JAK NAUCZYĆ
MAA
E DZIECKO
CZYTAĆ
CICHA REWOLUCJA
Glenn Doman Janet Doman
Jak nauczyć małe dziecko czytać
Tytuł oryginału
HOW TO TEACH YOUR BABY TO READ Książkę tę z uznaniem dedykuję mojej żonie Hazel
Doman, która, za pośrednictwem matek, nauczyła setki
Przekład i redakcja
rocznych, dwu i trzyletnich dzieci z uszkodzeniem mózgu
MAREK PIETRZAK
znajdować przyjemność W czytaniu,
Zdjęcie na okładce
Dedykuję ją również czterem ludziom, którzy, każdy na
swój sposób umożliwili tę pracę i powstanie tej książki:
WACA
AW GÓRSKI i MAREK ŻAK
Samuel M. Henshaw
A. Vinton Clarke
Tempie Fay
Wydawcy składają serdeczne podziękowania Państwu Jay Cooke
Zostawili oni wielkie ślady w świecie, przez który kroczyli i
Katarzynie i Krzysztofowi Liszczom
głębokie wrażenie w naszych umysłach i sercach.
oraz Panu Markowi Pietrzakowi
za wytrwałą inspirację i pomoc w dziele tworzenia
polskiej wersji książki.
książki tegoż autora
Seria Cichej Rewolucji:
Jak nauczyć małe dziecko czytać,
Jak postępować z dzieckiem z uszkodzeniem
mózgu,
Jak pomnożyć inteligencję małego dziecka,
Jak przekazać małemu dziecku wiedzę
encyklopedyczną,
Jak nauczyć małe dziecko matematyki,
Jak nauczyć małe dziecko wspaniałej sprawności
fizycznej,
Wszechstronne pomnażanie inteligencji,
Skład:  AKAPIT," 1992 Druk:  ABEDIK,"
1992 Oprawa: Zakłady Graficzne im. KEN,
1992
Książki dla dzieci:
Copyright � 1990 by Glenn Doman
Nos to nie paluch
Copyright � 1979 by Glenn Doman
Copyright � 1964 by Glenn Doman
Copyright � 1963 by the Curtis Publishing Company
Copyright � for the Polish edition by OFICYNA WYDAWNICZA
EXCALIBUR, 1992
Bydgoszcz, ul. Koralowa 4
Wszelkie prawa zastrzeżone
Printed in Poland ISBN 83-900152-0-X
2
Jak nauczyć małe dziecko czytać
spis
treści
książki tegoż autora..................................................................................................................................2
od autora w sprawie tego nowego wydania..............................................................................................4
Przedmowa...............................................................................................................................................5
Uwaga dla rodziców...............................................................................................................................10
1 fakty i Tomek....................................................................................................................... 11
2 małe dzieci chcą się uczyć czytać.................................................................................................. 16
3 małe dzieci mogą się uczyć czytać.....................................................................................................22
4 małe dzieci uczą się czytać..................................................................................................................32
5 małe dzieci powinny uczyć się czytać..............................................................................................36
6 kto ma problemy czytający czy nieczytający......................................................................................41
7 jak nauczyć małe dziecko czytać.........................................................................................................47
8 najlepszy wiek aby zacząć..............................................................................................................65
9 co mówią matki................................................................................................................................ 78
10 o radości........................................................................................................................................... 87
podziękowania........................................................................................................................................93
o autorach............................................................................................................................................... 95
dodatkowe informacje na temat uczenia twojego dziecka..................................................................... 96
3
Jak nauczyć małe dziecko czytać Od autora
opisuje podejście do rozpoczynania nauki w
od autora w sprawie tego
każdym z istotnych przedziałów wiekowych,
takich jak: noworodek, niemowlę, małe dziecko i
nowego wydania
dziecko przedszkolne. Wymienia mocne i słabe
strony każdego z tych okresów i sposoby
korzystania z ich zalet i omijania słabości.
Rozdział 9 jest także całkiem nowy i
odpowiada na dwa najczęściej zadawane pytania
Książka ta ujrzała światło dzienne po raz
dotyczące nauki czytania małych dzieci:
pierwszy w 1964 roku. Od tego czasu sprzedano
1.  Co się z nimi dzieje gdy idą do szkoły?
ponad dwa miliony egzemplarzy w dwudziestu
2.  Co się z nimi dzieje gdy dorastają?
językach, a kolejne przekłady są w toku.
Większość rodziców stawia te pytania z
Wszystko, co powiedzieliśmy w tej książce
radością. Nieliczni zadają je płaczliwie. Tu
wydaje się nam tak samo prawdziwe jak ćwierć
odpowiedzi na nie udzielają sami rodzice. Nie
wieku temu.
dotyczą one teoretycznych problemów (tak
Tylko jedno się zmieniło.
kochanych przez profesjonalistów), lecz mówią o
Dzisiaj są dziesiątki tysięcy dzieci od
bardzo rzeczywistych warunkach stworzonych
niemowlaków do młodzieży, które nauczono
bardzo rzeczywistym dzieciom przez bardzo
czytać w bardzo młodym wieku posługując się tą
rzeczywistych i wspaniałych rodziców.
książką. W rezultacie sto tysięcy matek napisało
Jeśli po upływie całego tego czasu i z tym
do nas aby opowiedzieć o przyjemności, radości i
całym doświadczeniem ktoś z rodziców prosiłby o
podnieceniu, jakie przeżyły ucząc swoje małe
jakąś ważną poradę w jednym krótkim zdaniu, to
dzieci czytać. Opisały swoje doświadczenia,
brzmiałaby ona tak:
uniesienia i niekiedy frustracje. Opisały swoje
zwycięstwa i swoje innowacje. Zadały mnóstwo
Rób to z radością, pędz
jak wiatr i nie sprawdzaj.
drążących pytań.
Te 100.000 listów zawiera skarbnicę bezcennej
wiedzy i doskonały wgląd w sprawy małych
dzieci.
Stanowią również największy w historii świata
zbiór dowodów wykazujący ponad wszelką
wątpliwość, że małe dzieci mogą uczyć się czytać,
powinny uczyć się czytać, uczą się czytać i co
najważniejsze  jak radzą sobie w szkole kiedy
podrosną.
To właśnie ten drogocenny zbiór wiedzy
uczynił to najnowsze wydanie niezmiernie
ważnym dla nowego pokolenia rodziców, którzy
uznają życie swoich dzieci za największe dobro.
Rozdział 7 został istotnie zmieniony  nie po
to, by porzucać przyjęte wcześniej zasady, ale
raczej by je dostroić w świetle rozległych
doświadczeń, zdobytych przez sto tysięcy
rodziców kierujących się tymi zasadami.
Rozdział 8 jest całkiem nowy i szczegółowo
4
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
pracy, to trudno znalez
ć szersze pole do popisu niż
taka, w której niepowodzenia zdarzają się w stu
Przedmowa
procentach, a sukces nie istnieje.
Kiedy zaczynaliśmy pracować razem
dwadzieścia lat temu, nigdy nie widzieliśmy ani
nie słyszeliśmy, aby choć jedno dziecko z
uszkodzeniem mózgu kiedykolwiek wyzdrowiało.
Rozpoczynanie programu badań klinicznych
Grupę, która zawiązała się po naszych
jest jak wsiadanie do pociągu jadącego do
indywidualnych niepowodzeniach nazwano by
nieznanej stacji. Jest pełne tajemnic i podniecenia,
dzisiaj zespołem rehabilitacyjnym. W tamtych
ale nie wiesz nigdy czy dostaniesz przedział, czy
czasach takie słowa nie były modne i nie
pojedziesz trzecią klasą, czy w pociągu jest wagon
uważaliśmy się za coś szczególnego. Może
restauracyjny, czy nie, czy podróż będzie
widzieliśmy siebie bardziej jako grupę, która
kosztowała dolara, czy wszystko co posiadasz, a
połączyła się podobnie jak konwój w nadziei, że
przede wszystkim czy skończy się tam gdzie
razem będziemy silniejsi niż okazaliśmy się
zamierzałeś dojechać, czy w całkiem innym
osobno.
miejscu, którego nawet nie śniło ci się odwiedzać.
Zaczęliśmy od ataku na najbardziej
Kiedy członkowie naszego zespołu wsiadali do
podstawowy problem stojący przed tymi, którzy
tego pociągu na różnych stacjach, mieliśmy
zajmowali się dziećmi z uszkodzeniem mózgu
nadzieję, że naszym celem jest lepsze leczenie
dwie dekady temu. Tym problemem było
dzieci z poważnym uszkodzeniem mózgu. Nikt z
rozpoznanie. Istniały trzy różne grupy dzieci z
nas nie wiedział, że kiedy ten cel osiągniemy
zaburzeniami, które niezmiennie mieszano razem
zostaniemy nadal w tym pociągu, aż dotrzemy do
jakby były identyczne. W rzeczywistości, nie
miejsca, w którym będzie można sprawić, że
miały ze sobą wiele wspólnego, W tamtych
dzieci z uszkodzeniem mózgu będą nawet
czasach łączono je w jedną grupo (i, co jest
przewyższały zdrowe dzieci.
tragiczne, nadal tak się czyni w znacznej części
Podróż jak dotąd trwała dwadzieścia lat i
świata) z bardzo błahego powodu, a mianowicie,
jechaliśmy trzecią klasą, noc po nocy  często do
że często wyglądają i czasem zachowują się tak
trzeciej nad ranem, a w wagonie restauracyjnym
samo.
podawano najczęściej kanapki. Bilety kosztowały
Te trzy rodzaje dzieci, które stale łączono to:
nas wszystko co mieliśmy, niektórzy z nas nie
dzieci upośledzone, których mózgi były ilościowo
dożyli końca tej podróży  a nikt nie opuściłby
i jakościowo mniej wartościowe, dzieci
jej za żadne skarby świata. To była fascynująca
psychotyczne z fizycznie normalnymi mózgami,
podróż.
lecz psychicznie chore i w końcu dzieci z
Na początkowej liście pasażerów znalez
li się:
uszkodzeniem mózgu, u których dobry mózg
neurochirurg, lekarz  specjalista rehabilitacji,
został fizycznie uszkodzony.
rehabilitant, logopeda, psycholog, pedagog i
My zajmowaliśmy się tylko tą ostatnią grupą,
pielęgniarka. Teraz jest nas ponad stu, z wieloma
dziećmi, które doznały uszkodzenia mózgu
dodatkowymi specjalistami z różnych dziedzin.
zupełnie prawidłowego od poczęcia.
Początkowo powstał mały zespół. Każdy z nas
Dowiedzieliśmy się, że mimo iż naprawdę
zajmował się osobno jakąś fazą leczenia dzieci z
upośledzone i psychotyczne dzieci były względnie
ciężkim uszkodzeniem mózgu i osobno, każdy z
nieliczne, setki ich tysięcy były i są diagnozowane
nas miał złe wyniki.
jako upośledzone lub psychotyczne, podczas gdy
Jeśli zamierzasz wybrać dziedzinę twórczej
w rzeczywistości były to dzieci z uszkodzeniem
5
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
mózgu. Ogólnie rzecz biorąc, taka mylna diagnoza biodrach, kolanach, kostkach i stopach. Duża
stawiana była dlatego, że wiele dzieci z część tych środowisk jeszcze dzisiaj w to wierzy.
uszkodzeniem mózgu doznało uszkodzenia Takie podejście było jednak nieskuteczne i nie
zdrowego mózgu jeszcze przed urodzeniem. mogło być skuteczne.
Kiedy po wielu latach pracy w sali operacyjnej i Z powodu całkowitego braku powodzenia
przy łóżku przekonaliśmy się, które z nich byty zdecydowaliśmy, że jeśli mamy opanować
naprawdę dziećmi z uszkodzeniem mózgu, rozliczne objawy choroby u dziecka z
mogliśmy zająć się właściwym problemem  uszkodzeniem mózgu, to będziemy musieli
uszkodzonym mózgiem. zaatakować z
ródło problemu i dotrzeć do samego
Odkryliśmy, że nie jest istotne (wyłączając ludzkiego mózgu.
opracowania naukowe) czy dziecko doznało O ile z początku wydawało się to
uszkodzenia mózgu przed urodzeniem, w chwili niewykonalnym lub przynajmniej pomnikowym
porodu, czy po urodzeniu. To tak, jakby zajmować zadaniem, w następnych latach my i inni
się tym, czy dziecko zostało uderzone przez znalez
liśmy metody zarówno chirurgicznego jak i
samochód przed południem, w południe, czy po niechirurgicznego leczenia mózgu.
południu. Rzeczywiste znaczenie ma to, która Przyjęliśmy proste założenie, że leczenie
część mózgu została uszkodzona, jak bardzo objawów schorzenia czy uszkodzenia i
została uszkodzona i co można na to poradzić. oczekiwanie, że ta choroba zniknie jest
Odkryliśmy dalej, że nie ma znaczenia czy niemedyczne, nienaukowe i nieracjonalne, a jeśli
zdrowy mózg dziecka został uszkodzony w te powody nie wystarczyłyby aby nas odwieść od
wyniku niezgodności czynnika Rh, przebycia takiego podejścia, to pozostawał prosty fakt, że
przez matkę infekcji takiej jak różyczka w ciągu dzieci z uszkodzeniem mózgu leczone w ten
pierwszych trzech miesięcy ciąży, sposób nigdy nie zdrowiały.
niedostatecznego dopływu tlenu do mózgu w Przeciwnie, przeczuwaliśmy, że gdybyśmy
okresie przedporodowym, czy dlatego, że dziecko mogli zaatakować problem u jego z
ródła, objawy
urodziło się przedwcześnie. Mózg może doznać zniknęłyby samoistnie, dokładnie w takim
obrażeń na skutek przedłużonego porodu, przez zakresie, w jakim zakończone powodzeniem
upadek na głowę w wieku dwóch miesięcy i byłoby oddziaływanie na uszkodzenie w samym
skrzepy krwi w mózgu, podczas zapalenia mózgu mózgu.
z wysoką gorączką w wieku trzech lat, w wyniku Najpierw zabraliśmy się do rozpracowania
uderzenia przez samochód w wieku pięciu lat oraz zachowawczych sposobów leczenia. W
w wyniku setki innych czynników. następnych latach doszliśmy do przekonania, że
Znów, mimo, że jest to istotne z naukowego chcąc liczyć na sukces w leczeniu uszkodzonego
punktu widzenia, przypomina trapienie się czy mózgu musimy znalez
ć sposób odtworzenia
dziecko zostało uderzone przez samochód czy wzorców neurologicznego rozwoju zdrowego
młotem. Ważne w tym jest to, która część mózgu dziecka. To oznaczało zrozumienie przebiegu
dziecka została uszkodzona, jak bardzo i co rozwoju mózgu zdrowego dziecka, od początku aż
zamierzamy z tym zrobić. do okresu dojrzewania. Przebadaliśmy dokładnie
W tamtych czasach środowiska, które wiele setek zdrowych noworodków, niemowląt i
zajmowały się dziećmi z uszkodzeniem mózgu dzieci. Badaliśmy je bardzo uważnie.
utrzymywały, że problemy tych dzieci można W miarę jak dowiadywaliśmy się czym jest
rozwiązać lecząc objawy obecne w uszach, prawidłowy rozwój mózgu, zaczęliśmy
oczach, nosie, ustach, klatce piersiowej, spostrzegać, że proste i dobrze znane podstawowe
ramionach, łokciach, nadgarstkach, palcach, czynności zdrowych dzieci, takie jak pełzanie i
6
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
raczkowanie mają dla mózgu olbrzymie znaczenie. zupełnie normalne życie i chodzi do szkoły ze
Przekonaliśmy się, że jeśli pozbawi się zdrowe zdrowymi dziećmi.
dzieci szansy ćwiczenia tych czynności z przyczyn Oto piękny dowód całkowitej bezużyteczności
kulturowych, środowiskowych bądz
społecznych, zwalczania objawów uszkodzenia mózgu, jak
to możliwości ich rozwoju zostają poważnie również bezspornej logiki i konieczności leczenia
ograniczone. Dotyczy to, nawet w większym samego uszkodzonego mózgu.
stopniu, dzieci z uszkodzeniem mózgu. Następna, zaskakująca metoda posłuży jako
Ucząc się coraz więcej o sposobach przykład różnorodnych sposobów skutecznego,
odtwarzania tego normalnego, fizycznego wzorca chirurgicznego leczenia, używanych dzisiaj w celu
wzrastania, zaczynaliśmy po trochu obserwować rozwiązywania problemów dziecka z
poprawę u dzieci z uszkodzeniem mózgu. uszkodzeniem mózgu.
Mniej więcej w tym samym czasie Posiadamy faktycznie dwa mózgi, prawy i
neurochirurdzy z naszego zespołu zaczęli lewy. Te dwa mózgi oddzielone są wzdłuż środka
udowadniać niezbicie, że rozwiązanie problemu głowy, od przodu do tylu. U zdrowego człowieka
tkwi w samym mózgu, poprzez opracowanie prawy mózg (lub, jak kto woli prawa połowa
nowych skutecznych metod leczenia. Były pewne mózgu) odpowiada za sterowanie lewą stroną
grupy dzieci z uszkodzeniem mózgu, których ciała, podczas gdy lewa połowa mózgu jest
dolegliwości miały charakter postępujący i w odpowiedzialna za prowadzenie prawej strony
związku z tym dzieci te wcześnie umierały. ciała.
Największą wśród tych grup stanowiły dzieci z Jeżeli Jedna połowa mózgu jest w znacznym
wodogłowiem. Dzieci te miały wielkie głowy z stopniu uszkodzona, rezultat jest katastrofalny.
powodu wzmożonego ciśnienia płynu mózgowo- Przeciwna połowa ciała będzie sparaliżowana,
rdzeniowego, który nie mógł być prawidłowo dziecko będzie poważnie ograniczone we
wchłaniany. Mimo to był on stale produkowany wszystkich funkcjach. Wiele z takich dzieci ma
tak, jak u normalnych ludzi. stałe, ciężkie napady drgawkowe, nie reagujące na
Nikt nie był nigdy aż tak niemądry, żeby leczyć żadne znane leki.
objawy tej choroby przez masowanie, ćwiczenia Nietrudno zgadnąć, że takie dzieci również
czy aparaty ortopedyczne. Ponieważ ciśnienie umierają.
działające na mózg rosło, dzieci te zawsze Przez dziesięciolecia słychać było głosy
umierały. Nasz neurochirurg, współpracując z obstających przy tym, aby nic nie robić.  Gdy
inżynierem skonstruował rurkę, która odprowadza komórka nerwowa obumiera, to obumiera i nic nie
nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego ze można zrobić dla dzieci z obumarłymi komórkami
zbiorników zwanych komorami głęboko wewnątrz mózgu, więc nie próbuj". Ale od 1955 roku
ludzkiego mózgu, do żyły szyjnej i w ten sposób neurochirurdzy z naszej grupy wykonywali prawie
do krwiobiegu, gdzie mógł być normalnie niewiarygodny rodzaj operacji u takich dzieci;
wchłaniany. Ta rurka ma wewnątrz pomysłową nazywa się go hemisferektomią.
zastawkę, która pozwala nadmiarowi płynu Hemisferektomia jest dokładnie tym, co
wypływać na zewnątrz i jednocześnie zapobiega oznacza ta nazwa - chirurgicznym usunięciem
cofaniu się krwi do mózgu. połowy ludzkiego mózgu.
