Zagadnienia egzaminacyjne
1. Czym jest prawo w ujęciu pozytywistycznym?
Nurt prawa pozytywistyczny - uznaje się, że treść norm prawnych wyznaczona jest wyłącznie aktami stanowienia lub uznawana przez odpowiednie organy państwa
Koncepcja pozytywistyczna - rozwinęła się w XX w. w Niemczech. Uznaje, że prawem jest zespół norm, wypowiedzi o powinnym zachowaniu ustanowionych i chronionych (sankcjonowanych) przez państwo posługujące się środkami przymusu.
Pozytywizm prawniczy - zespół norm ustanowionych przez kompetentny organ zagrożonych groźbą użycia przymusu.
2. Czym jest prawo w ujęciu prawnonaturalanym?
Koncepcja prawnonaturalna - zakłada się, że obowiązują jakieś normy, normy prawa naturalnego, które są niezależne od aktu stanowienia go przez organy państwowe
- preferuje się funkcjonowanie odrębnego od prawa pozytywnego - prawa naturalnego (razem muszą być w zgodne)
- funkcjonuje pewien wzorzec pojmowany jako system moralny, zespół wartości, które wyznaczają prawo sprawiedliwe i kryteria oceny prawa pozytywnego (uzasadnienia religijne i laickie)
- prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i że ludzie związani są także prawem natury, normami lub choćby ideałami niebędącymi tworem ludzkiego stanowienia. W ujęciach tradycyjnych prawo natury wywodzi się z objawionej woli Boga. Prawo pozytywne nie może być przy tym sprzeczne z prawem natury, sprzeczność taka bowiem pozbawia mocy obowiązywania prawa pozytywnego.
Kierunek naturalistyczny - prawem jest wszystko to co jest nam przyrodzone, np. prawo do życia, istnienia, własności.
3. Czym jest prawo w ujęciu realistycznym?
Prawo jest jakimś faktem społecznym: „nie chodzi o prawo w książkach, lecz o prawo w działaniu”
Koncepcje realistyczne - wyrażają się w różnych terminach i doktrynach. Wskazują także, że istotą prawa są ludzkie przeżycia, emocje, które stanowią faktyczne pobudki naszego działania. Nimi kierujemy się w rzeczywistości, a nie tekstami ustaw uchwalonych przez władzę państwową.
Kierunek realistyczny - prawe jest to co powie 7 sędziów Sądu Najwyższego, czyli prawem są zachowania sędziowskie.
4. Prawo jako zjawisko społeczne
Prawo pojawia się wówczas gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami w mniej lub bardziej zorganizowanej grupie społecznej.
Prawo nie dotyczy stosunku człowieka samego do siebie, do bóstwa lub elementów przyrody, chyba że mają one odniesienie społeczne.
Prawo wyraża wartości i potrzeby o węższym albo szerszym zasięgu społecznym ma je chronić i urzeczywistniać
Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego mniej lub bardziej sformalizowanego toczącego się w ramach grup społecznych ( szczególnie państwa)
Prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji najczęściej państwowych.
Realne istnienie prawa uzależnione jest od społecznego przyzwolenia, tzn. od tego w jakim stopniu członkowie społeczeństwa gotowi są przestrzegać prawa i je sankcjonować.
5. Prawo jako zjawisko polityczne
Prawo jest instrumentem sprawowania władzy publicznej. Nakazy i zakazy oraz towarzyszące im sankcje stanowią silnie działający bodziec skłaniający adresata do zachowań zgodnych z oczekiwaniami władzy publicznej.
Prawo jest ramą w jakiej poruszają się podmioty sprawujące władzę.
Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób niesprawujących funkcji władczych w ich stosunkach wzajemnych a także w stosunkach z instytucjami władztwa publicznego.
Prawo ma charakter perswazyjny, tzn. kształtuje wyobrażenia, postawy polityczne i zachowania obywateli.
6. Pojęcie instrumentalizacji prawa
Władza stosuje prawo do realizacji celów politycznych. Polega na naruszeniu społecznie akceptowanej równowagi między prawem jako środkiem prowadzącym do osiągnięcia określonych celów a prawem jako nośnikiem wartości.
7. Funkcja stabilizacyjna prawa
Skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalenie istniejącego w nim ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.
8. Funkcja dynamizacyjna prawa
Funkcja polega na promowaniu zmian w różnych sferach życia społecznego.
9. Funkcja ochronna prawa
Prawo pełni tę funkcję, gdy chroni system wartości istotny ze społecznego punktu widzenia.
10.Funkcja organizacyjna prawa
Objawia się ona w tworzeniu instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego.
11.Funkcja represyjna prawa. 12. i wychowawcza
Prawo poprzez stwarzanie dolegliwości wyrabia w adresatach trwałe przekonania, skłonności i nawyki.
13. Funkcja kontrolna prawa
Wtedy, gdy rezultatem prawa działaniem będzie poddanie ludzkich zachowań społecznej kontroli.
14. Funkcja dystrybutywna prawa
Prawo rozdziela dobra i ciężary na poszczególne jednostki w ramach danej społeczności.
15. Funkcja regulacyjna prawa
Rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów między ludźmi.
16. Podejście formalno-dogmatyczne do prawa i metody badań stosowane przez przedstawicieli prawoznawstwa reprezentujących to podejście
Prawem jest tutaj zespół należycie ustanowionych, wysłowionych, opublikowanych i zaopatrzonych w sankcję norm postępowania ( osoba bada teksty prawne metodą logiczno językową)
17. Podejście socjologiczne do prawa i metody badań stosowane przez przedstawicieli prawoznawstwa reprezentujących to podejście
Prawem jest zespół reguł i zasad postępowania ujawniających swe rzeczywiste istnienie przez masowe powtarzalne zachowania jednostek i grup społecznych (zachowania ludzi, metody badań - psychologii i socjologii społecznej)
18. Podejście psychologiczne do prawa i metody badań stosowane przez przedstawicieli prawoznawstwa reprezentujących to podejście
Prawem są tutaj przeżycia psychiczne (emocje jednostek o treści imperatywno- atrybutywnej), tj. wyrażające się w wewnętrznym przeświadczeniu a istnieniu pewnego obowiązku i odpowiadającego mu uprawnienia innej osoby, która może domagać się wypełnienia obowiązku (metoda introspekcji (własne przeżycia) metoda retrospekcji)
19. Podejście aksjologiczne do prawa i metody badań stosowane przez przedstawicieli prawoznawstwa reprezentujących to podejście
Prawo jest zespołem norm postępowania w stosunkach między ludźmi zbudowanych na gruncie pewnych wartości w celu ich urzeczywistnienia i ochrony (int. Tylko system wartości) (metoda badawcza: filozoficzna refleksja nad naturą wartości)
20. Podejście wielopłaszczyznowe do prawa i metody badań stosowane przez przedstawicieli prawoznawstwa reprezentujących to podejście
Badamy prawa we wszystkich wyżej wymienionych płaszczyznach.
21. Pojęcie normy postępowania
Sformułowaną w danym języku normą jest takie wyrażenie tego języka, które jednoznacznie określonym podmiotom (adresatom tej normy) nakazuje albo zakazuje określone zachowanie w określonych okolicznościach.
Podmiotowi A w okolicznościach O nakazuje się albo zakazuje czynić Z.
22. Rodzaje norm postępowania ze względu na sposób wskazania adresata
- generalne - adresat wskazany generalnie na podstawie cech rodzajowych, np. każdy, ktokolwiek. (np. zawód, ale tylko jedna osoba)
- indywidualne - adresat wskazany przez imię i nazwisko
- faktycznie ogólne - więcej niż jeden adresat
- jednostkowe - adresat o określonych cechach jest tylko jeden, np. Prezydent
- puste - brak adresata o cechach wskazanych przez normę, np. Król Polski ( nie możliwe cechy, np. 175 lat)
23. Rodzaje norm postępowania ze względu na sposób wyznaczenia zachowania
- abstrakcyjne - dotyczy stałego lub wielokrotnego zachowania adresata normy.
- konkretne - dotyczy jednorazowego zachowania adresata
24. Rodzaje norm postępowania ze względu na to, dla kogo normodawca stanowi normę
- autonomiczne - adresat i normodawca jest tą samą osobą, tzn. ktoś stanowi normę dla siebie - prawo natury
- heteronomiczne - adresat i normodawca nie jest tą samą osobą - ustawodawca
25. Zakres zastosowania danej normy
Zakres zastosowania jest to klasa takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma ta znajdzie zastosowanie.
