można:



Ustawa o transporcie drogowym

]

– regulująca zasady prowadzenia zarobkowego

transportu drogowego oraz zasady działania Inspekcji Transportu Drogowego



Ustawa "Prawo przewozowe – określająca wzory listu przewozowego, innych
dokumentów oraz zasady zawierania umów o przewóz



Ustawa o czasie pracy kierowców – będąca dopełnieniem konwencji AETR

Oprócz powyższych wymienić można również kodeksy drogowe, które regulują zasady
poruszania się po drogach – zarówno pod względem organizacyjnym, jak i technicznych
wymagań stawianych pojazdom.

Organizacje

Jedną z ważniejszych międzynarodowych organizacji skupiających podmioty związane z
transportem drogowym (np. krajowe zrzeszenia transportu drogowego, producenci pojazdów)
jest założona w 1948 roku Unia Transportu Drogowego

[23]

. Skupia ona 179 członków z 74

krajów i odpowiada m.in. za reprezentowanie interesu przewoźników drogowych, jak również
jest międzynarodowym poręczycielem karnetów TIR

[24]

.

Transport lotniczy

Cywilny transport lotniczy w Polsce zapoczątkowany został w 1919 r. pierwszym przelotem
z pasażerami na trasie z Poznania do Warszawy. W 1923 r. uruchomiono regularne linie
lotnicze z Warszawy do Gdańska i Lwowa, a w 1929 r. powstało przedsiębiorstwo Polskie
Linie Lotnicze LOT. Obecnie transport ten stopniowo podlega modernizacji, wymianie
podlegają starsze typy samolotów. W 1992 r. oddano na Okęciu w Warszawie duży i
nowoczesny port lotniczy Warszawa - Okęcie. PLL "LOT" obsługują ponad 97 linii
lotniczych w tym 10 krajowych. Połączenia zagraniczne prowadziły z Warszawy do
wszystkich ważniejszych stolic europejskich oraz do Nowego Jorku, Chicago, Montrealu,
Pekinu, Delhi, Bangkoku, Stambułu, Dubaju i Kairu.

5

Transport przesyłowy (specjalny)
Transport przesyłowy polega na przenoszeniu (przesyłaniu) ładunków rurociągami,
taśmociągami lub przewodami. Jego specyficzną cechą jest przystosowanie sieci do
przesyłania tylko jednego rodzaju ładunku. Jego zaletą jest szybkość przesyłania ładunków
oraz relatywnie niskie koszty transportu.
Rurociągami przesyła się ropę naftową, gaz ziemny, wodę, węgiel kamienny (USA, stan
Ohio) oraz inne ciecze i gazy, np. mleko w Szwajcarii.
Taśmociągi służą do transportu ładunków sypkich, dlatego mają największe zastosowanie w
górnictwie.
Przewodami przesyłana jest energia elektryczna o wysokim napięciu.
Na świecie rurociągami transportuje się ok. 90% ropy naftowej i ponad 95% gazu ziemnego.

Transport morski i śródlądowy

Żegluga jest jednym z najstarszych rodzajów transportu. Jej zaletą są przede wszystkim niskie
koszty przewozu dużej ilości towarów na znaczne odległości, dlatego statkami morskimi i
śródlądowymi przewozi się głównie surowce i półprodukty o dużej objętości i masie.
Transport wodny śródlądowy odbywa się po rzekach, jeziorach i łączących je kanałach,
rozwija się więc głównie na obszarach o sprzyjających warunkach naturalnych.

Największe śródlądowe szlaki żeglugowe znajdują się w:
Ameryka Północna: Kanada, Stany Zjednoczone, Kostaryka
Ameryka Południowa: Brazylia
Afryka: Nigeria, RPA, Libia, Egipt
Azja: Japonia, Korea Północna i Południowa, Chiny
Europa-Holandia, Wielka Brytania oraz europejska część Rosji

Do przewozu towarów używa się wielu wyspecjalizowanych statków:
a) masowców, przeznaczonych głównie do przewozu suchych ładunków masowych luzem, tj.
bez opakowania, wsypywanych bezpośrednio do ładowni, jak np. węgiel, ruda, nawozy
mineralne, zboża, siarka granulowana, a także blach, stali w innej postaci (szyn, kęsów
hutniczych), papieru w rolach, czy kontenerów
b) drobnicowców, przeznaczonych do przewozu drobnicy, czyli towarów przemysłowych
liczonych w sztukach, zapakowanych w skrzynie, beczki, bele, worki i inne rodzaje
opakowań, lub bez opakowania, jak samochody
c) kontenerowców, przeznaczonych do przewozu kontenerów, przy założeniu ich pionowego
załadunku i wyładunku
d) tankowców, przeznaczonych do transportowania materiałów płynnych, tj. ropy naftowej, a
także jednostki przystosowane do przewozu skroplonego gazu
e) chemikaliowców, przeznaczony do przewozu płynnych chemikaliów

Najbardziej istotny dla międzynarodowej wymiany handlowej jest przewóz towarów drogą
morską. W ten sposób transportuje się około 70% wszystkich ładunków w handlu
międzynarodowym.

PLUSY: niskie koszty, możliwość przewiezienia dużej ilości towarów
MINUSY: długi czas transportu, zależność od warunków pogodowych, konieczność regulacji
zbiorników wodnych, będących szlakami
żeglugi i budowy portów śródlądowych

6

TRANSPORT WODNY

Transport wodny – (Żegluga, kabotaż) – jedna z form komunikacji. Oznacza
w szczególności przewóz statkami, w celach zarobkowych, pasażerów i ładunków, przez
wody morskie lub śródlądowe. Do przewozu towarów używa się wielu wyspecjalizowanych
statków: masowców, drobnicowców, kontenerowców, tankowców, chemikaliowców i innych.
Przewozy pasażerskie stanowią znikomy odsetek ogólnego transportu ludzi, a to ze względu
na długi czas podróży. Jedynie w niektórych regionach świata, na przykład na obszarach
o silnie rozwiniętej linii brzegowej lub w państwach wyspiarskich, ważną rolę odgrywa
komunikacja promowa.

Żegluga wg obszaru działania

W zależności od obszaru działalności żeglugę można podzielić na:



żeglugę morską



żeglugę przybrzeżną



żeglugę śródlądową

Żegluga morska

Żegluga morska realizowana jest między portami morskimi za pomocą wyspecjalizowanych
statków, np.:



statków pasażerskich do przewozu osób



statków typu RORO do przewozu samochodów ciężarowych i wagonów kolejowych
z towarem



kontenerowców do przewozu towarów w kontenerach



gazowców rozmaitego rodzaju do przewozu gazu w różnej postaci



tankowców do przewozu towaru płynnego, głównie produktów przemysłu naftowego



drobnicowców do przewozu towarów liczonych w sztukach



masowców do przewozu towarów sypkich

Ze względu na rejon pływania żeglugę podzielić można na:



żeglugę krajową – podróże po morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym
(patrz niżej żegluga przybrzeżna)



żeglugę bałtycką – podróże przybrzeżne po Morzu Bałtyckim do 10° długości
geograficznej wschodniej



żeglugę międzynarodową – podróże po obszarach morskich innych niż wymienione
powyżej, zwana też żeglugą wielką

Żegluga przybrzeżna

Żegluga przybrzeżna ogranicza się do rejonu wód przybrzeżnych. W Polsce rejon ten dotyczy
wód do 20 mil morskich od brzegu. Żeglugę przybrzeżną uprawiają statki o małej zdolności
żeglugowej wynikającej z ich konstrukcji (np. małe wymiary, niewielkie zanurzenie).

