PRAWO PRYMITYWNE, College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA


PRAWO PRYMITYWNE - Jacek Kurczewski

Rozdział 2 - Kontrola zachowań w społeczeństwach najprostszych.

Kontrola społeczna:

ustanowienie wzorca -> przekazanie wzorca -> porównanie zachowań ze wzorcem -> reakcje koryguące

W naszym społeczeństwie istnieją różne funk­cje społeczne i organizacje zajmujące się kon­trolą zachowań jednostek i grup. Działalność różnych kontrolerów jest uregulowana przez obowiązujące prawo, które niekiedy nakazuje (wykrywanie prze­stępstw), niekiedy zezwala (dobrowolne wizyty u lekarza), a niekiedy zabrania (wścibstwo są­siadek ingerujących w czyjąś sferę prywatno­ści) kontroli zachowań jednostek.

Chcielibyśmy zobaczyć obecnie, jak jest to uregulowane w społecznościach, w których nie tylko nie ma władzy państwowej, ale brak jest takich prostych form władzy, jak instytucja wo­dza, sądu plemiennego czy stowarzyszenia wo­jowników. Interesują nas społeczeństwa naj­prostsze, tj. spełniające jednocześnie dwa wa­runki: 1) opierające byt materialny na przyswa­janiu sobie poprzez łowiectwo oraz zbieractwo gotowych wytworów natury i 2) proste organi­zacyjnie, bo istniejące przede wszystkim w formie społeczności lokalnych złożonych z po­szczególnych grup rodzinnych i pozbawionych zinstytucjonalizowanej władzy.

Czy w najprostszym typie społeczeństw ludzkich spotykamy się z Ładem Świadomym, a nie wynikającym tylko z identyczności prze­żyć, doświadczeń i zachowań wszystkich uczest­ników społeczeństwa z osobna, tj. z Ładem Me­chanicznym? Czy istnieje tam zjawisko kontroli zachowań (w szer­szym sensie) przez otoczenie, a jeśli tak, to ja­kie są jej formy i jakie warunki?

Istnieje moż­liwość uporządkowanego współżycia i współ­działania ludzkiego w warunkach braku nad­rzędnej struktury przymusu. Brak przymusu powodu­je, że u podstaw naturalnego współżycia społecz­nego trzeba szukać innych powodów niż ścisła_ kontrola publiczna oparta o władzę - jakie są te powody?

Wniosek: u niektórych ludów na naj­prostszym poziomie organizacji podstawową jednostką współdziałania zbiorowego jest grupa lokalna nie oparta o zasadę pokrewieństwa

ALE: rodzina nuklearna lub szersza struktura rodowa nie jest w ogóle pozbawiona zna­czenia. Wydaje się, że życie polityczne i prawne tych społeczeństw rozgrywa się w warunkach konfliktu między zasadą lojalności wobec krew­nych a potrzebą istnienia, prowadzącej wspól­nie działalność gospodarczą, grupy lokalnej. Tam, gdzie ród nie ma charakteru lokalnego, rodzina posiada pewną określoną autonomię działań, której nie sposób naruszyć wprost przez działanie publiczne

RODZINNE I LOKALNE SYSTEMY PRAWNE:

Eskimosi Nunamiut: 2 razy do roku podczas polowania laczyli się w hordy, na których czele stawal UMEALIK - kierownik zbiorowych polowań, który również organizował obronę przed nieprzyjaciółmi i utrzymywał we­wnętrzny ład w grupie (powinien wyróżniać się bogactwem materialnym, umiejętnościami ło­wieckimi, szczodrobliwością w rozdawaniu ży­wności i używanego ubrania potrzebującym, ugólną mądrością i sprytem w transakcjach z obcymi oraz połączoną z samoopanowaniem pewnością siebie); istanialy 2 szczeble organizacji - rodzina rodowa i lokalna, wykraczająca ponad zakres bezpośrednich więzi po­krewieństwa. W rodzinie pod­stawowej i poligynicznej ład wewnętrzny utrzymywany był przez silną władzę ojca (mę­ża); w rodzinie rozszerzonej, obejmującej kilka rodzin podstawowych — przez mężczyznę ze starszego pokolenia. Wewnątrz rodziny podstawowej i poligynicznej pozostawały wszystkie sprawy małżeńskie, a więc cudzołóstwo, rozwód itd., oraz dyscypli­na wychowawcza wobec dzieci. Rodzina rozsze­rzona nie wtrącała się do tych problemów, uwa­żając je za mniej ważne i nie stwarzające zagro­żenia dla porządku publicznego. Rodzina rozsze­rzona i horda zajmowały się natomiast sporami ekonomicznymi i wykroczeniami przeciwko cu­dzemu mieniu. Recydywizm w popełnianiu różnych wykroczeń, zabójstw, naruszeń reguł łowieckich przekazywano do osądzenia przy­wódcy hordy. Przy braku sformalizowanych insty­tucji politycznych przedsięwzięcie zbiorowe wymagało wyposażenia przywódcy w pewne pre­rogatywy, pozwalające mu na decydującą rolę w utrzymywaniu ładu społecznego, chociaż nie było to formalne uznanie jego władzy

PRZYWÓDZTWO:

Profil władzy indywidualnej

.