26. Zakres normowania danej normy
Klasa przyszłych zachowań adresata nakazanych albo zakazanych przez tę normę do spełnienia ilekroć norma ta znajdzie faktycznie zastosowanie.
27. Słowna postać normy
Zwroty typu „powinien czynić”, tryb rozkazujący.
Technika słownego ujęcia norm postępowania w tekstach prawnych ukształtowała się różnorodnie i spontanicznie w różnych kręgach kultury prawnej, a nawet w różnych gałęziach prawa. Stąd w praktyce pojawia się często potrzeba odróżnienia przepisu prawnego i normy prawnej. Można ogólnie powiedzieć, że poprzez techniczne elementy tekstów prawnych, jakimi są przepisy prawne, ustanawia się normy prawa obowiązującego. Stanowienie tekstów prawnych w tej postaci jest podyktowane względami zwięzłości, jasności i komunikatywności, których wymaga informacja o prawie obowiązującym. Przykładowo, przepisy odsyłające pozwalają uniknąć powtórzeń, dzięki wyodrębnieniu przepisów ogólnych i szczegółowych tekst staje się przejrzysty.
28. Tetyczne uzasadnienie obowiązywania normy
Obowiązują te normy które wydawane są przez organy mające kompetencje do ich ustanawiania
29. Aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania normy
Obowiązują te normy które wyznaczają postępowanie oceniane dodatnio. Związane z wartościami, są społecznie akceptowane.
30. Behawioralne uzasadnienie obowiązywania normy
Obowiązują te normy, które są faktycznie stosowane lub przestrzegane.
31. Pojęcie normy prawnej
Reguła skonstruowana wg jakiegoś wzoru z przepisów prawnych, inaczej mówiąc norma prawna jest to wypowiedź zawierająca dyrektywę postępowania o charakterze abstrakcyjnym, skonstruowana z przepisów prawnych, według określonych zasad, zgodnie z założoną koncepcją budowy. W tym ujęciu norma prawna jest znaczącym zwrotem językowym, zawierającym żądanie, aby w określonych okolicznościach ci, do których jest ona adresowana, zachowali się w wyznaczony w niej sposób.
32. Lex imperfekta - prawo niedoskonałe - to norma, dla której w danym systemie prawnym nie można znaleźć sankcji.
33. Norma sankcjonowana
Określa adresata i warunki w jakich jest mu nakazane, zakazane bądź dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu bądź dozwolenia (dyspozycja).
Norma sankcjonowana jest kierowana do pewnej kategorii adresatów określonej rodzajowo, są to adresaci pierwotni
34. Norma sankcjonująca
Stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej oraz upoważnienie dla organów prawa do realizacji tych skutków. Natomiast norma sankcjonująca skierowana do organów władzy publicznej a także do wszelkich osób, które posiadają kompetencje ażeby oficjalnie stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej i zastosować wobec jej naruszyciela określoną dolegliwość, są to adresaci wtórni.
Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, drugiego rzędu, zostaje ona uruchomiona tylko wtedy, gdy naruszona zostaje norma sankcjonowana.
35. Norma merytoryczna
normy postępowania, które po prostu nakazują (zakazują) jakieś zachowania się psychofizyczne czy konwencjonalne.
36. Norma kompetencyjna
Normy kompetencyjne: na określenie kompetencji składają się 2 normy:
norma, która wskazuje podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności konwencjonalnej (np. sposób wydania wyroku, decyzji), opatrzona sankcją nieważności,
norma, która nakłada na inny podmiot obowiązek reagowania w określony sposób na dokonanie czynności (np. norma, która nakazuje podporządkowanie się wyrokowi sądu), zabezpieczona sankcją represyjną lub egzekucyjną.
37. Rodzaje faktów prawotwórczych
- stanowienie
- umowa
- uznanie
- precedens prawotwórczy
- zwyczaj?
38. Pojęcia źródła prawa
Akty normatywne, zwane także aktami prawotwórczymi, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa.
39. Pojęcie źródła poznania prawa
Są nimi dokumenty, publikacje, inskrypcje
40. Norma zwyczajowa a norma prawa zwyczajowego
Zwyczaj określa się jako ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną. Nie każda jednak reguła staje się normą prawną. Określenie wymogów, jakie powinien spełniać zwyczaj, aby stać się prawem sprawia wiele trudności, ogólnie jednak sprowadza się do trzech: a) ustalony sposób postępowania powinien być w miarę precyzyjnie określony zarówno pod względem podmiotowym, jak i w odniesieniu do sposobu zachowania się adresatów; b) przekonanie o wiążącym daną zbiorowość charakterze reguły powinno być w istocie powszechnym przekonaniem, że takie jest prawo; c) trzeci warunek konieczny to wola państwa włączenie reguły zwyczajowej do systemu prawa.
Tworzenie prawa w tej formie nazywane jest sankcjonowaniem zwyczaju.
41. Pojęcie kompetencji prawotwórczej
Organy władzy publicznej uzyskują kompetencje: a) w drodze udzielenia im kompetencji prawotwórczych w konstytucji albo w ustawie, b) w drodze przekazania ich przez organ, któremu uprzednio kompetencje prawotwórcze w określonym zakresie zostały udzielone.
W Odniesieniu do tego drugiego przypadku należy odróżnić delegację i subdelegację kompetencji.
Z delegowaniem kompetencji mamy do czynienia wówczas, gdy organ państwowy- mający kompetencję do stanowienia ustaw przekazuje innemu organowi państwa kompetencję do wydania aktu prawnego z mocą ustawy.
Subdelegacja polega natomiast na tym, że organ państwa, któremu delegowano kompetencje do wydania danego aktu wykonawczego przekazuje tę kompetencję jeszcze innemu organowi.
42. Pojęcie stanowienia prawa
Doniosły prawnie kat konwencjonalny kompetentnego organu władzy publicznej przez, który dany organ działający w imieniu państwa nakazuje, aby generalnie-abstrakcyjne normy zawarte w przepisach prawnych aktu normatywnego były realizowane przez adresatów. Tworzenie prawa w powyższym znaczeniu jest jednostronnym aktem decyzyjnym. Jest to podstawowa forma prawotwórstwa w systemie prawa ustawowego, lecz nie jedyna. (współstanowienie)
43. Pojęcie współstanowienia prawa
Z woli co najmniej dwóch równouprawnionych podmiotów, tj. w drodze umów prawotwórczych. Jest to akt co najmniej dwustronny, poprzez który strony ustalają normy generalnie-abstrakcyjne. Efektem współstanowienia są umowy prawotwórcze.
Proces współstanowienia przebiega rozmaicie. Z reguły strona inicjująca współpracę przygotowuje projekt tekstu umowy, często korzystając z pomocy przedstawicieli drugiej strony. Przygotowany tekst jest konsultowany na wspólnych posiedzeniach. Wydany wspólnie akt podpisują przedstawiciele obu stron. Akty te są przeważnie podwójnie publikowane.
44. Umowa jako fakt prawotwórczy
Akty normatywne prawa międzynarodowego publicznego różnią się zasadniczo od aktów prawa wewnętrznego. Przede wszystkim dlatego, że regulują stosunki zewnętrzne państw. Państwa na zasadzie równości zawierają umowy. Umowa międzynarodowa jest to wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Stronami umów są najczęściej państwa. Obok państw, ius tractatuum w ograniczonym zakresie posiadają także inne podmioty. Umowy międzynarodowe to, np. traktat, układ, konwencja, pakt, deklaracja, konkordat. Na ogół mają postać jednego dokumentu, jednakże możliwa jest także inna forma, np. umowy w formie wymiany not. Obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych wyraża zasada „pacta sunt servanda”.
45. Pojęcie precedensu prawotwórczego
Precedensem nazywamy taką decyzję organu państwa rozstrzygającą konkretnie - indywidualną sprawę, która staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Tworzenie prawa przez precedens jest charakterystyczne dla systemu common law. Cechą systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji, zapadła decyzja sądowa wiąże wszystkie sądy niższe lub równe stopniem temu, który decyzję wydał. Precedensy w powyższym rozumieniu nie są źródłami prawa w systemach prawa ustawowego. W systemie prawa stanowionego jest niedopuszczalne orzekanie w procesie stosowania prawa na zasadzie precedensu. Decyzja konkretnie - indywidualna musi się legitymować podstawą prawną w postaci obowiązujących przepisów generalnie - abstrakcyjnych.
