CZŁOWIEK I PRZYRODA
panujący wpływ środowiska
różnice środowiska naturalnego - cechy fizyczne regionu ( gł. warunki klimatyczne)
→wygląd / sposób życia ludzi / eliminacja nieprzystosowanych
teoria Huntingtona
DETERMINIZM GEOGRAFICZNY - niewystarczający do wyjaśnienia różnic
Angola: Hima - hodowcy + Iru - rolnicy
Arizona: Nawaho -myślistwo ->pasterstwo + Hopi - rolnictwo
względna niezależność człowieka od środowiska
←wysoki stopień ruchliwości / wynalazczość / zdolności - mowa - zapożyczenie pomysłów
ROLA ŚRODOWISKA NATURALNEGO
wytyczanie ogólnych granic możliwości życia ludzi
Australia / Kalahari - Buszmeni / Eskimosi: udane przystosowanie do trudnych warunków, ale niski poziom życia
determinant przyjęcia określonej formy kultury materialnej
Australia: nagość, brak solidnych domów, koczowniczy tryb życia
Eskimosi: ubranie, brak rolnictwa
Hopi: system głębokiego sadzenia roślin, osłona od wiatru; zbiorniki, kanały na wodę
wytyczenie ogólnych granic dla postępu + dostarczanie surowców do zaspokojenia potrzeb człowieka →ubiór
Eskimosi: skóry zwierząt, gł. fok
Polinezyjczycy: surowce roślinne
Tahiti: kora papierowa morwy
Maorysi: plecionki z włókien lnu
wpływ na rozwój form życia kulturalnego o subtelnym charakterze
→obrzędy religijne
Nowy Meksyk + Arizona: Pueblo - wywoływanie deszczu
człowiek = CZYNNIK GEOMORFOLOGICZNY →wpływ na otocznie, środowisko
wniosek, konkluzja
KULTURA = NADRZĘDNY CZYNNIK POSTĘPOWANIA LUDZKIEGO
różnica stopnia ≠ rodzaju - zdobycze nauki stosowanej a osiągnięcia prymitywnych plemion
społeczności prymitywne - wiedza naukowa i technologia / narzędzia w starciu ze środowiskiem
Australia:
wiedza przyrodnicza
wykorzystanie produktów ubocznych (kangur: mięso - pokarm; kości - narzędzia v szpilki; pazury - bijou; tłuszcz - farba; ścięgna wiązanie włóczni)
wiedza zakresu mechaniki (bumerang / włócznia)
złożona organizacja społeczna
materialna strona życia ludzkiego
zaopatrzenie w pożywienie - element integralny
POŻYWIENIE
funkcje
→biologiczna: zaspokojenie głodu / dostarczenie energii
→socjologiczna:= środek wyrażania i utrzymywania danych stosunków społecznych
uwarunkowania
zaopatrzenia w pożywienie (bezpośrednio)
procesu budowy i odnowy organizmu (pośrednio)
◄=CZYNNIK GEOGRAFICZNY
kwestia ilości pokarmu
teoretycznie poniżej minimum egzystencji
okresowe wahania ←pora roku
Zambia (d. Rodezja Pn.): Bemba - 8 miesięcy - 60% normy / braki w porze deszczowej, gdy prace polowe →spadek plonów →głód
Złote Wybrzeże: Tallensi - brak oszczędności podczas święta plonów / wartość społeczna + obrzędowa > wartość ekonomiczna + odżywcza
kwestia JAKOŚĆ POKARMU
koncepcja powrotu do natury - wątpliwości
proporcje składników
różne w różnych społecznościach
Australia: niedobory wody →żaby
monotematyczna dieta
plemiona rolnicze
Bemba: podstawa - proso →brak witaminy C; tłuszcze; białko
plemiona myśliwskie:
Eskimosi podstawa - mięso →małe ilości węglowodanów (ew. mchy, jagody, krew zwierząt)
dodatki = uzupełnianie diety
Bemba: mrówki, szarańcze, gąsienice (Fe, P)
