Pedagogika personalistyczna to kierunek pedagogiki współczesnej, który postuluje źródłowe ujęcie pedagogiki, która powinna kształtować swoją tożsamość nie tyle w oparciu o przesłanki ideologiczne czy metodyczne, ile przede wszystkim wychodząc od zrozumienia bytu ludzkiego jako takiego. Podstawowym wyznacznikiem personalizmu jest twierdzenie, że człowiek - zanim zostaną mu przypisane jakieś nazwy, cechy bądź właściwości - jest osobą. Należy zauważyć, że bycie osobą jest faktem pierwotnym i nieredukowalnym oraz ma charakter etyczny - do pojęcia osoby przynależą bowiem wolność, równość, szacunek, tolerancja oraz odpowiedzialność. Wychowanie w pedagogice personalistycznej ma charakter spotkania dwóch osób - nauczyciela (mistrza) i ucznia, którym przysługuje ta sama godność etyczna - owo spotkanie dokonuje się w konkretnej rzeczywistości, stąd też zadaniem pedagogiki personalistycznej jest ujawnienie podstawowego sensu wychowania, jakim jest spotkanie osób, w jego uwarunkowaniach historycznych, społecznych, politycznych i kulturowych. W Polsce kulturę myślenia personalistycznego i dialogicznego upowszechnili: J. Tischner i T. Gadacz (w filozofii) oraz F. Adamski i J. Tarnowski (w pedagogice).
PERSONALIZM - (osobisty; persona - osoba) - kierunek rozważań wokół pojęć osoby, rozważań o naturze poznawczej. W centrum wartości dobro i rozwój osoby, jako nadrzędna zasada, której podporządkowane są wszystkie dobra realizowane przez człowieka.
personalizm społeczny - to filozofia zaangażowana społecznie. Filozofia ta (także chrześcijańska) wnosiła ferment ) rewolucyjny, odrodzeniowy, humanistyczny.
personalizm historyczny - człowiek jest osobą gdyż ma swoją wartość zaznaczającą się i zdobytą w historii. W historii staje się on osobą i ten proces „stawiania się osobą” jest nieskończony i ciągły. Człowiek jest osobą, gdy ma on możliwość potwierdzenia się jako „osoba”.
Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przyjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Chodzi o takie ujmowanie wychowania, które zbliża je do procesu wzbudzenia osoby w wychowanku. Wychowanek nie jest uważany za rzecz do napełnienia jej czymkolwiek ani też nie jest on istotą do ćwiczenia (szkolenia) , lecz jest osobą, którą należy w nim wzbudzić. Jedynie jeśli się uznaje wartość osoby ludzkiej jako posiadacza wartości, można postępować w procesie rozwoju osobowego
Pedagogika personalistyczna jest ważnym nurtem współ. refleksji pedagogicznej. Płaszczyznę odniesienia dla tego kierunku stanowi koncepcja świata i człowieka, która przyjmuje wzajemną zależność od siebie takich elementów, jak względny indeterminizm, wolność, transcendencja. Na płaszczyźnie epistemologicznej p. personalistyczna jawi się jako koncepcja wychowania oparta na teorii poznania, rozważającej różne stopnie poznania przy przyjęciu, jako zasady, podstawowej jednorodności poznania ludzkiego, zdolnego dociekać prawdy
- jako osoba wychowanek nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty
- stwierdza się istotna rangę i rolę szkoły, ukazując jej zadania obok innych instytucji wychowujących, podkreślany jest tu związek między nauczaniem a wychowaniem, poddaje się krytyce i odrzuca koncepcję "szkoły neutralnej"
- treścią nauczania szkolnego powinny być: "integralny humanizm" a więc nie tylko literacki lub artystyczny ale też techniczny i naukowy
- potwierdza się i broni wychowawczej funkcji rodziny, nie ukrywając także przejawów kryzysu, jaki dotyka rodzinę, oraz dostrzega się zagrożenia związane z autorytaryzmem, jaki może wystąpić w wych. rodzinnym
- podkreśla się respekt dla "tajemnicy dziecka" które staje się osobą, przy oddziaływaniu w tym procesie wielorakich bodźców pochodzących od różnych instytucji wychowawczych
PEDAGOGIKA NIEDYREKTYWNA- CARL ROGERS
-wypracował koncepcję terapeutycznej pomocy dziecku w rozumieniu siebie i samoakceptacji. Na podstawie skuteczności terapii doszedł do wniosku, że zbliżone mechanizmy można by zastosować w procesie wychowania. Jego poglądy wywarły ogromny wpływ na rozwój myśli i praktyki psychologiczno-pedagogicznej i edukacyjnej, zwłaszcza na powstawanie szkół alternatywnych.
