Wilmowska-Pietruszyńska A. Rehabilitacja ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji zawodowej w ubezpieczeniu ...

55

Rehabilitacja ze szczególnym uwzględnieniem

rehabilitacji zawodowej w ubezpieczeniu społecznym

realizowanym przez KRUS i ZUS

Rehabilitation with a specific emphasis on vocational rehabilitation in social

insurance of KRUS and ZUS

Anna Wilmowska-Pietruszyńska

Wydział Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego

The aim of the work was to attract attention to the key role of the
complex rehabilitation, especially vocational rehabilitation (the so-
called “before disability benefit”) in keeping or retrieving ability to
work or achieving a substantial delay in losing the ability to work
among people covered with social insurance by KRUS and ZUS. It was
pointed that the current legal solutions allow vast implementation of
such rehabilitation, however, the lack of proper organizational solu-
tions diminishes the effects of the legal empowerment, and at the
same time significant money contributions have to made for medical
rehabilitation. While the very medical rehabilitation itself, does not
solve all the issues connected with the continuation of the job held.
It requires quick changes.

Key words: social insurance, rehabilitation “before pension”,
evaluation

Celem pracy było zwrócenie uwagi na doniosłą rolę kompleksowej
rehabilitacji a zwłaszcza zawodowej (tzw. „przed rentą”) w zachowaniu
bądź odzyskaniu zdolności do pracy lub istotnym opóźnieniu utraty
zdolności do pracy osób objętych ubezpieczeniem społecznym realizo-
wanym przez KRUS i ZUS. Zwrócono uwagę, że aktualne rozwiązania
prawne umożliwiają jej szerokie stosowanie, jednak brak właściwych
rozwiązań organizacyjnych powoduje, że efekty ustaleń prawnych są
skromne a jednocześnie znaczne nakłady finansowe są kierowane
na rehabilitację medyczną. Ta zaś – sama w sobie – nie rozwiązuje
wszystkich problemów związanych z możliwościami kontynuacji pracy
zarobkowej. Wymaga to szybkich zmian.

Słowa kluczowe: ubezpieczenia społeczne, rehabilitacja „przed rentą”,
ocena

Adres do korespondencji / Address for correspondence
[e-mail]

© Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 55-62

www.ol.21net.pl

Nadesłano: 22.08.2011
Zakwalifikowano do druku: 04.09.2011

Wstęp

Ubezpieczeniespołecznestanowisystemzagwa-

rantowanychustawowoizwiązanychzpracąświad-

czeń o charakterze roszczeniowym, pokrywający

potrzebywywołanezdarzeniamilosowymi,przez

zobowiązanedotegoinstytucjeorazfinansowanena

zasadzierozłożeniaciężarutychświadczeńwcałości

lubczęścinaosobydonichuprawnione.

Ubezpieczeniespołecznezabezpieczaludziprzed

ryzykiembrakuśrodkównautrzymaniewokresie

niezdolnościdopracyspowodowanejchorobą,jej

następstwami,wypadkiemprzypracy,czyzpowodu

starości.

WPolscepowszechneubezpieczeniespołeczne

realizowanejestprzezZakładUbezpieczeńSpołecz-

nych(ZUS)iKasęRolniczegoUbezpieczeniaSpo-

łecznego(KRUS).Zarównowustawieoemeryturach

irentachzFUSjakiznowelizowanejw2005r.usta-

wieoubezpieczeniuspołecznymrolnikówznajdują

sięzapisyupoważniającelekarzyorzecznikówZUS

jak i lekarzy rzeczoznawców KRUS do orzekania

opotrzebierehabilitacjileczniczejwformieświad-

czeńrzeczowych(bezpłatnegopobytuwośrodkach

rehabilitacjileczniczej)orazopotrzebieprzekwalifi-

kowania–skutkującejprzyznaniemprawadorenty

szkoleniowej.

Prace Oryginalne

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 55-62

56

Rehabilitacja według Światowej Organizacji

Zdrowiatokompleksoweiskoordynowanestosowa-

nieśrodkówmedycznych,socjalnychizawodowych

wceluusprawnieniaosóbznaruszonąsprawnością

organizmuiuzyskaniamożliwienajlepszegostanu

funkcjonalnego.

Bardzoistotneznaczeniedlazmniejszenialiczby

osóbniezdolnychdopracy,acozatymidziewydat-

kównaświadczeniarentowe,mamożliwośćpod-

daniaubezpieczonychkompleksowejrehabilitacji.

Wwiększościsystemówubezpieczeńspołecznych

na świecie znaczenie priorytetowe ma wykorzy-

stanie,przedprzyznaniemświadczeniarentowego,

wszelkichdziałańzzakresurehabilitacjimedycznej

izawodowejzmierzającychdoprzywróceniaosobie

ubezpieczonejzdolnościdopracyzarobkowejlub

znacznejpoprawytejzdolności.

Rehabilitacja„przedrentą”służypoprawielub

przywróceniuzdolnościdopracyzarobkowej.

Wwielukrajachprzedprzyznaniemświadczenia

rentowegooceniasięczydziałanialeczniczo-reha-

bilitacyjnelubnaukanowegozawodudająmożli-

wośćpoprawylubwyeliminowaniastwierdzanego

lubzagrażającegoograniczeniazdolnościdopracy

zarobkowej.

