Medycyna Wet. 2007, 63 (11)

1363

Praca oryginalna

Original paper

Wœród czynnoœci zwi¹zanych z chowem i u¿ytko-

waniem byd³a mlecznego jedn¹ z najbardziej skom-

plikowanych jest prowadzenie doju. Szczególn¹ inge-

rencjê w zachowanie siê zwierz¹t wprowadza zasto-

sowanie hal udojowych w farmach wielkostadnych

z systemem utrzymania wolnowybiegowego, gdzie ko-

nieczne jest wykszta³cenie nowych, po¿¹danych przez

obs³ugê, reakcji behawioralnych zwi¹zanych z prowa-

dzeniem doju. Mechanizacja, coraz bardziej wkracza-

j¹ca w ¿ycie zwierz¹t, znacz¹co wp³ywa na ich wzor-

ce zachowania siê i mo¿e byæ przyczyn¹ dyskomfor-

tu, a nawet stresu (8). Znajomoœæ behawioru zwierz¹t

powinna byæ uwzglêdniona przy wyborze rozwi¹zañ

technologicznych, dostosowanych do potrzeb produk-

cyjnych i ich mo¿liwoœci przystosowawczych. Zacho-

wanie siê jest reakcj¹ ca³oœciow¹ organizmu zwierzê-

cego wobec czynników œrodowiska, posiadaj¹c¹ za-

równo uwarunkowania genetyczne, jak i podlegaj¹c¹

modyfikacjom wskutek procesów adaptacyjnych. Oce-

na behawioru jest jedn¹ z metod wykorzystywanych

do okreœlenia poziomu dobrostanu zwierz¹t. Nieko-

rzystne czynniki œrodowiskowe bowiem mog¹ prowa-

dziæ do powstawania behawioralnych zmian patolo-

gicznych (stereotypii), które odbiegaj¹ od rodzajów

zachowania siê typowych dla gatunku i p³ci zwierz¹t

(4). Typ behawioralny zwierzêcia, zwykle odnoszony

do jego temperamentu, mo¿e byæ uzale¿niony zarów-

no od zdolnoœci poznawczych i ruchowych, jak i od

rodzaju reagowania oraz poziomu motywacji (5).

W badaniach nad ocen¹ temperamentu byd³a stosuje

siê ró¿ne metody, czêsto wykorzystuj¹c obserwacjê za-

chowania siê zwierz¹t w sytuacjach zwi¹zanych z ich

u¿ytkowaniem, np. w hali udojowej lub podczas wa-

¿enia byd³a miêsnego czy te¿ w specjalnie zaprojekto-

wanych testach reakcji na nowy bodziec (1, 3, 5, 9, 11,

12). Znany jest zwi¹zek pomiêdzy aktywnoœci¹ rucho-

w¹ krów a ich temperamentem (6). Behawior ten jest

du¿o czêœciej przejawiany przez nerwowe i niespo-

kojne zwierzêta (13).

Celem badañ by³o okreœlenie wybranych cech za-

chowania siê krów w hali udojowej oraz zale¿noœci

pomiêdzy wskaŸnikami behawioralnymi a wybrany-

mi parametrami u¿ytkowoœci mlecznej.

Materia³ i metody

Badaniami objêto 93 krowy mleczne rasy hf w jednej

z farm mlecznych zlokalizowanych w województwie lubel-

skim. Badane krowy w wieku od 3 do 5 lat, bêd¹ce w pierw-

szej lub drugiej laktacji (z wyj¹tkiem 4 krów, które by³y

w trzeciej laktacji), utrzymywano w oborze œcio³owej wol-

nostanowiskowej i ¿ywiono mieszank¹ pe³noporcjow¹ TMR

(total mixed ration). Œrednia wydajnoœæ stada wynosi³a

6000 kg mleka o 4,5% t³uszczu. Krowy by³y dojone w hali

udojowej prostopad³ej (Parallel), 8-stanowiskowej. Wœród

badanych krów, 20,4% by³o we wczesnej fazie laktacji (dzieñ

4. – dzieñ 100.), 18,3% w œrodkowej (dzieñ 101. – dzieñ

200.) i 61,3% w póŸnej (³ dzieñ 201.).

Obserwacje behawioralne przeprowadzono podczas 5 ko-

lejnych dojów wieczornych w sezonie jesiennym 2005 r.

