Magdalena Gawara
Grupa K-1
METODY NAUCZANIA TECHNIKI
(FORMY, ZASADY, METODY)
FORMY
Sprawna organizacja zajęć ,zapewniająca bezpieczeństwo ćwiczących ,intensywność zajęć i dogodne warunki do realizacji zadań, to problemy trudne, wymagającym od prowadzącego odpowiedniej wiedzy i umiejętności. Istotne znaczenie odgrywają przemyślane formy podziału ćwiczących prowadzenia zajęć.
FORMY PODZIAŁU ĆWICZĄCYCH
Prowadzący, który dużą liczebnie grupę traktowałby jako jedną całość, nie zawsze byłby w stanie efektywnie z nią współpracować. Z chwilą przejścia do ćwiczeń na przyrządach, z braku dostatecznej liczby przyborów itp. Należy podzielić grupę na mniejsze zespoły, zwane zastępami.
Podziału na zastępy często dokonuje się w czasie zajęć. Polega on na losowym doborze ćwiczących, obowiązującym na jednej jednostce lekcyjnej. Liczba ćwiczących w zastępie zależna jest od liczebności całej grupy, miejsca zajęć, rodzaju zajęć itd.
Innym rodzajem podziału jest tworzenie zastępów stałych. Ten sposób organizowania zajęć musi być bardziej przemyślany od poprzednio przytoczonego, gdyż obowiązuje on przez dłuższy okres. Organizując go należy uwzględnić rozwój morfologiczny, sprawność, sympatię i antypatię ćwiczących, tak by w każdym zespole poziom był wyrównany i panował dobra atmosfera. Podział na prawidłowo dobrane stałe zastępy przynosi wiele korzyści i służy nie tylko zaoszczędzeniu czasu, ale spełnia pozytywne cele wychowawcze. Ćwiczący ze sobą współpracują, czują się bardziej odpowiedzialni za wyniki, nawiązują przyjaźnie itp. Liczba ćwiczących w zastępie stałym powinna wahać się od 5 do 8 osób.
Zastępy sprawnościowe są znacznie trudniejszą do ustalenia i przez wielu nauczycieli krytykowaną formą organizacyjną. Sens ich działania jest długofalowy i polega na zróżnicowania zadań dla zastępów, optymalnie odpowiadających poziomowi ich sprawności. Wyniki kontroli czy samokontroli decydują o przeniesieniu ucznia do grupy sprawniejszej. Sama przynależność do grupy najsłabszej może być jednak deprymująca, a czasem zniechęcająca, tłumiąca ambicje. Liczba ćwiczących w zastępie sprawnościowym jest taka sama jak w zastępie stałym.
Stosując formy podziału na różnego rodzaju zastępy trzeba pamiętać o wyborze zastępowych. Mają to być uczniowie sprawni, odpowiedzialni, cieszący się autorytetem wśród kolegów, przygotowani do demonstrowania, korygowania i oceniania innych.
FORMY PROWADZENIA ZAJĘĆ
Najczęściej stosowane formy prowadzenia zajęć:
1.Frontalna
2.Indywidualna
3.Ćwiczeń w zastępach
4.Ćwiczeń w zastępach z zadaniami dodatkowymi
5.Obwodów stacyjnych
6.Torów przeszkód
7.Małych obwodów
8.Strumioniowa
9.Pary
Forma frontalna-jest to takie rozwiązanie organizacyjne części lub całości zajęć, w którym wszyscy ćwiczący, w tym samym czasie, wykonują takie same zadania. Najbardziej typowe zastosowanie ma w prowadzeniu ćwiczeń kształtujących, tanecznych lub zajęć aerobiku. Rozwiązanie frontalne głównej części natrafia na trudności w asekuracji, indywidualnej poprawie, dozowaniu obciążeń dostosowanych do możliwości ćwiczącego, powstałe często z braku dostatecznej liczby przyborów, przyrządów i przestrzeni do ćwiczeń. Zalety tej formy to między innymi: duża intensywność ćwiczeń, możliwość ograniczania do minimum martwych punktów i łatwość stosowania. Nauczyciel prowadzący w tej formie zajęcia pokazuje ćwiczenia lub wydaje polecenia ich wykonania, obserwując cały zespół i dostosowując tempo ćwiczeń do możliwości grupy.
