BARBARA OLSZEWSKA-DYONIZIAK
„CZLOWIEK - KULTURA - OSOBOWOSC. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej”
ANTROPOLOGICZNE PODEJSCIE DO ZAGADNIEN ORGANIZACJI SPOLECZNEJ
JEDNOSTKA - CZLOWIEK JAKO ORGANIZM BIOLOGICZNY (kształtowany pod względem fizycznym i umysłowym przez rożne typy środowisk oraz możliwości)
STATUS - POSTULOWANY ZESPOL PRAW I OBOWIAZKOW (wynikający z miejsca, jakie zajmuje dana jednostka w strukturze społecznej)
ROLA - WZGLEDNIE STALY I WEWNETRZNIE SPOJNY SYSTEM RZECZYWISTYCH ZACHOWAN (będący reakcjami na zachowanie innych osób) PRZEBIEGAJACY WG + - USTALONEGO WZORU (związanego z zajmowana pozycja społeczna)
ORGANIZACJA SPOLECZNA - zespól zasad, wg których ludzie łącza sie w zbiorowości i grupy, zbiór reguł, norm i wzorów zachowania, a także zespól środków, za pomocą których zbiorowości te utrzymują równowagę wewnętrzna (swój wewnętrzny lad)
ZBIOROWOSC SPOLECZNA - wszelkie mniej lub bardziej trwale ugrupowania ludzi charakteryzujących sie posiadaniem jakiejś cechy wspólnej, wyróżnionej przez zew. Obserwatora, choć niekoniecznie uświadamianej przez samych członków zbiorowości.
GRUPY SPOLECZNE - (najważniejsze spośród zbiorowości społecznych) - liczba osób (min 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości, oddzielonych od innych zbiorowości wyraźna zasada odrębności
Nauka o pokrewieństwie
WSPOLNOTA KRWI: ojciec-syn; wnuk-dziadek - więź genealogiczna;
ZASADA WSPOLNEGO POCHODZENIA = ZASADA DESCENDENCJI
W lit. antrop.: DESCENDENCJA = stosunek społeczny miedzy danym osobnikiem a przedstawicielem starszej generacji w grupie, w której on żyje; ważny czynnik z socjologicznego punktu widzenia, bo zapewnia ciągłość grupie rodzinnej (która jest definicji nietrwała); określa uprawnienia jednostki do czlonkowstwa w grupie krewniaczej (klanie czy linneazu), czyli uprawnia do nazwiska i pozycji, a także przywilejów majątkowych
MALZENSTWO: POWINOWACTWO (innego typu więź)
Powinowactwo i descendencja - zbiegają sie w RODZINIE
RODZINA = OJCIEC, MATKA, DZIECKO (niezależnie od zewnętrznej formy, jaka rodzina przybiera w poszczególnych społeczeństwach); w rodzinie ma początek wszelkie pokrewieństwo
W wielu społecznościach POKREWIENSTWO nie jest odczuwane jako stosunek biologiczny, ale SPOLECZNY; np.: adoptowane dzieci maja te same prawa co potomstwo naturalne
określenie WSPOLNOTA KRWI odnosi sie do stosunku BIOLOGICZNEGO
pochodzenie zazwyczaj ustalane w 1 linii, tzn. UNILATERALNE (w formie patrylinearnej lub matrylinealnej); rzadziej bilateralne
pokrewieństwo (zawsze bilateralne) a descendencja (ustalana wg unilateralnej zasady)
zasada sukcesji (przekazywanie pozycji społecznej); zasada dziedziczenia (przekazywanie mienia) tez UNILATERALNE
Terminologia pokrewieństwa
Sposób określania krewnych w społeczeństwie pierwotnym rożni sie od naszego (czasem nawet w znacznym stopniu)
KILKA PODSTAWOWYCH SYSTEMOW POKREWIENSTWA:
SYSTEM ESKIMOSKI: odrębne określenia dla członków nuklearnej rodziny (matka, ojciec, brat, siostra), brak rozróżnień terminologicznych pomiędzy wszystkimi innymi krewnymi (wspólne miano kuzyn)
