się tu pojawia: kiedy uzyskujemy wynik wskazujący na to, że badany nie ma
zdania, a jest to jedna z najgorszych rzeczy jakie możemy mieć (chciałbym
państwa na to uczulić), trzeba byłoby temu zawsze poświęcić dokładniejszą
analizę, czego nie robimy. Wynik 3, czyli "nie mam zdania" (na skali
5-stopniowej), można uzyskać w różny sposób. Np. jakiś badany zakreśla zawsze
trójkę, ale można uzyskać tę trójkę także wówczas kiedy badany jest
niekonsekwentny tzn. raz zakreśla l i 2. drugi raz 4 i 5. Gdy takie wyniki
zsumuje się i wyliczy średnią, też wyjdzie 3. Wreszcie, nawet jeżeli badany
zakreśla 3, to może być albo człowiekiem, który naprawdę nie wie jak to jest,
takim który naprawdę nie ma zdania czy UFO istnieje czy nie, ale może być to
człowiek, którego w ogóle to nie obchodzi, zupełnie go to nie interesuje.
Chcę zwrócić uwagę na to, co znaczy mieć postawę neutralną. Co oznacza postawa
w okolicy zera, jeżeli rozumiemy O - jako postawę neutralną, którą wyraża
trójka (+;-; a ten środek to 0). Dotyczy to nie tylko badania postaw, ale
najrozmaitszych rzeczy, z którymi mamy do czynienia. Należy zapamiętać, że
skale postaw są najczęściej stosowaną techniką pomiaru postaw, badania postaw.
Inne sposoby badania postaw:
Obserwacja zachowań "ku" lub "od" jakiemuś przedmiotowi postawy. Często się to
stosuje. Np. zdarza się tak często w domu, że jedna osoba czyta "Gazetę
Polską", a druga "Trybunę" i w oparciu o takie zachowania każdy, nawet nie
psycholog będzie dokonywał atrybucji dotyczących postaw politycznych jednej i
drugiej osoby. Co więcej, jeżeli jest to zachowanie powtarzające się
wielokrotnie będziemy o czymś takim wnioskować. Inny przykład, na który w
badaniach zjawiska zwanego -internalizacją postaw zwraca się uwagę, jest sprawa
uczestnictwa w różnego rodzaju imprezach. Jeżeli będziemy w stanie dokonać
obserwacji, że osoba X, czy osoba Y systematycznie uczestniczy w protestach
przeciwko futrom ze zwierząt, może to być wskaźnikiem (bez względu na to, co
ona mówi) dosyć silnych postaw pro-ekologicznych. Tak więc na co dzień my
obserwujemy zachowania. Przy czym te zachowania mogą mieć charakter typowo
ruchowy: "idę do kiosku i kupuję Gazetę Polską albo Trybunę", albo też
wnioskujemy na podstawie wypowiedzi i wtedy przypomina to trochę zadawanie
pytań otwartych, tyle tylko, że my przysłuchujemy się czyimś spontanicznym
wypowiedziom. O tym mówiłem poprzednio: że coś takiego służy nam, aby badać
zgodność odpowiedzi na różnego rodzaju skalach z zachowaniami. Żeby patrzeć,
czy istotnie nasze postawy, czy to co mówimy jest zgodne z tym co robimy, ale
(jak pamiętacie) jest to niezwykle trudne do badania. Jest to sposób niezwykle
trudny do badania, ponieważ trzeba by chodzić za daną osobą przez ileś tygodni
do kiosku i patrzeć jaką gazetę kupuje. Oczywiście można ją zapytać o to, ale
jest to już coś innego - tu już wchodzimy w pytanie, a nie w obserwowanie
rzeczywistego zachowania. Jest to trudne, bo jest to niezwykle kłopotliwe.
Można sobie wyobrazić sytuację, którą stworzył psycholog: np. osoby badane
wprowadza się do jakiejś poczekalni, w której badani czekają na badanie np. 15
min. W poczekalni są rozłożone różne pisma i badacz obserwuje jaki tytuł badany
wybierze (pismo której opcji politycznej). Jest to trochę łatwiejsza sytuacja,
gdyż badacz nie musi chodzić za badanym, zaś badany jest w sytuacji wolnego
wyboru. Jest taka możliwość. Sprawa jest o tyle skomplikowana, że w stosunku do
pewnych przedmiotów bardzo trudno byłoby badać zachowania. Np. wracając do UFO,
można obserwować, czy dana osoba kupuje książki o UFO i wówczas można by
sądzić, że ta osoba jest przynajmniej zainteresowana tymi zagadnieniami, ale
jak ta osoba zachowa się, gdy usłyszy pogłoskę, że gdzieś pod Lublinem
wylądowało UFO (co kiedyś miało miejsce), trudno byłoby obserwować. Widać więc,
że poza bardzo wyjątkowymi sytuacjami, kiedy chcemy badać np. zgodność
wypowiedzi z zachowaniami, albo nie mamy jakiegoś innego sposobu, to
obserwowanie zachowania jest mało przydatne, aczkolwiek niezwykle pociągające.
Zwłaszcza młodych psychologów, zapewne bardzo pociąga sprawa zachowania u
ludzi, a nie po prostu to, na co oni odpowiadają w ankietach, ale jest to
bardzo trudne. Warto tu wspomnieć, że były też takie pomysły w psychologii
społecznej, jak pomiar emocji związanych z przedmiotem postawy. Mamy cały
szereg fizjologicznych aspektów naszych emocji: układ krążenia, oddychanie, ale
także zmiany w oporności skóry związane z poceniem. Próbowano zastanawiać się
nad