7

Jednostki wchodzące w skład tej floty nazywane są białą flotą, a zaliczają się do niej nieduże
statki pasażerskie zarówno o charakterze komunikacyjnym, jak i wycieczkowo-rekreacyjnym.
Mała zdolność żeglugowa tych statków rekompensowana jest różnorodnością floty: w jej
składzie można znaleźć tramwaje wodne, wodoloty, małe wycieczkowce (w tym
bocznokołowce), repliki statków dawnych czy też stylizowane na sławne statki przeróbki
kutrów rybackich. Głównymi ośrodkami żeglugi przybrzeżnej w Polsce są Gdańsk i Szczecin,
a firmami z największymi tradycjami w tej dziedzinie Żegluga Gdańska i Żegluga
Szczecińska.

Żegluga śródlądowa

Żegluga śródlądowa odbywa się po zbiornikach śródlądowych i ciekach. Odbywa się ogólnie
w warunkach znacznie bardziej komfortowych niż żegluga morska, co stawia środkom
transportu wodnego śródlądowego znacznie mniejsze wymagania, przez co umożliwia
również bardziej uniwersalne ich wykorzystanie. Jedynym poważnym mankamentem jest
możliwość uprawiania tej żeglugi na mniejszą skalę, jeśli chodzi o jednorazową ilość
transportowanych osób lub ładunków. Specyfiką tej żeglugi jest również występowanie
różnorodnych przeszkód – mielizny, mosty, śluzy itp. Żegluga ta charakteryzuje się
stosowaniem statków wodnych o mniejszej autonomiczności, używaniem jednostek
pływających o mniejszych parametrach niż na morzu (długość, głębokość, wyporność, moc,
ładowność itp.), możliwością wykorzystywania zestawów jednostek pływających – zarówno
pchanych, jak i ciągniętych.

Znacznie łatwiej jest zejść na ląd lub wyładować zawartość jednostki, gdyż praktycznie
żegluga ta odbywa się bezpośrednio w sąsiedztwie brzegu (cieki) lub w relatywnie niewielkiej
odległości (zbiorniki wodne). Wszelkie krytyczne sytuacje – zarówno ze względu na
bezpieczeństwo osób i ładunków, jak i niesprawność samego sprzętu pływającego, są mniej
groźne z względu na zazwyczaj bliską obecność pełnej infrastruktury cywilizacyjnej (szpitale,
warsztaty, środki łączności, transport lądowy, dostępność wszelkich służb), a zagrożenie
krytycznymi warunkami pogodowymi jest mniejsze, gdyż nie występują one na tak dużą skalę
jak na morzu. Dlatego też do obsługi śródlądowych środków transportu wodnego są
wymagane niższe kwalifikacje od osób ich obsługujących, co nie zmienia faktu, że wymagane
są specjalistyczne kwalifikacje ze względu na charakter cieków i akwenów.

Żegluga wg charakteru

Wg innych kryteriów podziału występują jeszcze:



żegluga kabotażowa



żegluga liniowa



żegluga trampowa



żegluga wahadłowa

Żegluga kabotażowa

Żegluga kabotażowa lub kabotaż to żegluga pomiędzy portami tego samego państwa. Jeśli
odbywa się w obrębie jednego morza nazywana jest kabotażem małym. Jeśli porty te znajdują
się na różnych morzach to mówimy o kabotażu wielkim. Często kabotażem nazywa się
ogólnie żeglugę przybrzeżną.

Żegluga liniowa

8

Żegluga liniowa odbywa się na stałych trasach według określonego rozkładu rejsów.

Żegluga trampowa

Żegluga trampowa lub tramping to rodzaj żeglugi bez stałego rozkładu rejsów; przewóz
najczęściej całookrętowych ładunków wynikający z aktualnego zapotrzebowania rynku
przewozowego.

Żegluga wahadłowa

Żegluga wahadłowa to forma żeglugi odbywająca się wyłącznie między dwoma konkretnymi
portami lub przystaniami. W zależności od akwenu, który ma do pokonania statek może
zaliczać się do żeglugi morskiej, przybrzeżnej lub śródlądowej. W skład floty obsługującej
taką formę transportu najczęściej wchodzą różnej wielkości promy z furtami dziobowymi
i rufowymi umożliwiającymi wjazd i wyjazd pojazdów z obu stron statku.

Rodzaje żeglugi w polskim prawie

Podział na rodzaje żeglugi został określony w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 1 lipca 2002 w sprawie wymagań dotyczących technicznego
i pozatechnicznego bezpieczeństwa żeglugi jednostek pływających Straży Granicznej. Poza
niżej

wymienionymi

prawodawca

wyszczególnia

także

żeglugę

śródlądową

i międzynarodową.

Żegluga bałtycka

Żegluga bałtycka oznacza żeglugę po Morzu Bałtyckim i innych morzach zamkniętych
o podobnych warunkach żeglugowych, a także żeglugę na morzach otwartych do 50 mil
morskich od miejsca schronienia, z dopuszczalną odległością między dwoma miejscami
schronienia do 100 mil morskich.

Żegluga przybrzeżna

Żegluga przybrzeżna oznacza żeglugę w odległości nie większej niż 20 mil morskich od
brzegu w rejonie Morza Bałtyckiego lub innego morza zamkniętego o podobnych warunkach
żeglugowych.

Żegluga krajowa

Żegluga krajowa oznacza żeglugę na wodach morskich w odległości nie większej niż 12 mil
morskich od brzegu morskiego Rzeczypospolitej Polskiej.

Żegluga osłonięta

Żegluga osłonięta oznacza żeglugę na akwenie Zalewu Szczecińskiego i Wiślanego oraz po
Zatoce Gdańskiej na zachód od linii łączącej punkt na Mierzei Helskiej o współrzędnych
54°35' szerokości geograficznej północnej i 18°49' długości geograficznej wschodniej
z punktem na Mierzei Wiślanej o współrzędnych 54°22' szerokości geograficznej północnej
i 18°57' długości geograficznej wschodniej.

9

Żegluga portowa

Żegluga portowa oznacza żeglugę w obrębie portów, łącznie z Roztoką Odrzańską, do linii
równoleżnika przechodzącego przez Bramę Torową nr 4 na Kanale Piastowskim i Zalewie
Kamieńskim.