Efektywnośćprocesurehabilitacjiwymaga,aby

działania rehabilitacyjne były podejmowane jak

najwcześniej. Uważa się, że wcześnie rozpoczęta

rehabilitacjaskracaokresleczeniaorazzapobiega

powstaniulubutrwaleniukalectwa.Rehabilitacja

medycznajestniezbędnymwarunkiempóźniejszego

przygotowaniadopracyiodpowiedniegozatrudnie-

nia,przyczymimlepszejestusprawnieniefunkcjo-

nalne,tymłatwiejszejestprzywróceniezdolności

dopracyzarobkowej.

Niedocenianie roli rehabilitacji w procesie le-

czenia powoduje wzrost liczby osób niezdolnych

dopracypobierającychświadczeniarentowe,aco

zatymidziewzrostnakładówfinansowychnate

świadczenia.

Takwięcwprogramierehabilitacjikomplekso-

wejnależyuwzględnićrehabilitację:

–społeczną,mającąnaceluprzygotowanieosób

niepełnosprawnychdopełnegoudziałuwżyciu

społecznympoprzeznaukępokonywaniabarier

świadomościowych, prawnych i technicznych

oraz poprzez uodpornienie psychiczne, zwięk-

szającegwarancjęzachowaniairozwijaniazdo-

bytychumiejętnościzawodowych,

–leczniczą,traktowanąjakonowoczesnyprogram

leczenia umożliwiający w najkrótszym czasie

przywrócenia sprawności do czynnego życia

społecznegolubwprzypadkuuszkodzeńmorfo-

logicznych,wykształceniezastępczejiutrwalenie

jejdlarekonstrukcjizdolnościdoczynnegożycia

społecznego,

–zawodową mającą na celu przywracanie zdol-

ności do pracy, przekwalifikowanie zawodowe

oraz stwarzanie warunków do podjęcia pracy

przez osobę niepełnosprawną po zakończeniu

rehabilitacji.

Rehabilitacja zawodowa – według definicji

Międzynarodowej Organizacji Pracy – to „część

ogólnego procesu rehabilitacji, która polega na

udzielaniuosobieniepełnosprawnejtakichusług,

jak:poradnictwozawodowe,szkoleniezawodowe

izatrudnienie,abyumożliwićuzyskanie,utrzymanie

iawanswodpowiedniejpracy,aprzeztomożliwość

integracjilubreintegracjiwnormalneżyciespołecz-

ne”

Procesprzekwalifikowaniazawodowegoskłada

sięzkilkuetapów.

Zaczynasięodocenyzdolnościdopracyosoby,

któraubiegasięoświadczenierentowezubezpie-

czeniaspołecznego.Wwynikutejocenydochodzi

doudzieleniaodpowiedniejporadyzawodowej,od

którejzależypowodzeniecałegoprocesurehabilita-

cyjnego.

Następnieprzeprowadzasięszkoleniezawodo-

we, obejmujące zarówno wiedzę teoretyczną, jak

inabywaniepraktycznychumiejętnościpotrzebnych

wokreślonymrodzajupracy.

Pozakończeniutegoetapunastępujezatrudnie-

nienaodpowiedniodobranymstanowiskupracy,

odpowiadające predyspozycjom psychofizycznym

iuzyskanymkwalifikacjomzawodowym.

Wkierunkutakiejracjonalizacjisystemuubez-

pieczeń społecznych idą zmiany wprowadzone

wspomnianymijużustawami.
Ustawazdnia28czerwca1996r.ozmianienie-

którychustawozaopatrzeniuemerytalnymioubez-

pieczeniuspołecznymwprowadziłaod1września

1997r.noweświadczenie–rentęszkoleniową–czyli

umożliwiłaprzekwalifikowaniezawodoweosobom

ubezpieczonym,któreutraciłyzdolnośćdopracy

zarobkowejwswoimzawodzie.Takiesamoprawo

do przyznawania renty szkoleniowej znalazło się

wustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników

pojejnowelizacjiw2005r.

Wmyślobowiązującychprzepisówrentaszkole-

niowaprzyznawanajestwprzypadkuwydaniaprzez

lekarzaorzecznikaZUSlublekarzarzeczoznawcę

KRUSorzeczeniaocelowościprzekwalifikowania

zawodowego.

Lekarzeorzekającydokonująocenywaspekcie

społecznymimedycznym(somatycznymipsychicz-

nym).

Wilmowska-Pietruszyńska A. Rehabilitacja ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji zawodowej w ubezpieczeniu ...

57

Woceniespołecznychkomponentówzdolności

dopracynależybraćpoduwagę:sytuacjęspołeczną

osobyubezpieczonej(wiek,stancywilny,posiadanie

dzieci,miejscezamieszkania,sytuacjęmieszkanio-

wą,sytuacjęmaterialną,stosunekczłonkówrodziny

doprojektówprzekwalifikowaniazawodowegoide-

klarowaniewsparciawprocesienabywanianowych

kwalifikacji, wykształcenie ogólne i zawodowe,

ogólnąsprawnośćosobyubezpieczonej).