Ani u Andamańczyków, ani u Eskimosów, ani u Pigmejów, ani u Nambikwara za­jęcie wpływowej pozycji w grupie lokalnej nie może być utożsamione z posiadaniem przez tę osobę władzy w sensie możliwości narzucenia własnej woli wbrew zdaniu grupy czy pojedyn­czych jej członków.

Profil władzy starszyzny

O władzy można natomiast mó­wić w przypadku rady starszych. Taka rada występuje np. u Alawów, gdzie „Starzy" wzbudzają grozę i posłuch, wydają nkazy składowym grupom i poszczególnym jed­nostkom.

Profil polityczno-sakralny, związany z funkcją szamana.

Bardziej rozwinięty u Eskimo­sów, Australijczyków, Algonkinów i Athabasków. U Eskimosów i Australijczyków szaman działa indywidualnie i może zapewnić sobie dość duży posłuch, powo­łując się na siły nadprzyrodzone. Wpływowy szaman może za­żądać spowiedzi, może rozłączyć małżeństwo, zażądać dLi siebie kobiety, nałożyć określone tabu na jednostkę. Uprawnienie te mogą być jed­nak od niego odkupione przez członków społecz­ności lokalnej. Czasem nieposłuchanie się sza­mana powoduje banicję.

E. R. Service wielokrotnie używa terminu charyzmatyczny aby określić typ władzy w społecz­nościach zbieracko-łowieckich. Jednak nie wydaje się to słuszne, ponieważ charyzma oznacza pewną cechę osobowości jednostki, na mocy której jednostka ta wyodrębnia się od zwy­kłych ludzi i uważana jest za posiadacza nad­przyrodzonych, nadludzkich lub przynajmniej niezwykłych mocy lub wartości. Ta definicja od­nosi się raczej do proroków i bohaterów, czaro­dziejów i demagogów, uzdrowicieli i szarlata­nów, przywódców tłumów. Słowo „przywódca", zgodne ze zwięzłym określeniem R. Bierstedta — „Przywódca może tylko prosić, władza może wymagać..." — wydaje się być tu znacznie bardziej na miejscu.

Dwa profile strukturalne kierownictwa grupy lokalnej: 1) jednostka przywódcza— głowy rodzin — inni; 2) starsi jako rada głowy rodzin nuklearnych — inni.

REAKCJE NA ZBRODNIE:

Sytuacje, w których dochodzi do głosu tak czy inaczej wyrażona sankcja grupy społecznej lub jej delegata, można z grubsza uporządkować następująco: jest jednostka A, która wykonuje szereg czynności nakierowanych na siebie, na innych członków grupy, na jej materialne i spo­łeczne otoczenie. Do reakcja grupy dojdzie, jeśli A naruszył swym zachowaniem jakąś usankcjo­nowaną w tym względzie regułę. Spośród zacho­wań A względem innej jednostki B niektóre z nich wywołują reakcję ze strony grupy i to niezależnie od oceny wyrażonej przez B. Tak np. kazirodztwo wywołuje reakcję negatywną niezależnie od tego, czy zostało dokonane ze zgo­dą partnera, czy też na nim wymuszone, nieza­leżnie od tego, czy czuje się on (ona) z tego po­wodu poszkodowany, czy też nie. To nie wy­czerpuje jeszcze wszystkich możliwości. Niektó­re spośród pozostałych zachowań mogą być przez B ocenione ujemnie i wówczas może dojść do sporu między dwiema jednostkami, otwiera­jącego nową sekwencję zachowań. Wobec pew­nego typu sporów może znów zaistnieć jakaś społecznie sankcjonowana reguła postępowania, której naruszenie przez jedną ze stron wywoła odpowiednią reakcję grupy, mimo że nie jest ona bezpośrednio zainteresowana meritum kon­fliktu.

ZEMSTA:

Można powiedzieć, że zem­sta jest czynnością normalną, usprawiedliwioną moralnie z punktu widzenia szerszej społecz­ności lokalnej. Natomiast inaczej sprawa się przedstawia, jeżeli wziąć pod uwagę istnienie znacznej autonomii „politycznej" poszczegól­nych grup rodzinnych. Na poziomie rodziny nu­klearnej czy też rozszerzonej, zemsta może być obowiązkiem nie tylko moralnym, ale popartym w razie jej niewykonania sankcjami ze stromy pozostałych krewnych.

POJEDYNEK PUBLICZNY: (może ale nie musi zastapic krwawa zemste)

Rola auditorium - świadek zwycięstwa, wypowiada się jednocześnie, czy walka była czysta, czy pro­wadzono ją zgodnie z przyjętymi regułami, przyznanie zwycięstwa jednej ze stron

Określenie zwycięzcy -1) gdy nie jest wyraznie widoczne kto ma racje - stopień rozweselenia audytorium, dowcip czy złośliwość stron, przewaga fizyczna czy trafienie oszcze­pem decydują o wyniku sporu; 2) gdy wiadomo kto ma racje - wtedy zwycięża nie ten, który wygral spor, ale ten który miał racje; Sympatia do jednej ze stron, która może być wzmocniona lub wywołana przez jej dobre technicznie działanie w walce, odgrywa bowiem w tych kulturach za­sadniczą rolę w ocenie bliźnich. Stąd zawsze zwycięża ten, kto jest dodatnio oceniony przez opinię publiczną.

