228

Copyright 2009 Psychologia Spo eczna

ISSN 1896-1800

Rola przekona! o sobie

w planowaniu podj"cia pracy za granic#

Mariola $aguna

Instytut Psychologii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw a II

Prezentowane badania dotycz# roli przekona! o sobie: przekonania o w asnej skuteczno%ci, samooceny,
nadziei i optymizmu w procesie planowania podj"cia pracy za granic#; grup# badan# byli studenci. Po -
szukiwanie pracy poza krajem zosta o potraktowane jako proces realizacji celu i wyja%niane za pomoc#
teorii zachowa! celowych. Pocz#tkowe etapy tego procesu to ocena celu, formu owanie intencji wyjazdu
oraz planowanie dzia a!. Dane zosta y zebrane od 196 studentów ostatniego roku studiów. Analiza danych
z wykorzystaniem modelowania równa! strukturalnych wykaza a, &e istotn# rol" w tym procesie odgry-
waj# przekonanie o w asnej skuteczno%ci, samoocena oraz nadzieja na osi#gni"cie sukcesu.

S owa kluczowe: migracja, cele, samoocena, przekonanie o w asnej skuteczno%ci, nadzieja, optymizm

W konsekwencji przyst#pienia Polski do Unii Euro-

pejskiej i szerszego otwarcia granic wielu ludzi, zw asz-
cza m odych, podejmuje decyzj" o poszukiwaniu zatrud-
nienia poza granicami kraju. Przed tak# decyzj# staj#
niejednokrotnie osoby, które ko!cz# studia. Jak pokazuj#
statystyki, cz"%' absolwentów rozwa&a tak# mo&liwo%'
(Praca Polaków za granic!, 2007). Na ile intencja wyjaz-
du z kraju w poszukiwaniu pracy oraz planowanie dzia a!
w tej dziedzinie mog# zale&e' od przekona!, jakie m odzi
ludzie maj# na w asny temat?

Zjawisko migracji zarobkowych

Statystyki dotycz#ce podejmowania pracy poza grani-

cami naszego kraju wskazuj#, &e ta forma zatrudnienia
sta a si" popularna (Praca Polaków za granic!, 2007).
Jak podaje GUS (2008) w ko!cu 2006 roku na emigracji
czasowej przebywa o oko o 1 mln 950 tysi"cy Polaków;
liczba ta znacznie wzros a od roku 2004 – na emigra-
cji przebywa o wówczas 750 tysi"cy Polaków. Dane te
wskazuj# na do%' du&e nasilenie zjawiska. Jednocze%nie
w%ród wyje&d&aj#cych znaczn# grup" stanowi# osoby le-
piej wykszta cone – wed ug raportu z 2007 roku 18% tej

grupy stanowi y osoby z wykszta ceniem %rednim, a 22%
z wy&szym (Praca Polaków za granic!, 2007).

Moment, gdy osoba ko!czy studia zdaje si" sprzyja'

podejmowaniu tego typu decyzji, zw aszcza w sytuacji
wysokiego bezrobocia na rodzimym rynku pracy. Wyniki
bada! obejmuj#cych osoby ko!cz#ce studia wskazuj#
na to, &e cz"%' z nich rzeczywi%cie rozwa&a mo&liwo%'
podj"cia pracy za granic#. W sonda&u przeprowadzonym
na próbie ponad tysi#ca studentów ostatnich lat studiów
(IV i V rok) w dziesi"ciu najwi"kszych o%rodkach aka-
demickich ch"' wyjazdu zadeklarowa o 51% ankieto-
wanych, przy czym starania zwi#zane ze znalezieniem
pracy podj" o 18% z nich (Plany studentów po studiach,
2007). Podobnie 55% studentów z województwa lubel-
skiego deklarowa o ch"' wyjazdu zarobkowego za gra-
nic" (Ro&nowski, Markowski, $obocki i Konefa , 2007);
osoby w wieku nieprzekraczaj#cym 25 lat znacznie cz"-
%ciej ni& osoby starsze (37,74%) wyra&a y tak# gotowo%'.
Nale&y jednak spojrze' z pewn# ostro&no%ci# na wyniki
sonda&y sprzed kilku lat, bowiem wyniki z 2008 roku
wskazuj# na znacznie mniejsze zainteresowanie migracj#
zarobkow# (Iglicka, 2009). Zapewne decyzje te i plany
zale&# w du&ym stopniu od aktualnej sytuacji na rynku
pracy, sytuacji spo eczno-gospodarczej (por. Bera, 2008).
Czy jednak tylko od tego? Czy zmienne psychologiczne
mog# odgrywa' tu jak#% rol"?

W analizach psychologicznych wskazuje si" na to, &e

otwieranie si" na mo&liwo%' podj"cia pracy w innym kra-

Mariola $aguna, Instytut Psychologii KUL, Al. Rac awickie 14,
20-950 Lublin, e-mail: [e-mail]
Bardzo dzi"kuj" Magdalenie Kiwerskiej, Agnieszce Marczak-
-Czajce i Nataszy Wojnowskiej-Flis za pomoc w zbieraniu da-
nych.

Psychologia Spo eczna
2009 tom 4 4 (12) 228–238

ROLA PRZEKONA( O SOBIE W PLANOWANIU PODJ)CIA PRACY ZA GRANIC*

229

ju nast"puje stopniowo. Zdaniem Ba!ki (2005a) jest to
proces, w którym na pocz#tku pojawia si" tzw. syndrom
otwarto%ci. Nast"puje wewn"trzne przeorganizowanie
skutkuj#ce otwarciem si" na my%l o opuszczeniu kraju
i rozpocz"ciu pracy poza jego granicami. Otwarto%' ta
jest zale&na od dwóch grup czynników – od zmiennych
zwi#zanych z ró&nicami indywidualnymi oraz od tzw.
zmiennych kontekstualnych, czyli zwi#zanych ze %ro-
dowiskiem, w którym osoba funkcjonuje. Te pierwsze
zmienne to w a%ciwo%ci osoby, która podejmuje lub nie
decyzj" o wyje+dzie w poszukiwaniu pracy – hipotetycz-
nie mog# mie' tu znaczenie np. poziom samooceny, opty-
mizmu. Zmienne zwi#zane z kontekstem, w którym funk-
cjonuje dana osoba, to np. wzorce podejmowania pracy
za granic#, z jakimi spotka a si" dotychczas, wsparcie
spo eczne, z którego mo&e skorzysta' zarówno w kraju,
jak i poza nim, czy cho'by dost"p do informacji (Ba!ka,
2005a). Zgodnie z tym modelem konsekwencj# otwar-
to%ci na karier" mi"dzynarodow# jest podj"cie decyzji
o poszukiwaniu pracy za granic# i planowanie w tym
kierunku w asnej kariery zawodowej. Podobnie psycho-
logiczne uwarunkowania migracji ujmuje tzw. koncepcja
osobowo%ci migracyjnej (Boneva i Frieze, 2001), ak-
centuj#c potrzeby, warto%ci oraz cechy osobowo%ci jako
istotne zmienne. Czynniki psychologiczne maj# wp yw
na ch"' migracji, a ta z kolei prowadzi do zachowa! mi-
gracyjnych, realizacja których zale&y tak&e od czynników
%rodowiskowych. Mimo skupienia si" na zmiennych oso-
bowo%ciowych, model ten zarysowuje uj"cie zjawiska
podejmowania pracy za granic# jako pewnego procesu,
co jest bliskie podej%ciu proponowanemu w omawianych
tu badaniach.

Podejmowanie pracy za granic

jako aktywno!" celowa

Zamiar migracji zarobkowej mo&na potraktowa' jako

przyk ad dzia ania intencjonalnego, a proces, który pro-
wadzi do podj"cia pracy w innym kraju, analizowa' jako
proces realizacji celu. Osi#gni"cie tego celu wymaga nie
tylko wyra&enia pragnienia „Chc" wyjecha' do pracy za
granic"”, lecz tak&e zaplanowania dzia a!, a nast"pnie
wytrwa o%ci w ich urzeczywistnianiu. Do analizy prze-
biegu procesu poszukiwania pracy mo&na zatem wyko-
rzysta' modele teoretyczne z obszaru psychologii zacho-
wa! celowych (Van Hoye i Saks, 2008).

