1

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Andrzej Kmicic,

bohater

Potopu Henryka Sienkiewicza

Andrzej Kmicic, główny bohater Potopu Henryka Sienkiewicza, to typowy przedsta-
wiciel szlachty XVII wieku, potomek zubożałego rodu szlacheckiego. I jak na takie-
go szlachcica przystało, posiada wyjątkowo awanturniczą naturę. Jest porywczy, za-
wsze skłonny do „bitki i wypitki”, co niezmiennie psuje mu reputację. Choć wrze
w nim gorąca krew i nawykł do ryzyka i gwałtów, nie obce są mu szlachetne odruchy
serca. Zdolny zarówno do wielkiej miłości, jak i strasznej, gwałtownej nienawiści.
Nieugięty w postępowaniu i wierny zasadom. Bujny temperament i twardy charakter
czynią z niego mężczyznę o dużej charyzmie i uroku. Trudno mu się oprzeć. Jeżeli
kocha, to z całej siły, jeżeli przysięga, zawsze tej przysięgi dochowuje, a jeżeli wal-
czy, to aż do ostatniej kropli krwi. Związany nieszczęsną przysięgą złożoną zdrajcy,
uwikłany w konflikt tragiczny, powiela, choć nie do końca, schemat bohatera roman-
tycznego. Wpisuje się w poczet licznie obecnych w literaturze postaci wykreowanych
według konwencji ‘winy i rehabilitacji”.

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Andrzej Kmicic jest nie tylko jedną z najbardziej barwnych postaci w polskiej literatu-
rze, ale uosabia rodzimą społeczność szlachecką XVII wieku. Można powiedzieć, że
bohaterem Potopu jest, reprezentowana przez Kmicica, szlachta. Jej charakterystyczne
cechy to: porywczość, lekkomyślność, niezdyscyplinowanie i połączona z brawurą duma.
Dzieje Kmicica, jego zdradę, drogę ku nawróceniu, wreszcie –odkupienie win – może-
my traktować jako paraboliczne, ukazujące losy szlachty polskiej. Nie bez jej winy prze-
cież zalewa Polskę potop szwedzki, a zatrzymać go zdoła dopiero obrona Jasnej Góry.
Targnięcie się Szwedów na miejsce polskiego kultu religijnego zaważyło na losach woj-
ny. Tak też przemiana Kmicica, pierwsze odkupienie win ma miejsce w jasnogórskim
klasztorze. Jego obrona urasta do symbolu nawrócenia się szlachty polskiej ze złej drogi.
Przemiany w postawie i w poglądach Kmicica są tu zapowiedzią przemian w postawie
całego społeczeństwa szlacheckiego.

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

•

Szalona młodość Kmicica. Kmicic poznaje Oleńkę Billewiczównę – pannę przezna-

czoną mu na żonę. Młodzi zakochują się w sobie bez pamięci, ale Kmicic szybko
popada w konflikt z otoczeniem. Pijatyka w Lubiczu (wieś, jaką miała Oleńka otrzy-
mać w posagu), zatarg z Butrymami, który kończy się puszczeniem z dymem wsi Woł-
montowicze i wycięciem w pień jej mieszkańców to tylko niektóre jego wyczyny. Oleń-
ka, choć kocha Kmicica, ze względu na jego zachowanie, przyjąć go za męża nie
może. Odrzuca jego oświadczyny słowami: Krew na waćpana ręku, jako na Kainowym.
Precz na wieki.

•

Kolejne konflikty z otoczeniem. Kmicic stopniowo traci dobre imię, Oleńkę i przyja-

ciół; próbuje nawet porwać narzeczoną, co skutecznie udaremnia mu Wołodyjowski,
pokonując go w pojedynku. Kmicic otrzymuje listy zapowiednie, polecające mu for-
mowanie oddziału w związku z najazdem Szwedów. Postanawia się zrehabilitować
i służyć ojczyźnie.