Nie-dyrektywna- (nienakazująca) oznacza raczej stałą troskę o pozostawienie partnerowi uczącemu się odpowiedzialności i (możliwie) pełnej wolności decydowania o tym, jak, gdzie, z kim, czego i za pomocą, jakich środków chce się czegoś uczyć .
Podstawy pedagogiki niedyrektywnej:
-Samo urzeczywistnianie- jako stałą tendencję do rozwoju całego potencjału ludzkich zdolności;
-Autonomię i współzależność społeczną- jako pełną zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji;
-Ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie dzięki społecznemu kontekstowi, w którym mogą się one rozwijać;
-Między podmiotowość jako warunek podmiotowości;
-Orientację człowieka na cel i sens własnego życia;
-Holizm, czyli postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha.
Pedagogika niedyrektywna staje się pedagogiką otwartych na ludzkie możliwości ofert, z których wychowankowie mogą, ale nie muszą korzystać. Wychowawcy stają się tu osobami ułatwiającymi dziecku uwalnianie się i działanie jego indywidualnych sił rozwojowych.
Główne cechy nauczyciela:
-AUTENTYCZNOŚĆ, czyli to, by każdy mógł być sobą, by nie czuł się zmuszony do narzucania innym własnych uczuć, ocen i wartości, by był zawsze takim samym oraz poszukującym coraz lepszych warunków do własnego rozwoju, by nie odgrywać przepisanych przez innych ról społecznych,
-GOTOWOŚĆ czy CZUJNOŚĆ do udzielania dziecku, stosownej do jego potrzeb pomocy, do udzielania odpowiedzi na jego pytania, do zaspokajania jego zainteresowań, do dzielenia się własnymi doświadczeniami,
-EMPATIA - jako szczególna wrażliwość na cudze uczucia, motywy, postawy, wartości i uświadamianie ich sobie,
-TWÓRCZOŚĆ - zdolność do zmiany, elastyczności i oryginalności w rozwiązywaniu problemów.
Niedyrektywna postawa wychowawcy- oznacza przede wszystkim nie narzucanie innej osobie wzorów osobowych czy zachowań do naśladowania, programów, czynności nawet drogą perswazji czy bezpośredniego ich komunikowania.
Pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej , która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami i szkołą.
Pedagogika serca
Maria Łopatkowa jak mało kto potrafi cały sercem i siłą własnego zaangażowania poświęcić się tej mniejszości, którą stanowią dzieci. Jest autorką 28 książek, który tematyk dotyczy wychowania. Oto kilka pozycji z bogatego dorobku pani doktor:
· Od miłości do zbrodni, 1975
· Jak pracować z dzieckiem i rodziną zagrożoną, 1976
· Pedagogika serca, 1992
· Morderstwo przed studniówką, 1997
· Prawdziwa miłość istnieje, 1999
Dzieło Marii Łopatkowej zatytułowane Pedagogika serca powinna zainteresować każdego pedagoga, ze względu na głęboko humanistyczny charakter, który jest wciąż niepopularny, również w naukach o wychowaniu. Maria Łopatkowa zdaje sobie sprawę z tego, że człowiek jest tajemnicą i tak naprawdę nie zna do końca sam siebie. W swojej książce stara się odpowiedzieć na pytania: Kim jest człowiek wobec drugiego człowieka i jaki być powinien?, Co robić, aby człowiek stał się homo amans - człowiekiem miłującym?
Ten nurt we współczesnej pedagogice, który został określony przez jego animatorkę mianem pedagogiki serca, zasługuje na uwagę. Pedagogika serca jest definiowana jako nurt mający na celu rozwijanie u dzieci uczuć wyższych, zwłaszcza zdolności do kochania. Postawa Łopatkowej wobec drugiego człowieka jest zbliżona do optymistycznego przeświadczenia psychologów humanistycznych, między innymi A. Malowa, C. Rogera.