Ten prawie magiczny przyrząd wszczepiano Teraz widzieliśmy dzieci z potową mózgu w
operacyjnie do mózgu i nazywano "zastawką głowie i drugą polową, miliardami martwych
komorowo-szyjną". Dzisiaj na świecie żyje komórek mózgowych  w szpitalnym słoju. Ale
dwadzieścia pięć tysięcy dzieci, uratowanych te dzieci nie były martwe-
dzięki tej prostej rurce. Wiele z nich prowadzi Przeciwnie, widzieliśmy dzieci, mające tylko
7
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
połowę mózgu, które chodziły, mówiły i wzrastają takie dzieci i jak rozwijają się ich mózgi.
uczęszczały do szkoły jak ich rówieśnicy. Niektóre W miarę jak zwiększała się nasza wiedza o
z tych dzieci były ponadprzeciętne, a przynajmniej normalności, rozwijaliśmy również proste metody
jedno z nich miało 1.1. w przedziale geniuszy. odtwarzania tej normalności u dzieci z
Stało się teraz oczywiste, że jeżeli jedna uszkodzeniami mózgu. Teraz zaczynaliśmy
połowa mózgu dziecka jest poważnie uszkodzona, obserwować powrót do zdrowia niewielkiej liczby
to niewielkie znaczenie ma to jak dobra jest druga dzieci, wobec których zastosowano proste,
połowa, dopóki ta uszkodzona nie zostanie zachowawcze metody leczenia, stale rozwijane i
usunięta. Jeśli, na przykład, takie dziecko cierpi na doskonalone.
padaczkę spowodowaną przez uszkodzony lewy Nie jest celem tej książki szczegółowe
mózg, to nie będzie mogło wykazać się omawianie idei ani metod stosowanych w celu
sprawnością ani inteligencją dopóki tej połowy nie rozwiązania licznych problemów dzieci z
usunie się, po to, by pozwolić nieuszkodzonemu uszkodzeniem mózgu. Inne książki, już wydane
prawemu mózgowi przejąć bez przeszkód całość lub będące obecnie w maszynopisie, traktują o
funkcji. leczeniu dziecka z uszkodzeniem mózgu. Jednak
Od dawna utrzymywaliśmy, wbrew fakt, że to się udaje na codzień, ma znaczenie dla
powszechnej opinii, że dziecko może mieć zrozumienia drogi, która prowadziła do odkrycia,
dziesięć obumarłych komórek mózgowych i nawet że zdrowe dzieci mogą funkcjonować
się o tym nie dowiemy. Możliwe, mówiliśmy, że nieskończenie lepiej niż obecnie. Wystarczy
mogłoby mieć sto martwych komórek mózgu i powiedzieć, że wynaleziono bardzo proste techniki
nikt by tego nie zauważył. Być może, takich dla odtworzenia wzorca normalnego rozwoju u
komórek mogłoby być nawet tysiąc. dzieci z uszkodzeniem mózgu.
Ale nawet w najśmielszych marzeniach nie Na przykład, gdy dziecko z uszkodzeniem
ważyliśmy się wierzyć, że dziecko może mieć mózgu nie potrafi się prawidłowo poruszać, jest po
miliardy martwych komórek i mimo to prostu przeprowadzone po kolei przez wszystkie
funkcjonować prawie tak dobrze, a czasem nawet stadia rozwoju, które występują u zdrowych
lepiej niż przeciętne, zdrowe dziecko. dzieci. Najpierw pomaga mu się poruszać rękami i
Teraz czytelnik powinien włączyć się do nogami, póz
niej pełzać, dalej raczkować, aż w
naszych spekulacji. Jak długo mogliśmy końcu chodzić. Pomaga mu się fizycznie
przypatrywać się Jasiowi, który mając usuniętą wykonywać wszystkie te czynności w
połowę mózgu funkcjonował równie dobrze jak uporządkowanej kolejności. Przechodzi ono
Wojtek, którego mózg był zupełnie zdrowy, nie poprzez coraz wyższe stadia w taki sam sposób,
zadając pytania:  Co dolega Wojtkowi?" Dlaczego jak dziecko w szkole przechodzące z klasy do
Wojtek, który ma dwa razy tyle mózgu co Jasiu, klasy, dając mu nieograniczoną możliwość
nie jest od niego dwa razy lepszy, lub choćby wykorzystania nabytych umiejętności.
trochę lepszy? W krótkim czasie zaczęliśmy widywać dzieci z
Widząc, że to ciągle się powtarza, zaczęliśmy z poważnym uszkodzeniem mózgu, które
zaciekawieniem przyglądać się od nowa zdrowym sprawnością konkurowały z tymi, które obrażeń
dzieciom. mózgu nie doznały.
Czy zdrowe dzieci nie mogłyby być lepsze? W miarę dalszego doskonalenia naszych
Oto ważne pytanie; nigdy nie marzyliśmy, że je technik zauważyliśmy pojawianie się dzieci z
postawimy. uszkodzeniem mózgu, które nie tylko były tak
Tymczasem pozostała część naszego zespołu samo sprawne jak zdrowe dzieci, ale których
znacznie poszerzyła swoją wiedzę o tym, jak naprawdę nie można było od nich odróżnić.
8
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
Kiedy nasze zrozumienie neurologicznego Teraz, kiedy dzieci z uszkodzeniem mózgu
rozwoju i normalności zaczęło układać się w funkcjonują równie dobrze lub lepiej niż
rzeczywiście wyraz
ny wzorzec i gdy metody przeciętne, pojawia się możliwość przedłużenia tej
odtwarzania normalności stawały się coraz drogi.
bardziej liczne, zaczęliśmy obserwować, że Zawsze sądzono, że rozwój neurologiczny i
niektóre spośród dzieci z uszkodzeniem mózgu, jego produkt końcowy  zdolności  są
funkcjonowały na poziomie ponadprzeciętnym lub statycznym i nieodwołalnym faktem: To dziecko
nawet znakomicie. jest zdolne, a to nie. To dziecko jest bystre, a to
Było to ogromnie fascynujące. Było to nawet nie.
trochę zatrważające. Okazało się, że co najmniej Nic bardziej odległego od prawdy.
nie docenialiśmy możliwości wszystkich dzieci.
Faktycznie, rozwój neurologiczny, który zawsze
Pojawiło się przed nami frapujące pytanie.
uważaliśmy za statyczny i nieodwołalny jest
dynamicznym i stale zmieniającym się procesem.
Przypuśćmy, że mamy przed sobą trójkę
U dzieci z ciężkim uszkodzeniem mózgu
siedmioletnich dzieci: Alberta, któremu usunięto
widzimy całkowite zatrzymanie procesu rozwoju
połowę mózgu; Wojtka, który ma całkowicie
neurologicznego.
normalny mózg; i Karolka, który byt leczony
U dzieci  opóz
nionych" widzimy znaczne
zachowawczo i który obecnie funkcjonuje w pełni
zwolnienie procesu rozwoju neurologicznego. U
normalnie, chociaż miliony komórek jego mózgu
dziecka przeciętnego proces ten przebiega w
są martwe.
przeciętnym tempie, a u dziecka nieprzeciętnego w
Albert bez połowy mózgu jest tak inteligentny
tempie szybszym niż przeciętne. Doszliśmy teraz
jak Wojtek. Tak samo Karol z milionami
do stwierdzenia, że dziecko z uszkodzeniem
martwych komórek w głowie.
mózgu, przeciętne dziecko i dziecko wybitnie
Co dolega miłemu, przeciętnemu, zdrowemu
zdolne nie są trzema różnymi rodzajami dzieci
Wojtkowi?
lecz przeciwnie, stanowią continuum sięgające od
Co dolega zdrowym dzieciom?
skrajnie zaburzonej organizacji neurologicznej,
Cztery lata naszej pracy naładowane były
jaką powoduje ciężkie uszkodzenie mózgu,
wibracją, jaką się odczuwa przed ważnymi
poprzez umiarkowane zaburzenie organizacji
wydarzeniami i wielkimi odkryciami. Przez te lata
neurologicznej spowodowane niewielkim lub
wszechogarniająca mgła tajemnicy, która otaczała
średnim uszkodzeniem mózgu, poprzez przeciętny
dzieci z uszkodzeniami mózgu stopniowo
stopień organizacji neurologicznej, jaki
rozwiała się. Zaczęliśmy ponadto dostrzegać fakty,
demonstruje przeciętne dziecko, do wysokiego
których nie szukaliśmy. Były to fakty dotyczące
poziomu organizacji neurologicznej, jaki
zdrowych dzieci. Pojawiło się logiczne powiązanie
niezmiennie demonstrują dzieci wybitne,
pomiędzy dzieckiem z uszkodzeniem mózgu (i w
Udało nam się pobudzić ten zatrzymany proces
związku z tym z zaburzoną organizacją
u dzieci z ciężkim uszkodzeniem mózgu, a u
neurologiczną) oraz dzieckiem zdrowym (czyli
dzieci  opóz
nionych przyspieszyć go.
prawidłowo neurologicznie zorganizowanym) tam,
Było więc Jasne, że proces neurologicznego
gdzie wcześniej były tylko niepowiązane,
rozwoju można przyspieszyć jak i opóz
nić.
rozproszone dane dotyczące zdrowych dzieci. Ten
Przywracając wielokrotnie dzieciom z
wyłaniający się logiczny ciąg uporczywie
uszkodzeniem mózgu prawidłową organizację
wskazywał na drogę, dzięki której moglibyśmy
neurologiczną na przeciętnym lub nawet
zmienić samego człowieka  i to na lepsze. Czy
ponadprzeciętnym poziomie przy użyciu prostych
neurologiczna organizacja przeciętnego dziecka
nieoperacyjnych technik, które zostały
była koniecznie końcem tej drogi?
9
Jak nauczyć małe dziecko czytać Przedmowa
opracowane, mamy wszelkie powody aby wierzyć,
że tych samych sposobów można użyć dla
podwyższenia stopnia organizacji neurologicznej
przeciętnych dzieci. Jednym z tych sposobów jest
uczenie czytania bardzo małych dzieci z
uszkodzeniem mózgu.
Nigdy możliwości podnoszenia poziomu
neurologicznej organizacji nie są tak wyraz
nie
widoczne, jak wtedy, gdy uczysz małe, zdrowe
dziecko czytania.
10
Jak nauczyć małe dziecko czytać 11Uwaga dla rodziców
od 1961 roku. Wyniki tego cośmy im przekazali
Uwaga dla rodziców
wynagrodziły pracę rodziców i naszą.
Książka ta została napisana pod naciskiem
rodziców, którzy chcieli, żeby wyniki badań
przekazać w formie książkowej dla nich samych i
dla innych rodziców.
Czytanie jest jedną z najwyższych funkcji
ludzkiego mózgu - ze wszystkich stworzeń na
ziemi, tylko ludzie umieją czytać.
Czytanie jest jedną z najważniejszych funkcji w
życiu, ponieważ praktycznie cała nauka opiera się
na umiejętności czytania.
To naprawdę zdumiewające, że tyle czasu
zajęło nam zrozumienie tego, że im młodsze jest
dziecko gdy uczy się czytać, tym łatwiej będzie
czytało i tym lepiej będzie czytało.
Dzieci mogą czytać słowa gdy mają rok, zdania
gdy mają dwa lata i całe książki gdy mają trzy lata
 i uwielbiają to.
Zrozumienie, że mają tę zdolność i dlaczego ją
mają zajęło wiele czasu.
Chociaż zaczęliśmy naprawdę uczyć małe
dzieci czytać dopiero w 1961 roku, zrozumienie
tego jak działa ludzki mózg (było to niezbędne,
żeby zauważyć, że to jest możliwe) zajęło
dwadzieścia lat całemu zespołowi różnych
specjalistów.
Ten zespół specjalistów w dziedzinie rozwoju
dzieci; lekarzy, pedagogów, logopedów,
neurochirurgów i psychologów zaczął pracę z
dziećmi z uszkodzeniem mózgu i to doprowadziło
do wieloletnich studiów nad rozwojem mózgu
zdrowego dziecka. To z kolei zawiodło do nowych
i raczej zaskakujących informacji o tym jak dzieci
się uczą, czego się uczą  i czego mogą się
nauczyć.
Kiedy członkowie zespołu zobaczyli wiele
dzieci z uszkodzeniem mózgu czytających i to
czytających dobrze w wieku trzech lat, stało się
jasne, że cos niedobrego dzieje się ze zdrowymi
dziećmi. Skutkiem tego jest między innymi ta
książka.
Zawartość książki jest dokładnie tym, co
mówiliśmy rodzicom dzieci chorych i zdrowych
11
Jak nauczyć małe dziecko czytać Fakty i Tomek
Można uczynić druk zbyt małym by go
1 fakty i
przeczytać, nawet dla całkowicie dojrzałej drogi
wzrokowej w mózgu dorosłego.
Tomek
Jest prawie niemożliwe zrobić druk zbyt duży
by go przeczytać.
Mówiłem Wam, ze on umie czytać. Lecz można uczynić go zbyt małym i to właśnie
zrobiliśmy.
 Pan Lunski
Nie rozwinięta do końca droga wzrokowa z oka
do pól wzrokowych mózgu jedno-, dwu- lub
trzylatków nie może po prostu odróżnić jednego
słowa od drugiego.
Ale teraz, jak powiedzieliśmy, telewizja
Ta cicha rewolucja rozpoczęła się
zdradziła cały sekret  przez reklamy. Efekt jest
spontanicznie.
taki, że kiedy człowiek w telewizji mówi Gulf,
Dziwne jest to, że doszło do niej w końcu
Gulf, Gulf, miłym głosem, wyraz
nie i głośno, a na
przypadkowo.
ekranie telewizora ukazuje się słowo GULF
Dzieciaki, które są wielkimi rewolucjonistami
napisane pięknymi dużymi literami, wszystkie
nie wiedziały, że mogłyby czytać gdyby dano im
dzieci uczą się rozpoznawać to słowo  a nie
sprzęt. Również dorośli pracujący w telewizji,
znają nawet alfabetu.
którzy ostatecznie go dostarczyli nie wiedzieli, że
Bo prawdą jest, że małe dzieci mogą nauczyć
małe dzieci mają zdolność czytania, ani że
się czytać. Bezpiecznie będzie powiedzieć, że
telewizja da środki, które wywołają tę cichą
zwłaszcza bardzo małe dzieci mogą czytać pod
rewolucję.
warunkiem, że na początku druk będzie bardzo
Brak sprzętu spowodował, że długo trwało nim
duży.
do niej doszło, lecz teraz my rodzice musimy
Teraz wiemy już jedno i drugie i musimy cos z
zostać konspiratorami w podsycaniu tej wspaniałej
tym zrobić, ponieważ to, co się stanie gdy
rewolucji, nie po to by uczynić ją bardziej
nauczymy czytać wszystkie małe dzieciaki będzie
gwałtowną, ale by Ją przyspieszyć na tyle, by
bardzo ważne dla świata.
dzieciaki mogły zebrać jej owoce.
Lecz czy nie jest dziecku łatwiej rozumieć
To naprawdę zadziwiające, że dzieci nie
słowo mówione niż napisane? Wcale nie. Mózg
odkryły tego sekretu znacznie wcześniej. To cud,
dziecka, który jest jedynym organem posiadającym
że przy całej swojej bystrości, bo są bardzo bystre
zdolność uczenia się,  słyszy" wyraz
ne, głośne
 nie wpadły na to.
słowa z telewizora za pośrednictwem uszu i
Jedynym powodem tego, że żaden z dorosłych
interpretuje je tak, jak tylko mózg potrafi.
nie zdradził sekretu dwulatkom jest fakt, że
Jednocześnie mózg dziecka  widzi" w telewizorze
dorośli też o tym nie wiedzieli. Oczywiście,
duże wyraz
ne słowa za pośrednictwem oczu i
gdybyśmy wiedzieli, nigdy nie pozwolilibyśmy
interpretuje je dokładnie w ten sam sposób.
aby pozostało to sekretem, bo jest to zbyt ważne
Nie ma różnicy dla mózgu czy "widzi" obraz
dla dzieci i dla nas również.
czy  słyszy" dz
więk. Może zrozumieć oba
Kłopot w tym, że używamy zbyt małego druku.
jednakowo dobrze. Wszystko czego wymaga to to,
aby dz
więki były dość głośne i dość wyraz
ne, by je
Kłopot w tym, że używamy zbyt małego druku.
słyszało ucho, a słowa pisane dość duże i dość
Kłopot w tym, że używamy zbyt małego druhu.
Kłopot w tym, że używamy zbyt małego druhu.
wyraz
ne, żeby je okiem zobaczyć tak, by mózg
12
Jak nauczyć małe dziecko czytać Fakty i Tomek
mógł je interpretować. Powyższe przedstawia dokładnie to, co
Pierwsze wymaganie spełniamy, natomiast nie zrobiliśmy z językiem pisanym. Uczyniliśmy go
udaje nam się z drugim. zbyt małym by dzieci mogły go  zobaczyć i
Ludzie prawdopodobnie zawsze mówili zrozumieć".
donioślejszym głosem do dzieci niż do dorosłych, Rozważmy teraz inną możliwość.
my nadal tak robimy instynktownie wyczuwając, Gdybyśmy mówili szeptem, a jednocześnie
że dzieci nie mogą słyszeć i jednocześnie pisali słowa i zdania wielkie i wyraz
ne, to bardzo
rozumieć tonów normalnej rozmowy dorosłych. małe dzieci umiałyby czytać lecz nie potrafiłyby
Nikomu nie przyszłoby do głowy mówić do rozumieć mowy.
rocznych dzieci zwykłym tonem  właściwie Teraz przypuśćmy, że wprowadzono telewizję z
wszyscy do nich krzyczymy. wypisanymi dużymi słowami i jednocześnie
Spróbujcie mówić do dwulatka tonem zwykłej głośno wymawianymi. Naturalnie, wszystkie
rozmowy, a macie wszelkie szansę na to, że was dzieciaki mogłyby czytać słowa, lecz również
nie usłyszy ani nie zrozumie. Jeśli jest odwrócony, pojawiłoby się wiele dzieci, które zaczynałyby
prawdopodobnie wcale nie zwróci na was uwagi. rozumieć mówione słowa w zadziwiającym wieku
Nawet trzylatek, gdy mówi się do niego dwóch lub trzech lat.
zwykłym głosem, na ogół nie zrozumie lub nawet A to jest odwrócenie tego, co dzieje się dzisiaj
nie odwróci się do was, jeżeli w pokoju słychać z czytaniem.
zakłócające dz
więki albo toczy się inna rozmowa. Telewizja pokazała nam także kilka innych
Wszyscy mówią głośno do dzieci, a im ono jest ciekawostek o dzieciach.
młodsze tym głośniej mówimy. Pierwsza to ta, że oglądają one większość
Przypuśćmy, dla dobra dyskusji, że my dorośli  programów dla dzieci" nie zawsze uważnie; lecz
dawno temu postanowiliśmy mówić do siebie każdy wie, że gdy pojawiają się reklamy, dzieci
wystarczająco cicho, aby żadne dziecko nie mogło biegną do telewizora by słuchać i czytać co
nas słyszeć i rozumieć. Przypuśćmy jednak, że te zawiera jakiś produkt i do czego służy.
dz
więki byłyby na tyle głośne, że droga słuchowa Rzecz nie w tym, że telewizyjne reklamy są
dziecka dojrzałaby w stopniu pozwalającym na kierowane do dwulatków ani w tym, że benzyna i
słyszenie i rozumienie cichych głosów w wieku jej składniki są specjalnie fascynujące dla
sześciu lat. dwulatków, bo nie są.
W tych okolicznościach prawdopodobnie Prawda jest taka, że dzieci mogą uczyć się z
robilibyśmy dzieciom testy na "gotowość do reklam; z wystarczająco dużej, wystarczająco
słuchania" w wieku sześciu lat. Gdybyśmy wyraz
nej, wystarczająco głośnej powtarzanej
stwierdzili, że dziecko może  słyszeć" lecz nie informacji, i że wszystkie dzieci szaleją za nauką.
rozumie słów (co z pewnością by się stało, Dzieci wolą się uczyć o czymś niż po prostu
ponieważ jego droga słuchowa nie byłaby zdolna być zabawiane przez Happy Harry  i to jest fakt.
rozróżniać cichych dz
więków), możliwe, że W rezultacie więc dzieci jadą drogą rodzinnym
wprowadzalibyśmy je w język mówiony autem i radośnie odczytują znaki Esso, Gulf i
wymawiając literę A, potem B i tak dalej, aż Coca-Cola jak również wiele innych  i to jest
nauczyłoby się alfabetu zanim zaczęlibyśmy je fakt.
uczyć jak brzmią słowa. Nie ma potrzeby pytać  Czy bardzo małe dzieci
Prowadzi to do wniosku, że być może byłoby mogą nauczyć się czytać?" One już
wtedy wiele dzieci z problemami "słyszenia" słów odpowiedziały, mogą. Pytanie jakie należy zadać
i zdań i pojawiłaby się popularna książka pod brzmi: "Co chcemy aby nasze dzieci czytały?" Czy
tytułem  Dlaczego Jaś nie słyszy". mamy ograniczyć ich czytanie do nazw produktów
13
Jak nauczyć małe dziecko czytać Fakty i Tomek
i raczej dziwnych chemikaliów, które te produkty olbrzymi wzrost, podciągnął pasek na dużym
zawierają, czy pozwolić im czytać coś, co brzuchu i oznajmił:  Doktorze, wszystko się panu
mogłoby wzbogacić ich życie? pomieszało. To jest nasz dzieciak."