Ustalona zostaje wstępna ocena możliwości

przeprowadzeniarehabilitacjizawodowej.

Następną jest medyczna ocena zdolności do

pracy, a więc ustalenie rozpoznania (rodzaj cho-

roby na jaką cierpi osoba ubezpieczona), ubytki

morfologiczneideficytyfunkcjonalneorganizmu,

możliwośćskompensowaniaograniczeńmorfolo-

gicznych (np. przez zastosowanie protez z odpo-

wiednimi końcówkami, możliwość zaopatrzenia

ubezpieczonegowodpowiednisprzętortopedycz-

ny),wydolnościfizycznejimożliwośćwykonywania

pracywokreślonychkonkretnychwarunkach(np.

możliwośćwykonywaniaokreślonychruchówlub

czynności wymagających dużego wydatku ener-

getycznego), a także rokowanie – ustalenie, czy

następstwaschorzeniapowodującegoichniezdol-

ność do pracy zarobkowej mają charakter stały,

ustabilizowany, czy też możliwa jest ich zmiana:

zarównowkierunkupoprawy,jakipogłębieniasię

stwierdzanychzaburzeń.

Oceny tej dokonuje się na podstawie doku-

mentacji medycznej i orzeczniczej oraz badania

ubezpieczonego.

Pożądanejestabylekarzewytypowaliczynności

zawodowe możliwe do wykonania po uzyskaniu

stosownychkwalifikacji,uwzględniającmożliwości

psychofizyczneosobyubezpieczonej,atakżepotrze-

bęprzystosowaniastanowiskapracyiśrodowiska

pracydomożliwościosobyubezpieczonej.

Ocena lekarzy kończy się wyszczególnieniem

medycznychprzeciwwskazańdozatrudnieniaczyli

wskazaniem warunków pracy, w jakich badana

osobaniemożepracować.

Jednymzbardzoważnychzadańlekarzyorze-

kających jest przedstawienie osobie ubiegającej

się o świadczenie rentowe możliwości przekwa-

lifikowania zawodowego i wyjaśnienie procedur

stosowanych w trakcie podejmowania decyzji

oprzekwalifikowaniu.Poziomizakresprzekazywa-

nejprzezlekarzainformacjipozwalająosobiektórej

zaproponowano przekwalifikowanie zawodowe

obiektywnie określić swoją sytuację zdrowotną

ipsychicznemożliwości,adziękitemu–nalepsze

zrozumieniewłasnejsytuacjiżyciowej.

Na podstawie posiadanej dokumentacji me-

dycznejizawodowej,poanaliziedanychosytuacji

społecznej ubezpieczonego i po przeprowadzeniu

badanialekarzorzekającystwierdza,żeosobaubez-

pieczonajestniezdolnadopracyzarobkowejwdo-

tychczaswykonywanymzawodzie,jednakjejwiek,

stanzachowanejsprawnościsomatycznejipotencjał

sprawnościintelektualnychpozwalająnazdobycie

nowychkwalifikacji,naukęnowegozawoduirein-

tegracjęspołecznąawięcwystępujezpropozycją

przekwalifikowania zawodowego, kierując osobę

ubezpieczonąnakonsultacjępsychologiczną.

Zadaniempsychologajestpomocosobieskie-

rowanejnabadaniewlepszymrozumieniuswoich

predyspozycjiisprawnościpsychicznychorazwska-

zanie możliwości wykorzystania ich przy nauce

nowegozawodu.

Ocena psychologiczna, wykonywana dla ce-

lów przekwalifikowania zawodowego, powinna

uwzględniać: ogólny poziom sprawności umy-

słowych (zakres posiadanej wiedzy), sprawność

funkcjipoznawczych(uwagi,pamięci),sprawność

myślenia (konkretne, pamięciowe), koordynację

wzrokowo-motoryczną,zdolnośćdokoncentracji,

właściwościosobowości(reakcjeemocjonalne,mo-

tywacjadopodjęciapracyzawodowej,nastawienie

wobecproponowanegoprzekwalifikowania),ocenę

patologicznych cech osobowości (neurotycznych,

psychotycznych) z oceną wskaźników symulacji-

dysymulacji.

Ponieważpodmiotemocenysąosobyróżniące

się wykształceniem, rodzajem oraz stopniem na-

silenia niesprawności, niezbędne jest stosowanie

uniwersalnychmetodbadania.Dlaprzeprowadzenia

oceny psychologicznej i wydania opinii w przy-

padku orzekania o celowości przekwalifikowania

zawodowegozaproponowanozestawsprawdzonych

idostępnychmetod.
Ocenasprawnościumysłowychjestwykonywa-

nawoparciuowynikitestuWAIS-R(PL),aocena

właściwości osobowości znaczących dla procesu

przekwalifikowania w oparciu o Skalę SOPER

J.Tylki,natomiastocenapatologicznychcechoso-

bowościorazwskaźnikówsymulacji–dysymulacji

ważnychprzypsychologicznymopiniowaniuwcelu

przekwalifikowania w oparciu o skrócone wersje

testuMMPI.

Celembadaniapsychologicznegojestustalenie

rozpoznaniapsychologicznego,mającegoznaczenie

dlalekarzyprzyorzekaniuocelowościprzekwalifi-

kowaniazawodowego.