Dr Maria Łopatkowa zdaje sobie sprawę z tego iż człowiek jest tajemnicą i tak naprawdę nie zna do końca samego siebie. II Podstawy pedagogiki serca:
Pedagogika serca Marii Łopatkowej wprowadza w miejsce władzy rodzicielskiej kategorie pieczy rodzicielskiej. W stosunkach między rodzicami a dziećmi powinna występować mądra, wymagająca miłość, nie odwołująca się do władzy, siły, czy poczucia wyższości. Dziecko powinno podlegać opiece rodziców, autorytetowi ich serca i ducha a nie rodzicom jako osobom fizycznym z prawnymi instrumentarium władzy. Rodzice sprawujący pieczę, mogą służyć jedynie dobru dziecka, troszcząc się zarazem o siłę duchową swojego autorytetu wobec niego.
Tak rozumiana pedagogika poprzez wprzęgnięcie jej do polityki opiekuńczej państwa stała się pedagogiką stosowaną. Bazuje na ufności w rozwój i obronę człowieczeństwa, których mieliby dokonywać pedagodzy posiadających moc miłości, siłę dążącą do uczynienia świata ludzkim. M. Łopatkowa ma nadzieje, ze wystarczy zmienić kryteria przyjmowania do zawodu pedagoga by zatryumfowała w codziennym życiu miłość. Bez mądrej miłości dziecko nie stanie się dobrym człowiekiem.
W naturze ludzkiej jest dobro i zło, toteż trzeba zarazem przewidywać niechęć dzieci do aprobowania kreowanych przez dorosłych wzorców życia. Wychowanie jest niezbędne, musi jednak odwoływać się do dobrej woli wychowawców, ich autentycznej postawy miłości wobec dzieci, z których to warunków zrodzi się dopiero respekt wobec podmiotowości dziecka.
M. Łopatkowa dostrzega pozytywną rolę wzorów osobowych w kształceniu i wychowaniu, przy tym ma na uwadze bycie naturalnym wzorem osobowym dla dziecka jak i wychowywania poprzez wzory osobowe.
Metody oparcia instytucjonalnego wychowania i kształcenia dzieci o miłość :
- poszukiwanie dziecku bliskich osób lub osób które mogłyby stać się dla dziecka bliskimi,
- utrwalanie więzi emocjonalnej między dzieckiem a bliskimi mu osobami,
- wykorzystywanie związków uczuciowych dziecka do osiągania celów wychowawczych.
Celem „pedagogiki serca” powinno być zatem takie wychowanie człowieka dobrego, który urzeczywistniając miłość, mógłby powiedzieć o sobie: amo ergo sum.
Pedagogia A.Bruhlmeiera jest pedagogią niezwykle optymistyczną jako pedagogika serca.Trzeba samemu mieć serce,sferę własnego ducha,by pomóc uczniom w rozwoju mocy ich własnych serc i własnej duchowości.
Duchowa pedagogia miłości
Wychowanie postrzega A. Bruhlmeier jako wychowanie funkcjonalne czyli niezamierzone pedagogicznie wpływy środowiska oraz wychowanie intencjonalne, będące wybiórczym ukierunkowaniem socjalizacji.
Najradośniejszą stroną wychowania jest wspieranie i pobudzanie wychowanka poprzez kształtowanie “odżywczego” środowiska jego życia oraz rozwoju poprzez wychowanie w miłości.
A. Bruhlmeier wyróżnia w organizacji „odżywczego” środowiska dla rozwoju wychowanka następujące warunki:
Danie oparcia dziecku (punkty odniesienia przez porównanie z życiem związanych z dzieckiem osób i przez które jest ono w pewien sposób prowadzone.
Stworzenie mu emocjonalnego bezpieczeństwa (bezwarunkowe zaakceptowanie dziecka ze wszystkimi jego wadami i zaletami)
Zagwarantowanie mu spokoju (możliwość stałej , wewnętrznej koncentracji, aktywność w momentach ciszy)
Respektowanie dziecięcego świata (nie narzucanie dziecku naszego obrazu świata, przysłuchiwanie się dziecku)
Dostosowanie wystroju pomieszczeń do aktywności edukacyjnej dziecka (porządek i urządzenie klasy przeciwko „optycznemu” hałasowi i dekoracyjnemu kiczowi)
Pielęgnowanie wspólnoty (troska o wzajemną komunikację, wzajemne zrozumienie, czułą akceptację i zaufani
W centrum wychowania jako pobudzania i wspierania rozwoju ucznia sytuuje się miłość. To co motywuje człowieka do pozytywnego działania to jego rozwinięte, ukształtowane serce. W nim zakorzeniona jest wyższa natura człowieka, pozwalając mu na nabranie dystansu do samego siebie, do rzeczy czy innych istot.