•

Uczta w Kiejdanach. Kmicic oddaje się pod komendę Janusza Radziwiłła i składa mu

przysięgę wierności, sądząc, że ten przystąpi do walki ze Szwedami. Magnat ujawnia
jednak swą przychylność Szwedom, a cała szlachta, z wyjątkiem związanego przy-
sięgą Kmicica, opuszcza Kiejdany. Kmicic zyskuje miano zdrajcy.

•

Punkt zwrotny. Kmicic w rozmowie z Bogusławem Radziwiłłem – bratem Janusza –

słyszy z jego ust porównanie Rzeczypospolitej do czerwonego sukna, za które mogą

O utworze źródłowym

Potop, obok Ogniem i mieczem
i pana Wołodyjowskiego, stano-
wi część Trylogii Henryka Sien-
kiewicza. Całość pisana była
z myślą o pokrzepieniu serc Po-
laków zmagających się przecież
z jarzmem zaborcy. Pisarz doce-
niał rolę historii w dziejach na-
rodu, zwłaszcza, gdy ten znajdu-
je się w niewoli. Przyświecał mu
też cel rozpropagowania wiedzy
o historii XVII wieku, ukazania
świetnej przeszłości ojczyzny
i ideałów siedemnastowiecznych
patriotów. Wszystko po to, aby
wsączyć w dusze Polaków nadzie-
ję i wiarę oraz pokazać wzorce po-
stępowania dla ludzi wieku XIX.

Andrzej Kmicic jako
bohater romantyczny

O tym, że Andrzeja Kmicica można
wpisać w poczet bohaterów roman-
tycznych świadczy:

•

jego młodość, posądzenie o zdra-
dę, rehabilitacja (podobnie jak
w przypadku Soplicy]

•

przemiana z hulaki w bojowni-
ka o wolność ojczyzny

•

wielka i przez pewien czas nie-
szczęśliwa miłość

•

konflikt tragiczny – służba oj-
czyźnie wobec przysięgi danej
Radziwiłłowi

•

samotna walka w przebraniu

Odstępstwa od schematu roman-
tycznego:

•

szczęśliwe zakończenie, zdoby-
cie ręki ukochanej kobiety

•

konstrukcja psychiczna bohatera

2

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

ciągnąć wszyscy. Dostrzega zdradziecką grę oraz przewrotność postępowania obu
Radziwiłłów. W pełni uświadamia sobie tragiczną pomyłkę, którą popełnił. Dostrze-
ga, że służy zdrajcom, którzy dla osobistych korzyści i wygórowanych ambicji gubią
ojczyznę.

•

Droga ku rehabilitacji. Kmicic postanawia zemścić się na zdrajcach i oczyścić się

z win. Wypowiada służbę Januszowi Radiwiłłowi, a zdrajcę Bogusława próbuje po-
rwać aby dostarczyć go królowi polskiemu.

•

Kmicic-Babinicz. Kmicic przyjmuje imię Babinicz. Odtąd – pod tym przebranym

nazwiskiem – próbuje zmazać swoje winy. Formuje oddział i walczy ze Szwedami,
wsławiając się (z narażeniem życia) w obronie Jasnej Góry. Ratuje też z opresji króla
polskiego. To tylko nieliczne z jego sławetnych czynów.

•

Odrodzenie i rehabilitacja. Czynami patriotycznymi, udziałem w walce ze Szwedami

zmazał Kmicic swoje grzechy z przeszłości. Rehabilitacja, jakiej doczekał się od sa-
mego króla, została połączona z nadaniem mu starostwa i pozwoliła zdobyć wreszcie
serce i rękę ukochanej kobiety.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Ważnych, przełomowych momentów w życiu Kmicica jest kilka:

•

poznanie i pokochanie Oleńki Billewiczówny

•

złożenie przysięgi Januszowi Radziwiłłowi

•

uczta w Kiejdanach, podczas której Radziwiłł okazuje się zdrajcą

•

rozmowa z Boguslawem Radziwiłłem, w trakcie której z ust księcia padają słowa:

Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki,
Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw nookoło. A my z księciem wojewodą
wileńskim powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby
na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami cią-
gniemy. Kmicic przekonuje się,że rzeczywiście służy zdrajcom. Postanawia się zre-
habilitować

•

przyjęcie imienia Babinicz, pod którym Kmicic zyskuje sławę wielkiego rycerza

i patrioty (udział w obronie Jasnej góry)

•

rehabilitacja Kmicica (odczytanie listu królewskiego w kościele); ślub z Oleńką.