Główne porty

Polskie:

 Gdańsk
 Gdynia
 Świnoujście
 Szczecin
~

Darłowo

~

Elbląg

~

Hel

~

Kołobrzeg

~

Łeba

~

Police

~

Władysławowo

~

Ustka

Świata:

 Rotterdam (Holandia) – przeładunek przeładunek mln ton: 291,6
 Singapur (Singapur) – 238,4
 Kobe (Japonia) – 169,6
 Chiba (Japonia) – 168,3
 Szanghaj (Chiny) – 139,6
 Nagoja (Japonia) – 130,9
 Jokohama (Japonia) – 122,5
 Antwerpia (Belgia) – 103,7
 Hongkong (Chiny) – 102,4
 Kitakyushu (Japonia) – 98,7

Transport rurociągowy

Transport rurociągowy - transport dóbr poprzez rurociągi. Najczęściej przesyłane są ciecze i
gazy, ale istniały także pneumatyczne rury mogące transportować ciała stałe z
wykorzystaniem powietrza pod ciśnieniem.

W przypadku gazów i cieczy każda chemicznie stabilna substancja może być przesyłana
przez rurociąg. Istnieją więc rurociągi transportujące ścieki, wodę lub nawet piwo.

Najważniejsze z ekonomicznego punktu widzenia są rurociągi transportujące ropę naftową i
gaz ziemny.

Rurociągi ropy naftowej i gazu ziemnego [edytuj]

Mówiąc o transporcie znacznych ilości ropy naftowej i gazu ziemnego na powierzchni,
transport rurociągowy jest jedyną ekonomicznie opłacalną drogą. W porównaniu do kolei, ma

10

mniejszy koszt na jednostkę i większą przepustowość. Chociaż rurociągi można budować
nawet pod morzem, to jest to bardzo wymagający ekonomicznie i technicznie proces, więc
większość ropy naftowej jest transportowana na morzu przez tankowce.

Rurociągi ropy naftowej są wykonane ze stalowych rur o wewnętrznym przekroju 30 do 120
cm. Tam gdzie to możliwe, są budowane na powierzchni ziemi. Ropa naftowa jest
utrzymywana w ruchu przez system stacji pomp, budowanych wzdłuż rurociągu i zwykle
płynie z prędkością około 1 do 6 m/s.

Wypadki

Przy rurociągach przenoszących łatwopalne lub wybuchowe materiały takie jak gaz ziemny
lub ropa naftowa mogą występować problemy z utrzymaniem bezpieczeństwa.



4 czerwca 1989 - Iskry z dwóch przejeżdżających pociągów spowodowały eksplozję
gazu wyciekającego z rurociągu LPG w pobliżu Ufy w Rosji. Zginęło do 645 osób.



17 października 1998 - pod Jesse w Nigerii rurociąg ropy naftowej eksplodował
zabijając około 1200 mieszkańców wsi - był to najtragiczniejszy z wielu podobnych
wypadków w tym kraju.



10 czerwca 1999 - wyciek rurociągu w Bellingham w stanie Waszyngton. Opary z
wycieku eksplodowały, zabijając dwoje dzieci.



30 lipca 2004 - ważny rurociąg gazu ziemnego eksplodował w Ghislenghien w Belgii,
blisko Ath (trzydzieści kilometrów na południowy zachód od Brukseli), zabijając co
najmniej 23 ludzi i raniąc 122, część krytycznie.



26 grudnia 2006 - ponad 260 osób zginęło w wyniku eksplozji rurociągu naftowego w
Nigerii.

Kolej regionalna

Przewozy regionalne- przewozy zawierające się w granicach jednego lub łączące sąsiednie
województwa.

Organizowanie (rozumiane jako opracowanie i wprowadzenie planu połączeń oraz zlecenie
ich obsługi przewoźnikom), zlecanie i dotowanie regionalnych przewozów pasażerskich jest
od 2001 roku zadaniem samorządu wojewódzkiego.

Podział kolejowych polączeń regionalnych

Wśród kolejowych połączeń regionalnych wyróżnić można:



Pociągi przyspieszone, czyli tzw. ekspresy regionalne, łączące duże miasta, z
postojami na wybranych stacjach pośrednich.



Podmiejskie pociągi osobowe kursujące na liniach magistralnych i drugorzędnych, z
postojami na wszystkich stacjach i przystankach, z wyjątkiem przystanków
zastrzeżonych dla kolei miejskich w aglomeracjach.



Pociągi kolei miejskich obsługujące relacje pomiędzy miastami obszaru
aglomeracyjnego z obsługą wszystkich przystanków, często korzystające z
wydzielonego torowiska oraz numeracji linii, korzystające czasami z wydzielonego
systemu torowego lub zasilania.

11



Pociągi kolei dojazdowych obsługujące relacje w kierunku stacji na linii magistralnej
bądź centrum przesiadkowego, korzystające czasami z wydzielonego systemu
torowego (np. kolej wąskotorowa) lub zasilania.

Kolej lokalna

Kolej lokalna - kolej o znaczeniu lokalnym, zwykle o ograniczonych parametrach w zakresie
dopuszczalnej prędkości, masy pociągów i typów taboru, często kolej wąskotorowa, służąca
do transportu osób i ładunków na obszarach, gdzie budowa kolei o normalnych parametrach
ze względu na warunki terenowe, gęstość zabudowy lub z przyczyn ekonomicznych jest (lub
była) nieracjonalna lub niewykonalna.

Kolej podmiejska

Kolej podmiejska – potoczne określenie kolei aglomeracyjnej (SKM) obsługującej zespoły
miast i ich okolice. Ruch musi się odbywać regularnie. Może być organizowany na mocy
kontraktu z przewoźnikiem odnoszącego się do transportu pasażerów w obrębie obszaru
zurbanizowanego albo pomiędzy obszarem zurbanizowanym i terenami zewnętrznymi.

W przewozach tego typu używa się wagonów ciągniętych/pchanych przez lokomotywy, lub
częściej zespołów trakcyjnych, a na liniach niezelektryfikowanych zazwyczaj szynobusów.

Najczęściej stosuje się bilety wielo-przejazdowe lub uproszczoną taryfę opłat.

Kolej podmiejska służy głównie do obsługi codziennych dojazdów do pracy, co oznacza że
dla każdego odcinka podróży (np. między dwiema stacjami) więcej niż 50% średnio-
dziennych przewozów dokonywana jest przynajmniej trzy razy w tygodniu.

Szybka kolej

Jeden z pierwszych szybkich pociągów – Shinkansen serii 0 – na dworcu w Fukuyamie

Szybka kolej lub kolej dużych prędkości, system kolejowego transportu publicznego
pozwalającego na wykonywanie przewozów pasażerskich z prędkościami przekraczającymi
300 km/h.