Forma indywidualna-to przeciwieństwo formy frontalnej; każdy ćwiczący wykonuje samodzielnie zadania (ćwiczy według własnej inwencji) lub ma do opanowania swój program ćwiczeń (zalecony przez prowadzącego). Klasyczne zastosowanie tej formy ma miejsce na zajęciach z rehabilitacji ruchowej a w czasie lekcji wf. wówczas, gdy uczniowie samodzielnie wykonują rozgrzewkę, czy też dobierają dowolne ćwiczenia dla poprawiania swojej sprawności, a także wtedy, gdy na zajęciach wykorzystujemy improwizację ruchową, ekspresję i metodę problemową. Prowadzący zajęcia w tej formie musi opierać się na wcześniejszym przygotowaniu uczniów do samodzielnych zadań i zadbać o dobrą-sprzyjającą chęci ćwiczenia atmosferę zajęć.
Forma ćwiczeń w zastępach-to rozwiązanie polegające na tym, że ćwiczenia odbywają się w kilku zespołach jednocześnie, a każdy z nich realizuje takie same lub różne zadania. Jeśli zadania są takie same, to prowadzący decyduje o czasie ich trwania i zmienia je w odpowiednim momencie. Gdy zastępy realizują różne zadania (np. ćwiczenia na przyrządach), to najczęściej na sygnał prowadzącego dokonywana jest zmiana zastępów. Uczniowie w zastępach mogą wykonywać ćwiczenia pojedynczo, parami, lub równocześnie całą grupą. W każdym zespole nad całością czuwa zastępowy. Miejsce prowadzącego jest przy zespole, który albo uczy się nowego ćwiczenia, albo też zadanie postawione przed nim jest najtrudniejsze i wymaga bezpośredniego nadzoru prowadzącego. Ten sposób organizacji ma najczęściej zastosowanie w głównej części lekcji.
Forma ćwiczeń w zastępach z zadaniami dodatkowymi-w celu zwiększenia intensywności, stosuje się w zastępach oprócz zadania głównego zadania dodatkowe. Rozwiązanie to miało swój początek na lekcjach gimnastyki, obecnie jest stosowana i w innych rodzajach zajęć, tam gdzie występuje nadmierne oczekiwanie w kolejce na wykonanie ćwiczenia. Zadania dodatkowe powinny być stosunkowo proste, znane, bezpieczne i atrakcyjne, aby ćwiczący chętnie je podejmowali. Najczęściej stosowane mają charakter rekreacyjno-kompensacyjny (angażują inne partię mięśniowe). Mogą też wspomagać zadanie główne (usprawniając ćwiczącego, wzmacniając odpowiednie grupy mięśniowe). Zadania te wykonuje się bezpośrednio lub z niewielką przerwą po wykonaniu zadania głównego.
Forma obwodów stacyjnych-jest to metoda (podobnie jak poprzednia) na zwiększenie intensywności zajęć. Służy ona usprawnieniu uczniów, rzadziej-doskonaleni ich umiejętności ruchowych. W celu jej realizowania wyznacza się odpowiednią liczbę stanowisk-stacji(przeciętnie 8-12), na których umieszcza się przybory i przyrządy. Intensywność jest wysoka gdy przy jednej stacji ćwiczy 2-3 osób. Na sygnał prowadzącego jeden z ćwiczących rozpoczyna serię ćwiczeń i kończy ją po następnym sygnale, przeciętnie po upływie 15-30 sekund(zależy to głównie od wieku i sprawności ćwiczących), lub po wyznaczonej liczbie powtórzeń. Następnie dokonywana jest zmiana ćwiczących. Realizacja ćwiczeń na obwodzie stacyjnym przeważnie wypełnia całą drugą część zajęć powtórzeniowych. Nie przewiduje się przy takiej organizacji nauczania nowych elementów ze względu na pośpiech i dyscyplinę określonego czasu ćwiczeń, której przestrzega prowadzący.