46. Faza przygotowawcza procesu prawodawczego
Faza przygotowawcza - rozpoczyna się od podjęcia zamysłu, by uregulować daną dziedzinę i obejmuje przygotowanie projektu, uzgodnienie go z innymi podmiotami, jego krytyczną analizę i podjęcie decyzji o przedłożeniu projektu organowi stanowiącemu.
Zasady techniki prawotwórczej reguluje rozporządzenie Prezesa RM z 20-06-2002 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej.
Dział I - dotyczy projektu ustawy. Ustawodawca musi:
znać aktualny stan prawny dotyczący danej dziedziny, którą chce uregulować,
rozpoznać, jakie są skutki dotychczasowej regulacji;
wyznaczyć cele do osiągnięcia,
określić skutki finansowe i ustalić źródła ich pokrycia,
ustalić najlepsze rozwiązania prawne.
Ustawa powinna wyczerpująco regulować daną dziedzinę spraw, ale nie zamieszcza się w niej przepisów, które regulowałyby sprawy wykraczające poza zakres podmiotowy.
47. Konwencjonalny akt stanowienia prawa
Każda czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, ale nie każda czynność konwencjonalna jest czynnością prawną. Można dokonać uporządkowania:
czynności konwencjonalne regulowane przez prawo - są to akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa i czynności prawne,
czynności konwencjonalne prawnie obojętne - czynności obyczajowe, religijne, organizacyjne.
(czyli konwencjonalny akt stanowienia prawa, są to akty stosowania prawa i czynności prawne regulowane przez prawo?)
48. Prawodawca faktyczny a prawodawca formalny
Prawodawca faktyczny - nadaje określony kształt redakcyjny aktowi normatywnemu. Są to ludzie biorący udział w procesie tworzenia prawa:
politycy,
eksperci,
prawnicy (legislatorzy to prawnicy przygotowujący teksty prawne).
Najczęściej są to zespoły ludzi (komisje). Prawodawca faktyczny wywiera faktyczny wpływ na treść aktu normatywnego.
Prawodawca formalny - to podmiot mający kompetencje prawotwórcze (parlament, rząd, minister). Dokonuje on aktu stanowienia, choć sam nie prowadzi prac przygotowawczych
49. Pojęcie prawa inicjatywy ustawodawczej
Jest to przyznane w konstytucji uprawnienie do wystąpienia do Sejmu, jako organu ustawodawczego, z projektem ustawy.
50. Prawo inicjatywy ustawodawczej w polskim systemie prawnym
W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: Senatowi ,Prezydentowi RP ,Radzie Ministrów (rządowi) ,posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez: grupę 15 posłów lub stałą komisję sejmową ,grupie 100 tysięcy obywateli. Podmiotowe ograniczenie inicjatywy ustawodawczej odnosi się do: projektu ustawy budżetowej oraz projektów ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów państwowych; inicjatywę ma tylko Rada Ministrów (art. 221 konstytucji) projektu ustawy o zmianie konstytucji - inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust.1)
51. Prawo inicjatywy ustawodawczej a inicjowanie prac prawodawczych
52. Pojęcie aktu normatywnego
W węższym znaczeniu przez akt normatywny rozumie się synonim pojęć: „akt prawotwórczy”, „akt prawodawczy”, „źródło prawa”, a więc tekst zawierający nie jakiekolwiek przepisy, lecz przepisy prawa (normy prawne). Chodzi tu o akty wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, mocą których ustanawiane jest prawo.
W szerszym znaczeniu przez akt normatywny rozumie się każdy tekst zawierający normy postępowania. Nie muszą to być reguły pochodzące od państwa, niekoniecznie także generalnie abstrakcyjne.
53. Pojęcie aktu prawnego
1. Akt zawierający jakieś normy prawne; 2. Akt zawierający powszechnie obowiązujące normy prawne; 3. Akt prawny używany jest zamiennie z terminem czynności prawnej. To taki akt, który wywołuje jakieś skutki w sferze obowiązków prawnych (powstanie, zmiana, rozwiązanie) - stosunek prawny.
54. Budowa typowego aktu normatywnego
I Część tytułowa
-rodzaj aktu
-data uchwalenia
-ogólne określenie
II Wstęp (preambuła) - nie zawsze
III Przepisy merytoryczne
- ogólne ( wyodrębnia się je wtedy, gdy zachodzi potrzeba zamieszczenia w nich elementów wspólnych dla wielu przepisów merytorycznych)
-szczegółowe (konkretne regulacje stosunków społecznych)
mogą być one materialne, karne i o trybie postępowania.
-zmieniające, nowelizacja ( wprowadzają zmiany w treści dotychczasowo obowiązujących przepisów albo całych aktów normatywnych)
- przejściowe i dostosowujące (przejściowe: regulują sposób zakończenia postępowań będących w toku, skuteczność dotychczasowych postępowań oraz organy właściwe do zakończenia tych postępowań, utrzymanie mocy instytucji zniesionych przez nowe przepisy, czy zachowuje się dotychczasowe uprawnienia i obowiązki, czy utrzymuje się w mocy obowiązywanie aktów wykonawczych; Dostosowujące regulują: sposób powołania po raz pierwszy organów bądź instytucji tworzonych nową ustawą, sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzonych na podst. Dotychczasowych ustaw w organy lub instytucje tworzone nową ustawą, sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników)
-końcowe (o wejściu w życie, uchylające, o wygaśnięciu mocy)
IV Promulgacja - Podpis prezydenta.
55. Informacje zawarte w tytule aktu normatywnego ad. 54
56. Preambuła
Zamieszcza się w wyjątkowych wypadkach, gdy zachodzi potrzeba wyraźnego wskazania celów wydania aktu. Powinna służyć pomocą w trakcie dokonywania interpretacji aktu normatywnego.
57. Podstawa prawna jako element konieczny aktu normatywnego o charakterze wykonawczym
58. Informacje zawarte w przepisach ogólnych aktu normatywnego ad.54
59. Informacje zawarte w przepisach szczegółowych aktu normatywnego ad.54
60. Informacje zawarte w przepisach o zmianie przepisów obowiązujących ad.54
61. Informacje zawarte w przepisach końcowych ad.54
62. Konstytucja - akt normatywny o najwyższej mocy prawnej
Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych, czyli ustawa zasadnicza, zazwyczaj akt normatywny parlamentu. Jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie, wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne. Istnieją konstytucje sztywne - uchwalane w szczególnym trybie, konstytucje giętkie - do ich zmian wystarczają wymogi formalne takie jak przy uchwalaniu ustaw. Konstytucja zawiera zasady ustroju politycznego, społ., gospodarczego państwa, określa podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
63. Ustawa konstytucyjna
Są równe konstytucji, mogą one ingerować w treść konstytucji, zmieniać ją, uzupełniać, bądź zawieszać niektóre jej postanowienia. W związku z tym muszą być uchwalane w takim samym trybie jaki jest przewidziany dla zmian w konstytucji. (nowelizacja konstytucji)
64. Ustawa zwykła i materia ustawowa
Podstawowy akt normatywny uchwalony w specjalnej procedurze przez specjalnie upoważniony do tego podmiot (parlament) i pod warunkiem jej zgodności z konstytucją.
65. Ustawodawstwo delegowane
Tworzenie prawa rangi ustawowej przez przedstawicielskie ciała regionalne.
66. Akt wykonawczy
Akt prawny podstawowej rangi wydany w celu wykonania ustawy z powołaniem się na szczegółowe upoważnienie w niej zawarte. Najczęściej akty wykonawcze przyjmują formę: rozporządzenia, zarządzenia, uchwały.
Akty wykonawcze regulują jedynie te sprawy, które zostały im wyraźnie przekazane przez określoną ustawę, muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu (tj. konstytucją i ustawami). W Polsce akty wykonawcze wydawane są przez prezydenta (rozporządzenia i zarządzenia), Radę Ministrów (rozporządzenia), prezesa RM (rozporządzenia) oraz poszczególnych ministrów (rozporządzenia i zarządzenia).
Aktami wykonawczymi o charakterze lokalnym są przepisy gminne ustanawiane przez rady gminy (wyjątkowo także przez zarząd gminy) oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę.
67. Akt o charakterze umownym, statut, regulamin
68. Akty normatywne powszechnie obowiązujące
Są to akty, które zawierają normy o nieograniczonej przedmiotowo mocy wiążącej w danym państwie, np. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia z mocą ustawy.
69. Akty normatywne o charakterze wewnętrznym
Są to akty, które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego, np. uchwały RM, zarządzenia ministrów, prezydenta.
