79

Stanisław Socha

NAUCZANIE TECHNIKI SPORTOWEJ

W systemie szkolenia sportowego, we wszystkich etapach jego

realizacji i w odniesieniu niemal do wszystkich dyscyplin i konkurencji,
nauczanie techniki sportowej zajmuje centralne miejsce. Zaś szczególne
znaczenie posiada w tych dyscyplinach, w których precyzja wykonania
czynności ruchowych określa poziom mistrzostwa sportowego (np.
wszystkie rodzaje gimnastyki, jazda figurowa na lodzie, skoki do wody).

Dziedzin sportu, w których nauczanie techniki nie odgrywa wiodącej

roli w osiąganiu mistrzostwa sportowego jest niewiele. Przeważają w
nich proste, określane mianem „naturalnych” form ruchu, których
poprawność wykonania odbywa się zazwyczaj bez świadomych
zabiegów edukacyjnych (np. biegi, jazda na rowerze). Dlatego publikacje
traktujące o nauczaniu techniki sportowej odnoszą się do dyscyplin o
złożonych formach ruchu.

W ostatnim czasie opublikowana została w wydawnictwie

Centralnego Ośrodka Sportowego w Warszawie praca Zbigniewa
Czajkowskiego pt. „Nauczanie techniki sportowej”.

Jest to swoiste „dzieło życia” tego Autora, posiadającego

niespotykanie rozległą wiedzę, bogate doświadczenia zawodnicze,
trenerskie i nauczyciela akademickiego.

W tym obszernym opracowaniu na ponad 16-tu arkuszach

drukarskich i ośmiu rozdziałach, Autor prezentuje szeroki zakres wiedzy
o sporcie, wykraczający poza ramy nauczania techniki sportowej.

Spośród mnogości problemów mieszczących się w obszarze nauk i

sporcie, Autor podejmuje tak istotne, jak znaczenie wiedzy, umiejętności
praktycznych i motywacji w pracy trenerów. Charakteryzuje różne typ[y
osobowości trenerów na tle efektywności ich pracy, w tym szczególnie w
pracy ukierunkowanej na nauczanie techniki sportowej. Podkreśla, że

80

nauczanie techniki i jej efektywne wykorzystanie w czasie walki
sportowej wymaga od trenera pełniejszego zaangażowania
intelektualnego i wolicjonalnego, niż w procesie przygotowania
sprawnościowego. Podkreśla także ogromną, nie do przecenienia rolę
motywacji zawodniczek i zawodników w każdym etapie szkolenia i we
wszelkich działaniach prowadzących do osiągania sukcesów sportowych.

Podejmowane przez Autora problemy z zakresu wiedzy mieszczącej

się w teorii treningu sportowego, rozpatrywane są na tle lub w związku z
rozważaniami o technice i jej nauczaniu w różnych dyscyplinach sportu.
Podkreśla, że skuteczne nauczanie techniki wymaga przestrzegania
dwóch podstawowych zasad, zasady swoistości wynikającej ze specyfiki
poszczególnych dyscyplin sportu, przede wszystkim ze swoistości
wymagań prowadzenia walki sportowej i zasady indywidualizacji,
uwarunkowanej cechami osobowościowymi uprawiających różne
dyscypliny sportu.

Zasada swoistości, jak podkreśla Autor, wymaga odmiennego

nauczania techniki w sportach o zamkniętych nawykach (np. gimnastyka,
jazda figurowa na lodzie, skoki i rzuty lekkoatletyczne), niż w sportach o
otwartych nawykach (sporty walki, gry sportowe). Wskazuje również, że
w dyscyplinach sportu o nawykach otwartych, w programowaniu
nauczania techniki nie należy posiłkować się uśrednionym „wzorcem
mistrza”, gdyż taki w rzeczywistości nie istnieje, lecz specyfiką
wymagań walki sportowej oraz specyficznymi cechami osobowości
zawodników. W procesie nauczania techniki należy zachować
równowagę pomiędzy poziomem przygotowania sprawnościowego a
stopniem opanowania techniki, szczególnie w początkowych etapach
treningu. W późniejszych etapach, na poziomie mistrzostwa sportowego,
opanowanie i doskonalenie techniki oraz skuteczne zastosowanie jej w
walce sportowej, nie wiąże się z poziomem ogólnego przygotowania
sprawnościowego.