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Andrzej Kmicic a inne postacie utworu:

•

Książę Janusz Radziwiłł – wojewoda wileński, zdrajca ojczyzny, poddał Litwę Szwe-

dom; Kmicic złożył mu przysięgę wierności

•

Książę Bogusław Radziwiłł – brat Janusza, zdrajca

•

Oleńka Billewiczówna – wielka miłość Kmicica

•

Herakliusz Billewicz –dziadek Oleńki, przedstawiciel możnego rodu żyjącego na

Żmudzi. Umierając, wyznaczył dla niej na męża Andrzeja Kmicica, któremu oddał
wieś Lubicz.

•

Oficerowie: Zagloba, Skrzetuski, Wołodyjowski – obrońcy ojczyzny; ich losy splatają

się z losami Kmicica

Ważne słowa bohatera

Boże!… Boże!…Boże!… com ja uczynił?…

Każdy dzień większa dla mnie męka

(…)

wolę duszę stracić, wolę gorzeć wieku-

iście niż dłużej grzeszyć świadomie i dobrowol-
nie, niż dłużej służyć wiedząc, że grzechowi i zdra-
dzie służę. Niech Bóg zmiłuje się nade mną…

Nie wiedziałem, na com przysięgał, a gdym zmiar-
kował, że na zdradę ojczyźnie, na zgubę imieniowi
polskiemu przysiągłem, tedym przysięgę złamał…

Zdrajcam dla Radziwiłła, zdrajca dla Oleńki, zdraj-
ca dla konfederatów, zdrajca dla króla!…Zgubi-
łem sławę, cześć, siebie, Olęńkę!…

(…)

pragnę obmyć się z grzechów moich, nowy

żywot rozpocząć i ojczyźnie poczciwie służyć

Służyłem tamtym zdrajcom, Panie, też nie tyle ze
złości, ale jako właśnie z głupoty; oświeć mnie,
natchnij, pociesz w desperacji i ratuj w miło-
sierdziu swoim, bo zginę…

Tedy nie nazywam się Kmicic, jeno Babinicz,
rozumiesz? Nikt nie ma mego prawdziwego
przezwiska wiedzieć.

Nie chcę nagrody, chcę, żeby mi wierzono, niech
niewierni Tomasze dotkną ran moich!

W Potopie
Henryk Sienkiewicz

ukazuje dzieje najazdu szwedzkie-
go na Polskę. Autor trzyma się dość
wiernie źródeł historycznych: kro-
nik, pamiętników, listów, prac hi-
storycznych itd. Postacie fikcyjne
przeplatają się z tymi znanymi z hi-
storii. Treść Potopu stanowi kon-
tynuację dziejów wielu bohaterów,
w tym również historycznych, jak
Chmielnicki czy Czarniecki, zna-
nych z I części Trylogii, których losy
splatają się z losami Kmicica, Oleń-
ki i kilku nowych bohaterów.

Pierwowzór postaci
Andrzeja Kmicica

Pierwowzorem postaci Kmicica
mógł być niejaki Samuel Kmicic.
Pasek w Pamiętnikach podaje, że
w 1658 roku pułkownik Sameul
Kmicic, dobry żołnierz, służył w woj-
sku litewskim pod Sapiehą, dostał
się do niewoli rosyjskiej skąd wy-
dobył go Czarniecki. Wszystkie po-
zostałe wydarzenia z życia Kmici-
ca, a więc służba u Radziwiłła,
udział w walce ze Szwedami itd.
zostały wymyślone przez pisarza.