PRAWO PRYMITYWNE - Jacek Kurczewski

Rozdział 2 - Kontrola zachowań w społeczeństwach najprostszych.

Kontrola społeczna:

• w węższym sensie tego słowa, to proces porównywania przez otoczenie rzeczywistych zachowań jednostki z uznanymi przez otoczenie wzorcami, określającymi zachowanie prawidłowe lub zachowanie symptoma­tyczne dla prawidłowych stanów psychicznych

• w znaczeniu szerszym jest to proces przekazy­wania wzorców, np. w postaci norm ogólnych, porównywania zachowań z wzorcami i reakcji na sytuacje, gdy zachowanie jest z wzorcem niezgodne

ustanowienie wzorca -> przekazanie wzorca -> porównanie zachowań ze wzorcem -> reakcje koryguące

• takie naciski spo­łeczne, które obok działania władzy państwo­wej zmierzają do ukształtowania postaw, a przede wszystkim — zachowań jednostek zgod­nie z określonymi wzorcami (kontrola państwowa nie zakłada więzi subiektywnych i jest wykonywana w zasadzie wobec wszystkich osób przebywających na określonym teryto­rium, a w szczególności wobec własnych oby­wateli)

• procesy kontroli społecznej są wskaźnikiem dążenia do utrzymania określonego ładu spo­łecznego

W naszym społeczeństwie istnieją różne funk­cje społeczne i organizacje zajmujące się kon­trolą zachowań jednostek i grup. Działalność różnych kontrolerów jest uregulowana przez obowiązujące prawo, które niekiedy nakazuje (wykrywanie prze­stępstw), niekiedy zezwala (dobrowolne wizyty u lekarza), a niekiedy zabrania (wścibstwo są­siadek ingerujących w czyjąś sferę prywatno­ści) kontroli zachowań jednostek.

Chcielibyśmy zobaczyć obecnie, jak jest to uregulowane w społecznościach, w których nie tylko nie ma władzy państwowej, ale brak jest takich prostych form władzy, jak instytucja wo­dza, sądu plemiennego czy stowarzyszenia wo­jowników. Interesują nas społeczeństwa naj­prostsze, tj. spełniające jednocześnie dwa wa­runki: 1) opierające byt materialny na przyswa­janiu sobie poprzez łowiectwo oraz zbieractwo gotowych wytworów natury i 2) proste organi­zacyjnie, bo istniejące przede wszystkim w formie społeczności lokalnych złożonych z po­szczególnych grup rodzinnych i pozbawionych zinstytucjonalizowanej władzy.

Czy w najprostszym typie społeczeństw ludzkich spotykamy się z Ładem Świadomym, a nie wynikającym tylko z identyczności prze­żyć, doświadczeń i zachowań wszystkich uczest­ników społeczeństwa z osobna, tj. z Ładem Me­chanicznym? Czy istnieje tam zjawisko kontroli zachowań (w szer­szym sensie) przez otoczenie, a jeśli tak, to ja­kie są jej formy i jakie warunki?

Istnieje moż­liwość uporządkowanego współżycia i współ­działania ludzkiego w warunkach braku nad­rzędnej struktury przymusu. Brak przymusu powodu­je, że u podstaw naturalnego współżycia społecz­nego trzeba szukać innych powodów niż ścisła_ kontrola publiczna oparta o władzę - jakie są te powody?

• Stosunki pokrewieństwa - wiąże się z tym rozpowszechniona teoria, wedle której najbardziej prymitywną formą organizacji społecznej jest wspólnota ro­dowa o patrylinearnym bądź matrylinearnym charakterze (jednak Kabo stwierdził, że „ród i wspól­nota nie odpowiadają sobie całkowicie, można tylko stwierdzić określony stopień ich wzajem­nego »zbliżenia się«” - swe spostrzeżenia oparł na badaniach grup lokalnych w Australii - wyróżnił 3 typy grup lokalnych - w 2 pokrewieństwo nie miało znaczenia; inny przykład obalający tę teorię to to, iż rody totemowe nie odgrywają żadnej roli u Pigmejów, a u Eski­mosów brak w ogóle struktury rodowej, podczas gdy koczująca grupa lokalna Buszmenów opiera się na pokrewieństwie łączącym mężczyzn)

