Wstęp do prawoznawstwa Opracowanie [2011]

Wstęp do prawoznawstwa – opracowanie własne.

ZDANIE, WYPOWIEDŹ / PRZEPIS PRAWA / ADRESACI PRAWA / FAKT PRAWNY (ZDARZENIE, ZACHOWANIE, ORZECZENIE JAKO FAKT

PRAWNY) / SKUTEK PRAWNY.

1.1.

WYPOWIEDZI

1.1.1.

ZDANIA (z logiki) zbiór wyrazów lub wypowiedzi ułożonych w sposób nadający im sens. Dzielą się na:

1.1.1.1.

oznajmujące – mają wartość logiczną (prawda/fałsz), wyrażają sąd o czymś

1.1.1.2.

pytające

rozkazujące.

1.1.2.

DYREKTYWY nie mają wartości logicznej, są to konwencjonalne akty werbalne oddziaływań stanowczych (normy > przepisy > zasady > reguły
> wskazówk)

1.1.3.

OCENY – wypowiedzi służące określeniu nastawienia ich nadawcy do ocenianego przedmiotu lub nazwy

1.1.3.1.

zasadnicze – oceniamy dany przedmiot „dla niego samego”, bez relacji wobec innych przedmiotów (np. Ta książka jest bardzo
ciekawa.)

1.1.3.2.

instrumentalne (utylitarne) – oceniamy dany przedmiot jako „środek do dobrego” czy też ze względu na skutki jakie powoduje. (np. To
opracowanie nie przyda Ci się do egzaminu z logiki.)

1.2.

PRZEPIS PRAWA.

1.2.1.

Każdy przepis prawa wywodzi się z generalnych normatywnych aktów prawnych i jest dyrektywą. W ujęciu logicznym są to wypowiedzi
performatywne zastane przez nas w aktach prawotwórczych. Jako wypowiedź perfomatywna jest wypowiadany w czasie teraźniejszym,
twórca przepisu był uprawniony do jego stanowienia, przepis współistnieje z odpowiednimi okolicznościami, adresaci wypowiedzi
performatywnej muszą mieć wiedzę o jej sile illokucyjnej (zamiarze, intencji tej wypowiedzi). Autorzy książki wskazują, że pojedyńcze definicje
nie oddają istoty definicji przepisu prawa. Połączenie ich w jedną definicję stanowi o istocie tego zagadnienia:

1.2.1.1.

Jest to zdaniokształtna wypowiedź zakazująca lub nakazująca określony sposób zachowania – mówimy o zdaniokształtnej wypowiedzi
dlatego, ponieważ w ujęciu logicznym, przepis prawa nie jest zdaniem. Przepis prawa nie jest ani prawdziwy, ani fałszywy (nie ma
wartości logicznej);

1.2.1.2.

Jest to jednostka redakcyjna w tekście prawnym ujęta w artykule, paragrafie, ustępie, zdaniu, które stanowią z kolei jednostkę
systematyzacyjną przepisu;

1.2.1.3.

Jest regułą zachowania.

1.3.

SPOSOBY FORMUŁOWANIA PRZEPISÓW PRAWA (BUDOWA PRZEPISU).

1.3.1.

Przepis prawa składa się z 3 podstawowych elementów:

poprzednik => funktor normotwórczy => następnik

A powinno być B

1.3.1.1.

POPRZEDNIK – opisuje okoliczności dla powstania skutku prawnego

1.3.1.2.

FUNKTOR NORMOTWÓRCZY – kształtuje przepis prawa przez zastosowanie odpowiednich zwrotów (może, powinien, należy, etc.)

1.3.1.3.

NASTĘPNIK – opisuje skutki prawne, dla podanych w poprzedniku okoliczności

Poprzednik Funktor normotwórczy

Następnik

Art. 192. § 1. Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów.

1.4.

ROZRÓŻNIENIE RODZAJÓW PRZEPISÓW PRAWA (7 PODZIAŁÓW).

1.4.1.

IUS COGENS – (norma kogentna) przepisy bezwzględnie stosowane – głównie k.k. (Jeśli A, to B)
IUS DISPOSITIVUM – (dyspozytywne) przepisy o względnym stosowaniu (kiedy adresaci nie postanowią czegoś lub ich postanowienia są
niepełne) – głównie k.c. (Jeśli A, to albo A’ lub A’’)

1.4.2.

PRZEPISY NAKAZUJĄCE – postanawiają o sposobie zachowania, które należy przedsięwziąć,
PRZEPISY ZAKAZUJĄCE – postanawiają o sposobie zachowania, którego nie należy podejmować
PRZEPISY UPRAWNIAJĄCE (dozwalające) – wskazują te zachowania, które są dozwolone pewnej grupie adresatów
Jeśli traktować ten sposób, jako samoistny podział wyróżnimy wówczas jeszcze 2 rodzaje przepisów:
Przepisy nakazująco – uprawniające (nakaz+uprawnienie)
Przepisy zakazująco – uprawniające (zakaz+uprawnienie) (art. 102 Konstytucji: Nikt nie może być jednocześnie członkiem sejmu i senatu)

1.4.3.

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE – przepisy odsyłające do innych przepisów, aktów prawnych, gałęzi prawa, prawa innego kraju. Istotą tego odesłania
jest to, że: przepisy do których jesteśmy odsyłani zastaniemy we wskazanym akcie prawnym. Taki przepis współistnieje w czasie z przepisem, z
którego zostaliśmy odesłani.
PRZEPISY BLANKIETOWE – przepisy odsyłające do innych przepisów, które z kolei nie współistnieją w tym samym czasie z przepisem, z którego
jesteśmy odesłani. Są to przepisy „do uzupełnienia” przez odpowiednio uprawniony organ państwa. Blankiet – coś do wypełnienia.

1.4.4.

LEX GENERALIS – reguła powszechna, na ogół wysuwająca w prawodawstwie jakąś normę, która posiada znacząco różniące się od siebie fakty
i skutki prawne. W ujęciu relacji między przepisami, lex generalis jest regułą, która znajduje się w hierarchii niżej od lex specialis.
LEX SPECIALIS – reguła szczególna, na ogół stanowiąca o wyjątkach od reguły ogólnej lub o zawężeniu skutków wywodzących się z przepisu lex
generalis.

1.4.5.

PRZEPISY PROSTE – odnoszą się do 1 faktu prawnego (Jeśli A, to B / Jeśli A, to B lub C) (np. „kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz
ruchomą, ten ...”)
PRZEPISY ZŁOŻONE – odnoszą się do więcej, niż 1 faktu prawnego (Jeśli A lub B, to ...) (np. „kto podrabia lub przrabia ...”)

1.4.6.

PRZEPISY OGÓLNE (generalne – abstrakcyjne) PRZEPISY JEDNOSTKOWE (indywidualne i konkretne)

Przepisy ogólne

adresat: nazwa ogólna (np.

płatnicy VAT)

zachowanie: wiele

powtarzalnych zachowań

(np. są zobowiązani
zapłacić podatek ...)

ZACHOWANIE:

ujęte w odniesieniu do

konkretnego przypadku

Przepisy jednostkowe

(przeważnie orzeczenia sądowe)

Adresat: jednostka (np. Jan

Kowalski)

zachowanie: jednorazowe

przepisy abstrakcyjne

przepisy konkretne

zastosowanie prawa =>

ADRESAT:

wyrażony został nazwą ogólną

(wiele desygnatów)

ZACHOWANIE:

powtarzalne, określonego

rodzaju

ADRESAT:

wyrażony nazwą jednostkową

przepisy generalne

przepisy indywidualne

1.4.7.

PRZEPISY I STOPNIA – rodzaj przepisów, których mocą regulowane są fakty prawne oraz odpowiednio z nich wynikające skutki prawne.

1.4.8.

PRZEPISY II STOPNIA – (jak w metajęzyku: przepis o przepisie) – ich treść odnosi się nie do faktów i skutków, ale do przepisów o faktach i
skutkach. Przepisy te mogą, w stosunku do przepisów I stopnia:

1.4.8.1.

(uchylać je, określać czas obowiązywania, ustalać normy dotyczące konstruowania i tworzenia przepisów, interpretują treść przepisów
I st., mówią, kiedy przepisy I st. mają zastosowanie, a kiedy nie)

1.5.

ADRESACI PRAWA.

1.5.1.

ADRESAT PRAWA – podmiot, do którego kierowane są przepisy prawa. Nie wszystkie przepisy są kierowane do wszystkich podmiotów prawa,
często tylko do określonych grup. Podział powszechny rozróżnia 2 klasy podmiotów:

1.5.1.1.

ADRESACI STOSUJĄCY PRAWO (kontrolerzy) – na ogół mowa o organach państwa, które posiadają środki odpowiednie przymusu i za
ich pomocą mogą egzekwować wykonanie postanowień,

1.5.1.2.

POZOSTAŁE PODMIOTY PRAWA.

1.5.2.

Ze względu na fakt, że nie zawsze adreatem stosującym prawo jest organ państwa, dokonano 2 różnych podziałów, w zależności od gałęzi
prawa. Tak więc w rozbiciu na prawo karne i cywilne mamy 2 teorie:

adresaci pierwotni

adresaci wtórni

Prawo karne:

organy pańs twa

(kontrolerzy)

Przepisy w k.k. Na ka zują egzekwowa nie pra wa organom
państwa. Ilekroć a dres a t ingeruje - mówi się o pa tologii życia
społecznego.

grupy innych podmiotów, niebędących

kontrolerami

Te podmioty, które nie stos ując s ię do okreś lonych przepis ów,
ponios ą ta ką, a ta ką karę.

os oby fizyczne, pra wne, nieposia da jące
os obowości prawnej

Adresa ci sa mi tworzą fa kty pra wne, które do czas u sporu, nie
sta nowią za interes owania kontrolerów

organy państwa

(kontrolerzy)

W momencie za is tnienia sporu wkracza ją organy państwa ,
dla tego w myś l tej teorii, są oni 2 w kolejce jeśli chodzi o
adresa tów.

Prawo cywilne:

1.6.

FAKT PRAWNY / ZDARZENIE, ZACHOWANIE / ORZECZENIE SĄDOWE, JAKO FAKT PRAWNY / SKUTKI PRAWNE

1.6.1.

FAKT PRAWNY – okoliczność(i) ujęta(e) w przepisie prawa, która(e) wywołuje(ą) skutek(i) prawny(e). Fakt prawny = zdarzenia lub zachowania
+ skutek prawny.

1.6.2.

ZDARZENIE – okoliczności zależne lub niezależne od podmiotu prawa. (zależne – homicide = zamiar bezpośredni, niezależne – śmierć =
otwarcie spadku).

1.6.3.

ZACHOWANIA

1.6.4.

ORZECZENIE SĄDOWE JAKO FAKT PRAWNY – wyróżniamy 2 poglądy:

1.6.4.1.

Kwalifikacja orzeczeń, jako faktów prawnych wg. literatury, jako odrębnej grupy faktów prawnych: niektóre takie orzeczenia rodzą
skutki prawne, ale nie wszystkie – stąd ułomność tej teorii.

1.6.4.2.

Rozróżnienie orzeczeń sądu na:

1.6.4.2.1.

ORZECZENIE DEKLARATORYJNE (stwierdzające) – stwierdza jedynie istniejący stan rzeczy; w skutek czego nie jest faktem
prawnym, bowiem nie rodzi skutków prawnych (np. stwierdzenie istnienia stosunku pracy, istnienia najmu – stan prawny
został ustalony dla zaistniałej sytuacji, która fakt prawny zrodziła ex lege)

1.6.4.2.2.

ORZECZENIE KONSTYTUTYWNE (prawotwórcze) – zmienia istniejący stan rzeczy, ustala powstanie uprawnień lub obowiązków,
bądź uprawnień i obowiązków (np. orzeczenie o rozwodzie: orzeka tylko sąd, do momentu tego orzeczenia małżeństwo trwa,
powód dla którego wniesiono o rozwód: rozpad pożycia ... - ) Tutaj nie można jednoznacznie stwierdzić, czy faktem prawnym
jest orzeczenie czy też rozpad pożycia. Sumując: fakt prawny to zdarzenie, które rodzi skutek prawny, nie każde zdarzenie rodzi
skutek, dlatego orzeczenie konstytutywne sądu będzie faktem prawnym jeśli zaistnieją: zdarzenie lub zachowanie + orzeczenie
konstytutywne.

1.7.

SKUTEK PRAWNY
wszystkie następstwa prawne, wymienione w przepisie prawa, jakie powinny (iuris cogens) lub mogą (iuris dipositivi) zaistnieć, jeśli wystąpi fakt
prawny. (Fakt prawny + efekt = skutek prawny).

1.7.1.

POWIĄZANIA POWINNOŚCIOWE, NORMATYWNE – powiązanie skutku prawnego z faktem prawnym (uprawnienie podmiotu A = zobowiązanie
podmiotu B). Nie każdy fakt prawny rodzi skutek prawny (podmiot A jest zobowiązany albo uprawniony – przepisy o zakazie eksploatacji w
sposób rabunkowy), ale skutek prawny powstaje zawsze w wyniku zaistnienia faktu prawnego (na skutek zdarzenia lub zachowania A podmiot
B staje się uprawniony lub zobowiązany – samo zdarzenie bez korelacji nie powoduje stosunku prawnego).

1.7.2.

Sposoby wyznaczania skutków prawnych przez przepisy (6 sytuacji):

Nakazują stosowanie więcej, niż jednego rodzaju skutków prawnych

np. (...) podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności od 3 miesięcy do roku oraz
dożywotniego pozbawiania uprawnień do wykonywania zawodu)

Jednoznacznie ustalają rodzaje skutków zakreślając tylko górną granicę

pozosta wiają ocenie organów stosujących pra wo ustalenie rozmiaru skutków w danych
przypadkach (np. Kto zabija nieumyślnie, podlega karze pozbawiania wolności do lat 3)

Jednoznacznie ustalają rodzaje skutków zakreślając granicę

ocenie organów s tosujących prawo dają moż liwość wyboru rodz aju skutków prawnych spośród wymienionych w
przepis ie ( np . (...) po dlega karze g rz ywn y lu b ka rz e poz bawienia wolnoś ci od 3 mies ięcy d o la t 2)

SPOSOBY WYZNACZANIA SKUTKÓW PRAWNYCH

Jednoznacznie precyzują skutki prawne

z konkretnymi faktami wiążą konkretne rodzaje skutków prawnych, nie pozostawiając oce nie
organów państwa niczego

Powodują jedynie podjęcie decyzji pozytywnej lub negatywnej dla podmiotu pra wa , w związku z
zaistnie niem określonych faktów pra wnych (postępowanie administracyjne)

Przepisy o swobodnym uznaniu

Kauzule generalne

Nie wiążą konkretnych faktów prawnych i nie okreś lają skutków
(odnoszą się do przyjętych zasad: normy społecznie dopuszczalne)

Świadome i zgodne z przepisami prawa
zachowanie, wyrażone oświadczeniami
woli, dążące do wywołania skutków
prawnych.