Proponowany tu model stanowi integracj" teorii doty-

cz#cych zachowa! celowych opracowanych przez Rot tera
(1954), Ajzena (1988; Ajzen i Fishbein, 2000) oraz Heck-
hausena i Gollwitzera (Gollwitzer, Heckhausen i Stel ler,
1990; Heckhausen i Gollwitzer, 1987). W przy j"tym
modelu procesu realizacji celu wyró&nionych zosta o kil-

ka etapów. Pierwszy z nich to subiektywna ocena celu.
Zgodnie z teori# oczekiwanie – warto%' (Rotter, 1954),
podstawowymi kryteriami oceny danego celu, które maj#
wp yw na decyzj" o zaanga&owaniu si" w jego realizacj",
jest ocena warto%ci celu, czyli subiektywnej wa&no%ci,
jak# ma dane dzia anie dla osoby, a tak&e oczekiwania co
do wyniku, czyli subiektywnie spostrzegane szanse reali-
zacji celu. Je%li cel jest oceniany jako po&#dany i mo&liwy
do osi#gni"cia, mo&e to wyzwala' gotowo%' do dzia a!
na rzecz jego urzeczywistnienia (por. Zaleski, 1991).
Odnosz#c to do podejmowania pracy za granic# – je%li
osoba pozytywnie ocenia warto%' takiej formy zatrudnie-
nia oraz oczekuje, &e jest mo&liwe jej podj"cie, b"dzie
sk onna sformu owa' intencj" wyjazdu z kraju w poszu-
kiwaniu pracy.

Pozytywna ocena celu mo&e prowadzi' do sformu o-

wania intencji jego realizacji. Sformu owanie intencji,
jako konieczny i najwa&niejszy wyznacznik podj"cia
dzia ania, podkre%la szczególnie Ajzen (1988, 1991).
Przyjmuje on, &e im mocniejszy zamiar podj"cia okre-
%lonego zachowania, tym wi"ksze prawdopodobie!stwo
jego efektywnego zrealizowania. Kolejny etap procesu,
wychodz#cy poza sformu owanie intencji, to planowanie
dzia a!, czyli formu owanie tzw. intencji implementacyj-
nej (Gollwitzer, 1999; Gollwitzer, Heckhausen i Steller,
1990; Heckhausen i Gollwitzer, 1987). Mo&e ona przyj-
mowa' posta' planu okre%laj#cego, kiedy, gdzie i w jaki
sposób zrealizowa' dane zachowanie. W odniesieniu do
podejmowania pracy za granic# mo&e to by' plan okre%la-
j#cy do jakiego kraju wyjecha', jaki rodzaj pracy podj#',
kiedy zrealizowa' ten zamiar. Proponowany model zak a-
da, &e intencja stanowi zmienn# po%rednicz#c# pomi"dzy
ocen# celu a planowaniem dzia a! oraz samym dzia a-
niem, które mo&e prowadzi' do osi#gni"cia celu.

Aby cel zosta zrealizowany, musi nast#pi' etap fak-

tycznego dzia ania. O ile trudniej jest wprost uj#' dzia a-
nie, o tyle zarówno sposób oceny celu, jak i intencj" oraz
sprecyzowanie planów mo&na potraktowa' jako mierzal-
ne zmienne. Ich analiza pozwala na badanie gotowo%ci do
podejmowania dzia ania zanim jeszcze dzia anie to nast#-
pi. Na ile przebieg tego procesu realizacji celu mo&e by'
zale&ny od przekona! na temat samego siebie – wiary we
w asne si y, w skuteczno%' dzia ania, optymizm?

Przekonania o sobie i ich rola

w procesie realizacji celów

Przedmiotem zainteresowania w tym badaniu by a rola

takich przekona!, jak samoocena, przekonanie o w asnej
skuteczno%ci, nadzieja na sukces oraz optymizm – na ile
mog# one mie' znaczenie dla inicjowania procesu poszu-
kiwania pracy poza krajem. Poj"cie Ja oraz przekonania

230

MARIOLA $AGUNA

na w asny temat uznawane s# za centralne konstrukty
w systemie wiedzy cz owieka (por. Ole% i Drat-Ruszczak,
2008; Reykowski, 1986). Przekonania te s# traktowane
jako istotne elementy osobowo%ci, które wchodz# w inte-
rakcje z celami ustanawianymi przez dan# osob" i wp y-
waj# na zachowanie w konkretnej sytuacji (Mischel,
2004; Mischel i Shoda, 1995).

W dotychczasowych badaniach nad zachowaniami

celowymi uwzgl"dniane by o przede wszystkim przeko-
nanie o w asnej skuteczno%ci w danej dziedzinie dzia a-
nia, czyli prze%wiadczenie o umiej"tno%ci radzenia sobie
z okre%lonymi zadaniami (Bandura, 1986). Okaza o si",
&e przekonanie to ma istotny wp yw na ustanawiane cele
i ich realizacj" (Bandura i Locke, 2003; Locke, 2001).
Mo&e ono mie' znaczenie tak&e dla gotowo%ci do podej-
mowania pracy za granic#. Wed ug Tharenou (2003) w a-
sno%ci# osób otwartych na karier" mi"dzynarodow# jest
w a%nie przekonanie o w asnej skuteczno%ci, daj#ce wiar"
w powodzenie podj"tych przedsi"wzi"' oraz otwarto%' na
niekonwencjonaln# realizacj" swego &ycia zawodowego.
Przekonanie to mo&e sprzyja' orientacji na dzia anie, któ-
ra traktowana jest jako jeden z wyznaczników efektyw-
no%ci w karierze mi"dzynarodowej (Van Der Zee i Van
Oudenhoven, 2000).

Rodzi si" jednak pytanie, czy tylko przekonanie o sku-

teczno%ci mo&e mie' znaczenie dla przebiegu procesu re-
alizacji celu. Podkre%lane w teoriach osobowo%ci (Mischel
i Shoda, 1995) powi#zanie mi"dzy celami a systemem Ja
mo&e sugerowa', &e tak&e inne przekonania na w asny te-
mat mog# odgrywa' tu jak#% rol". Jednocze%nie analizy
ró&nych stopni ogólno%ci poczucia w asnej skuteczno%ci
(Scholz, Gutiérrez-Doña, Sud i Schwarzer, 2002) wskazu-
j# na to, &e warto analizowa' nie tylko bardzo specyÞczne
przekonanie o mo&liwo%ci poradzenia sobie z okre%lonym
zadaniem, jak deÞniowa je Bandura (1986), lecz tak&e
szersze, bardziej uogólnione przekonania na swój temat.
Uogólnione przekonanie o w asnej skuteczno%ci to rodzaj
zgeneralizowanego prze%wiadczenia, &e jest si" zdolnym
podj#' potrzebne dzia anie, staj#c wobec ró&nych wy-
zwa! i sytuacji trudnych (Jerusalem i Schwarzer, 1992;
Luszczynska, Scholz i Schwarzer, 2005).

Jeszcze szerszy charakter ma samoocena, czyli global-

na ocena siebie, odzwierciedlaj#ca poziom przekonania
o w asnej warto%ci, szacunku i akceptacji samego sie-
bie (Rosenberg, 1989; por. Dzwonkowska, Lachowicz-
-Tabaczek i $aguna, 2008). Jak pokazuje przegl#d ba-
da! dokonany przez Baumeistera i wspó pracowników
(Baumeister, Campbell, Krueger i Vohs, 2003), oso-
by o wysokiej samoocenie stawiaj# sobie ambitne cele,
wysoko ustalaj# standardy osi#gni"', d#&#c do trudnych
celów. Poniewa& uwa&aj# si" za osoby kompetentne, po-

twierdzaj#c w asn# wysok# warto%', wykazuj# wytrwa-
o%' w realizacji zada! i nie zniech"caj# si" w sytuacji
pora&ki (Shrauger i Sorman, 1977). W dotychczasowych
badaniach nad gotowo%ci# do migracji wy&szy poziom
samooceny sprzyja gotowo%ci do poszukiwania pracy za
granic# przez studentów medycyny (Jarosz, Wiechetek
i Pawlikowski, 2008), nie okaza si" natomiast istotny
w przypadku uczniów (Wiechetek, 2007).