Nawiązując do filozofii Pestalozziego , każdy nowo narodzony dysponuje gotowymi predyspozycjami i talentami, które w toku socjalizacji, wychowania i kształcenia umożliwiają mu ukształtowanie jego człowieczeństwa, we wszystkich sferach bytu.
PEDAGOGIKA NIEAUTORYTARNA
Pedagogia Thomasa Gordona, określana powszechnie mianem wychowania bez zwycięzców i bez pokonanych, opiera się na teorii równoważnych stosunków interpersonalnych między ludzmi, w tym także między dorosłymi a dziećmi czy młodzieżą. Każdy w tych relacjach musi być traktowany podmiotowo, z pełnym poszanowaniem jego praw i potrzeb. Podstawowym czynnikiem decydującym o tym, czy wychowanie i nauczanie młodego pokolenia będzie przynosić obu strono radość i satysfakcję, czy też rozczarowanie, ból i zniechęcenie, jest nawiązaniem przez wychowawców w kontaktach z partnerami czy podmiotami oddziaływań pewnego szczególnego stosunku oraz umiejętności dokładanego wsłuchaniu się w ich niewerbalne i werbalne komunikaty, by adekwatnie do ich zaoferować im to, czego w rzeczywistości potrzebują.
Cele wychowania Gordon wprowadza ze sposobu postrzegania dziecka uważając, ze jest ono człowiekiem ze wszystkimi ludzkimi cechami, uczuciami i reakcjami oraz uniwersalne wartości, które dają możliwość bycia wolnym, samookreślającym się podmiotem własnego istnienia. Dziecko nie stanowi bowiem własności rodziców, będąc odrębną wobec nich indywidualnością mając własne życie i swoją własną tożsamość, zdolność do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów, jest w stanie myśleć samodzielnie, prowadzić własną diagnozę problemu i poszukiwać konstruktywnego dla niego rozwiązania.
Wśród preferowanych przez Gordona celów wychowania można wyróżnić;
Autonomię, niezależność, twórczość, rozwój i relacje własnych możliwości
Samodzielność w radzeniu sobie ze swoimi problemami, do odpowiedzialności za siebie, do samokontroli i samooceny
Autoafirmację i poczucie własnej wartości
Autentyzm w wyrażaniu uczuć
Umiejętność współpracy z innymi, zdolność respektowania ich potrzeb, a przy tym niezapomnianie o własnych
Umiejętność samodzielnego samoograniczenia własnej swobody i wolności,
Wewnętrzne zdyscyplinowanie
Produktywność w realizowaniu życiowych możliwości
Naczelnym celem wychowania jest według Gordona szeroko rozumiany rozwój dziecka, który, nie powinien być podporządkowany jakimś zewnętrznym wobec jego natury ideałom czy wzorom, ale wynikać z własnego potencjału osobowego.
Kolejnym celem wychowania jest umożliwianie dziecku polubienia i zaakceptowania siebie oraz zdobycia poczucia własnej wartości.
Zdanie wychowania jest zatem zmiana dotychczasowych metod oddziaływań wychowawczych. Należy odstąpić od tych samych metod, które stosowały minione pokolenia rodziców oraz dokonać rewizji sposobu postrzegania dziecka. Konieczne jest wyjście poza dotychczasowe wyobrażenie o tym, co jest w wychowaniu możliwe czy pożądane.