Behawior ka¿dej krowy rejestrowano metod¹ ci¹g³ej, bez-

poœredniej obserwacji od momentu wejœcia zwierzêcia do

stanowiska udojowego do chwili opuszczenia go. Reakcje

ka¿dej krowy oceniono dwukrotnie podczas ka¿dego doju,

a wiêc podczas czynnoœci przedudojowych (oczyszczanie

wymienia i zak³adanie kubków udojowych) oraz podczas

Behawior krów w hali udojowej

MONIKA BUDZYÑSKA, WANDA KRUPA, MARIA TIETZE

Katedra Etologii i Podstaw Technologii Produkcji Zwierzêcej Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR,

ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

Budzyñska M., Krupa W., Tietze M.

Behaviour of cows in milking parlour

Summary

The aim of this study was to evaluate selected behavioural traits of cows in milking parlours in relation to

parameters of milk performance. Behavioural observations were carried out on 93 cows residing in parallel

milking parlours. The study investigated such behavioural and performance parameters as the cows’ reactivity

before and during milking, the time needed to fit the milking cluster, order of entering the milking parlour,

ratio of milking location stability, number and stage of lactation, duration of the milking and milk yield. The

order of entering the milking parlour is dependent upon the level of the cows’ behavioural reactivity and cows

occupying the first places in the milking parlour had a high ratio of milking location stability.

Keywords: behavioural reactivity, milking parlour, dairy cows

Medycyna Wet. 2007, 63 (11)

1364

przebiegu doju w³aœciwego. Do oceny behawioru

zastosowano skalê 5-punktow¹ ustalon¹ wed³ug

zmniejszaj¹cej siê pobudliwoœci krów, w której

1 punkt oznacza³ ci¹g³e i energiczne dreptanie i ko-

panie, krowa bardzo pobudliwa, 2 – ci¹g³e i ener-

giczne dreptanie, ale brak kopania, 3 – energiczne

ruchy nóg z przerwami, 4 – stanie z okazjonalnym,

nieznacznym ruchem nóg i 5 – stanie, brak ruchu

nóg, krowa bardzo spokojna.

Dla ka¿dej krowy zmierzono czas zak³adania kub-

ków udojowych przy u¿yciu stopera oraz zarejestro-

wano kolejnoϾ zajmowania stanowiska w hali udo-

jowej. W celu oszacowania kolejnoœci wchodzenia

krów do hali udojowej, zastosowano skalê 8-punk-

tow¹, gdzie 8 pkt. = zajêcie 1. stanowiska, 7 = 2. sta-

nowisko, 6 = 3. stanowisko, 5 = 4. stanowisko, 4 =

5. stanowisko, 3 = 6. stanowisko, 2 = 7. stanowisko

i 1 = 8. stanowisko. Obliczono równie¿ wskaŸnik

sta³oœci zajmowanego stanowiska podczas 5 obser-

wowanych dojów, opracowuj¹c nastêpuj¹cy wzór:

sta³oœæ = iloœæ razy zajmowania tego samego stano-

wiska/iloœæ obserwacji, np. 3/5 = 0,6 oznacza, ¿e

krowa zajmowa³a 3 razy to samo stanowisko w ci¹-

gu 5 obserwacji. Wykorzystano równie¿ dane doty-

cz¹ce kolejnoœci i fazy laktacji, czasu trwania doju

(s) i wydajnoœci mlecznej (kg) uzyskane z automa-

tycznej rejestracji przez system hali udojowej.

Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy œrednimi sprawdzono stosuj¹c

test t, jak równie¿ wyliczono wspó³czynniki korelacji w celu

stwierdzenia, czy istnieje zale¿noœæ pomiêdzy poszczegól-

nymi cechami zachowania siê zwierz¹t oraz pomiêdzy wy-

branymi wskaŸnikami behawioralnymi a parametrami pro-

dukcji mlecznej (kolejnoϾ i faza laktacji, wydajnoϾ mlecz-

na, czas doju).