Spójrzmy na wszystkie podstawowe fakty. Lunscy spędzili wiele miesięcy szukając kogoś,
kto by im powiedział, że niekoniecznie musi tak
1. Małe dzieci chcą uczyć się czytać. być. Wszyscy odpowiadali to samo.
2. Małe dzieci mogą uczyć się czytać. Jednak około trzecich urodzin Tomka znalez
li
3. Małe dzieci uczą się czytać. dr Eugene Spitza, ordynatora neurochirurgii w
4. Małe dzieci powinny uczyć się czytać. Children's Hospital w Filadelfii.
Po wykonaniu własnych, szczegółowych badań
Poświęcę rozdział każdemu z tych czterech neurochirurgicznych dr Spitz powiedział
twierdzeń, Każde z nich jest prawdziwe i proste. rodzicom, że chociaż Tomek ma rzeczywiście
Być może to było największym problemem. Jest poważne uszkodzenie mózgu, być może da się cos
niewiele zasłon trudniejszych do przejrzenia niż dla niego zrobić w zespole instytutów na
zwodnicza maska prostoty. przedmieściu zwanym Chestnut Hill.
Prawdopodobnie to właśnie ta wielka prostota Tomek przyjechał do The Institutes for the
utrudniała nam zrozumienie czy nawet danie wiary Achievement of Human Potential, gdy miał
bzdurnej historii, którą pan Lunski opowiadał nam dokładnie trzy lata i dwa tygodnie. Nie potrafił się
o Tomku. poruszać ani mówić.
To dziwne, że minęło tyle czasu zanim Uszkodzenie mózgu Tomka i wynikające z
zwróciliśmy uwagę na pana Lunskiego, ponieważ niego problemy zostały ocenione w Instytutach.
gdy zobaczyliśmy Tomka pierwszy raz w Przepisano rodzinie program leczenia, który
Instytutach, wiedzieliśmy już wszystko, co trzeba odtwarzałby u Tomka normalny rozwój zdrowych
było wiedzieć, by zrozumieć co się z nim działo. dzieci. Nauczono rodziców jak ten program
Tomek był czwartym dzieckiem w rodzinie wykonywać w domu i powiedziano im, że jeśli
Lunskich. Rodzice nie mieli zbyt wiele czasu na będą się go trzymać, nie popełniając błędów, to
szkolną naukę i pracowali bardzo ciężko na stan Tomka może się znacznie poprawić. Mieli
utrzymanie swoich trzech miłych, normalnych powrócić za sześćdziesiąt dni w celu ponownego
dzieci. Gdy Tomek się urodził pan Lunski badania i, jeśli Tomek zrobiłby postępy,
prowadził szynk i przyszłość zapowiadała się dokonania zmian w programie.
dobrze. Nie było wątpliwości co do tego, czy Lunscy
Jednak Tomek urodził się z bardzo poważnym będą dokładnie trzymali się programu. Czynili to z
uszkodzeniem mózgu. Gdy miał dwa lata został wielką starannością.
przyjęty do wspaniałego szpitala w New Jersey na Gdy wrócili na drugą wizytę Tomek umiał już
badania neurochirurgiczne. W dniu zwolnienia raczkować.
ordynator neurochirurgii przeprowadził szczerą Od tej chwili Lunscy przystąpili do
rozmowę z panem i panią Lunski. Doktor wyjaśnił wykonywania programu z energią podbudowaną
im, iż badania wykazały, że Tomek jest jak sukcesem. Byli tak zdeterminowani, że kiedy ich
roślina, nigdy nie będzie chodził ani mówił i samochód zepsuł się po drodze do Filadelfii na
dlatego powinien być umieszczony w jakimś trzecią wizytę, kupili po prostu używany wóz i
zakładzie na resztę życia. jechali dalej. Nie mogli się doczekać chwili
Cala determinacja polskich przodków pana spotkania z nami i oznajmienia, że Tomek potrafił
Lunskiego wzmocniła jego amerykańską powiedzieć pierwsze dwa słowa:  Mama" i
nieustępliwość, gdy wstał demonstrując swój  Tata.". Tomek miał teraz trzy i pół roku i mógł
14
Jak nauczyć małe dziecko czytać Fakty i Tomek
raczkować na rękach i kolanach. Wtedy jego pan Lunski, może teraz czytać wszystko, łącznie z
matka spróbowała czegoś, czego tylko matka Reader's Digest i co ważniejsze rozumie to, i co
mogłaby próbować z dzieckiem takim jak Tomek. jeszcze ważniejsze zaczął to robić przed swymi
Podobnie jak ojciec kupuje piłkę dla syna gdy ten piątymi urodzinami.
jest jeszcze niemowlakiem, matka kupiła Wejście kogoś z kuchni z sokiem
elementarz dla swojego trzy i pół letniego syna z pomidorowym i hamburgerami na obiad uchroniło
ciężkim uszkodzeniem mózgu, mówiącego dwa nas od konieczności wypowiadania się na ten
słowa. Tomek, oznajmiła, jest bardzo bystry bez temat. Pan Lunski zauważywszy nasz brak
względu na to, czy umie chodzić i mówić czy nie. zainteresowania wziął kawałek papieru z biurka i
Każdy, kto ma trochę rozumu może to dostrzec napisał "Glenn Doman lubi pić sok pomidorowy i
patrząc mu po prostu w oczy! jeść hamburgery".
O ile nasze testy inteligencji dla dzieci z Tomek, stosownie do wskazówek ojca,
uszkodzeniem mózgu były w tamtych dniach przeczytał to łatwo z prawidłowym akcentem i
znacznie bardziej skomplikowane, nie były ani modulacją. Nie wahał się, jak to czyni
trochę dokładniejsze niż test pani Lunskiej. siedmiolatek czytając każde słowo osobno bez
Zgodziliśmy się, że Tomek jest inteligentny, w zrozumienia całego zdania.
porządku, ale uczyć trzy i pół letnie dziecko z  Niech pan napisze inne zdanie" 
uszkodzeniem mózgu czytania  a, to już powiedzieliśmy powoli.
zupełnie inna sprawa. Lunski napisał  Tata Tomka lubi pić piwo i
Bardzo mało nas obeszło gdy pani Lunska whisky. Ma wielki gruby brzuch od picia piwa i
oznajmiła, że Tomek, wtedy czteroletni, umie whisky w tawernie U Tomka."
czytać wszystkie słowa z elementarza nawet łatwiej Tomek przeczytał tylko trzy pierwsze słowa
niż rozpoznawać litery. My byliśmy bardziej głośno, a potem zaczął się śmiać. Zabawna część o
przejęci i uradowani jego mową wykazującą stały brzuchu taty była dopiero w czwartej linijce, bo
postęp jak również jego sprawnością ruchową. pan Lunski pisał dużymi literami.
Kiedy Tomek miał cztery lata i dwa miesiące To dziecko z ciężkim uszkodzeniem mózgu
jego ojciec oświadczył, że syn potrafi już czytało w rzeczywistości dużo szybciej niż mogło
przeczytać całą książkę dr Seussa pod tytułem wymawiać głośno słowa w zwykłym tempie.
Green Eggs and Ham. Uśmiechnęliśmy się Tomek nie tylko czytał, czytał bardzo szybko, a
grzecznie i odnotowaliśmy jak bardzo poprawiły rozumienie było oczywiste.
się mowa i ruchy Tomka. To, że byliśmy zaszokowani było wypisane na
Gdy miał cztery lata i sześć miesięcy stary pan naszych twarzach. Zwróciliśmy się w stronę pana
Lunski oznajmił, że syn umie czytać i przeczytał Lunskiego.
wszystkie książki dr Seussa. Zanotowaliśmy w  Mówiłem wam, że on umie czytać
karcie, że Tomek robi piękne postępy, jak również powiedział.
to, iż pan Lunski opowiedział,  że Tomek umie Po tym dniu nikt z nas nie był już taki sam, bo
czytać . to był ostatni kawałek układanki, wzoru, który
Gdy Tomek przyjechał na jedenastą wizytę miał tworzyliśmy przez ponad dwadzieścia lat.
właśnie swoje piąte urodziny. Chociaż i dr Spitz i Tomek uświadomił nam, że nawet dzieci z
my byliśmy oczarowani wspaniałymi postępami ciężkim uszkodzeniem mózgu mogą uczyć się
jakie czynił, nic na początku wizyty nie czytać znacznie wcześniej niż to zwykle robią
wskazywało, że ten dzień może być ważny dla normalne dzieci.
wszystkich dzieci. Nic, poza bezsensownym Tomek, oczywiście, został natychmiast
sprawozdaniem pana Lunskiego. Tomek, oznajmił poddany całej serii testów przez grupę ekspertów
15
Jak nauczyć małe dziecko czytać Fakty i Tomek
sprowadzonych w tym celu z Waszyngtonu w
ciągu tygodnia. Tomek  dziecko z poważnym
uszkodzeniem mózgu, w wieku zaledwie pięciu lat
 umiał czytać lepiej niż przeciętne dziecko
dwukrotnie starsze  i z pełnym zrozumieniem.
W wieku sześciu lat Tomek chodził, chociaż
było to dla niego względnie nowe i ciągle jeszcze
trochę się trząsł; czytał na poziomie szóstej klasy
(poziom jedenasto-dwunastolatków). Tomek nie
spędzi życia w zakładzie, lecz rodzice szukali
 specjalnej szkoły by go tam zapisać od września.
To znaczy szkoły o specjalnie wysokim poziomie,
a nie o specjalnie obniżonych wymaganiach. Na
szczęście jest obecnie kilka eksperymentalnych
szkół dla wyjątkowych,  obdarowanych dzieci.
Tomek miał wątpliwy  dar w postaci poważnego
uszkodzenia mózgu i bezsporny dar jakim byli
jego rodzice, którzy kochali go naprawdę bardzo
mocno i wierzyli, że przynajmniej jedno z ich
dzieci nie wykorzystywało w pełni swoich
możliwości.
Tomek w końcu, był katalizatorem dwudziestu
lat badań. Może bardziej trafne byłoby
stwierdzenie, że był zapalnikiem ładunku
wybuchowego, którego moc rosła przez
dwadzieścia lat.
Fascynujące było to, że Tomek bardzo chciał
czytać i ogromnie to lubił.
16
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
Prawdą jest, że dziecko zaczyna się uczyć zaraz
po urodzeniu. Gdy ma sześć lat i zaczyna
2 małe dzieci
uczęszczać do szkoły wchłonęło już fantastyczny
zasób informacji, fakt po fakcie, może nawet
chcą się uczyć czytać
więcej niż nauczy się przez resztę swego życia.
Gdy dziecko ma sześć lat, zna już większość
To przechodziło moje pojęcie, nie mogliśmy powstrzymać jej podstawowych faktów o sobie samym i swojej
od czytania odkąd skończyła trzy lata.
rodzinie. Poznało swoich sąsiadów i swoje
PANI GILCIIRTST, MATKA CZTEROLETNIEJ MARY,
związki z nimi, swój świat i swój związek z tym
światem, i mnóstwo innych faktów, które są
Newsweek (13 MAJA 1963)
praktycznie niezliczone. Przede wszystkim
nauczyło się w całości przynajmniej jednego
języka, a czasem więcej niż jednego. (Jest bardzo
mała szansa, że naprawdę opanuje kiedykolwiek
dodatkowy język po ukończeniu sześciu lat.)
Nigdy w historii ludzkości nie było dorosłego
Wszystko to zanim ujrzało wnętrze szkolnej
naukowca, który miałby połowę tej ciekawości,
klasy.
jaką wykazuje dziecko między osiemnastym
W ciągu tych lat proces uczenia się postępuje z
miesiącem a czwartym rokiem życia. My dorośli
wielką prędkością jeżeli go nie powstrzymujemy.
mylimy tę wspaniałą ciekawość z brakiem
Jeśli go docenimy i poprzemy, to proces ten będzie
zdolności do koncentracji.
przebiegał w zupełnie niewiarygodnym tempie.
Obserwujemy nasze dzieci uważnie ale nie
W małym dziecku płonie nieograniczona żądza
zawsze rozumiemy ich działanie- Na przykład,
uczenia się.
wielu ludzi często używa dwóch bardzo różnych
Możemy zabić tę żądzę zupełnie jedynie
słów zamiennie, jakby znaczyły to samo. Te słowa
niszcząc całkowicie dziecko.
to uczyć się i kształcić.
Możemy ją znacznie wytłumić izolując
W słowniku znajdziemy, że uczyć się znaczy: ,,
dziecko. Czytamy od czasu do czasu o,
1. Nabywać wiedzę lub umiejętność przez studia,
powiedzmy, trzynastoletnim idiocie, którego
instrukcje lub doświadczenie...'
znaleziono na strychu przykutego łańcuchem do
Kształcić znaczy: ,,1. Rozwijać zdolności i
łóżka, przypuszczalnie dlatego, że był idiotą.
możliwości przez nauczanie, instrukcje lub
Prawdopodobnie było jednak odwrotnie. Bardzo
szkolenie... i 2. Dostarczać wykształcenia; posłać
możliwe, że jest on idiotą ponieważ był przykuty
do szkoły...
do łóżka. Aby to ocenić musimy sobie
Innymi słowy, uczenie się odnosi się generalnie
uświadomić, że tylko psychotyczni rodzice
do procesu zachodzącego w kimś, kto zdobywa
mogliby przykuć dziecko łańcuchem do łóżka.
wiedzę, podczas gdy kształcenie jest często
Rodzic przykuwa dziecko do łóżka ponieważ jest
procesem uczenia kierowanym przez nauczyciela
chory psychicznie i w rezultacie dziecko jest idiotą
lub szkołę. Chociaż każdy właściwie to wie,
ponieważ było praktycznie całkowicie pozbawione
często myśli się o tych dwóch procesach jak o
możliwości uczenia się.
jednym i tym samym.
Możemy zmniejszyć żądzę uczenia się dziecka
Dlatego czasem wydaje nam się, że skoro
limitując okazje do zdobywania doświadczenia.
formalnie kształcenie zaczyna się od sześciu lat, to
Na nieszczęście robimy tak prawie zawsze,
znacznie ważniejszy proces uczenia się również
drastycznie nie doceniając jego zdolności uczenia
rozpoczyna się w tym wieku.
się.
Nic dalszego od prawdy.
17
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
Możemy znacznie wzmóc jego uczenie się, po szaleństwa.
prostu usuwając wiele fizycznych ograniczeń, Dlaczego? Ponieważ nie przestanie być
które na nie nałożyliśmy. ciekawskim. Nie można mu tego wyperswadować,
Możemy zwielokrotnić wiedzę, którą zdobywa i narzucić dyscypliny, odwieść od tej żądzy
nawet jego możliwości poznawcze jeżeli poznawania, bez względu na to jak usilnie
docenimy jego wspaniałą zdolność uczenia się i próbujemy  a z pewnością bardzo się staramy.
stworzymy mu nieograniczone warunki, Ono chce się uczyć o lampie i filiżance kawy, i
jednocześnie zachęcając go do tego. gniazdku elektrycznym i gazecie i wszystkim
W całej historii były odosobnione lecz liczne innym w pokoju  co oznacza, że przewraca
przypadki ludzi, którzy rzeczywiście nauczyli lampę, rozlewa kawę, wkłada palec do gniazdka i
małe dzieci czytania i innych umiejętności, drze gazetę. Uczy się nieustannie i całkiem
doceniając i zachęcając je. We wszystkich naturalnie my nie możemy tego znieść.
przypadkach, które udało nam się odszukać, Ze sposobu w jaki postępuje wyciągamy
rezultaty tak zaplanowanej w domu możliwości wnioski, że jest nadmiernie ruchliwe i niezdolne
uczenia się dzieci mieściły się w zakresie od do skupienia uwagi, podczas gdy prosta prawda
 doskonałe do  zadziwiające w kształtowaniu jest taka, że ono zwraca uwago na wszystko. Jest
szczęśliwych dobrze przystosowanych dzieci o wspaniałe jak tylko potrafi i gotowe do uczenia się
wyjątkowo wysokiej inteligencji. o świecie. Widzi, słyszy, czuje dotyk, zapach i
Bardzo ważne jest aby mieć świadomość, ze te smak. Nie ma innego sposobu uczenia się niż te
dzieci nie były najpierw oceniane jako bardzo pięć dróg prowadzących do mózgu i dziecko
inteligentne, a następnie stwarzano im niezwykłe używa ich wszystkich.
możliwości uczenia się, natomiast były zwykłymi Widzi lampę i dlatego ściąga ją żeby ją poczuć,
dziećmi, których rodzice zadecydowali, by usłyszeć, przyjrzeć jej się, powąchać i spróbować
dostarczać im jak najwięcej informacji w bardzo jak smakuje. Jeśli damy mu sposobność, zrobi to
wczesnym wieku. wszystko z lampą  i zrobi to samo z każdym
W całej historii wielcy nauczyciele podkreślali przedmiotem w pokoju. Nie będzie żądało
nieustannie, że musimy podsycać zamiłowanie do wypuszczenia go z pokoju dopóki nie pozna
nauki u naszych dzieci. Niestety, nie mówili nam wszystkiego co tylko może, przy pomocy
wystarczająco często jak możemy to zrobić. wszystkich zmysłów, którymi dysponuje i
Starożytni hebrajscy nauczyciele uczyli rodziców wszystkich przedmiotów w pokoju. Robi wszystko
piec ciasteczka w kształcie liter hebrajskiego co może żeby się uczyć a my, oczywiście, robimy
alfabetu, które dzieci musiały najpierw rozpoznać wszystko aby go powstrzymać ponieważ jego
zanim pozwolono im je zjeść. W podobny sposób proces uczenia się jest stanowczo zbyt kosztowny.
hebrajskie słowa wypisywano miodem na talerzu My rodzice wymyśliliśmy wiele sposobów
dziecka. Dziecko czytało słowa i zlizywało je tak, radzenia sobie z ciekawością bardzo małego
że  słowa prawa mogły być słodkie na jego dziecka i niestety, prawie wszystkie z nich
wargach. kosztem jego nauki.
Gdy tylko dorosły, którego obchodzą dzieci, Pierwsza ogólna metoda to szkoła myślenia
uświadomi sobie co małe dziecko naprawdę robi, typu daj-mu-coś-do-zabawy-czego-nie-może-
dziwi się jak mógł tego od początku nie zauważać. zniszczyć. To zwykle oznacza miłą, różową
Przyjrzyjcie się uważnie grzechotkę. To może być nawet bardziej
osiemnastomiesięcznemu dziecku i zobaczcie co skomplikowana zabawka niż grzechotka, ale to
ono robi. zawsze zabawka. Otrzymawszy taki przedmiot
Po pierwsze doprowadza wszystkich do dziecko natychmiast go ogląda (dlatego zabawki
18
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
mają jaskrawe kolory), uderza nim żeby przez pięć godzin. Prawdopodobnie rodzice
dowiedzieć się czy wydaje dz
więk (dlatego takiego dziecka byliby nawet bardziej zmartwieni
grzechotki grzechoczą), dotyka go (dlatego  i mieliby powody po temu.
zabawki nie mają ostrych krawędzi), smakuje Druga ogólna metoda radzenia sobie z Jego
(dlatego barwniki są nietoksyczne) i nawet wącha próbami uczenia się to szkoła myślenia typu
go (nie wiemy jeszcze jak powinny pachnieć wsadż-go-do-kojca.
zabawki i dlatego nie pachną wcale). Ten proces Jedyne co jest słuszne w związku z kojcem to
trwa około dziewięćdziesięciu sekund. jego nazwa - to naprawdę jest kojec. Powinniśmy
Teraz, kiedy wie wszystko co chciało na razie być przynajmniej na tyle uczciwi by nie mówić o
wiedzieć o zabawce, dziecko natychmiast porzuca takich rzeczach,  Chodz
my kupić kojec dla
ją i zwraca uwagę na pudełko, w które była dziecka . Powiedzmy prawdę i przyznajmy, że
zapakowana. Dziecko uważa, że pudełko jest tak kupujemy je dla siebie.
samo interesujące jak zabawka  dlatego Jest taki żart rysunkowy, który przedstawia
powinniśmy zawsze kupować zabawki w matkę siedzącą w kojcu, czytającą i uśmiechającą
pudełkach  i uczy się wszystkiego o pudełku. To się z zadowoleniem podczas gdy dzieci bawią się
również trwa około dziewięćdziesięciu sekund. na zewnątrz kojca nie mogąc się do niej dostać.