70. Rodzaje powiązań między aktami normatywnymi
a) Więzi derogacyjne
b) Więzi kompetencyjne
Powiązania kompetencyjne aktów prawotwórczych wiążą się z hierarchiczną budową aparatu państwowego. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zróżnicowanie mocy prawnej aktów wydawanych przez różne organy państwa - konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, akty normatywne wydawane na podstawie i w celu wykonania ustawy.
Akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej nie powinien być niezgodny z aktem prawotwórczym o wyższej mocy prawnej.
Akt normatywny o wyższej mocy prawnej może uchylić akt normatywny o niższej mocy prawnej.
Akt normatywny o wyższej mocy prawnej przesądza w pewnym sensie o treści aktu normatywnego o niższej mocy prawnej.
Istnieje obowiązek wydawania aktów normatywnych o niższej mocy prawnej, jeżeli jest to niezbędne do realizacji postanowień aktów o wyższej mocy prawnej.
71. Rodzaje aktów normatywnych Unii Europejskiej
72. Wejście aktu normatywnego w życie
Moment wejścia w życie aktu jest na ogół określony w jego przepisach końcowych albo odrębnych przepisach aktu wprowadzającego. Przyjmuje się, że:
akt wchodzi w życie z momentem jego ogłoszenia (ogłoszenie jest wtedy warunkiem koniecznym do nabycia przez ten akt mocy obowiązującej)
akt wchodzi w życie z dniem ustanowienia (jeżeli moc obowiązująca aktu nie jest uwarunkowana jego ogłoszeniem)
akt wchodzi w życie e terminie późniejszym niż dzień jego ogłoszenia lub ustanowienia (vacatio legis)
73. Vacatio legis
Okres między dniem opublikowania lub ustanowienia danego aktu prawotwórczego a dniem, w którym akt ten wchodzi w życie to vacatio legis (spoczywanie prawa). Jest to czas przeznaczony na zapoznanie adresatów norm z treścią prawa, a zwłaszcza na dostosowanie trybu i zasad pracy aparatu państwowego do nowych przepisów. Vacatio legis może dotyczyć niekiedy tylko niektórych przepisów aktów, inne mogą wchodzić w życie z dniem ogłoszenia. W wyjątkowych przypadkach akt normatywny może wiązać skutki prawne z faktami, które miały miejsce przed jego wydaniem (np. wchodzi w życie w grudniu 2007 lecz dotyczy zdarzeń mających miejsce od stycznia 2007).
74. Derogacja
Pozbawienie przepisu prawnego mocy obowiązującej przez zastąpienie go innym przepisem prawnym.
75. Sposoby eliminowania aktów wykonawczych z systemu prawa
Akt prawotwórczy przestaje obowiązywać z dniem:
uchylenia go przez przepisy derogacyjne nowego aktu,
wskazanym w samym akcie, o ile został on wydany na określony czas
76. Desuetudo
Akty prawotwórcze, które przez odpowiednio długi czas nie były stosowane przez organy państwa tracą moc obowiązującą. Wówczas mówi się, że akt utracił faktycznie swoją moc obowiązującą w drodze desuetudo. Obowiązywanie prawa w czasie oznacza, że istnieje taki moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej. Generalnie we współczesnym prawodawstwie jest reguła, która mówi, że norma prawna obowiązuje Pd momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak, niż od dnia opublikowania. Obecnie obowiązuje zasada, która mówi, że ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od dnia opublikowania.
77. Norma retroaktywna
78. Terytorialny aspekt obowiązywania prawa
Terytorium państwa - określony obszar podlegający zwierzchnictwu państwa
- przedmiot władzy państwowej
- obszar w granicach, którego państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny co do osób, rzeczy i zdarzeń.
(Obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim, aż do sfery przestrzeni kosmicznej a także wnętrze ziemi pod tym obszarem)
Od zasady terytorialności państwo przewiduje wyjątki:
Rozszerzenie zasady (art. 5. KK; Art. 8 Prawa międzynarodowego prywatnego, który mówi o tym, że Polskie prawo cywilne rozciąga się na obywateli obcych, którzy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi)
Zawężenie zasady - eksterytorialność placówek dyplomatycznych państw obcych ( pobyt wojsk obcych na terytorium danego państwa i istnienie obcych baz wojskowych)
obcokrajowiec wezwany w charakterze świadka lub biegłego nie może być ścigany, zatrzymany, aresztowany z powodu popełnienia przestępstwa na terenie swojego kraju.
79.Personalny aspekt obowiązywania prawa
Obowiązywanie prawa, co do osób. Status prawny ludności przebywającej na terenie określone państwa nie jest jednolity:
- obywatele państwa
- inne osoby przebywające na terytorium państwa (cudzoziemcy i apatrydzi)
Obywatelstwo zdobywa się:
sposób pierwotny (urodzenie)
- ius soli (prawo ziemi) urodził się na danym terytorium
- ius sanquinis (prawo krwi) nabywam obywatelstwo po rodzicach
b) wtórne nabycie obywatelstwa
- przez małżeństwo
- naturalizacja
- repatriacja
Sposoby utraty obywatelstwa:
- popełnienie czynów zabronionych, których karą jest wydalenie z państwa
- zrzeczenie się
- upadek państwa
- śmierć
80. Język prawny a język prawniczy
Język prawniczy, to specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo; jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie.
Język prawny jest językiem w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).
Język prawny jest językiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia (metajęzykiem).
81. Szczególne właściwości języka tekstów prawnych
Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.
82. Pojęcie przepisu prawnego
Przepisem prawnym nazywamy wypowiedź jaką zastajemy w tekście aktu normatywnego. Inaczej mówiąc przepis prawny to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt, itp. Między normą prawną a przepisem prawnym istnieje taka relacja jak pomiędzy treścią a formą. Treść prawa wyrażają normy, przepisy zaś są formą słowną, w którą treść ta została ujęta. Normy prawne są wyprowadzane z przepisów, czemu służyły m.in. interpretacja prawa (wykładnia)
Przepis prawny (jednostka redakcyjna tekstu prawnego) ≠ norma prawna (wypowiedź, która coś nakazuje lub zakazuje)
83. Kondensacja tekstu prawnego
Polega na tym, że w jednym przepisie zawiera się elementy wielu norm postępowania ( wszystko w jednym). Dany przepis ma zastosowanie do wielu bardzo odmiennych kategorialnie sytuacji.
84. Rozczłonkowanie tekstu prawnego
Rozczłonkowanie syntaktyczne - polega na tym, że w jednym przepisie zawarte zostają co najmniej dwa podstawowe elementy syntaktyczne normy, tzn. nakaz albo zakaz i wskazanie zachowania się. Pierwszy przepis, który zawiera podstawowe elementy nazywa się przepisem zrębowym lub podstawowym, a przepisy zawierające pozostałe elementy syntaktyczne nazywamy przepisami uzupełniającymi, np. nakaz płacenia podatków i z tym związane ulgi,. Zwolnienia.
Rozczłonkowanie treściowe - Polega na tym, że w jednym przepisie zawiera się wszystkie elementy syntaktyczne normy. Jest to przepis centralny albo zasadniczy i w innych przepisach z kolei wysławia się modyfikacje treści normy, zawartej w przepisie centralnym.
85. Pożądane cechy języka tekstów prawnych
- potrzeba precyzji i zwięzłości języka praktyki prawniczej
- potrzeba komunikatywności i jasności prawa dla ogółu adresatów
86. Środki stosowane przez prawodawcę w celu osiągnięcia adekwatności tekstu prawnego
87. Środki stosowane przez prawodawcę w celu osiągnięcia komunikatywności tekstu prawnego
88. Środki stosowane przez prawodawcę w celu osiągnięcia zwięzłości tekstu prawnego
89. Rodzaje przepisów prawnych ze względu na sposób wyznaczenia zachowania
Przepisy nakazujące - ze zbioru wszystkich sposobów zachowań możliwych w danych okolicznościach, wskazują na jedno, postanawiając, że tak i tak należy się zachować
Przepisy zakazujące - ---------||------------ , że tak i tak postępować nie wolno
90. Rodzaje przepisów prawnych ze względu na sposób określenia okoliczności, w których norma wyrażona w przepisie znajduje zastosowanie
Przepisy dozwalające - przewidują możliwość wyboru określonego zachowania, takiego, które nie jest nakazane ani zakazane, np. każda ze stron może…. Pozwany może…
91. Pojęcie wykładni
To taka operacja myślowa w toku, której dokonuje się przekładu jakiegoś zbioru przepisów prawnych na zespół równoznacznych z tymi przepisami norm postępowania. W jej toku rozstrzyga się, także kolizje pomiędzy normami systemu prawnego.