NIE JEST JUŻ PRAWDĄ TO, ŻE DZIECKO;
nie jest jeszcze pełnowartościowym człowiekiem
jest złe z natury, to też trzeba je dyscyplinować i stosować wobec niego surowe kary cielesne
jest własnością rodziców, ich kontynuacją i jest dla nich najważniejsze
chce, by dorośli wyznaczali mu granice jego zachowań
buntuje się przeciwko rodzicom
NIE JEST PRAWDĄ TO, ŻE WYCHOWAWCY;
1, muszą być czymś więcej, niż zwykłymi ludzmi i mają w związku z tym obowiązek być czymś lepszym niż tylko ludzie
2. muszą być konsekwentni
3.muszą stanowić `'zwarty front'' w wychowaniu dzieci, być zgodni w swych uczuciach i posterowaniu
4.musza zawsze akceptować dziecko
5. mają prawo narzucać dzieciom swoją wolę i rozwiązania oraz muszą zwyciężać w relacjach z dziećmi, by nie zostać pokonanym
6.muszą przekazywać dzieciom swoją hierarchię wartości
7. są odpowiedzialni za przekazywanie kultury
8. powinni używać w stosunku do dzieci swojej władzy i autorytetu
Pedagogika gest alt
Naczelne cele tego nurtu:
Wprowadzenie jednostki do wykształcenia własnych umiejętności i zdolności
Poznawanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich rozwijanie
Dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć
Kształcenie stale od nowa konstytuujących się stosunków pomiędzy: dyscypliną a spontanicznością, zachowaniami wynikającymi z doraźnych potrzeb i hierarchicznych zachowań, swobodnym decydowaniem a odpowiedzialnością
Samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych
Społeczne zaangażowanie ze świadomością autoodpowiedzialności
Przyczynianie się do autonomii osoby
Doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania
Otwartość na „wymagania sytuacji”. Czyli zdolność i gotowość rozpoznawania oczekiwań i odpowiadających im zachowań
Rola wychowawcy w procesie kształcenia.: Pedagog powinien postrzegać i akceptować swoich wychowanków w całej pełni ich egzystencji jako równoprawne im jednostki ludzkie. Stosunki między wychowankami a wychowawcami muszą bazować na intersubiektywności, czyli na tym co zachodzi pomiędzy „zderzającymi się” dwoma osobowościami. Nie ma miejsce na podejście indywidualistyczne czy grupowe dla uczniów ale „bycie we dwoje” zasilane bogactwem tego, co dzieje się „tu i teraz”.
Wychowankowi daje to poczucie bezpieczeństwa, wspomaga go i pomaga odkrywać jego możliwości rozwojowe i osobliwości. Hasło przewodnie wychowawcy: Ja zapraszam do uczenia się.
Podejście holistyczne: traktowanie wychowanka nie tylko zgodnie z rolą ucznia ale tez dziecka, młodzieńca, brata, sąsiada czy kolegi do zabawy.
Przedstawicielami pedagogiki filozoficzno-normatywnej byli:
• Stefan Kunowski (1909-1977),
• Władysław Cichoń (1924-1987),
• Karol Kotłowski (1910-1988)
Podsumowanie:
K. Kotłowski - kontrowersyjna postać w naukach o wychowaniu w okresie PRL.
Pozwala aby istniały inne nauki, różne koncepcje pedagogiczne, gdyż nie ma jednej prawdy pedagogicznej.
Należy wybrać „złoty środek” spośród tych wszystkich nauk.
Pedagogika wywodzi się z filozofii. należy brać pod uwagę cały dorobek filozoficzny naszej cywilizacji.
Są trzy drogi postępowania w stosunku do dziedzictwa myśli pedagogicznej:
Jego przyjęcie i kontynuacja.
Odrzucenie ze względu na niezgodność z marksizmem filozoficznych i ideologicznych założeń.
Przezwyciężenie jego w płaszczyźnie filozofii marksistowskiej.
Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia wartości.
Wychowanie - integracja wychowanka wokół wartości; zgodne z wartościami.
Wychowanie musi wpływać na osobowość dziecka (intelekt, uczucia, wola).
Wychowanie musi być adekwatne do rozwoju.
Jest pewna określona hierarchia wartości, ale jednocześnie taka sfera zawiązana z indywidualnym, subiektywnym odczuciem.
Nie jest najważniejsze to, czym jest dziecko, ale czym może być i czym być powinno.
Wychowanie nie jest wszechmocne w żadnej ze sfer rozwoju dziecka (umysłowego, estetycznego, fizycznego, moralnego).
