Wstęp do prawoznawstwa 2.11.2011
System prawny
Pojęcie systemu – spotkanie świata tekstu ze światem kultury.
Założenie, że wszystkie akty prawne stanowią jedną całość jest kontrfaktyczne (czyli tak naprawdę tak nie jest).
Ludność domaga się od władzy sporządzenia nowych przepisów. Ludzie rządzący tworzą nowe przepisy, a zwykli obywatele czują się zagubieni w natłoku prawa. W związku z tym rośnie ważność interpretatorów prawa (którzy nie mówią zwykłym ludziom o lukach prawnych, sprzecznościach itp.).
Co może ograniczać interpretatora tekstu prawnego?
- sam tekst – daje możliwość swobodnej interpretacji, ale też jest uznawany za pewną granicę władzy. Siłą tekstu prawnego jest jego faktyczność. W świecie społecznym prawo = tekst prawny. Jego siłą jest namacalność (każdy może wziąć do ręki akt prawny). Siłą jest także legitymizacja, która jest u jego podstaw. Teksty prawne tworzy parlament – ciało ustawodawcze wybierane w powszechnych wyborach (akt demokratyzacji). My wybieramy osoby do parlamentu, które są legitymowane do tworzenia prawa. Tekst prawny jest legitymizowany przez jego powszechność tworzenia (tworzą go osoby wybierane przez nas). Tekst prawny kreuje świat prawa – np. umocowanie poszczególnych instancji prawnych (np. możliwość apelacji). Posiada także funkcję komunikacyjną – do tekstu prawnego mają dostęp interpretatorzy prawa (np. urzędnicy) oraz obywatel. Tekst prawny jest m-cem komunikacji między obywatelem a urzędnikiem, urzędnik nie może podjąć danej decyzji wg własnego uznania.
Słabe punkty: tekst prawny zakładając w świecie, że tworzy sys prawny, ma wiele luk i sprzeczności, jest niejednolity – te słabości powodują, że tekst prawny wymaga obsługi (interpretacji) i zrozumienia. Jest to słabość, ponieważ można tekst czytać w różny sposób, można go zinstrumentalizować.
- kultura prawna
a) w rozumieniu wspólnoty (charakter techniczny) – tworzy się jakiś wspólny standard postępowania, posługujemy się ściśle określonymi metodami działania. Ma to ukazywać, że członkowie danej wspólnoty (np. urzędniczej) posługują się tymi samymi wzorcami działania.
b) charakter aksjologiczny (wartościujący) – wspólnoty posługują się określonymi wartościami np. pojęcie szybkości procesu, pewność prawa, przewidywalność prawa (wartości wewnętrzne prawa).
Wartości zewnętrzne – prawo ma uosabiać pewne wartości sprawiedliwości społecznej.
- etyka
a) zawodowa (instytucjonalna) – każda grupa zawodowa ma określone kodeksy etyczne. Tym co ma wyznaczać sposób działania interpretatora są kodeksy etyczne. Ma argumenty namacalności, faktyczności. W dużym stopniu przypomina tekst.
b) indywidualna – ma charakter najmniej namacalny, nie ma argumentu z faktyczności. Jest zindywidualizowana.
Punktem wyjścia jest tekst, później kultura prawna, następnie etyka. Kiedy stawiamy pytanie „Co nas ogranicza?, Co wyznacza sposób działania?” to mamy te 3 kierunki.
Pojęcie systemu (zbioru aktów normatywnych) jest tym co wyznacza rozumienie prawa i ma wyznaczać jego granicę.
Sposób myślenia o prawie ma wyznaczać sposób jego pojmowania.
Świat tekstu (lex) i świat kultury prawnej (jus) -> patrzymy na prawo przez pryzmat tekstu i kultury.