Kryterium uznania kolei za szybką jest prędkość handlowa pociągów, ale jest ona różna w
różnych krajach i przykładowo we Włoszech wynosi 200 km/h a w USA 145 km/h (np. we
Francji nie są to już pociągi uznawane za szybkie).

Termin szybka kolej odnosi się zwykle do całości usługi transportowej i związanej z nią
infrastruktury, a nie tylko do taboru kolejowego. Tak więc do funkcjonowania szybkiej kolei
niezbędne są nie tylko szybkie pociągi, ale również specjalne linie kolejowe, zwykle także
dworce kolejowe oraz odrębne systemy biletowe.

Najbardziej zaawansowane systemy szybkiej kolei istnieją w Japonii, Francji, Niemczech,
Hiszpanii, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Korei Południowej.

W Polsce budowa linii szybkiej kolei, która ma łączyć pięć miast położonych w środkowej
części kraju (Warszawę, Łódź, Kalisz, Wrocław, Poznań), może rozpocząć się w 2014

[1]

.

Trasy szybkich kolei

12

Proponowane trasy szybkich kolei w USA

Od początku istnienia szybkich kolei służą one głównie połączeniom między centrami
wielkich miast, takimi jak Paryż - Lyon we Francji, Tokio - Osaka w Japonii czy Berlin -
Frankfurt nad Menem w Niemczech. Jedyną istniejącą obecnie trasą szybkiej kolei w Stanach
Zjednoczonych jest Northeast Corridor Boston – Nowy Jork – Waszyngton, choć w planach
jest budowa wielu nowych linii tego typu.

Również planowana polska trasa szybkiej kolei Warszawa – Łódź – Poznań/Wrocław (tzw.
linia "Y") jest odpowiedzią na potrzebę szybkiej komunikacji kolejowej między
największymi miastami kraju.

Z ekonomicznego punktu widzenia, szybka kolej jest zorientowana przede wszystkim na
podróżujących w interesach. Tym niemniej coraz powszechniejsze jest używanie szybkich
pociągów przez ludzi podróżujących w celach prywatnych, szczególnie wypoczynkowych.
Dzięki relatywnie niskim cenom, niższym często niż w przypadku transportu lotniczego,
szybkie pociągi stały się popularnym środkiem transportu.

Szybka kolej stała się również w wielu przypadkach czynnikiem przyspieszającym rozwój
ekonomiczny obszarów, do których docierała. W chwili obecnej niektóre planowane trasy
szybkich kolei mają za cel pierwszoplanowy połączenie obszarów wysoko rozwiniętych
ekonomicznie z biedniejszą prowincją, jak na przykład linia Madryt – Sewilla w Hiszpanii,
czy Amsterdam – Groningen w Holandii.

Historia

Kolej była pierwszym efektywnym środkiem masowego transportu lądowego, pozostając, do
czasu upowszechnienia się transportu samochodowego w latach 20. XX w., monopolistą w tej
dziedzinie. Po II wojnie światowej, rozbudowa infrastruktury drogowej uczyniła komunikację
samochodową wydajnym środkiem komunikacyjnym, jednocześnie rozwijało się również
lotnictwo cywilne. Transport kolejowy, szczególnie pasażerski, stracił na znaczeniu. W
szczególności załamanie przeżyła kolej pasażerska w Stanach Zjednoczonych, gdzie władze
nie przywiązywały do niej takiej wagi jak miało to miejsce w Europie.

Jeden z podstawowych filarów francuskiej sieci szybkich kolei, pociąg TGV Réseau, na
dworcu Paris-Nord

Transport drogowy, jak i lotniczy, mimo posiadania wielu zalet, nie jest jednak rozwiązaniem
zapewniającym wysoką prędkość podróży na odległościach rzędu 300-1000 km, szczególnie

13

w obszarach silnie zurbanizowanych. Rozwój środków transportu szynowego, ukierunkowany
na zwiększenie ich prędkości, rokował nadzieje na znaczne przyspieszenie tego typu podróży.

Pierwsza szybka kolej, we współczesnym znaczeniu tego określenia, powstała w Japonii.
Linię kolejową Tokaido Shinkansen, otwarto w 1964 r. Pociągi klasy Shinkansen serii 0,
zbudowane przez firmę Kawasaki Heavy Industries, osiągały prędkości rzędu 200 km/h na
trasie Tokio – Nagoja – Kioto – Osaka.

Japońskie doświadczenia stały się inspiracją dla kolei francuskich. Francja, prowadząca
doświadczenia nad wieloma metodami szybkiego transportu, ostatecznie zdecydowała się na
budowę sieci szybkich kolei w oparciu o tradycyjną technikę kolejową, wykorzystującą nowo
zbudowane linie kolejowe i zespoły trakcyjne o specjalnej konstrukcji. Pierwszy pociąg TGV
wyruszył na trasę Paryż – Lyon w 1981 r.

Od tego czasu kolejne kraje wdrażały systemy szybkiej kolei, oparte o produkty krajowego
przemysłu lub o pozyskaną technologię. Szybka kolej, pomyślana w dużej mierze jako
metoda walki o pasażerów z transportem lotniczym i samochodowym, odniosła
niezaprzeczalny sukces. W chwili obecnej szybka kolej funkcjonuje w wielu krajach Europy i
Azji, istnieje też wiele projektów budowy nowych tras szybkich kolei.

Szybka kolej miejska

Jeden z nowych pociągów warszawskiej SKM. Sieć 7 linii SKM w aglomeracji warszawskiej
ma być alternatywą dla metra

Szybka kolej miejska (także skm, kolej miejska, niem. Stadt-Schnellbahn, S-Bahn) -
wysokowydajny system kolejowy przeznaczony dla lokalnego transportu pasażerskiego w
dużych miastach i zespołach miejskich. Dla kolei miejskich charakterystyczne są prędkości
handlowe 2-3 razy wyższe od osiąganych przez autobusy miejskie i duża częstotliwość
kursowania pociągów.

SKM na świecie

W Europie liczba systemów kolei miejskiej wynosi ponad 60. Dokładne oszacowanie nie jest
możliwe, ponieważ wydzielone organizacyjnie systemy często zlewają się i zazębiają, jak np.
w Szwajcarii, lub też świetnie działający system kolejowy z częstotliwościami typowymi dla
skm, który obsługuje całe powierzchnie Belgii, Holandii, gdzie normą jest wysoka
częstotliwość (pociągi z częstotliwościami dochodzącymi do 3 minut w szczycie) w obrębie
aglomeracji.

W niektórych krajach działalność ta przynosi zyski (np. w Japonii prywatne koleje miejskie
przynoszą średnio 22% zysku), jednak w Europie najczęściej korzystają z gminnego lub
państwowego dofinansowania. W Tokio obsługiwany przez 29 przewoźników system kolei
miejskich obsługuje aż 54% wszystkich podróży realizowanych przez mieszkańców i ma
większy udział w rynku przewozowym niż motoryzacja indywidualna.