Dwa kolejne przekonania – nadzieja i optymizm – od-

wo uj# si" do sposobu spostrzegania zdarze! przysz ych.
Nadzieja w uj"ciu Snydera (1993, 2002) deÞniowana jest
jako powi#zane ze sob# przekonania o silnej woli oraz
o umiej"tno%ci znajdowania rozwi#za!, planowania dróg
do osi#gni"cia celu. Tak rozumiana nadzieja stanowi jed-
no z przekona! na w asny temat i okre%lana jest nadziej#
na sukces, poniewa& odnosi si" do si y oczekiwania pozy-
tywnych efektów w asnych dzia a! ($aguna, Trzebi!ski
i Zi"ba, 2005). Osoby z wysokim poziomem nadziei
podchodz# do celów jak do wyzwania i wysoko oceniaj#
prawdopodobie!stwo ich osi#gni"cia. W toku wielolet-
nich bada! prowadzonych przez Snydera i jego zespó
zgromadzono du&# liczb" danych %wiadcz#cych, &e si a
tak rozumianej nadziei wp ywa na efektywno%' zachowa!
osoby, na sposób pokonywania przeszkód i wytrwa o%'
w dzia aniu (przegl#d bada! w Snyder, 2002; por. $aguna
i in., 2005). Okaza o si", &e sprzyja ona tak&e gotowo%ci
do migracji u studentów medycyny (Jarosz i in., 2008)
oraz u uczniów (Wiechetek, 2007).

Z kolei optymizm traktowany jest jako uogólnione

oczekiwanie pozytywnych zdarze!, rodzaj zgeneralizo-
wanego oczekiwania co do przysz o%ci (Scheier i Ca-
rver, 1985; Scheier, Carver i Bridges, 1994). Optymi%ci
oczekuj#, &e sprawy u o&# si" po ich my%li, spodziewaj#
si" raczej dobrych ni& z ych zdarze!. Je%li osoba ocze-
kuje pozytywnych wyników, prowadzi to do wznowienia
wysi ków w drodze do realizacji celu (przegl#d bada!
Scheier i Carver, 1985; por. Czapi!ski, 1985). Optymizm
i nadziej" na sukces mo&na traktowa' jako konstrukty
zbli&one do tzw. proaktywnej osobowo%ci, która z kolei
sprzyja otwarto%ci na karier" mi"dzynarodow# (Major,
Tuner i Fletcher, 2006), ma tak&e znaczenie dla sukce-
su w poszukiwaniu pracy przez absolwentów (Brown,
Cober, Kane, Levy i Shalhoop, 2006).

Wszystkie omówione tu przekonania wykazuj# wiele

podobie!stw, jednak zarówno w analizach teoretycznych
(por. Snyder, 2002), jak i w badaniach empirycznych
wskazuje si" na ich odr"bno%' i traktuje jako osobne
zmienne (Bryant i Cvengros, 2004; Magaletta i Oliver,
1999). Mo&na uzna' je za przejaw pozytywnego nasta-
wienia warto%ciuj#cego, tzw. inklinacji pozytywnej, ro-
zumianej jako sk onno%' do odbierania rzeczywisto%ci

ROLA PRZEKONA( O SOBIE W PLANOWANIU PODJ)CIA PRACY ZA GRANIC*

231

raczej w kategoriach pozytywnych ni& negatywnych
(Czapi!ski, 1985).

Przedstawione w dalszej cz"%ci artyku u badania zmie-

rza y do ustalenia, w jakim stopniu przekonania dotycz#-
ce samego siebie mog# przyczynia' si" do oceny celu
jako bardziej lub mniej warto%ciowego, mo&liwego do
osi#gni"cia lub nieosi#galnego, a tak&e do sformu owa-
nia intencji wyjazdu do pracy za granic" oraz planów
jej realizacji. Hipotetycznie ka&de z czterech badanych
przekona! mo&e mie' wp yw na sposób oceny warto%ci
celu i szans jego realizacji, a przez ocen" celu, ale tak&e
bezpo%rednio, na sformu owanie intencji wyjazdu oraz
planowanie dzia a! w tej dziedzinie. Ka&da z tych zale&-
no%ci mi"dzy zmiennymi ma charakter pojedynczej hipo-
tezy weryÞkowanej w testowanym modelu zale&no%ci.

Metoda bada#

W badaniach, które zosta y przeprowadzone w pa+-

dzierniku 2007 r., uczestniczy o 196 studentów ostatniego
roku studiów dziennych z ró&nych miast Polski. Byli to
studenci m.in. pedagogiki, farmacji,

Þlologii angielskiej,

informatyki, telekomunikacji, socjologii. W grupie tej
znalaz o si" 121 kobiet (61,7%) i 75 m"&czyzn (38,3%),
%rednia wieku 23,76 (SD = 1,74). Ponad po owa z nich
(55,9%) godzi a studiowanie z dorywcz# b#d+ sta # prac#
zarobkow#, a 75 osób (38,3%) mia o wcze%niej do%wiad-
czenie pracy za granic#.

Do pomiaru samooceny wykorzystana zosta a Skala

Samooceny SES Rosenberga (1989) w polskiej adaptacji
$aguny, Lachowicz-Tabaczek i Dzwonkowskiej (2007).
Sk ada si" ona z 10 twierdze! (np. „Uwa&am, &e posia-
dam wiele pozytywnych cech”), odpowiedzi s# udzielane
na skali czterostopniowej od 1 do 4, mo&liwe do uzyska-
nia wyniki wynosz# od 10 do 40 punktów; im wy&szy
wynik, tym wy&szy poziom samooceny.

Uogólnione przekonanie o skuteczno%ci by o mierzone

za pomoc# polskiej wersji Skali Uogólnionej W asnej
Skuteczno%ci GSES Schwarzera, Jerusalema i Juczy!-
skiego (Juczy!ski, 2001). Sk ada si" ona z 10 twierdze!
(np. „Gdy jestem w k opotliwej sytuacji, na ogó wiem,
co zrobi'”), wszystkie maj# charakter diagnostyczny, od-
powiedzi s# udzielane na skali czterostopniowej. Mo&liwe
do uzyskania wyniki mieszcz# si" w przedziale 10–40
punktów.

Do pomiaru specyÞcznego przekonania o skutecz-

no%ci wykorzystana zosta a podskala Zaufania do
W asnych Kompetencji Zawodowych ze Skali Poczucia
Samoskuteczno%ci w Karierze Mi"dzynarodowej Ba!ki
(2005b). Pozwala ona mierzy' zaufanie do w asnych
kwaliÞkacji i kompetencji zawodowych w odniesieniu
do podejmowania pracy poza granicami swojego kraju.

Sk ada si" z siedmiu twierdze! (np. „Z moim wykszta ce-
niem mam prawo marzy' o karierze mi"dzynarodowej”),
na które badany udziela odpowiedzi na skali siedmio-
stopniowej. Mo&liwe do uzyskania wyniki mieszcz# si"
w przedziale 7–49 punktów.

Pomiar nadziei by dokonany za pomoc# Kwestionariu-

sza Nadziei na Sukces KNS (Snyder i in., 1991) w polskiej
adaptacji $aguny, Trzebi!skiego i Zi"by (2005). Skala
sk ada si" z 12 twierdze!, w tym o%miu diagnostycznych
(np. „PotraÞ" rozwa&a' wiele sposobów wyj%cia z k opo-
tu”), odpowiedzi udzielane s# na skali o%miostopniowej.
Mo&liwe wyniki mieszcz# si" w przedziale 8–64 punk-
ty – im wy&szy wynik, tym wy&szy poziom nadziei na
sukces.

Optymizm mierzony by za pomoc# Testu Orientacji

,yciowej LOT-R opracowanego przez Scheiera i wspó -
pracowników (1994) w adaptacji polskiej Poprawy
i Ju czy!skiego (Juczy!ski, 2001). Metoda sk ada si"
z 10 twierdze!, w tym sze%ciu diagnostycznych (np.
„Ogólnie oczekuj", &e przytraÞ mi si" wi"cej dobrego
ni& z ego”), odpowiedzi udzielane s# na skali pi"ciostop-
niowej. Mo&liwe wyniki mieszcz# si" w przedziale 0–24
punkty – im wy&szy wynik, tym wy&szy poziom opty-
mizmu.