Forma torów przeszkód-to takie rozwiązanie, w którym ćwiczący na określonym terenie muszą pokonać w sposób dowolny lub ustalony-wyznaczone przeszkody. Sprawnie przeprowadzone ćwiczenia na torach przeszkód należą również do rozwiązań intensyfikujących lekcje. Najczęściej stosuje się je w atletyce terenowej i gimnastyce. Zasób ćwiczeń potrzebny do ich pokonania , musi składać się z elementów znanych, by współzawodnictwo indywidualne lub też grupowe było bezpieczne. Takie rozwiązanie organizacyjne możemy stosować całej głównej części zajęć, gdy konstrukcja toru zapewnia wszechstronność. Jeśli jej nie gwarantuje, może stanowić zaledwie wycinek czasu zajęć.
Forma małych obwodów-to konstrukcja głównej części zajęć oparta na 3-4 obwodach, na których strukturę stanowią trzy do czterech czynności ruchowych, dobieranych według zasady; od ćwiczenia prostego do coraz trudniejszego. Ostatnie ogniwo, to konkretne, założone zadanie dydaktyczne. Ogniwa poprzedzające stanowią ćwiczenia ruchowe ułatwiające wszechstronne przygotowanie organizmu do zadania w ogniwie ostatnim danego obwodu.
Forma strumieniowa-mówimy o niej wtedy, gdy następuje szybkie przemieszczanie się ćwiczących, biorących udział w uporządkowanym ruchu odbywającym się w określonym kierunku (Szczepański). Jest to skuteczny sposób zwiększający częstotliwość ćwiczeń wykonywanych przez zespół. Intensywność jest zależna od tempa ćwiczeń i liczebności uczniów.
Pary-należą do tego sposobu organizacji zajęć, który ma na celu urozmaicenie i intensyfikowanie lekcji. Można je stosować w każdych warunkach, nawet trudnych. Odpowiednio dobrane ćwiczenia znajdują miejsce nie tylko w rozgrzewce, ale także można nimi zastąpić ćwiczenia na przyrządach. Zadania ruchowe dla partnerów mogą być jednakowe lub różne. Gdy zadania są inne, należy stosować zmianę wśród ćwiczących. Wadząc zajęcia w tej formie trzeba uwzględnić odpowiedni dobór partnerów (pod kątem wysokości i masy ciała, a także siły i ogólnej sprawności).
METODY
Słowo metoda pochodzi od greckiego methodos, czyli droga, sposób postępowania. Nie każdy jednak sposób postępowania można nazwać metodą. W ogólnym znaczeniu jest to świadomy powtarzalny wybór działania. ` W dydaktyce, metodą oznacza się wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności, nauczycieli i uczniów, wybór środków i sposobów postępowania, w celu spowodowania założonych zmian w osobowości ucznia'.
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH METOD NAUCZANIA
METODY NAUCZANIA RUCHU:
1.Metoda syntetyczna-polega na nauczaniu ćwiczeń w całości bez naruszania zasadniczej formy-struktury ruchu. Jest to najbardziej naturalny i najszybszy sposób nauczania. Stosujemy go wówczas, gdy ćwiczenia są łatwe, o prostej strukturze lub opierają się na naturalnych formach, takich jak bieg, skok, rzut. Ruch nauczany i utrwalany za pomocą tej metody wykazuje często cechy indywidualne, charakterystyczne dla jego wykonawcy. Metoda syntetyczna powinna dominować na lekcjach wf oraz na innych zajęciach (z młodzieżą i dorosłymi) prowadzonych grupach sprawnych ruchowo. Szczególnie odpowiada ona jednak psychice dziecka, które ujmuje wszystkie zjawiska w sposób globalny. Może okazać się ona mniej skuteczna przy nauczaniu ruchów trudnych, skomplikowanych, czy też wymagających wnikliwego nadzoru, a to ze względów bezpieczeństwa, możliwości utrwalania błędów, przyruchów, zbędnych i nie potrzebnych nawyków, trudnych później do wyeliminowania mimo zastosowania w ty celu nawet innej metody.