Dozwolone

Niedozwolone

łn

Działanie

Zaniechanie

Podjęcie działania w sytuacji, kiedy ich
wykonanie jest zabronione.

Niepodjęcie działania tylko i wyłącznie
powinnego.

Czyny

Czynności prawne

2. OBOWIĄZEK / UPRAWNIENIE / KOMPETENCJA / SANKCJA

2.1.

OBOWIĄZEK
nakaz lub zakaz określonego zachowania określony w przepisie prawa (działania lub zaniechania), w przypadku określonych zachowań powstaje ich
następstwo – skutek.

2.1.1.

Z obowiązkami wiązane są ujemne skutki prawne w 2 rodzajach:

2.1.1.1.

NIEWYPEŁNIENIE OBOWIĄZKU POWINNO POCIĄGAĆ SKUTKI PRAWNE – taki przepis nakazuje wiązanie ujemnych skutków z danym
przypadkiem zaniechania lub działania

2.1.1.2.

NIEWYPEŁNIENIE OBOWIĄZKU MOŻE POCIĄGAĆ SKUTKI PRAWNE – zależy od decyzji uprawnionego podmiotu, czy ten zdecyduje, że
za takie zachowanie mają owe skutki prawne zaistnieć (np. ściganie na wniosek, a nie z urzędu).

2.1.1.3.

OBOWIĄZEK NIEWYMUSZALNY – nie każdy skutek prawny jest ujemny (czyli nie każdy obowiązek lub uprawnienie są chronione)
zobowiązania naturalne (obligatio naturalis) – zobowiązanie, którego nie można wymusić, ale nie można żadać jego zwrotu w
przypadku spełnienia (np. przedawniona należność)

2.2.

UPRAWNIENIE
Dozwolenie na wybór zachowania (działania lub zaniechania), które nie jest obowiązkiem, ale rodzi skutek prawny. Czyli w wyniku podjęcia działania
lub jego zaniechania rodzi się następstwo, czyli skutek prawny. Dzieli się je na 2 grupy, w zależności od interpretacji indyferentności:

2.2.1.

Podział 1 – wszystkie zachowania są ujęte w prawie (np. zachowanie objawiające się w przyjściu do kościoła w brudnych dżinsach jest ujęte w
konstytucji, jako prawo do wolności, a co za tym idzie, do zachowania zgodnego zarówno z przepisami prawa, jak i własnych norm moralnych):

2.2.1.1.

DOZWOLENIE MOCNE – przepis prawa normuje takie „dobrowolne zachowania” podmiotu prawa, które pociąga za sobą określone
skutki prawne.

2.2.1.2.

DOZWOLENIE SŁABE – przepis prawa normuje „dobrowolne zachowanie”, ale nie pociąga dla niego skutków prawnych

2.2.2.

Podział 2 – nie wszystkie zachowania są „zawarte” w przepisach prawa, więc tylko te zachowania, które znajdujemy w przepisie prawa, są
uprawnieniem, tutaj rozróżniamy:

2.2.2.1.

DOZWOLENIA MOCNE – czyli ukonstytuowane przepisem dozwolenia na określone zachowanie, pociągające takie, czy inne skutki
prawne

2.2.2.2.

ZACHOWANIA PRYWATNIE INDYFERENTNE (ani dobre, ani złe – indifferes) – zachowania nie sa regulowane przez przepis prawa – nie
rodzą skutków prawnych (dziecko myje zęby – dobrze, dziecko nie myje zębów – źle)

2.3.

KOMPETENCJE
rodzaj grupy uprawnień lub uprawnień i obowiązków organów państwa. W zakresie kompetencji organów państwa wyróżnia się zakres: rzeczowy,
osobowy, terytorialny. W Polsce kompetencją (zakresem uprawnień) nazywa się uprawnienie tylko organów państwa. Kompetencje jednak posiadają
również inne podmioty prawa (os. fizyczne, prawne), którym zakres uprawnień (kompetencji) nadaje prawo. Natomiast język ustawy w dziedzinach
prawa administracyjnego i państwowego używa pojęcia „kompetencja” tylko wobec organów państwa. Rozróżniamy 2 charakterystyki kompetencji:

2.3.1.

całokształ uprawnień dotyczących określonego zakresu spraw, w którym organ państwa jest uprawniony do działania

2.3.2.

całokształt uprawnień i obowiązków dotyczących dziedziny, w której oragan państwa jest uprawniony i zobowiązany jednocześnie do
działania;

2.4.

SANKCJA
ujemny skutek prawny, który wyraża się w zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jakie powinny nastąpić w przypadku
niezastosowania się adresata prawa (w tym przypadku wtórnego) do nakazu lub zakazu.

2.4.1.

SANKACJA REPRESYJNA – (odpłata za przestępstwo) dolegliwość polegająca na zastowaniu przymusu w postaci pozbawienia kogoś dobra
(życia, wolności, mienia). Jeśli skutek prawny jest nieodwracalny (pozbawienie życia, trwałe kalectwo, etc.)

2.4.1.1.

SANKCJE KARNE

2.4.1.1.1.

KARY:

2.4.1.1.1.1.

grzywna,

2.4.1.1.1.2.

ograniczenie wolności,

2.4.1.1.1.3.

pozbawienie wolności

2.4.1.1.1.4.

25 lat pozbawienia wolności

2.4.1.1.1.5.

dożywotnie pozbawienie wolności

2.4.1.1.2.

ŚRODKI KARNE:

2.4.1.1.2.1.

pozbawienie praw publicznych

2.4.1.1.2.2.

zakaz zajmowania określonych stanowisk

2.4.1.1.2.3.

zakaz wykonywania zawodu

2.4.1.1.2.4.

zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej

2.4.1.1.2.5.

zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, opuszczania danego miejsca pobytu bez zgody sądu

2.4.1.1.2.6.

zakaz prowadzenia pojazdów

2.4.1.1.2.7.

nakaz naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne

2.4.1.1.2.8.

podanie wyroku do publicznej wiadomości

2.4.2.

PODZIAŁ SANKCJI KARNYCH:

2.4.2.1.

BEZWZGLĘDNIE OZNACZONE – podlega karze 25 lat pozbawienia wolności.

2.4.2.2.

WZGLĘDNIE OZNACZONE – podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 3.

2.4.2.3.

ALTERNATYWNIE OZNACZONE – kara grzywny lub pozbawienia wolności.

2.4.3.

SANKCJA EGZEKUCYJNA – zmuszenie adresata zachowującego się niezgodnie z przepisami (nakazami lub zakazami) do wypełnienia tych
obowiązków lub zakazów, które ten winien wypełnić dobrowolnie (czyli raczej ius civile). Sumując: jeśli skutek prawny w wyniku zachowania
jest odwracalny – stosuje się sankcje egzekucyjne.

2.4.4.

REALIZACJA SANKCJI EGZEKUCYJNYCH:

2.4.4.1.

ZASTOSOWANIE PRZYMUSU OSOBISTEGO – doprowadzenie oskarżonego na przesłuchanie;

2.4.4.2.

PRZYMUSOWE WYKONANIE ZASTĘPCZE – np. pozyskanie środków w trybie egzekucji majątkowej

2.5.

NIEWAŻNOŚĆ
(rygor nieważności) uznanie ex lege lub na skutek wszczęcia postępowania określonych czynności prawnych, a co za tym idzie skutków prawnych, za
nieważne. W zależności od pojmowania korelacji pojęć: sankcja i nieważność, możemy to pojęcie definiować:

2.5.1.

sankcja, jako niekorzystne dla podmiotu represje – nieważność jest sankcją.

2.5.2.

sankcja, jako wszystkie zło wobec podmiotu prawa, nieważność nie jest sankcją, ponieważ ustaje tylko skutek (pozytywny) dla podmiotu, ale
nie ma przewidzianego ujemnego skutku prawnego w postaci kary.

2.6.

CZYNNOŚĆ PRAWNA
Wszystkie świadome i zgodne z prawem działania podmiotu prawa, dążące do wywołania określonego skutku prawnego.

(art. 60 k.c. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde
zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej
(oświadczenie woli)).

2.6.1.

czynność prawna jednostronna – do wywołania skutku prawnego wystarczy oświadczenie woli jednej strony stosunku prawnego (np.
testament)

2.6.2.

czynność prawna dwustronna i więcej, niż dwustronna (wielostronna) – do powstania zamierzonego skutku prawnego potrzeba zgodnych
oświadczeń woli każdej ze stron stosunku prawnego.

STOSUNEK PRAWNY

el. stosunku prawnego / strony stosunku prawnego / uprawnienie i obowiązek / przedmiot stosunku prawnego / konstrukcja stosunku

prawnego.

3.1.

STOSUNEK PRAWNY
Złożona z wielu skorelowanych elementów relacja kogoś do kogoś, lub kogoś do czegoś. Stosunek prawny rodzi następstwa prawne, co oznacza, że
brak tych następstw (obowiązku, uprawnienia lub obowiązku i uprawnienia) oznacza brak stosunku prawnego. Charakter tych powiązań między
podmiotami określa przepis prawa. Liczba uprawnień i obowiązków jest z zasady równa dla każdej ze stron:

Normą prawną jako znaczeniem przepisu prawnego posługujemy się celem ujęcia pewnych relacji w sposób statyczny: na podstawie reguł wyznaczonych przez normę A1 i
A2 wynikających z obowiązujących przepisów P1 i P2 można wyprowadzić normę N. Natomiast dzięki koncepcji stosunku prawnego bierzemy pod uwagę dynamikę relacji
między ludźmi wynikającego z tego, że prawne obowiązki i uprawnienia uczestników zmieniają się wraz z ich zastosowaniami.

3.1.1.

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH:

3.1.1.1.

według gałęzi prawa (przedmiotu regulacji):

3.1.1.1.1.

cywilnoprawny

3.1.1.1.2.

administracyjny

3.1.1.1.3.

karnoprawny

3.1.1.2.

według trwałości bądź celu:

3.1.1.2.1.

stosunek prawny materialny (materialnoprawny) - prawo materialne, k.c. czyli stosunek do rzeczy

3.1.1.2.2.

stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) - podczas trwania postępowania rozstrzygającego o kształcie (istnieniu,
nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego)

3.1.1.3.

według sposobu określenia strony:

3.1.1.3.1.

stosunek jednostronnie zindywidualizowany - gdy znana jest jedna strona stosunku,

3.1.1.3.2.

stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany - gdy znane są dwie lub więcej stron stosunku,

3.1.1.3.3.

obustronnie niezindywidualizowany - gdy nie są znane dwie strony stosunku;

3.1.1.4.

według powiązań między uprawnieniem jednej strony, a obowiązkiem drugiej:

3.1.1.4.1.

prosty - tylko jedna strona jest zobowiązana, a druga tylko uprawniona,

3.1.1.4.2.

złożony - strony pozostają zarówno zobowiązane jak i uprawnione;

3.1.1.5.

ze względu na podmiotowy zakres obowiązywania:

3.1.1.5.1.

abstrakcyjny (generalny - dotyczący wszystkich),

3.1.1.5.2.

konkretny (nakreślony przez przepisy prawne);

Uwaga: nie należy mylić tego podziału z podziałem umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kazualne.

3.1.1.6.

stosunek zobowiązaniowy - istnieje gdy normy prawne nakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na
rzecz innego podmiotu;

3.1.2.

ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO – stosunek prawny to swoista kontrukcja, więc musi się z czegoś składać. Tym czymś są właśnie elementy,
a dokładniej elementarne pojęcia. Trzeba pamiętać o nich, jako o korelatach (patrz tabelka wyżej). Przykłady konstrukcji stosunku prawnego:

3.1.2.1.

1 przykład:

3.1.2.1.1.

podmioty, między którymi stosunek powstaje;

3.1.2.1.2.

treść stosunku prawnego;

3.1.2.1.3.

przedmiot stosunku prawnego (to, o czym jest jego treść);

3.1.2.2.

2 przykład (inna konstrukcja):

3.1.2.2.1.

uczestnicy stosunku prawnego (rozróżnia się status tych uczestników, co ma wymierny wpływ na powstawanie stosunku
prawnego oraz jesgo rozwój i charakter);

3.1.2.2.2.

prawa i obowiązki (zachodzące relacje pomiędzy tymi definicjami);

3.1.2.2.3.

realne zachowania (czyny, czynności prawne i ich korelacja z prawami i obowiązkami).

3.1.2.3.

3 przykład (powszechniej stosowana struktura stosunku prawnego – konstrukcja 4 elementowa):

3.1.2.3.1.

podmiot prawa;

3.1.2.3.2.

przedmiot prawa;

3.1.2.3.3.

prawo;

3.1.2.3.4.

obowiązek.

3.1.3.

STRONY STOSUNKU PRAWNEGO / WIELOSTRONNOŚĆ STOSUNKÓW PRAWNYCH – są to podmioty (osoby, uczestnicy), które są elementem
stosunku prawnego. Żeby zaistniał stosunek prawny potrzeba więc przynajmniej 2 stron. Sumując, dwustronność stosunku prawnego, to
minimum, które nie wyklucza większej ilości stron (np. cesja wierzytelności). Stronami stosunku prawnego są tylko podmioty prawa (osoby
fizyczne lub prawne). Należy pamiętać, że nie zawsze pojęcie „strona stosunku prawnego” = „podmiot stosunku prawnego”.

3.1.3.1.

strona = podmiot (np. Ja kupuję w kiosku zapałki od właściciela tego kiosku) – sprzedający 1 podmiot, kupujący 1 podmiot.

3.1.3.2.

strona ≠ podmiot (np. Ja, mój przyjaciel i jego przyjaciel kupujemy od spółki „X” działki budowlane) – tutaj podmioty (uczestnicy) po
stronie kupującego liczą 3 podmioty, po stronie sprzedającego 1 podmiot.

3.1.4.

UPRAWNIENIE I OBOWIĄZEK – czyli dozwolenie lub zakaz albo nakaz określonego zachowania się strony. Jest to element, który zawsze
występuje w konstrukcji stosunku prawnego.