Wniosek: u niektórych ludów na naj­prostszym poziomie organizacji podstawową jednostką współdziałania zbiorowego jest grupa lokalna nie oparta o zasadę pokrewieństwa

ALE: rodzina nuklearna lub szersza struktura rodowa nie jest w ogóle pozbawiona zna­czenia. Wydaje się, że życie polityczne i prawne tych społeczeństw rozgrywa się w warunkach konfliktu między zasadą lojalności wobec krew­nych a potrzebą istnienia, prowadzącej wspól­nie działalność gospodarczą, grupy lokalnej. Tam, gdzie ród nie ma charakteru lokalnego, rodzina posiada pewną określoną autonomię działań, której nie sposób naruszyć wprost przez działanie publiczne

RODZINNE I LOKALNE SYSTEMY PRAWNE:

Eskimosi Nunamiut: 2 razy do roku podczas polowania laczyli się w hordy, na których czele stawal UMEALIK - kierownik zbiorowych polowań, który również organizował obronę przed nieprzyjaciółmi i utrzymywał we­wnętrzny ład w grupie (powinien wyróżniać się bogactwem materialnym, umiejętnościami ło­wieckimi, szczodrobliwością w rozdawaniu ży­wności i używanego ubrania potrzebującym, ugólną mądrością i sprytem w transakcjach z obcymi oraz połączoną z samoopanowaniem pewnością siebie); istanialy 2 szczeble organizacji - rodzina rodowa i lokalna, wykraczająca ponad zakres bezpośrednich więzi po­krewieństwa. W rodzinie pod­stawowej i poligynicznej ład wewnętrzny utrzymywany był przez silną władzę ojca (mę­ża); w rodzinie rozszerzonej, obejmującej kilka rodzin podstawowych — przez mężczyznę ze starszego pokolenia. Wewnątrz rodziny podstawowej i poligynicznej pozostawały wszystkie sprawy małżeńskie, a więc cudzołóstwo, rozwód itd., oraz dyscypli­na wychowawcza wobec dzieci. Rodzina rozsze­rzona nie wtrącała się do tych problemów, uwa­żając je za mniej ważne i nie stwarzające zagro­żenia dla porządku publicznego. Rodzina rozsze­rzona i horda zajmowały się natomiast sporami ekonomicznymi i wykroczeniami przeciwko cu­dzemu mieniu. Recydywizm w popełnianiu różnych wykroczeń, zabójstw, naruszeń reguł łowieckich przekazywano do osądzenia przy­wódcy hordy. Przy braku sformalizowanych insty­tucji politycznych przedsięwzięcie zbiorowe wymagało wyposażenia przywódcy w pewne pre­rogatywy, pozwalające mu na decydującą rolę w utrzymywaniu ładu społecznego, chociaż nie było to formalne uznanie jego władzy

PRZYWÓDZTWO:

Profil władzy indywidualnej

• Pigmeje: nie ma wodzów ani instytucji rad; w każdej dziedzinie życia mogą się znaleźć jedna lub dwie osoby — mężczyźni czy kobiety — bardziej wybitne niż reszta, które decydują w sprawach bardzo praktycznych, takich jak zorganizowanie polowanie, zainicjowanie uroczystości; nie jest to jednak przejaw jakiegokolwiek osobistego autorytetu; przywództwo tymczasowe

.

• Wioska andamańska: nie ma zorganizowanego rządu; sprawy społecz­ności regulowane są całkowicie przez starszych mężczyzn i kobiety; ważne również poszanowanie zalet osobistych (zręczność w polowaniu i wojnie, wielkoduszność, uprzejmość oraz niewybuchowy charakter); w każdej grupie lo­kalnej można spotkać jednego mężczyznę, któ­ry poprzez swój wpływ na innych praktycznie kontroluje i kieruje ich postępowaniem. Podob­nie wśród przywódców kilku zaprzyjaźnionych grup lokalnych dochodzi do wyodrębnienia oso­by najbardziej znaczącej. Język andamański nie przewiduje specjalnej nazwy dla przywódców, a określa się ich słowem er-kuro, co znaczy „wielki".