Drugą zasadą, którą należy uwzględnić w procesie nauczania

techniki sportowej, jest indywidualizacja. Autor podkreśla, że

81

rozważania o potrzebie indywidualizacji treningu inspirowane są wiedzą
o występowaniu zróżnicowania wielu właściwości ustroju ludzkiego
warunkujących poziom mistrzostwa w poszczególnych dyscyplinach
sportu. Ta wiedza sprawia, że obecnie nie kwestionuje się potrzeby
indywidualizacji treningu, a w nim nauczania techniki sportowej.
Powszechnie podkreślany jest także pogląd, że indywidualizacja
treningu, a w tym także nauczania techniki sportowej, niezbędna jest w
każdym etapie szkolenia, od doboru i selekcji, po najwyższy poziom
mistrzostwa sportowego. Jednakże teoretyczne rozważania nie zawsze
przekładają się do praktyki szkolenia sportowego. Występujące
ograniczenia są wielorakie, związane po części z samą nauką, która nie
wypracowała metod badawczych ujawniających indywidualne
predyspozycje sprzyjające osiąganiu wybitnych rezultatów sportowych,
natomiast preferuje badania zbiorowości, pozwalające otrzymywać
uśrednione wielkości badanych zjawisk, wykorzystywanych do
opracowywania wzorcowych lub modelowych treningów. W praktyce
szkolenia na żadnym etapie zaawansowania sportowego nie mamy do
czynienia z uśrednionymi zawodnikami realizującymi uśrednione czy
modelowe treningi, lecz z konkretnymi jednostkami realizującymi
indywidualne programy treningowe.

Rozbieżności pomiędzy nauką i praktyką stanowią istotne

ograniczenie dotyczące wdrażania zasady indywidualizacji do procesu
szkolenia sportowego, w tym do nauczania techniki. „Indywidualizacja
treningu jest największą sztuką trenera, której nie można go nauczyć,
bowiem problem rozstrzyga się w bardzo skomplikowanym układzie
stosunków międzyludzkich trener – zawodnicy.”

1

Współcześnie potrzeby indywidualizacji tej składowej treningu, jaką

stanowi nauczanie techniki sportowej, nikt nie kwestionuje, rozbieżności
poglądów ujawniają się w rozważaniach o sposobach wdrażania jej do

1

Dominiak A., 2000, Indywidualizacja – zyski i straty, Sport Wyczynowy nr 1-2, s.

108-111.

82

praktyki szkolenia. Rozważania o indywidualizacji treningu, o nauczaniu
techniki sportowej można zakończyć następującym sformułowaniem:
„indywidualizacja – to głównie przejaw procesów myślowych, a mniej
praktycznego działania.”

Praca Zbigniewa Czajkowskiego to bardzo bogate kompendium

wiedzy z zakresu teoretycznych i metodycznych podstaw treningu
sportowego, z wyraźnie ukierunkowanym akcentem na nauczanie
techniki. W szczegółowych rozważaniach posiłkuje się przykładami
nauczania techniki konkurencji szermierki, bowiem Autor jest
najwybitniejszym znawcą tej dyscypliny sportu. Zaprezentowane w tej
pracy metody nauczania szermierki mogą być adaptowane do nauczania
techniki w wielu innych dyscyplinach sportu. Praca adresowana jest
przede wszystkim do trenerów. To określa jej główne założenia i sposób
prezentowania bogatej treści. Język Autora jest prosty, zrozumiały dla
każdego odbiorcy, bez udziwnień obco brzmiącej terminologii, często
występujących w różnych publikacjach „naukowych”. Staraniem Autora
jest, by omawiane zagadnienia posiadały nie tylko poznawcze, ale
również, a nawet przede wszystkim, praktyczne znaczenie. By stały się
dla trenerów źródłem inspiracji do twórczych rozważań nad złożonymi
zagadnieniami procesu szkolenia sportowego.