W badaniu wykorzystano tak&e dwie jednoczynnikowe

podskale Kwestionariusza Celów KCEL II Zaleskiego
(1991), wype nianego w odniesieniu do celu, jakim jest
podj"cie pracy za granic# (zmodyÞkowana instrukcja
„Pomy%l teraz o celu, jakim mo&e by' podj"cie pracy za
granic# i spróbuj odpowiedzie' na poni&sze pytania”).
Podskala Wa&no%' Celu (pi"' pyta!, np. „Jak wa&ny jest
dla Ciebie ten cel”) u&yta zosta a do pomiaru oceny war-
to%ci celu, podskala Szanse Realizacji (cztery pytania, np.
„Jak mocno jeste% przekonany, &e osi#gniesz ten cel”) –
jako miara oczekiwania osi#gni"cia sukcesu. Odpowiedzi
udzielane s# na skali siedmiostopniowej, a mo&liwe do
uzyskania wyniki mieszcz# si" w przedziale 4–28 punk-
tów dla podskali Szanse Realizacji oraz 5–35 punktów
dla podskali Wa&no%' Celu.

Do pomiaru intencji podj"cia pracy za granic# oraz

planu dzia ania zosta y zbudowane dwie skale ($aguna,
Kiwerska, Marczak-Czajka i Wojnowska-Flis, 2007)

1

.

Skala Intencji Podj"cia Pracy za Granic# sk ada si"
z trzech stwierdze! (np. „Zamierzam wyjecha' za granic"
i poszuka' tam pracy”), natomiast skala Planu Dzia ania
z sze%ciu pozycji (np. „Wiem ju&, jakie dokumenty s# mi
potrzebne, aby podj#' prac" za granic#”), którym osoba
badana przypisuje ocen" od 1 do 7. Mo&liwe do uzyska-
nia wyniki wahaj# si" od 3 do 21 dla skali intencji oraz od
6 do 42 dla skali planu. Obie skale wykazuj# jednoczyn-
nikow# struktur".

232

MARIOLA $AGUNA

Wspó czynniki rzetelno%ci - Cronbacha dla wszystkich

opisanych metod uzyskane w badanej próbie zosta y po-
dane w Tabeli 1. S# one wysokie z wyj#tkiem skali oceny
szans powodzenia w realizacji celu, która osi#gn" a po-
ziom akceptowalny, cho' niski (- = 0,65) (DeVellis, 1991
za: Bryant, King i Smart, 2007).

W analizie wyników bada! wykorzystana zosta a hie-

rarchiczna analiza %cie&ek (Kline, 2005; por. Gaul i Ma-
chowski, 1987) z zastosowaniem programu Amos 7.0
(Arbuckle, 2006). Analizy wykonane zosta y na danych
surowych, czyli wynikach w poszczególnych skalach.
Poniewa& dane nie spe nia y za o&enia o wielowymia-
rowej normalno%ci rozk adu, zastosowano estymacj"
ADF (Asymptotically Distribution-Free). W wyj%ciowym
modelu pe nym (just-identiÞed) uwzgl"dnione zosta y
wszystkie badane przekonania: samoocena, uogólniona
skuteczno%', przekonanie o skuteczno%ci w karierze mi"-
dzynarodowej, nadzieja na sukces oraz optymizm, a tak-
&e wszystkie etapy realizacji celu: ocena warto%ci celu
i oczekiwa! co do jego osi#gni"cia, intencja podj"cia pra-
cy za granic# i plan dzia ania w tej dziedzinie. Testowane
by y hipotetyczne modele, w których przekonania o so-
bie maj# wp yw na poszczególne etapy procesu realiza-
cji celu, a jednocze%nie wcze%niejsze etapy procesu maj#
wp yw na etapy kolejne (ocena celu ma wp yw na inten-
cj" oraz na planowanie dzia a!, intencja tak&e wp ywa na
planowanie).

Wychodz#c od modelu pe nego (df = 0), wykorzystuj#c

hierarchiczn# analiz" %cie&ek, testowano modele zagnie&-
d&one, w których by y usuwane kolejne %cie&ki (Kline,
2005), tak aby doj%' do modelu uproszczonego (parsimo-
nious model), który by by dobrze dopasowany do danych,
a wszystkie jego %cie&ki by yby istotne statystycznie na
poziomie co najmniej p < 0,05 (model trimming). Je%li
jaka% zmienna przestawa a mie' istotny wp yw na inne
zmienne w modelu (warto%ci wspó czynników wszyst-
kich jej %cie&ek nie osi#gn" y przyj"tego poziomu istot-
no%ci), j# tak&e usuwano z modelu. Brak danej %cie&ki
w modelu uproszczonym oznacza odrzucenie hipotezy
o istnieniu istotnej statystycznie zale&no%ci mi"dzy dan#
par# zmiennych.

Jako miary dopasowania modeli przyj"te zosta y staty-

styki chi

2

, chi

2

/df , RMSEA i GFI (Kline, 2005). Nieistotne

statystycznie (p > 0,05) warto%ci chi

2

mog# wskazywa'

na to, &e proponowany model jest dobrze dopasowany do
danych. Warto%' miary chi

2

/df mniejsza ni& 2 wskazuje na

dobre dopasowanie do danych (Bohlen, 1989; za: Kline,
2005). Z kolei warto%ci RMSEA (Root Mean Square Error
of Approximation) mniejsze od 0,05 wskazuj# na dobre
dopasowanie modelu (Arbuckle 2006; Brown i Cudeck,
1993). Dla miary GFI (Goodness of Fit Index) warto%ci

wy&sze od 0,90 pozwalaj# uzna' model za dobrze dopa-
sowany do danych (Arbuckle 2006; Kline, 2005).

Wyniki bada#

.redni poziom zarówno intencji podj"cia pracy za gra-

nic#, jak i planów w tej dziedzinie jest w badanej próbie
stosunkowo niski (Tabela 1). Obydwa wyniki mieszcz#
si" znacznie poni&ej arytmetycznego %rodka skali, co
wskazuje na stosunkowo niewielkie zainteresowanie tego
rodzaju %cie&k# kariery zawodowej w%ród badanych stu-
dentów.

Korelacje parami dla wszystkich zmiennych uj"tych

w badaniu s# dodatnie (Tabela 1). Samoocena oraz opty-
mizm nie s# istotnie powi#zane z &adnym z etapów pro-
cesu realizacji celu, cho' warto%' korelacji samooceny
i oceny szans podj"cia pracy za granic# zbli&a si" do po-
ziomu istotno%ci (p = 0,056). Pozosta e badane przekona-
nia koreluj# nieco wy&ej z ocen# szans powodzenia w po-
szukiwaniu pracy za granic# ni& z ocen# warto%ci tego
celu. Przekonania o sobie nie s# natomiast istotnie powi#-
zane z intencj# podj"cia pracy poza granicami kraju, cho'
wykazuj# istotnie statystycznie, ale niezbyt wysokie po-
wi#zania z planowaniem dzia a! w tej dziedzinie. Sposób
oceny celu, jego warto%ci i szans powodzenia w realizacji
koreluje istotnie z intencj# oraz planowaniem. Te dwie
ostatnie zmienne s# tak&e silnie powi#zane ze sob#.

W analizie równa! strukturalnych wykorzystane zo-

sta y niewykazuj#ce &adnych braków dane 190 osób.
Wykorzystuj#c hierarchiczn# analiz" %cie&ek, testowano
kolejne modele zagnie&d&one powsta e przez usuwanie
%cie&ek z modelu pe nego (just-identiÞed), czyli zawiera-
j#cego wszystkie uwzgl"dnione w badaniu zmienne oraz
wszystkie %cie&ki #cz#ce przekonania z kolejnymi etapa-
mi procesu realizacji celu, a tak&e %cie&ki od oceny celu
do intencji i planowania oraz od intencji do planowania
dzia a!.