3.1.4.1.

uprawnienie, jako element stosunku prawnego – wynika z przepisu prawa lub postanowień umownych, i dozwala stronie czy
podmiotom na wybór zachowania. Ten wybór sposobu zachowania skutkuje obowiązkiem dla strony przeciwnej uprawnionemu. Z
praktyki wynika, że czasami również uprawnienie skutkuje brakiem obowiązku (obligatio naturalis).

KUPUJĄCY

SPRZEDAJĄCY

ma obowiązek zapłaty

jest uprawniony do żądania zapłaty

ma obowiązek odebrania przedmiotu

jest uprawniony do żadania odbioru
przedmiotu.

jest uprawniony do żądania przeniesienia
praw własności

jest zobowiązany do przeniesienia praw
własności

jest uprawniony do żądania przyjęcia zapłaty
przez sprzedającego

jest zobowiązany do przyjęcia zapłaty.

3.1.4.2.

obowiązek, jako element stosunku prawnego – przepis prawa nakazuje lub zakazuje określonego zachowania podmiotowi prawa. W
przypadku, kiedy ten obowiązek nie zostaje spełniony, stosowany jest przymus państwowy.

3.1.4.3.

uprawnienie i obowiązek – niekiedy jest nazwane treścią stosunku prawnego, np. umowa pożyczki. Jej treść

3.1.5.

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO (czasami, jako treść) – obiekt zainteresowania wszystkich stron stosunku prawnego, przy czym jedna
strona jest do tego obiektu uprawniona, druga zobowiązana. Korelacja prawa i obowiązku jest nieodłączna.

3.1.5.1.

spory o przedmiot stosunku prawnego:

3.1.5.1.1.

rzecz (np. gazeta) jako przedmiot stos. pr.

3.1.5.1.2.

rzeczy + zachowania się

3.1.5.1.3.

zachowania (zawsze) + rzeczy (niekiedy)

3.1.5.1.4.

zachowanie jako przedmiot, a rzecz jako jedno z „określeń” przedmiotu (sama nie może wejść jako element do stos. pr.)

3.1.5.1.5.

tylko zachowania jako przedmiot stosunku

3.1.5.1.5.1.

zachowania stron mogą przebierać różną postać:

3.1.5.1.5.1.1.

przedmiotem upr. i obw. jest czynienie

3.1.5.1.5.1.2.

przedmiotem upr. jest czynienie, a obw. nieczynienie

3.1.5.1.5.1.3.

przedmiotem upr. jest nieczynienie, a obw. czynienie

3.1.5.1.5.1.4.

przedmiotem upr. i obw. jest nieczynienie

3.1.5.1.6.

niektórzy „przedmiot” w ogóle eliminują ze struktury stosunku prawnego. W odniesieniu do każdej koncepcji wysuwane są
pewne zastrzeżenia

NORMA PRAWNA

problematyka pojęciowa / struktury norm prawnych

4.1.

DEFINICJA NORMY PRAWNEJ
wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania. Ogólniej, jest to reguła zachowania, która odróżnia się tym od innych reguł, że nadano jej
element „prawności”.

4.2.

PRZEPIS PRAWA A NORMA PRAWA – problematyka i punkty widzenia
Ogólnie: skoro przepis prawa jest m.in. regułą zachowania, to gdzie jest miejsce na pojęcie norma prawna.

4.2.1.

przepis prawa, jako pojęcie wyłączne – wskazuje na to, że to właśnie przepisy stanowią normę. Język ustawy wskazuje jednoznacznie, że
norma prawa nie istnieje – nie występuje w ustawach ten zwrot. W ustawach stale jest mowa o artykułach, paragrafach, ustępach, punktach,
literach. Język ustawy jest również językiem judykatury i tym językiem organy państwa stosujące prawo i stanowiące je posługują się. Tak więc
norma prawna nie jest pojęciem języka prawnego, tylko prawniczego.

4.2.2.

przepis prawa i norma prawna jako pojęcia zamienne – ta teoria wskazuje na to, że: jeśli przepis prawa i norma prawa traktują o tym samym
(regule zachowania), to można między nimi postawić znak równości. W metajęzyku (języku prawniczym) często mamy do czynienia z
obydwoma pojęciami. Co więcej, judykatura również posługuje się tymi pojęciami przemiennie w swoich orzeczeniach. Nie ma ponad to
przeciwskazań ze strony środowiska prawniczego, żeby zamiennie używać obu nazw.

4.2.3.

norma prawna, jako znaczenie przepisu – normą prawną jest znaczenie zwrotu, o którym wiemy, że jest zwrotem prawnym. Generalnie chodzi
o to, że ten pogląd stawia normę, jako coś, co interpretuje nam zdaniokształtną wypowiedź, jaką jest przepis prawa. Ale takie pojmowania
normy prawnej prowadzi do rozróżnienia 2 odrębnych (choć podobnych do siebie) sposobów postrzegania normy:

4.2.3.1.

norma prawna + wypowiedź (ciąg znaków, to co napisano) = przepis prawa;

4.2.3.2.

tekst przepisu (jednostka redakcyjna) + norma prawna, jako interpretacja znaczenia przepisu = przepis prawa.

4.2.4.

norma prawna, jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa

4.2.4.1.

treść przepisu art. 148 k.k.: „Kto zabija człowieka ...” W tym przypadku normą byłaby wypowiedź: „nie wolno zabijać”.

4.2.4.1.1.

problem 1 – jeśli jest tak, jak w przykładzie wyżej, to znaczy że przepis nie jest pełnym wyrazem intencji ustawodawcy, czyli
mogą się pojawić luki, bo zdaniem twórców tej teorii, przepisy prawa mogą powstawać na skutek przypadku. Żeby
wyporowadzić normę np. z przepisów odsyłających, należy te przepisy zebrać (inkorporować). Norma ma je rzekomo
uzupełnić, co jest bzdurą. Generalnie każdy przepis prawa stanowi całość (jest regułą zachowania, spisaną pod postacią
redakcyjnych jednostek, w formie zdaniokształtnych wypowiedzi;

4.2.4.1.2.

problem 2 – jeśli norma jest regułą, to przepis prawa również jest regułą. Gdyby nie był, to z czego powstałaby norma? Weźmy
przepis art. 148 k.k. „Kto zabija człowieka...” – pomijając normę, pozostaną nam oderwane i całkowicie nieadekwatne do
rzeczywistości sankcje ... jakiś abstrakcyjny byt.

4.2.4.1.3.

problem 3 – norma rodzi się z przepisu, tak więc sama w sobie nie stanowi celu badania. Samoistnie nie zaistnieje taka
wypowiedź, jak norma – musi mieć swojego „twórcę”. W języku judykatury tym twórcą jest np. sąd w swoim orzeczeniu.
Dlatego pojęciem normy prawnej bez przepisu się nie posłużymy. W świetle zachowań prywatnych indyferentnych, a ściślej
tych zachowań przedstawionych, jako uprawnienie słabe, normą prawną nie będzie uprawnienie dr Tkacza do nienoszenia
krawatu na wykłady. Czyli przepisy konstytucji, mówiące o wolności jednostki ludzkiej, są niebyłe.

4.2.5.

norma prawna, jako zjawisko odrębne od przepisów prawa – poglądem tutaj jest to, że prawo to nie przepisy, tylko normy prawne, które
zawierają reguły prawne. Przepis w tej teorii jest jedynie środkiem technicznym (jednostką redakcyjną, spisaną regułą zachowania).

4.2.5.1.

teoria prawa naturalnego (opozycyjnego do prawa pozytywnego) – mówi, że realne, istniejące niezależnie od rozporządzeń
zwierzchników ziemskich, obowiązujące niezależnie od poczynań człowieka normy prawne istnieją. Jego źródła - istoty
nadprzyrodzone, natura, rozum ludzki, poczucie moralne, instynkty, istniejące wartości, stosunki społeczne. Natura to prawodawca
najwyższy, a normy - samoistnie, obiektywnie istniejące byty, odkrywane za pomocą czynności o charakterze poznawczym.

4.2.5.2.

psychologiczna teoria prawa – mówi nam, że to co czujemy wobec innych (wewnętrzny przymus czynienia dobra, nierobienia krzywdy
bliźnim, skrępowanie przy obnażaniu, etc.) to właśnie te samoistne byty, określone tutaj obowiązkami prawnymi. Z czego powiązanie
między poczuciem obowiązku, a uprawnieniem do czegoś od nas ze strony drugiej osoby, jest takie samo jak w przypadku elementów
stosunku prawnego (chodzi o przedmiot tych stosunków: ktoś jest zobowiązany = ktoś inny uprawniony).

4.2.5.3.

niemiecka szkoła historyczna – nacisk kładzie na prawo zwyczajowe – vide kodyfikacje z historii prawa. Ludzie kształtują prawo między
sobą, na bieżąco, przez swoje zachowania, a dopiero potem rodzą się z tego przepisy. Każdy przejaw ustawodawstwa to wtargnięcie
do „życia narodu” siłą. Przyjęte prawo odbyło się za zgodą narodu, czyli ma charakter deklaratoryjny – stwierdzający fakt.

SUMUJĄC argumenty przeciwne do prawa pozytywnego: każda z tych szkół stwierdza: norma prawna istnieje niezależnie => to prawo nie jest
wobec tego stanowione przez organy państwa przez wydawanie przepisów / norma była przed przepisem, a nie jak do tej pory uczą – wynika z
przepisu / prawo to normy, a nie przepisy ... co jest zaprzeczeniem zastanego stanu rzeczy.

4.3.

STRUKTURY NORM PRAWNYCH – Tak więc, w odniesieniu do powyższego, norma to: albo zjawisko niezależne od władzy państwowej, albo
zinterpretowane przepisy prawa, albo odrębna wypowiedź konstruowana z przepisów prawa, itd. Konstrukcja tych norm prawnych jest również
różna.

4.3.1.

struktura jednoelementowa – norma to wypowiedź, jeśli wskazuje należne postępowanie, np. nie zabijaj

4.3.2.

struktura dwuelementowa – odnosi się do konstrukcji opartej na poprzedniku => następniku.

4.3.2.1.

stan faktyczny – skutki prawne: konstrukcja składa się z wypowiedzi:

4.3.2.1.1.

wyróżniającej stan faktyczny (faktu prawnego)

4.3.2.1.2.

określającej skutki prawne – wymienione przez wypowiedź o stanie faktycznym

4.3.2.2.

hipoteza-dyspozycja / hipoteza-sankcja – tutaj ewidentnie widać, że nie zawsze sankcja jest elementem normy prawnej (hipoteza-
dyspozycja)

4.3.2.2.1.

hipoteza – dyspozycja: brak sankcji wskazuje na normę prawa cywilnego – ius dispositivum (brak sankcji, uprawnienie i
zobowiązanie, jako korelaty)

Art. 246.§ 1 k.c. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego

(dyspozycja)

, prawo to wygasa

(hipoteza)

4.3.2.2.2.

hipoteza – sankcja: to, co wyżej, z czego w tym ujęciu mamy do czynienia raczej z normą karną.
LEX GENERALIS: reguła ogólna:

Art. 10. § 1. k.k. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten

(dyspozycja)

, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat

(hipoteza).

LEX SPECIALIS: reguła szczególna

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148§ 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163
§ 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280

(hipoteza)

może odpowiadać na zasadach określonych w

tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w
szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne

(dyspozycja, albo dyspozycja

sankcji)

Zarówno dyspozycja, jak i sankcja są elementami konstrukcji normy prawnej zamiennymi, hipoteza jest stałym

elementem.

4.3.2.3.

struktura trójelementowa – hipoteza > dyspozycja > sankcja: polega na takim budowaniu norm prawnych:

„Kto zabija człowieka

(hipoteza), a zabijać nie wolno (dyspozycja), podlega karze (sankcja)

. Ułomność tej teorii polega na tym, że nie da się zastosować tej

konstrukcji normy pr. do przepisu, gdzie nie ma sankcji. Chyba, że na upartego, któs myślał tak:

Art. 613. § 1. Przez umowę kontraktacji (hipoteza) producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów
rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić
określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia (dyspozycja), a sankcja
domyślna: bo jak nie, to możesz Panie kontraktujący przegrać sprawę przed sądem ...

ale to brednie, bo orzeczenie sądu w sprawie cywilnej na

ogół nie przewiduje sankcji, co najwyżej nieważność. Tak więc taki przepis nie jest wg. tej teorii normą.

4.3.2.4.

konstrukcja norm sprężonych – całość stanowią dwie odrębne normy razem wzięte:

4.3.2.4.1.

norma sankcjonowana (niezależna, pierwotna, zasadnicza, itp.) – hipoteza + dyspozycja (wymienienie wprost hipotezy, jako
faktu prawnego i dyspozycji, jako zakazu lub nakazu postępowania),

4.3.2.4.2.

norma sankcjonująca – hipoteza wtórna (opisanie hipotezy normy sankcjonującej) + dyspozycja (argument, czym skutkuje
naruszenie hipotezy wtórnej),

4.3.2.4.3.

sankcja – jest normą odrębną od tych dwóch norm i powinna znaleźć zastosowanie w chwili naruszenia hipotezy w normie
sankcjonującej (tej drugiej),
PRZYKŁAD:

Art. 209. § 1. k.k.

Norma sankcjonowana:

(zawsze przepis wprost): Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub

orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby (hipoteza) i przez to naraża
ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (dyspozycja),

Norma sankcjonująca:

Nie wywiązujący się z obowiązku opiekowania się osobami najbliższymi przez łożenie na ich utrzymanie

(hipoteza wtórna) podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2

(dyspozycja dla organu

państwa do zastosowania sankcji karnej, albo wprost sankcja, zależy od podmiotu rozpatrywań w sensie
adresatów)

4.3.2.5.

wypowiedź normatywna – ciąg relacji wypowiedzi wywodzących się z przepisu: jeśli a, to b, jeśli nie b, to c, jeśli nie c, to d, itd... Na
ogół sprowadza się to góra do literki c, więc nie ma nad czym deliberować. Brakuje tutaj regresu do nieskończoności (regressus ad
infinitum).

4.4.

Podział norm prawnych ze względu na zastosowanie sankcji represyjnej i sankcji nieważności

4.4.1.

lex plus quam perfecta

sankcja i nieważność czynności prawnej

4.4.2.

lex perfecta

brak sankcji, czynność prawna jest nieważna;

4.4.3.

lex minus quam perfecta

zastosowanie sankcji, czynność prawna jest ważna

4.4.4.

lex imperfecta

brak sankcji i nieważności

PODMIOTY PRAWA

rodzaje podmiotów os. fizyczne i prawne) / tryby tworzenia osób prawnych / teorie osób prawnych / zdolność prawna, a zdolność do

czynności prawnej.