SYSTEM HAWAJSKI: wszyscy krewni tej samej generacji określani wspólnym terminem (np. ojciec, wuj, stryj = `ojciec'; matka, ciotka, stryjna = `matka'; męscy i żeńscy kuzyni = bracia, siostry)
SYSTEM IROKESKI: wspólny termin dla ojca i stryja; wspólny termin dla matki i ciotki; odrębne terminy dla brata matki i siostry ojca; kuzyni paralelni - bracia, siostry; kuzyni na krzyż - odrębny termin
SYSTEM OMAHA (silna organizacja patrylinearna, wyraźnie odróżniani krewni ze strony ojca i ze strony matki): kuzyni na krzyż z patrylinearnej strony łączeni są z generacja rodziców (siostra matki lub bratem matki), podczas gdy ci ze strony ojca są łączeni z dziećmi `ego'; aby podkreślić sile patrylinearnej grupy descendencji, kuzyni na krzyż ze strony matki łączeni SA z linneazem matki `ego' (linneaz ten daje życie `ego'); linneaz `ego' stoi w tym samym stosunku do dzieci siostry ojca i własnej siostry `ego'
SYSTEM CROW (matrylinearny odpowiednik systemu Omaha): wspólny termin dla matki i ciotki; wspólny termin dla ojca i stryja; wspólny termin dla siostry ojca i jej córki
DESKRYPTYWNY SYSTEM POKREWIENSTWA: każdy rodzaj i stopień określany jest osobnym terminem
WSPOLNOTA (ROZSZERZONA RODZINA) - pewna liczba rodzin indywidualnych, zamieszkujących wspólne terytorium i wspólnie gospodarujących; także grupa lokalna i jednostka ekonomiczna
RODZINA jako grupa społeczna - nietrwała (kończy sie wraz ze śmiercią jej członków), w przeciwieństwie do LINNEAZU czy RODU (tu trwałość strukturalna)
LINNEAZ - grupa krewniacza oparta na wspólnej descendencji, w której wzajemny stopień pokrewieństwa jej członków jest znany i ściśle ustalony; lenneaz zawsze unilateralny; członkowie linneazu wywodzą sie od przodka założyciela, który żył jakieś 5-6 pokoleń wstecz
ROD (KLAN) - szersza od linneazu (i inaczej zorganizowana) grupa krewniacza; egzogamiczna grupa społeczna, której członkowie uważają sie za spokrewnionych, podzielają przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu od wspólnego przodka (przy czym pokrewieństwo to jest zazwyczaj fikcyjne, ponieważ członkowie rodu nie zawsze są w stanie wykazać rzeczywiste powiązania genealogiczne ze wspólnym przodkiem); w porównaniu do linneazu klan jest grupa szersza, nie tak zwarta i nie posiadająca tak złożonego charakteru strukturalnego.
FRATRIA - 2 lub więcej klanów połączonych w 1 (często egzogamiczna) grupę
MOIETIE - termin odnoszący sie do takiej organizacji społeczności, gdzie grupa podzielona na 2 symetryczne egzogamiczne polowy, tzn. mężczyźni z jednej moietii musza sie pobierać jedynie z kobietami z drugiej (ten typ organizacji występuje głownie u Indian amerykańskich, w Australii, na Melanezji, u Ostiakow i Jakutów na Syberii)
PLEMIE - ponadnarodowa społeczność charakteryzująca sie wspólną organizacją polityczną i spoleczna, wspolnota historii, kultury i jezyka oraz wspolnie zamieszkiwanym terytorium
JEDNOSTKA PLEMIENNA - odcięta przez nowe granice polityczne od swego dawnego terytorium gałąź plemienna