Manipulacja obrazem

Oglądając telewizję lub film w kinie jesteśmy często manipulowani za pomocą

obrazu, muzyki i komentarza. Manipulacja obrazem w telewizjach postkomunistyczno
- liberalnych w Polsce dokonywana jest często za pomocą oświetlenia,
odpowiedniego ustawienia kamery, kadrowania (czyli zbudowania tzw. kadru -
pewnego rodzaju "ruchomego zdjęcia"), montażu czyli wyselekcjonowania i
poukładania dobrze lub źle oświetlonych i sfilmowanych zdjęć oraz za pomocą
podłożenia odpowiedniej muzyki i komentarza. Aby uświadomić państwu jakie
możliwości manipulacji daje telewizja i film chcielibyśmy omówić podstawowe
zasady:



oświetlenia (red. Witold Pobudzin),



ustawienia kamery i kadrowania (red. Paweł Pasionek),



montażu (red. Klaudiusz Pobudzin).

Oświetlenie

red. Witold Pobudzin

Celem oświetlenia jest: podkreślenie nastroju, atmosfery i dramatyzmu, klarowne

przedstawienie fabuły, rozdzielenie planów, sugerowanie głębi, kierowanie uwagi,
wydobycie charakteru postaci, sygnalizowanie pory dnia, wzbogacenie, a także
niekiedy oślepianie.

Cel minimum - pobudzić fotoelementy i halogenki srebra.

Jeżeli chodzi o kierunek padania światła to wyróżniamy cztery podstawowe

światła: rysujące, wypełniające, kontrowe i tłowe.

Naszym przykładem oświetlenia będzie człowiek, a dokładniej twarz człowieka

ponieważ telewizja jak i film posługują się często zbliżeniami twarzy.W teatrze aktor
gra często całym ciałem w filmie i w telewizji decydująca jest mimika twarzy.

Najważniejszym ze świateł jest światło rysujące, jego celem jest zbudowanie

plastyki twarzy. Każdy człowiek ma dwie różne tzw. połówki twarzy, w większości
wypadków. Światło rysujące ustawia się od 15 do 45 stopni od osi kamery i oświetla
się tzw. mniejszą połówkę twarzy. Oświetlenie większej połówki twarzy jest
manipulacją ponieważ twarz będzie wyglądała jak księżyc w pełni.

Regulując światłem rysującym w górę możemy wydłużać nos i wyszczuplać twarz

lecz oczodoły będą czarnymi planami a twarz stanie się groźna i tajemnicza, będzie
to tzw. twarz pokerzysty. Ciemne oczodoły mogą sprawiać wrażenie stanu
chorobowego. Oświetlenie twarzy od dołu skróci nos, a z jeszcze niższej
perspektywy jest często stosowane w horrorach, nadaje efekt niesamowitości i grozy.

Światło rysujące ustawione z boku zwiększy plastyczność i wyrazistość twarzy,

lecz struktura skóry stanie się czytelna, osoba oświetlona w ten sposób będzie
wyglądała starzej.

Oświetlając osobę z kierunku kamery miękkim światłem zobaczymy twarz gładką,

znikną zmarszczki i drobne skazy. Odczujemy wrażenie młodości, ale zniknie
wrażenie trójwymiarowości twarzy, będzie ona płaska. Takie oświetlenie jest
korzystne dla osób starszych. Przy takim świetle starsza osoba będzie pokazana z
szacunkiem i z godnością.

W języku filmowym występuje takie określenie jak chirurgia światła czyli delikatne

zabiegi na postaci w celu skorygowania defektów lub niemodnych cech urody aktorki
czy aktora. Do tego stosuje się trochę światła, trochę cienia i dużo finezji.

Światło wypełniające biegnie równolegle do osi kamery, prawie nie daje cieni

natomiast rozjaśnia cienie rzucone przez światło rysujące. Od jego ustawienia zależą
także niuanse modelowania twarzy.

Światło kontrowe (boczno kontrowe) - kierowane jest z tyłu na głowę i ramiona.

Jego celem jest odcięcie postaci od tła i daje to efekt trójwymiarowości. Przy
zastosowaniu tego światła widz dostrzega dookoła głowy poświatę, tzw. aureolę
dającą efekt natchnienia postaci ukazującej się w telewizji. Aureola zarezerwowana
była kiedyś dla gwiazd filmowych.