Przyj"ty model C – najprostszy model (parsimonious

model) uwzgl"dniaj#cy jedynie istotne statystycznie rela-
cje mi"dzy zmiennymi (wszystkie %cie&ki istotne na po-
ziomie co najmniej p < 0,05), jest dobrze dopasowany do
danych (Tabela 2). Jest on istotnie lepiej dopasowany ni&
alternatywne modele zagnie&d&one – zarówno lepiej ni&
model A z pomini"ciem wszystkich %cie&ek prowadz#-
cych od przekona! do oceny celu (ró&nica chi

2

= 26,682;

df = 1; p < 0,001), jak i lepiej dopasowany w porówna-
niu z modelem B, w którym pomini"to wszystkie %cie&ki
prowadz#ce od przekona! do intencji wyjazdu i planowa-
nia dzia a! w tej dziedzinie (ró&nica chi

2

= 4,981; df = 1;

p < 0,05). Ten ostatni model wykazuje wprawdzie dobre
dopasowanie do danych, jednak wiele jego %cie&ek nie jest
istotnych statystycznie, co sugeruje mo&liwo%' uprosz-

ROLA PRZEKONA( O SOBIE W PLANOWANIU PODJ)CIA PRACY ZA GRANIC*

233

T

abela 1.

S

ta

ty

st

y

k

i

o

p

is

o

w

e,

k

o

re

la

cj

e

m

i"

d

zy

z

m

ie

n

n

y

m

i

u

w

zg

l"

d

n

io

n

y

m

i

w

b

ad

an

iu

o

ra

z

rz

et

el

n

o

%'

u

&y

ty

ch

s

k

al

(

N

=

1

9

6

)

Zmienne

M

SD

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

Samoocena

30,73

4,76

0,85

***

2

Uogólniona skuteczno

%'

29,69

4,42

0,45

***

0,88

***

3

Skuteczno

%'

w karierze

mi

"dzynarodowej

33,99

10,22

0,36

***

0,49

***

0,92

***

4

Nadzieja

47,04

0

9,24

0,55

***

0,73

***

0,55

***

0,90

***

5

Optymizm

16,47

0

4,47

0,52

***

0,50

***

0,39

***

0,51

***

0,80

6

W

arto

%'

wyjazdu

17,13

8,13

0,07

***

0,17

*

**

0,12

***

0,25

***

0,05

0,90

***

7

Szanse wyjazdu

15,81

0

6,98

0,14

***

0,22

**

*

0,22

**

*

0,27

***

0,12

0,89

***

0,65

***

8

Intencja wyjazdu

0

8,26

0

3,70

0,00

***

0,10

***

0,13

***

0,10

***

0,04

0,43

***

0,51

***

0,98

***

9

Plan wyjazdu

14,85

0

7,23

0,06

***

0,16

*

**

0,21

**

*

0,17

*

**

0,01

0,45

***

0,53

***

0,78

***

0,92

***

p

< 0,001;

**

p

< 0,01;

*

p

< 0,05 (dwustronnie)

Na przek

#tnej (zaznaczone kursyw

#) podane zosta

y warto

%ci wspó

czynnika rzetelno

%ci

"

Cronbacha.

T

abela 2.

W

ar

to

%c

i

m

ia

r

d

o

p

as

o

w

an

ia

t

es

to

w

an

y

ch

m

o

d

el

i

(N

=

1

9

0

)

T

estowane modele

Miary dopasowania modeli

chi

2

df

p

chi

2

/df

RMSEA

GFI

Model

A

33,419

10

0,001

3,342

0,1

1

1

0,967

Model B

1

1,718

10

0,304

1,172

0,030

0,989

Model C

0

6,737

0

9

0,664

0,749

0,001

0,992

GFI

– Goodnes o Fit Index;

RMSEA

– Root Mean Square Error of

Approximation.

234

MARIOLA $AGUNA

czenia modelu. Przekonania o sobie maj# wi"c istotne
znaczenie dla oceny celu – pomini"cie powi#za! mi"dzy
tymi zmiennymi skutkuje z ym dopasowaniem modelu.
Jednocze%nie jest mo&liwe pomini"cie bezpo%rednich re-
lacji pomi"dzy przekonaniami a intencj# i planowaniem
wyjazdu – przekonania o sobie mog# wi"c oddzia ywa'
za po%rednictwem oceny celu. Model taki jest dobrze do-
pasowany do danych, cho' jednocze%nie istotnie gorzej
ni& przyj"ty model uproszczony powsta y w wyniku usu-
wania %cie&ek nieistotnych statystycznie.

Spo%ród pi"ciu badanych przekona!, w ostatecznym

modelu uproszczonym znalaz y si" tylko trzy (Rysunek 1).
Ani uogólniona skuteczno%', ani te& optymizm nie okaza-
y si" istotnie powi#zane z procesem poszukiwania pracy
za granic#. Model ten pozwala w 26% wyja%ni' intencj"
podj"cia pracy za granic# oraz a& w 68% planowanie
zwi#zanych z tym dzia a!.

Mimo &e badania mia y charakter korelacyjny, analiza

%cie&ek pozwala na testowanie hipotez o zale&no%ciach
przyczynowo-skutkowych (Kline, 2005; por. Gaul i Ma-
chowski, 1987). Dlatego, zachowuj#c ostro&no%' zwi#-
zan# z formu owaniem tego rodzaju wniosków, opisuj#c
przyj"ty model mo&na jednak powiedzie', &e uwzgl"d-
nione w nim przekonania oddzia uj# przede wszystkim
na ocen" szans znalezienia pracy poza krajem, co z kolei
ma bezpo%redni wp yw zarówno na intencj", jak i plan
dzia ania (warto%ci standaryzowanych wspó czynników
%cie&ek dla efektów bezpo%rednich mo&na odczyta' z Ry-
sunku 1). Przekonanie o skuteczno%ci w karierze mi"dzy-

narodowej oraz samoocena podwy&szaj# subiektywn#
ocen" szans na zrealizowanie celu, jakim jest znalezie-
nie pracy za granic#. Natomiast wzrost poziomu nadziei
obni&a nieznacznie ocen" tych szans, cho' jednocze%nie
podnosi ocen" warto%ci celu. W efekcie po%rednio pod-
wy&sza nieco poziom intencji wyjazdu (efekt ca kowity
0,06) oraz planowania zwi#zanych z tym dzia a! (efekt
ca kowity 0,06).

Wp yw wszystkich trzech uwzgl"dnionych w modelu

przekona! oraz oceny warto%ci celu na intencj" i pla-
nowanie dzia a! dokonuje si" za po%rednictwem oce-
ny szans powodzenia w poszukiwaniu pracy za granic#
(Rysunek 1). Wzrost przekonania, &e istniej# szanse na
zrealizowanie tego celu o jedno odchylenie standardowe
podnosi intencj" migracji zarobkowej o 0,51 odchylenia
standardowego. Oczekiwanie co do mo&liwo%ci zreali-
zowania celu wraz z przekonaniem o skuteczno%ci w ka-
rierze mi"dzynarodowej, a przede wszystkim z intencj#
dzia ania (efekt bezpo%redni 0,71), przyczynia si" do for-
mu owania planów w tej dziedzinie. Warto zwróci' tak&e
uwag" na bardzo silne powi#zanie mi"dzy ocen# warto%ci
celu a ocen# szans powodzenia w jego realizacji (efekt
bezpo%redni 0,89).

Dyskusja wyników

Wbrew oczekiwaniom wynikaj#cym z analizy sonda-

&y (np. Praca Polaków za granic!, 2007) badana grupa
studentów wykazuje do%' niski poziom intencji oraz pla-
nów podj"cia pracy za granic#. Jedn# z przyczyn niskiego

Rysunek 1.
Model zale&no%ci mi"dzy przekonaniami o sobie a procesem poszukiwania pracy za granic# przez studentów ostatnich lat
studiów (Model C, wspó czynniki standaryzowane) (N = 190)

ROLA PRZEKONA( O SOBIE W PLANOWANIU PODJ)CIA PRACY ZA GRANIC*

235

poziomu intencji wyjazdu do pracy za granic" mo&e by'
zmiana tendencji na rynku pracy w Polsce w 2007 roku,
nieznaczny spadek poziomu bezrobocia w porównaniu
z rokiem poprzednim (Stopa bezrobocia w latach 1990–
–2009, 2009). Poprawi o to sytuacj" osób wchodz#cych
na rynek pracy. Jednocze%nie kryzys %wiatowej ekonomii
móg odbi' si" na sytuacji imigrantów, którzy podczas re-
cesji mog# by' postrzegani jako rywale w walce o miej-
sca pracy. Decyzja o wyje+dzie jawi si" wi"c raczej jako
konieczno%' ni& preferowany wybór.