Faktycznie, dziecko często poświęci więcej uwagi Ten rysunek poza pierwiastkiem humorystycznym
pudełku niż samej zabawce. Ponieważ może sugeruje również inną prawdę: Matka, która zna
rozerwać pudełko, może dowiedzieć się jak jest już świat może pozwolić sobie na izolację podczas
zrobione. To jest korzyść, której nie daje sama gdy dzieci na zewnątrz, które muszą się wiele
zabawka, ponieważ zabawki robimy nauczyć mogą kontynuować swoje odkrycia.
niezniszczalne, co oczywiście ogranicza jego Niewielu rodziców zdaje sobie sprawę ile
możliwości poznania. naprawdę kosztuje kojec. Kojec nie tylko
Tak więc wydawałoby się, że kupowanie ogranicza zdolność dziecka do poznawania świata,
dziecku zabawki w pudełku byłoby dobrym co jest dość oczywiste, ale poważnie wstrzymuje
sposobem podwajania jego zdolności do skupienia jego neurologiczny rozwój ograniczając mu
uwagi. Ale czy to prawda  czy daliśmy mu możliwość pełzania i raczkowania (czynności o
jedynie dwa razy tyle interesującego materiału? podstawowym znaczeniu dla normalnego
Jest całkiem jasne, że chodzi o to drugie. Krótko rozwoju). To z kolei hamuje rozwój wzroku,
mówiąc, musimy stwierdzić, że zdolność dziecka sprawności manualnej, koordynacji wzrokowo-
do koncentracji zależy od ilości dostępnego ruchowej i mnóstwa innych rzeczy.
materiału, który ono może poznawać, a nie My rodzice wmówiliśmy sobie, że kupujemy
uważać, jak często czynimy, że dziecko nie jest kojec aby chronić dziecko przed zrobieniem sobie
zdolne do skupienia uwagi na dłuższy czas. krzywdy przez przegryzienie przewodu
Jeśli będziecie po prostu obserwowali dzieci, elektrycznego czy upadek ze schodów. W
zauważycie tuziny tego przykładów. Tymczasem, rzeczywistości zamykamy je w kojcu żebyśmy my
pomimo wszystkich naocznych dowodów zbyt nie musieli się troszczyć o jego bezpieczeństwo.
często dochodzimy do wniosku, ze gdy dziecko W odniesieniu do naszego czasu oszczędzamy
ma małą zdolność koncentracji uwagi to nie jest niewiele, tracąc jednocześnie bardzo dużo.
zbyt bystre. Taki wniosek zdradliwie zakłada, że O ileż rozsądniej byłoby, jeśli już musimy mieć
(jak wszystkie inne dzieci) nie jest ono zbyt bystre kojec, używać takiego, który ma trzy i pól metra
ponieważ jest bardzo małe. Pomyśleć tylko do długości i sześćdziesiąt centymetrów szerokości
jakich wniosków byśmy doszli, gdyby dwulatek tak, by niemowlę mogło pełzać, raczkować i uczyć
siedział w kącie i spokojnie bawił się grzechotką się w ciągu tych najważniejszych lat swego życia.
19
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
W takim kojcu dziecko może poruszać się trzy i dlaczego słońce jest gorące?  Jak ten mały pan
pół metra pełznąć lub raczkując w linii prostej wszedł do telewizora?  Dlaczego kwiaty rosną
zanim znajdzie się przy kratach na przeciwległym Mamusiu?
końcu. Taki kojec jest znacznie wygodniejszy Podczas gdy dziecko objawia swoją ciekawość
również dla rodziców ponieważ zajmuje miejsce elektroniki, astronomii i biologii, my zbyt często
tylko wzdłuż jednej ściany zamiast zapełniać cały każemy mu pobiegać i pobawić się zabawkami.
pokój. Jednocześnie możemy twierdzić, że i tak nie
Kojec jest na nieszczęście znacznie bardziej zrozumiałoby odpowiedzi ponieważ jest bardzo
skuteczny jako narzędzie uniemożliwiające małe, a poza tym nie potrafi się skupić na dłużej.
uczenie się niż grzechotka, ponieważ dziecko, Oczywiście nie potrafi  przynajmniej na
spędziwszy dziewięćdziesiąt sekund poznając większości zabawek.
każdą z zabawek, które matka włożyła do środka Udało nam się utrzymać nasze dzieci starannie
(to dlatego ono wyrzuca każdą z nich gdy tylko odizolowane od nauki w okresie życia gdy
skończy ją poznawać) utyka w miejscu. pragnienie uczenia się osiąga swój szczyt.
Tak więc zdołaliśmy uniemożliwić dziecku Ludzki mózg jest unikalny w tym sensie, że jest
niszczenie rzeczy (jeden ze sposobów uczenia się) jedynym pojemnikiem, o którym można
przez fizyczne uwięzienie go. To podejście, które powiedzieć, że im więcej się do niego wkłada tym
stawia dziecko w fizycznej, emocjonalnej i więcej pomieści.
edukacyjnej próżni nie zawiedzie tak długo, Pomiędzy dziewiątym miesiącem a czwartym
dopóki zdołamy znieść jego udręczony krzyk by rokiem życia zdolność przyswajania informacji
się wydostać; lub zakładając, że wytrzymamy, do jest niezrównana, a pragnienie zdobywania wiedzy
czasu aż będzie dostatecznie duże by wyjść i większe niż kiedykolwiek. Mimo to, w tym
ponowić swoje poznawcze poszukiwania. okresie dbamy o to by dziecko było czyste,
Czy wszystko to ma oznaczać, że opowiadamy nakarmione, bezpieczne w otaczającym je świecie
się za tym aby dziecko rozbijało lampę? Wcale - i pozbawione możliwości nauki.
nie. To znaczy tylko, że stanowczo zbyt mało Jest ironią losu, że kiedy to dziecko będzie
mamy szacunku dla żądzy uczenia się małego starsze, my będziemy mu nieustannie powtarzali
dziecka, pomimo jasnych wskazówek, które nam jaka to głupota nie chcieć się uczyć astronomii,
daje, że chce koniecznie uczyć się wszystkiego fizyki i biologii. Nauka, powiemy mu, to
czego może i tak szybko jak to możliwe. najważniejsza rzecz w życiu, i tak jest naprawdę.
Nasuwają się anegdoty, które jeśli nawet nie są Przeoczyliśmy jednak drugą stronę medalu.
prawdziwe bywają mimo to pouczające. Nauka jest również najlepszą w życiu zabawą i
Jest taka historyjka o dwóch pięcioletnich największą uciechą.
przedszkolakach stojących na boisku kiedy Przyjęliśmy, że dzieci nie znoszą nauki przede
przelatywał w górze samolot. Jeden chłopiec wszystkim dlatego, że większość dzieci nie lubi
mówi, że to samolot ponaddz
więkowy. Drugi lub wręcz lekceważy szkołę. Znów pomyliliśmy
zaprzecza twierdząc, że skrzydła nie są naukę z chodzeniem do szkoły. Nie wszystkie
wystarczająco cofnięte. Dzwonek przerywa dzieci uczęszczające do szkoły uczą się  tak jak
dyskusję i pierwszy z chłopców mówi,  Musimy nie wszystkie dzieci uczące się robią to w szkole.
kończyć i wrócić do nawlekania tych przeklętych Moje własne doświadczenia z pierwszej klasy
koralików. były, być może, typowym przykładem tego, co
Ta historia jest przerysowaniem, ale jej spotykało pierwszoklasistów od wieków. Ogólnie
przesłanie jest prawdziwe. rzecz biorąc, nauczycielka kazała nam usiąść, być
Pomyślcie o trzylatku, który pyta,  Tatusiu cicho, patrzeć na nią i słuchać podczas gdy ona
20
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
rozpoczynała proces uczenia, który jak fizycznego i mowy.
powiedziała, będzie bolesny dla obu stron, ale Gdy wrócił w celu oceny postępu dwa miesiące
dzięki któremu będziemy zdobywać wiedzę. póz
niej, opowiedział nam radośnie następującą
W moim przypadku przepowiednia historię: Chociaż zgodził się postępować tak jak
nauczycielki z pierwszej klasy okazała się go poinstruowano, nie wierzył, że to przyniesie
prawdziwa; to było bolesne i przynajmniej przez pozytywne efekty. Zadecydował również, że jeśli
pierwszych dwanaście lat nienawidziłem każdej ma próbować uczyć czytać swoje dziecko z
minuty spędzonej na nauce. Jestem pewien, że nie uszkodzeniem mózgu, to będzie to robił w, jak to
byłem wyjątkiem. określił,  otoczeniu typowym dla szkolnej klasy.
Proces uczenia się powinien być radością Urządził więc w piwnicy pokój lekcyjny
najwyższego rzędu, bo to naprawdę jest wyposażony w tablicę i ławki. Zaprosił także
największa zabawa w życiu. Wcześniej czy swoją zdrową siedmioletnią córkę do udziału w
póz
niej wszyscy rozgarnięci ludzie dochodzą do lekcjach.
tego wniosku. Od czasu do czasu słyszymy jak Jak było do przewidzenia, siedmiolatka
ludzie mówią,  To był wspaniały dzień. spojrzała tylko na klasę i zapiszczała z radości.
Nauczyłem się wielu rzeczy, których wcześniej nie Miała największą zabawkę w całym sąsiedztwie.
wiedziałem. Czasem nawet słyszy się,  Miałem Większą niż dziecięcy wózek, większą niż dom
okropny dzień, ale czegoś się nauczyłem. dla lalek. Miała swoją własną prywatną szkołę.
Niedawne wydarzenie, które jest kulminacją W lipcu ta siedmioletnia dziewczynka
setek podobnych ale mniej zabawnych sytuacji sprowadziła z sąsiedztwa piątkę dzieci w wieku od
służy jako doskonały przykład faktu, że małe trzech do pięciu lat żeby  bawić się w szkołę.
dzieci chcą się uczyć tak bardzo, że nie potrafią Oczywiście wszystkie były zafascynowane
rozróżnić nauki od zabawy. Pozostają w tym pomysłem i zgodziły się być grzeczne aby mogły
nastawieniu dopóki my dorośli nie przekonamy pójść do szkoły jak ich starsi bracia i siostry.
ich, że nauka nie jest zabawą. Bawiły się w szkołę pięć dni w tygodniu przez
Obserwowaliśmy w naszym zespole od kilku całe lato. Siedmioletnia dziewczynka była
miesięcy trzyletnie dziecko z uszkodzeniem nauczycielką, a mniejsze dzieci były jej uczniami.
mózgu i dziewczynka ta osiągnęła właśnie punkt, Nikt nie zmuszał dzieci do tej zabawy. To była
w którym nadszedł czas na wprowadzenie po prostu najlepsza zabawa jaką kiedykolwiek
czytania. Nauka czytania była ważna w znalazły.
rehabilitacji tego dziecka, ponieważ nie można  Szkoła została zamknięta we wrześniu, kiedy
zahamować jednej czynności ludzkiego mózgu nie siedmioletnia nauczycielka sama poszła do drugiej
wstrzymując do pewnego stopnia wszystkich klasy.
pozostałych. Na odwrót, jeżeli uczymy czytania W rezultacie w tej właśnie okolicy jest teraz
bardzo małe dziecko z uszkodzeniem mózgu, to pięcioro dzieci w wieku od trzech do pięciu lat,
wspieramy w istotnym stopniu rozwój jego mowy które potrafią czytać. Nie umieją czytać Szekspira
i innych funkcji. To właśnie dlatego zleciliśmy ale mogą przeczytać dwadzieścia pięć słów,
temu dziecku naukę czytania podczas tamtej których nauczyła je siedmioletnia nauczycielka.
wizyty. Czytają i rozumieją te słowa.
Ojciec był ze zrozumiałych względów Z pewnością tę siedmioletnią nauczycielkę
sceptycznie nastawiony do uczenia czytania swojej trzeba umieścić wśród najznakomitszych
trzyletniej córki z uszkodzeniem mózgu- Dał się nauczycieli w historii - w przeciwnym razie
do tego nakłonić tylko dlatego, że dziecko zrobiło musimy stwierdzić, że trzylatki chcą czytać.
dotychczas wspaniałe postępy w zakresie rozwoju My wolimy wierzyć, że to raczej chęć czytania
21
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci chcą się uczyć czytać
trzylatków niż nauczycielskie umiejętności
siedmiolatkt, przyczynia się do nauki.
W końcu warto zwrócić uwagę, że gdy uczymy
trzylatka czytać książkę, może on skupić uwagę na
książce przez długi czas, wydaje się bardzo bystry
i zarazem przestaje tłuc lampy; ale on nadal ma
tylko trzy lata i nadal większość zabawek zajmuje
go przez dziewięćdziesiąt sekund,
Naturalnie, żadne dziecko nie chce uczyć się
właśnie czytania dopóki nie wie, że czytanie
istnieje, tymczasem wszystkie dzieci chcą
zdobywać informacje o wszystkim co je otacza i w
odpowiednich okolicznościach czytanie jest jedną
z takich rzeczy.
22
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
procesem chyba, że są naprawdę bardzo złe.
Jest wiele zwierząt, które widzą lub słyszą
3 małe dzieci
lepiej niż jakakolwiek istota ludzka. Jednakże
żaden szympans, bez względu na to jak dobry ma
mogą się uczyć
wzrok czy słuch, nie przeczyta nigdy oczami
czytać
słowa  wolność ani nie zrozumie go przy pomocy
swoich uszu. Nie ma do tego wystarczająco
rozwiniętego mózgu.
Pewnego dnia niedawno temu znalazłam ją na
Aby zacząć rozumieć ludzki mózg musimy
podłodze w pokoju kartkującą francuską
książkę. Powiedziała mi po prostu.  Cóż
wziąć pod uwagę raczej moment poczęcia niż
Mamusiu, przeczytałam już wszystkie
urodzin, ponieważ wspaniały i bardzo słabo
angielskie książki jakie były w domu..
rozumiany proces rozwoju mózgu rozpoczyna się
 PANI GILCHRIST,
od zapłodnienia.
Newsweek (13 MAJA 1963)
Poczynając od zapłodnienia, ludzki mózg rozwija się
w wybuchowym tempie, które stale się obniża.
Wybuchowe i opadające.
Bardzo małe dzieci mogą i uczą się czytać Cały proces jest zasadniczo zakończony w
słowa, zdania i rozdziały dokładnie w ten sam wieku ośmiu lat.
sposób w jaki uczą się rozumieć mówione słowa, Przy poczęciu zapłodnione jajo jest
zdania i wypowiedzi. mikroskopijnej wielkości. Dwanaście dni póz
niej
Znów fakty są proste  piękne lecz proste. zarodek jest dość duży by można było w nim
Stwierdziliśmy już, że oko widzi, ale nie rozumie wyróżnić mózg. To jest na długo zanim Matka
tego co widzi i że ucho słyszy, ale nie rozumie dowie się, że jest w ciąży, tak fenomenalnie
tego co słyszy. Rozumie tylko mózg. szybkie jest tempo rozwoju.
Kiedy ucho wychwyci wypowiedziane słowo O ile tempo rozwoju jest fantastyczne, to
lub zdanie, ta słuchowa informacja jest rozkładana zarazem jest ono codziennie wolniejsze niż było
na serie elektrochemicznych impulsów i poprzedniego dnia.
przesyłana do niesłyszącego mózgu, który W chwili narodzin dziecko waży trzy lub trzy i
ponownie składa i rozumie treść jaką to słowo pół kilograma, to jest miliony razy więcej niż
miało przekazać. ważyło zapłodnione jajo dziewięć miesięcy
Przebiega to dokładnie w taki sam sposób gdy wcześniej. Jest oczywiste, że gdyby tempo wzrostu
oko spostrzega napisane słowo lub zdanie. Ta było takie samo w ciągu następnych dziewięciu
wzrokowa informacja jest rozkładana na serie miesięcy jak w poprzednich dziewięciu
elektrochemicznych impulsów i przesyłana do miesiącach, to dziecko ważyłoby tysiące ton w
niewidzącego mózgu by tam zostać ponownie wieku dziewięciu miesięcy i wiele milionów ton w
złożoną i zrozumianą jako czytanie. wieku osiemnastu miesięcy .
Mózg to magiczny instrument. Proces wzrostu mózgu podąża za wzrostem
Obie drogi, wzrokowa i słuchowa biegną w ciała lecz jego tempo opada nawet szybciej.
mózgu, gdzie obie informacje są interpretowane Można to wyraz
nie dostrzec biorąc pod uwagę
przez taki sam mózgowy proces. fakt, że mózg dziecka w momencie narodzin
Ostrość wzroku i ostrość słuchu mają w stanowi 11 procent wagi całego ciała podczas gdy
rzeczywistości niewiele wspólnego z tym u dorosłego tylko 2,5 procent.
23
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
Gdy dziecko ma pięć lat wzrost mózgu jest w wyłącznie ludzkich umiejętności, a nie o
80 procentach ukończony. dodawaniu nowych.
Gdy ma osiem lat proces wzrostu mózgu jest, Ponieważ całe dalsze życie człowieka zależy w
jak już powiedzieliśmy, praktycznie zakończony. znacznym stopniu od tych sześciu funkcji, które
W czasie między ósmym a osiemdziesiątym nabywa się w pierwszych ośmiu latach życia,
rokiem życia wzrost mózgu jest mniejszy niż w badanie i opisywanie różnych faz istniejących w
jednym roku (i to w roku najwolniejszego wzrostu ciągu tego kształtującego okresu jest bardzo
spośród pierwszych ośmiu lat) pomiędzy wiekiem ważne.
siedmiu i ośmiu lat.
Poza tą podstawową wiedzą o tym jak rośnie OKRES OD URODZENIA DO ROKU
mózg, ważne jest zrozumienie, które z jego funkcji
są dla ludzi najważniejsze. Ten okres życia ma zasadnicze znaczenie dla
Jest tylko sześć neurologicznych funkcji, które całej przyszłości dziecka.
posiada wyłącznie człowiek i te sześć funkcji Wprawdzie chowamy je w cieple, syte i czyste,
określa człowieka, i odróżnia go od innych lecz również poważnie ograniczamy jego
stworzeń. neurologiczny rozwój.
Jest to sześć funkcji warstwy mózgu znanej To co powinno się z nim dziać w tym czasie
jako ludzka kora. Te wyłącznie ludzkie mogłoby z łatwością być tematem całej książki.
umiejętności są obecne i wykorzystywane w wieku Wystarczy tutaj powiedzieć, że w tym okresie
ośmiu lat. Warto je poznać. życia niemowlę powinno mieć prawie
1. Tylko człowiek może chodzić całkowicie nieograniczoną swobodę poruszania się,
wyprostowany. odkrywania otoczenia i zdobywania doświadczeń.
2. Tylko człowiek mówi abstrakcyjnym, Nasze współczesne społeczeństwo i kultura
symbolicznym, wymyślonym językiem. zwykle mu tego odmawia. Wynikiem rzadkich
3. Tylko człowiek potrafi połączyć swą okazji, kiedy dostarczy się dziecku takich
unikalną sprawność manualną 2 możliwości, są dzieci fizycznie i neurologicznie
wymienionymi wyżej zdolnościami lepsze. To czym będzie dorosły w sensie fizycznych
ruchowymi po to, by pisać w swoim języku. i neurologicznych zdolności jest określone przez
Wymienione trzy pierwsze umiejętności są ten okres życia bardziej niż przez jakikolwiek inny.
natury ruchowej (ekspresywne) i opierają się na
pozostałych trzech, które mają charakter czuciowy OKRES OD ROKU DO PI
CIU LAT
(receptywny).
4. Tylko człowiek rozumie abstrakcyjny, Ten okres życia jest decydujący dla całej
symboliczny, wymyślony język, który słyszy. przyszłości dziecka.