Terminy wykładnia i interpretacja prawa są zazwyczaj używane wymiennie. Wykładnia ma jednak szersze znaczenie niż interpretacja. Interpretacja bowiem wiązana jest wyłącznie z problematyką ustalania sensu przepisów prawnych. Natomiast termin wykładnia obejmuje nie tylko interpretację, ale również wnioskowania z norm o normach.
92. Rodzaje wykładni ze względu na zadania
Wykładnia subiektywna - sprowadza się do ustalenia intencji znaczeniowej, która towarzyszyła prawodawcy przy ustanowieniu określonego przepisu.
Wykładnia obiektywna - odtworzenie znaczenia normy na gruncie reguł języka niezależnie od intencji znaczeniowej prawodawcy.
93. Rodzaje wykładni za względu na podmiot, który wykładni dokonuje
1. Wykładnia merytoryczna - rezultat tej wykładni zostaje osiągnięty zgodnie z określonymi regułami (może dokonać każdy)
2. Doktrynalna - dokonywana przez autorytety naukowe, niema mocy wiążącej
3. Legalna (formalna) - dokonywana przez upoważnione podmioty, dwa rodzaje:
- autentyczna - dokonywana przez podmiot, który ustanowił normę
- delegowana - przez upoważniony podmiot niebędący prawodawcą
4. Abstrakcyjna - dokonywana w oderwaniu od konkretnej sprawy
5. Operatywna - przy rozpatrywaniu konkretnej indywidualnej sprawy
94. Wstępna faza wykładni
Podjęcie czynności polegających na ustaleniu, które przepisy obowiązują,
95. Właściwa faza wykładni
Czynności polegające na odtworzeniu z przepisów prawnych jednoznacznych norm postępowania.
Dwa zadania funkcji właściwej :
a) odnalezienie adresata, okoliczności i zachowania się
b) doprecyzowanie wypowiedzi normo kształtnej tak aby uzyskać jednoznaczną normę postępowania.
96. Tekst jednolity a tekst ujednolicony
Tekst jednolity jest tekstem autentycznym, bo dokonuje go Marszałek Sejmu i jest to pierwotny tekst wraz ze wszystkimi zmianami uwzględnionymi przez organ upoważniony. Niekiedy liczne zmiany w ustawie lub wielokrotne nowelizacje stwarzają trudność w praktycznym posługiwaniu się wieloma elementami składającymi się na treść aktu. Wówczas ogłasza się jego tekst jednolity.
Tekst ujednolicony - poprawki zostały naniesione przez nieupoważniony organ.
97. Dyrektywy wykładni
Dyrektywa wykładni to wypowiedź, która wskazuje w jaki sposób interpretator ma odtwarzać normy postępowania z przepisów prawnych, dwa rodzaje:
a) językowe - wyróżnia się dyrektywy, które wskazują jak na podstawie przepisów prawnych mających różne kształty językowe odtwarzać wypowiedzi zawierające nakaz albo zakaz określonego zachowania się. Wyróżnia się też dyrektywy, które wskazują w jaki sposób ustalać znaczenie poszczególnych wyrazów albo wyrażeń.
b) funkcjonalne - nakazują interpretować tak tekst prawny aby normy uzyskane w procesie wykładu miały możliwie silne uzasadnienie aksjologiczne w ocenach przypisywanych prawodawcy (odwołują się do wartości)
98. Analogia legis - argumentum a simili i argumentum a contrario
Analogia legis - Jeżeli obowiązuje norma N1 dotycząca stanu rzeczy S1, to należy wnosić, że obowiązuje także norma N2, wprawdzie nie wyrażona wprost w tekście prawnym, ale regulująca stan rzeczy S2 w sposób istotny do stanu rzeczy S1 podobny.
Reguła ta oparta jest na założeniu dotyczacym prawodawcy, że poddaje on konsekwentnie regulacji prawnej stany rzeczy w sposób istotny podobne do siebie. Zakłada się wtedy, że tam gdzie jest ta sama racja powinno być takie samo uregulowanie prawne. Istotny sposób usuwania luk w prawie.
Jeżeli obowiązują normy N1, N2...N4, które można uzasadnić przez odwołanie się do zasady systemu prawa to można wnosić, że obowiązuje też norma N5. Jest to wnioskowanie na zasadzie analogia iuris.
Argumentum a simili - analogia legis i iuris okresla się jako wnioskowania z podobieństwa.
Argumentum a contrario - analogie nie zawsze muszą przyjąć postać ustalenia pozytywnego. Rozumowanie przez analogię może niekiedy doprowadzić do wniosku, że określona norma nie znajduje uzasadnienia w preferencjach i ocenach prawodawcy, a więc a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa) nie jest z woli prawodawcy obowiązującą normą prawną.
99. Wykładnia rozszerzająca i wykładnia zwężająca
Rozszerzająca - to każda taka wykładnia w toku, której uzyskuje się wynik szerszy od wykładni językowej.
Zwężająca - w toku, której uzyskuje się wynik węższy od wykładni językowej.
100. Założenia o racjonalności prawodawcy
Racjonalny prawodawca jest:
racjonalnym użytkownikiem wiedzy językowej ( dysponuje idealną wiedzą danego języka zarówn powszechnego jak i prawnego,prawniczego)
tworząc przepisy zawiera w nich normy tworzące spójny i niesprzeczny system prawny
dysponuje idealną wiedzą na temat konsekwencji stosowania norm zawartych w przepisach prawnych
jest racjonalnym aksjologiem. Prawodawca tworząc przepisy prawne zawiera w nich normy składające się na spójny i niesprzeczny system wartości.
101. Wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu norm
Normy utożsamia się ze zdaniami, przyjmując, że norma „X powinna czynić C” jest równoznaczna zdaniu: „jeśli X nie czyni C, to następuje sankcja S”
Inna koncepcja polega na utożsamianiu lub upodabnianiu logiki norm i logiki demotycznej, tzn. logiki zdań mówiących o kwalifikacji jakiegoś czynu ze względu na określoną normę czy spójny zespół norm, a więc określając czyn zespołu norm.
102. Wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu norm
Jeżeli prawodawca ustanowił normę nakazując komuś zrealizować pewien stan rzeczy, to przyjąć należy, iż wynika z tej normy:
Norma nakazuje czynić wszystko, co jest warunkiem koniecznym zrealizowania tego stanu rzeczy;
Norma nakazująca czynić cokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania się tego stanu rzeczy.
Reguły według których należy uznać za obowiązujące wspomniane dwie normy - konsekwencje normy podstawowej można by nazwać:
dyrektywą instrumentalnego nakazu oraz 2)dyrektywą instrumentalnego zakazu.
O wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1 mówi się wówczas, gdy zrealizowanie normy N2 jest warunkiem przyczynowo - koniecznym dla zrealizowania normy N1.
103. Analogia iuris
Polega na sformułowaniu w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasada prawa nowej normy, która uregulowałaby stan rzeczy objęty luką. Doktryna polska uznaje w zasadzie za niedopuszczalne stosowanie analogia iuris.
Argumentum a minori ad maius
Do grupy reguł walidacyjnych dotyczących zasad uznawania za obowiązujące norm stanowiących konsekwencje norm wyrażonych explicite w przepisach prawnych zalicza sie także reguły wnioskowań a fortiori. Są one, podobnie jak analogie, oparte na założeniu konsekwencji preferencji i ocen prawodawcy. Są również zawodne.
Argumentum minori ad maius - Jeżeli obowiązuje przepis P1 zakazujący czynić mniej (tj. zakazujący komuś jakichś działań, jako naruszających jakieś cenione dobro), to wnosić należy, że obowiązuje także norma N, niewyrażona w explicite w przepisach prawnych, zakazująca czynić więcej (tj. zakazująca działań naruszających to dobro w stopniu większym)
Argumentum a Maori ad minus
Jeżeli obowiązuje przepis P1 nakazujący czynić więcej (to jest nakładający na adresata obowiązki bardziej uciążliwe), to wnosić należy, że obowiązuje także normy N niewyrażona explicite w tekście prawnym, nakazująca czynić mniej (tj. nakładająca na adresata obowiązki mniej uciążliwe)
106. Pojęcie systemu prawa
Normy prawne nie występują w izolacji, lecz są częściami większej całości, tworząc w określonym państwie i czasie konkretny system prawa.
System - zbiór elementów powiązanych według określonych zasad.