Światło kontrowe można czasami można zastąpić światłem tłowym. Światło tłowe

kierowane jest na tło i jego celem jest także odcięcie postaci od tła.

Istnieje jeszcze wiele świateł stosowanych w filmie i w telewizji np.: światło

ubraniowe - kierowane na ciemne ubrania, światło sceniczne - oświetlające
scenografię, światło efektowe - imitujące np. efekt świecy, światło typu "butterfly" -
oświetlenie umieszczone nieco z góry i nieco rozproszone, skierowane na twarz
(najczęściej damską), w celu zminimalizowania cienia nosa, faktury skóry, i
podwójnego podbródka. Celem tego światła jest także wyeksponowanie kości
policzkowych oraz wydobycie urody.

Jednym z świateł stosowanych w filmie jest tzw. światło na oczy. Daje ono

nadspodziewanie mocny efekt.Stosuje się mały reflektorek zmiękczony siatkami i
przysłonięty skrzydełkami - umieszczony przy kamerze daje bliki (odbicia) w środku
oka i na zębach. Jeśli umieści się go z boku, białka oczu zabłysną miłośnie,
tragicznie lub groźnie, ten efekt może być wzmocniony przez odpowiednią muzykę.

Światło może być także twarde lub miękkie.Światło twarde to stosunkowo małe

bezpośrednie źródło światła, zazwyczaj z możliwością koncentracji, dające jasne
obszary oświetlone i głębokie cienie. Zwiększa ostrość zdjęć ale uwypukla
zmarszczki.Światło miękkie nie daje głębokich cieni i niweluje zmarszczki.

Istotną sprawą w oświetleniu jest także barwa, która działa na nastrój i emocje,

humory i apetyty widza. W artykule "Kolor i Symbol" Aleksandr Pawlowić pisze
"Papież Innocenty III w 1200 r. ogłosił prawa o przyjęciu zasad zastosowania
symboliki kolorów w chrześcijańskiej liturgii. Kolory, które wymieniono w tym

zarządzeniu, to: biały, czerwony, zielony, fioletowy, czarny, z następującymi uwagami
o charakterze i sposobie zastosowania:



Biały - wcielenie niewinności i światłości, wyraża nadzieją, skromność, tryumf,
sławę i nieśmiertelność; używać bieli w czasie świąt poświęconych Bogu,
Bogurodzicy, Świętym Aniołom, Prorokom i przy ślubnym obrządku.



Czerwony - znaczy ogień, krew, Boską Miłość; przeznaczony dla świąt Ducha
Św., Męczenników. Zjawia się przy ukazywaniu cierpienia Chrystusa.



Zielony - symbolizuje nadzieję, tęsknotę za życiem wiecznym. Kolor ten
poświęcony jest wielkiej liczbie świąt.



Fioletowy - wyraża pokutę, korzysta się z fioletu w czasie Wielkiego Postu.



Czarny - jako kolor żałoby, przeznaczony jest dla obrządku pogrzebów i Mszy
Św., poświęconej umarłym , a także w okresie Wielkiego Piątku."

Jest to tylko wycinek wiedzy o świetle. Chciałem tym, krótkim artykułem

uświadomić Państwu, że to znane powiedzenie "pokazać kogoś w złym świetle", ma
głębokie uzasadnienie. Proszę zwracać uwagę (jeśli Państwo czasami włączacie
telewizor) jak oświetlani są postkomuniści i libertyni a jak tzw. "niepoprawnie
polityczni Polacy".

Możliwości manipulowania obrazem przez operatora

red. Paweł Pasionek

W codziennym życiu nie postrzegamy rzeczywistości tak jak czyni to kamera.

Operator, uruchamiając własną inwencję twórczą, może opisać daną rzecz na wiele
sposobów. To od tego jak sfilmuje obiekt zależy, co widz będzie mógł zobaczyć.
Prowadzi on widza po wcześniej zaplanowanej ścieżce tak, aby odbiór przekazu był
zgodny z intencjami twórców materiału filmowego. Więc nie bez przyczyny mówi się,
że operatorzy malują światłem.