5.1.

PODMIOT PRAWA
w pojęciu stosunku prawnego mowa była o stronach tego stosunku, na którą to składają się podmioty prawa. Podmiot prawa to ktoś, kto może mieć
prawo lub obowiązek nadany mu przez prawo. Podmiotem prawa jest osoba fizyczna i prawna.

5.2.

OSOBA FIZYCZNA
każdy człowiek. Podmiotowość prawna jest nadana każdemu od chwili urodzenia do momentu śmierci. Z czego są wyjątki (nasciturus – człowiek
jeszcze nienarodzony, ale poczęty).

5.2.1.

uzyskanie i utrata podmiotowości prawnej – przeważnie od urodzenia do śmierci każdy jest podmiotem prawa (ma zdolność prawną). Poza
nasciturus osobami, które tracą zdolność bycia podmiotem prawa, są:

5.2.1.1.

osoby zaginione – 10 lat dla zaginionych od chwili ostatniego dnia, kiedy z pewnością mogli być żywi – uznanie za zmarłego, dla osób
powyżej 75 roku okres tej karencji wynosi 5 lat (lata kalendarzowe). Wraz z orzeczeniem konstytutywnym sądu, jako uznaniem takich
osób za zmarłych, przestają one mieć zdolność prawną;

5.2.1.2.

dzieci w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiorcą lub zapisobiorcą, ale musi się urodzić żywe.

5.3.

OSOBA PRAWNA
z pr. rzymskiego (rzymianie wymyślili spółkę) – z czego w odróżnieniu do dzisiejszych osób prawnych, tamte były traktowane, jako stricte osoby, tzn.
majątek jakiejś korporacji należał nie do jej członków, tylko do niej samej.

5.4.

SPOSÓB UNORMOWANIA PRAWNEGO OSOBY PRAWNEJ
prawo nie ustala, jak należy rozumieć termin „osoba prawna”, ale stanowi o:

5.4.1.

trybie powstawania osób prawnych

5.4.2.

zakresie działania osób prawnych (zakres kompetencji i związanych z tym praw i obowiązków)

5.4.3.

trybie likwidacji

5.4.4.

które jednostki mają osobowość prawną.

5.5.

RODZAJE OSÓB PRAWNYCH:

5.5.1.

korporacje (związki, stowarzyszenia) – powstają w wyniku zorganizowania się pewnej grupy osób fizycznych, do osiągnięcia celu, przy czym
osoby te stają się członkami takiej organizacji.

5.5.2.

zakład - założyciel określa w statucie: cel, zakres działalności, podział obowiązków czy czasami likwidację.

5.6.

RÓŻNICE MIĘDZY ZAKŁADEM A KORPORACJĄ

5.7.

SPOSOBY TWORZENIA OSÓB PRAWNYCH

5.8.

LIKWIDACJA OSOBY PRAWNEJ

5.8.1.

po upływie czasu, na jaki została powołana do życia;

5.8.2.

ogłoszenie upadłości;

5.8.3.

poprzez decyzję kompetentnych organów osoby prawnej (zarządu, walnego zgromadzenia, itp.) o jej rozwiązaniu;

5.8.4.

poprzez akt prawny kompetentnego organu państwa.

5.9.

TEORIE OSÓB PRAWNYCH
Różnice poglądów, co do istnienia (realnego czy nierealnego) tychże osób.

5.9.1.

Teorie fikcji – zakładają, że osoba prawna jako realny podmiot prawa nie istnieje (istnieje tylko człowiek realnie i fizycznie). To personalizacja
dziedziny życia zbiorowego oparta na założeniu, że działa jakaś osoba, odrębna od innych podmiotów prawa.

Przyjmując odpowiednią fikcję, nadaje się jej prawnie cechy osoby – stąd nazwa „osoba prawna”.

5.9.2.

teorie substratu osobowego

uważa się, że osoba prawna istnieje realnie, jak osoba fizyczna

5.9.2.1.

teorie organiczne – związki są pojmowane jako organizmy społeczne mające, podobnie jak człowiek, własną wolę i żyjące własnym
życiem; teoria została rozciągnięta też na zakłady, różnica jest taka, że korporacje same tworzą swoją wolę, a zakład czerpie ją z woli
założyciela,

5.9.2.2.

teorie kolektywu obiektywnego – każda osoba prawna jest kolektywem osób, osoby prawne są więc bytem istniejącym realnie, a nie
fikcjami; jedni kolektyw widzą w osobach destynariuszy (eng. destiny – przeznaczenie; chodzi o odbiorców) korzystających z zakładu,
inni w grupie składającej się z założyciela i późniejszych darczyńców, jeszcze inni w osobach zarządców.

5.9.3.

teorie substratu nieosobowego
nie akceptują poglądów, że osoba prawna jest organizmem, ani też że jest kolektywem osób fizycznych, za to wskazuje na inne istotne cech
każdej osoby prawnej.

5.9.3.1.

teoria majątku celowego – osoba prawna ma majątek celowy, co stanowi jej istotna cechę, jako osoby prawnej,

5.9.3.2.

teoria własności zbiorowej (kolektywnej) – osobą prawną jest to forma własności należąca do pewnej grupy ludzi,

5.9.3.3.

teorie wspólnego interesu i celu – teorie te utrzymują, że realnymi podmiotami prawa są osoby fizyczne, natomiast „osoba prawna” to
termin używany dla wygody; materialnym elementem prawa jest wspólny interes (jedne teorie), jak również cel łączący daną
zbiorowość (inne teorie).

zdolność prawna / zdolność do czynności prawnej / ograniczenia w zdolności do czynności prawnej

6.1.

Zdolność prawna
jest rozumiana jako możliwość posiadania praw i obowiązków (w dziedzinie prawa cywilnego, dlatego, że nadawana jest mocą przepisów tego
właśnie działu prawa. Zdolność prawna pozostaje w stosunku podrzędności do podmiotowości prawa, obejmującej wszystkie prawa i obowiązki.
Czyli: każdy podmiot prawny ma zdolność prawną, ale nie każdy mający zdolność prawną jest podmiotem prawa.

6.2.

Zdolność do czynności prawnych
zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

6.3.

Osoby fizyczne mogą mieć:

6.3.1.

pełną zdolności do czynności prawnych (z chwilą osiągnięcia pełnoletności, w niektórych przypadkach od 21 roku życia – np. startowanie w
wyborach do parlamentu, ale to do rozpatrzenia na wykładzie),

6.3.2.

ograniczoną zdolność do czynności prawnych (albo przez pełnomocników, albo po ukończeniu 13 roku życia, ew. w wielu innych przypadkach),

6.3.3.

nie mieć zdolności do czynności prawnych (np. ubezwłasnowolnienie),

6.4.

Osoby prawne mają zdolność do czynności prawnych z chwilą powstania do chwili likwidacji, z tym jednak że osoba prawna działa przez swe organy
w sposób przewidziany w ustawach i opartym na ich statucie

np. czynność prawna: zawarcie umowy przez spółkę „X Sp. z o.o.” z dostawcą części – tutaj podmiotem prawa jest spółka, której zarząd dokonuje czynności prawnej
(podpisuje umowę).

7. SYSTEM PRAWA / AKTY PRAWNE

normatywne akty prawne / budowa aktów prawnych / gałęzie prawa

7.1.

AKT PRAWNY – wynik działania upoważnionego organu państwa (ustawodawstwo lub orzecznictwo).

7.1.1.

PODZIAŁ NORMATYWNYCH AKTÓW PRAWNYCH:

ZAKŁAD

KORPORACJA

świadczy usługi dla osób trzecich

jest zakłada na na użytek jej członków

os oby korzys tające z za kładu stanowią liczbę
nieogra niczoną

członkowie s ą oznaczeni co do liczby, a także
mogą być oznaczeni z imienia.

substra tem jest majątek

substra tem są ludzie

o celach decyduje założyciel

o celach decydują członkowie

!!! Is tni eją ta ki e formy os ób pra wnych, które łączą cechy za kła du i korpora cji !!!

erekcyjny

powstaje mocą odpowiedniego aktu erekcyjnego
państwa

koncesyjny

z mocy koncesji i z inicjatywy za łożyciela

rejestracyjny (normatywny)

akt normatywny określa warunki powstania os.
prawnej, jeśli zostają spełnione taka osoba prawna
powstaje, bez potrzeby uzyska nia koncesji; kontroli
orga nów państwa podlega jedynie czy warunki
usta wowe zostały spełnione

AKTY GENERALNE = przepisy >>> AKTY INDYWIDUALNE = orzeczenia, decyzje na podstawie przepisów.

7.2.

BUDOWA AKTU PRAWNEGO:

7.2.1.

nagłówek –

7.2.1.1.

nazwa aktu (bardzo istotne ze względu na fakt istnienia hierarchii aktów prawnych),

7.2.1.2.

data podpisania (przy uchwalonych indywidualnie – np. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia ... ) lub uchwalenia (przy
uchwalonych kolegialnie – np. Ustawa z dnia ...) ,

7.2.1.3.

przedmiot unormowania (np. ... o podatku od czynności prawnych),

7.2.1.4.

akty prawne uchwalone w ramach kompetencji organu państwa innego, niż Sejm czy Senat, na ogół podają również podstawę prawną
takiego uprawnienia (np. zarządzenie ... w sprawie zasad ... na podstawie art. 103ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia ...) – ale nie zawsze.
Natomiast ustawa nie wskazuje nigdy podstawy prawnej (podstawą jest konstytucja RP).

7.2.2.

część zasadnicza –

7.2.2.1.

preambuła (arenga) – tylko w tych doniosłych aktach prawnych (konstytucja, jakaś „milowa” ustawa)

7.2.2.2.

podział aktów prawnych o dużych rozmiarach (kodeksy): CZĘŚĆ > KSIĘGA > TYTUŁ > DZIAŁ > RODZIAŁ > ODDZIAŁ – opatruje się
tytułem, celem ułatwienia korzystania, z czego numeracja artykułów nie jest wznawiana z nastaniem nowej księgi czy rozdziału –
biegnie od początku do końca ustawy.

7.2.2.3.

mniejsze akty prawne na ogół mają przyjętą podstawową jednostkę systematyzacyjną:

7.2.2.3.1.

artykuł – ustawa,

7.2.2.3.2.

paragraf – rozporządzenie i zarządzenie

7.2.3.

przepisy końcowe i przejściowe – dotyczą norm kolizyjnych (derogacyjnych), kwestii wprowadzenia nowych przepisów w życie,

7.2.4.

przepisy wprowadzające – odnoszą się do dużych (kodeksy głównie – np. Ustawa wprowadzająca kodeks ...) aktów prawnych, jako odrębna
ustawa; w treści jest o tym samym, co przepisy końcowe i przejściowe.

7.2.5.

podpis – ostatni element aktu prawnego, ustawy podpisuje Prezydent, a poza tym – każdy, kto coś uchwalił, podpisuje sam za siebie.

7.2.6.

ogłoszenie aktu prawnego – wymóg formalny wobec aktów prawnych, żeby były legalne:

7.2.6.1.

MONITOR POLSKI – zarządzenia wszelakie

7.2.6.2.

DZIENNIK URZĘDOWY RP – głównie akty prawne o charakterze wewnętrznym, ale także rozporządzenia, obwieszczenia, każdy organ
administracji państwowej ma swój dziennik (lotnictwo cywilne, NBP, każdy minister)

7.2.6.3.

DZIENNIK USTAW – konstytucja, ustawa, rozporządzenia.

7.3.

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH:

7.3.1.

KONSTYTUCJA > EW. NIEKTÓRE RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE > USTAWA > ROZPORZĄDZENIE > AKT PRAWNY WEWNĘTRZNY
> AKT PR. MIEJSCOWEGO

7.4.

POWIĄZANIA FORMALNE – powiązania aktów prawnych mają charakter formalny (akty prawne nadrzędne delegują uprawnienia do wydawania
aktów prawnych niższego rzędu formalnie – nie ingerują w treści tych aktów), treść jednak podlega kontroli ze strony podmiotów prawa (TK, NSA)

7.4.1.

zasada delegacji – uprawnia organy państwa do wydawania aktów prawnych niższego rzędu; drabina hierarchii będzie miała tyle szczebli, ile
stopni ma struktura prawa w danym państwie;

7.4.2.

podstawa obowiązywania – ustawa obowiązuje z mocy konstytucji, rozporządzenie z mocy ustawy, itd.

7.4.3.

hierarchia aktów prawnych – akty nadrzędne i równorzędne w stosunku do siebie mogą się derogować, nie może akt prawny niższego rzędu
derogować aktu wyższego;

7.4.4.

akty wyższego rzędu dotyczą spraw bardziej ogólnych, ale i donioślejszych

7.4.5.

powiązanie aktu prawnego z organem wydającym – hierarchia organów państwa nie jest toższama ze stanowionymi aktami prawnymi
(prezydent i minister mogą wydawać rozporządzenia, które są tego samego szczebla)

7.5.

GAŁĘZIE PRAWA:

7.5.1.

KRYTERIUM PODZIAŁU ZE WZGLĘDU NA RELACJĘ PODRZĘDNOŚĆ-NADRZĘDNOŚĆ:
wyróżnimy tylko 2 kryteria, bardzo ogólne zresztą:

7.5.1.1.

prawo publiczne – państwo – obywatel

(pr. administracyjne, pr. karne, pr. państwowe)

7.5.1.2.

prawo prywatne – obywatel – obywatel

(cała reszta)

7.5.2.

KRYTERIUM PODZIAŁU ZE WZGLĘDU NA REGULACJĘ STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH:
problemem jest zakwalifikowanie np. prawa pracy, które ma cechy zarówno pr. cywilnego, jak i pr. administracyjnego

7.5.2.1.

metoda cywilno-prawna – równość stron;

7.5.2.2.

metoda administracyjno-prawna – nierówność stron;

7.5.2.3.

metoda karno-prawna – równość stron, ale jest rozszerzona o sankcje

7.5.3.

