ANTROPOLOGICZNO – KULTUROWE PODSTAWY PEDAGOGIKI. PEDAGOGIKA JAKO NAUKA O KULTURZE. ANTROPOLOGIA KULTURY I PEDAGOGIKA – PŁASZCZYZNY I FORMY WSPÓŁPRACY.
„Humanistyczne i antropologiczne rozumienie kultury - kontrowersje” - IRENA WOJNAR [w:] Janusz Gajda, Pedagogik kultury w zarysie, wydanie 2, Oficyna Wydawnicza „Impuls” i Wyższa Szkołą Pedagogiczna ZNP, Kraków 2006, s. 307-317
Brak jasności w odróżnieniu kultury w sensie humanistycznym i kultury w ujęciu antropologicznym w Raporcie Światowej Komisji do spraw Kultury i Rozwoju pod redakcją Javiera Pereza de Ciellar.
Humanistyczne rozumienie kultury
Antropologiczne rozumienie kultury
Świat po II wojnie światowej, przemiany, umacnianie się różnicowania się świata w szerokiej perspektywie kulturowej. Wsparcie w dziedzinie tzw. polityki kulturalnej ze strony UNESCO.
Ujednolicenie i przyjęcie definicji kultury podczas Światowej Konferencji w 1982r.
Światowa Dekada Rozwoju Kulturalnego, jej cele proklamowane na lata 1988 – 1997
Pojawienie się nowych sposobów myślenia o kulturze – nowy status kultury i jej dwa rozumienia
Podwójna perspektywa twórczości
Dostrzeżenie związku między kulturą a kształceniem człowieka – Genewa 1992r.
Propozycje edukacyjne
Rozszerzenie koncepcji kultury o wartości kultury moralnej
Sposoby realizacji edukacji kulturalnej w duchu wielokulturowości
ODRÓŻNIENIE KULTURY W SENSIE HUMANISTYCZNYM I KULTURY W SENSIE ANTROPOLOGICZNYM
Amerykański antropolog kultury Marshall Sahlins dostrzegł brak jasności w odróżnieniu kultury w sensie humanistycznym i kultury w ujęciu antropologicznym. Wieloznaczność tego pojęcia stała się podstawą trudności natury teoretycznej w pracach Światowej Komisji do spraw Kultury i Rozwoju.
Występują różne możliwości powiązań czy rozbieżności między konsekwencjami pedagogicznymi wywodzącymi się z sygnalizowanej przez Sahlinsa sprzeczności między dwoma odmiennym rozumieniami kultury.
HUMANISTYCZNE ROZMIENIE KULTURY
stanowiło podstawę pedagogiki kultury, znanej i akceptowanej w Polsce i w Europie w latach międzywojennych.
Pedagogika kultury odwołuje się do koncepcji człowieka jako istoty kulturalnej, uczestniczącej w procesie przeżywania i tworzenia wartości;
wychowanie zatem miałoby polegać na przygotowaniu ludzi do czynnego i twórczego udziału w życiu kulturalnym przez wprowadzenie ich w świat wartości ponadindywidualnych, obiektywnych, rozwinięcie ich sił duchowych, wpojenie im wzniosłego ideału kultury. Temu celowi miało służyć kształcenie.
ANTROPOLOGICZNE ROZUMIENIE KULTURY
stało się podstawą i siłą napędową licznych poczynań także pedagogicznych, rozumienie to posiada co najmniej dwa wielkie nurty tradycji.
Pierwszy z tych nurtów związany jest z genezą i rozwojem antropologicznych badań, określanych jako badania antropologiczno – społeczne czy antropologiczno kulturowe podjętych w końcu XIX wieku, a konkretyzowanych w postaci studiów nad zróżnicowaniem ludzi i bogactwem wytwarzanych przez nich wartości.
W świecie po II wojnie światowej dokonały się zasadnicze przemiany,
likwidacja imperiów kolonialnych,
narodziny w całym świcie kolejnych niepodległych państw narodowych
zadecydowały o nowym zupełnie obliczu świata. Poczucie lokalnej tożsamości kulturalnej zdecydowało w wielu krajach np. Brazylii i Meksyku o poszukiwaniu własnych dróg edukacyjnych, rozwoju na miarę lokalnych potrzeb.
Umacniało się różnicowane świata w szerokiej perspektywie kulturowej wspomagane przez kolejne konferencje organizowane przez UNESCO w dziedzinie tzw. polityki kulturalnej.