Wyniki i omówienie

Ocena reaktywnoœci behawioralnej wykaza³a, ¿e

objête obserwacjami krowy mleczne charakteryzowa-

³y siê wysokim poziomem zrównowa¿enia nerwowe-

go, zarówno przed, jak i podczas prowadzonego doju

(tab. 1). Uszeregowanie badanych krów w zale¿noœci

od poziomu wskaŸnika sta³oœci zajmowanego stano-

wiska przedstawiono na ryc. 1. W badanej populacji

67,7% krów cechowa³o siê nisk¹ (wskaŸnik sta³oœci

w zakresie 0,2-0,4) stabilnoœci¹ zajmowanego nume-

ru stanowiska. W badaniach Neja i wsp. (7) ponad 80%

krów badanej populacji wykaza³o nisk¹ sta³oœæ (do

30%) zajmowanego stanowiska, przy czym w tym

przypadku obserwacje behawioralne prowadzono

w hali udojowej typu „rybia oœæ”. Rodzaj hali udojo-

wej mo¿e byæ jednym z czynników wp³ywaj¹cych na

poziom wskaŸnika sta³oœci zajmowanego przez kro-

wy miejsca, jak równie¿ innych parametrów behawio-

ralnych.

Wartoœci wspó³czynników korelacji obliczonych

pomiêdzy poszczególnymi wskaŸnikami zachowania

siê krów w hali udojowej przedstawiono w tab. 2.

Stwierdzono wysoko istotn¹ (p £ 0,01) dodatni¹ ko-

relacjê pomiêdzy poziomem reaktywnoœci krów pod-

czas czynnoœci przedudojowych a wartoœci¹ tej cechy

podczas prowadzenia doju. Wspó³czynniki korelacji

pomiêdzy poziomem reaktywnoœci przed i podczas

doju oraz wskaŸnikiem kolejnoœci zajmowanego sta-

nowiska okaza³y siê istotne i ujemne, co mo¿e œwiad-

czyæ, ¿e krowy bardziej pobudliwe jako pierwsze zaj-

mowa³y stanowiska w hali udojowej. Wspó³czynniki

korelacji pomiêdzy poziomem wskaŸników behawio-

ralnych a takimi parametrami u¿ytkowoœci mlecznej,

jak kolejnoϾ i faza laktacji oraz wydajnoϾ mleczna

okaza³y siê statystycznie nieistotne (tab. 3).

W badaniach nad behawiorem krów mlecznych,

Paranhos de Costa i Broom (9) równie¿ zastosowali

takie parametry, jak: reaktywnoœæ krów podczas czyn-

noœci przedudojowych, czas zak³adania kubków udo-

jowych oraz czas doju, jako potencjalne wskaŸniki

niekorzystnych zmian behawioralnych u krów podczas

.

k

s

W

.t

a

t

s

æ

œ

o

³

a

t

S

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

m

e

j

o

d

d

e

z

r

p

)t

k

p

(

s

a

z

C

a

i

n

a

d

a

³

k

a

z

)

s

(

w

ó

k

b

u

k

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

u

j

o

d

s

a

z

c

d

o

p

)t

k

p

(

u

j

o

d

s

a

z

C

)

s

(

x

7

4

,

0

2

6

,

4

4

8

,

7

4

2

,

4

4

1

,

9

8

2

D

S

8

1

,

0

5

4

,

0

5

3

,

1

3

5

,

0

8

1

,

2

0

1

n

M

0

2

,

0

0

0

,

3

1

2

,

5

0

0

,

2

0

5

,

6

1

1

x

M

0

0

,

1

0

0

,

5

0

4

,

1

1

1

0

0

,

5

0

5

,

8

2

6

Tab. 1. Podstawowe wskaŸniki statystyczne cech behawioralnych zare-

jestrowanych u krów mlecznych (n = 93)

Tab. 2. Wspó³czynniki korelacji pomiêdzy poszczególnymi parametra-

mi behawioralnymi

Objaœnienia: * – p £ 0,05, ** – p £ 0,01

y

h

c

e

c

e

n

a

w

o

l

e

r

o

K

s

a

z

C

a

i

n

a

d

a

³

k

a

z

)

s

(

w

ó

k

b

u

k

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

u

j

o

d

s

a

z

c

d

o

p

)t

k

p

(

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

m

e

j

o

d

d

e

z

r

p

)t

k

p

(

æ

œ

o

³

a

t

S

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

æ

œ

o

n

j

e

l

o

K

)t

k

p

(

8

8

1

,

0

–

*

1

5

2

,

0

–

*

*

*

0

9

2

,

0

–

*

9

1

2

,

0

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

æ

œ

o

³

a

t

S

3

6

0

,

0

–

1

0

0

,

0

*

*

8

6

1

,

0

–

*

*

–

d

e

z

r

p

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

)t

k

p

(

m

e

j

o

d

4

1

0

,

0

–

*

*

3

0

3

,

0

–

–

s

a

z

c

d

o

p

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

)t

k

p

(

u

j

o

d

-

8

0

0

,

0

–

–

–

19,4%

12,9%

12,9%

54,8%

% krów ze wsk. sta³oœci 0,8-1,0
% krów ze wsk. sta³oœci 0,6
% krów ze wsk. sta³oœci 0,4
% krów ze wsk. sta³oœci 0,2