Cechą charakterystyczną tej pracy, podobnie jak całego dorobku

twórczego Zbigniewa Czajkowskiego, jest wyraźnie przejawiający się
motyw jedności poznania i działania oraz wyraźnie akcentowana więź
teorii z praktyką, z dość wyraźnie ujawnioną skłonnością do uznawania
wiodącej roli praktyki. Autor wyraża to w przedstawionym w pracy
poglądzie, że „jedynym prawdziwym i niezawodnym sprawdzianem
słuszności teorii jest praktyka i ona posiada znaczenie rozstrzygające.” W
innym miejscu podkreśla również ważną rolę teorii, stwierdzeniem, że
„dla praktyki nie ma nic lepszego niż dobra teoria”.

Prezentując pełne przekonanie o poznawczej i aplikacyjnej wartości

pracy Zbigniewa Czajkowskiego, „Nauczanie techniki sportowej”, nie
można pominąć pewnego niedostatku, rozpatrywanego szczególnie w

83

aspekcie występu reprezentacji Polski na igrzyskach olimpijskich w
Atenach, gdzie zdecydowanie mniej liczna ekipa kobiet zdobyła 70%
medali. Ten niedostatek to całkowite pominięcie problemów specyfiki
treningu sportowego kobiet. Ten niedostatek pracy jest tym bardziej
zastanawiający, że jej Autor był głównym inspiratorem wykreowania w
naszym kraju jednej z konkurencji szermierczych szpady kobiet. Posiada
z tego zakresu nie tylko pełną wiedzę, ale również znaczący dorobek
trenerski. Wyszkolił zawodniczkę, która została Mistrzynią Europy w
szpadzie. Jej także dedykuje przedstawioną do recenzji pracę. Wyrażam
pełne przekonanie, że pominięcie problematyki treningu sportowego
kobiet, jego specyficznej odrębności, to efekt chwilowego
niedopatrzenia, które w najbliższych publikacjach zostanie w pełni
zrekompensowane.

Stanisław Socha

„TEACHING SPORT TECHNIQUE”

Summary

At the benning of my review I have to underline the great knowledge

and wide practical experience of the Author and his 70 years of activity
in fencing (competitor and member of the national team, referee, activist,
coach, author of 30 books and many articles published in Poland and
other countries, lecturer, conducting numerous tests and observations).

In his book he discusses in detail many aspects of sport, fencing,

athletic training, sport psychology, motivation, arousal and specially
fencer’s technique and tactica – the ways of teaching, learning, perfecting
and applying technique in teh process of training and in competitions.

84

He stresses the pont that in the process of training we have to rely on

many principles, but especially the principle of unity of theory and
practise, unity of knowledge and performance and principle of specificity
of training. We should use dofferent methods in sport of artistic
expresion with many sensory motor skills, closed, motor type (figure
skating, gimnastics etc.), in branches of sport , based mainly on energy
fitness and one closed motor skill of motor type (field and truck events,
swimming, cyklich etc.) and quite differenty in sport with many open
sensory motor skills of cognitive, motor type and great importance of
tactics, perception, concentration and choice of action facing directly the
opponent (combat sports, tennis, team games etc.). This I consider
extremely importanc and valid point, quite often not appreciated enough
by many coaches and authors. The Author also stresses the importance of
principle of individualisatio, team cohesiveness and coach’s leading role.

He discusses in detail how in different stages of long lasting training

process the meaning and importance of various parts of training – energy
abilities, motor co-ordination, technique, tactics, education, motivation,
arousal etc. – change their importance and how differently they influence
the athlete’s results in competition. He critisises the ratter one-sided
conception of cham,pion profils and show haw different parts of the
training process differently influence fencer’s results in competitions if
consecutive stages of trainin giving most interesting, valuable and little
know ideas of different phases of learning, perfecting and using
technique in competitions.

Very interesting, original and practical also are his remarques and

advise on coach’s work, knowledge, motivation, personality and
leadership style.

The scientific and practical value of this book is very high indeed

and I strongly recommend its reading and studing for the coaches and
scientists specialising in athletics and motor performance.