• Eskimosi: talent łowiecki, doświadczenie życiowe, spryt i pomysłowość itp. powodują, że¹ ktoś uzyskuje naczelną pozycję w grupie.

• Jir-Joront (Australia): negatywny stosunek do władzy; każdy jest w stosunku niższości lub wyższości z każdym, jednakże sumy osób, z którymi się jest w relacjach niższości lub wyż­szości, mają być sobie równe; gdy między ludźmi zaczynają wchodzić w grę stosunki asy­metryczne, to powstaje szansa, że jedna z osób uzyska przewagę nad wszystkimi innymi.

• Indianie Nambikwara: najwyższy z możliwych poziomów in­stytucjonalizacji władzy jednostki do jakiego dochodzi w grupie zbieracko-łowieckiej; naczelnik (osobisty prestiż i zdolność do pozyskania sobie zaufania, winien być pomysłowy, zręczny, a także powinien być dobrym śpiewakiem i dobrym tancerzem, radosnym kompanem); kiedy grupa ko­czuje naczelnik organizuje wymarsz, ustala drogę, etapy i czas postoju, politykę wobec grup sąsiednich. Jeśli jest jednocześnie wodzem w okresie osiadłym, wówczas jego wpływy są większe. Zgoda jest psychologiczną podstawą władzy, lecz w życiu codziennym wyraża się grą wzajemnych świadczeń naczelnika i jego to­warzyszy, a zatem pojęcie wzajemności jest drugim podstawowym atrybutem władzy. Na­czelnik ma władzę, lecz powinien być szczodrobliwy, ma obowiązki, lecz może mieć kilka ko­biet. Pomiędzy nim a grupą powstaje ustawicz­nie odnawiana równowaga świadczeń i przywi­lejów, usług i obowiązków. Kiedy naczelnik starzeje się, cho­ruje i czuje, że jest niezdolny do pełnienia nadal swych trudnych funkcji, sam wybiera swego następcę. Wyznaczony następca jest człowiekiem fawory­zowanym przez większość.

Ani u Andamańczyków, ani u Eskimosów, ani u Pigmejów, ani u Nambikwara za­jęcie wpływowej pozycji w grupie lokalnej nie może być utożsamione z posiadaniem przez tę osobę władzy w sensie możliwości narzucenia własnej woli wbrew zdaniu grupy czy pojedyn­czych jej członków.

Profil władzy starszyzny

O władzy można natomiast mó­wić w przypadku rady starszych. Taka rada występuje np. u Alawów, gdzie „Starzy" wzbudzają grozę i posłuch, wydają na­kazy składowym grupom i poszczególnym jed­nostkom.

Profil polityczno-sakralny, związany z funkcją szamana.

Bardziej rozwinięty u Eskimo­sów, Australijczyków, Algonkinów i Athabasków. U Eskimosów i Australijczyków szaman działa indywidualnie i może zapewnić sobie dość duży posłuch, powo­łując się na siły nadprzyrodzone. Wpływowy szaman może za­żądać spowiedzi, może rozłączyć małżeństwo, zażądać dLi siebie kobiety, nałożyć określone tabu na jednostkę. Uprawnienie te mogą być jed­nak od niego odkupione przez członków społecz­ności lokalnej. Czasem nieposłuchanie się sza­mana powoduje banicję.

E. R. Service wielokrotnie używa terminu charyzmatyczny aby określić typ władzy w społecz­nościach zbieracko-łowieckich. Jednak nie wydaje się to słuszne, ponieważ charyzma oznacza pewną cechę osobowości jednostki, na mocy której jednostka ta wyodrębnia się od zwy­kłych ludzi i uważana jest za posiadacza nad­przyrodzonych, nadludzkich lub przynajmniej niezwykłych mocy lub wartości. Ta definicja od­nosi się raczej do proroków i bohaterów, czaro­dziejów i demagogów, uzdrowicieli i szarlata­nów, przywódców tłumów. Słowo „przywódca", zgodne ze zwięzłym określeniem R. Bierstedta — „Przywódca może tylko prosić, władza może wymagać..." — wydaje się być tu znacznie bardziej na miejscu.