Niestetymożliwościrehabilitacjizawodowejsą

niedostatecznieupowszechniane.

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 55-62

58

Interesujące są badania efektywności proce-

su przekwalifikowania zawodowego w O/ZUS

wTarnowieprzeprowadzoneprzezWyszkowskiego

iWitka.

Wlatach2000-2002wydanowtymOddziale

52634orzeczeniaoniezdolnościdopracydocelów

rentowych.

Lekarzeorzecznicyskierowaliwtymokresie249

osób (0,169% wszystkich badanych) na badanie

przezpsychologa,pouprzednimwyrażeniuprzezte

osobyzgodynapodjęciedziałańmającychnacelu

przekwalifikowaniezawodowe.

W 160 przypadkach psycholog nie podzielił

opinii o celowości przekwalifikowania zawodo-

wego.Przyczynybyłynastępujące:niedostateczne

przystosowaniesiędokalectwa–u67osób,brak

zainteresowania innym zawodem niż dotychczas

wykonywany–u40osób,niskasprawnośćinte-

lektualna–u53osób.

Awięcz249skierowanychdopsychologaorze-

czono celowość przekwalifikowania zawodowego

u89osób.

NastępnielekarzmedycynypracywPowiatowym

UrzędziePracyuznałiżu39osóbz89skierowanych

naprzekwalifikowaniezawodoweistniejąprzeciw-

wskazania do wykonywania zaproponowanego

imożliwegodorealizacjiprzezUrządPracyszkole-

niazawodowego.

Jednakżadnaz50osób,uktórychlekarzme-

dycyny pracy nie stwierdził przeciwwskazań do

proponowanegoszkolenianiezostałaskierowana

naodpowiednieszkolenia.Przyczynąbyłbrakśrod-

kówfinansowychnaprzeprowadzenietychszkoleń

wUrzędziePracy.

Badanie to potwierdziło konieczność innego

podejściadoproblemówrehabilitacjiwPolsce.

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Ubezpieczeniem społecznym objęta jest cała

populacjaosóbpracujących,bezwzględunatytuł

prawny zdobywania środków utrzymania, poza

służbami mundurowymi, rolnikami, sędziami

iprokuratorami.

Ustawazdnia13.X.1998r.osystemieubezpie-

czeńspołecznychwyróżnia4fundusze:chorobowy,

rentowy,wypadkowyiemerytalny.

LiczbaosóbubezpieczonychwZUS2010rwy-

nosiła14656500,aprzeciętnamiesięcznaliczba

osóbpobierającychświadczeniawynosiła:

•emerytalne

–

4996000

•rentowe

–

1228000

•rentyrodzinne –

1267000osób

WydatkizFunduszuUbezpieczeńSpołecznych

naświadczeniapieniężnew2010rwynosiły:

•zfunduszuemerytalnego – 101692,4mlnzł

•rentowego

– 39545,8mlnzł

•chorobowego

– 10589,7mlnzł

•wypadkowego

– 5070,8mlnzł

ZgodniezUstawąoemeryturachirentachzFUS

z1996r.niezdolnądopracyjestosoba,któracał-

kowicielubczęściowoutraciłazdolnośćdopracy

zarobkowejzpowodunaruszeniasprawnościorga-

nizmuinierokujeodzyskaniazdolnościdopracy

poprzekwalifikowaniu.

Wyróżniasiędwastopnieniezdolnościdopracy

zarobkowej:częściowąicałkowitą.

–Całkowicieniezdolnądopracyjestosoba,która

utraciłazdolnośćdowykonywaniajakiejkolwiek

pracy.

–Częściowoniezdolnądopracyjestosoba,która

wznacznymstopniuutraciłazdolnośćdopracy

zgodnejzpoziomemposiadanychkwalifikacji.

Przyocenieniezdolnościdopracyzarobkowej

bierzesiępoduwagęłącznie:charakteriprzebieg

procesówchorobowychiichwpływunastanczyn-

nościowy organizmu, sprawność psychofizyczną

organizmuorazstopieńprzystosowaniadoubytków

anatomicznych,kalectwa,skutkówchoroby,atakże

posiadanekwalifikacje,wiek,zawód,wykonywane

czynności i warunki pracy, możliwość dalszego

wykonywania pracy zarobkowej oraz możliwość

przywrócenia zdolności do pracy przez leczenie

irehabilitacjęlubprzekwalifikowaniezawodowe.

Intencjąwprowadzonychzmianniebyłozaost-

rzenie kryteriów orzeczniczych. Chodziło przede

wszystkimotakąracjonalizacjęsystemu,abyrenty

otrzymywali ubezpieczeni, którzy rzeczywiście

utracili zdolność do osiągania dochodów z pracy

iktórymtarentapowinnazastąpićczęśćutraconego

dochodu.Celemnadrzędnymbyłoprzekształcenie

dotychczasowegosystemurentowegowrzeczywiste

Ryc.1.Liczbaorzeczeńopotrzebierehabilitacjimedycz-

nejnakosztZUSwydanychprzezlekarzyorzeczników

wlatach2008-2010.Źródło:e-ZUS

0

20000

40000

60000

80000

100000

2008

2009

2010

90799

91777

86052

Wilmowska-Pietruszyńska A. Rehabilitacja ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji zawodowej w ubezpieczeniu ...