Dla przykładu posłużmy się opisem konkretnej rzeczywistości zarejestrowanej

okiem kamery. Wyobraźmy sobie, że operator ma sfilmować miejscowość
letniskową. Jeśli zdjęcia zostaną nagrane w słoneczny, letni dzień to widz odczuje
automatycznie klimat tętniącej życiem miejscowości. Natomiast jeśli będzie padał
deszcz, wiał silny wiatr uginający drzewa, to kto zdecyduje się na wypoczynek w tej
miejscowości skoro pogoda bywa tam nienajlepsza? Ważny jest więc dobór
zewnętrznych warunków w taki sposób, by były one zgodne z treścią materiału.
Idźmy dalej. Jeżeli operator pokaże, iż w tej miejscowości nie dba się o porządek -
sfilmuje porzucone butelki, nielegalne wysypisko śmieci w lesie, zdewastowany
przystanek, dziurawe drogi, to widz stwierdzi, że szkoda się tam wybierać na
wypoczynek. Jeżeli natomiast pokaże uśmiechniętych ludzi wypoczywających na
plaży oraz ładnie urządzone wnętrze hotelu to odbiór będzie diametralnie inny.
Ważny jest więc dobór miejsc.

Istotna jest też sama technika filmowania. Materiał z szybkimi zbliżeniami,

oddaleniami oraz przejazdami, zawierający dużo ruchu w kadrze spowoduje, że
miejscowość ta będzie tętniła życiem. Przesadne użycie tego sposobu filmowania

doprowadzić może widza do wrażenia, że w tej miejscowości panuje niesłychany tłok
i chaos.

Obraz musi być adekwatny do treści, by zagwarantować, że materiał filmowy

będzie układał się w logiczną całość. Śmiech wzbudzi wywiad z marynarzem
przeprowadzony na tle wysokich gór.

Zwykle sposób filmowania dobiera się do rodzaju tematyki programu. Widzowie
przyzwyczaili się do pewnych schematów i widząc już same zdjęcia, nastawiają się
na otrzymanie określonej treści. Programy o zdarzeniach kryminalnych pełne są
dynamicznych zdjęć nakręconych z perspektywy ptasiej lub żabiej. W takich
materiałach roi się też od detali takich jak nerwowe spojrzenia, błądzące oczy,
stukanie palcami czy widok samych stóp idących po schodach. Przestępca pokazany
jest często jak zasłania twarz przed kamerą, próbuje uniknąć sfilmowania, gdyż ma
wiele na sumieniu. Te schematy w manipulacji przenoszone są na inne materiały np.
mające zdyskredytować jakiegoś człowieka.

Przy odbiorze zdjęć istotna jest kompozycja kadru. Asymetryczne ustawienie

najważniejszych elementów obrazu wprowadza napięcie. Wystarczy wyobrazić sobie
scenę, w której na pierwszym planie mamy twarz jakiejś osoby a w tle widzimy małą
sylwetkę człowieka. Duża ilość ostrych barw i linii w tle za głównym obiektem może
wywołać podobny efekt, a w programach publicystycznych bardzo przeszkadza
odwracając uwagę od treści wypowiedzi. W odbiorze materiału przez widza istotna
jest również estetyka ujęć. Niestarannie dobrane kadry z brzydkimi, chwiejącymi się i
niepoprawnie doświetlonymi zdjęciami nawet mądrze mówiącej i atrakcyjnie
wyglądającej osoby spowodują, że widzowie odbiorą ją negatywnie.

Ważna jest też perspektywa z jakiej filmuje się dany obiekt. W manipulacji

obrazem stosuje się przeważnie perspektywę żabią lub ptasią. Perspektywa żabia,
czyli filmowanie od dołu wyolbrzymia wysokość, u filmowanych osób tworzy wrażenie
dominacji. W znacznym stopniu dynamizuje też ruch i może sugerować czyhające
niebezpieczeństwo. Gdy w ten sposób filmuje się osobę z bardzo, bliska to wówczas
będzie ona miała nienaturalnie dużą brodę i nos, co wygląda bardzo niekorzystnie.
Natomiast perspektywa ptasia, czyli filmowanie z nad obiektu redukuje wielkość
przedmiotów a w przypadku człowieka pomniejsza jego znaczenie.

Stopień wystąpienia powyższych efektów możemy wyolbrzymić poprzez dobór

ogniskowej obiektywu. Obiektyw szerokokątny zaburzając proporcje powoduje, że
przedmioty znajdujące się na pierwszym planie wydają się stosunkowo duże w
stosunku do otoczenia. Natomiast obiektywy długoogniskowe powiększają i zbliżają
tło, znacznie spłaszczając perspektywę.