System kolei miejskiej w Berlinie (S-Bahn Berlin GmbH) przewozi rocznie 291 mln
pasażerów, a więc o 30% więcej niż wszystkie koleje w całej Polsce razem wzięte. Pociągi
miejskie mają stałe relacje i częstości kursowania, a linie są ponumerowane. Na głównej linii
Berlina pociągi kursują w szczycie nawet co 90 sekund. W Niemczech działa 17 takich
systemów S-Bahn i wciąż powstają kolejne.

14

W krajach francuskojęzycznych używana jest nazwa Réseau expres régional, RER.
Największym systemem jest paryska RER, przewożąca pięcioma liniami (z licznymi
rozgałęzieniami) 1,1 mld pasażerów rocznie.

Metro

Metro to potoczne określenie (wywodzące się od ang. Metropolitan Railway) szybkiej kolei
miejskiej, z niezależnym całkowicie lub częściowo, podziemnym korytarzem. Charakteryzuje
się wysokimi peronami, wagonami jeżdżącymi pojedynczo lub w układach
wielowagonowych, rozwijającymi wysoką prędkość i osiągającymi duże przyspieszenia, na
torach oddzielonych od innego typu ruchu specjalną sygnalizacją. W 15 starych krajach UE
istnieje obecnie przeszło 30 systemów metra, ostatnie inwestycje to systemy w: Tuluzie
(1993), Neapolu (1995), Warszawie (1995), Bilbao (1997), Atenach (1998), Katanii (1999),
Kopenhadze (październik 2002), Porto (grudzień 2002) i Turynie (2005).

Budowa stacji metra w Pradze

W 1845 został otwarty podziemny tunel kolejowy, ciągnący się ok. 500 m pod ulicami
Brooklynu (obecnie Nowy Jork). Pierwsza prawdziwa linia podziemna, z podziemnymi
stacjami została otwarta w Londynie już 10 stycznia 1863. Zbudowana płytko metodą
odkrywkową, łączyła ulice Bishop's Road (Paddington) i Farringdon i miała długość 6 km.
Londyńskie metro szybko się rozrastało i powstawały kolejne linie. W 1890 otwarta została
pierwsza zelektryfikowana linia na świecie obsługiwana przez City & South London Railway,
jednak na większości linii do 1905 wagony ciągnięte były przez lokomotywy parowe, co
wymagało zastosowania wiatraków i szybów dla wentylacji tuneli z dymu węglowego.
Pierwszym tunelem pod wodą był tunel pod Tamizą wybudowany przez sir Marca Brunela i
jego syna Isambarda. Początkowo projektowany dla ruchu konnego stał się częścią metra w
roku 1869.

W 1870 otwarto eksperymentalną linię w Nowym Jorku, zamkniętą po trzech latach. Pierwsza
kolej podziemna w kontynentalnej Europie pojawiła się w Budapeszcie w 1896 po zaledwie
dwóch latach budowy. Łączyła Vörösmarty tér w centrum miasta z Széchenyi fürdő i była
obsługiwana przez składy elektryczne. W tym samym roku oddano do użytku linię w
Glasgow, w której wagony ciągnięte były za pomocą systemu lin stalowych, aż do chwili
elektryfikacji w 1935.

W 1900 zostało otwarte metro w Paryżu. Jego pełna nazwa – Chemin de Fer Métropolitain
(pl. Metropolitalna kolej żelazna) – była wiernym tłumaczeniem angielskiego London
Metropolitan Railway. W języku francuskim nazwa została skrócona do pojedynczego słowa
– métro – przejętego następnie przez wiele innych języków, w tym polski.

Najstarszym systemem kolei podziemnej w Stanach Zjednoczonych jest Green Line (Zielona
Linia) oddana w Bostonie w 1897 r. Pierwsza regularna podziemna linia w Nowym Jorku
została oddana w 1904, choć pierwsze pociągi miejskie kursowały nad ziemią już prawie 35
lat wcześniej (nieistniejąca już Ninth Avenue Line otwarta w 1868 a zamknięta ostatecznie w
1958).

Pierwsza linia półkuli południowej została zbudowana w Buenos Aires (Argentyna) w 1913 r.
Najstarszą linią Azji jest otwarta 30 grudnia 1927 r. tokijska linia Ginza. Jedynym systemem
metra w Afryce jest metro w Kairze (1987).

15

Najmniejszą miejscowością, gdzie zbudowano metro jest Serfaus w Austrii, które ma 1200
mieszkańców.

Transport kolejowy

Transport kolejowy – gałąź transportu zaliczana do transportu lądowego, a szerzej, do
transportu powierzchniowego. Kolejowy system transportowy obejmuje infrastrukturę, czyli
linie kolejowe, stacje (dworce, przystanki), zaplecze techniczne. Drugim elementem systemu
jest tabor kolejowy, czyli środki transportu (np. lokomotywy i wagony). W systemie tym
operują instytucje kolejowe, do których zaliczyć można przewoźników kolejowych i
administratorów infrastruktury (zarządy kolejowe). W ujęciu gospodarczym przewoźnicy
świadczą usługi transportowe (zaspokajają popyt) z wykorzystaniem infrastruktury kolejowej.
Infrastruktura ta z kolei jest zarządzana i udostępniana przewoźnikom przez administratorów
infrastruktury. W potocznym użyciu termin kolej może odnosić się do każdego z tych
głównych elementów, zwłaszcza linii kolejowej albo przedsiębiorstwa kolejowego.

Kolejowe środki transportu poruszają się po trasie wytyczonej torem kolejowym albo liną,
którą poruszają się pociągi lub pojedyncze wagony, czy kabiny. Kolej jest formą transportu
sztywnotorowego, tzn. jej pojazdy mogą poruszać się tylko charakterystycznym dla danej
technologii torem. Do autobusu torowego

[1]

zatem termin "kolej" się nie odnosi.