KRYTERIUM PODZIAŁU ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT:

akty indywidualne

(

indywidualne akty prawne

)

ustanawiają reguły zachowania konkretnego i dla indywidualnego podmiotu

Wszelkie czynności prawne - rodząc skutki prawne mają doniosłość prawną.

wszystkie rodzące skutki prawne decyzje organów państwa, wydane w sprawach
jednostkowych na podstawie przepisów prawa (orzeczenia sądowe)

jednostronne

jednostronne (orzeczenia sądów,
decyzje administracyjne

dwustronne - działania organów
państwa wywowułąjce skutki prawne,
czynione za zgodą lub na wniosek
podmiotu zainteresowanego

- dwu i więcej niż dwustronne

wiążą tylko te jednostki organizacyjne, które podlegają organowi wydającemu
takie akty

np. Rozporz. MS w sprawie utworzenia w sądach wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych

Akty prawa miejscowego -
art. 94 Konstytucji RP np. Rozp.
Wojewody

- Konstytucja
- Ustawa
- Ratyfikowane umowy miedzynarodowe
- Rozporzadzenia

art. 87 Konstytucji RP

akty generalne (generalne normatywne akty prawne)

ustanwaiają reguły skierowane do generalnego adresata i abstrakcyjnych zachowań

Akty prawne o mocy powszechnie obowiązującej

Akty prawne o charakterze wewnętrznym

można mnożyć bez końca, ale najpełniej oddaje podział:

7.5.3.1.

pr. cywilne – k.c., inkorporacja pokrewnych aktów (ustawy)

7.5.3.2.

pr. rodzinne i opiekuńcze – k.r-o.

7.5.3.3.

pr. pracy – k.p.

7.5.3.4.

pr. karne – k.k

7.5.3.5.

pr. administracyjne – zbiór ustaw

7.5.3.6.

pr. konstytucyjne – konstytucja

7.5.3.7.

pr. finansowe – zbiór ustaw

7.5.3.8.

pr.gospodarcze – handlowe (k.s.h) publiczne (u o s.d.g)

7.5.4.

KRYTERIUM PODZIAŁU POMOCNICZE:

7.5.4.1.

pr. rzeczowe – ustawy, k.c, k.k., k.p., wszystko co określa przedmiot regulacji

7.5.4.2.

pr. procesowe – k.p.k., k.p.c., k.p.a.

7.6.

SYSTEM PRAWA

7.7.

zbiór jednostek o pewnych charakterystycznych cechach, które współzależą, oddziałują, sprzęgają ze sobą; SYSTEM PRAWA – zbiór obowiązujących
aktów prawnych w tym samym czasie w danym państwie.

7.8.

SYSTEM STATYCZNY / SYSTEM DYNAMICZNY / SYSTEM MIESZANY / TEORIA HANSA KELSENA (SKRÓT)

7.8.1.

system statyczny – normy są powiązane treściowo - polega na ustalaniu norm moralnych przez wnioskowanie od ogółu do szczegółu (np. nie
można kłamać – nie powinno się składać fałszywych zeznań, obietnic należy dotrzymywać, nie powinno się oszukiwać);

7.8.2.

system dynamiczny – normy są powiązane formalnie – polega na delegacji kompetencji do stanowienia prawa, z tym że, powiązania formalne
dotyczą nie norm, ale aktów prawnych.

powiązania formalne (dywagacje): niektóre akty nadrzędne nie wskazują na przedmiot unormowania w aktach podrzędnych, niekiedy akty niższego stopnia
normują ten sam przedmiot, co akty wyższego stopnia, dlatego też powiązania treściowe są tutaj dosyć nieistotne, ponieważ powiązanie formalne na zasadach
delegacji, wyznaczają kompetencje do stanowienia przez org. państwa określonych normatywnych aktów prawnych, tak generalnych, jak i wewnętrznych.
Delegacja nie odnosi się do treści (mamy od tego przepisy odsyłające i blankietowe), delegacja odnosi się do uprawnień zwanych kompetencją!

7.8.3.

system mieszany – występują tutaj powiązania tak na zasadach delegacji (powiązania formalne aktów prawnych), jak również treściowe
(orzeczenie TK, NSA, SN, itp.). Generalnie jest to model, który zaczyna się już kształtować w obecnej rzeczywistości.

7.9.

Punktem wyjścia teorii Kelsena jest radykalny rozdział prawa i moralności, oraz prawa i faktu. Granice tego drugiego rozróżnienia wyznacza dualizm bytu i powinności
(Sollen), gdzie prawo mieści się w sferze powinności. O powinnościach wypowiadamy się za pomocą norm wyrażających powinność. Tym samym norma jest elementarną
strukturą prawa. Normy nie można określić bez pojęcia systemu prawnego. Norma prawna nie może znajdować się poza systemem normatywnym, dlatego aby stwierdzić
że norma obowiązuje, należy wykazać, że należy ona do systemu. Kelsen opracował trzy koncepcje systemu: statycznego, dynamicznego i mieszanego. Wszystkie łączy
ujmowanie systemu jako całości hierarchicznej, autonomicznej, uporządkowanej, zamkniętej jedną normą najwyższą. W systemie statycznym powiązania między
normami mają charakter treściowy: z treści normy bezpośrednio wyższej wyprowadzić można treść normy niższej. Normą najwyższą jest ta, którą uznajemy za oczywistą,
której przypisujemy najwyższą wartość. W systemie dynamicznym relacje między normami mają charakter formalno-kompetencyjny: norma bezpośrednio wyższa jest
formalną podstawą obowiązywania normy niższej, czyli zawiera kompetencję do jej wydania. Normą najwyższą jest norma podstawowa.

7.10.

ZASADY SYSTEMU PRAWA (3 rodzaje)
reguły posiadające charakter zasadniczy (te, które uznajemy za podstawowe):

7.10.1.

zasady postulaty – nie ma ich w żadnych przepisach, ale mają one wpływać na założenia systemu prawa, stosowania prawa, zasady ustroju;

7.10.1.1.

pozaprawne postulaty (zasady prawa) – (ethos nie lex) ideały moralne, dodatnio ocenione przez judykaturę, dogmatyka prawa, która
może się stać przepisem prawa, jeśli prawodawca tak postanowi (np. sędzia ma być uczciwy ?);

7.10.1.2.

normy prawa pozytywnego – np. nie wolno zabijać – znajduje się w art. 148 k.k. (Kto zabija ...)

7.10.2.

przepisy doniślejsze, jako zasady prawa – każda zasada, to przepis, ale nie każdy przepis to zasada; zależy od indywidualnej oceny, co uznamy
za donioślejsze (np. ustawa kodeks cywilny jest dla mnie donioślejsza, niż ustawa kodeks pracy);

7.10.3.

zbiór przepisów dotyczących tego samego podmiotu, jako wyprowadzona jedna zasada – wskazuje się pewne przepisy „porozrzucane” po
różnych aktach prawnych, jako powiązane treściowo ze sobą. Ze zbioru takich właśnie przepisów wyprowadza się normę prawną, jako
wypowiedź z przepisu. Taka norma zawęzi cały zbiór do jednej wypowiedzi.

7.11.

ZASADY I REGUŁY
teorie prawników amerykańskiego i niemieckiego (Dworkin: rules ≠ principles & policies)

7.11.1.

Ronald Dworkin – odróżnia reguły od zasad poprzez 3 czynniki:

7.11.1.1.

zasada – ma pewną wagę, doniosłość, czego pozbawione są reguły

7.11.1.2.

reguły – w zależności od stosującego je, albo znajdują zastosowanie, albo też nie,

7.11.1.3.

reguły – nie zastosowane nie rodzą żadnych skutków w procesie decyzyjnym

7.11.2.

Robert Alexy – niejako doprecyzował tę kwestię:

7.11.2.1.

reguły – mogą być spełnione lub niespełnione

7.11.2.2.

norma prawna - nie wykazuje jednocześnie cech zasady i reguły (albo jest regułą, albo zasadą)

7.11.2.3.

kolizja normy z zasadą – daje w stosowaniu prawa pierwszeństwo zasadzie, jako bardziej uniwersalnej wypowiedzi.

8. STANOWIENIE

konstytucja / ustawa / inne akty prawne z mocą ustawy / rozporządzenie / akty wewnętrzne / procedura ustawodawcza / inkorporacja i

kodyfikacja.

8.1.

ŹRÓDŁA PRAWA

Dwa główne źródła prawa, to źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) i źródła powstania prawa. Źródła powstania prawa,

to przede wszystkim ujęcie materialne (dotyczące treści obejmującej dany zakres adresatów, rzeczy, zachowań) i formalne (czyli kompetencje
organów państwa). Trzecim źródłem, jakie profesor Nowacki wymienia jest źródło prawa – autorytet, który prawo stanowi (parlament). Ten sam
profesor sugeruje, że należy pojęcie „źródło prawa” odłożyć do lamusa, ale w konstytucji nadal widnieje dział „źródła prawa”. Pojęcie to nadal
obowiązuje w „prawie”.

8.2.

STANOWIENIE – działania ciał kolegialnych lub jednoosobowych w ramach ich kompetencji, a mające na celu „powołanie do życia” przepisów
prawa. Akt staje się obowiązującym, jeżeli został dokonany przez odpowiedni organ we właściwym trybie i w ramach kompetencji materialnej.
Każdy akt ustanowienia prawa nabiera mocy na podstawie normy kompetencyjnej, ustanawiającej warunki, których spełnienie powoduje, że dana
decyzja staje się prawem obowiązującym, warunki te można podzielić na:

8.2.1.

formalne (procedury zgodnie, z którymi powinno odbywać się stanowienie)

8.2.2.

materialne (określony rodzaj spraw, który może być unormowany w danym trybie).

8.3.

INKORPORACJA, KODYFIKACJA, PRAWO TZW. „POWIELACZOWE”

8.3.1.

inkorporacja – to zebranie istniejących aktów prawnych (obowiązujących), ich usystematyzowanie (usunięcie przedawnionych zapisów,
zmiana niektórych treści, itp.), w jeden obowiązujący zbiór (np. ekstrawaganty powszechne z XVI w. zebrały leges papieskie + zbiór Gracjana +
klementyny i dekretały w corpus iuris canonici)

8.3.2.

kodyfikacja – spisanie nowego prawa, w sposób świadomy i w pewien przejrzysty sposób, który ma wyłączyć z obiegu wiele ustaw i
rozporządzeń, a zastąpić je jednym spisanym aktem prawnym. W praktyce wygląda to jednak tak: że nie ma żadnego kodeksu, który
regulowałby np. stosunki administracyjno – prawno, cywilno – prawne, itd. ...

8.3.3.

prawo powielaczowe – to wszystkie wewnętrzne akty prawne - wytyczne, okólniki, itd. – które prawem nie są, bowiem dotyczą organów
podlegających wydającemu taki akt prawny. Tyle tylko, że te akty prawne dotyczą określonego postępowania na „zewnątrz”, wydawania
decyzji, przeprowadzania kontroli. Najgorsze jest to, że do tego typu aktów nie ma dostępu nikt, poza adresatami.

8.4.

PROCEDURA USTAWODAWCZA

8.4.1.

inicjatywa ustawodawcza – prawo wniesienia projektu ustawy przez dany podmiot prawny, ze skutkiem rozpatrzenia tego projektu przez
parlament (są to posłowie, prezydent, ministrowie oraz 100 tys. obywateli RP), inicjatywa musi spełniać ścisłe wymagania formalne, co do:
czasu tej inicjatywy, liczby wnoszących o „czytanie”, zabezpieczenie finansowe ustawy (podanie sposobu jej finansowania, ogólny koszt, itp.)

8.4.2.

czytanie projektu ustaw – rozpatrywanie przez parlament postulatów zawartych w projekcie ustawy (na dzisiaj są trzy czytania zasadniczo w
Polsce)

8.4.3.

głosowanie – ustawa po czytaniu podlega głosowaniu, aby głosowanie było ważne, musi zebrać się quorum (wymagana liczba posłów), które
ma tyle głosów, ilu jest głosujących, ustawa „przechodzi”, jeśli wyniki głosowania były następujące:

8.4.3.1.

większość zwykła – 100 głosuje: za 50, przeciw 28, wstrzymało się 22

8.4.3.2.

większość bezwzględna

8.4.3.2.1.

100 głosuje: na „tak” musi być przynajmniej 50+1

8.4.3.2.2.

100 głosuje: na „tak” musi być więcej, niż połowa

8.4.3.3.

większość kwalifikowana – wymaga, żeby quorum zagłosowało np.: 3/5 na „tak”, 2/3 na „tak”...

8.4.4.

veto – instytucja polegająca na ponowieniu procedury legislacyjnej lub odrzuceniu ustawy, wnoszona przez uprawniony organ

8.4.4.1.

veto prezydenckie:

8.4.4.1.1.

zawieszające – wniesienie poprawek i ponowne uchwalenie przez parlament

8.4.4.1.2.

absolutne – akt prawny zostaje odrzucony i nie staje się aktem prawnym

8.4.4.2.

veto ludowe – instytucja referendum abrogacyjnego, polegająca na tym, że określon liczba obywateli może wnieść sprzeciw i odrzucić
uchwalony akt prawny

8.4.5.

podpisanie – jeśli prezydent wniesie przed TK o zgodność ustawy z konstytucją i otrzyma odpowiedź, że ustawa jest ok., wtedy ustawę
podpisuje

8.4.6.

ogłoszenie – w dzienniku urzędowym (Dz. U, MP), podanie do publicznej wiadomości treści aktu prawnego.

8.5.

KONSTYTUCJA – ustawa zasadnicza, regulująca:

8.5.1.1.

ustrój polityczny, społeczno – ekonomiczny;

8.5.1.2.

okresla najwyższe organy państwa, sposób ich powoływania i kompetencje tych organów;

8.5.1.3.

reguluje stosunki państwo – obywatel, określa swobody obywatelskie

8.5.2.

Cechuje ją, w przeciwieństwie do innych aktów prawnych nazwanych „ustawą”:

8.5.2.1.

specjalny sposób uchwalenia i zmian,

8.5.2.2.

ostatnio przeważa arenga w konstytucji, będąca opisową wypowiedzią uzasadniającą powstanie konstytucji,

8.5.2.3.

swoista nazwa,

8.5.2.4.

najwyższa moc prawna, jest podstawą nadania kompetencji do uchwalania ustaw zwykłych.

8.6.

USTAWA – normatywny akt prawny w hierarchii niżej tylko od konstytucji.

8.7.

Próby scharakteryzowania ustawy nie dały rezultatów zadowalających, bo pomysły charakterystyki ustawy mają te same znamiona, co innych aktów
generalnych. Oczywiście każda z koncepcji charakterystyki jest zgodna z prawdą, poza 8.5.5. Koncepcje rozumienia ustawy:

8.7.1.

akt normatywny ogólny i abstrakcyjny,

8.7.2.

akt o mocy powszechnie obowiązującej,

8.7.3.

ustala prawa i obowiązki,

8.7.4.

akt prawny uchwalony w drodze ustawodawczej,

8.7.5.

akt prawny o najwyższej mocy prawnej – tak nie jest!