59

ubezpieczenie ryzyka utraty zdolności do pracy

izarobkowania.Zakładano,żepriorytetowestaną

się wszelkie działania z zakresu rehabilitacji me-

dycznejizawodowej,zmierzającedoprzywrócenia

ubezpieczonymzdolnościdopracyiżewzwiązku

z tym renty z tytułu niezdolności do pracy będą

przyznawanewprzypadkach,gdydziałaniareha-

bilitacyjne nie rokują powodzenia lub okażą się

nieskuteczne.

Ustawa wprowadziła możliwość skierowania

przez Zakład osoby ubezpieczonej na przekwali-

fikowanie zawodowe, w przypadku jeżeli osoba

ubiegającasięoświadczenierentowetrwaleutra-

ciłazdolnośćdopracywswoimzawodziealekarz

orzecznikZUSwydaorzeczenieocelowościtakiego

przekwalifikowania.

Jeżeliwtrakciepostępowaniarentowegolekarz

orzecznikZakładuUbezpieczeńSpołecznychstwier-

dzi celowość przekwalifikowania zawodowego,

toubezpieczonyotrzymarentęszkoleniowąna6

miesięcy(wypłacanąprzezZUS)iskierowaniedo

Powiatowego Urzędu Pracy, gdzie osoba ubezpie-

czona zostanie oceniona pod kątem możliwości

przekwalifikowaniadonowegozawodu.

Wprzypadkuocenypozytywnej,dalszawypłata

świadczenia będzie uzależniona od uczestnictwa

w programie przekwalifikowania zawodowego,

aokreswypłatybędziedostosowanydoprogramu

szkolenia.Łącznyokreswypłacaniaświadczenianie

możejednakprzekroczyć36miesięcy.Zewzględów

motywacyjnych ustalono korzystniejszy wymiar

rentyszkoleniowejwporównaniuzrentąztytułu

niezdolnościdopracy.

Obok funkcjonującej od 1995r. rehabilitacji

leczniczej w ramach prewencji rentowej była to

kolejnaformadziałańrehabilitacyjnychstwarzająca

ubezpieczonymmożliwośćpowrotudoaktywności

zawodowej.Tylkowprzypadku,gdydziałaniare-

habilitacyjne nie rokują powodzenia lub okazują

sięnieskuteczneprzyznawanapowinnabyćrenta

ztytułuniezdolnościdopracy.Oznaczato,żeprio-

rytetowemiałystaćsięwszelkiedziałaniazzakresu

rehabilitacjimedycznejizawodowej.

ZakładUbezpieczeńSpołecznychrozpocząłre-

alizacjęprogramurehabilitacjileczniczejwramach

prewencjirentowejwschorzeniachnarząduruchu

iukładukrążenia,gdyżschorzeniatestanowiąok.

50%przyczynniezdolnościdopracy.Odpołowy

2001rokurehabilitacjąlecznicząwramachprewen-

cjirentowejZUSobjęcisąrównieżubezpieczenize

schorzeniamiukładuoddechowego,anastępnieze

schorzeniamipsychosomatycznymi.

Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji

rentowej ZUS ma istotne znaczenie zarówno dla

ubezpieczonych, którzy w wyniku zastosowania

procedurleczniczo-rehabilitacyjnychorazdziękipo-

prawiefunkcjiorganizmuizwiększeniumotywacji

dopracymająmożliwośćutrzymaniastatususpo-

łecznegoijakościżycia,jakiinstytucjiubezpiecze-

niaspołecznego,zuwaginazmniejszeniewydatków

naświadczeniaztytułuniezdolnościdopracyoraz

wzrost liczby ubezpieczonych odprowadzających

składkiubezpieczeniowe.

KASA ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA

SPOŁECZNEGO

Ustawaoubezpieczeniuspołecznymrolników

z1990r.wprowadziłanoweuregulowaniadotyczą-

ceprzyznawaniaświadczeńdlarolnikówipracują-

cychznimidomowników.
Obejmujeona:

•ubezpieczeniaemerytalno-rentowe,

•ubezpieczeniawypadkowe,choroboweimacie-

rzyńskie.

Jednym z warunków przyznania renty jest

całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie

rolnym.

Zgodniezustawąniezdolnośćdopracywgospo-

darstwierolnymmożebyćstałalubokresowa.Za

całkowicieniezdolnegodopracywgospodarstwie

rolnymuważasięubezpieczonego,któryzpowodu

naruszeniasprawnościorganizmuutraciłzdolność

doosobistegowykonywaniapracywgospodarstwie

rolnym.

Liczba ubezpieczonych w KRUS w 2010 roku

wynosiła1535461osób.