Najszerzej rozpowszechniona w krajach rozwiniętych jest kolej na torze dwuszynowym (kolej
konwencjonalna), zwykle o rozstawie 1435 mm, zwana też normalnotorową. Kolej
konwencjonalna o napędzie mechanicznym rozwijała się od II ćwierci XIX wieku i stanowi
formę przemieszczania, której rozwój poprzedził upowszechnienie się wszystkich

Rodzaje kolei [edytuj]

Terminologia określająca rodzaje kolei jest dość "nieostra", a w różnych krajach przyjęły się
specyficzne terminy i formy ich interpretacji, funkcjonujące siłą tradycji językowej i form
organizacyjnych. Poniższa lista jest próbą ujednolicenia podjętą z perspektywy uniwersalnej.

wg rodzaju toru [edytuj]



Kolej konwencjonalna, poruszająca się na torach naziemnych złożonych z pary szyn
stalowych (dawniej żeliwnych lub żelaznych), po których toczą się koła wyposażone
w obręcze zabezpieczające przed wykolejeniem. Ze względu na to, że koła toczą się
po szynach przy minimalnym tarciu, metoda ta odznacza się stosunkowo małą
energochłonnością, tzn. że do przemieszczenia danego ładunku potrzeba jest mniej
energii, niż w przypadku transportu drogowego. Podstawowy typ kolei
konwencjonalnej, której pojazdy poruszają się z wykorzystaniem tarcia między kołem
i szyną (bez udziału szyny zębatej lub liny), określa się terminem kolej adhezyjna.
Głównymi rodzajami kolei konwencjonalnej są:

- zależnie od szerokości toru:

- kolej wąskotorowa (rozstaw szyn mniejszy od 1435 mm); ze względu na to, że szersze
rozstawy tej grupy spełniają rolę podstawową w niektórych krajach, stosuje się czasem
kategorię rozstawu średniego na oznaczenie torów z przedziału 1000 mm - <1435 mm;

- kolej normalnotorowa (rozstaw 1435 mm),

- kolej szerokotorowa (rozstaw szyn większy od 1435 mm).

16

- kolej zębata, forma kolei mająca zdolność pokonywania znacznych spadków terenu
dzięki szynie zębatej umieszczonej między szynami jezdnymi;

- kolej linowo-terenowa, forma kolei o napędzie linowym, poruszającej się na torze
zbudowanym na stałym podłożu; jeśli tor ten jest dwuszynowy - to kolej można uznać za
"konwencjonalną".



Kolej niekonwencjonalna, poruszająca się po torze naziemnym innego rodzaju:

- kolej z taborem ogumionym, poruszająca się torem wyposażonym w prowadnice.
Niektóre koleje tego typu mają koła ogumione i tradycyjne koła kolejowe. Technologię
konwencjonalną wykorzystują na rozjazdach i przypadku awarii (np. wiele sieci metra
"ciężkiego" we Francji);

- kolej magnetyczna (Maglev), poruszająca się przy pomocy silnika liniowego z udziałem
lewitacji;

- kolej jednoszynowa dwóch rodzajów: podwieszona i siodłowa;



Kolej linowa (napowietrzna), z liną lub linami stanowiącymi tor ruchu pojazdów:
wagonikowa, gondolowa, krzesełkowa, wyciąg narciarski.

Ostatnio, w słownictwie stosowanym na forum europejskim, pojawia się inne znaczenie
"kolei konwencjonalnej", jako przeciwstawienia "kolei wysokich prędkości". W tym
znaczeniu "kolej konwencjonalna" obejmuje system i linie, w którym prędkość pociągów nie
przekracza 200 km/h.

wg ogólnej charakterystyki trasy i taboru [edytuj]



Kolej "ciężka" - kolej dysponująca trasami prowadzonymi we własnych korytarzach
(niezależnych od sieci ulicznej), niekiedy bezkolizyjnymi, podlegającymi ściślejszym
normatywom dotyczącym łuków, spadków, eksploatowana z użyciem systemów
zabezpieczenia ruchu, z taborem spełniającym ostrzejsze normy, np. w zakresie
sztywności. Pojęcie obejmuje większość kolei sieci krajowej i metra. W USA termin
"heavy rail" obejmuje wyłącznie metro.



Kolej "lekka" - kolej konwencjonalna innego typu, obejmująca np. linie prowadzone
poboczem dróg albo jezdnią, posługująca się stosunkowo krótkimi pociągami. Pojęcie
obejmuje koleje typu tramwajowego.

Wymyka się tej klasyfikacji kategoria "Małych Kolei Automatycznych", które mają małe
pociągi, ale rozbudowaną infrastrukturę toru, prowadzonego bezkolizyjnie. Tym niemniej
w Azji określa się je powszechnie terminem "LRT" zastrzeżonym w Europie dla tramwaju
szybkiego – niewątpliwej formy kolei "lekkiej".

wg funkcji [edytuj]



Kolej sieci krajowej, dawniej także kolej główna – kolej mająca zapewnić transport
szynowy w skali państwa, obejmuje podstawowy układ linii pokrywających
terytorium kraju, powiązany ze sobą technicznie i eksploatacyjnie, chociaż
niekoniecznie znajdujący się w rękach jednego właściciela – najczęściej państwa;
kolej sieci krajowej może składać się z linii należących do właścicieli prywatnych (jak
to było przed upaństwowieniem kolei dokonywanym pod koniec XIX i w XX w.).
Kolej ta może też mieć formę własności mieszanej: państwowej, gminnej, regionalnej,

17

czy prywatnej, jednakże władze państwowe sprawują nad nią pewną formę kontroli –
bezpośredniej jako współwłaściciel lub pośredniej, zwykle poprzez system prawny lub
odpowiednią politykę inwestycji i subwencji. Kolej sieci krajowej zazwyczaj
obsługuje zarówno ruch lokalny, jak i ruch dalekobieżny; towarowy, jak i pasażerski.



Kolej międzyregionalna, inaczej kolej dalekobieżna – kolej mająca jako główne
albo jedyne zadanie obsługę dłuższych relacji międzyregionalnych
(międzymiastowych), zwykle z wykorzystaniem linii magistralnych, rozwijająca
możliwie najwyższe prędkości dzięki parametrom technicznym tras i taboru oraz
pominięciu obsługi większości pośrednich struktur osadniczych o mniejszym
znaczeniu.



Kolej regionalna – kolej obsługująca wszystkie lub wybrane struktury osadnicze
mniejszego znaczenia położone na trasie. Przeznaczona jest do podróży na niewielkie
dystanse albo dla podróży dojazdowych do sieci kolei wyższego rzędu. Nie
determinuje to jednak długości relacji pociągów, którą ustala się zależnie od lokalnych
warunków sieci i wymogów jej integracji. Termin odnosi się raczej do podsystemu
kolejowego (grupy pociągów), niż konkretnej linii kolejowej.



Kolej lokalna – funkcja podobna jak wyżej, ale termin odnosi się raczej do linii
kolejowej niż podsystemu kolejowego. Kolej ta może, ale nie musi być częścią sieci
krajowej. W wielu krajach pojęcie prawne, dopuszczające stosowanie łagodniejszych
norm budowy i eksploatacji, kwalifikujących ją do grupy kolei "lekkich".



Kolej podmiejska albo kolej aglomeracyjna (nowszy, bardziej "modny" termin) -
kolej obsługująca ruch w obrębie aglomeracji. Szczególną postacią tej kolei jest
Szybka Kolej Regionalna (SKR), która tworzy ujednolicony, zintegrowany system,
odznacza się wysoką częstotliwością obsługi linii, obsługuje centrum aglomeracji,
dysponuje ułatwiającym wymianę pasażerów taborem (podobnym do metra).
Typowym przykładem SKR jest większość kolei S-Bahn, paryski RER, albo główne
linie średnicowe kolei JR Higashi Nihon w Tokio. Niektóre linie wchodzące w skład
systemu mogą mieć w całości charakter wybitnie miejski.