8.7.6.

akt prawny uchwalany przez najwyższy organ państwowy? – to jest godne rozpatrzenia, bowiem ani prezydent, ani jednoosobowo
powoływane akty prawne nie noszą nazwy ustawa, tak więc przesłanką dodatnią może być ten organ, który w demokracji zwie się
przedstawicielstwem narodu.

8.7.7.

nosi nazwę ustawa – i to mi się podoba najbardziej, bowiem oddaje w pełni wszystko, co trzeba wiedzieć o ustawie + punkt powyżej.

8.8.

USTAWA W ROZUMIENIU FORMALNYM I MATERIALNYM
Przyczynek przedmiotowy rozważań: 1862r. Otto von Bismarck wbrew parlamentowi Prus (ich ustawie budżetowej), powziął wydatki na wojsko.
Uczynił to w oparciu o projekt tych wydatków przygotowany przez swój rząd. Ten rządowy projek realizowano tak, jak ustawę, choć ustawą nie był. A
powinien być .

8.8.1.

rozumienie formalne ustawy – każdy akt, nawet ten, który nie ustanawia przepisów (opisujący jakieś abstrakcyjne kwestie, dotyczący
jednostkowej sprawy), ale powstał w drodze ustawodawczej i nazwano go ustawą. Taki akt prawny jest ustawą w rozumienie formalnym.

8.8.2.

rozumienie materialne ustawy – każdy przepis, czy norma prawa pozytywnego, rozgraniczający sfery wolności działania podmiotów prawa.
Czyli taki, który ingeruje we: własność czy wolność – coś narzuca społeczeństwu. To, jak został taki akt uchwalony i czy nazywa się on ustawą,
nie ma znaczenia.

Każdy akt prawny, który ogranicza prawa obywateli, wymusza na nich zachowania takie, a nie inne, powinien być ustawą w sensie materialnym. Każda ustawa
powinna być ustawą w rozumieniu materialnym i formalnym. Ale zgodnie z tą teorią, każdy jeden przepis (norma) jest ustawą ... no comment.

8.9.

INNE AKTY PRAWNE Z MOCĄ USTAWY
Nazywają się przeważnie dekretami i są głównie powoływane jednoosobowo w sytuacjach tzw. najwyższej racji stanu. W związku z wagą takiego
aktu prawnego, mogą je ustanawiać najwyższe organy państwa: prezydent, premier, parlament.

8.10.

ROZPORZĄDZENIA
Akt prawny niższego stopnia w stosunku do ustawy, wydawany przez ministrów, prezydenta, prezesa RM. Różnice między ustawą, a
rozporządzeniem dzieli się na dwie płaszczyzny:

8.10.1.

formalnie – rozporządzenie powstaje z mocy delegacji kompetencji na organ uprawniony do jego wydawania, uchwalenie rozporządzenia
odbywa się więc bez udziału przedstawicielstwa narodowego (źródła prawa), rozporządzenie musi mieć swoją podstawę prawną (w ustawie);

8.10.2.

materialne – rozporządzenie reguluje stosunki „na bieżąco”, tzn. ich postanowienia nie są trwałe w odniesieniu do ustawy oraz dotyczą
bardziej szczegółowych kwestii (np. rozp. MS o opłatach sądowych)

8.11.

AKTY WEWNĘTRZNE – dotyczą tylko organów podległych wydającemu, choć „prawem” nie są, to podlegają kontroli pod względem zgodności z tym
prawem.

9. PRAWO ZWYCZAJOWE / COMMON LAW / UMOWA / RELIGIA

9.1.

PRAWO ZWYCZAJOWE – mówimy o nim wtedy, kiedy zwyczaj staje się prawem. Wyróżnia się dwa elementy, tzw:

9.1.1.

element zewnętrzny – przestrzeganie reguły zachowania,

9.1.2.

element wewnętrzny – przekonanie o prawności danego zwyczaju, reguły zachowania.

9.2.

UJĘCIE TEORETYCZNE ZWYCZAJU, JAKO PRAWA:

9.2.1.

teoria szkoły klasycznej – żeby reguła zachowania była prawem, musi być:

9.2.1.1.

powszechna – stosowana przez większość w kręgach, których reguła dotyczy

9.2.1.2.

trwała – musi być dostatecznie długo w użyciu

9.2.1.3.

równomierna – nie może być przeciwstawiana innym regułom, które postulują coś innego, niż norma podstawowa.

9.2.2.

teoria szkoły historycznej – to, co w przypadku definicji normy prawnej, tj. zwyczaj jest duchem narodu, to naród kreuje zwyczaj, jak i całe
państwo. Przekonanie społeczeństwa o prawności reguły powoduje uznanie jej za prawo.

9.2.3.

teoria praktyki organów państwa – reguła staje się normą prawa wtedy, kiedy organ państwa zdecyduje, że dana reguła powinna być normą;
wtedy norma zwyczajowa staje się normą prawną.

9.3.

COMMON LAW – system prawny krajów anglosaskich i kilku innych, polegających na wydawaniu orzeczeń opartych na poprzednich orzeczeniach
sądów. Jednak jedno zastrzeżenie: common law dotyczy prawa karnego, administracyjnego, podatkowego, natomiast do spraw cywilnych odnosi się
equity law. Samo słowo precedens oznacza „poprzedzający”. Każde orzeczenie sądu odnosi się do poprzedniego orzeczenia w danej sprawie, co
pozwala unikać absurdów w postaci wyklczających się interpretacji. Obowiązuje obiektywna teoria dowodów sądowych. Sądy dzielą się na sądy
obwodowe, stanowe i najwyższy (prawo federalne), w pr. stanowym głównie sądy hrabstwa (odpowiednik rejonowych), stanowy i najwyższy. W
sądach hrabstwa pracują „sędziowie pokoju”, możliwe jest orzekanie w dowolnym miejscu, np. w szpitalu orzeczenie wydać można odnośnie
ratowania życia bez zgody pacjenta.

9.3.1.

precedent – wszystkie nowe, wcześniej w danej gałęzi prawa, nierozstrzygane kwestie

9.3.2.

obiter dicta – wszystkie szczególne reguły i zasady dotyczące konkretnej sprawy, podlegające rozpatrzeniu tylko i wyłącznie badanemu
przypadkowi,

9.3.3.

ratio decidendi – jest to zbiór reguł powstałych w wyniku poprzednich i podobnych spraw, które wiążą sędziego do posługiwania się nimi w
orzekaniu spraw podobnych;

9.3.4.

stare decisis – zasada, która mówi, że wcześniejsze orzeczenia sądów są wiążące w każdym następującym apekcie sprawy, który jest podobny
lub identyczny z wcześniejszym takim przypadkiem, jest to maksyma: „im precedens starszy, tym lepszy”, którą należy rozumieć tak, że
precedens musi być „używany” przez prawników w praktyce. Każdy precedens, który przez nieokreślony, acz dłuższy czas jest nieużywany,
wychodzi z użycia, chyba że przejawia cechy takiego przypadku, jakim

9.3.5.

distinguishing – instytucja prawa, której zadaniem jest wprowadzenie do życia nowego precedensu, ustalenie nowego precedensu polega na
wyodrębnieniu tego, co nowe w rozpatrywaniu przed sądem, od tego, co już poprzedzało dany przypadek. Distinguish – oznacza wyróżnienie,
wyodrębnienie. Ustalenie nowego precedensu jest wbrew pozorom niezwykle trudne, ponieważ w chwili obecnej co się mogło wydarzyć, już
było. Dlatego nowe przypadki zasługują na miano precedence niezwykle rzadko, muszą przeciez się utrzymać poprzez działania judykatury i
prawników.

9.3.6.

overrulling (overriding) – przeciwne do distinguish działanie, polegające na uchylaniu ratio decidendi precedensu, np. wskutek zmiany
obyczaju, poprawki do konstytucji, orzeczenia supreme court.

9.4.

UMOWA – normalna umowa tylko z udziałem przedstawicieli narodu i pomiędzy nimi, a narodem zawarta, np. Mayflower Act z 1620 r. Najczęściej
jest to forma ustanowienia nowego porządku władztwa w państwie lub poza nim, w jakiś bliżej nieokreślonych, ale ważnych powodów spisana
między władzą sprawującą swoje obowiązki, a przedstawicielami narodu.

9.5.

RELIGIA – prawo, a religia ... w USA długo Biblia była prawem, w sumie do dzisiaj jest wśród niektórych grup społecznych (Amisze), a na bliskim
wschodzie, to wszyscy wiemy, co stanowi prawo (Islam i Koran ...)

10. OBOWIĄZYWANIE PRAWA

zakresy: terytorialny, osobowy, temporalny / retroakcja / akty prawne czasowe / desuetudo

10.1.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA
To, że dana norma obowiązuje, skutkuje tym iż należy jej przestrzegać. Nie można jednoznacznie wykazać definicji obowiązywania prawa. Można
jednak, w ujęciu poszczególnych kryteriów, wykazać co dlaczego mówimy, że norma prawna obowiązuje.

10.1.1.

kryteriu behawiorystyczne – jest jedna zasada: norma jest stosowana nie dlatego, że obowiązuje, ale dlatego, że jest stosowana. Czyli jeśli
norma jest zasadą, to musi być spełniona – wg. Alexy’ego – w najbardziej możliwy sposób.

10.1.2.

kryterium tetyczne – odnosi się nie do faktu przestrzegania normy, ale do jej umocowania w systemie prawnym. To kryterium jest w istocie
rozpatrywaniem kopetencji organu państwa do wydania stosownego aktu prawnego i poglądy są następujące na tę kwestię (ogólnie):

10.1.2.1.

wszystko, co jest w konstytucji, obowiązuje,

10.1.2.2.

wszystkie akty prawne wydane zgodnie z uprawnieniami kompetencyjnymi oragnów państwa, są obowiązujące

10.1.3.

kryterium aksjologiczne – to jest kryterium obecnie pomocnicze w rozpatrywaniu spraw; polega ono na tym, że za obowiązujące uznaje się te
normy, które są ocenione dodatnio przez stosujących prawo. Słowa kluczowe to: słuszność, krzywda, obowiązek naparwienia szkody, ochrona
własności. Pod tymi pojęciami kryje się bardzo dużo norm prawnych – ujęcie aksjologiczne. Stosujący prawo dokonuje aprobaty wobec normy,
którą się posługuje w określonym przypadku

np. kwestia poruszana przez dr. Tkacza nt. przejechania policjanta samochodem – napaść na policjanta z użyciem niebezpiecznego narzędzia, a nie próba
zabójstwa.

10.2.

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA

10.2.1.

personalny – dotyczy wszystkich osób, które przebywają na terenie danego państwa.

10.2.1.1.

in plus – dotyczy również osób danej narodowości, które popełniły czyny niedozwolone poza granicami swojego kraju

10.2.1.2.

in minus – wyłączeni spod tego zakresu obowiązywania są przedstawiciele obcych państw, obce wojsko stacjonujące na danym
terenie.

10.2.2.

terytorialny – terytorium państwa jest przestrzenią, na której wyłączną władzę mają organy państwa.

10.2.2.1.

in plus – rozszerzeniem terytorium państwa są eksterytorialne obszary: statki powietrzne, wodne, przedstawicielstwa w innych
krajach,

10.2.2.2.

in minus – przedstawicielstwa innych krajów (ambasady, konsulaty), bazy wojskowe;

10.2.3.

temporalny – jest to czas obowiązywania aktu prawnego, z zasady (vide konstytucja) jest to 14 dni od ogłoszenia uchwalonego aktu
prawnego, choć niektóre postanowienia dotyczące pojedyńczych aktów prawnych same regulują wejście w życie (przepisy końcowe i
przejściowe, wprowadzające), kolejną zasadą jest obowiązywanie normy „pro futuro”, co znaczy, że akt prawny musi fizycznie zostać napisany
i po czasie określonym przez kompetentny (wydający ten akt prawny) organ, wchodzą w życie.

10.2.4.

VACATIO LEGIS
„wakacje dla ustawy”, czyli czas od ogłoszenia do początku obowiązywania.

10.2.5.

RETROAKCJA

polega na tym, że dla następstw prawnych (skutków prawnych) trwających w czasie wejścia nowych przepisów, wszystkie im przypisane fakty
prawne (występujące przed ustaleniem norm) są do nich „wiązane”. Czyli retroakcja to fikcja prawna, która odnosi się do skutków, nie do
faktów.

Np. zobowiązania wobec ZUS do 2008 roku przedawniały się do 5 lat, od tego czasu obowiązuje 10 lat. Skutek – przedawnienie: to jego dotyczy kwestia

„regulacji wstecz”, natomiast sam fakt prawny – zobowiązanie publiczno-prawne wobec ZUS pozostaje bez zmian.

Wsteczna moc obowiązująca aktu

prawnego jest określeniem niewłaściwym. Akt prawny nie obowiązuje wstecz, bo nie odnosi się do faktu prawnego. Normy prawne mogą
obowiązywać najwcześniej od momentu publikacji, a prawo może działać zawsze tylko na przyszłość! Wyodrębnia się sześć sytuacji „mocy
prawa względem czasu”:

10.2.5.1.

ustawa wiąże skutki prawne z wydarzeniami przyszłymi

10.2.5.2.

ustawa odnosi się do wydarzeń teraźniejszych, jak i przyszłych

10.2.5.3.

ustawa odnosi się wyłącznie do wydarzeń teraźniejszych

10.2.5.4.

ustawa obejmuje wydarzania z przyszłości, teraźniejszości i przeszłości

10.2.5.5.

ustawa odnosi się do wydarzeń z przeszłości i teraźniejszości

10.2.5.6.

ustawa ma zastosowanie jedynie do faktów zaistniałych w przeszłości

10.2.6.

PROBLEM NIERETROAKCJI – jedne systemy prawne zakazują retroakcji, chroniąc podmioty prawa przed sytuacjami, w których może dojść do
naruszenia zasady: nulla puena sine lege, nullum crimen sine lege – czyli coś, co było zgodne z prawem wczoraj, dzisiaj już nie jest zgodne z
prawem, a poza tym pewność stałości prawa jest wartością dodatnią, a retroakcja narusza tę wartość.

10.3.

UTRATA MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ
Większość aktów prawnych nie ma w swych postanowieniach napisane do kiedy obowiązują dlatego, że obowiązują do czasu, kiedy nie zostanie
wydany inny akt normatywny uchylający ich przepisy (derogatio). Technicznie wygląda to tak, że nowy akt normatywny zawiera postanowienia
uchylające dane przepisy prawa dotychczasowo obowiązujące. Przypadki utraty mocy zobowiązującej:

10.3.1.

klauzule derogacyjne – postanowienia w aktach prawnych uchylające dane, obowiązujące przepisy, zawierają różne rozstrzygnięcia, (np. może
być i tak, że na miejsce uchylanych przepisów nie ustanawia się nowych).