Wydatki na świadczenia emerytalno-rentowe

w2010rokuwyniosłyna:

•emerytury

– 11047271,1mlnzł

•rentyztytułuniezdolnościdopracy

–

2105896,7mlnzł

•rentyrodzinne

–

455303,7mlnzł

Ustawa dała możliwość prowadzenia różnych

formrehabilitacjileczniczejdlaosóbzagrożonych

niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym

Ryc. 2. Przeciętna miesięczna liczba osób pobierająca

świadczeniazKRUSw2010r.wgrodzajuświadczeń

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

Emerytury

Renty z tyt. niezdolności
do pracy w gosp. rolnym

Renty rodzinne

43233

234786

1096321

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 55-62

60

oraz osób okresowo niezdolnych do pracy w go-

spodarstwierolnymwceluzminimalizowaniatej

niezdolności.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

prowadzi różne formy rehabilitacji leczniczej dla

osóbzagrożonychniezdolnościądopracywgospo-

darstwierolnymorazosóbokresowoniezdolnychdo

pracywgospodarstwierolnym,wceluzmniejszenia

stopniatejniezdolności.

NatomiastwnowelizacjiUstawyw2005roku

oubezpieczeniuspołecznymrolnikówwprowadzo-

nozapisktórystanowi,żeubezpieczonemuspełnia-

jącemuwarunkidouzyskaniarentyrolniczejztytułu

niezdolnościdopracy,wstosunkudoktóregoorze-

czonocelowośćprzekwalifikowaniazawodowegoze

względunatrwałącałkowitąniezdolnośćdopracy

wgospodarstwierolnym,przysługujeprzezokres6

miesięcyrentaszkoleniowa.Osobę,którejprzyzna-

norentęszkoleniową,Kasakierujedopowiatowego

urzędupracywcelupoddaniaprzekwalifikowaniu

zawodowemu.Okres6miesięcy,ulegawydłużeniu

naczasniezbędnydoprzekwalifikowaniazawodo-

wego,niedłużejniżdo36miesięcy.Przedłużenie

prawadorenyszkoleniowejnastępujenawniosek

starosty. Koszty przekwalifikowania zawodowego

rencistywokresiepobieraniarentyrolniczejszko-

leniowejsąfinansowaneześrodkówPaństwowego

FunduszuRehabilitacjiOsóbNiepełnosprawnych.

Jeżeliwwynikuprzeprowadzonegobadaniaoso-

byubiegającejsięorentęztytułuniezdolnoścido

pracywgospodarstwierolnymlekarzrzeczoznawca

/komisjalekarskaKasyuzna,żeistniejecelowość

przekwalifikowania zawodowego, to powinien

skierowaćtakąosobędopsychologaorazdoradcy

zawodowegowłaściwegourzędupracy,celemuzy-

skaniaopinii.

Opinielekarzarzeczoznawcy/komisjilekarskiej

Kasy,psychologaorazdoradcyzawodowegodoty-

czącecelowościprzekwalifikowaniazawodowegosą

równoważneitylkowprzypadkutrzechzgodnych

opinii sprawę należy przedstawić staroście celem

ustaleniaczyistniejemożliwośćprzekwalifikowania

zawodowegoosobyubiegającejsięorentęztytułu

niezdolnościdopracywgospodarstwierolnym.

Z mocy rozporządzenia Ministra Polityki

Społecznej z dnia 31 grudnia 2004 r. w sprawie

orzecznictwalekarskiegowKasieRolniczegoUbez-

pieczeniaSpołecznegoustaleniestarostywsprawie

możliwościprzekwalifikowaniazawodowegomają

dla lekarza rzeczoznawcy/komisji lekarskiej Kasy

moc wiążącą i dopiero po pozyskaniu tego roz-

strzygnięciamożebyćwydaneorzeczenieotrwałej

całkowitejniezdolnościdopracywgospodarstwie

rolnymzestwierdzeniemcelowościprzekwalifiko-

waniazawodowego.

Napodstawietegoorzeczenia,OddziałRegio-

nalnyKRUSwydajedecyzjęprzyznającąprawodo

renty szkoleniowej na okres sześciu miesięcy od

dniaorzeczenianiezdolnościdopracywgospodar-

stwierolnymniewcześniejjednakniżodmiesiąca,

wktórymzostałzłożonywniosek.

Ryc.3.Liczbaorzeczeńopotrzebierehabilitacjileczni-

czejwCentrachRehabilitacjiRolnikówwydanychprzez

Regionalnych Inspektorów Orzecznictwa Lekarskiego

wlatach2008-2010.Źródło:inf.KRUS

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2008

2009

2010

24408

26105

25298

Kasa podejmuje działania na rzecz pomocy

ubezpieczonymiosobomuprawnionymdoświad-

czeń zubezpieczenia, całkowicie niezdolnym do

pracy wgospodarstwierolnym, ale rokującymjej

odzyskaniewwynikuleczeniairehabilitacji,albo

zagrożonymcałkowitąniezdolnościądopracywgo-

spodarstwierolnym,obejmującewszczególności:

–kierowanienarehabilitacjęlecznicządozakła-

dów rehabilitacyjnych, prowadzenie zakładów

rehabilitacji leczniczej, wspieranie rozwoju

rehabilitacjiambulatoryjnejnaobszarachwiej-

skich,

Obecnie działalność KRUS koncentruje się na

działaniach umożliwiających stosowanie nowo-

czesnejdiagnostykiileczeniaczylipodnoszących

poziom działań medycznych w lecznictwie wiej-

skim,udzialelekarzywiejskichośrodkówzdrowia

w kierowaniu swoich pacjentów na rehabilitację

prowadzonąprzezKRUS,prowadzeniurehabilitacji

ambulatoryjnej w miejscu zamieszkania pacjen-

tów.