5. Tylko człowiek potrafi rozpoznać przedmiot W tym czasie kochamy je, dbamy by nie zrobiło
wyłącznie dotykiem. sobie krzywdy, obsypujemy zabawkami i
6. Tylko człowiek widzi w sposób pozwalający wysyłamy do żłobka. I całkiem nieświadomie
mu na czytanie abstrakcyjnego języka  gdy robimy wszystko by uniemożliwić mu uczenie się.
jest on w postaci pisma. To co powinno się z nim dziać w tym
Ośmioletnie dziecko posiada wszystkie te decydującym okresie polega na zaspokajaniu jego
zdolności skoro w tym wieku chodzi, mówi, czyta, oszałamiającego pragnienia surowca, który ono
rozumie mowę i rozpoznaje przedmioty dotykiem. chce chłonąć we wszystkich możliwych formach,
Jest oczywiste, że od tego czasu mówimy po lecz szczególnie w postaci języka, czy to
prostu o szerokim rozwijaniu tych sześciu mówionego i słyszanego, czy pisanego i
24
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
czytanego. wrogość z innymi szczeniętami uczy się jak
To właśnie w tym okresie życia dziecko przeżyć gdy zostanie zaatakowany.
powinno nauczyć się czytać, otwierając w ten Przeżycie w ludzkim świecie zależy od
sposób drzwi do złotego skarbca wszystkich zdolności porozumiewania się a język jest
rzeczy napisanych przez człowieka w historii, narzędziem porozumiewania się.
sumy ludzkiej wiedzy. Zabawa dziecka podobnie jak zabawa kotka jest
To w ciągu tych niepowtarzalnych lat, lat celowa i nastawiona raczej na naukę niż rozrywkę.
nienasyconej ciekawości ukształtuje się cała Opanowanie języka we wszystkich jego
intelektualna istota dziecka. Kim może być formach jest jednym z pierwszorzędnych celów
dziecko, jakie będą jego zainteresowania, jakie zabawy dziecka. Musimy uważać by widzieć w
będą jego zdolności  decyduje się właśnie w niej to czym jest, a nie przyjmować, że taka
tych latach. Nieograniczona liczba czynników zabawa służy rozrywce.
będzie miała znaczenie dla póz
niejszego, Potrzeba uczenia się w tym okresie życia jest
dorosłego życia. Przyjaciele, społeczeństwo i dla dziecka bezwzględną koniecznością. Czy to
kultura mogą wpłynąć na to, jaki zawód będzie nie cudowne, że wszechwiedząca Natura sprawiła,
wykonywało a niektóre z tych czynników mogą że dzieci bardzo lubią się uczyć? Czy to nie
zaszkodzić realizacji pełni jego możliwości. straszne, że my tak błędnie to pojmujemy i
O ile takie okoliczności w dorosłym życiu stawiamy tak wiele przeszkód na drodze Natury.
mogą przyczynić się do zmniejszenia jego Jest to więc okres życia, w którym mózg
zdolności cieszenia się życiem i bycia twórczym, dziecka jest całkowicie otwarty na wszelkie
nie wzniesie się ponad potencjał ukształtowany w informacje. W tym czasie dziecko przyswaja je
tym decydującym okresie jego życia. To właśnie z bez jakiegokolwiek świadomego wysiłku. To jest
tego nader ważnego powodu należy dać dziecku okres życia, w którym może ono nauczyć się
wszelką sposobność do zdobywania wiedzy, co czytać łatwo i w naturalny sposób. Należy mu
sprawia mu większą radość niż wszystko inne. stworzyć do tego warunki.
Absurdalne jest twierdzenie, że kiedy To w tym okresie może się ono nauczyć obcego
zaspokajamy nienasyconą ciekawość dziecka i to języka, nawet pięciu, których obecnie nie udaje
w sposób, który ono uwielbia, pozbawiamy je mu się opanować w szkole i na studiach. Trzeba
drogocennego dzieciństwa. Nie warto by wcale mu to umożliwić. Nauczy się łatwo teraz, lecz z
wspominać o takiej postawie, gdyby nie była tak wielkim trudem póz
niej.
często spotykana. Jakkolwiek rzadko widuje się To w tym okresie życia należy dziecku
rodziców, którzy uważają, że dziecko traci swoje dostarczyć wszystkich podstawowych informacji o
 drogocenne dzieciństwo gdy widzą zapał, z języku pisanym, których teraz dzieci uczą się z
jakim zabiera się ono do czytania książki z Mamą, wielkim wysiłkiem w wieku od sześciu do
w porównaniu do jego udręczonych wrzasków by dziesięciu lat. Nauka będzie szybsza i łatwiejsza.
go wyjąć z kojca, lub całkowitego znudzenia To jest więcej niż wyjątkowa okazja, to święty
pośród góry zabawek. obowiązek. Musimy udostępnić dziecku całą
Uczenie się w tym okresie życia jest poza tym podstawową wiedzę.
nieodpartą koniecznością i przeciwstawiamy się Nigdy póz
niej nie będziemy mieli podobnej
całej naturze, gdy próbujemy je uniemożliwić. Jest szansy.
niezbędne dla przeżycia.
Kotek, który  bawi się skacząc na kłębek OKRES OD PI
CIU DO OŚMIU LAT
wełny używa po prostu wełny w zastępstwie
myszy. Szczeniak, który  bawi się w udawaną Ten okres jest bardzo ważny dla całego życia
25
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
dziecka. dla świata gdyby do nadejścia pierwszego dnia w
W tym ważnym czasie, który jest właściwie szkole nowy uczeń nabrał już zamiłowania do
końcem okresu plastyczności, podatności, radości uczenia się.
kształtowania, zaczyna się szkoła. Jak bardzo Gdyby tak się stało, chęć czytania i uczenia się,
traumatyzujący może być ten okres! Któż z która powinna teraz jeszcze wzrosnąć, byłaby
czytelników nie pamięta tej części swego życia, ważnym czynnikiem minimalizującym uraz
nieważne jak dawno temu to było? Doświadczenia psychiczny spowodowany oderwaniem od
wejścia do przedszkola i następnych dwóch lat są matczynej spódnicy.
często najwcześniejszymi wspomnieniami jakie Rzeczywiście, we względnie odosobnionych
zachowują dorośli. Często nie wspomina się ich z przypadkach, gdy dziecko zaczyna się uczyć w
przyjemnością. bardzo młodym wieku, przyjemnie jest patrzeć jak
Dlaczego musi tak być skoro dzieci tak bardzo zamiłowanie do nauki zmienia się w miłość
chcą się uczyć? Czy możemy to interpretować również do szkoły. Znaczące jest, że kiedy te
jako znak, że dziecko nie chce się uczyć? Czy dzieci z
le się czują, często próbują ukryć to przez
raczej oznacza to, że popełniamy jakiś Matką (zazwyczaj bez powodzenia), żeby nie
podstawowy i ważny błąd? zatrzymała ich w domu. Cóż za wspaniałe
Jeżeli robimy taki, to na czym on polega? połączenie z naszymi własnymi wspomnieniami z
Rozważcie fakty z jakimi mamy tu do czynienia. dzieciństwa, kiedy często udawaliśmy chorobę
Zabieramy nagle dziecko, które dotąd rzadko (zazwyczaj bez powodzenia) po to by nie musieć
lub wcale nie spędzało czasu poza domem i iść do szkoły.
wprowadzamy je w całkiem nowy pod względem Nasza nieznajomość tych podstawowych
fizycznym i społecznym świat. Jego dobre czynników prowadzi do bardzo złych
samopoczucie i szczęście w domu byłyby psychologicznie działań. Z punktu widzenia
wątpliwe, gdyby pięcio- czy sześciolatek nie edukacji siedmiolatek zaczyna uczyć się czytać 
tęsknił za domem i Matką w tym ważnym i ale czytać banały, znacznie poniżej jego
kształtującym okresie życia. Zaczynamy zainteresowań, wiedzy i zdolności.
jednocześnie wprowadzać go do grupowej W tym ważnym okresie pomiędzy piątym a
dyscypliny i początkowej edukacji. ósmym rokiem życia dziecko powinno korzystać z
Musimy pamiętać, że dziecko ma dużą materiału, który normalnie jest przerabiany w
zdolność uczenia się lecz ciągle małą zdolność wieku od ośmiu do czternastu lat (zakładając, że
oceny. W rezultacie dziecko kojarzy przykrość z właściwie przygotowano je w poprzednich
powodu nagłego rozdzielenia z Matką z okresach).
doświadczeniem pierwszych dni nauki, i tak od To, że rezultaty takiego postępowania w
początku łączy uczenie się z czymś, co jest w najszerszej skali mogą być tylko dobre jest
najlepszym wypadku bliżej nieokreślonym oczywiste, chyba, że jesteśmy skłonni
nieszczęściem. Trudno to uznać za dobry początek zaakceptować twierdzenie, że ignorancja prowadzi
dla najważniejszego zajęcia w życiu. do dobrego, a wiedza do złego; oraz, że zabawa
Postępując w ten sposób zadajemy poważny zabawkami daje szczęście, a uczenie się o języku i
cios nauczycielowi. Nic dziwnego, że wielu świecie oznacza nieszczęście.
nauczycieli podchodzi do swoich zadań z ponurą Tak samo głupie byłoby założenie, że
determinacją, a nie z radością. Są już dwukrotnie wypełnianie mózgu wiadomościami może go
pobici gdy pierwszy raz spoglądają na swojego wyczerpać, a utrzymywanie w nim pustki
nowego ucznia. ochronić.
O ileż lepiej byłoby dla ucznia, nauczyciela i Osoba, której mózg jest naładowany użyteczną
26
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
informacją może być łatwo uznana geniuszem, informacje, przyszłe odpowiedzi formułowane na
podczas gdy człowieka, którego mózg jest podstawie tego materiału będą nieprawidłowe.
pozbawiony wiadomości nazywa się idiotą. Podobnie jak odpowiedzi dziecka.
Jak wiele dzieci będą mogły się nauczyć w tych Tutaj kończą się podobieństwa.
nowych okolicznościach i z jaką radością będą się Jeśli wprowadzi się nieprawidłowe informacje
uczyły może być tylko tematem naszych marzeń do komputera, można je wymazać i
do czasu, gdy wielka liczba dzieci będzie miała te zaprogramować maszynę od nowa.
nowe możliwości. Tego nie da się zrobić z dzieckiem.
Suma wiedzy, której nie pozwoliliśmy naszym Podstawowych informacji wprowadzonych do
dzieciom zdobyć jest miarą naszego niedoceniania mózgu dziecka w celu stałego przechowywania
ich genialnej zdolności uczenia się. To wszystko dotyczą dwa ograniczenia. Pierwsze to takie, że
czego zdołały się nauczyć pomimo naszych jeżeli wprowadzimy tam fałszywe informacje w
wysiłków zawdzięczają tej samej genialnej ciągu pierwszych ośmiu lat życia, to bardzo trudno
łatwości wchłaniania informacji. je wymazać. Drugie ograniczenie polega na tym,
Nowonarodzone dziecko jest bardzo podobne że po ukończeniu ośmiu lat dziecko przyswaja
do pustego komputera, choć jest doskonalsze od nowy materiał powoli i z większym trudem.
takiego komputera pod prawie każdym względem. Wez
my dziecko z Brooklynu, które mówi
Pusty komputer jest w stanie przyjmować  pernt zamiast  point , lub dziecko z Georgii,
wielką ilość informacji łatwo i bez wysiłku. które mówi  heah zamiast  here , lub dziecko z
Tak samo malutkie dziecko. Massechusetts mówiące  idear zamiast  idea .
Komputer potrafi klasyfikować i przechowywać Bardzo rzadko podróże czy wykształcenie
takie informacje. eliminują lokalne błędy wymowy, które jak
To samo potrafi dziecko. wszystkie akcenty mają swój urok. Nawet jeśli
Komputer może przeznaczyć takie informacje póz
niejsza edukacja nałoży warstwę wyszukanej
do stałego lub czasowego przechowywania. ogłady na podstawy, których nauczyliśmy się w
Tak samo jak dziecko. ciągu pierwszych ośmiu lat życia, ujawnią się one
Nie możecie oczekiwać od komputera w okresach dużego stresu.
właściwych odpowiedzi, zanim nie wprowadzicie Krąży opowieść o pięknej acz niewykształconej
do niego podstawowych informacji, których tancerce, która poślubiła bogatego człowieka.
dotyczy zadane przez was pytanie. Tego komputer Zrobił on bardzo dużo aby uzupełnić edukację
nie potrafi. swojej nowej żony i najwyraz
niej mu się to udało.
Również dziecko tego nie potrafi. Lecz kilka lat póz
niej ta kulturalna dama
Gdy umieścicie w komputerze wystarczającą wysiadając z powozu w sposób stosowny dla jej
ilość podstawowych informacji, otrzymacie od obecnej pozycji zaplątała i zerwała bezcenny sznur
maszyny prawidłowe odpowiedzi a nawet oceny. pereł, które rozsypały się we wszystkie strony.
To samo można otrzymać od dziecka. "0-Jezu" wykrzyknęła, jak opowiadano,  moje
Maszyna zaakceptuje wszystkie informacje, korale!"
które się do niej wprowadzi, niezależnie od tego To co trafi do mózgu dziecka w ciągu
czy są prawdziwe czy nie. pierwszych ośmiu lat życia, najprawdopodobniej
Tak samo dziecko. już tam zostanie. Dlatego powinniśmy zrobić
Maszyna nie odrzuci żadnych informacji wszystko aby upewnić się, że to jest dobre i
wprowadzonych we właściwej formie. prawdziwe. Mówi się:  Daj mi dziecko na
Tak samo jak dziecko. pierwszych osiem lat jego życia a potem możesz
Jeśli do maszyny wprowadzono nieprawidłowe robić z nim co zechcesz . To najprawdziwsza
27
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
prawda. nawet niektóre umysłowo opóz
nione uczą się
Każdy wie z jaką łatwością małe dzieci dobrze mówić po francusku, używając wszystkich
zapamiętują materiał, nawet jeśli go całkiem nie podstawowych zasad gramatyki zanim skończą
rozumieją. sześć lat.
Niedawno widzieliśmy ośmiolatka czytającego Jest to nieco przygnębiające, gdy się o tym
w kuchni, w której szczekał pies, grało radio a pomyśli.
kłótnia rodzinna osiągnęła crescendo. To dziecko Na pierwszy rzut oka możnaby podejrzewać, że
uczyło się na pamięć dość długiego wiersza by go nie chodzi tutaj o różnicę między dzieckiem i
recytować w szkole następnego dnia. I udało mu dorosłym lecz o fakt, że dziecko w
się. przeciwieństwie do dorosłego było we Francji i w
Gdyby kazać dorosłemu nauczyć się dzisiaj ten sposób było wystawione na słuchanie
wiersza i wyrecytować go przed grupą następnego francuskiego ze wszystkich stron i przez cały czas.
dnia, to zapewne wpadłby w panikę. Przypuśćmy, Zobaczmy, czy to rzeczywiście ma znaczenie,
że mu się to uda i że dwa miesiące póz
niej czy istotna jest niezmierna łatwość, z jaką dziecko
poprosimy go o wyrecytowanie tego wiersza uczy się języków i trudności jakie to sprawia
ponownie. Istnieją wszelkie dane, że nie będzie w osobie dorosłej.
stanie tego zrobić ale będzie pamiętał wiersze, Dosłownie dziesiątki tysięcy oficerów
które recytował w dzieciństwie. amerykańskiej armii stacjonowało w obcych
O ile dziecko może przyswoić i zapamiętać krajach i wielu próbowało opanować nowy język.
właściwie każdy materiał, który mu się podsunie w Wez
my na przykład majora Johna Smitha. Major
ciągu tych niezmiernie ważnych lat, jego zdolność Smith ma trzydzieści lat i jest okazem zdrowia.
do nauki języka jest zupełnie wyjątkowa i nie ma Jest ponadto absolwentem wyższej uczelni i jego
znaczenia czy jest to język mówiony, którego uczy iloraz inteligencji mieści się przynajmniej
się ono drogą słuchową, czy pisany, którego uczy piętnaście punktów powyżej przeciętnej. Major
się za pośrednictwem wzroku. Smith dostał przydział na stanowisko w
Jak już zaznaczono, z każdym mijającym Niemczech.
dniem zdolność dziecka do przyjmowania Wysłano majora Smitha do szkoły języka
informacji bez wysiłku zmniejsza się. Lecz jest niemieckiego, do której uczęszcza przez trzy
także prawdą, że z każdym mijającym dniem wieczory w tygodniu. Wojskowe szkoły językowe
rośnie jego zdolność oceniania. W końcu są bardzo dobrymi instytucjami uczącymi
opadająca krzywa skrzyżuje się z wstępującą. czynnego posługiwania się językiem i
Nim przyjdzie czas gdy te dwie linie się zatrudniającymi najlepszych nauczycieli.
spotkają, dziecko przewyższa człowieka dorosłego Major Smith przykłada się do nauki
w pewnych dziedzinach. Zdolność do nauki niemieckiego bo jest to ważne dla jego kariery i
języków jest jedną z nich. dlatego, że przez cały dzień ma do czynienia
Rozważmy ten wyjątkowy czynnik wyższości zarówno z ludz
mi mówiącymi po niemiecku jak i
w przyswajaniu języka. po angielsku.
Autor spędził cztery lata próbując nauczyć się Jak by nie było, gdy po roku udaje się na
francuskiego w młodości i początkach wieku zakupy ze swym pięcioletnim synem, to chłopak
dorosłego oraz dwukrotnie był we Francji, lecz prowadzi większość rozmów, z prostego powodu,
całkiem bezpiecznie można powiedzieć, że że mówi już całkiem dobrą niemczyzną, a major
właściwie me mówi po francusku. Tymczasem Smith nie.
każde normalne francuskie dziecko i całkiem Jak to możliwe?
sporo dzieci z inteligencją poniżej przeciętnej a Tatę uczyli niemieckiego najlepsi nauczyciele
28
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
jakimi dysponuje armia i mimo to właściwie nie Druga sprawa, na którą chcielibyśmy zwrócić
mówi w tym języku, a jego pięcioletni syn mówi! uwagę to nie wrodzona łatwość dziecka uczenia
Kto nauczył to dziecko? Nikt, naprawdę. Ono się języków co niezdolność dorosłych do nauki
tylko przebywało w domu z niemieckojęzyczną obcej mowy.
nianią. Kto nauczył nianię niemieckiego? Nikt, Przerażenie budzi świadomość jak wiele
naprawdę. milionów dolarów marnuje się rocznie w szkołach
Tata uczył się niemieckiego i nie mówi w tym średnich i wyższych w Stanach Zjednoczonych na
języku. bezowocne próby uczenia języków młodych ludzi,
Dziecko nie było uczone i potrafi mówić po którzy są prawie niezdolni się ich nauczyć.
niemiecku. Niech czytelnik rozważy czy naprawdę nauczył
Żeby czytelnik nie wpadł w pułapkę nadal się obcego języka w liceum czy na studiach.
uważając, że te nieco odmienne środowiska Jeśli po czterech latach szkolnej nauki
majora Smitha i jego syna stanowią istotną francuskiego czytelnik może zdobyć się na
różnicę, a nie wyjątkowa zdolność dziecka i poproszenie kelnera we Francji o szklankę wody,
względna niezdolność dorosłego do nauczenia się to niech spróbuje mu wyjaśnić, że chce szklankę
języka, przyjrzyjmy się szybko przypadkowi pani lodowatej wody. To wystarczy by przekonać
Smith, która mieszkała w tym samym domu, z tą wszystkich, wyjąwszy najbardziej opornych, że
samą nianią co dziecko. Pani Smith nie nauczyła cztery lata nauki francuskiego wystarczą.
się lepiej niemieckiego niż major Smith, a Wystarczą, aż nadto każdemu małemu dziecku.
znacznie, znacznie mniej niż jej syn. Nie ma po prostu wątpliwości co do faktu, że
Nasze niewłaściwe wykorzystanie tej dziecko bynajmniej nie jest jakimś gorszym,
wyjątkowej zdolności do nauki języków w mniejszym dorosłym. Przeciwnie, pod wieloma
dzieciństwie byłoby wręcz zabawne, gdyby nie względami przewyższa dorosłych i jego prawie
było takim smutnym marnotrawstwem. cudowny dar przyswajania języków jest tylko
Jeśli państwo Smith mieliby więcej dzieci jedną z takich cech.
wyjeżdżając do Niemiec, to biegłość w języku Przyjmujemy tę cudowną zdolność prawie bez
byłaby odwrotnie proporcjonalna do wieku zastanowienia.
każdego członka rodziny. Każde normalne dziecko (i jak już powiedziano
Trzylatek, gdyby taki był, nauczyłby się języka całkiem dużo dzieci o zdolnościach poniżej
niemieckiego najlepiej. przeciętnych) uczy się praktycznie całego języka w
Pięciolatek nauczyłby się bardzo dużo ale nie wieku od roku do pięciu lat. Uczy się z dokładnym
tak dużo jak trzylatek. akcentem swego narodu, regionu, miasta,
Dziesięcioletnie dziecko nauczyłoby się dużo sąsiedztwa i swojej rodziny. Uczy się bez
ale mniej niż pięcioletnie. widocznego wysiłku i dokładnie tak jak się tam
Piętnastoletnie nauczyłoby się trochę mówi. Komu udało się to po raz drugi?
niemieckiego i szybko by to zapomniało. Na tym nie koniec.