Afryka: piwo (witamina C + B)
plemiona rolnicze: przyprawy (tłuszcze)
rozwiązanie problemu okresowego głodu
→JEDZENIE ZIEMI ( sole mineralne)
specjalne gatunki
Australia: glina z brzegów rzek / sucha z kopców termitów
Papua
Gujana Brytyjska Otomakowie - glina mulista, gładka, miękka
Kenia, Tanganika, Nigeria: jadalne glinki
Bemba: kobiety ciężarne + dzieci
pokarmy pozornie podobne ≠ identyczne składniki
Kenia: Kikuyu - kukurydza + proso białe
Zambia: Bemba - proso białe 16 × Ca prosa Kikuyu
◄= CZYNNIKI SPOŁECZNE
szczególne poglądy na dietę gł. podstawa wyżywienia
W - y Salomona: Tikopia - taro (korzeń ≈ ziemniak)
Bemba - proso
Tallensi - kasza jaglana
obojętność v odraza do niektórych rodzajów jedzenia
W - y Salomona: Tikopia - węgorze, ptaki (← religia) / rekin głębinowy
tradycyjne zakazy
ceremoniał pogrzebowy + żałoba (bliscy zmarłego)
◄= CZYNNIKI GOSPODARCZE
stopień zamożności
Sri Lanka: biedni - krowy niedojone / utrzymywanie dla potomstwa / woły pociągowe / nawóz / cena
handel z innymi społecznościami w celu uzupełniania niedostatków pożywienia
Afryka Środkowa: handel solą
kontakt ludów prymitywnych z cywilizacją zachodnią
KLASYFIKACJA
kryterium: sposoby zabezpieczenia pożywienia
I. zbieracze/ myśliwi/ rybacy
podtypy
Eskimosi: myśliwi + rybacy
Malaje: Negrytosi - zbieracze
II. pasterze
III. rolnicy
podtypy ze względu na narzędzia i technikę uprawy
kopaczka kijowata / ≈radło / pług
IV. rzemieślnicy
podział umowny, uproszczenie
(ze względy na główne zajęcie gospodarcze / techniki / sposoby produkcji pożywienia)
WNIOSKI z analizy pożywienia:
ludy prymitywne:
głęboka znajomość swego środowiska naturalnego
rozwój pomysłowych metod rozwiązywania problemów
odpowiedni zespół narzędzi = wykorzystanie posiadanych wiadomości + technik
PRZYKŁADY:
Zjawisko miejscowego rolnictwa Afryki Wschodniej
na podstawie studium gleb wegetacji i uprawy roli
SYSTEM LEŚNY - płaskowyż północny
chitemene: karczowanie na terenie większym niż zaplanowana uprawa →stosy / kopce → palenie → zniszczone chwasty + gruba warstwa popiołu
zboże: gł. Eleusine coracana / maniok / słodkie ziemniaki
3 - 6 lat ( 3 lata Kaonde - prosta forma)
niska wydajność ziemi
SYSTEM ŁĄKOWY - środkowa Kalahari
uprawa ogrodowa w stepie = podstawa
różnorodne rodzaje gleb ( niższe warstwy - wilgoć)
związek: rodzaj ogrodu - ziemia - stopień wilgoci
typy ogrodów
szerokie grządki - kukurydza / eleusine coracana
grządkowy wąski - rośliny okopowe
nienawodniony - rośliny mieszane (pora deszczowa)
z tamą - uprawy mieszane
z tamą / drenowany - zimowa kukurydza / taro
zalany stojącą wodą - kukurydza zimowa
brzeg rzeki - kukurydza siana zimą
pięć ostatnich typów - uprawa nieprzerwana
miejsca na ogrody - określenie ← trawa - wskaźnika( rodzaj + wielkość = możliwości gleby)
Lozi - lista traw
WNIOSKI:
Afryka:
ścisły związek ludzie - środowisko naturalne
pomysłowość mieszkańców
zapożyczanie technik między plemionami (warunki: tradycja - lekceważenie np. dobrych drzew + czynniki kulturowe)