Kolej dojazdowa – termin w planowaniu transportu nieco przestarzały, ale nadal
funkcjonujący potocznie lub w tradycyjnych nazwach własnych poszczególnych kolei.
W zasadzie obejmował koleje "lekkie" typu tramwajowego działające w strefie
podmiejskiej oraz koleje służące zasadniczo do dowożenia pasażerów i towarów w
kierunku stacji kolei głównej.



Szybka Kolej Miejska (SKM) – kolej dysponująca bezkolizyjnym torowiskiem albo
torowiskiem prowadzonym we własnym korytarzu (z pełnym uprzywilejowaniem na
skrzyżowaniach), wyspecjalizowana do obsługi ruchu miejskiego dzięki odpowiedniej
lokalizacji stacji, specyficznemu taborowi, wysokiej częstotliwości obsługi. Termin
obejmować może systemy metra, tramwaju szybkiego albo odcinki kolei
aglomeracyjnej, w tym sieci krajowej.

[2]

W Polsce, wskutek oddziaływania przykładu

SKM w Trójmieście, w środowiskach nieprofesjonalnych przyjmuje się powszechnie
węższa interpretacja terminu – ze szkodą dla myślenia o miejskim systemie
transportowym jako zintegrowanej całości.



Metro – SKM o wysokiej zdolności przewozowej, dysponująca bezkolizyjnymi
trasami (pod-, na- lub nadziemnymi), służąca wyłącznie lub głównie do obsługi ruchu
miejskiego. W środowiskach nieprofesjonalnych, zwłaszcza w krajach o słabo
rozwiniętej sieci kolejowej, termin "metro" ewokuje skojarzenie z miejską koleją
podziemną - co jest zawężeniem interpretacyjnym.



Kolej towarowa – kolej służąca przewozowi towarów liniami wydzielonymi lub
liniami o ruchu mieszanym, ale z dominacją ruchu towarowego.



Kolej przemysłowa – kolej niedostępna publicznie, służąca przewozom wynikającym
z technologii produkcji przemysłowej danego przedsiębiorstwa lub zespołu
przedsiębiorstw.

18

wg napędu (trakcji) [edytuj]



Kolej konna;



Kolej grawitacyjna – zakładana na spadkach terenu; pociągi staczały się siłą
grawitacji, wtaczano je najczęściej końmi;



Kolej atmosferyczna – poruszana ciśnieniem powietrza w tubie przebiegającej między
szynami; nad- lub podciśnienie w rurze wytwarzano z użyciem stacjonarnych maszyn
parowych;



Kolej parowa;



Kolej niezelektryfikowana – obecnie głównie trakcji spalinowej; określenie "kolej
spalinowa" używane jest rzadko;



Kolej elektryczna – klasyczna (z silnikami obrotowymi), z silnikiem liniowym,
maglev;



Kolej linowa – zarówno napowietrzna (kolej linowa), jak i naziemna (kolej linowo-
terenowa).

wg własności [edytuj]



Kolej państwowa: do niedawna własność państwowa obejmowała infrastrukturę
i tabor. W przyszłości własność państwowa może ograniczyć się tylko do
infrastruktury.



Kolej gminna, kolej powiatowa: różne formy własności kolei regionalnych.



Kolej prywatna – kolej we władaniu prywatnym, zwykle użytku publicznego.
W Japonii zwyczajowo kolej prywatna nie wchodząca w skład grupy JR, zwykle
regionalna lub aglomeracyjna.



Kolej "trzeciego sektora" – kolej we władaniu gmin, prowincji, organizacji,
instytucji deweloperskich, z udziałem kapitału prywatnego. Popularna forma władania
w przypadku wielu nowych linii SKM i SKR w Japonii oraz WKD w Polsce.

inne [edytuj]



Kolej użytku publicznego – kolej pasażerska lub towarowa dostępna publicznie,
niezależnie od formy własności.



Mała kolej automatyczna (MAK) – kolej najczęściej niekonwencjonalna,
o stosunkowo krótkich, w pełni bezkolizyjnych trasach, eksploatująca stosunkowo
krótkie pociągi (czasem kabiny), poruszające się z dużą częstotliwością automatycznie
(bez maszynistów na pokładzie).



Kolej wysokich prędkości – wg Union Internationale des Chemins de fer kolej
osiągająca prędkość powyżej 250 km/h na wydzielonych liniach specjalnie
zbudowanych oraz powyżej 200 km/h na liniach zmodernizowanych.



Kolej zabytkowa – kolej z taborem historycznym, zazwyczaj obsługiwana przez
grupę entuzjastów-wolontariuszy, funkcjonująca jako atrakcja turystyczna mająca
ewokować klimat przeszłości. Najwięcej kolei tego typu znajduje się w Wielkiej
Brytanii.



Kolej miniaturowa – kolej o zmniejszonej skali, zwykle z taborem wzorowanym na
kolei normalnej wielkości, mogąca przewozić ludzi. Jest to często spotykany element
parków rozrywki, ale może też istnieć od nich niezależnie. Rozstaw szyn najczęściej
mieści się w granicach 254 do 458 mm. Najbardziej znana z takich kolei to Romney,
Hythe & Dymchurch Railway w Anglii, zbudowana przez hr. Ludwika Zborowskiego.



Kolej drezynowa



Kolejka górska

19

Kolej zabytkowa, miniaturowa, drezynowa, kolejka górska są formami kolei rozrywkowych,
czyli funkcjonujących w ramach "przemysłu zagospodarowania czasu wolnego" ("leisure
industry").



Kolej spągowa – kolej kopalniana, poruszająca się po torach zabudowanych w
wyrobiskach górniczych na spągu; odmiana kolei przemysłowej.

Kolej przemysłowa

Kolej przemysłowa - kolej stosowana do transportu wewnątrz- lub międzyzakładowego we
wszelkich branżach przemysłu, od połowy XX w. wypierana często przez transport
bezszynowy i samochodowy. Najsilniejszą pozycję kolej przemysłowa uzyskała w przemyśle
wydobywczym. W zależności od skali zadań przewozowych (odległości, masy pociągów)
stosuje się szerokie spektrum rozstawów toru i dopuszczalnych obciążeń osi taboru.
Szczególnym rodzajem kolei przemysłowej jest kolej dołowa, stosowana szeroko w
górnictwie węgla kamiennego i rud żelaza.

Podział:



Kolej leśna



Kolej parkowa



Kolej polowa



Kolej cukrownicza



Kolej cegielniana



Kolej torfowa



Kolej folwarczna



Kolej górnicza



Kolej wojskowa



Kolej zakładowa

Kolej konna

Kolej konna - kolej wąskotorowa o trakcji konnej, powszechnie stosowana w XIX i na pocz.
XX w. w przemyśle, rzadziej w transporcie osób.