Celem bada! by o poszukiwanie odpowiedzi na pytanie

o rol" przekona! na w asny temat w procesie poszukiwa-
nia pracy za granic#. Wyniki pokaza y, &e przekonania
te maj# istotny zwi#zek przede wszystkim z ocen# szans
powodzenia w realizacji tego celu. Bardziej po%rednio,
przez ocen" celu, ni& bezpo%rednio przyczyniaj# si" do
sformu owania intencji podj"cia pracy za granic# oraz
planowania dzia a! w tej dziedzinie. Okazuje si", &e naj-
wi"ksz# rol" odgrywa przekonanie o skuteczno%ci w re-
alizacji kariery mi"dzynarodowej. Sprzyja ono nie tylko
wy&szym oczekiwaniom, &e uda si" znale+' prac" za gra-
nic#, ale przek ada si" tak&e na planowanie dzia a! w tym
kierunku. Z innych bada! wiemy, &e osoby, które dok ad-
nie planuj#, jak b"dzie przebiega' realizacja celu, znacz-
nie cz"%ciej go osi#gaj# (Gollwitzer, 1999). Przekonanie
to mo&e wi"c sprzyja' faktycznemu podejmowaniu ka-
riery zawodowej poza krajem, podobnie jak przekonanie
o skuteczno%ci w poszukiwaniu pracy sprzyja jej faktycz-
nemu poszukiwaniu (Zikic i Saks, 2009). Jednym z wa&-
nych +róde kszta towania przekonania o skuteczno%ci,
w jakiej% dziedzinie s# uprzednie do%wiadczenia oraz
uczenie si" na podstawie obserwacji dzia ania innych
osób (Bandura, 1986). Dlatego mo&na przypuszcza', &e
zwi"kszone mo&liwo%ci podj"cia cho'by czasowej pra-
cy za granic#, a tak&e cz"stsze kontakty z osobami, które
wybra y tak# drog" rozwoju zawodowego, b"d# sprzyja y
podwy&szaniu przekonania o w asnej skuteczno%ci w ka-
rierze mi"dzynarodowej, a co za tym idzie planowaniu
dzia a! prowadz#cych do migracji.

Uogólnione przekonanie o w asnej skuteczno%ci, cho'

istotnie skorelowane ze zmiennymi ujmuj#cymi proces
realizacji celu, po uwzgl"dnieniu w modelu innych prze-
kona! nie odgrywa o znacz#cej roli. Tak wi"c zgodnie
z sugestiami Bandury (1986), to raczej przekonanie o sku-
teczno%ci w konkretnej dziedzinie odgrywa wi"ksz# rol",
ni& uogólnione poczucie radzenia sobie z ró&nymi wy-
zwaniami – w ka&dym razie w pocz#tkowej fazie procesu
realizacji celu, poprzedzaj#cej zainicjowanie dzia ania.

Ogólna samoocena nie wykazywa a wprawdzie istot-

nych zwi#zków ze zmiennymi odnosz#cymi si" do pro-
cesu realizacji celu w analizie prostych korelacji parami,

okaza o si" jednak, &e ma znaczenie po uwzgl"dnieniu in-
nych przekona! w modelu. Osoby prze%wiadczone o w a-
snej warto%ci dostrzegaj# wi"ksze szanse na znalezienie
pracy za granic#. By' mo&e znajduje tu odzwierciedlenie
tendencja do przeceniania w asnych mo&liwo%ci i wspar-
cia otoczenia dla w asnych planów, charakterystyczna
dla osób o wysokiej samoocenie (Baumeister, Campbell,
Krueger i Vohs, 2003).

Okaza o si" tak&e, &e nadzieja, mimo istotnych pozy-

tywnych korelacji z obydwoma wymiarami oceny celu,
po uwzgl"dnieniu w modelu wp ywu innych zmiennych,
przyczyniaj#c si" do podwy&szenia oceny warto%ci za-
trudnienia za granic#, obni&a jednocze%nie ocen" szans
na zrealizowanie tego celu. By' mo&e nale&a oby szuka'
wyja%nienia tego wyniku w preferencjach studentów co
do przysz ego zatrudnienia – wi"kszo%' z nich chcia aby
zosta' w Polsce, cho' nie wyklucza podj"cia pracy za
granic# (Szczebiot-Knoblauch i Kisiel, 2007). By' mo&e
wi"c osoby o wy&szym poziomie nadziei na osi#gni"cie
sukcesu w realizacji celów dostrzegaj# wi"cej szans na
znalezienie pracy w kraju, co mo&e stanowi' ich g ówny
cel, ani&eli szans na realizacj" celu alternatywnego, jakim
mo&e by' emigracja zarobkowa.

Zupe nie nieistotna natomiast okaza a si" rola opty-

mizmu. Oczekiwanie pozytywnych zdarze! w przysz o-
%ci nie przek ada si" wi"c ani na inicjowanie, ani te& na
powstrzymywanie si" od dzia a! celowych zwi#zanych
z poszukiwaniem pracy w innym kraju. Optymizm okaza
si" nie odgrywa' wi"kszej roli w planowaniu migracji za-
robkowej przez studentów. Spo%ród badanych przekona!
jedynie optymizm mo&e odnosi' si" nie tylko do Ja – mo&-
na oczekiwa', &e sprawy potocz# si" pomy%lnie nieko-
niecznie za spraw# w asnego dzia ania, lecz tak&e dzi"ki
pomocy innych ludzi, sprzyjaj#cych okoliczno%ci lub si
wy&szych (por. Carver i Scheier, 2002). Wynik ten wska-
zuje na to, &e dla dzia a! zwi#zanych z migracj# wi"ksze
znaczenie maj# przekonania, które bardziej odnosz# si"
do Ja, zak adaj# wi"ksz# rol" osobistego sprawstwa.

Podsumowuj#c, do wyznaczników otwierania si" stu-

dentów na karier" mi"dzynarodow# (Ba!ka, 2005a) mo&-
na zaliczy' takie przekonania o sobie, jak przekonanie
o w asnej skuteczno%ci w podejmowaniu pracy poza kra-
jem, samoocen" i nadziej" na sukces, natomiast nie opty-
mizm.

Jak przewidywa przyj"ty model teoretyczny przebiegu

procesu realizacji celu, istnieje silny zwi#zek intencji ce-
lowej i intencji implementacyjnej – maj#c intencj" wyjaz-
du z kraju, osoby podejmuj# kolejne kroki, formu uj# plan
dzia ania. Wyniki te potwierdzaj# koncepcj" teoretyczn#
Gollwitzera (1999): plan dzia ania jest %ci%le zale&ny od
intencji celowej. Bez zdeÞniowania i u%wiadomienia pra-

236

MARIOLA $AGUNA

gnie! nie mo&e doj%' do planowania, a nast"pnie realizacji
celu. Nie nale&y jednak zapomina', &e nawet silne powi#-
zanie intencji i planowania nie oznacza ich równie silnego
prze o&enia na realne podejmowanie dzia a!. Metaanalizy
wyników dotychczasowych bada! wskazuj# na to, &e in-
tencja pozwala wyja%ni' oko o 27% wariancji w zakresie
zachowania (Armitage i Conner, 2001), natomiast sformu-
owanie planów dzia ania wi#&e si" na poziomie r = 0,33
z faktycznym podj"ciem zachowania (Sheeran, 2002, za:
Webb i Sheeran, 2005). Jednocze%nie zarówno intencja,
jak i planowanie dzia a! zwi#zanych z podj"ciem pracy
za granic# zwi#zane s# przede wszystkim z ocen# szans
na jej znalezienie. Spo%ród dwu komponentów modelu
oczekiwanie – warto%' (Rotter, 1954), to w a%nie oczeki-
wania co do wyniku okaza y si" mie' bezpo%rednie prze-
o&enie na dalsze etapy procesu realizacji celu.