10.3.2.

akty prawne czasowe – takie akty prawne, które w swych przepisach ustalają do kiedy dany akt prawny obowiązuje;

10.3.3.

desuetudo – nazwa oznaczająca zwyczaj negatywny, którego podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy obowiązującej normy. Pewne
przepisy obowiązujące, które nie są ani przestrzegane, ani stosowane tracą moc prawną per desuetudinem (przez odwyknięcie).

11. KOLIZJE NORM PRAWNYCH

11.1.

KOLIZJA (konflikt) – tego rodzaju sytuacja, w której dany przypadek unormowany jest przez więcej niż jeden przepis prawa, a każdy z nich wyznacza
adresatom wyłączające się sposoby zachowania. Reguły kolizyjne:

11.1.1.

Lex superior derogat legi inferiori – akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu

11.1.2.

Lex posterior derogat legi priori – późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego (zasada odnosi się do aktów
zajmujących to samo miejsce w hierarchii)

11.1.3.

Lex specialis derogat legi generali – przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze ogólniejszym lub ogólnym, przy czym
derogują tylko z zakresie, w którym wprowadzają unormowania odrębne.

11.2.

Kolizje reguł kolizyjnych (hierachia, chronologia, szczegółowość – 3 elementy łączymy każdy z każdym):

11.2.1.

hierarchiczności i chronologiczności – kiedy norma wcześniejsza jest hierarchicznie nadrzędna a norma późniejsza jest hierarchicznie niższa ->
w tym przypadku pierwszeństwo zyskuje norma zajmująca wyższe miejsce w hierarchii

11.2.2.

chronologiczności i szczególności – gdy akt (przepis) wydany wcześniej jest aktem (przepisem) szczególnym, a akt wydany później – lex
generalis -> zazwyczaj przyjmuje się, że ważniejsza jest szczególność, ale nie ma to wartości absolutnej i jest dyskusyjne

11.2.3.

hierarchiczności i szczególności – niezgodność między aktem (przepisem) generalnym hierarchicznie nadrzędnym, a aktem (przepisem)
szczególnym, wyjątkowym niższego rzędu -> w tym przypadku rozstrzygniecie zależy od stosujących prawo dlatego, że nie ma co do tego
zgodnie akceptowanej reguły (teoretycznie przewagę powinien uzyskać akt wyższego rzędu)

12. STOSOWANIE PRAWA

12.1.

Pojęcie stosowania prawa

Podmiot prawa na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu, wydając decyzję

indywidualną w rozstrzyganej

sprawie.

12.2.

Przebieg procesu stosowania prawa

jest to proces zmierzający do wydania decyzji indywidualnej, który ma poszczególne etapy:

12.2.1.

Wybór przepisu.

Wybór spośród obowiązujących przepisów prawnych, który będzie podstawą do wydania decyzji w danej sprawie. Pojedynek stron np. między
prokuratorem, a obrońcą.

12.2.2.

Interpretacja wybranego przepisu prawnego.

Rozstrzygnięcie zależy od odpowiedniej interpretacji; ustalenie (wykładnia) znaczenia i zakresu zwrotów zawartych w przepisach prawnych
jest ściśle związane z dyrektywami, ich wybór natomiast zależy od interpretatora.

12.2.3.

Zebranie materiału dowodowego Materiał dowodowy dotyczy faktów, z którymi mają być wiązane skutki prawne. Występują dwa rodzaje
regulacji postępowania dowodowego:

12.2.3.1.

swobodna ocena dowodów (organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów,
ocenianych swobodnie, w uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumienia, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego).

12.2.3.2.

legalna teoria dowodowa (gdy przepisy prawa formułuje pewne reguły, które muszą być przestrzegane przez organy stosowania
prawa w procesie dowodzenia faktów sprawy). Skutki prawne mogą być wiązane tylko z faktami udowodnionymi.

12.2.4.

Subsumcja

zakwalifikowanie danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy prawa zachowania się. Stosujący prawo musi
zdecydować, czy udowodnione przez niego fakty należą do klasy faktów określonych przez przepisy prawa. Dokonanie subsumcji wszystkich
stanów rzeczy denotowanych przez przepisy prawa stanowi podstawę do sformułowania zwrotu stosunkowego, określającego zgodność
(niezgodność) stanu faktycznego z norma prawną.

12.2.5.

Ustalenie konsekwencji prawnych faktu

który w wyniku subsumcji został zaklasyfikowany jako fakt przewidziany przez przepisy prawa. Przepisy prawa określają różne konsekwencje
związane z normowanymi przez nie zachowaniami.

12.3.

Sylogizm prawniczy – model stosowania prawa, który jest konstruowany w ten sposób, że większa przesłanka jest normą generalna, abstrakcyjną,
odpowiednio zinterpretowana, przesłanką mniejszą jest zadanie o fakcie, z którym mają być wiązane skutki prawne, wnioskiem natomiast decyzja
jednostkowa w postaci normy indywidualnej, konkretnej.

kto zabija człowieka podlega karze (przesłanka większa)>

Jan zabił człowieka (przesłanka mniejsza)> Jan podlega karze (wniosek).

13. STOSOWANIE PRAWA W PRZYPADKACH NIEUNORMOWANYCH (LUKA PRAWNA)

13.1.

Kiedy sad staje przed koniecznością rozstrzygnięcia w przypadku nienormowanym przez prawo. Niekiedy w takiej sytuacji przepisy prawa same te
kwestię przesądzają, wyznaczając że skutki prawne mogą być wiązane tylko z przypadkami ściśle określonymi przez ustawę (np. nullum crimen sine
lege) lub też karzą wiązać skutki prawne także z przypadkami nieunormowanymi. Trzy rodzaje wnioskowania:

13.1.1.

WNIOSKOWANIE PER ANALOGIAM (przez analogię)

13.1.1.1.

analogię legis (analogię z ustawy) – 2 modele (analogia legis jest zależna od oceniającego):

13.1.1.1.1.

3-etapowa:

13.1.1.1.1.1.

ustalenie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne;

13.1.1.1.1.2.

ustalenie „podobieństwa” (coś a’la precedens) miedzy danym faktem, a podobnym do niego, unormowanym przez
przepisy prawa;

13.1.1.1.1.3.

wiązanie – na podstawie „podobieństwa” takich samych lub podobnych skutków prawnych.

13.1.1.1.2.

4-etapowa:

13.1.1.1.2.1.

ustalenie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne

13.1.1.1.2.2.

wyszukanie wśród postanowień obowiązującego prawa takiego przepisu, który unormowaniem swym obejmuje
przypadki najbardziej zbliżone czy zbliżone do przypadku, który ma być rozstrzygnięty;

13.1.1.1.2.3.

z przepisu powyższego należy wydobyć zasadę, regułę czy rację o charakterze ogólnym, której częściowym wyrazem
jest ten przepis, a która nie została przez prawodawcę sformułowana w sposób ogólny (pełny);

13.1.1.1.2.4.

tak sformułowana zasada lub racja ogólna ma zastosowanie do wszystkich przypadków nią objętych (ten model wyraża
się maksymą ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - gdzie podobny sens ustawy (podstawa prawna), tam
takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma).

13.1.1.2.

analogię iuris (analogię z prawa) – bywa stosowana, gdy brak nawet przepisu, który normowałby jakiekolwiek przypadki podobne;
wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowania składającego się na dany przypadek prawny, gdy rozstrzygamy na podstawie
ogólnych zasad prawnych. Należy tu podkreśli jawnie wartościujący charakter takich zabiegów.

13.1.2.

WNIOSKOWANIE A FORTIORI (2 wzorce):

13.1.2.1.

a maiori ad minus – jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest uprawniony do czynienia czegoś
mniejszego (charakter uprawniający) np. skoro urząd ma prawo odrzucić podanie, to może je też przyjąć warunkowo.

13.1.2.2.

a minori ad maius – jeżeli zabronione jest to, co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić tego, co sięga jeszcze dalej (charakter
zakazujący) np. jeżeli nie wolno przekraczać prędkości 50km/h, to tym bardziej nie można jechać z prędkością 100km/h.

13.1.3.

WNIOSKOWANIE A CONTRARIO – jeżeli pewien stan rzeczy spełnia przesłanki prawne A, A1, A2, itd. to pociąga za sobą konsekwencje prawne
B, B1, B2. Stąd wniosek: jeżeli dany stan prawny nie spełnia przesłanek prawnych A, A1, A2, to nie pociąga on za sobą konsekwencji prawnych
B, B1, B2 (Jeśli A1 to B1, jeśli nie A1 to nie B1). Wnioskowanie powyższe wyraża się również w paremii łacińskiej: qui dicit de uno, negat de
altero - kto mówi jedno, zaprzecza drugiemu. Np. „Tylko osoby pełnoletnie mogą starać się o zdobycie prawa jazdy”, więc jak ktoś nie jest
pełnoletni, nie może. Wnioskowanie to jest zawodne, prawnicy stosują je, kiedy przepisy zawierają takie zwroty jak: „tylko”, „jedynie”,
„wyłącznie”.

14.

IDEOLOGIE STOSOWANIA PRAWA

14.1.

IDEOLOGIA DECYZJI ZWIĄZANEJ PRZEZ PRAWO
Naczelne wartości: wolność obywatelska i pewność prawa. Działania organów państwa mają być ściśle wyznaczane przez prawo. Rozbieżność:

14.1.1.

„wkład” orzekającego nie powinien być żaden,

14.1.2.

dopuszcza się ingerencję, ale tylko w przypadkach nieunormowanych (prawo ma być jasne i zrozumiałe).

14.2.

IDEOLOGIA DECYZJI SWOBODNEJ
Naczelne wartości: celowość wydawanych decyzji, ich słuszność, sprawiedliwość, moralność. Decyzja stosowania prawa ma być wynikiem kierowania
się cechami indywidualnymi rozstrzyganego przypadku, postanowieniami prawa oraz ocenami celowości, sprawiedliwości, moralności itp. Czynność
orzekania jest traktowana jako czynność o charakterze twórczym, normy prawa zakreślają tylko ramy owych decyzji. Tu następuje także dalszy podział

14.2.1.

oceny mają dominujący charakter nad rozwiązaniami ustawowymi,

14.2.2.

ocena ma być sprowadzana do pewnych granic (wysoka ocena wszelkich klauzul generalnych).

15.

WYKŁADNIA PRAWA

15.1.

WYKŁADNIA
polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia, bądź wyznaczeniu
ich zakresu. Krócej: zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego. Przedmiotem interpretacji jest język, w
którym formułowane są teksty prawne. Wyrażeniami języka prawnego podlegającymi interpretacji, wykładni są:

15.1.1.

przepisy prawne, które „budzą wątpliwości” w myśl zasady clara non sunt interpretanda – to co jasne nie wymaga interpretacji.

15.1.2.

wątpliwości mogą budzić wszelkie teksty prawne, a w związku z tym wykładnię odnoszą do wszystkich przypadków ustalania znaczenia oraz
zakresu interpretowanego tekstu prawnego.

15.2.

RODZAJE WĄTPLIWOŚCI INTERPRETACYJNYCH (otwarta tekstowość języka – to podstawa problemu) konsekwencją wykorzystania w procesie
stanowienia prawa języka potocznego jest wystąpienie takich zjawisk, jak nieostrość, wieloznaczność, niejasność, stąd twierdzenia:

15.2.1.

żadne pojęcie nie jest ograniczone w ten sposób, że nie ma miejsca na wątpliwości.

15.2.2.

nawet jasny, z językowego punktu widzenia, tekst prawny może budzić wątpliwości dotyczące celowości, słuszności lub sprawiedliwości jego
postanowień.

15.3.

DYREKTYWY INTERPRETACYJNE
Są to zalecenia dotyczące sposobów ustalenia znaczenia i zakresu zwrotów języka prawnego. Mamy do czynienia z dyrektywami:

15.3.1.

I stopnia – zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawa;

15.3.2.

II stopnia – wskazują, jakimi dyrektywami 1 stopnia należy się posługiwać, ustalają kolejność posługiwania się tymi dyrektywami, ustalają
kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych znaczeń uzyskanych za pomocą dyrektyw 1 stopnia.

15.4.

NAJBARDZIEJ ZNACZĄCE DYREKTYWY:

15.4.1.

definicja legalna – Gdy w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych, to należy używać ich właśnie w tym
znaczeniu; występuje w tekstach prawnych, wprowadzona przez prawodawcę w celu ustalenia wiążącego rozumienia poszczególnych
terminów. Np. czynność prawna – art. 60 k.c.

15.4.2.

gdy nie ma w tekście prawnych definicji legalnych – interpretowanym zwrotom nie należy nadawać znaczenie odmiennego, niż potoczne.
Wyjątkiem jest istnienie racji przypisania odmiennego znaczenia prawnego (np. aplikacja – ozdoba, aplikacja – szkolenie). Bez
umotywowanych racji nie należy identycznym sformułowaniom w tym samym akcie prawnym nadawać różnych znaczeń.

15.4.3.

należy ustalać znaczenie przepisów pr. w taki sposób, by żadne fragmenty nie okazały się zbędne – wypowiedź powinna być traktowana jako
pewna całość, a potem dopiero należy przejść do analizy poszczególnych elementów składowych. Np. „(...) przestępstwo drogowe oraz
spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego”.

15.5.

RODZAJE WYKŁADNI

15.5.1.

WYKŁADNIA JĘZYKOWA polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały
sformułowane.

15.5.1.1.

WYKŁADNIA LITERALNA, DOSŁOWNA (interpretatio declarativa)
ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane zostaje to
rozumienie, które zostało ustalone za pomocą dyrektyw językowych.

15.5.2.

WYKŁADNIA POZAJĘZYKOWA
kryteria wykładni pozajęzykowej są zagadnienia niezwiązane z językiem, ale np. technicznym zastosowaniem znaczenia przepisu – uniknięcia
absurdu.

15.5.2.1.

WYKŁADNIA CELOWOŚCIOWA
przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej zdatnym środkiem do osiągnięcia celu ustawy. Analizuje się tu np.
preambuły oraz materiały pozaprawne (nie maja mocy wiążącej dla interpretatora).