2.Metoda analityczna-polega na podzieleniu ćwiczenia na prostsze elementy składowe, by po wyuczeniu połączyć je w całość. Ma to na celu ułatwienie nauczania złożonych ćwiczeń. Ćwicząc poszczególne fragmenty ruchu należy pamiętać o możliwie szybkim łączeniu ich w całość. Elementy wyuczone oddzielnie mogą się stać specyficzną całością dla uczącego się. Nauczając analitycznie potrzebujemy więcej czasu, natomiast wyuczone ruchy mają szansę być bardziej zbliżone do wzorca. Metoda analityczna jest niezbędna w prowadzeniu zajęć z grupami o bardzo niskiej sprawności.
3.Metoda kombinowana-występuje wówczas, gdy nauczanie w całości okazuje się w praktyce bardzo trudne, lub nawet niemożliwe. Zachodzi wtedy konieczność podzielenia czynności na fragmenty, które w miarę możliwości ich opanowywania łączymy w całość. Jest to więc kombinacja obu wyżej wymienionych metod, występujących w kolejności: metoda całościowa, częściami i znowu całościowa. Taka kolejność ma często zastosowania w praktyce wf w starszych klasach.
METODY PROWADZENIA ZAJĘĆ:
1.Metody reproduktywne(odtwórcze)-polegają na posługiwaniu się pokazem, wzorcem do naśladowania, jako najprostszym sposobem przekazywania i zdobywania umiejętności. Cechą charakterystyczną tej grupy metod są ćwiczenia ściśle określone, mające zgodnie z założeniami nauczyciela jedno rozwiązanie. Uczeń jest jedynie przedmiotem zabiegów dydaktycznych, a proces nauczania przebiega według ściśle sprecyzowanej instrukcji, w postaci tzw. ciągów metodycznych. Aby osiągnąć cel (czyli nawyk ruchowy), uczeń musi powtórzyć ćwiczenie setki razy. Stosowanie metod odtwórczych może więc kształtować postawy bierne, podporządkowane, oczekujące na impulsy do działania.
a).Metoda ścisła-jest to taki sposób prowadzenia, w którym nauczyciel narzuca schemat wykonania ruchu posługując się w tym celu pokazem, a przy ćwiczeniach znanych wydaje polecenia ustne(fachowym nazewnictwem). Stosuje przy tym komendy, narzuca tempo i rytm ćwiczenia. Sposób ten jest niezastąpiony w przyzwyczajaniu uczniów do dyscypliny i porządku, w poprawianiu techniki ćwiczeń.
b).Metoda programowego nauczania-polega na opracowaniu przez nauczyciela i przedstawieniu uczniowi sposobu dochodzenia do celu, jakim jest opanowanie złożonej umiejętności lub techniki ruchu. Uczeń samodzielnie uczy się, jest to więc jeden ze sposobów indywidualizacji. Samodzielność jest jednak pozorna, ogranicza się bowiem do możliwości samokontroli i samooceny własnych postępów. Program ćwiczeń narzucony jest przez prowadzącego. Rola prowadzącego, który stosuję tę metodę polega nie tylko na przygotowaniu konkretnego programu ćwiczeń, ale na mobilizowaniu ucznia, zachęcaniu i ewentualnym sprawdzaniu opanowanego materiału.
2.Metody aktywizujące(usamodzielniające)-to taki sposób działania, w którym ćwiczenia są częściowo określone przez nauczyciela zachęcającego uczniów do samodzielnego ich wykonywania. Sposób mobilizowania jest zależny od wieku i poziomu rozwoju psychofizycznego uczniów.
a).Metoda ilustracji, opowieści ruchowej-polega na inspirowaniu dzieci do wykonywaniu ćwiczeń przez opowiadanie. Może to być bajka, legenda opowiadanie wymyślone, czy też przypomnienie prawdziwych zdarzeń, w których dzieci brały udział, lub których były obserwatorami. Daję to szansę naśladowania-odtwarzania ruchem-czynności poznanych.
b).Metoda zabawowo-naśladowcza-to rodzaj zabawy, w której uczniowie naśladują ruchem (z pamięci i wyobraźni) zachowanie ludzi, zwierząt, pracę mechanizmów, zjawiska przyrody itp.
c).Metoda zabawowa klasyczna-może być stosowana dla ćwiczących w każdym wieku i na różnego rodzaju zajęciach. Choć gry i zabawy teoretycznie różnią się od siebie, to w istocie gra też jest zabawą i dlatego jej miejsce jest przy zabawach-podlega ona założeniom metody zabawowej.