Ten system działania pozwala, podobnie jak

wsystemie ubezpieczenia społecznego pracowni-

ków,narealizacjęzasady„rehabilitacjaprzedren-

tą”izachowanieodpowiedniejkolejnościdziałań

wzabezpieczeniuspołecznym,awięc:

prewencja

wczesnadiagnostyka

leczenie

rehabilitacja

kompensacja

Wilmowska-Pietruszyńska A. Rehabilitacja ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji zawodowej w ubezpieczeniu ...

61

Prawodorentyszkoleniowejulegawydłużeniu

na czas niezbędny do przekwalifikowania zawo-

dowegonawniosekstarosty,niedłużejniżdo36

miesięcy.

Oprzyznaniuprawadorentyrolniczejszkole-

niowejorazozasadachjejwstrzymywaniaiustania

prawanależypisemniepoinformowaćstarostęoraz

uzyskaćinformacjeo:

–przewidywanymkierunkuszkolenia,

–przewidywanymczasietrwaniaszkolenia,

–przewidywanychkosztachszkolenia.

Przedrozpoczęciemszkoleniamającegonacelu

przekwalifikowanie do innego zawodu OR KRUS

powinienzawrzećzestarostąumowęnaprzepro-

wadzenieszkolenia.

Nadaljednakmożliwościprzekwalifikowaniaza-

wodowegoniesąupowszechnioneoczymświadczy

znikomaliczbaorzeczeńocelowościprzekwalifiko-

waniazawodowego.

Podsumowanie

Celem renty szkoleniowej jest umożliwienie

osobietrwaleniezdolnejdopracywdotychczaso-

wym zawodzie przekwalifikowania zawodowego

iuzyskaniakwalifikacji,któreprzyjejniesprawno-

ścipozwoliłybynawykonywaniezatrudnienia.

Przekwalifikowanie zawodowe powinno więc

pełnić kluczową rolę w systemie ubezpieczenia

społecznegownaszymkraju.

Mimorangitegoświadczeniajestonorelatywnie

rzadkoprzyznawanetak,żewpraktycebrakjest

przypadkówpomyślnegoidługotrwałegoprzekwa-

lifikowania.

Podobnasytuacjamamiejscewtrakciesądowe-

gopostępowaniaodwoławczego,gdyżsądywswych

wyrokachpraktycznieniewskazująnamożliwość

przekwalifikowania zawodowego pomimo jasnej

wykładniprawawtymzakresie(IIUKN326/98,II

UKN533/99).

Niepowodzenia procesu przekwalifikowania

zawodowegowynikajązfaktu,żejestonowprak-

tycerealizowaneprzezróżnepodmioty.Konieczne

jestwięcichścisłewspółdziałaniewrealizacjitego

procesu.Alenajważniejsząsprawajestpilneodtwo-

rzenieSpecjalistycznychOśrodkówRehabilitacjiZa-

wodowej,którerealizowałybyprogramrehabilitacji

kompleksowejzeszczególnymuwzględnieniemre-

habilitacjizawodowejzgodnieztradycjamiPolskiej

SzkołyRehabilitacjirekomendowanejprzezWHO

jakowzórdlainnychkrajów.

W wielu krajach ludziom, którzy ze wzglę-

du na naruszenie sprawności tracą zdolność do

utrzymywania się z własnych zarobków stwarza

się możliwość odtworzenia zdolności do pracy

imożliwościpowrotudopełnegofunkcjonowania

wspołeczeństwie.WMiędzynarodowejKlasyfikacji

Niepełnosprawności, Funkcjonowania i Zdrowia

(ICF ) podkreśla się konieczność wykorzystania

wszystkichdostępnychmetoddiagnostyczno-lecz-

niczo-rehabilitacyjnychprzeduznaniemczłowieka

zaosobęniepełnosprawną(niezdolnądopracy).

Wydaje się więc, że rozwój rehabilitacji kom-

pleksowej jest nieodzowny dla prawidłowego

rozwiązywaniaproblemówspołecznychwkażdym

nowoczesnymkraju.

W Niemczech rehabilitacja zawodowa poby-

towajestrealizowanaprzezOśrodkiRehabilitacji

Zawodowej(StowarzyszeniaWyższejUżyteczności

Publicznej) i finansowana przez różne instytucje:

ubezpieczenia społecznego, Ministerstwo Pracy,

UrzędyPracyitp.

Jestprowadzonabazadanychosób,uktórych

stwierdzono trwałe pogorszenie się zdolności do

aktualniewykonywanejpracy.

Następniedoprogramurehabilitacjizawodowej

sąkierowaneosobyniepełnosprawne,samodzielnie

funkcjonujące, u których stwierdzono możliwość

naukinowegozawoduwciągu2lat.

OsobytekierowanesądoOśrodkówRehabilita-

cjiZawodowej,gdziepoprzeprowadzeniuwokresie:

2-4tygodnikwalifikacjimedycznej,psychologicznej,

socjologicznejizawodowej

–opracowujesięindywidualniedlakażdejosoby

niepełnosprawnejprogramrehabilitacjispołecz-

nej, leczniczej i zawodowej czyli rehabilitacji

kompleksowej.