15.5.2.2.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA
Ustalając znaczenie przepisu uwzględnia się różne skutki jego zastosowania, jeśli takie rozumienie przepisu prowadzi do pożądanych
skutków przez interpretatora, to ma to wpływ decydujący na przyjęcie takiej interpretacji. Dyrektywy:

15.5.2.2.1.

przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i
ekonomiczne i wybrać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza;

15.5.2.2.2.

interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej(ratio legis);

15.5.2.2.3.

przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i aktualnego prawodawcy;

15.5.2.3.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA (SYSTEMATYCZNA)
polega na ustaleniu normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa, oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi –
zakłada się, że przepis prawa nie jest w danym miejscu przypadkiem, a celowo umieszczony przez prawodawcę.

15.5.2.3.1.

WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA (interpretatio extensiva)
występuje wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego, uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych,
wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego.

15.5.2.3.2.

WYKŁADNIA ZWĘŻAJĄCA (interpretatio restrictiva)

15.5.2.3.3.

polega na wyborze spośród różnych zakresów przepisu prawnego rozumienia uzyskanego za pomocą dyrektyw
pozajęzykowych, które jest węższe od rozumienia językowego.

15.6.

MOC WIĄŻĄCA WYKŁADNI
Wykładnia ma moc wiążącą wówczas, gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę, nakazującą określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami
ustalone przez ten organ znaczenie. Problem: jak daleko może sięgać wykładnia, by nie stała się procesem prawotwórczym? Wykładnie: legalna i
autentyczna prowadzą do zmiany norm prawa obowiązującego, a więc są procesem prawotwórczym.

15.7.

Wyróżniamy następujące wykładnie:

15.7.1.

wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej - wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem tego przepisu, ustalonym
(narzuconym) przez interpretatora:

15.7.1.1.

wykładnia autentyczna – interpretatorem jest organ, który dany przepis ustanowił, uzasadnieniem podawana jest tu argumentum a
maiori ad minus: cuius est condere eius interpretari (kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować)

15.7.1.2.

wykładnia legalna – w polskiej powojennej literaturze prawniczej terminem „wykładnia legalna” określa się wykładnię dokonywaną
przez organ, któremu przepisy prawne nadają kompetencje do ustalania wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej, należy jednak
zaznaczyć, że ten organ interpretujący nie jest tym, który ustanowił dany przepis (np. do 1989 wykładni takiej mogła dokonywać Rada
Państwa w Polsce)

15.7.2.

wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej – znaczeniem interpretowanego przepisu, ustalonym przez interpretatora, nie są związani wszyscy
adresaci, ale tylko niektórzy (organy stosujące prawo, sądy w uzasadnieniach wyroków). Mamy do czynienia z wykładnią, która wiąże tylko w
jednostkowej i konkretnej sprawie:

15.7.2.1.

wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo – dokonywana jedynie na użytek wydanego rozstrzygnięcia; jeśli rozstrzygnięcie
to się uprawomocni, to jest wiążące dla stron postępowania;

15.7.2.2.

wykładnia dokonywana przez organ odwoławczy - wykładnią związany jest sąd niższej instancji w przypadku zwrócenia sprawy do
ponownego rozpatrzenia przez sąd apelacyjny;

15.7.2.3.

wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy – rozpatrywanie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości, których odesłanie
z sądu do Sądu Najwyższego powoduje, że wykładnia SN obowiązuje wszystkie sądy rozstrzygające w danej sprawie

15.7.3.

wykładnia nie mająca mocy wiążącej – nazywana w literaturze doktrynalną bądź naukową; szczególne znaczenie przypisuje się tu interpretacji
dokonywanej przez teoretyków i dogmatyków prawa. Nie mają one mocy wiążącej, ale mogą wpływać na organy stosujące prawo (coś, jakby
iurisprudentes i ich wpływ na prawo cesarskie – „ustawy o cytowaniu”).

15.7.4.

zasady prawne - SN podejmuje również uchwały mające na celu wyjaśnienie znaczenie przepisów budzących wątpliwości lub takich, których
stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Na wniosek: Pierwszego Prezesa lub Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości
– Prokuratora Generalnego, Prezesa NSA, etc. skład orzekający 7 sędziów SN może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej,
wiążącej inne składy Sądu Najwyższego, ale nie inne sądy. Są one wypisywane w księgach zasad prawnych.

16. TEORIE WYKŁADNI

16.1.

TEORIE OPISOWE

Formułują wypowiedzi mające wartości logiczną. Ustalają one, jak prawo jest interpretowane, jakie czynniki warunkują procesy wykładni, w jaki
sposób interpretatorzy dochodzą do określonych ustaleń i jakie rezultaty uzyskują. Wyniki te mają doniosłe znaczenie zarówno dla organów
stosujących prawo, jak i prawodawcy. Trzy grupy twierdzeń:

16.1.1.

Opis działalności interpretatora, analiza stos. przez niego dyrektyw (materiały: orzecznictwo).

16.1.2.

Twierdzenia dot. analizy, jakie czynniki i w jakim stopniu oddziałują na proces wykładni (czynniki: oceny moralne, sytuacja społeczno-
ekonomiczna, skład sądów).

16.1.3.

Prognozy procesów interpretacyjnych, albo poszczególnych przepisów, albo ogólnych tendencji.

16.2.

TEORIE NORMATYWNE

Formułują wypowiedzi, jak prawo powinno być interpretowane, która z interpretacji jest właściwa itp. Zauważyć tu można ogromną ingerencję ocen.
Podział:

16.2.1.

koncepcje subiektywne – przy wykładni powołują się na wolę prawodawcy, ale tak rozumiana „wola”, jest w rzeczywistości dziełem
interpretatora;

16.2.2.

koncepcje obiektywne – wykładnia w oderwaniu od ustawodawcy, tzn. wola i intencje prawodawcy nie odgrywają tu żadnej roli;

16.2.3.

teorie statyczne – mając na względzie pewność prawa, ustalają za pomocą wykładni językowej oraz systematycznej znaczenie przepisu, które
ma być stałe i niezmienne (wykładnie językowa i systematyczna)

16.2.4.

teorie dynamiczne - zapewnienie adekwatności prawa i stosunków społecznych, które ulegając ciągłym zmianom winny mieć dostosowanie w
nowych wykładniach (wykładnie pozajęzykowe).

17. PRAWO

17.1.

PRAWO
niezależnie od sposobu powstawania czy tworzenia, całokształt (zbiór) reguł zachowania o cechach generalności i abstrakcyjności, których
nieprzestrzeganie jest zagrożone zastosowaniem przymusu państwowego (typologiczna charakterystyka prawa).

17.2.

PRAWO POZYTYWNE

Z określeniem tym wiążą się różne znaczenia, najczęściej używane jest w celu przeciwstawienia go jakiemuś innemu rodzajowi prawa. Klasyfikacja
rozumienia pojęcia „prawo pozytywne”:

17.2.1.

prawo mające swe źródło w ludzkiej działalności, np. prawo stanowione, prawo zwyczajowe, prawo precedensów itp. Prawo pozytywne
przeciwstawiane jest prawu ponadpozytywnemu obowiązującemu niezależnie od woli ludzkiej, przez człowieka tylko odkrywanemu,
wypływającemu z natury rzeczy, ludzkiej natury, nadawanemu przez istoty nadprzyrodzone, prawu zawsze sprawiedliwemu, najlepszemu.

17.2.2.

prawo tworzone przez władzę państwową, w przeciwieństwie do prawa pozapozytywnego tzn. nie stanowionego przez suwerena, np. prawo
zwyczajowe.

17.2.3.

faktycznie obowiązujące, przy czym zwracano uwagę na empiryczne fakty stanowienia prawa, bądź na fakty stosowania prawa przez sądy i
organy administracji (np. desuetudo), bądź na fakty przestrzegania prawa przez obywateli;

17.2.4.

brak jest uzasadnienia by wprowadzać pojęcie „prawo pozytywne”, gdyż jego zakres pokrywa się z zakresem prawa w ogóle. „Pozytywne” jest
tylko zbędnym dodatkiem do nazwy „prawo” i postuluje się, by z tego dodatku w ogóle zrezygnować.

17.3.

PRAWO PRZEDMIOTOWE – PRAWO PODMIOTOWE

17.3.1.

prawo przedmiotowe - niezależnie od sposobu powstawania czy tworzenia, całokształt reguł zachowania o cechach generalności i
abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych, wydawanych przez organy administracyjne. Jeśli pojęciem prawa nie obejmujemy
norm indywidualnych, to pojęcie prawa przedmiotowego jest równoznaczne z pojęciem prawa w ogóle.

17.3.2.

prawo podmiotowe – należy zaznaczyć, że nie przyjmuje się za punkt odniesienia suwerena (organów państwa stosujących prawo), tylko
pozostałych adresatów przepisów prawa (przede wszystkim osób fizycznych). W centrum uwagi znajdują się tu „prawa” podmiotów,

17.4.

Prawo podmiotowe a uprawnienie:

17.4.1.

Prawami podmiotowymi nazywane są uprawnienia o szczególnej doniosłości dla obywateli. W tym ujęciu nie każde uprawnienie zyskuje
miano prawa podmiotowego. To historycznie (czasu Oświecenia) ukształtowany sposób użycia tej nazwy i występujący przede wszystkim w
nauce prawa państwowego. Prawa te, to prawa człowieka i obywatela, inaczej mówiąc wolności obywatelskie. Takie podmiotowe prawa to
np. wolność osobista, własność, nietykalność mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność zgromadzeń i wolność prasy, wolność
stowarzyszeń, czynne i bierne prawo wyborcze itp.

17.4.2.

W opracowaniach cywilistycznych pr. podmiotowe to suma bądź zespół uprawnień. Mówi się, że na treść prawa podmiotowego składają się
uprawnienia, albo że z prawa podmiotowego wypływają poszczególne uprawnia. Uprawnienie traktuje się pojedynczą emanację prawa
podmiotowego.

17.4.3.

Trzecie stanowisko sprowadza się do zamiennego posługiwania się obydwoma określeniami.

17.4.4.

Ostatnie stanowisko głosi postulaty całkowitego wyeliminowaniu pojęcia „prawa podmiotowego” i używania tylko „uprawnienia”. Argumenty:

17.4.4.1.

ogólność i szczególność nie są cechami pozwalającymi odróżnić prawo podmiotowe od uprawnienia

17.4.4.2.

nie można dopatrzyć się różnic w pojmowaniu uprawnienia i prawa podmiotowego

17.4.4.3.

jedynie oceny i tradycja stanowią podstawę odróżnienia prawa podmiotowego jako szczególnie ważne uprawnienie.

17.5.

TEORIE PRAW PODMIOTOWYCH:

17.5.1.

teoria woli – prawo podmiotowe charakteryzowane, jako „przyznane przez porządek prawny władztwo woli”. Podmiot w granicach
zakreślonych przez prawo może swobodnie działać wg własnej woli, kształtować zachowanie własne i innych podmiotów. Generalny zarzut
odnosi się do tego, że pewne podmioty prawa mają te szczególne uprawnienia (prawo podmiotowe), ale woli swojej wyrazić nie mogą (np.
dzieci, obłąkani).

17.5.2.

teoria interesu – sprowadza się do tego, że „prawo podmiotowe to po prostu prawnie chroniony interes jednostki”. Każdy podmiot prawa ma
określone interesy i zmierza do ich realizacji, a prawo określa które z nich zyskują ochronę prawną. Zarzut: czasami posiadanie prawa
podmiotowego nie leży w interesie jednostki, a wiec nie można go tak charakteryzować.

17.5.3.

teoria mieszana – prawo podmiotowe rozumiane jako „chroniona przez porządek prawny możliwość zaspokajania swego oznaczonego
interesu za swoją wolą lub za wolą swego prawnie uznanego zastępcy.” Oczywiście, ta teoria nie jest wolna od zarzutów wysuwanych w
stosunku do dwóch poprzednich.

17.6.

STOSUNEK PRAWA PODMIOTOWEGO DO PRAWA PRZEDMIOTOWEGO:

17.6.1.

koncepcja pierwotności prawa podmiotowego Podmioty prawa wg powyższej koncepcji mają prawo podmiotowe, niezależnie od postanowień
prawa przedmiotowego. Prawo podmiotowe rozumiane jest jako naturalne, przyrodzone i niezbywalnie prawa człowieka i obywatela. Można
powiedzieć, że prawo podmiotowe jest tu traktowane jako wcześniejsze, pierwotniejsze w stosunku do prawa przedmiotowego. Państwo
tworząc prawo uznaje tylko „prawa podmiotowe” i chroni je, co wyrażone jest w różnych deklaracjach np. Deklaracji Praw Człowieka i
Obywatela z 1789.

17.6.2.

koncepcja pierwotności prawa przedmiotowego

W tej koncepcji uznaje się, że źródłem prawa podmiotowego jest prawo przedmiotowe. Nie

uznaje się przyrodzonego prawa człowieka, a twierdzi się, że prawo podmiotowe nadawane jest przez postanowienia prawa przedmiotowego.
Tak więc prawo podmiotowe jest czymś wtórnym, późniejszym od prawa przedmiotowego.

17.7.

TEORIE NEGUJĄCE ISTNIENIE PRAWA PODMIOTOWEGO

W obu teoriach z dwóch rodzajów prawa (podmiotowego i przedmiotowego) ostaje się tylko jedno przedmiotowe!

17.7.1.

solidaryzm – prawo podmiotowe jest traktowane, jako koncepcja metafizyczna. „Człowiek nie ma praw, nie ma ich też zbiorowość”. Każdy ma
tylko obowiązek do spełnienia w stosunku do społeczności. Własność także nie jest prawem, a funkcją społeczną. Człowiek powinien się
rozwijać, nie może hamować swojego rozwoju, powinien wykonywać swoje zadania, a rządzący mogą nawet nakazać mu pracę. Pojęcie prawa
podmiotowego zostało w ogóle zanegowane, wg tych twierdzeń istnieją tylko reguły prawne, które wyznaczaj podmiotom ich funkcje
społeczne.

17.7.2.

normatywizm – prawo podmiotowe jest sprowadzone do prawa przedmiotowego. Teoria normatywistyczna odrzuca subiektywistyczny punkt
widzenia, znajdujący się w pojmowaniu prawa podmiotowego, kiedy to na prawo spogląda się tylko z punktu widzenia interesów stron. Prawo
podmiotowe nie jest czymś różnym od prawa przedmiotowego, prawo podmiotowe ma charakter ideologiczny; podmioty prawa mają pewne
uprawnienia nadawane przez prawo, ale mają one swe uzasadnienie w aprobowanym rozumieniu wolności.