3.Metody kreatywne(twórcze)-polegają na samodzielnym rozwiązywaniu zadań przez ćwiczącego lub grupę. Sposób realizacji, w założeniu, stwarza warunki dowolnego i różnorodnego wykonywania ćwiczeń(zadania otwarte). Prowadzący może inspirować ćwiczących (przez odpowiednio postawione zadania), lecz także tę rolę może pełnić niekonwencjonalny przybór, muzyka itp.
a).Metoda improwizacji ruchowej
b).Metoda ekspresji twórczej
c).Metoda problemowa
ZASADY
Dydaktyka ogólna wskazuje szereg prawideł -norm postępowania, które mają racjonalizować przebieg procesu dydaktycznego. Zasady nauczania to najbardziej kontrowersyjna dziedzina dydaktyki. Pojawiają się w jej obrębie stanowiska krańcowo odmienne, często ze sobą sprzeczne. Definiując zasady nauczania Cz. Kupisiewicz pisze, że „są to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajając im naukowy pogląd na świat, oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozumiane zasady służą realizacji ogólnych celów kształcenia, obowiązujących w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania”.
ZASADY NAUCZANIA ZACZERNIĘTE Z DYDAKTYKI OGÓLNEJ
1.Zasada świadomości i aktywności
O efektach pracy dydaktycznej w dużej mierze decydują świadomość i aktywność samych uczniów. Zasada świadomego udziału uczniów w procesie dydaktycznym dotyczy trzech czynników:
a). świadomego stosunku uczniów do celów nauczania
b). świadomego i aktywnego udziału w samym przyswajaniu umiejętności, wiadomości i nawyków
c). świadomego udziału uczniów w kontroli osiąganych wyników
Ad.a). aktywność musi być wyrazem jakiś dążeń. Nauczyciel sam powinien mieć świadomość stawianych zadań w kolejnych lekcjach oraz ogólnych zadań swojego przedmiotu tak pracować by uczynić je zadaniami samych uczniów. Uczeń ma wiedzieć co i dlaczego ćwiczy. Wiadomość ta pozwala uczyć się chętniej i szybciej oraz stosować poznane umiejętności i wiedzę w życiu codziennym. Aktywizacja uczniów opiera się najczęściej na podkreślaniu przez nauczyciela walorów zdrowotnych, estetycznych i rekreacyjnych prowadzonych ćwiczeń.
Ad.b). chodzi tu o aktywność wew. wywołaną przez chwilowe zaciekawienie lub trwałe zainteresowanie, czy też zamiłowanie. Przejawia się ona wówczas, gdy uczniowie dobrze uświadomią sobie cel własnej pracy i przeżywają radości z osiąganych wyników. Sukcesy nawet małe sprzyjają aktywizacji. Im większe zainteresowanie tym większa aktywność.
Ad.c). kontrola nie może być jedynym źródłem dobrych i złych ocen, lecz przede wszystkim podstawą do samooceny. Wszelkie przejawy samokontroli to nie tylko wartość dla procesu przyswajania umiejętności, wiadomości czy nawyków lecz również cenne osiągnięcie wychowawcze. Umiejętność oceny osiągnięć i analizy niepowodzeń jest tym skuteczniejsza im bardziej związana jest z czynnym udziałem ćwiczącego.
2.Zasada poglądowości
Jest najstarszą zasadą, bardzo cenioną przez nauczycieli. Poglądowość, przy świadomym stosunku ucznia do tego co zostało pokazane, stanowi najskuteczniejszy sposób nauczania ćwiczeń. Konieczne jest stosowanie tej zasady gdy nadrzędne znaczenie ma poprawność- precyzja ruchu. Celem jej jest pobudzenie u ćwiczącego wyobraźni ruchu i wzbudzenie chęci do wykonania ćwiczenia. Zasada ta spełnia trzy funkcje:
-bezpośrednią-pokaz(nauczyciela lub ucznia)
-pośrednią-wykorzystanie pomocy naukowych (filmy, lustra itp.)