Systemy według genezy:
- naturalne - powstają bez ingerencji człowieka, siłami natury, np. żywy organizm
- sztuczne - są dziełem człowieka, np. urządzenia techniczne.
Elementy systemu:
- realne - składają się z istniejących obiektów, np. las, samochód
- nominalne - wytwory kultury
107. Cechy systemu civil law
108. Cechy systemu common law
109. Zupełność systemu prawa - luka aksjologiczna i luka konstrukcyjna
System jest zupełny gdy nie ma w nim luk.
Aksjologiczna - wiąże się z tym, że ktoś uważa, że w systemie prawnym brakuje jakiś norm, np. organy sądowe, celne, np. sprawy dotyczące darowizn. Są to jednak tylko postulaty, które istnieją w wyobraźni osób oceniających prawo co do treści obowiązującego prawa. Uważa się tą lukę za lukę pozorną
Konstrukcyjna (tetyczna, rzeczywista) - wiąże się z brakiem w systemie prawnym regulacji prawnej niezbędnej do wykonania jakiejś czynności przewidzianej prawem, np. obywatele mają obowiązek głosowania w wyborach, lecz normy nie określają zasad jak i gdzie) Lukę konstrukcyjna może usunąć jedynie prawodawca, który musi w tej sytuacji ustanowić normy konieczne do tego by czynność konwencjonalna była dokonana w sposób ważny.
110. Spójność systemu prawa - sprzeczność norm, przeciwieństwo norm, niezgodność prakseologiczna
System jest spójny, gdy nie ma w nim niezgodności.
Niezgodności :
formalne - sprzeczność norm i przeciwieństwo (zawsze nakaz) norm. Z zakresu zastosowania dwóch lub więcej norm są przynajmniej częściowo wspólne. Jedna z nich nakazuje to, co druga zakazuje. Niezgodności te możemy usunąć stosując reguły kolizyjne.
Prakseologiczne - z zakresu zastosowania dwóch lub więcej norm są przynajmniej częściowo wspólne. Realizacja jednej normy wyklucza realizacje drugiej. Zastosowanie jednej normy niweczy skutki zastosowania drugiej, np. zamknij okno - otwórz okno. W przypadku gdy można odwrócić kolejność norm tak aby się nie wykluczały, nazywamy taką niezgodność prakseologiczną jednostronną. Do usunięcia tej sprzeczności jest konieczna ingerencja prawodawcy.
111. Więzi kompetencyjne w systemie prawa
Uporządkowanie norm według mocy prawnej niezależnie od treści. Hierarchiczność. Tzw. Układ pionowy : Konst.
|
Ustawa
|
Rozpo.
112. Więzi treściowe w systemie prawa
N - N - N (tzw. Układ poziomy) Zgrupowanie norm w gałęzie prawa.
113. Pojęcie zasady prawa
W znaczeniu opisowym - wzorzec ukształtowania instytucji lub zespołu instytucji w szczególnie doniosłych dla tej instytucji aspektach. Wzorzec ten wskazuje sposób rozstrzygnięcia określonych wybranych kwestii związanych z daną instytucją może mieć on postać wzorca jedynie pomyślnego, albo może charakter wzorca odtworzonego na podstawie obowiązujących norm.
W znaczeniu deryktywalnym - jest to wiążąca norma prawna należąca do danego systemu prawnego, jednakże w jakiś sposób nadrzędna do pozostałych norm systemu, której to normie przyznaje się szczególną rolę w systemie prawa, odmienna od pozostałych norm prawnych. Norma o charakterze fundamentalnym w danym systemie prawnych; mówiąc o takich zasadach nie stwierdzamy jak jest, ale jak być powinno (np. lex retro non agit)
Aspekty:
- normy, zasada prawna są normami hierarchicznie wyższymi od pozostałych norm prawnych
- spełniają szczególną rolę w konstrukcji całego systemu prawa, gałęzi prawa bądź instytucji prawnej.
- te normy maja szerokie zastosowanie, szczególnie szeroki zakres normowania, a pozostałe normy są uszczegółowieniem tych zasad.
Rodzaje zasad prawnych:
- dotyczą konstrukcji systemu prawnego,
- wyznaczają zachowanie merytoryczne
114. Podstawy obowiązywania zasad prawa w systemie prawa
Wśród wszystkich norm prawnych prawnicy wyróżniają na ogół normy-zasady poszczególnych gałęzi prawa i całego systemu prawa. Przykładowo w doktrynie pisze się : „przez zasadę prawa rozumieć będziemy regułę(doktrynę) , czyli wypowiedź normatywną ważniejszą i ogólniejszą w stosunku do poszczególnych przepisów prawa” Należy wyraźnie podkreślić, że zasady sytemu (gałęzi) prawa wyróżniane są za pomocą zabiegów o charakterze cennym. To według przyjętych kryteriów ocen wyodrębnia się pewne normy, przypisując im większą doniosłość niż pozostałym. Uznanie co jest zasadą a co nie, zależy w dużej mierze od interpretatora i ma dużą doniosłość praktyczną.
115. Metody regulacji prawnej (cywilistyczna, administracyjna i karnistyczna)
Metody regulacji różnią się sposobem organizacji stosunków prawnych, stopniem ingerencji państwa w ich kształtowanie, rodzajem sankcji.
Metoda cywilno-prawna- rozumie się taki typ regulacji, w którym pozycja stron w stosunku prawnym jest równorzędna.
Metoda administracyjna - są to regulacje, w których podmiot jest podporządkowany organowi państwa. Pozycja stron nie jest równorzędna. Organ państwa ma jednostronnie ingerować w cudzą sferę prawną.
116. Kryteria podziału prawa na gałęzie
117. Kompleksowe gałęzie prawa
118. Pojęcie instytucji prawnej
Zespół norm prawnych wyodrębniony w jedną funkcjonalną całość ze względu na wyczerpujący sposób regulacji stosunków społecznych określonego typu, np. instytucja małżeństwa, pożyczki, rozwodu.
119. Pojęcie kodyfikacji
proces jednorazowego połączenia dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór, z którego można interpretować podstawowe normy danej gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest uporządkowanie wszystkich norm tworzących daną gałąź prawa.
120. Pojęcie inkorporacji
Pojęcie bliskoznaczne kodyfikacji, oznacza zebranie i spisanie norm prawnych, np. norm do tej pory występujących w formie zwyczajowej bądź też norm rozproszonych w wielu aktach prawnych, w formie jednego aktu normatywnego. Z reguły wskazuje się na różnice między inkorporacją a kodyfikacją sprowadzające się do jednoczesnego wprowadzania modyfikacji do norm prawnych. Jeżeli normy prawne spisywane są w dotychczasowym brzmieniu, mówimy o inkorporacji. Jeżeli natomiast przy spisywaniu norm, wprowadzamy modyfikacje (np. aby dostosować treść normy do zmieniającej się rzeczywistości, mówimy o kodyfikacji.
121. Pojęcie unifikacji prawa
W logice proces ujednolicania, w wyniku którego zakresy pojęciowe lub znaczenia niezwiązane ze sobą lub w jakiś sposób niezgodne, nabywają zgodności i stają się częścią większej całości.
122. Pojęcie recepcji prawa
123. Realizowanie normy a przestrzeganie normy
Realizowanie- adresat, który znalazł się w okolicznościach wyznaczonych przez normę postępuje w sposób nakazany przez tę normę albo powstrzymuje się od zachowań przez nią zakazanych (niema świadomości zachowania)
Przestrzeganie - Czynniki wpływające:
- uznanie normy za słuszną
- obawa przed sankcją
- cechy charakterologiczne adresata normy
- presja grupy społecznej
- sytuacja, w której znajduje się adresat
124. Pojęcie sankcji
Jest to dolegliwość przewidziana za niezrealizowanie normy. Ten kto stosuje wobec kogoś sankcję stosuje przymus.
125. Pojęcie sytuacji przymusowej
Sytuacja wymagająca wyboru pomiędzy zachowaniami przy czym każe z tych zachowań ma negatywne następstwo (wybór mniejszego zła.
Przymus prawny stosowany przez państwo może mieć postać przymusu fizycznego lub psychicznego. Nie wszystkie jednak środki przymusu mają charakter sankcji, wyróżnia się trzy typowe relacje przymusu państwowego :
Przymus prawny ma charakter sankcji
Przymus może nie mieć charakteru sankcji choć jakieś dobro zostało naruszone
Przymus jest stosowany nie ma charakteru sankcji i nie nastąpiło naruszenie żadnego dobra.