Biedny major Smith i jego żona nie nauczyliby Każde dziecko wychowujące się w
się prawie wcale tego języka. dwujęzycznej rodzinie będzie znało dwa języki
Podany tutaj przykład, wcale nieodosobnionego zanim skończy sześć lat. Co więcej, nauczy się
przypadku sprawdza się prawie zawsze. Znamy obcego języka z dokładnym akcentem okolicy, w
dzieci, które nauczyły się w dokładnie takich której nauczyli się go rodzice.
samych okolicznościach francuskiego, Jeśli amerykańskie dziecko mające włoskich
hiszpańskiego, niemieckiego, japońskiego czy rodziców rozmawia z prawdziwym Włochem w
irańskiego. póz
niejszym okresie życia, to ten Włoch powie "0,
29
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
jesteś z Mediolanu"  jeżeli tam wyrośli rodzice zobaczmy co pani Stoner miała do powiedzenia na
dziecka  "poznaję po akcencie". A przecież ten temat możliwości językowych swojego dziecka w
Amerykanin włoskiego pochodzenia nigdy nie wieku pięciu lat:
opuszczał Stanów Zjednoczonych.  Gdy tylko Winifred umiała komunikować
Każde dziecko wychowujące się w wszystkie swoje potrzeby zaczęłam uczyć ją
trójjęzycznej rodzinie będzie mówiło trzema hiszpańskiego poprzez rozmowę i te same
językami zanim ukończy sześć lat, i tak dalej. bezpośrednie metody, których używałam ucząc ją
Będąc niedawno w Brazylii autor spotkał angielskiego. Wybrałam hiszpański jako jej drugi
dziewięcioletniego chłopca o przeciętnej język, ponieważ jest on najprostszy z europejskich
inteligencji, który rozumiał, czytał i pisał raczej języków. W czasie, gdy Winifred kończyła pięć lat
sprawnie w dziewięciu językach. Avi Roxannes umiała wyrażać swoje myśli w ośmiu językach i
urodził się w Kairze (francuski, arabski i nie mam wątpliwości, że mogłaby podwoić tę
angielski) i mieszkał z nimi dziadek (turecki). Gdy liczbę do tego czasu gdybym kontynuowała naszą
Avi miał cztery lata rodzina przeniosła się do zabawę w budowanie słów w różnych językach.
Izraela gdzie dołączyła do nich babka ze strony Jednak wtedy zaczęłam sądzić, że esperanto stanie
ojca (hiszpański). W Izraelu nauczył się trzech się niedługo międzynarodowym środkiem
dalszych języków (hebrajskiego, niemieckiego i komunikowania się i poza rozwijaniem zdolności
yiddish) a póz
niej, gdy miał sześć lat językowych znajomość wielu, wielu języków nie
przeprowadził się do Brazylii (portugalski). będzie przydatna dla mojej małej .
Ponieważ oboje rodzice (łącznie) mówią Dalej pani Stoner pisze,  Stosowane w
tyloma językami co Avi, Roxannowie mądrze szkołach metody nauki języków przez regułki i
prowadzą rozmowy z synem w każdym z tych ćwiczenia gramatyczne okazały się zupełnie
dziewięciu języków (indywidualnie gdy tylko nieprzydatne biorąc pod uwagę umiejętność
jedno z rodziców mówi danym językiem, a uczniów do używania języka jako narzędzia do
wspólnie gdy jest to język, który oboje znają). wyrażania myśli.
Rodzice Aviego są znacznie lepszymi lingwistami  Są profesorowie, którzy uczą łaciny po
niż większość dorosłych, gdyż każde z nich pięćdziesiąt lat, a nie znają potocznej łaciny. Moja
nauczyło się pięciu języków w dzieciństwie ale córeczka mając cztery lata straciła wiarę w
oczywiście nie dorównują synowi w angielskim i mądrość profesorów łaciny gdy rozmawiała z
portugalskim, których uczyli się w wieku lektorem, który nie zrozumiał pozdrowienia  Quid
dorosłym. agis' i gapił się na nią pustym wzrokiem kiedy
Zauważyliśmy już wcześniej, że w przeszłości mówiła o daniach na stole 'ab ovo usque ad
było wiele dokładnie udokumentowanych mala'.
przypadków, w których rodzice zdecydowali się Pamiętając o nadzwyczajnej zdolności dziecka
uczyć bardzo małe dzieci rzeczy, które były - i są do nauki języka mówionego podkreślmy jeszcze
nadal - uważane za niezwykłe. raz fakt, że rozumienie mowy i pisma odbywa się
Jednym z nich jest sprawa małej Winifred, w dokładnie taki sam sposób.
której matka Winifred Sackville Stoner napisała Czyż nie wynika z tego, że małe dzieci
książkę o swojej córce zatytułowaną Naturalne powinny również mieć wyjątkową zdolność
nauczanie, wydaną w 1914 roku. czytania języka? Faktem jest, że gdy tylko stworzy
Ta matka zaczęła zachęcać swoje dziecko i się im po temu warunki, dzieci demonstrują takie
stwarzać mu okazje do nauki zaraz po urodzeniu. zdolności. Wkrótce zobaczymy kilka przykładów.
Omówimy póz
niej w tej książce wpływ takiej
postawy na umiejętność czytania Winifred. Teraz Kiedy badania doprowadzą człowieka lub grupę
30
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
ludzi do czegoś, co wydaje się nowe i ważne, przypadkach, jakie udało nam się znalez
ć gdy
trzeba spełnić kilka warunków zanim poczucie małe dzieci uczono czytania w domu, każdy
obowiązku zmusi taką grupę do opublikowania i kto próbował odnosił sukces, bez względu na
rozprzestrzenienia tego pomysłu. to jaką stosował metodę.
Najpierw pomysł ten musi być sprawdzony w
praktyce aby zobaczyć jakie będą efekty Wiele przypadków obserwowano i opisano
wprowadzenia go w życie. Mogą one być dobre, bardzo szczegółowo. Kilka z nich jest jeszcze
mogą być złe lub obojętne. bardziej przekonywujących niż wspomniany
Następnie, bez względu na to jak nowa wydaje wcześniej przypadek małej Winifred. Pani Stoner
się ta idea, istnieje możliwość, że już wcześniej doszła do prawie takich samych wniosków na
ktoś gdzieś miał takie pomysły i posługiwał się temat wczesnego czytania jak my w Instytutach,
nimi. Być może ogłosił gdzieś swoje odkrycia. chociaż nie dysponowała wiedzą z zakresu
Przeprowadzenie dokładnych poszukiwań we neurologii, którą my posiadamy. Pół wieku temu,
wszystkich dostępnych z
ródłach dla sprawdzenia pani Stoner pisała:
co inni mogliby mieć do powiedzenia na ten temat,  Gdy moje dziecko miało sześć miesięcy
jest nie tylko przywilejem ale naprawdę umieściłam na ścianach jego pokoiku pas białego
obowiązkiem ludzi oznajmiających takie idee. To kartonu o szerokości czterech stóp. Po jednej
dotyczy nawet tych pomysłów, które wydają się stronie ściany umieściłam litery alfabetu, które
zupełnie nowatorskie. wycięłam z błyszczącego czerwonego papieru. Na
W latach od 1959 do 1962 wiedzieliśmy, że innej ścianie poskładałam z tych samych
inni czerwonych liter proste słowa ułożone rzędami jak
także pracują z małymi dziećmi w dziedzinie nos, kos, los; pas, las, czas. Zauważycie, że ta lista
czytania, w Stanach Zjednoczonych i za granicą. składa się z samych rzeczowników...
Mieliśmy ogólne pojęcie o tym co robią i mówią.  Kiedy Winifred nauczyła się już wszystkich
O ile zgadzaliśmy się ze znaczną częścią tego co liter, zaczęłam uczyć ją słów ze ściany głośno je
robiono i oczywiście, z potrzebą prowadzenia wymawiając i tworząc z nich rymy...
takich badań, uważaliśmy, że podstawy tej nauki  ...Dzięki tym zabawom w budowanie słów i
są raczej neurologiczne niż psychologiczne, śladom pozostawionym w jej umyśle przez
emocjonalne czy pedagogiczne. czytanie dla niej, Winifred nauczyła się czytać w
Kiedy zaczęliśmy intensywnie studiować wieku szesnastu miesięcy bez tak zwanych lekcji
literaturę na ten temat, cztery fakty wywarły na nas czytania. Czworo moich przyjaciół próbowało tej
wrażenie: metody z powodzeniem, gdyż wszystkie dzieci
uczone w ten sposób umiały czytać proste teksty w
1. Historia uczenia małych dzieci czytania nie języku angielskim przed ukończeniem trzech lat.
jest nowa i naprawdę ciągnie się już od Historia nauki czytania tych dzieci nie jest
wieków. wcale wyjątkowa.
2. Często ludzie, których dzieliły pokolenia W 1918 roku opisano inny nadzwyczaj podobny
robili te same rzeczy chociaż z innych przykład. Chodziło o dziecko imieniem Martha
powodów i w myśl różnych filozofii. (czasem nazywana Millie), której ojciec prawnik
3. Wszyscy ci, którzy zdecydowali się uczyć zaczął uczyć ją czytać gdy miała dziewiętnaście
małe dzieci czytania stosowali metody miesięcy.
posiadające wiele wspólnych cech, mimo Martha mieszkała w sąsiedztwie Lewisa M.
pewnych odmienności technicznych, Termana, sławnego pedagoga. Terman byt
4. Najważniejsze, że we wszystkich zadziwiony sukcesem odniesionym przez ojca
31
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci mogą się uczyć czytać
Marthy i skłonił go do napisania dokładnego
sprawozdania z tego co robił. Ta relacja opatrzona
wstępem Termana została opublikowana w
Journal of Applied Psychology, tom II (1918).
Przypadkiem, ojciec Marthy również używał
dużych czerwonych liter, podobnie jak autor tej
książki i matka Winifred.
Pisząc o niej w książce Badania genetyczne
geniuszu i umysłowych i fizycznych cech tysiąca
szczególnie uzdolnionych dzieci (1925) Terman
stwierdził:
 ..Ta dziewczynka jest prawdopodobnie
rekordzistką świata we wczesnym czytaniu. W
wieku dwudziestu sześciu i pól miesiąca potrafiła
czytać ponad siedemset słów a już mając
dwadzieścia jeden miesięcy czytała i rozumiała
proste zdania bardziej jako połączone myśli niż
oddzielne wyrazy. W tym wieku potrafiła
rozróżniać i nazywać wszystkie podstawowe
barwy.
 Gdy miała dwadzieścia trzy miesiące czytanie
zaczęło sprawiać jej wyraz
ną przyjemność. W
wieku dwudziestu czterech miesięcy zakres
słownictwa, które potrafiła czytać przekraczał
dwieście słów i powiększył się do ponad
siedmiuset słów dwa i pół miesiąca póz
niej.
 Mając dwadzieścia pięć miesięcy czytała
płynnie, z intonacją z kilku elementarzy i
pierwszych czytanek, których nigdy wcześniej nie
widziała. W tym wieku jej umiejętność czytania
była przynajmniej równa umiejętnościom
przeciętnego siedmiolatka uczęszczającego przez
rok do szkoły.
W Filadelfii w Instytutach Osiągania Ludzkich
Możliwości okazało się, że można nauczyć dobrze
czytać nawet dzieci z uszkodzeniem mózgu. To
nie dowodzi, że takie dzieci przewyższają zdrowe;
to jest po prostu wskazówka, że bardzo małe
dzieci mogą nauczyć się czytać.
A my dorośli naprawdę powinniśmy pozwolić
im na to nawet, gdyby fakt, że one tak bardzo to
lubią miał być jedynym powodem.
32
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci uczą się czytać
Trzydzieści dwa lata bez pięcioletnich dzieci,
4 małe
które umiałyby czytać i nagle co najmniej jedno w
każdym przedszkolu w ciągu ostatnich trzech lat!
dzieci uczą
Kurator zakończył stwierdzeniem, że badał każdy
się czytać z tych przypadków, aby ustalić, kto nauczył te
dzieci czytania.
"Czy wie pan kto nauczył każde z tych dzieci
To głupio brzmi, ze on umie czytać,
czytać?" zapytał specjalistę od rozwoju dziecka,
przecież on ma tylko trzy lata, ale
który prowadził dyskusję.
kiedy idziemy na targ, on czyta
 Tak , usłyszał w odpowiedzi,  myślę, że
nazwy na tylu puszkach i paczkach
wiem, nikt ich nie uczył.
PRAWIE WSZYSCY RODZICE MAJ
CY
Kurator zgodził się, że tak właśnie było. W
TRZYLETNIE DZIECKO
pewnym sensie nikt nie uczył tych dzieci czytania,
dokładnie w takim sensie, w jakim prawdą jest, że
nikt nie uczy dziecka rozumienia mowy.
W szerszym sensie, wszyscy łącznie z całym
środowiskiem dziecka uczyli je czytać, tak jak
wszyscy łącznie z otoczeniem uczą dziecko
We wrześniu 1962 roku, na spotkaniu grupy rozumieć mowę.
pedagogów, lekarzy, i innych ludzi Dzisiaj telewizja staje się standardowym
zainteresowanych neurologicznym rozwojem elementem środowiska prawie wszystkich
dzieci lokalny kurator szkolny opowiedział amerykańskich dzieci. Jest to najważniejszy,
następującą historię. dodatkowy czynnik, jaki pojawił się w życiu tych
Był pedagogiem już od trzydziestu pięciu lat, a przedszkolaków.
dwa tygodnie przed tym spotkaniem nauczycielka Oglądając reklamy telewizyjne ukazujące duże,
z przedszkola poinformowała go, że gdy wyraz
ne słowa, głośno i wyraz
nie wymawiane,
przygotowywała się do czytania książki swoim dzieci nieświadomie zaczynają uczyć się czytać.
pięcioletnim uczniom, jedno z dzieci zgłosiło się Kilka kluczowych pytań zadanych dorosłym,
na ochotnika do czytania. Nauczycielka którzy nie zdają sobie sprawy z tego co się dzieje,
tłumaczyła, że to jest nowa książka, której ten rozszerza możliwości tej nauki czytania. Rodzice
pięciolatek nigdy nie widział, ale on upierał się, że czytając dzieciom książeczki tylko po to, by je
i tak może ja czytać. Postanowiła więc, że zabawić, umożliwiają im osiągnięcie zadziwiająco
najłatwiej będzie go od tego odwieść pozwalając dużego zakresu czytanych słów.
mu spróbować. Tak też uczyniła  a on zaczął W tych przypadkach, gdzie rodzice odkryli co
czytać. Przeczytał swojej klasie całą książkę się właściwie dzieje, z zachwytem pomagali
głośno, dokładnie i bez trudności. dziecku w tej nauce. Robili to, zwykle na przekór
Kurator zauważył, że przez pierwsze strasznym choć niejasnym przepowiedniom
trzydzieści dwa lata pracy pedagogicznej słyszał życzliwych przyjaciół mówiących, że coś
od czasu do czasu opowieści o pięcioletnich okropnego lecz trudnego do określenia stanie się
dzieciach umiejących czytać książki, ale tak dziecku, jeśli będą pomagać mu w nauce czytania
naprawdę przez te trzy dekady nie widział zanim pójdzie do szkoły.
żadnego. Natomiast w ciągu ostatnich trzech lat w Chociaż nie publikowaliśmy doniesień na temat
każdej grupie przedszkolnej było przynajmniej naszej pracy do połowy 1963 roku, setki
jedno dziecko, które umiało czytać. profesjonalistów odwiedzających Instytuty i
33
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci uczą się czytać
jednej osoby, która umiała czytać zanim skończyła trzy lata...
odbywających w nich podyplomowe szkolenia
przed 1963 rokiem, znało nasze zainteresowanie
Szanowny Panie
nauczaniem czytania bardzo małych dzieci.
...Ja sprawdziłam to z moją własną córką. Ona ma teraz piętnaście
lat,.. jest w drugiej klasie szkoły średniej i stale jest bardzo dobrą
Ponadto więcej niż czterysta matek i ojców
uczennicą, od pierwszej klasy szkoły podstawowej.
dzieci z uszkodzeniami mózgu uczestniczyło w
...Jest cudowną osobą i jest bardzo lubiana przez nauczycieli i
uczniów...
różnych etapach uczenia tych dzieci czytania pod
Mój mąż jest inwalidą, weteranem I Wojny Światowej... Żadne z
naszym kierunkiem. Ponad setka tych dzieci była
nas nie ma wystarczającego wykształcenia aby zdobyć dobrze płatną
w wieku od roku do pięciu lat, a kolejnych sto pracę. Mąż skończył naukę na piątej klasie a ja na ósmej. Zarabialiśmy
na życie podróżując od domu do domu i sprzedając drobiazgi...
miało sześć lat lub więcej.
Kupiliśmy czterometrową przyczepę campingową... Ona wychowywała
Było nieuniknione, że wiadomości o tym co się w tej przyczepie... Kiedy moja córka miała dziesięć miesięcy,
kupiłam jej pierwszą książkę,.. To był prawdziwy elementarz z
robimy zaczną się wydostawać na zewnątrz. Od
przedmiotami, których nazwy zaczynały się od kolejnych liter, A jak
początku 1963 roku otrzymaliśmy setki listów. W auto itd. Po sześciu miesiącach znała już wszystkie te przedmioty i
umiała je nazwać. Gdy miała dwa lata kupiłam jej większy elementarz i
połowie 1963 roku, po ukazaniu się w
inne książki również. W podróży był świetny czas na naukę. Kiedy
zatrzymywaliśmy się w różnych miastach potrzebne było coś, aby ją
ogólnokrajowym czasopiśmie artykułu napisanego
zająć. Jeśli ja sprzedawałam, mój mąż musiał ją zabawiać. Ona zawsze
przez autora tej książki otrzymaliśmy tysiące
chciała wiedzieć, co oznaczają różne napisy... Mój mąż jej mówił...
Nigdy nie uczyliśmy jej alfabetu. Poznała go póz
niej, w szkole...
listów.
Rozpoczęła naukę szkolną w swoje szóste urodziny w pierwszej klasie i
Zaskakująco mały procent korespondencji
bez kłopotów zdobywała piątki... O tak, nadal mieszkamy w
przyczepie, ośmiometrowej, Jeden koniec zajmują jej książki... Mamy
stanowiły listy krytyczne. Wrócimy jeszcze do
tu bibliotekę miejską i ona zrobiła znaczny ubytek w ich zapasach
nich i do pytań, jakie z nich wynikają.
książek.
Pisały do nas matki z całych Stanów Wiem, że to długi list i może brzmieć jak przechwałki, ale
naprawdę nie o to w nim chodzi. Wiem, że gdyby tylko młodzi rodzice
Zjednoczonych i z wielu innych krajów. Byliśmy
znalez
li czas, mnóstwo dzieci mogłoby robić to samo, co nasza córka,
zachwyceni i usatysfakcjonowani dowiadując się, gdyby dano im szansę. Nie można tych dzieciaków po prostu złapać i
usadzić w szkole w wieku sześciu lat i oczekiwać, ze będą się uczyły
że tak wielu rodziców nauczyło swoje dwu- i
szybko, bez niewielkich nawet podstaw wypracowanych od okresu
trzyletnie dzieci czytania. Niektórzy dokonali tego niemowlęcego.