Dwa profile strukturalne kierownictwa grupy lokalnej: 1) jednostka przywódcza— głowy rodzin — inni; 2) starsi jako rada głowy rodzin nuklearnych — inni.

REAKCJE NA ZBRODNIE:

Sytuacje, w których dochodzi do głosu tak czy inaczej wyrażona sankcja grupy społecznej lub jej delegata, można z grubsza uporządkować następująco: jest jednostka A, która wykonuje szereg czynności nakierowanych na siebie, na innych członków grupy, na jej materialne i spo­łeczne otoczenie. Do reakcja grupy dojdzie, jeśli A naruszył swym zachowaniem jakąś usankcjo­nowaną w tym względzie regułę. Spośród zacho­wań A względem innej jednostki B niektóre z nich wywołują reakcję ze strony grupy i to niezależnie od oceny wyrażonej przez B. Tak np. kazirodztwo wywołuje reakcję negatywną niezależnie od tego, czy zostało dokonane ze zgo­dą partnera, czy też na nim wymuszone, nieza­leżnie od tego, czy czuje się on (ona) z tego po­wodu poszkodowany, czy też nie. To nie wy­czerpuje jeszcze wszystkich możliwości. Niektó­re spośród pozostałych zachowań mogą być przez B ocenione ujemnie i wówczas może dojść do sporu między dwiema jednostkami, otwiera­jącego nową sekwencję zachowań. Wobec pew­nego typu sporów może znów zaistnieć jakaś społecznie sankcjonowana reguła postępowania, której naruszenie przez jedną ze stron wywoła odpowiednią reakcję grupy, mimo że nie jest ona bezpośrednio zainteresowana meritum kon­fliktu.

• Pigmeje: reakcja otoczenia na jakiś nieprzychylnie przez nie oceniany czyn bliźniego jest przeprowadza­na zbiorowo i bez określonego czynnika kieru­jącego

• Czenczu (Półwysep Indyjski): reakcja na złamanie jakiegoś zwycza­jowego zakazu może przyjąć postać gniewu skierowanego na winnego, i „zdarzają się przy­padki, że człowiek zostaje zbiorowo pobity w chwilowym zacietrzewieniu

• Australijczycy: akcja wykonywana przez całą społeczność może być zaini­cjowana przez jedną lub kilka osób najbardziej wpływowych.

• Alawa z Ziemi Arnhema: usankcjonowane spo­łecznie działania przeciwko winnemu pewnych wykroczeń dokonuje się czasem za pośrednic­twem nie przywódcy, grupy in corpore lub do­browolnego wykonawcy wyroku, ale przymuso­wo wy znaczonego „kata" (MULUNGUWA); gdy plemię wyda wyrok śmierci, klan rodo­wy świętokradcy przychodzi do Mulunguwy i powtarza tradycyjną formułkę, katowi nie wolno odmówic wykonania wyroku smierci, Kat wykonuje wyrok z ukrycia lub hipnotyzuje „skazanego" tak, że ten wszczyna bójkę z jakąś podstawioną osobą i ginie z jej ręki. Co więcej, mimo otrzymanego społecz­nego i rodowego mandatu, wykonawca wyroku musi działać z ukrycia, przy czym w razie ujaw­nienia się grozi mu krwawa zemsta ze strony bliskich krewnych ofiary. Dlatego też nazwisko mulunguwy jest znane tylko tajnej radzie star­szych.