Ryc. 1. Procentowy udzia³ krów w zale¿noœci od poziomu

wskaŸnika sta³oœci zajmowanego stanowiska

Medycyna Wet. 2007, 63 (11)

1365

doju po niepreferowanej przez zwierzêta stronie w hali

udojowej. Wyniki powy¿szych badañ nie potwierdzi-

³y wystêpowania stresu czy dyskomfortu u krów mlecz-

nych we wskazanej sytuacji podczas prowadzenia doju.

Analiza wskaŸników behawioralnych u krów bêd¹-

cych w pierwszej (34% osobników) i w drugiej lakta-

cji (66%) nie wykaza³a istotnych ró¿nic statystycznych

(ryc. 2). Natomiast w badaniach Gere i wsp. (2) wyka-

zano, ¿e do hali udojowej jako pierwsze wchodzi³y

krowy m³odsze, o mniejszej masie cia³a. Rozpatruj¹c

wp³yw fazy laktacji na zachowanie siê krów w hali

udojowej, stwierdzono wy¿szy poziom reaktywnoœci

przed dojem u krów bêd¹cych w póŸnej fazie laktacji

(³ dzieñ 201.), kiedy odnotowano równie¿ najwy¿-

sz¹ wydajnoœæ mleczn¹ (ryc. 3). Wiêksza reaktywnoœæ

podczas czynnoœci przedudojowych tej grupy krów

mog³a byæ spowodowana niepokojem czy dyskom-

fortem zwierz¹t w zwi¹zku z wy¿szym ciœnieniem

parcjalnym w pêcherzykach mlecznych wymienia.

Rousing i wsp. (10) zauwa¿yli, ¿e mog¹ wystêpowaæ

z³o¿one zale¿noœci pomiêdzy aktywnoœci¹ ruchow¹

(dreptanie i kopanie) krów podczas doju a behawio-

rem awersyjnym podczas badañ weterynaryjnych, od-

powiedzi¹ w teœcie reakcji na cz³owieka, wydajnoœci¹

mleczn¹, wskazuj¹c na przejawianie intensywniejszych

reakcji motorycznych w odpowiedzi na ogólny dys-

komfort zwierz¹t. Autorzy ci stwierdzili, ¿e wy¿sza

reaktywnoœæ w hali udojowej czêœciej jest przejawia-

na przez krowy m³ode i/lub wysoko wydajne oraz re-

aguj¹ce strachem wobec cz³owieka.

Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e kolejnoœæ zajmowa-

nia stanowisk w hali udojowej zale¿y od poziomu re-

aktywnoœci behawioralnej krów; krowy zajmuj¹ce

pocz¹tkowe stanowiska w hali udojowej charaktery-

zuj¹ siê wysokim poziomem wskaŸnika sta³oœci zaj-

mowanego stanowiska. Okreœlenie wybranych cech

zachowania siê krów podczas doju mo¿e byæ przydat-

ne w poszukiwaniu obiektywnych wskaŸników pozwa-

laj¹cych na ocenê dobrostanu tych zwierz¹t.

Piœmiennictwo

1.Dickson D. P., Barr G. R., Johnson L. P., Wieckert D. A.: Social dominance and

temperament of Holstein cows. J. Dairy Sci. 1970, 53, 904-907.

2.Gere T., Hamar G., Gere Z.: Behaviour of the cows in the milking parlour.

28

th

Ethological Conference, Rackova Dolina, Slovakia 2001, s. 49-50.