Zalet# przedstawionych bada! jest fakt przeprowadze-

nia ich na grupie osób, które w a%nie wchodz# na rynek
pracy, s# na etapie podejmowania realnych decyzji o dal-
szym kierunku kariery zawodowej. Dzi"ki temu badania
te s# wolne od b "du, jakim obci#&one s# porównania
osób, które podj" y prac" za granic#, z tymi, które tego
nie zrobi y. Trudno wtedy oceni' na ile uchwycone ró&ni-
ce stanowi# przyczyn", a na ile konsekwencj" podj"tych
dzia a!. Taki dobór próby stanowi jednak tak&e ograni-
czenie dla mo&liwo%ci uogólniania uzyskanych wyników
– mówi# one o zale&no%ciach odnosz#cych si" do osób
m odych, studentów. Ograniczenie to powoduje, i& trud-
no jest uogólnia' wyniki bada! na inne grupy spo eczne,
poniewa& nie by y dotychczas replikowane na innej pró-
bie. Inne ograniczenie wi#&e si" z du&# dynamik# zjawi-
ska migracji zarobkowych, jego zale&no%ci# od kontekstu
spo eczno-gospodarczego. Ka&e to ostro&nie podchodzi'
do wyników uzyskanych w konkretnym momencie: trak-
towa' je nie jako ostateczne rozstrzygni"cia, lecz jako
punkt wyj%cia dla dalszych analiz, które pozwol# na we-
ryÞkacj" uzyskanego modelu w innych warunkach ma-
krosystemowych.

Badania te koncentruj# si" na czynnikach, które mog#

prowadzi' do zainicjowania procesu realizacji celu, inten-
cji i planowania podj"cia dzia ania. Nie analizuj# dalszych
etapów procesu, podtrzymywania zachowania, ró&nych
form zaniechania dzia ania, rezygnacji czy osi#gni"cia
celu (por. Maruszewski, Doli!ski, $ukaszewski i Mar-
sza -Wi%niewska, 2008; Schwarzer, 2008). Wskazuj#c
mo&liwe obszary dalszych bada!, warto zwróci' uwag"
na wyd u&enie ich perspektywy czasowej, po to, by prze-
analizowa' rzeczywisty wp yw poziomu zmiennych oso-
bowo%ciowych nie tylko na intencj" czy te& planowanie
dzia a!, ale na realizacj" celu – faktyczne podj"cie pracy
w innym kraju.

LITERATURA CYTOWANA

Ajzen, I. (1988). Attitudes, personality, and behavior. Home-

wood, IL: Dorsey Press.

Ajzen, I. (1991). Theory of planned behavior. Organizational

Behavior and Human Decision Processes, 50, 179–211.

Ajzen, I., Fishbein, M. (2000). Attitudes and the attitude-

behavior relation: Reasoned and automatic processes. W:
W. Stroebe, M. Hewstone (red.), European review of social
psychology (t. 11, s. 1–33). Chichester: John Wiley & Sons.

Arbuckle, J. L. (2006). Amos 7.0 users’ guide. Chicago, IL:

Amos Development Corporation.

Armitage, C. J., Conner, M. (2001). EfÞcacy of the theory of

planed behaviour: A meta-analytic review. British Journal of
Social Psychology, 40, 471–500.

Ba!ka, A. (2005a). Otwarto#$ na karier% mi%dzynarodow!.

Podstawy teoretyczne oraz struktura czynnikowa Skali Ot -
warto#ci na Karier% Mi%dzynarodow!. Pozna!, Warszawa:
PRINT-B, Instytut Rozwoju Kariery.

Ba!ka, A. (2005b). Poczucie samoskuteczno#ci. Konstrukcja

i struktura czynnikowa Skali Poczucia Samoskuteczno#ci
w Karierze Mi%dzynarodowej. Pozna!, Warszawa: PRINT-B.

Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action:

A social cognitive theory. Englewood Cliffs, New York:
Prentice Hall.

Bandura, A., Locke, E. A. (2003). Negative self-efÞcacy and

goal effects revisited. Journal of Applied Psychology, 88,
87–99.

Baumeister, R. F., Campbell, J. D., Krueger J. I., Vohs, K. D.

(2003). Does high self-esteem cause better performance,
interpersonal success, happiness, or healthier lifestyles?
Psychological Science in the Public Interest, 4, 1–44.

Bera, R. (2008). Aksjologiczny sens pracy a poczucie jako#ci

&

ycia m odych emigrantów polskich. Lublin: Wydawnictwo

Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej.

Boneva, B. S., Frieze, I. H. (2001). Toward a concept of a

migrant personality. Journal of Social Issues, 57, 477–492.

Brown, D., Cober, R., Kane, K., Levy, P., Shalhoop, J. (2006).

Proactive personality and the successful job search: A Þeld
investigation with college graduates. Journal of Applied
Psychology, 91, 717–726.

Brown, W. M., Cudeck, R. (1993). Alternative ways of assessing

model Þt. W: K. A. Bolen, J. S. Long (red.), Testing structural
equation models (s. 136–162). Newbury Park, CA: Sage.

Bryant, F. B., Cvengros, J. A. (2004). Distinguishing hope and

optimism: Two sides of a coin, or two separate coins? Journal
of Social and Clinical Psychology, 23, 273–302.

Bryant, F. B., King, S. P., Smart, C. M. (2007). Multivariate

statistical strategies for construct validation in positive
psychology. W: A. D. Ong, M. H. M. van Dulmen (red.),
Oxford handbook of methods in positive psychology (s. 61–
–82). New York: Oxford University Press.

Carver, Ch. S., Scheier, M. F. (2002). The hopeful optimist.

Psychological Inquiry, 13, 288–290.

Czapi!ski, J. (1985). Warto#ciowanie – zjawisko inklinacji pozy-

tywnej (o naturze optymizmu). Wroc aw: Zak ad Narodowy
im. Ossoli!skich.

ROLA PRZEKONA( O SOBIE W PLANOWANIU PODJ)CIA PRACY ZA GRANIC*

237

Dzwonkowska, I., Lachowicz-Tabaczek, K., $aguna, M. (2008).

Samoocena i jej pomiar. Skala samooceny SES M. Rosenberga.
Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.

Gaul, M., Machowski, A. (1987). Elementy analizy %cie&ek. W:

J. Brzezi!ski (red.), Wielozmiennowe modele statystyczne w
badaniach psychologicznych (s. 82–112). Warszawa: PWN.

Gollwitzer, P. M. (1999). Implementation intentions: Strong

effects of simple plans. American Psychologist, 54, 493–503.

Gollwitzer, P. M., Heckhausen, H., Steller, B. (1990).

Deliberative vs. implemental mind-sets: Cognitive tuning
toward congruous thoughts and information. Journal of
Personality and Social Psychology, 59, 1119–1127.

GUS (2008). Materia y na konferencj% prasow! w dniu

30 stycznia 2008. Strona internetowa: http://www.stat.gov.pl/
cps/rde/xbcr/gus/PUBL_Sytuacja_demograÞczna_2007.pdf

Heckhausen, H., Gollwitzer, P. M. (1987). Thought contents and

cognitive functioning in motivational versus volitional states
of mind. Motivation and Emotion, 11, 101–120.

Iglicka, K. (2009). Powroty Polaków w okresie kryzysu gos-

podarczego. W p%tli pu apki migracyjnej. Raport z bada'.
Warszawa: Centrum Stosunków Mi"dzynarodowych. Strona
internetowa: http://www.csm.org.pl/images/rte/File/CSM_Ra -
porty_i_Analizy_09%20kiglickao.pdf

Jarosz, M., Wiechetek, M., Pawlikowski, J. (2008). Podmiotowe

i #rodowiskowe wyznaczniki gotowo#ci do migracji – badania
studentów medycyny. Poster prezentowany na konferencji
„Migracje po wej%ciu Polski do Unii Europejskiej: Per-
spektywa psychologiczna i socjologiczna”, Warszawa, 29–30
maja.