-symbolizującą-stosowanie tabel wyników, wykresów
Wraz ze wzrostem sprawności, doświadczeń i wiedzy uczniów można częściej stosować zamiast poznawania bezpośredniego, poznanie pośrednie. Do pełnej realizacji zasady poglądowości konieczne jest wykorzystanie słownego objaśnienia.
3.Zasada systematyczności
Punktem wyjścia do realizacji tej zasady jest planowanie i dokumentacja pracy nauczyciela. Nauczyciel musi więc: systematycznie przygotowywać się do zajęć, planować i dokumentować działania, starannie analizować każdy temat lekcji, stosować sprawdziany i oceniać wyniki nauczania. Brakiem systematyczności można zaprzepaścić wysiłek ucznia, można także szkodliwie wpływać na stan jego zdrowia i na jego wydolność. Dzieję się to przez omijanie poszczególnych części lekcji, przerwy w uczęszczaniu na zajęcia, brak ciągłości realizowania zadań. Nierytmiczność w prowadzeniu zajęć (gdy nauczyciel i uczeń tracą czas na sprawy nieistotne). Źle wpływa na możliwość osiągania celów zakładanych przez realizowany w szkole program i nie zastąpią jej żadne zrywy, żadne okresy intensywniejszej pracy i wysiłku.
4.Zasada dostępności
Stosowanie tej zasady wymaga od nauczyciela uwzględnienia właściwości rozwojowych uczniów i ich indywidualizowania. Zakres wiadomości, umiejętności i nawyków, który uczniowie mogą przyswoić, trzeba starannie dobierać na każdą lekcję. Należy dostosować cele, środki, formy i metody do rozwoju fizycznego, sprawności oraz wydolności organizmu, uwzględniając płeć, wiek, różnice indywidualne, zainteresowania, zamiłowania oraz wpływy środowiska. Stosowanie tej zasady przez nauczyciela jest rozpatrywane w odniesieniu do klasy-grupy, oraz indywidualnych uczniów. Inaczej tę zasadę nazywamy stopniowaniem trudności w nauczaniu, polegającym na przechodzeniu:
-od tego co bliskie, do tego co dalekie
-od łatwiejszego, do trudniejszego
-od znanego, do nieznanego
Nie zawsze jednoznaczne jest określenie co bliższe, a co dalsze, co łatwe, a co trudne, zawsze ale wciąż można się opierać na tym co znane i zmierzać do tego co nieznane. Stosowanie tej zasady wymaga od nauczyciela doskonałej znajomości swoich uczniów, ich stanu zdrowia, sprawności, możliwości i poziomu intelektualnego.
5.Zasada trwałości
W odniesieniu do wychowania fizycznego rozważamy tę zasadę w aspekcie fizycznym (prowadzącym do nawyków ruchowych) i w aspekcie osobowościowym (decydującym o trwałości pozytywnych postaw wobec sprawności, zdrowia, ciała i jego potrzeb). Aby zdobyte wiadomości, umiejętności i nawyki były zachowane ,należy je utrwalać przez powtarzanie początkowo w takim samym układzie i kolejności, a następnie w sposób urozmaicony -przez zmianę kolejności, wprowadzanie nowych środków. Zalecenia, których ma przestrzegać nauczyciel przy wdrażaniu tej zasady:
-przygotowując się do realizacji nowego materiału trzeba odpowiednio ukierunkować zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywacje do uczenia się
-podawanie nowych treści powinno być tak przemyślane pod względem organizacyjnym i metodycznym, aby uczniowie w tym procesie brali możliwie aktywnie udział
-częstość powtórzeń winna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania
-nie należy iść na przód tak długo, dopóki nauczony element nie będzie przyswojony
-nie należy uczyć zbyt wielu elementów jednocześnie
Ważną rolę w utrwalaniu odgrywają kontrola i ocena wyników. Kontrola z udziałem klasy jest istotnym czynnikiem w powstawaniu motywów uczenia się i trwałego przyswajania.
Bibliografia: ”Materiały pomocnicze do ćwiczeń z metodyki wychowania fizycznego” -Maria Janikowska-Siatka