• Eskimosi: ktoś wstępuje przeciwko osobie zakłócającej porządek publiczny w imieniu ca­łej społeczności, zapewniając sobie uprzednio jej upoważnienie; taką usługę wykonuje najczęściej, choć nie zawsze, aktualny przywódca grupy — pimain; dotyczy to zabójstwa recydywisty, notorycznego kłamcy, złodzie­ja, czy niepoprawnego świętokradcy

ZEMSTA:

Można powiedzieć, że zem­sta jest czynnością normalną, usprawiedliwioną moralnie z punktu widzenia szerszej społecz­ności lokalnej. Natomiast inaczej sprawa się przedstawia, jeżeli wziąć pod uwagę istnienie znacznej autonomii „politycznej" poszczegól­nych grup rodzinnych. Na poziomie rodziny nu­klearnej czy też rozszerzonej, zemsta może być obowiązkiem nie tylko moralnym, ale popartym w razie jej niewykonania sankcjami ze stromy pozostałych krewnych.

POJEDYNEK PUBLICZNY: (może ale nie musi zastapic krwawa zemste)

• Eskimosi (syberyjscy i zachodni) - wykazuja się wojowniczoscia; konlikty najczesciej o kobiete - kobieta jest glownym zrodlem prestizu Eskimosow; dochodzi do pojedynku: centralne plemiona Eskimosów stosują boks; na Alasce, Ziemi Baffina i Grenlandii płn.-zach._w użyciu są zapasy; a w Grenlandii zachodniej i wschodniej — bi­cie się głowami. W Grenlandii wschodniej towa­rzyszą temu pojedynkowi pieśni, tzw. Nith. Styl wymienianych wzajemnych ciosów i pie­śni jest wysoce umowny. Zwycięstwo należy do tego, którego pieśni i towarzyszące im ciosy zy­skają sobie ostatecznie zdecydowany aplauz. Po­jedynek trwa długo. Wymieniane wzajemnie zarzuty, szyderstwa charakteryzujące sylwetkę przeciwnika, pozwalają audytorium jednocześ­nie zgłębić treść sporu i wyrobić sobie zdanie o jego uczestnikach. Po pewnym czasie sympa­tia przechyla się zdecydowanie na jedną ze stron. Pojedynek jest zakończony. Brak jest dal­szych działań.

• Australijczycy - osoba oskarżona o wyrządzenie komuś krzywdy otrzymuje wcze­śniej wezwanie do stawienia się na zebraniu grup lokalnych pod groźbą wygnania ze spo­łeczności i utraty życia. Pozwany, wymalowany na biało, staje wraz ze swym najbliższym krew­nym przed osobą pokrzywdzoną i jej stronnika­mi. Liczba tych ostatnich sięga czasem do 20 wo­jowników. Rzucają oni w pozwanego oszczepa­mi i bumerangami. Jeżeli pozwany nie zostanie trafiony, wówczas musi umożliwić kolejno każ­demu z przeciwników dokonanie dodatkowego rzutu. Przeciwnicy czują sią zaspokojeni, gdy nastąpi przelew krwi, a pojedynek kończy się Wraz z trafieniem pozwanego. Następnie ran­nego ubiera się i wszyscy podają sobie ręce. Je­żeli strona zwycięska nie ma poparcia u zebra­nych, wówczas powód 'musi otrzymać z ręki po­zwanego rany, identyczne z tymi, jakie on sam otrzymał.

Rola auditorium - świadek zwycięstwa, wypowiada się jednocześnie, czy walka była czysta, czy pro­wadzono ją zgodnie z przyjętymi regułami, przyznanie zwycięstwa jednej ze stron

Określenie zwycięzcy -1) gdy nie jest wyraznie widoczne kto ma racje - stopień rozweselenia audytorium, dowcip czy złośliwość stron, przewaga fizyczna czy trafienie oszcze­pem decydują o wyniku sporu; 2) gdy wiadomo kto ma racje - wtedy zwycięża nie ten, który wygral spor, ale ten który miał racje; Sympatia do jednej ze stron, która może być wzmocniona lub wywołana przez jej dobre technicznie działanie w walce, odgrywa bowiem w tych kulturach za­sadniczą rolę w ocenie bliźnich. Stąd zawsze zwycięża ten, kto jest dodatnio oceniony przez opinię publiczną.