Cechy wychowania w chrześcijańskiej pedagogice personalno-egzystencjalnej:
człowieczeństwo - wychowanie jest
bowiem spotkaniem co najmniej dwóch
osób obdarzonych wielką godnością,
ma pomóc każdemu w odnalezieniu
i urzeczywistnieniu "najgłębszego ja",
2. permanencja - wychowanie trwa przez
całe życie, a nie tylko na jego początku
. inter i intraakcyjność - w sytuacji wychowawczej - wychowawca oddziałuje na wychowanka, a wychowanek na wychowawcę, a także zachodzą relacje z samym sobą czyli samowychowanie,
4. nieokreśloność - oddziaływania wychowawcze zachodzą w trudno określonych sytuacjach, zdarzeniach, muszą otwierać się na nowości (uczą pokory) przy równoczesnym zachowaniu równowagi, ugruntowaniu swojej wiedzy i systemu wartości,
5. transgresyjność - w relacjach z innymi i z samym sobą przekraczanie swoich trudności, ograniczeń - samego siebie, "Człowiek bowiem stale powinien przekraczać samego siebie, miarą zaś jego rozwoju jest nieskończoność" .
5 zasad, którymi powinien kierować się wychowawca:
1. Punktem wyjścia jest zrozumienie wychowanka, wejście w jego świat z zainteresowaniem i życzliwością; postawienie się na miejscu tych, których spotykamy.
2. Wychowanek nie jest kimś gorszym lub mniej wartościowym od wychowawcy. Wady i braki trzeba dostrzegać, ale nie można ich utożsamiać z wychowankiem. Trzeba odnaleźć w nim obraz Boga, który go kocha i mu przebacza
. W relacjach między wychowawcą a wychowankiem trzeba dążyć ku przyjaźni nie oczekując wdzięczności i przywiązania. Dać wychowankowi odczuć miłość bez zasłaniania Chrystusa, który kocha go najbardziej.
4. Proces wychowania to wsłuchiwanie się w wychowanka. Nie narzucanie i przymuszanie, lecz delikatna pomoc do budzenia zainteresowania Wartościami i poszukiwania ich aż do spotkania z Bogiem.
Nie oczekiwanie natychmiastowych wyników, lecz nadziei na przyszłość.
Wielka cierpliwość i atmosfera radości.
5. Celem jest dopomożenie wychowankowi w odnalezieniu jego miejsca w życiu i powołania ku dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej. Dążyć równocześnie trzeba do samowychowania siebie .
PSEUDO-WYCHOWANIE WEDŁUG JANUSZA TARNOWSKIEGO
Janusz Tarnowski w swojej długoletniej pracy wypracował własną pedagogię, w której stoi wyraźnie na gruncie personalizmu chrześcijańskiego wykorzystując tylko niektóre pojęcia egzystencjalizmu. Aby przedstawić swoje refleksje nad wychowaniem dzieci Tarnowski ukazuje najpierw kategorie pseudo-wychowania, do których zalicza:
. TRESURĘ - nakłanianie osób pod groźbą kary lub obietnicą nagrody do pożądanych sposobów zachowania się,
2. ADMINISTROWANIE - złagodzona forma tresury, ciągła nad kontrola, ocenianie, weryfikacja osoby w klimacie chłodu i oficjalności,
3. TRENING - stałe ćwiczenie określonych sprawności w wymiarze technicznym, nie obejmujące całej osobowości,
4. MORALIZOWANIE - słowna perswazja lub poza słowna sugestia zobowiązująca osobę do pożądanych zachowań,
5. KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI- zewnętrzne, przedmiotowe traktowanie całego człowieka, jako biernego obiektu, materiału czy tworzywa.
Tarnowski w swoich rozważaniach zaznacza, że wychowanie (w tym religijne) często nie porusza głębi osoby dziecka i młodego człowieka, aby zmienić go na trwałe. Brakuje w nim osobistego spotkania z Chrystusem, które zmieniłoby wychowanka. Spotkania takiego nie da się z góry zaplanować, jest to bowiem Boży dar. Trzeba jednak do niego przygotować.
Wychowanie, jako spotkanie ma dwa wymiary:
- wertykalny (pionowy) - odnoszący się do Boga, Chrystusa
- horyzontalny (poziomy) - ujawniający relacje międzyludzkie
W każdym człowieku jest bowiem dobro, piękno, Bóg. Religijności człowieka nie można pomijać, ponieważ jest ona jego naturalną dyspozycją.