Poprzez dobór odpowiedniej perspektywy czy ogniskowej obiektywu można tak

sfilmować daną grupę ludzi by optycznie powiększyć lub zmniejszyć jej liczebność. W
czasach PRL-u dygnitarze PZPR z przerażeniem obserwowali jak miliony Polaków z
entuzjazmem uczestniczą w uroczystościach religijnych podczas wizyt Papieża Jana
Pawła II w Ojczyźnie. By w telewizji pomniejszyć znaczenie tak otwartego
przyznawania się przez naród do wiary katolickiej wydano operatorom polecenie by
pokazywali jedynie małe grupki ludzi, starsze kobiety i duchownych, natomiast
zabroniono filmowania młodzieży. Obserwując dzisiaj przekazy telewizyjne z

uroczystości religijnych można dojść do wniosku, że te metody manipulacji wcale nie
wyszły z użycia.

Sposobów manipulacji za pomocą obrazu jest wiele, lecz gdy Polacy rozszyfrują

taktykę medialnych oszustów będą duże szanse by zneutralizować ich niecne
działania.

Montaż - ostatnim etap produkcji filmowej

red. Klaudiusz Pobudzin

Kiedy operator filmowy powraca z planu zdjęciowego dostarcza montażyście

kasetę ze zdjęciami. Montażysta dokonuje opisu tej kasety czyli pisze, że np. od 1 -
do 20 sek. są ładne zdjęcia małego dziecka, a od 20 do 40 sek. brzydkie zdjęcia
człowieka na tle brudnego budynku. Po opisaniu montażysta dokonuje selekcji ujęć z
których powstanie materiał telewizyjny. Podczas selekcji ma on już duże możliwości
manipulowania, ponieważ może wybrać zdjęcia negatywne. Pokaże więc człowieka
elegancko ubranego, ale na tle śmietnika. W czasie wypowiedzi takiej osoby ukażą
się na ekranie twarze ludzi znudzonych i zniechęconych. Wystarczy, że materiał
potrwa kilka minut. Telewidz od razu poczuje niechęć do takiej postaci.

Aby poznać techniczne tajniki montażu, należy znać PLANY FILMOWE. Plany te

są podstawą języka filmowego.

PLAN OGÓLNY - widzimy sklep, obok przechodzą ludzie, stoją samochody - plan

ten informuje o interesującym nas miejscu.

PLAN PEŁNY - w sklepie sprzedawca krząta się za ladą - plan ten pokazuje

związek człowieka z miejscem w którym się on znajduje.

PLAN AMERYKAŃSKI - ( od kolan w górę)- do sprzedawcy podchodzi klient - plan

ten pokazuje zachowania w kontakcie z innymi ludźmi

PLAN ŚREDNI - ( od pasa w górę) - sprzedawca gestykuluje, zachęca klienta do

kupna swoich towarów - plan ten charakteryzuje człowieka poprzez równoczesne
ujęcie w kadrze wyrazu twarzy i gestykulacji

PLAN BLISKI - (od ramion w górę) - klient dokonał dużych zakupów i na twarzy

sprzedawcy widoczne jest zadowolenie - plan ten pokazuje nam stan psychiczny
człowieka, nie jego zachowanie i wygląd, ale przeżycie.

Montażysta za pomocą tych planów opowiada historie. Należy pamiętać o tym, że

historie montowane są tak, by działały na uczucia widza, dlatego telewizja i film mają
ogromne możliwości manipulacji. Przykładem takich działań jest zasada tworzenia
filmu według instrukcji amerykańskiej. "Jeśli uda się wzbudzić żywe uczucia widza (
wzruszenie, radość, strach, współczucie ) może on zostać skłoniony do refleksji. W

filmie o wartkiej akcji, wobec nawału zdarzeń, widz nie ma czasu na refleksje, które
nigdy nie mogą poprzedzać wzruszenia". Chodzi tu o świadome przygotowanie
telewidza na przyjęcie tzw. "refleksji", które są niczym innym jak przemyconym na
bazie naszych emocji oszustwem.

Za pomocą montażu można zmieniać i fałszować i to w sposób o wiele

doskonalszy niż za pomocą jakiegokolwiek innego środka wyrazu. Montaż daje
największą możliwość manipulacji. Manipulacji, którą często wchłaniamy bez naszej
wiedzy. Pamiętajmy więc, że "nie wystarczy patrzeć, by widzieć". Pamiętajmy o tym
szczególnie wtedy, gdy oglądamy telewizję.