Jerusalem, M., Schwarzer, R. (1992). Self-efÞcacy as a resource

factor in stress appraisal processes. W: R. Schwarzer (red.),
Self-efÞcacy. Thought control of action (s. 195–213). Wa -
shington: Hemisphere Publishing Corp.

Juczy!ski, Z. (2001). Narz%dzia pomiaru w promocji i psycholo-

gii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych
PTP.

Kline, R. B. (2005). Principles and practice of Structural

Equation Modeling. New York, London: The Guilford Press.

Locke, E. A. (2001). Self-set goals and self-efÞcacy as mediators

of incentives and personality. W: M. Erez, U. Kleinbeck,
H. Thierry (red.), Work motivation in the context of a glo balizing
economy (s. 13–26). London: Lawrence Erlbaum Ass.

Luszczynska, A., Scholz, U., Schwarzer, R. (2005). The general

self-efÞcacy scale: Multicultural validation studies. The
Journal of Psychology, 139, 439–457.

$aguna, M., Kiwerska, M., Marczak-Czajka, A., Wojnowska-

-Flis, N. (2007). Skale intencji podj%cia pracy za granic!.
Maszynopis niepublikowany, SWPS, Warszawa.

$aguna, M., Lachowicz-Tabaczek, K., Dzwonkowska, I. (2007).

Skala samooceny SES Morrisa Rosenberga – polska adaptacja
metody. Psychologia Spo eczna, 2, 164–176.

$aguna, M., Trzebi!ski, J., Zi"ba, M. (2005). Kwestionariusz

Nadziei na Sukces. Warszawa: Pracownia Testów Psycho-
logicznych PTP.

Magaletta, P. R., Oliver, J. M. (1999). The hope construct,

will, and ways: The relations with self-efÞcacy, optimism,

and general well-being. Journal of Clinical Psychology, 55,
539–551.

Major, D. A., Turner, J. E., Fletcher, T. D. (2006). Linking

proactive personality and the Big Five to motivation to learn
and development activity. Journal of Applied Psychology, 91,
927–935.

Maruszewski, T., Doli!ski, D., $ukaszewski, W., Marsza -

-Wi%niewska, M. (2008). Emocje i motywacje. W: J. Strelau,
D. Doli!ski (red.), Psychologia (t. 1, s. 511–649). Gda!sk:
Gda!skie Wydawnictwo Psychologiczne.

Mischel, W. (2004). Toward an integrative science of the person.

Annual Review of Psychology, 55, 1–22.

Mischel, W., Shoda, Y. (1995). A cognitive-affective system

theory of personality: Reconceptualizing situations, dispo-
sitions, dynamics, and invariance in personality structure.
Psychological Review, 102, 246–268.

Ole%, P. K., Drat-Ruszczak, K. (2008). Osobowo%'. W: J. Strelau,

D. Doli!ski (red.), Psychologia (t. 1, s. 651–764). Gda!sk:
Gda!skie Wydawnictwo Psychologiczne.

Plany studentów po studiach (2007). Strona internetowa: http://

www.studentnews.pl/serwis.php?s=1937pok=5674

Praca Polaków za granic! (2007). Komunikat z bada! Centrum

Badania Opinii Spo ecznej. Warszawa: CBOS.

Reykowski, J. (1986). Motywacja, postawy prospo eczne a oso-

bowo#$. Warszawa: PWN.

Rotter, J. B. (1954). Social learning and clinical psychology.

New York: Prentice Hall.

Rosenberg, M. (1989). Society and adolescent self-image. Re -

vised edition. Middletown, CT: Wesleyan University Press.

Ro&nowski, B., Markowski, K., $obocki, J., Konefa , K. (2007).

Postawy i zachowania uczestników lokalnego rynku pracy.
Lublin: Instytut Rynku Pracy – Fundacja Nowy Staw.

Scheier, M. F., Carver, Ch. S. (1985). Optimism, coping, and

health: Generalized outcome expectancies. Health Psycho-
logy, 4, 219–247.

Scheier, M. F., Carver, Ch. S., Bridges, M. W. (1994). Dis-

tinguishing optimism from neuroticism (and trait anxiety,
self-mastery, and self-esteem): A reevaluation of the Life
Orientation Test. Journal of Personality and Social Psycho-
logy, 67, 1063–1078.

Scholz, U., Gutiérrez-Doña, B., Sud, S., Schwarzer, R. (2002).

Is general self-efÞcacy a universal construct? Psychometric
Þndings from 25 countries. European Journal of Psychological
Assessment, 18, 242–251.

Schwarzer, R. (2008). Modeling health behavior change: How

to predict and modify the adoption and maintenance of health
behaviors. Applied Psychology: An International Review, 57,
1–29.

Shrauger, J. S., Sorman, P. B. (1977). Self-evaluations, initial

success and failure, and improvement as determinants of
persistence. Journal of Consulting and Clinical Psychology,
45, 784–795.

Snyder, C. R. (1993). Hope for the journey. W: A. P. Turnbull,

J. M. Patterson, S. K. Behr, D. L. Murphy, J. G. Marquis,
M. J. Blue-Banning (red.), Cognitive coping, families, and
disability (s. 271–286). Baltimore: Paul H. Brooks.

238

MARIOLA $AGUNA

Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind.

Psychological Inquiry, 13, 249–275.

Snyder, C. R., Harris, Ch., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Ir -

ving, L. M., Sigmon, S. T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle,
Ch., Harney, P. (1991). The will and ways: Development
and validation of an individual-difference measure of hope.
Journal of Personality and Social Psychology, 60, 570–585.

Stopa bezrobocia w latach 1990-2009 (2009). Strona interneto-

wa: http://www.stat.gov.pl/gus/45_677_PLK_HTML.htm

Szczebiot-Knoblauch, L., Kisiel, R. (2007). Sk onno#$ do

emigracji zarobkowej studentów Uniwersytetu Warmi'sko-
-Mazurskiego. Olsztyn: Uniwersytet Warmi!sko-Mazurski
w Olsztynie. Katedra UNESCO.

Tharenou, P. (2003). The initial development of receptivity to

working abroad: Self-initiated international work opportunities
in young graduate employees. Journal of Occupational and
Organizational Psychology, 76, 489–515.

Van der Zee, K., Van Oudenhoven, J. (2000). The multicultural

personality questionnaire: A multidimensional instrument of
multicultural effectiveness, European Journal of Personality,
14, 291–309.

Van Hoye, G., Saks, A. M. (2008). Job search as goal-directed

behavior: Objectives and methods. Journal of Vocational Be -
havior, 73, 358–367.

Webb, T. L., Sheeran, P. (2005). Integrating concepts from goal

theories to understand the achievement of personal goals.
European Journal of Social Psychology, 35, 69–96.

Wiechetek, M. (2007). Psychospo eczne korelaty gotowo#ci

do migracji. Referat wyg oszony na IV Zje+dzie Polskiego
Stowarzyszenia Psychologii Spo ecznej, Wroc aw, 21–23
wrze%nia.

Zaleski, Z. (1991). Psychologia zachowa' celowych. Warszawa:

PWN.

Zikic, J., Saks, A. M. (2009). Job search and social cognitive

theory: The role of career-relevant activities. Journal of Vo -
cational Behavior, 74, 117–127.

PRZYPISY

1. Pe na wersja skali jest dost"pna u autorki.

Self-referent beliefs in the process of planning to work abroad

Mariola $aguna

Institute of Psychology, The John Paul II Catholic University of Lublin

Abstract

The study focuses on the role of self-referent beliefs: self-efÞcacy, self-esteem, hope and optimism in the
process of planning to work abroad among students. Seeking work abroad was described as the process of
goal completion and explained with the help of goal theories. Initial phases of this process include evalua-
tion of the goal, formation of intention to work abroad, and formulation of a plan. Data were collected from
196 Polish students, during the last year before graduation. Structural equation modeling showed that self-
efÞcacy, self-esteem and hope play the most important role in the process of seeking work abroad.

Key words: migration, goals, self-esteem, self-efÞcacy, hope, optimism

Z o&ono: 30.06.2009
Z o&ono poprawiony tekst: 25.09.2009
Zaakceptowano do druku: 29.09.2009