126.Rodzaje sankcji 127 Warunki efektywności sankcji
Ad. Notatki
128. Konformizm jako postawa wobec prawa
Ktoś wykazuje skłonność by swoje postępowanie przystosować do postępowania innych.
129. Oportunizm jako postawa wobec prawa
Skłonność do podporządkowania się obowiązującym normą ze względu na grożące sankcje albo oczekiwanie uzyskania nagrody.
130. Legalizm jako postawa wobec prawa
Gotowość dawania posłuchu normą ze względu na to, że są to normy prawne a bez względu na ich treść w sytuacjach, w których nie godzimy się z daną normą to korzystamy z legalnej drogi zmiany tego prawa.
131. Publikacja aktu normatywnego a ogłoszenie aktu normatywnego
Publikacja aktu normatywnego - podanie aktu do wiadomości ogółu adresatów i innych podmiotów zainteresowanych bez względu na to jaki podmiot to czyni i bez względu na to w jakiej następuje to formie.
Ogłoszenie aktu normatywnego - Jest to urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej dokonane przez upoważniony do tego podmiot oraz w formie przewidzianej za obowiązujące przepisy.
132. Pojęcie tekstu prawnego autentycznego
Akt normatywny urzędowo ogłoszony w odpowiednim dzienniku publikacyjnym.
133. Formy ogłaszania aktów normatywnych
Formy ogłaszania w RP :
W dziennikach urzędowych,
Obwieszczenie i zaraz sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie
Obwieszczenie i zaraz w środkach masowego przekazu.
134. Dzienniki urzędowe w RP 135. Akty normatywne publikowane w Dzienniku Ustaw RP
Konstytucja, dziennik ustaw?
W Dzienniku Ustaw ogłasza się akty prawne wymienione w art. 87 ust. 1, art. 190 ust. 2 zd. 1 i art. 234 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz w art. 9 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 190, poz. 1606, z późn. zm.):
rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
rozporządzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów - będących członkami Rady Ministrów, oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,
teksty jednolite aktów określonych w pkt 1-4,
umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie oraz oświadczenia rządowe w sprawie mocy obowiązującej tych umów,
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw,
uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenia ministra,
akty prawne dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju,
akty prawne dotyczące referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego,
akty prawne dotyczące skrócenia kadencji Sejmu,
akty prawne dotyczące wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
akty prawne dotyczące powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej,
akty prawne dotyczące stanu wojennego,
akty prawne dotyczące stanu wyjątkowego,
akty prawne dotyczące stanu klęski żywiołowej,
uchwały Sądu Najwyższego w sprawie stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP, wyborów do Sejmu i Senatu oraz ważności referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego,
obwieszczenia w sprawie sprostowania błędów,
inne akty prawne, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.
136. Akty normatywne publikowane w Monitorze Polskim
Monitor Polski, pełna nazwa: Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" - wydawany przez Prezesa Rady Ministrów oficjalny publikator aktów prawnych niebędących źródłem prawa powszechnie obowiązującego, a także wszelkich decyzji organów władzy publicznej, które z różnych względów powinny zostać upublicznione.
W odróżnieniu od aktów normatywnych publikowanych w Dzienniku Ustaw, publikacje zawarte w Monitorze Polskim nie są źródłem praw i obowiązków dla obywateli.
W Monitorze Polskim publikowane są m.in.:
zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wydane na podstawie ustawy,
uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, wydane na podstawie ustawy,
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone,
regulaminy Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego,
decyzje Sejmu i Senatu dotyczące powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji i ustawach stanowiska państwowe,
akty urzędowe Prezydenta dotyczące:
a) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
b) skracania kadencji Sejmu,
c) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
d) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów oraz Rady Ministrów,
e) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,
f) dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów,
g) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,
h) powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji i ustawach stanowiska państwowe,
i) powoływania sędziów,
j) nadawania tytułu naukowego profesora,
k) mianowania na stopień generała i równorzędny,
l) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Obok Monitora Polskiego wydawany jest także Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski B". Służy on przede wszystkim do publikacji sprawozdań finansowych.
137. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Wydany w 4 seriach :
Seria L (legislacjo) - powszechnie obowiązujące rozporządzenia, dekrety i decyzje
Seria C (sommunicatio) - komunikaty Komisji Europejskiej
Seria S ( suplement) - ogłoszenia o przetargach przeprowadzonych na teren UE
Seria CE - dostępne w wersji elektronicznej projekty aktów UE
138. Warunki znajomości prawa
Trzy typy informacji o prawie :
Informacje podstawowe (wiemy podstawowe rzeczy, np. płacenie rachunków, obowiązek szkoły itp.
Związane z rolami społecznymi przez nas pełnionymi
Akcydentalne (jeżeli coś nam się przytrafi to się z tym zapoznajemy, np. prawo spadkowe, wcześniej nam nieznane, dopiero gdy nas to dotknęło)
139. Zasada ignorantia iuris nocet
Nieznajomość prawa szkodzi.
140. Pojęcie stosowania prawa
Przez stosowanie prawa należy rozumieć wszelkie czynienie użytku z przyznanego przez normę postępowania upoważnienia do dokonania określonej czynności konwencjonalnej doniosłej prawnie a więc wyznaczającej czyjś obowiązek. Aktualnie pojęcie stosowania prawa doznaje dwojakiego rodzaju ograniczeń.
podmiotowych - stosują prawo organu państwa albo podmioty pełniące podobną rolę
przedmiotowe - prawo stosuje się tylko wtedy, gdy mowa jest o normach indywidualnych i konkretnych.
141. Etapy stosowania prawa
Ustalenie podstawy faktycznej - polega na zebraniu materiału dowodowego o faktach z którymi mają być związane skutki prawne. Udowodnienie faktu jest wymogiem nakładanym przez prawo
Ustalenie podstawy prawnej :
Dwa podetapy:
- wybór przepisu (oparty o kryterium ocenne podmiotu stosującego prawo)
- interpretacja przepisu (oparte o kryterium ocenne interpretacyjne)
3. SUMSUMPCJA - polega na zakwalifikowaniu danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy zachowania się.
4. Wydanie normy indywidualnej i konkretnej.
142. Rodzaje luzów decyzyjnych
143. Sądowy typ stosowania prawa
Zachowanie sądu:
- w sposób czynny - organ podejmuje działania w celu uzyskania dowodów z własnej inicjatywy, działa na zasadzie śledczej
- w sposób bierny - organ stosujący prawo ogranicza swoją aktywność w zakresie ustalania stanu faktycznego. Pilnuje zasad przeprowadzenia dowodów przez strony, które walczą o wynik sprawy na zasadzie kontradyktoryjność.
144. Kierowniczy typ stosowania prawa
Mamy do czynienia wtedy kiedy organ państwa uzyskuje kompetencje do wydania aktów o treści tylko w ogólnym zarysie wyznaczonej przez normy prawa materialnego.
145. Prawomocność formalna a prawomocność materialna
146. Znaczenie formalne zwrotu „rozkład ciężaru dowodu” 190
147. Znaczenie materialnoprawne zwrotu „rozkład ciężaru dowodu”
148. Pojęcie domniemania prawnego
Odstępstwo od swobodnej oceny dowodów. Wiążące sąd, gdyż wniosek co do istnienia danego faktu w określonych przez ustawodawcę okolicznościach wyprowadza sama ustawa.
149. Domniemania formalne a domniemania materialne
Domniemania prawne formalne należy przyjmować, że ma albo miał miejsce stan faktyczny określonego rodzaju. Dopóki nie zostanie wykazane, że ma lub miał miejsce stan przeciwny
Domniemania prawne materialne z mocy ustanowienia prawodawcy należy uznawać pewien fakt B za ustalony jeżeli należycie został ustalony fakt A.
150. Domniemania wzruszalne i domniemania niewzruszalne
Czyli dopuszczające dowód przeciwny i niedopuszczające dowodu przeciwnego.
151. Domniemania faktyczne
Wnioskowanie nie jest nakazane przez normy prawne, ale opiera się na wiedzy i doświadczeniu organu stosującego prawo.
152. Zasada legalnej oceny dowodów
Wiąże sędziego pewnymi sztywnymi regułami co do przyjęcia za miarodajne lub odrzucenia niektórych dowodów oraz przyznanie priorytetu pewnym dowodom przed innymi.
153. Zasada swobodnej oceny dowodów
Organ stosujący prawo ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego uwzględniając w tym wiedzę i doświadczenie życiowe.