KONTROLA NADPRZYTRODZONA - rola wiary:

Systemy wierzeń innych społeczności przedpaństwowych są dość zbliżone do systemu Semangów. W każdej społeczności pojawia się po­trzeba nawiązania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym. W różnych kulturach nieco od­miennie kształtują się cechy, jakim musi odpo­wiadać jednostka trudniąca się mniej lub bardziej „zawodowym" pośrednictwem pomię­dzy społecznością a bóstwem. W grupach łowiecko-zbierackich status szamana i status przywódcy nie są ze sobą skorelowane. Obser­wując rozwój społeczeństw przedpaństwowych widzi się dwa kierunki powiązań między insty­tucją szamana a instytucją przywódcy. Może dojść do sakralizacji wodzów bądź też do wy­tworzenia odrębnego profilu strukturalnego, w którym kapłani sprawują samodzielną kontrolę nad zachowaniami jednostek.

Kontrola nadprzyrodzona może się opierać o trzy formy mechanizmów empirycznych:

1) psychologiczny - np. przekonanie, które każde nie­powodzenie życiowe każe traktować jako karę sił wyższych i odpowiednio do tego następuje modelowanie swojego zachowania.

2) działanie społeczne - np. jurysdykcja Molimo u Pigmejów:

3) działanie społeczne pojawia się dopiero w pewnym stadium procesu naruszania i przy­wracania równowagi w stosunkach ze światem nadprzyrodzonym - zabójstwo u Semangów

PRZEKAZYWANIE REGUL:

Całość reguł zawartych w systemie kulturo­wym, tak przecież homogenicznym u ludów zbieracko-łowieckich, jest przekazywana jed­nostkom w procesie wychowania, który czasem tylko przybiera formy inicjacji, charaktery­stycznej dla nieco bardziej rozwiniętych lu­dów. Wiek stanowi obok płci jedno z pod­stawowych kryteriów zróżnicowania przywile­jów i obowiązków społecznych] i wydaje się być kryterium pierwotnym o biologicznym charakterze. W żadnym z omawianych społeczeństw nie daje się zauważyć występowanie reakcji pu­blicznej, kulturowo uregulowanej, wobec osob­ników wedle danej kultury jeszcze nie uspołecz­nionych. Proces wdrażania informacji o regu­łach kulturowych przyjmuje w odniesieniu do osobników niedorosłych postać procesu uczenia znanego z psychologii społecznej

ZASADA GRADIENTU REAKCJI PUBLICZNEJ:

Przyjmuje ona dwie postacie. W pierw­szej, pewna ilość naruszeń reguł wyzwala sank­cję zbiorową, i tak jest np. u Eskimosów w przypadku niepoprawnego kłamcy, zabójcy czy świętokradcy. Drugą postacią jest naruszenie szczególnie ważnych wedle opinii publicznej za­kazów. Ważności tych zakazów niepodobna oce­niać wedle kryteriów obiektywnych. Pewne po­zornie drugorzędne zakazy mogą mieć w ukła­dzie symbolicznym danego społeczeństwa dużo większe znaczenie, niż się to wydaje obserwa­torom (zależnie od koncepcji sacrum i towarzy­szących jej atrybutów).

U podstaw działania prawa gradientu reakcji publicznej leży pewna zasada wyższego stop­nia. Może ona być zasadą niesformułowaną bez­pośrednio w systemie kulturowym, a wynikać z faktycznych konieczności współpracy gospo­darczej, społecznej i ceremonialnej w ramach grupy lokalnej. Jej działanie daje się zauważyć najwyraźniej w stosunku tubylców do sporów między członkami grupy. Aczkolwiek krwawa zemsta czy inne formy bezpośredniej, często nieuregulowanej, interakcji są początkowo przy­jętym sposobem rozwiązywania konfliktów, tym niemniej na pewnym etapie zaostrzenia się sporu dochodzi do mniej lub bardziej uregulo­wanej interwencji grupy. Np. u Pigmejow naczelnym motywem jest dążenie do przywrócenia pokoju we wspólnocie.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Papuasi(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Inicjacje(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
CZŁOWIEK I PRZYRODA, College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
antropologia - notatki(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Antropologiczne podejscie do zagadnien organizacji spolecznej, College, Pedagogika, rok III, ANTROP
Bajka(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Nuerowie(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Indianie(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Aborygeni, College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
Papuasi(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
metodyka, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens
Ruchomość kręgosłupa, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens
korekcja-plecy, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens
POSTAWA CIAŁA korekcja - sciaga, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens
KONSPEKT - k. koślawe, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens, k. koślawe
zestaw ćw. nr2 kolana koślawe, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens, k. koślaw
korekcja-dod, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens
Konspekt ćw.kor, College, Pedagogika, rok III, Gimnastyka korekc. - kompens

więcej podobnych podstron