Bogusław Milerski
Pedagogika personalistyczna
Pedagogika personalistyczna jest nurtem współczesnej pedagogiki filozoficznej. Filozoficzne podstawy personalizmu zostały sformułowane przez Jacquesa Maritaina i Emmanuela Mouniera, a poniekąd także przez Romano Guardiniego. W filozofii personalistycznej wyodrębniły się dwa kierunki: tomistyczny (w Polsce - Karol Wojtyła) i dialogiczny (w Polsce - Józef Tischner, Tadeusz Gadacz). Pedagogika personalistyczna w Polsce, nie rezygnując z inspiracji dialogicznych, swoje fundamenty filozoficzne odnajduje przede wszystkim w (neo)tomizmie, a tym samym wiąże się wprost katolicką tradycją myślową. Przedstawicielami tak ujmowanej pedagogiki personalistycznej są: Stefan Kunowski, Mieczysław Gogacz, Franciszek Adamski, Adolf Szołtysek, Marian Nowak. Reprezentantem tradycji dialogicznej jest Janusz Tarnowski.
Pedagogika personalistyczna postuluje źródłowe (ejdetyczne) ujęcie pedagogiki, która powinna kształtować swoją tożsamość nie tyle w oparciu o czynniki ideologiczne czy metodyczne, ile przede wszystkim wychodząc od zrozumienia bytu ludzkiego jako takiego. Podstawowym wyznacznikiem personalizmu jest twierdzenie, że człowiek - zanim zostaną mu przypisane jakieś cechy bądź właściwości - jest osobą. Bycie osobą, stanowiące fakt pierwotny i nieredukowalny, ma charakter etyczny. W tym sensie wychowanie jest definiowane jako swoiste przebudzanie człowieka jako osoby. Owo przebudzanie nie dokonuje się w samotności, lecz - podobnie jak u myślicieli związanych z filozofią dialogu - w spotkaniu osób, nauczyciela i ucznia, którym przysługuje ta sama godność etyczna. Zadaniem pedagogiki personalistycznej jest ukazanie znaczenia i konsekwencji wychowawczych wydarzenia spotkania w jego uwarunkowaniach historycznych, społecznych i kulturowych.
Część uzasadnień (zwłaszcza etycznych) oraz implikacje dla praktyki wychowania są zbieżne z koncepcją pedagogiki egzystencjalno-dialogicznej (por. opis dotyczący pedagogiki egzystencjalno-dialogicznej). Obie pedagogiki różnicuje sposób uzasadnienia filozoficznego, który w głównym nurcie polskiej pedagogiki personalistycznej - jak to już zaznaczono - odwołuje się do tradycji (neo)tomistycznej. Uważa się, że zanim sformułuje się koncepcję pedagogiczną należy opracować koncepcję bytu ludzkiego (na poziomie filozoficznym). Personaliści odwołują się do kategorii osoby zdefiniowanej za Boecjuszem jako „rozumnej natury jednostkowa substancja” (rationalis naturae individua substantia). Pojęcie „rozumna natura” odnosi się do istoty duchowej jako podstawy działań intelektualnych, natomiast termin „jednostkowa substancja” - do bytu samodzielnego, realnej jednostki (a nie pojęcia). W tradycji (neo)tomistycznej analizują strukturę bytu ludzkiego jako osoby i na tej podstawie formułują swoją koncepcję pedagogiczną.
Implikacje pedagogiczne > por. pedagogika egzystencjalno-dialogiczna.
Wybrane pozycje bibliograficzne:
M. Gogacz, Osoba zadaniem pedagogiki, Warszawa 1997.
S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 2004.
S. Kunowski, Problematyka współczesnych systemów wychowania, Kraków 2000.
J. Maritain, Od filozofii człowieka do filozofii wychowania, w: Człowiek, wychowanie, kultura, red. F. Adamski, Kraków 1993, s. 61-79.
M. Nowak, Pedagogika personalistyczna, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003, t. 1, s. 232-247.
M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej, Lublin 1999.
A. Szołtysek, Filozofia wychowania, Toruń 1998.
Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia wychowania, red. F. Adamski, Kraków 1999.