Rodzaje systemów prawnych
- system common law (np. brytyjskie) – mamy do czynienia z pewnym napięciem między władzą ustawodawczą a sądowniczą. Wynika z tego, że zakłada się, że interpretator nie jest ustami ustawy (nie zakłada znaczenia ustanowionego przez tekst prawny) a je tworzy. Przyczyną sporu jest też pytanie „Co jest źródłem prawa?”. Odpowiedź: źródłem prawa jest precedens, czyli decyzja podjęta przez sąd. Decyzja podjęta przez sąd w podobnej sprawie stanowi podstawę normatywną do rozstrzygnięcia naszej sprawy. Urzędnik musi sięgnąć do tekstu prawa a także do innych tekstów ustanowionych w podobnej sprawie (podobnym stanem faktycznym). Za prawo rozumie się teksty prawne oraz precedensy na gruncie ustawodawstwa i na gruncie sądowniczym.
Precedens de iure (w prawie Common Law) – sąd otwarcie mówi w podstawie normatywnej (uzasadnieniu dlaczego taka decyzja) że podjął taką decyzję, że w podobnej sytuacji została podjęta podobna decyzja.
- system prawa kontynentalnego – opiera się na trójpodziale władzy. Istnieje władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Ktoś tworzy prawo, ktoś inny je wykonuje a jeszcze ktoś inny decyduje co jest zgodne z prawem. Mamy do czynienia z metaforą urzędnika (interpretatora ustawy). Zakłada się, że źródłem prawa jest ustawa.
Precedens de facto(w systemie kontynentalnym) (mimo, że na podst Konstytucji decyzja sądowa nie wyznacza postępowania innych sądów, to inne sądy tak robią) – sądy mówią, że podjęta decyzja nie stanowi podstawy dla dzisiaj podejmowanej decyzji, ale faktycznie tak bardzo często jest. Decyzja podjęta przez sąd administracyjny może wyznaczać drogę postępowania dla sądów niższej instancji. Sędzia sądu rejonowego nie chce, by jego decyzja nie została zakwestionowania przez sąd wyższej instancji
- multicentryczność systemów prawnych (np. w Polsce) – obowiązują 3 systemy prawne, między którymi dochodzi do napięć. Polski system prawny jest w najmniejszym stopniu dostosowany do prawa europejskiego. Multicentryczność chce pokazać postulat, że jesteśmy świadomi systemu krajowego, europejskiego i międzynarodowego w Polsce.
System prawa europejskiego przypomina system Common Law. Kluczowe decyzje są podejmowane w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości. W porządku europejskim zakłada się, że decyzja podjęta w ETS stanowi podstawę w podjęciu decyzji w innych, podobnych przypadkach. Stało się tak dlatego, że pierwszymi sędziami byli sędziowie brytyjscy; chodzi także o charakter społeczno-polityczny (rządy technokratów).
Gałęziowy podział systemu prawa (Podział na prawo publiczne i prawo prywatne)
- w prawie prywatnym istotne jest to, że jest ono oparte na relacjach między osobami fizycznymi (obywatel – obywatel) np. prawo cywilne, prawo kupna – sprzedaży. Relacja równorzędności.
- prawo publiczne – ma regulować stosunki między obywatelem a państwem. Element władztwa administracyjnego (charakter hierarchiczny). Reguluje sfere wolności jednostki i jej granice w wymiarze administracyjnym. Przykład: prawo administracyjne.
Dzisiaj – proces publicyzacji prawa prywatnego. Wzrasta rola osoby, która zajmuje się porządkowaniem prawa administracyjnego.
Racjonalny prawodawca
- postulat względem prawodawcy
- założenie kontrfaktyczne będące narzędziem pracy urzędnika (metafora okularów)
Racjonalny prawodawca – jest to założenie kontrfaktyczne (idealizacyjne, tak naprawdę go nie ma), pozwala budować pewien obraz tekstu prawnego jako spójny, jednolity i pozbawiony luk system. Wyposaża osoby obsługujące prawo w jego nowy obraz, nowy język.
- pojęcie systemu prawnego zakłada spójność: (od tego zacząć nast. Wykład)
* logiczną
* braksamoniczną
* aksjologiczną