KONTROLA NADPRZYTRODZONA - rola wiary:

• Semangowie z lasów Półwyspu Malajskiego - Poszczególne grupy skła­dają się z kilku, spokrewnionych zazwyczaj, ro­dzin nuklearnych, koczujących wspólnie. Związ­ki rodzinne nie opierają się o jakąś ścisłą orga­nizację rodową. Wśród członków rodziny auto­rytet ma tylko ojciec. Nakazy zachowania się Semanga pochodzą od uznanej istoty najwyższej. początkowo główną postacią był Karei lub Keto - Piorun. Oprócz tego, wszystkie grupy wierzą w Cenoi — małe, jasne elfy, żyjące w kwiatach. W pewnym związku z nimi pozostają szamanowie, hala, będący pośrednikami między światem nadprzyrodzonym a ludźmi. Wszyscy Semangowie wierzą w życie pośmiertne. Jego miejs­cem jest znajdująca się na morzu wyspa umar­łych. Nie znają jednak odpłaty pośmiertnej, a wszelka pokuta musi być spełniona za życia. Wszystkie nakazy, z jakimi spotkać się moż­na u Semangów¹ pochodzą od Karei. Nie wolno wyśmiewać uwięzionych czy zadomowionych małp i innych zwierząt (ale wolno wyśmiewać ludzi, bo ci mogą się bronić), nie wolno zabijać określonych gatunków zwierząt, nie wolno pa­trzeć na parzące się psy, nie wolno zawierać małżeństwa i utrzymywać stosunków seksual­nych z osobą pozostającą w pierwszym lub dru­gim stopniu pokrewieństwa, nie wolno okazy­wać gwałtownie swych uczuć, należy unikać spotkania z teściową i synową, nie wolno rzucać, choćby dla zabawy, bronią przed południem, przeglądać się w zwierciadle wody lub nabierać wodę w brudne naczynia. Przekroczenie któregokolwiek z tych zakazów ma charakter grzechu, za który grozi kara boża. Karei zna cztery sposoby karania: po pierwsze razi przestępcę piorunem lub walącym się na ziemię pniem drzewa; po drugie wysyła przeciw niemu tygrysa, aby go rozszarpał (tygrys jest policjantem Karei); po trzecie zsyła nań okre­śloną chorobę, porażając nogi; po czwarte, za pewne grzechy kategorycznie wymaga spełnie­nia ofiary z krwi. Sygnałem do złożenia ofiary z krwi jest odgłos gromu. Winny przekroczenia jakiegoś zakazu składa wówczas ofiarę samo­dzielnie i upuszcza własną krew. W przypadku choroby, która traktowana jest również jako ka­ra bóstwa, wzywa się pomocy szamana hala, który za pomocą pewnych magicznych przybo­rów, wykonuje zabieg leczniczo-oczyszczający. Jeżeli spojrzeć na życie społeczne grupy Se­mangów, trudno jest zauważyć jakieś formy zbiorowego oddziaływania na jednostkgjw przy­padku naruszenia zakazu. Kradzież, morderstwo i pijaństwo są nie znane. Semangowie nie od­znaczają się bowiem gwałtownością; w przypadku zabójstwa, jeśli po uczynieniu przez wszystkich członków grupy ofiary krwi, Karei nie przestał okazywać swego niezadowolenia przez dalsze odgłosy grzmotów, wówczas zabija się winnego kijami. Jego życie ma być ofiarą dla bóstwa.

Systemy wierzeń innych społeczności przedpaństwowych są dość zbliżone do systemu Semangów. W każdej społeczności pojawia się po­trzeba nawiązania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym. W różnych kulturach nieco od­miennie kształtują się cechy, jakim musi odpo­wiadać jednostka trudniąca się mniej lub bardziej „zawodowym" pośrednictwem pomię­dzy społecznością a bóstwem. W grupach łowiecko-zbierackich status szamana i status przywódcy nie są ze sobą skorelowane. Obser­wując rozwój społeczeństw przedpaństwowych widzi się dwa kierunki powiązań między insty­tucją szamana a instytucją przywódcy. Może dojść do sakralizacji wodzów bądź też do wy­tworzenia odrębnego profilu strukturalnego, w którym kapłani sprawują samodzielną kontrolę nad zachowaniami jednostek.