W1rokunauki–programobejmuje:

–50tygodnipobytuwOśrodku–naukanowego

zawoduuzupełnionaindywidualnymprogramem

rehabilitacjimedycznejispołecznej

–6tygodniwakacji

W2rokunauki:

–50tygodni–stacjonarnanaukanowegozawodu

uzupełnionaindywidualnymprogramem,reha-

bilitacjimedycznejispołecznej

–2tygodniewakacji

Na zakończenie jest przeprowadzany egzamin

państwowydającyuprawnieniadowykonywania

nowegozawodu.

Warunkiempowodzeniawrywalizacjiabsolwen-

tównarynkupracyjestwysokipoziomszkolenia

zawodowego(potwierdzonywynikiemkońcowych

egzaminów państwowych) i dobre rozpoznanie

rynkupracyprowadzoneprzezwyspecjalizowane

komórkiwOśrodkachRehabilitacjiZawodowej.

Prof.WiktorDegawspółtwórcaPolskiejSzkoły

Rehabilitacjimówił,iż:„nieludzkimjesturatowanie

Orzecznictwo Lekarskie 2011, 8(2): 55-62

62

człowiekowiżycia,apotempozostawieniegosame-

musobie.Tymczasemwłaśniewczesnaidostępna

dla wszystkich rehabilitacja zmniejsza cierpienie,

poprawiasprawnośćijakośćżyciaczłowiekaico

jestważnesamawsobieniejestpowodempowikłań

i działań ubocznych tak częstych w farmakotera-

pii”.

Tylko więc kompleksowa rehabilitacja może

zapewnić osobom niepełnosprawnym zminimali-

zowanieupośledzeniafunkcjiorganizmuipowrót

doczynnegożyciaspołecznego.Dlategoniezbędne

jestpodjęcieodpowiednichdecyzjiwtymzakresie

przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej we

współpracyzMinisterstwemZdrowia.

Szybkie rozwiązanie tego problemu jest szcze-

gólnieistotnetakżezewzględówspołeczno-ekono-

micznych.

Rehabilitacjapowinnastaćsięwnaszymkraju,

podobniejakwinnychkrajach,ważnymelementem

politykispołecznej.

Programrehabilitacjizawodowejpozwoliłbyna

lepszewykorzystaniemożliwości,jakiedajeubez-

pieczonymrentaszkoleniowa,gdybybyłomożliwe

odtworzenie specjalnych ośrodków rehabilitacji

zawodowej.

Obecniesłabympunktemtegoprogramusąwłaś-

nie kłopoty z organizacją odpowiednich kursów

przezurzędypracy,zuwagim.in.naograniczone

środkifinansoweorazograniczenialokalnychryn-

kówpracy.

Uzasadnieniem konieczności szybkiego wpro-

wadzeniasystemukompleksowejrehabilitacjijest

takżesytuacjademograficznawnaszymkraju,oraz

rosnącekosztyświadczeńdlaosóbniepełnospraw-

nych(aktualnieokoło15%naszegospołeczeństwa).

Znaczna część osób niepełnosprawnych to ludzie

w wieku produkcyjnym, którzy po prawidłowo

przeprowadzonejrehabilitacjimoglibypowrócićdo

pracylubbylibyzdolnidostworzeniasobiemiejsc

pracy

1/

.

Dlarealizacjitegocelukoniecznejestwspólne

działaniewszystkichinstytucjisłużącychosobom

niepełnosprawnym(niezdolnymdopracy).

Tylkobowiemwłaściwe,wczesneprowadzenie

działańrehabilitacyjnychumożliwirealizacjęzale-

ceńŚwiatowejOrganizacjiZdrowia,abyprzedusta-

leniemniepełnosprawnościwykorzystaćwszystkie

dostępnemetodyprewencyjneikompensacyjne.

Matoolbrzymieznaczeniedlaosóbzagrożonych

niezdolnościądopracyiokresowoniezdolnychdo

pracyjakidlawszystkichczłonkównaszegospołe-

czeństwa.

W przyjętym w 1999 roku wspólnym Stano-

wisku Światowej Organizacji Zdrowia i Komisji

Europejskiejwsprawiepromocjizdrowiapsychicz-

negopodkreślasięrolętychdziałań,któretworzą

warunkidodalszegowydłużeniaokresuaktywności

społecznejizawodowejkażdegoczłowieka.

Wstrategiipolitykispołecznejnalata2007-2013

ogłoszonejprzezMinisterstwoPolitykiSpołecznej

w2005r.dużąrolęmakompleksowarehabilitacja

iaktywizacjaosóbniepełnosprawnych.Uznanoją

jakopriorytetdziałańpolitykispołecznej.

Należywięcjaknajszybciejwprowadzaćwżycie

zapisyzawartewtymdokumencie.

1/

Wg danych wynikających z przeprowadzonych badań Aktywności

Ekonomicznej Ludności w Polsce, na dzień 30 września 2008 r., wśród
osób niepełnosprawnych było 1 676 000 BIERNYCH ZAWODOWO,
co stanowi 76,5% wszystkich niepełnosprawnych prawnie w wieku
produkcyjnym.