...Jeżeli uważacie, że ten list mógłby pomóc młodym rodzicom, to
piętnaście i więcej lat temu. Wiele dzieci
możecie go wydrukować. Jeśli nie, w porządku. Chodziło mi przede
uczonych w ten sposób było na studiach lub już je
wszystkim o to, żebyście wiedzieli, że ja wiem,  Można nauczyć małe
dziecko czytać!
ukończyło. Te listy stanowiły masę nowych
dowodów w kwestii zdolności czytania, jakie
Panowie
...Chciałabym dodać, że może to zrobić taka niedoinformowana
posiadają małe dzieci.
amatorka jak ja... mój starszy syn przypadkiem nauczył się alfabetu
Oto kilka fragmentów z niektórych,
zanim skończył osiemnaście miesięcy. ..
...gdy miał około trzech lat pytał co oznaczają znaki drogowe... i
otrzymanych przez nas listów.
czytał zanim jeszcze poszedł do przedszkola, bez większej pomocy z
mojej strony poza odpowiadaniem na jego pytania. Chociaż jest teraz w
pierwszej klasie i uczy się starannie pisać na tym poziomie, przerabia
Szanowni Państwo
czytanie i arytmetykę na poziomie drugiej klasy i jest w tych
...Pomyślałam, że może zainteresować was wiadomość, że ja
przedmiotach jednym z najlepszych w swojej klasie, czy wysoki I.I.
nauczyłam małe dziecko czytać siedemnaście lat temu. Nie miałam
(iloraz inteligencji) jest wynikiem wczesnego czytania, czy też wczesne
właściwie żadnego systemu i nie wiedziałam wtedy, ze to było takie
czytanie jest wynikiem wysokiego I.I.?
niezwykłe. Stało się to dzięki mojemu zamiłowaniu do książek.
...Nie miałam nigdy dużo czasu na rozmowy z moim drugim
Czytałam jej, gdy była bardzo mała. a póz
niej chorowała przez kilka
synem i w rezultacie nie jest on nawet w przybliżeniu tak mądry... Nie
miesięcy i musiałam znalez
ć bierne zajęcie dla dwu i półrocznego
mogę odżałować, że poświęciłam mojemu drugiemu chłopcu mniej
dziecka.
uwagi w tym względzie i to może być obciążeniem na całe jego życie.
Bawiłyśmy się literami wysokimi na dwa do trzech cali i kartkami
zawierającymi proste słowa. Bardzo ją zainteresowały te litery i ...Osobiście również twierdzę, że dzieci bardzo lubią się uczyć i
szukanie ich odpowiedników w dziecinnych książeczkach. Kilku liter mogą nauczyć się znacznie więcej w młodszym wieku, kiedy to jest dla
nauczyła się nawet z pisania na niebie w czasie pokazów lotniczych. nich po prostu "dziecinną zabawą".
Jeszcze zanim osiągnęła wiek przedszkolny, umiała czytać na tyle,
że znajdowała w gazetach artykuły o pożarach, których się bała i
Szanowny Panie
oczywiście dawno już porzuciła elementarze...
...w końcu uznając fakt, że dzieci w wieku dwóch, trzech i czterech
Jest teraz wyróżniającą się studentką dobrego uniwersytetu i nadto
lat można nauczyć czytania l, co więcej, one chcą się uczyć czytać.
odnosi sukcesy sportowe i towarzyskie, również w innych sferach
Moja własna córka znała cały alfabet... i umiała przeczytać kilka słów
zainteresowań i umiejętności. Oto jak wygląda przyszłość przynajmniej
w wieku dwóch lat. Parę dni po swoich trzecich urodzinach, nagle
34
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci uczą się czytać
zdaje się odkryła, że czytanie kilku słów po kolei tworzy całą myśl
nierozumianej grupie dzieci nie tylko medyczne
czyli zdanie. Od tego czasu jej postępy w czytaniu były szybkie i teraz
podstawy, ale również kobiece współczucie i
w wieku lat czterech i pół czyta co najmniej tak dobrze, jak większość
dzieci kończących drugą klasę w szkole.
zrozumienie.
Pracując z takimi dziećmi zaczęła dostrzegać,
Doktor medycyny z Norwegii poczyniła
że można wyćwiczyć u nich funkcjonowanie na
takie spostrzeżenia:
znacznie wyższym poziomie niż dotychczas,
Szanowny Panie
Nauczyłam dwoje, z moich trojga dzieci, czytać w wieku 4 i 3 lat
szczególnie, jeśli takie ćwiczenia rozpocznie się
nieco inną metodą. Pańskie argumenty bardzo mnie przekonują. Na
wcześniej niż w wieku szkolnym.
podstawie własnego doświadczenia sądzę, ze pańska metoda jest
zdecydowanie lepsza niż moja i spróbuję ją zastosować ucząc moje
Po latach, dr Montessori uznała, że do tych
najmłodsze dziecko (7 miesięcy), w przyszłym roku,
dzieci należy docierać poprzez wszystkie zmysły i
...W Norwegii czytanie jest ukrywane przed dziećmi w wieku
przedszkolnym tak zazdrośnie, jak informacje na temat seksu w
zaczęła je uczyć, używając środków wizualnych,
dawnych czasach. Mimo to, badając 200 przedszkolaków uzyskałam
słuchowych i dotykowych. Wyniki, jakie uzyskała
następujące wyniki: 10% czytało całkiem dobrze, a więcej niż jedna
trzecia znała wszystkie litery.
były tak obiecujące, że niektóre z jej
Uważam, że rozwijanie mózgu to najważniejsze i najbardziej
 opóz
nionych" dzieci zaczynały zachowywać się
wyzywające zajęcie naszych czasów, a wasza praca jest w mojej opinii
naprawdę pionierska.
tak dobrze, jak normalne dzieci. W konsekwencji
dr Montessori doszła do wniosku, że zdrowe
Trzeba wyjaśnić, że te matki nauczyły swoje
dzieci nigdzie nie wykorzystują w pełni swoich
dzieci czytania lub odkryły, że ich dzieci umieją
możliwości i, że należy im stworzyć do tego
czytać przed wydaniem tej książki i, w żadnym
warunki.
wypadku, nie można tego tłumaczyć wpływem
Szkoły Montessori działały w Europie przez
metod opisanych w tej książce. To są po prostu
wiele lat, zarówno dla rozwijających się z
listy od uważnych matek, które zgadzają się, że
opóz
nieniem, jak i dla normalnych dzieci.
dzieci mogą nauczyć się czytać, uczą się czytać i
Obecnie, szkoły Montessori są w Stanach
powinny uczyć się czytać przed rozpoczęciem
Zjednoczonych nastawione na pomoc zdrowym
nauki w szkole.
dzieciom w wieku przedszkolnym, w osiągnięciu
W Yale dr O.K. Moore prowadził przez wiele
pełni ich możliwości. Dzieci włączone są w
lat szeroko zakrojone badania nad przedszkolną
bogaty program w wieku trzech lat i zazwyczaj
nauką czytania. Dr Moore uważa, że łatwiej
dzięki temu większość z nich czyta słowa mając
nauczyć czytać trzylatka niż czterolatka,
cztery lata.
czterolatka niż pięciolatka i pięciolatka niż
Najstarszą szkołą Montessori w Stanach
sześciolatka.
Zjednoczonych jest Whitby School w Greenwich
Oczywiście, łatwiej.
w stanie Connecticut, a odwiedzając tę szkolę
Tak powinno być.
zobaczymy grupę zachwycających, szczęśliwych,
Mimo to, ileż to razy słyszeliśmy, że nie można
dobrze zaadoptowanych dzieci, uczących się
i nie należy uczyć dzieci czytania przed
czytać i wykonujących inne zadania, które
ukończeniem sześciu lat?
dotychczas uważano za zbyt trudne dla dzieci
Mniej więcej pól wieku temu, Maria
przedszkolnych.
Montessori była pierwszą kobietą, która uzyskała
dyplom lekarza we Włoszech. Dr Montessori
Rok po wprowadzeniu w Instytutach programu
zainteresowała się bardzo zaniedbywaną grupą
czytania, 231 dzieci z uszkodzeniami mózgu
dzieci, ogólnie określanych jako  opóz
nione .
uczyło się czytać, a 43 z nich miały mniej niż
Takie określenie jest bardzo nienaukowe,
sześć lat. Pozostałe miały sześć lat lub więcej i nie
ponieważ są setki różnych powodów, dla których
umiały czytać przed rozpoczęciem programu.
rozwój dziecka może być wstrzymany. Pomimo to,
Te dzieci, które miały zarówno problemy
Maria Montessori przyniosła tej rozpaczliwie
35
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci uczą się czytać
fizyczne jak i językowe, odwiedzały Instytuty co rzeczy:
sześćdziesiąt dni. Przy okazji każdej wizyty 5. Pozbyć się telewizorów lub przynajmniej
oceniano ich rozwój neurologiczny (w tym zabronić okazywania słów w TV.
również umiejętność czytania). Rodziców uczono 6. Uważać, żeby nigdy nie czytać dzieciom
następnego etapu, tak jak to opisujemy dalej w tej nagłówków gazet ani nazw produktów.
książce i wysyłano do domu by dalej wykonywali Z drugiej strony, jeśli nie chcemy mieć tych
program fizyczny i harmonogram czytania. wszystkich kłopotów, możemy wybrać łatwiejsze
Po okresie wykonywania programu, wyjście i po prostu pozwolić im czytać.
mieszczącym się w granicach od jednej wizyty (60 Jeżeli zdecydujemy się na łatwiejsze
dni) do pięciu wizyt (10 miesięcy), każde z tych rozwiązanie i pozwolimy trzylatkom czytać, to
dzieci z uszkodzeniami mózgu potrafiło coś powinniśmy z pewnością wpływać na to, co one
przeczytać, od liter alfabetu do całych książek. czytają.
Liczne trzyletnie dzieci z tej grupy umiały czytać Uważamy, że najlepszy sposób, to uczyć je
zdania i książki z pełnym zrozumieniem. czytać w domu z pomocą rodziców, a nie za
Jak już powiedziano, to wcale nie dowodzi, że pośrednictwem telewizji. To jest łatwe i rodzice
dzieci z uszkodzeniami mózgu są lepsze niż bawią się prawie tak dobrze jak dzieci.
zdrowe, lecz po prostu, że zdrowe dzieci nie
To, czy dzieci uczą się czytać czy nie, nie jest teorią
osiągają tego, co mogą i powinny.
podlegającą dyskusji. To jest fakt. Jedyne pytanie
brzmi:
Cytowane liczby nie obejmują setek problemów
z czytaniem, z jakimi spotykamy się w Instytutach
co chcemy z tym zrobić?
u dzieci, które nie mają uszkodzenia mózgu, ale
nie dają sobie rady w szkole bo nie umieją czytać.
Nie obejmują również grupy zdrowych dwu i
trzyletnich dzieci, uczonych przez swoich
rodziców pod kierunkiem Instytutów.
Jak widzieliśmy, dr Moore uczy małe dzieci
czytać na Uniwersytecie Yale.
To samo robią szkoły Montessori, to samo
robimy w Instytutach w Filadelfii. Całkiem
możliwe, że inne grupy, o których autorowi nie
wiadomo, również celowo uczą małe dzieci
czytania używając zorganizowanego systemu.
Jednym z rezultatów wydania tej książki powinno
być odkrycie tego, co inni robią w tej bardzo
ważnej dziedzinie.
We wszystkich właściwie częściach Stanów
Zjednoczonych małe dzieci uczą się czytać, nawet
bez pomocy swoich rodziców. Wskutek tego
będziemy musieli podjąć kilka decyzji.
Po pierwsze, musimy zadecydować czy chcemy
czy też nie chcemy aby dwu i trzyletnie dzieci
czytały.
Jeżeli zdecydujemy, że nie chcemy aby one
umiały czytać, to musimy zrobić co najmniej dwie
36
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci powinny uczyć się czytać
pierwszą rzeczą, o którą pytał wizytator
nauczyciela był przedmiot, w którym Millie celuje.
5 małe dzieci
Odpowiedz
brzmiała 'Millie pięknie czyta.' W
rozmowie z wizytatorem Millie powiedziała, że
powinny uczyć się
'chciałaby czytać pięć książek dziennie gdyby to
czytać
nie kolidowało ze szkołą.' Dodała również z
prostotą i bez zadufania, że umie czytać bardzo
szybko i przeczytała trzynaście tomów Markhama
Czyż nie wiecie zatem, że początek jest w
Real American Romance w tydzień. Ojciec,
każdym zadaniu sprawą najważniejszą,
wątpiąc czy Millie może czytać książki tak szybko
szczególnie dla każdego stworzenia, które jest
młode i wrażliwe? Z tej przyczyny, że daje się
i zapamiętać ich treść, zadawał jej pytania
najłatwiej kształtować i przyjmuje piętno, które
dotyczące przeczytanego materiału. Ku jego
się na nim odciska.
zadowoleniu potrafiła odpowiedzieć na te
 PLATON pytania.
Terman stwierdza, że nic nie wskazuje na to
aby nauka czytania we wczesnym dzieciństwie
zaszkodziła Millie w jakikolwiek sposób, a wiele
przemawia za tym, że jej wybitne zdolności były
co najmniej w części konsekwencją wczesnego
Herbert Spencer powiedział, że mózg nie
nauczania.
powinien być głodzony bardziej niż żołądek.
Jej wyniki w rozmaitych testach inteligencji
Nauka powinna zaczynać się w kołysce ale w
wynosiły średnio powyżej 140, była silna i pełna
interesującej atmosferze. Człowiek do którego
życia. Nie miała żadnych kłopotów z adaptacją w
wiedza dociera w ponurych męczarniach, pod
otoczeniu nawet jeśli jej klasowi koledzy byli dwa
groz
bą kary raczej nie będzie w przyszłości
lub trzy lata starsi od niej.
studiował, natomiast ci, którzy zdobywają ją w
Iloraz inteligencji 140 plasuje Millie w
naturalnych formach, we właściwym czasie, będą
przedziale geniuszy.
przez całe życie kontynuowali samokształcenie
Wiele badań wskazuje, że liczni wybitni ludzie
rozpoczęte w młodości.
i geniusze umieli czytać na długo przed pójściem
Omawialiśmy już kilkoro dzieci uczonych z
do szkoły. Zawsze uważano, że potrafili oni czytać
powodzeniem przez matki, dzieci póz
niej
w tak młodym wieku ponieważ byli wybitni. Jest
wspaniale się rozwijających, ale nie były to
to całkiem prawidłowa naukowa przesłanka i
przykłady z profesjonalnej literatury.
zawsze się z tym zgadzaliśmy.
Zbadajmy teraz wyniki w przypadku Millie
Jednakże, w świetle wielu odnotowanych
(Marthy) opisywane przez Termana w
przypadków, kiedy rodzice postanowili uczyć
póz
niejszym okresie życia tego dziecka.
małe dzieci czytania na długo zanim można było
Kiedy Millie miała dwanaście lat i osiem
wykonać rzetelny test ich inteligencji i w ten
miesięcy wyprzedzała o dwa lata dzieci w jej
sposób zanim były jakiekolwiek powody aby
wieku kończące dziewiątą klasę. Terman
stwierdzić, że dziecko jest wybitne, musimy
relacjonuje:
postawić kilka nowych pytań.
 W poprzednim semestrze była jedyną
Czy te dzieci nie stały się wybitne ponieważ
uczennicą z około 40 zaczynających dziewiątą
uczono je czytać w tak młodym wieku?
klasę wpisaną na honorową listę szkoły.
Fakt. że jest tyle wybitnych osobistości i
W naszych obserwacjach z lat 1927 28
prawdziwych geniuszy, którzy umieli czytać przed
37
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci powinny uczyć się czytać
osiągnięciem wieku szkolnego jednakowo wspiera Oboje rodzice nie mieli nawet średniego
pierwsze i drugie twierdzenie. wykształcenia i nie wyróżniali się
Jednak dowodów na poparcie tej drugiej tezy intelektem. Bracia i siostry Tomka są
jest więcej niż przemawiających za pierwszą i jest przeciętnymi dziećmi. W dodatku trzeba
ona równie wartościowym naukowym założeniem. przypomnieć, że Tomek miał poważne
Twierdzenie, że wielu wybitnie inteligentnych uszkodzenie mózgu i w wieku dwóch lat
ludzi umiało czytać w bardzo młodym wieku zalecano umieszczenie go w zakładzie dla
ponieważ byli oni geniuszami opiera się głównie  beznadziejnie opóz
nionych. Nie ma
na podstawach genetycznych i zakłada, że tacy wątpliwości, że dzisiaj Tomek jest
ludzie przewyższają innych ponieważ zostali nadzwyczajnym dzieckiem, które czyta i
genetycznie obdarzeni większymi możliwościami. rozumie co najmniej tak dobrze jak
Nie będziemy dyskutować na temat istnienia przeciętne dziecko ponad dwukrotnie
genetycznych różnic między ludz
mi ani nie starsze.
chcemy wchodzić w wiekowy spór o znaczenie
wpływu środowiska w porównaniu z czynnikami Czy byłoby sprawiedliwe, naukowe a nawet
dziedzicznymi, bo to nie dotyczy bezpośrednio rozsądne uważać Tomka za  utalentowane
podstawowego tematu tej książki. dziecko?
Jednak nie można zamykać oczu na liczne Tomasz Edison powiedział, że geniusz to 10
dowody przemawiające za założeniem, że wczesne procent natchnienia i 90 procent potu (Ciekawe, że
czytanie ma znaczny wpływ na osiągnięcia w młody Tomasz Edison sam był uważany za
póz
niejszym życiu. dziecko  opóz
nione w rozwoju ).
Omawialiśmy już dość szczegółowo sześć
a. Liczne dzieci, które okazały się wybitnie neurologicznych funkcji, które posiada wyłącznie
uzdolnione uczono czytać zanim cokolwiek człowiek i zwracaliśmy uwagę, że trzy z nich są
wskazywało, że były niezwykłe. Co więcej, czuciowe a pozostałe trzy ruchowe.
niektórzy rodzice postanowili jeszcze przed Wydaje się oczywiste, że inteligencja
urodzeniem dziecka, że uczynią je człowieka jest ograniczona przez ilość informacji
wybitnym ucząc je wcześnie czytać, i tak jakie może on zdobyć z otoczenia za pomocą
się stało. swoich czuciowych zmysłów. Najwyższą z tych
b. W wielu zarejestrowanych przypadkach czuciowych zdolności jest umiejętność czytania.
jedno z dzieci było uczone czytania i Jest równie oczywiste, że jeżeli całkowicie
póz
niej okazało się wybitnie uzdolnione, odetnie się człowiekowi wszystkie trzy zmysły
podczas gdy inne dzieci w tej samej czucia, to będzie on bardziej podobny roślinom niż
rodzinie z tymi samymi rodzicami nie istocie ludzkiej.
uczone wcześnie czytać nie wykazywały Inteligencja człowieka jest zatem ograniczona
wybitnych uzdolnień. W pewnych sumą trzech wyłącznie ludzkich cech widzenia i
przypadkach dziecko uczone czytać było słyszenia w sposób, który prowadzi do zdolności
pierwszym dzieckiem. W innych rodzinach, czytania i rozumienia mowy oraz szczególnej
z rozmaitych przyczyn dziecko, które wrażliwości dotyku, która jeśli to konieczne,
uczyło się wcześnie czytać nie było pozwala mu na czytanie dotykiem.
pierwszym. Zniszczcie te trzy czuciowe zdolności a
c. W przypadku Tomka Lunskiego (a są inne zniszczycie większość tego, co odróżnia człowieka
podobne) z pewnością nic nie wskazywało od innych zwierząt.
na szczególne dziedziczne uzdolnienia.
Ograniczając te trzy zdolności w równym stopniu
38
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci powinny uczyć się czytać
ograniczycie ludzką inteligencję.
Możliwe, że jest kilku dorosłych idiotów,
Jeżeli choć jedna z tych trzech ludzkich
którzy rozumieją mowę w ograniczonym zakresie,
zdolności nie będzie wysoce rozwinięta, będziemy
ale nie ma geniuszy, którzy nie rozumieją mowy -
mieli do czynienia z człowiekiem o niskiej
nie w naszej kulturze, w żadnym wypadku.
inteligencji.