154. Postępowanie kontradyktoryjne a postępowanie inkwizycyjne
a) Postępowanie kontradyktoryjne - proces toczy się w formie sporu stron przed bezstronnym sądem, a obie strony mają jednakowe prawo, by walczyć o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie
b) Postępowanie inkwizycyjne - postępowanie jest prowadzone z urzędu przez sąd. To do niego należy badanie sprawy. Rola stron ogranicza się jedynie do przekazywania sądowi tych informacji, które są niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy.
WSPÓŁCZESNE POSTĘPOWANIE PROCESOWE JEST UKSZTAŁTOWANE W TAKI SPOSÓB, ŻE ŁĄCZY W SOBIE ELEMENTY POSTĘPOWANIA KONTRADYKTORYJNEGO I INKWIZYCYJNEGO, PRZY CZYM W PAŃŚTWACH DEMOKRATYCZNYCH PRZEWAŻAJĄ ZAZWYCZAJ ELEMENTY POSTĘPOWANIA KONTRADYKTORYJNEGO.
155. Pojecie podmiotu prawa
Podmiot prawa- osoba lub odpowiednio zorganizowana grupa osób, która może być nosicielem różnego rodzaju praw i obowiązków. O tym kto jest a kto nie jest podmiotem prawa decydują obowiązujące normy prawne.
Współcześnie jest bezsporne, że podmiotem praw i obowiązków jest każdy człowiek
156. Zdolność prawna - atrybut każdej osoby fizycznej. Jest to zdolność do tego, by być nosicielem praw i obowiązków. We współczesnych systemach prawnych przyjmuje się, że zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia. Ustaje ona w chwili jego śmierci
SZCZEGÓLNY STATUS PRAWNY MA NASCITURUS (DZIECKO POCZĘTE, NIENARODZONE). PRZYJMUJE SIĘ, ŻE PRAWA I OBOWIĄZKI PRZYSŁUGUJĄ MU, JEŚLI URODZI SIĘ ŻYWY.
157. Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych - zdolność danej osoby do dokonywania szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnych, przez które można lub utracić określone prawa i obowiązki.
Zgodnie z polskim prawem zdolność do czynności prawnych może być:
Pełna - mają ją osoby, które ukończyły 18 lat i nie są ubezwłasnowolnione
Ograniczona - mają ją osoby w wieku od 13 do 18 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Są to osoby, które mogą dokonywać samodzielnie tylko niektórych czynności prawnych jedynie za zgodą swoich przedstawicieli ustawowych.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH NIE JEST WŁAŚCIWOŚCIĄ PRZYSŁUGUJĄCĄ KAŻDEMU CZŁOWIEKOWI. NABYWA SIĘ JĄ PO OSIĄGNIĘCIU OKREŚLONEJ DOJRZAŁOŚCI, KTÓRA WARUNKUJE ŚWIADOME PODEJMOWANIE DECYZJI, CO JEST ZWIĄZANE Z WIEKIEM, I TRACI JEŻELI UTRACI SIĘ TĘ DOJRZAŁOŚĆ (NP. CHOROBA PSYCHICZNA). NIE MAJĄ ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY, KTÓRE NIE UKOŃCZYŁY 18 LAT ORAZ OSOBY UBEZWŁASNOWOLNIONE CZĘŚCIOWO
158. Osoba prawna - jednostka organizacyjna , konstruowana przez normy prawne na wzór osób fizycznych i wyposażone przez te normy w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
159. Rodzaje osób prawnych :
a) Osoby prawne typu korporacyjnego - osoby prawne, które powstają w wyniku zorganizowania się ludzi zmierzających do osiągania określonych celów
b) Osoby prawne typu fundacyjnego - są zakładane przez założyciela i to on wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej cele i strukturę organizacyjną oraz sposób działania.
160. Sposoby powstawania osób prawnych:
erekcyjny - osoba prawna powstaje wtedy, gdy jest powoływana aktem władzy państwowej, który to akt kreuje daną osobę prawną
koncesyjny - osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli, wszakże pod warunkiem, że uzyska zezwolenie organu państwa
rejestracyjny - jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do rejestru osób prawnych, prowadzonego przez organ państwa, przy czym decyzja o wpisie do rejestru nie ma charakteru uznaniowego
161. Pojęcie obowiązku
Przedmiot obowiązku - zachowanie jakiemuś podmiotowi nakazane albo zakazane przez daną normę prawną
Obowiązek formalny - obowiązek, którego spełnienie polega na zrealizowaniu czynu wskazanego w normie
Obowiązek materialny - obowiązek, którego spełnienie polega na tym, że swoim postępowaniem adresat normy doprowadza do powstania lub utrzymania wyznaczonego w normie stanu rzeczy
162. Czyn dozwolony, czyn fakultatywny, czyn indyferentny
Czyn dozwolony - czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez określoną normę zakazany
Czyn fakultatywny - czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez określoną normę nakazany
Czyn indyferentny - czyn określonego podmiotu, który ze względu na rozważane normy jest zarazem dozwolony i fakultatywny dla niego
163. Pojęcie uprawnienia
a) Uprawnienie podmiotu B to jego sytuacja prawna, która polega na tym, że jakiemuś podmiotowi A nakazane jest wykonać „na rzecz” podmiotu B odpowiednie świadczenie
164. Wolność prawnie chroniona podmiotu B - szczególny przypadek uprawnienia, polegający na tym, że podmiotom nie - B zakazane jest wykonywanie działań ingerujących w jakąś sferę zachowań podmiotu B. W tym przypadku świadczenie podmiotów nie - B w stosunku do B polega na powstrzymaniu się od jakichś zachowań
165. Pojęcie kompetencji
Kompetencją (upoważnieniem) podmiotu B do dokonywania czynności konwencjonalnych danego rodzaju nazywa się sytuację prawną polegającą na tym, że jeżeli podmiot B dokona danej czynności konwencjonalnej, to inne podmioty będą miały obowiązek na tę czynność zareagować
166. Prawo przedmiotowe i prawo w sensie podmiotowym
Prawo przedmiotowe - prawo ujmowane jako zbiór norm
Prawo w sensie przedmiotowym - prawo jakiejś osoby - „czyjeś prawo” (np. prawo obywatela do głosowania)
167. Przywilej podmiotu B polega na tym, że obowiązujące normy nakazują na rzecz uprzywilejowanego świadczyć więcej niż na rzecz innych lub zwalniają go od pewnych obowiązków czy świadczeń
168. Immunitet - przysługuje podmiotowi B wtedy, gdy jest on zwolniony od podlegania kompetencji podmiotu A, podczas gdy inne podmioty tej kompetencji podlegają
169. Roszczenie - takie uprawnienie, które jest już wymagalne albo złożona sytuacja prawna podmiotu B, polegająca na tym, że podmiot B ma uprawnienie, ale obowiązany do świadczenia na jego rzecz podmiot A świadczenia tego dobrowolnie nie spełnia i wtedy dla B aktualizuje się kompetencja, aby wymagać od organów państwa działań interwencyjnych wobec A
170. Pojęcie stosunku społecznego
Stosunek społeczny - relacja zachodząca między co najmniej dwiema osobami albo odpowiednio zorganizowanymi zespołami osób, dostatecznie trwałą lub doniosłą
171. Stosunek społeczny o charakterze faktycznym a stosunek społeczny o charakterze tetycznym
Stosunek społeczny o charakterze faktycznym - zachodzi wówczas, gdy jakaś jedna osoba w sposób dostatecznie trwały lub doniosły oddziałuje na drugą osobę lub jej sprawy.
Stosunek społeczny o charakterze tetycznym - stosunki tego rodzaju są wyznaczane przez obowiązujące normy, ponieważ ich podstawą nie jest fakt oddziaływania jednej osoby na inną, lecz norma, która jednej osobie wyznacza obowiązek zachowania się w określony sposób względem drugiej
172. Stosunkiem prawnym nazywamy taki stosunek tetyczny, który opiera się na obowiązywaniu normy prawnej
173. Rodzaje stosunków prawnych:
Zobowiązaniowe - nakazujące jednemu podmiotowi wykonać świadczenie na rzecz drugiego podmiotu
Podległości kompetencyjnej - jeden podmiot jest obowiązany zareagować na wniosek drugiego podmiotu, a drugi podmiot jest obowiązany zastosować się do decyzji podmiotu pierwszego
174. Przedmiot stosunku prawnego - odpowiednie zachowania podmiotów prawa, które podmioty te są zobowiązane realizować względem siebie
175. Treść stosunku prawnego - uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa w ten stosunek uwikłanych