W 1982r. podczas Światowej Konferencji na temat kultury przyjęto taką następującą definicję kultury „Stanowi ona zespół cech wyróżniających o charakterze duchowym i materialnym, intelektualnym i afektywnym, które właściwe są społeczeństwu i grupie społecznej. Takie ujęcie obejmuje więc przede wszystkim sposoby życia i wytwarzania dóbr materialnych i symbolicznych, system wartości, wierzenia i poglądy. Z uwagi na estetyczną rolę sztuk pięknych i literatury kultura stanowi podstawę żywotnych sił każdego społeczeństwa, narzędzie jego trwałości i odnowy”
W 1986r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych proklamowało na lata 1988 – 1997 Światową Dekadę Rozwoju Kulturalnego określając cztery jej cele:
Uznanie kulturowego wymiaru rozwoju
Umocnienie i wzbogacenie odrębności kulturowych
Rozszerzenie uczestnictwa ludzi w kulturze,
Rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziadzinie kultury.
Dyskusje wokół programu Dekady przyczyniły się do zasygnalizowania nowych sposobów myślenia zarówno o kulturze jak i o rozwoju. Podkreślano iż rozwój nie może pojmowany, jedynie w kategoriach postępu technicznego i wzrostu ekonomicznego, lecz także jako zespół działań zmierzających do zapewnienia społeczeństwu lepszego życia, pogłębiania odrębności kulturowych, otwarcia na odmienności innych kultur. Dowodzono, iż zasadnicze znaczenie dla wszelkich przedsięwzięć innowacyjnych mają czynniki kulturowe.
W świetle dyskusji nad nowy statusem kultury, pojawiły się dwa jej rozumienia:
W odniesieniu do dziedzictwa, trwałości dokonań
W odniesieniu do bogactwa kreatywności ekspresyjnej
Tak więc twórczość ujawnia się w podwójnej perspektywie:
Jako tradycyjne określenie cennych dokonań
jako dyspozycja charakteryzująca nie tylko wybitne jednostki, ale także wszelką aktywność innowacyjną i odrębną.
W roku 1992 w Genewie dostrzeżono ważność związku miedzy kulturą a kształceniem człowieka, kulturą pojmowaną jako instancja edukacyjna i kształceniem umożliwiającym dostęp do kultury. Dowodzono iż kultura ma uwrażliwiać na wartości estetyczne, moralno – społeczne, intelektualne; budzić szacunek dla dziedzictwa, a jednocześnie stymulować kreatywności i ekspresję; pogłębiać poczucie ciągłości i trwania, a jednocześnie otwierać ku dalszemu wzbogacaniu..
Propozycje edukacyjne
Lokalna edukacja czy raczej edukacje międzykulturowe zdominowane przez zasadę pluralistycznej akceptacji prowadzą do zanegowania wzbogacających oddziaływań pedagogicznych.
W Raporcie cytowanym na początku niekwestionowana akceptacja kulturowej różnorodności świata a więc zasady pluralizmu istniejących wartości prowadzącej do szerokiej tolerancji, została uzupełniona o propozycję zbudowania podstawy wspólnych wartości etycznych. Rozszerzenie koncepcji kultury o wartości kultury moralnej – stworzenie tzw. etyku uniwersalnej.
Etyka ta miałaby nawiązywać do podstawowych pytań jakie znajdują się w samej istocie kultury:
Kim jesteśmy? ,
Jak kształtujemy nasze stosunki z innymi ludźmi i całą ludzkością ?, jaki jest cel naszego istnienia?.
Inspiracje możliwych odpowiedzi znajdują się w korzeniach różnych kultur, w intelektualnych i emocjonalnych doświadczeniach różnych jednostek, w historycznej pamięci i w duchowych podstawach wyboru.
Jak zauważył B. Suchodolski tradycyjna pedagogika kultury po drugiej wojnie światowej stopniowo zaczęła przekształcać się w problematykę społecznych wartości kultury, ujawniając nowe obowiązku dla edukacji kulturalnej. Zakres tej edukacji Suchodolski określa jako
wzmacnianie poczucia tożsamości narodowej,
pogłębianie uniwersalnej wspólnoty między ludźmi.
Lata dziewięćdziesiąte przynoszą dalsze rozszerzanie idei edukacji kulturalnej w duchu międzykulturowości i kształcenia obywatelskiego.
Sposoby realizacji edukacji kulturalnej w duchu wielokulturowości są ważne i potrzebne w praktyce. Sprzyjają im coraz liczniejsze spotkania i podróże, możliwość turystyki kulturalnej, filmy wydawnictwa, reprodukcje. Ważne staje się poznawanie innych ludzi, ich sposobów życia i zewnętrznych zachowań, a zwłaszcza umiejętność odczuwania ogólnoludzkiego wymiaru ich życiowej kondycji, a więc zachowanie wspólnotowe i współdziałanie przezwyciężanie niechęci, agresji, konfliktów.