Tab. 3. Wspó³czynniki korelacji pomiêdzy cechami behawio-

ralnymi a parametrami produkcji mlecznej

y

h

c

e

c

e

n

a

w

o

l

e

r

o

K

æ

œ

o

n

j

a

d

y

W

a

n

n

e

iz

d

ij

c

a

t

k

a

l

a

z

a

F

æ

œ

o

n

j

e

l

o

K

ij

c

a

t

k

a

l

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

æ

œ

o

n

j

e

l

o

K

)t

k

p

(

5

1

0

,

0

–

–

7

4

0

,

0

–

8

3

0

,

0

a

k

s

i

w

o

n

a

t

s

æ

œ

o

³

a

t

S

3

1

1

,

0

–

–

4

1

0

,

0

–

1

2

0

,

0

d

e

z

r

p

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

)t

k

p

(

m

e

j

o

d

5

6

1

,

0

–

–

0

5

1

,

0

7

6

0

,

0

–

s

a

z

c

d

o

p

æ

œ

o

n

w

y

t

k

a

e

R

)t

k

p

(

u

j

o

d

-

7

6

1

,

0

5

5

1

,

0

–

5

2

0

,

0

–

a

i

n

a

d

a

³

k

a

z

s

a

z

C

)

s

(

w

ó

k

b

u

k

5

1

1

,

0

–

–

8

0

1

,

0

4

6

1

,

0

–

3.Juhas P., Strapak P.: The temperament measurement in the dairy cattle. 4

th

In-

ternat. Congress Ethology Animal Production, Nitra, Slovakia 2005, s. 11.

4.Kowalski A.: Stereotypie jako wskaŸnik dobrostanu zwierz¹t. Medycyna Wet.

2005, 61, 1335-1339.

5.Lewis N. J., Hurnik J. F.: The effect of some common management practices on

the ease of handling of dairy cows. Appl. Anim. Beh. Sci. 1998, 58, 213-220.

6.Metz-Stefanowska J., Huijsmans P. J. M., Hogewerf P. H., Ipema A. H., Keen A.:

Behavior of cows before, during and after milking with an automatic milking

system. Proc. Int. Symp. EAAP Prospects For Automatic Milking. Pudoc Scien-

tific Publishers, Wageningen, NL 1992, s. 278-288.

7.Neja W., Sawa A., Kiedrowicz M.: Zachowanie siê krów podczas zajmowania

stanowisk w hali udojowej. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Zoot. 2006, 2, 127-132.

8.Nosal D.: Stress factors in milking parlours: vibration and noise. 4

th

Internat.

Congress Ethology Animal Production, Nitra, Slovakia 2005, s. 16.

9.Paranhos da Costa M. J. R., Broom D. M.: Consistency of side choice in the

milking parlour by Holstein-Friesian cows and its relationship with their reacti-

vity and milk yield. Appl. Anim. Beh. Sci. 2001, 70, 177-186.

10.Rousing T., Bonde M., Badsberg J. H., Sorensen J. T.: Stepping and kicking

behaviour during milking in relation to response in human-animal interaction

test and clinical health in loose housed dairy cows. Liv. Prod. Sci. 2004, 88, 1-8.

11.Sandem A. I., Janczak A. M., Braastad B. O.: A short note on effects of expo-

sure to a novel stimulus (umbrella) on behaviour and percentage of eye-white

in cows. Appl. Anim. Beh. Sci. 2004, 89, 309-314.

12.Szentleleki A., Pajor F., Fuller I., Bertalan B., Tozser J.: A possibility to develop

measurement of temperament in a Hungarian Simmental herd. 4

th

Internat.

Congress Ethology Animal Production, Nitra, Slovakia 2005, s. 18-19.

13.Wenzel C., Schonreiter-Fischer S., Unshelm J.: Studies on step-kick behavior

and stress of cows during milking in an automatic milking system. Liv. Prod.

Sci. 2003, 83, 237-246.

Adres autora: dr Monika Budzyñska, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin;

e-mail: [e-mail]

Ryc. 3. Wybrane wskaŸniki behawioralne (–x ± SD) krów mlecz-

nych w zale¿noœci od fazy laktacji

Objaœnienie: * – ró¿nice statystycznie istotne (p £ 0,05)

0

1

2

3

4

5

6

7

kolejnoϾ

stanowiska

reaktywnoϾ

przed dojem

reaktywnoϾ

podczas doju

punkty

I laktacja

II laktacja

Ryc. 2. Wybrane wskaŸniki behawioralne krów mlecznych

w zale¿noœci od kolejnoœci laktacji

kolejnoϾ

stanowiska

reaktywnoϾ

przed dojem

reaktywnoϾ

podczas doju

punkty

*

*

0

1

2

3

4

5

6

7

I faza

II faza

III faza