Kontrola nadprzyrodzona może się opierać o trzy formy mechanizmów empirycznych:

1) psychologiczny - np. przekonanie, które każde nie­powodzenie życiowe każe traktować jako karę sił wyższych i odpowiednio do tego następuje modelowanie swojego zachowania.

2) działanie społeczne - np. jurysdykcja Molimo u Pigmejów:

• niektóre cięższe zakazy są u nich karane przez Molimo, ducha puszczy. W praktyce wygląda to tak, że grający na symbolizującym Molimo instrumencie (spo­rządzonym z kawałka rury wodociągowej), członkowie społeczności lokalnej niszczą szałas winnego. Jest to kara dość dokuczliwa, szczegól­nie w porze deszczowej. Z opisu można sądzić, że uczestnicy wierzą w to, iż realizują wolę sił nadprzyrodzonych, że są tylko wykonawcami ich woli. Nie zmienia to jednak faktu, że za­miast oczekiwać na pewne zewnętrzne objawy gniewu Molimo (jak np. grzmoty Karei), sami egzekwują sankcję.

3) działanie społeczne pojawia się dopiero w pewnym stadium procesu naruszania i przy­wracania równowagi w stosunkach ze światem nadprzyrodzonym - zabójstwo u Semangów

PRZEKAZYWANIE REGUL:

Całość reguł zawartych w systemie kulturo­wym, tak przecież homogenicznym u ludów zbieracko-łowieckich, jest przekazywana jed­nostkom w procesie wychowania, który czasem tylko przybiera formy inicjacji, charaktery­stycznej dla nieco bardziej rozwiniętych lu­dów. Wiek stanowi obok płci jedno z pod­stawowych kryteriów zróżnicowania przywile­jów i obowiązków społecznych] i wydaje się być kryterium pierwotnym o biologicznym charakterze. W żadnym z omawianych społeczeństw nie daje się zauważyć występowanie reakcji pu­blicznej, kulturowo uregulowanej, wobec osob­ników wedle danej kultury jeszcze nie uspołecz­nionych. Proces wdrażania informacji o regu­łach kulturowych przyjmuj^e w odniesieniu do osobników niedorosłych postać procesu uczenia znanego z psychologii społecznej

ZASADA GRADIENTU REAKCJI PUBLICZNEJ:

Przyjmuje ona dwie postacie. W pierw­szej, pewna ilość naruszeń reguł wyzwala sank­cję zbiorową, i tak jest np. u Eskimosów w przypadku niepoprawnego kłamcy, zabójcy czy świętokradcy. Drugą postacią jest naruszenie szczególnie ważnych wedle opinii publicznej za­kazów. Ważności tych zakazów niepodobna oce­niać wedle kryteriów obiektywnych. Pewne po­zornie drugorzędne zakazy mogą mieć w ukła­dzie symbolicznym danego społeczeństwa dużo większe znaczenie, niż się to wydaje obserwa­torom (zależnie od koncepcji sacrum i towarzy­szących jej atrybutów).

U podstaw działania prawa gradientu reakcji publicznej leży pewna zasada wyższego stop­nia. Może ona być zasadą niesformułowaną bez­pośrednio w systemie kulturowym, a wynikać z faktycznych konieczności współpracy gospo­darczej, społecznej i ceremonialnej w ramach grupy lokalnej. Jej działanie daje się zauważyć najwyraźniej w stosunku tubylców do sporów między członkami grupy. Aczkolwiek krwawa zemsta czy inne formy bezpośredniej, często nieuregulowanej, interakcji są początkowo przy­jętym sposobem rozwiązywania konfliktów, tym niemniej na pewnym etapie zaostrzenia się sporu dochodzi do mniej lub bardziej uregulo­wanej interwencji grupy. Np. u Pigmejow naczelnym motywem jest dążenie do przywrócenia pokoju we wspólnocie.