Kolej linowa

Kolej linowa - środek transportu, w którym gondola, krzesło lub narciarz trzymający orczyk
porusza się ciągnięty przez linę: naziemną lub napowietrzną.

Najważniejsze podziały:

1. Podział ogólny

o

kolej linowa napowietrzna

o

kolej linowa naziemna (kolej linowo-terenowa)

o

wyciąg narciarski

2. Podział ze względu na olinowanie

o

kolej z liną nośną i liną napędową (kolej linowa Kasprowy Wierch przed
modernizacją w 2007 r.)

o

kolej z liną nośno-napędową z wyczepianymi wagonikami/krzesełkami
(Jaworzyna Krynicka, Szyndzielnia)

o

kolej z liną nośno-napędową (Wierchomla, Skrzyczne)

20

o

kolej z liną napędową i torem szynowym (Gubałówka, Góra Żar, Góra
Parkowa, Gdynia)

o

kolej z liną podwójną nośną lub podwójną napędową (kolej linowa Kasprowy
Wierch po modernizacji w 2007 r.)

3. Podział ze względu na środek transportu

o

kolej kabinowa (Kasprowy Wierch)

o

kolej wagonikowa (Gubałówka)

o

kolej gondolowa (Świeradów Zdrój, Jaworzyna Krynicka, Szyndzielnia)

o

kolej krzesełkowa (Butorowy Wierch, Białka Tatrzańska)

o

wyciąg orczykowy

4. Podział ze względu na ruch

o

ruch ciągły (koleje krzesełkowe, gondolowe, wyciągi narciarskie)

o

ruch wahadłowy (Kasprowy Wierch)

Pierwszą kolejką linową w Polsce, była kolejka w Tatrach, z Kuźnic na Kasprowy Wierch
przez Myślenickie Turnie. Została ona zbudowana w czasie 227 dni.

Mała kolej automatyczna

Mała kolej automatyczna (w skrócie "MAK") - kolej operująca stosunkowo krótkimi
pociągami w trybie automatycznym bez maszynisty. Mała kolej automatyczna może być
częścią szerszego pojęcia "People Mover" (dosł.: "środek przewożący ludzi") - szerokiej
i mało ostrej definicji formy środków transportu, obejmującej również windy, chodniki
i schody ruchome - o ile spełniają one rolę w transporcie publicznym. Niektóre "MAK" mogą
pełnić istotną rolę jako postać Szybkiej Kolei Miejskiej, niekiedy traktowane są jako jedna
z linii metra (np. w Tajpej).

Szczególną popularność zdobyła francuska formuła "MAK" - znana pod nazwą "VAL"
(Véhicule automatique léger, pol.: "lekki pojazd automatyczny"). Wiele miast, stojących
w obliczu konieczności wprowadzenia technologii szynowej do sieci transportowej, wybrało
ją zamiast tramwaju (np. Rennes). Budowa takiej kolei jest tańsza w stosunku do "ciężkiego
metra" ze względu na mniejszy przekrój tunelu (zwykle dwutorowego) oraz krótsze stacje.
Odznacza się jednak także mniejszą przepustowością.

Inne popularne rozwiązanie "MAK", firmy Mitsubishi, znalazło kilka zastosowań w Japonii
i w Azji Południowo-Wschodniej. Są to jednak jak dotąd, w przeciwieństwie do VAL, kolejki
wyłącznie nadziemne.

Adhezyjne małe koleje automatyczne zwykle są w technologii ogumionej; wyjątkowo
zdarzają się w postaci konwencjonalnej, np.: Detroit People Mover, albo jednoszynowej, np.
Jacksonville Skyway. Na pograniczu "małej" i "dużej" kolei automatycznej znajduje się
maglev "Linimo" pod Nagoją.

Nie wszystkie koleje eksploatowane w trybie "Automatic Train Operation" (ATO) mają
pociągi bezzałogowe. Obsadę maszynistów stosuje się przede wszystkim w przypadku
długich pociągów - ze względów bezpieczeństwa (wówczas kolej trudno nazwać "małą"),
a niekiedy z innych względów (Scarborough Rapid Transit pod Toronto ma obsadę
maszynistów wskutek nalegania związków zawodowych). Rola maszynistów w normalnym
ruchu sprowadza się do kontroli przebiegu jazdy oraz zamykania drzwi na peronach.

21

Kolej miniaturowa – kolej o zmniejszonej skali, zwykle z taborem wzorowanym na kolei
normalnej wielkości, mogąca przewozić ludzi. Jest to często spotykany element parków
rozrywki, ale może też istnieć od nich niezależnie. Rozstaw szyn najczęściej mieści się
w granicach 254 do 458 mm. Najbardziej znana z takich kolei to Romney, Hythe &
Dymchurch Railway w Anglii, zbudowana przez hr. Ludwika Zborowskiego.

Kolej spągowa – kolej kopalniana, poruszająca się po torach zabudowanych w wyrobiskach
górniczych na spągu; odmiana kolei przemysłowej.

Kolej drezynowa

Kolej drezynowa – linia kolejowa, na której prowadzony jest ruch przy pomocy drezyn,
przeważnie na nieczynnych liniach kolejowych. Ruch prowadzony jest przez miłośników
kolei pragnących propagować turystykę drezynową jako aktywny sposób na spędzanie
wolnego czasu. W przypadku większości kolei drezynowych w Polsce istnieje możliwość
wypożyczenia drezyny w celu przejażdżki.

Przykładowe kluby [edytuj]



w Gdańsku

o

Trasa: Pruszcz Gdański – Kolbudy – Niestępowo (dawniej Krokowa –
Swarzewo), siedziba: Kolbudy (dawniej Krokowa).



Grodziska Kolej Drezynowa

o

Trasa: Grodzisk Wlkp. – Kościan , siedziba: Grodzisk Wielkopolski



Sowiogórskie Bractwo Kolejowe

o

Trasa: Świdnica Kraszowice – Jedlina-Zdrój



Krzywińska Kolej Drezynowa

o

Trasa: Gostyń - Bieżyń - Kościan , siedziba: Bieżyń



Sekcja Drezynowa Piaseczyńskiej Kolei wąskotorowej

o

Trasa: Piaseczno – Tarczyn – Grójec , siedziba: Piaseczno



Puszczańska Kolej Drezynowa

o

Trasa: Nieznany Bór - Białowieża Towarowa - Białowieża Pałac

Kolej górska

Kolej górska - kolej poprowadzona w szczególnie trudnych warunkach terenowych,
kosztowna w budowie lecz mająca ogromne znaczenie dla turystyki i gospodarki. K.g. może
mieć typowy napęd adhezyjny przy wzniesieniach do 60 promili, przy większych
wzniesieniach stosowana jest kolej zębata, terenowa lub wisząca kolej linowa.