Założenia i antropologiczne podstawy pedagogiki personalistycznej
ANTROPOLOGIA-zajmuje się zmiennością cech człowieka w czasie i przestrzeni.
Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną, stanowiącą połączenie elementów materialnych(ciało) i pozamaterialnych(dusza).W naturze człowieka wyodrębnia się dwa poziomy bytowe:
Życie biologiczno-wegetatywne (włącza nas w widzialny świat materialny)
Życie psychiczno- duchowe (wykraczamy poza świat materialny)
Istnienie i rozwój człowieka jako osoby, czyli jego wymiar istnienia możemy podzielić na:
Rozumność i wolność-wg J.Maritain wyróżnia w naturze ludzkiej dwa wymiary:
-materialną jednostkowość , która czyni z człowieka częścią przyrody
- niematerialna osobowość wskazuje na życie umysłowo-duchowe i transcendencję przyrody (z łac. transcendens – przekraczający; istnienie na zewnątrz, poza czymś). Na ten duchowy wymiar człowieka jako osoby wskazuje rozum i wolność.
Osobowy wymiar człowieka przejawia się w działaniu: intelektualnym poznaniu i zdolności do samokierowania sobą autodeterminacji.
Zdaniem J.Maritaina błędem współczesnego społeczeństwa jest brak rozgraniczenia dwu typów wolności:
Wolność wyboru- jest wolnością zewnętrzną, pomijającą lub pomniejszającą rolę wolności wewnętrznej człowieka co w rezultacie pomija kwestię odpowiedzialności człowieka
Wolność zewnętrzna- od przymusu jest niezbywalnym prawem człowieka
Wolność wewnętrzna- zdaniem J.Maritaina prawdziwą wolność wewnętrzną można osiągnąć jedynie poprzez miłość. Taka wolność to umiejętność samokierowania sobą, poczucie odpowiedzialności za życie swoje i innych ludzi.
Wewnętrzność osoby
Romano Guardini teolog i filozof ilustruje trzy poziomy osobowego istnienia człowieka, którymi są:
Osoba jako nade wszystko „forma” tzn. rozpoznawalna jako kształt wśród innych
Drugi poziom zjawiska „osoba” jest reprezentowany przez indywidualność stanowioną już przez wewnętrzność
Trzeci poziom to osobowość, tutaj osoba okazuje swoją wewnętrzność przez samoświadomość, wewnętrzność osoby wyrażą poprzez wolność
Interpretacja osoby przez Guardiniego zadaje nam pytania:
Co to jest osoba?
Osoba jest istnieniem uformowanym na podstawach wewnętrznych, zdeterminowanych przez ducha i w nim działającym.
Kto to jest?
„Ja” tzn. istnienie w duchu. Wewnętrzne, twórcze, jeśli jest w sobie i dysponuje sobą. Struktura wewnętrznej osoby należy do samej siebie, przynależy sobie i nie może być posiadana przez innego.
Dialogiczność istnienia osobowego
Zakłada rzeczywistość osobową na wszystkich poziomach(od cielesnego i materialnego aż do zmysłowego, biologicznego i psychologicznego). Uznaje rzeczywistość środowiska, w którym dokonuje się osobową egzystencję, które również ma swoje znaczenie dla rozwoju. W pedagogice personalistycznej można jedynie w sensie metaforycznym mówić o wychowaniu przez środowisko lub za pośrednictwem środowiska (otoczenia), które tylko wychowuje.
Wychowanie i nauczanie według personalizmu
Podstawową cechą życia człowieka jest jego rozwój. Zdaniem R. Guardiniego- pozwala człowiekowi na pełniejsze wyrażenie swojej istoty .Jest podstawowym rozwojem, preferowaniem tego, co lepsze, dążenia do siebie lepszego. Wyzwala ukierunkowany proces rozwoju z samego siebie.
W tym kontekście możemy próbować zdefiniować wychowanie według personalizmu, którą dobrze opisuje J.Tarnowski : „wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie”.
Cele wychowania według personalizmu
Pozycja człowieka w świecie nie może być pozostawiona tylko na bazie rozwoju naturalnego. Pedagogika podejmuje wysiłek określenia podstawowych kierunków i celów wychowania, które są osiągalne po spełnieniu zadań wychowawczych. Pedagogika należy do tych nauk, która obejmuje wszystkie obszary istnienia. Stan doskonałości człowieka jest możliwy poprzez stopniowania doskonalenia, przyswajania sobie cech osobowych( nabywanie cech i sprawności).
„Introcepcja wartości”= ”introcepcja celu obcego”, czyli uznanie go za własny .Człowiek jest podstawową wartością i jest otwarty na nowe cele.
Najważniejszym celem wychowania jest podmiot( wychowanek), który ma wzbudzić osobę u wychowanka. Wychowanek nie jest istotą, którą trzeba napełnić wiedzą ani do ćwiczeń, tylko należy go „wzbudzić”.
Możemy wiec wyróżnić trzy podstawowe linie(dziedziny) rozwoju wychowawczego:
Wychowanie fizyczne
Wychowanie intelektualne
Wychowanie moralne
Jednak one nie ujmują w całości człowieka, ponieważ potrzebne są też jeszcze wychowanie społeczne i wychowanie religijne.
Personalizm podkreśla wartości w wymiarze indywidualnym, wartości wspólnego charakteru życia i wychowania, głównie obejmuje problem „dobra wspólnego”. Nie możemy wymagać od człowieka rezygnacji z przekonań, z zasad etycznych wbrew jego sumieniu. Obowiązkiem człowieka jest osiągnąć cel społeczny, a społeczność powinna mu pomagać w osiąganiu jego osobistych celów. Personalizm uznaje wartość dobra wspólnego za podstawę życia społecznego, ale jednocześnie podkreśla, że nie możę ono naruszać dobra człowieka jako osoby.