Oczywiście trzeba pamiętać, że inteligencję
Jeżeli jedna z tych zdolności jest rozwinięta
można odnosić wyłącznie do kultury, z której się
bardziej niż pozostałe to człowiek będzie
wywodzi. Normalny, dorosły australijski
funkcjonował na poziomie rozwoju tej zdolności,
aborygen, przewieziony do Nowego Jorku i
pod warunkiem zapewnienia mu wszelkich
poddany zwykłemu amerykańskiemu testowi
możliwości zdobywania wiedzy tą jedną drogą.
inteligencji, okazałby się idiotą według tutejszych
Nikt nie wzniesie się powyżej poziomu
standardów.
wyznaczonego przez najlepiej rozwiniętą z jego
Z drugiej strony dorosły Amerykanin
zdolności czuciowych oraz warunki, jakie mu
przeniesiony do plemienia australijskich
stworzono aby z niej korzystać. Oczywiście, tak
aborygenów byłby prawie bezradny w tamtej
samo prawdziwa jest odwrotna strona tej zasady.
kulturze i prawdopodobnie nie przeżyłby, nawet
Jeżeli wszystkie trzy zdolności są słabo rozwinięte
gdyby ci ludzie się nim zaopiekowali w sposób
u jednego człowieka, to będzie on funkcjonował
zbliżony do tego jak my opiekujemy się naszymi
na bardzo niskim poziomie, faktycznie poniżej
idiotami. Oczywiście amerykański  idiota nie
ludzkiego poziomu.
umiałby zdobywać pożywienia przy pomocy
Gdyby można było wyobrazić sobie sytuację,
bumeranga, chwytać żywych jaszczurek i jeść ich
gdy ludzkość nagle traci zdolność czytania i
na surowo, znalez
ć wody, a w szczególności nie
słyszenia mowy, konieczne byłoby nauczenie
rozumiałby co się do niego mówi  przynajmniej
nowego pokolenia porozumiewania się w jakiś
przez jakiś czas.
inny sposób. Jest oczywiste, że wybralibyśmy w
Język jest najważniejszym narzędziem
tym celu czucie dotyku, tak jak to zrobiła pierwsza
dostępnym człowiekowi. Człowiek nie może mieć
nauczycielka Heleny Keller kiedy jej uczennica,
bardziej wyszukanych myśli niż język, którym je
która była niewidoma i niesłysząca, nie mogła
wyraża. Jeśli potrzebne mu są dodatkowe słowa,
mówić, czytać ani pisać. Gdyby Helena Keller
musi je wynalez
ć aby używać ich jako narzędzi
miała słabo rozwiniętą zdolność odbierania języka
myślenia i przekazywania nowej myśli.
za pośrednictwem zmysłu dotyku, to mogłaby
Bardzo łatwo to zauważyć w naszym
egzystować na poziomie zwierzęcia. Jeżeli byłaby
technicznym społeczeństwie, gdzie tysiące słów
pozbawiona czucia dotyku, tak jak wzroku i
trzeba wynajdywać w każdym dziesięcioleciu aby
słuchu, to wegetowałaby na poziomie rośliny.
opisać nowe wynalazki człowieka. W czasie II
Kiedy zwiększy się te zdolności, poziom
Wojny Światowej Piąta Armia Powietrzna szkoliła
funkcjonowania człowieka będzie wyższy.
dużą grupę amerykańskich Indian w radiotelegrafii
Z pewnością dzieci z ciężkim uszkodzeniem
i wysyłała ich do jednostek na Pacyfiku. Ponieważ
mózgu, które uczono czytania w bardzo młodym
żaden lub bardzo niewielu Japończyków umiało
wieku, wykazywały znacznie większe zdolności
mówić w języku Choctaw czy Sioux sądzono, że
niż inne dzieci z uszkodzeniem mózgu, którym nie
można będzie zaoszczędzić cenny czas i nie
dano takiej możliwości. A zdrowe dzieci, których
szyfrować informacji.
historie cytowano i wiele innych zdają się
To się nie sprawdziło. Po prostu w językach
funkcjonować na znacznie wyższym poziomie niż
Indian nie było słów takich jak bombowiec,
ich rówieśnicy, którym nie stworzono podobnych
samolot torpedowy, lotniskowiec, wtrysk paliwa i
warunków.
inne niezliczone terminy Sił Powietrznych.
39
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci powinny uczyć się czytać
Praktycznie wszystkie testy inteligencji stosując test Stanford-Bineta u dziecka dwu i pół
stosowane u ludzi, oparte są na zdolności letniego i otrzymać wyniki, które mogą okazać się
przyjmowania informacji pisanej (czytanie) lub na ogólnie prawdziwe w póz
niejszym życiu. Jednak
zdolności przyjmowania informacji mówionej. W wraz ze wzrostem zdolności językowych,
naszej kulturze jest to całkiem prawidłowe. stosowane testy stają się bardziej wartościowe i
Jeżeli zdolność czytania zostanie zredukowana można póz
niej używać takich testów jak
lub unicestwiona, to niewątpliwie zmniejszy się Wechslera-Bellevue.
znacznie zdolność wyrażania inteligencji. Naturalnie, w każdym kolejnym roku życia
Wśród ludów zamieszkujących Ziemię te, które sprawność językowa dziecka, wymagana przy
nie posiadają pisma lub których język pisany jest testowaniu inteligencji, jest większa. Tak więc
ubogi są nie tylko niewykształcone, ale również jasne jest, że jeśli jego werbalne możliwości będą
ich inteligencja i możliwości twórcze są niskie. bardziej rozwinięte niż u innych dzieci w tym
Dzieci Eskimosów są zaszywane w futra na samym wieku, to lepiej wypadnie ono w teście i
plecach matek i nie mają praktycznie żadnej okazji będzie uważane za bardziej inteligentne niż
do pełzania i raczkowania przed osiągnięciem bez pozostałe.
mała trzech lat. To staje się bardzo interesujące Tomek Lunski został oceniony jako
jeśli zważymy, że kultura Eskimosów właściwie beznadziejny idiota w wieku dwóch lat, głównie
nie zmieniła się w ciągu ostatnich trzech tysięcy dlatego, że nie umiał mówić (i w ten sposób
lat. Eskimosi nie znają pisma. Język Eskimosów wykazać się inteligencją), natomiast w wieku
jest bardzo ubogi. pięciu lat uznano go za dziecko ponadprzeciętne,
O ile jest oczywiste, że brak materiału do ponieważ wspaniale czytał.
czytania lub brak umiejętności czytania Jest całkiem jasne, że umiejętność czytania w
nieuchronnie powoduje brak wykształcenia, młodym wieku ma duży wpływ na ocenę
nieskończenie ważniejsze jest to, że prowadzi inteligencji. To, czy zdolność wykazania swojej
również do niższej inteligencji. inteligencji jest właściwym jej testem ma w końcu
Dochodzenie, czy australijscy aborygeni nie niewielkie znaczenie  na tej podstawie ocenia
czytają bo są mało inteligentni, czy są mało się inteligencję.
inteligentni bo nie czytają, jest czysto Im wcześniej dziecko czyta tym więcej ma
akademickim problemem. szansę przeczytać i tym lepiej będzie czytało.
Brak umiejętności czytania i brak inteligencji Oto kilka powodów, dla których dzieci
wiążą się ze sobą zarówno u pojedynczych ludzi, powinny uczyć się czytać w bardzo młodym
jak i całych narodów. wieku:
Podobnie jak ich przeciwieństwa.
Zdolności językowe są narzędziem o życiowym a. Nadmierna aktywność dwu i trzyletniego
znaczeniu. Trudno sobie wyobrazić prowadzenie dziecka faktycznie wynika z
wyszukanej rozmowy i opisywanie nieograniczonego głodu wiedzy. Jeśli damy
skomplikowanych myśli w języku plemion mu okazję do zaspokojenia tego głodu,
amazońskich, nawet gdyby ktoś płynnie nim przynajmniej przez jakiś czas będzie mniej
mówił. ruchliwe, łatwiej będzie je uchronić przed
Zdolność wyrażania inteligencji jest zatem urazami, łatwiej będzie mu się uczyć o
związana z możliwościami języka, z jakim mamy świecie, w którym się porusza i o sobie.
do czynienia. b. Takiej łatwości przyswajania informacji jak
Nie ma naprawdę rzetelnego testu inteligencji w wieku dwóch i trzech lat, dziecko nie
dla dzieci poniżej dwóch i pół lat. Można zacząć, będzie miało już nigdy więcej.
40
Jak nauczyć małe dziecko czytać Małe dzieci powinny uczyć się czytać
c. Nauczyć dziecko czytać w tym wieku jest
nieskończenie łatwiej niż kiedykolwiek
póz
niej.
d. Dzieci uczone czytania w bardzo młodym
wieku, wchłaniają znacznie więcej
informacji niż dzieci, których wczesne
próby uczenia się zostały udaremnione.
e. Dzieci, które uczą się czytać gdy są bardzo
małe, zazwyczaj lepiej rozumieją tekst niż
pozostałe. To interesujące słuchać trzylatka
czytającego z właściwą modulacją i
intonacją, w przeciwieństwie do
przeciętnego siedmiolatka, który czyta
każde słowo osobno, nie obejmując zdania
jako całości.
f. Dzieci, które uczą się czytać gdy są bardzo
małe, zazwyczaj czytają szybciej i
swobodniej niż inne. To dlatego, że małe
dzieci znacznie mniej boją się czytania i nie
jest to dla nich  przedmiot pełen
wzbudzających lęk abstrakcji. Maluchy
widzą w tym kolejną fascynującą rzecz, w
świecie wypełnionym fascynującymi
rzeczami, które można poznać. Nie
 zatrzymują się na szczegółach lecz
traktują czytanie w całkowicie
funkcjonalnym znaczeniu. I mają rację.
g. W końcu, powód co najmniej tak ważny jak
wszystkie poprzednie - dzieci uwielbiają
uczyć się czytać w bardzo młodym wieku.
41
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
fantastyczne i nieprawdziwe historie o swoich
dzieciach i nierozumiejące ich, to sądzimy, ze są
6 kto ma
to naprawdę rzadkie przypadki. Częściej widzimy
matki, które są uważnymi i solidnymi
problemy czytający
obserwatorami swoich dzieci i do tego są
czy nieczytający
absolutnie skończonymi realistkami.
Kłopot polega na tym. że mało kto słucha
Wiele z tych dzieci ocenia się zazwyczaj matek.
jako utalentowane, lecz w tych
Oglądamy w Instytutach rocznie ponad tysiąc
przypadkach gdzie jest właściwa
dzieci z uszkodzeniami mózgu. Niczego matka nie
dokumentacja wszystkie wcześnie
lęka się bardziej niż tego, że jej dziecko będzie
czytające dzieci otrzymywały bardzo dużo
miało uszkodzenie mózgu. I jeśli podejrzewa, że
poprzedzającej stymulacji. Zatem
określenie dziecka mianem
tak może być, chce to wyjaśnić od pierwszej
utalentowanego w żaden sposób nie
chwili, aby mogła natychmiast zacząć robić co
uwalnia z konieczności stymulacji... jeśli
należy.
ono ma się uczyć.
W ponad dziewięciuset na tysiąc przypadków
WILLIAM FOWLEK, Cognitiue Learning in Infancy and
trafiających do Instytutów to właśnie Matka
Early Childhood
pierwsza stwierdziła, że coś jest nie tak z jej
dzieckiem. W większości przypadków Matka
miała trudności z przekonaniem kogokolwiek nie
wyłączając lekarza domowego i innych
profesjonalistów że dzieje się cos złego i że
Kusiło mnie bardzo, aby zatytułować ten
natychmiast trzeba cos z tym zrobić.
rozdział  Wydarzy się coś strasznego , ponieważ
Bez względu na to, jak bardzo i jak długo
chcę omówić straszne przepowiednie na temat
wszyscy próbują Jej to wyperswadować, ona
tego co stanie się z dziećmi, które za wcześnie
upiera się dopóki sprawa nie zostanie rozpoznana.
czytają. Kusiło mnie także, aby nazwać ten
Czasem zajmuje jej to lata. Im bardziej kocha
rozdział  Nikt nie słucha Matek , co jest
swoje dziecko, tym bardziej obstaje przy swoim.
przynajmniej w części przyczyną powstawania tak
Jeżeli dziecko ma problem, ona nie spocznie
wielu mitów na temat dzieci.
dopóki go nie rozwiąże.
Krąży po kraju mit, według którego tylko
W Instytutach nauczyliśmy się słuchać matek.
eksperci takiego czy innego rodzaju rozumieją
Jednak w przypadku zdrowych dzieci wielu
dzieci. Wśród niezliczonych ekspertów
profesjonalistom udało się całkiem zastraszyć
zajmujących się dziećmi zbyt wielu utrzymuje, że
matki. Zdołali doprowadzić do tego, że matki
matki
posługują się ich zawodowym żargonem często go
nie rozumiejąc. A co najgorsze, są bliscy stępienia
a. niewiele wiedzą o dzieciach;
instynktownych reakcji matek wobec ich
b. zupełnie nie potrafią obserwować własnych
wzrastających dzieci, przekonując, że ich
dzieci;
macierzyńskie instynkty oszukują je.
c. opowiadają straszne kłamstwa o
Jeśli ten trend się utrzyma, to ryzykujemy
możliwościach swoich dzieci;
poważnie, że matki będą widziały w swoim
potomstwie nie dzieci, lecz kłębki dziwnych
Z naszego doświadczenia wynika, że te poglądy
popędów jaz
ni i ciemne, raczej niemiłe
dalece rozmijają się z prawdą.
opakowanie obcych i wzbudzających lęk
Jeśli nawet spotkaliśmy matki, opowiadające
42
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
symbolizmów, których niewykształcona matka wcześnie czytało i, z innych przyczyn jest
nigdy nie zrozumie. również nieznośne. Nasze doświadczenie
Nonsens, z naszego doświadczenia wynika, że podpowiada, że trudniej znalez
ć takie dziecko
matki są najlepsze. pomiędzy wcześnie czytającymi, niż wśród
W kwestii nauki przedszkolnej, wtłoczono tych, które uczyły się czytać w szkole. Jesteśmy
matkom do głów tyle mitów i lęków oraz całkiem pewni, że można znalez
ć bardzo wiele
zmuszono je do przeciwstawiania się nieszczęśliwych i z
le przystosowanych dzieci
macierzyńskim instynktom, jak w żadnej innej. wśród tych, które nie umiały czytać gdy poszły
Wiele matek wierzy dzisiaj w różne rzeczy do szkoły. Jest ich naprawdę dużo.
tylko dlatego, że tak często im powtarzano, że to 3. Mit: Dziecko, które czyta zbyt wcześnie będzie
prawda. Spróbujemy zająć się poważnie tymi sprawiało kłopoty w pierwszej klasie.
potocznymi twierdzeniami, które wszystkie, w Fakty: To niezupełnie mit, bo jest w tym
mniejszym lub większym stopniu są mitami. twierdzeniu część prawdy. Ono będzie
sprawiało kłopoty. Nie sobie, ale
1. Mit: Dzieci, które zbyt wcześnie czytają, będą nauczycielowi. Skoro jednak szkoły mają
miały kłopoty z nauką. służyć raczej uczniom niż nauczycielom,
Fakty: Żadne z dzieci znanych nam osobiście, można wymagać od tych ostatnich odrobiny
ani żadne z dzieci, o których czytaliśmy a wysiłku, aby sobie z tym poradzili. Codziennie
uczonych w domu nie miało takich kłopotów. setki nauczycieli radzą sobie bez trudu z takimi
W rzeczywistości, w ogromnej większości problemami. To ci nieliczni, którzy nie chcą się
przypadków było dokładnie odwrotnie. Wiele wysilać, nawet w najmniejszym stopniu, są w
wyników wczesnego czytania opisaliśmy już znacznej mierze odpowiedzialni za
wcześniej. podtrzymywanie tego narzekania. Jednak każdy
Trudno zrozumieć, dlaczego tyle zdziwienia nauczyciel, który jest czegoś wart, upora się z
budzi fakt, że tak wielki procent dzieci ma dzieckiem dobrze czytającym, zużywając
problemy z czytaniem. To wcale nie jest niewielką część czasu i energii, koniecznych do
zaskakujące. Zaskakujące jest to, że ktokolwiek poradzenia sobie z problemami rzeszy
uczy się czytać zaczynając tak jak prawie dzieciaków nie umiejących czytać. W gruncie
wszyscy  w wieku, kiedy zdolność łatwego i rzeczy, w pierwszej klasie składającej się z
naturalnego uczenia się właśnie przemija. samych umiejących i lubiących czytać dzieci,
2. Mit: Dzieci, które czytają zbyt wcześnie, będą nauczyciel miałby względnie mało problemów.
okropnymi małymi geniuszami. Taka sytuacja oszczędziłaby wielu kłopotów
Fakty: No, no, twórcy mitów, skupcie się. Czy również póz
niej, ponieważ wiele czasu zabiera
czytający wcześnie będą osłami czy we wszystkich klasach borykanie się z tymi,
geniuszami? Naprawdę zaskakujące, jak często którzy nie umieją czytać.
ta sama osoba opowiada Mit nr l i także Mit nr Byłoby bardzo dobrze, gdyby nauczyciel w
2. W rzeczywistości oba są nieprawdą. Zawsze, pierwszej klasie umiał rozwiązywać wszystkie
gdy spotykaliśmy dzieci wcześnie czytające, swoje problemy (a ma ich tuziny) tak łatwo, jak
widzieliśmy je szczęśliwe, pogodne, mające radzi sobie z dzieckiem, które umie czytać
więcej powodów do radości niż inne. Nie przychodząc do pierwszej klasy. Setki dobrych
twierdzimy, że wczesne czytanie rozwiąże nauczycieli pierwszych klas rozwiązuje ten
wszystkie problemy, jakie mogą przydarzyć się problem w bardzo prosty sposób, dając takiemu
dziecku i przypuszczamy, że jeśli dobrze dziecku książki do samodzielnego czytania
poszukać, to można znalez
ć dziecko, które podczas, gdy oni przedzierają się przez alfabet
43
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
z resztą klasy. Wielu nauczycieli posuwa się dziecko w pierwszej klasie. Czy czytelnikowi
dalej i każą takiemu dziecku czytać głośno dla dni wydawały się kiedykolwiek choć w połowie
kolegów. Ono na ogół cieszy się z możliwości tak długie jak te, które spędził w pierwszej
zademonstrowania swoich umiejętności, a inne klasie? Ogólnie biorąc, szkoły są znacznie
dzieci mniej się boją gdy zobaczą, że tego lepsze dziś, niż kiedy czytelnicy tej książki byli
można się nauczyć. Dobrzy nauczyciele mają uczniami. Spróbujcie jednak zapytać
wiele sposobów podejścia do tego  problemu . pierwszoklasistę jak długi wydaje się dzień w
Co zrobić z nauczycielami bez wyobraz
ni? To szkole w porównaniu z sobotą czy niedzielą.
jest problem, nieprawdaż? Ten problem Czy jego odpowiedz
oznacza, że on nie chce się
dotyczy wszystkich dzieci, w jakiejkolwiek uczyć? Wcale nie, lecz kiedy pięcioletnie dzieci
klasie, która ma marnego nauczyciela. Jeżeli prowadzą takie wymyślne rozmowy, to czy
pierwsza klasa trafi na takiego nauczyciela, to możemy się spodziewać, że czytanie tak
najprawdopodobniej najlepszym dzieckiem w nudnych rzeczy jak  Popatrz to jest auto. To
drugiej klasie będzie to, które umiało czytać jest ładne czerwone auto. wprowadzi je w stan
przed pójściem do szkoły. Ono nie ożywienia. Siedmiolatek, który musi czytać
potrzebowało pierwszej klasy tak bardzo jak takie zdania, może nie tylko zobaczyć czerwone
pozostałe. auto, może wam podać jego markę, rok
Jak na ironię, szkoła, która jest nawet produkcji, rodzaj karoserii i prawdopodobnie
najbardziej przeciwna dzieciom umiejącym moc silnika. Jeśli jeszcze czegoś chcielibyście
czytać przed rozpoczęciem pierwszej klasy, jest się dowiedzieć o ładnym czerwonym aucie, po
bardzo dumna z dziecka, które wspaniale czyta prostu go zapytajcie. Wie o nim więcej niż wy.
w drugiej klasie. Radzenie sobie z dzieckiem, Dzieci będą się ciągle nudziły w szkole, dopóki
które umie czytać jest jednym z najłatwiejszych nie damy im materiału zasługującego na
problemów dla każdego rozsądnego zainteresowanie.
nauczyciela w pierwszej klasie. Twierdzenie że dziecko, które umie najwięcej
Najtrudniejszym i pochłaniającym najwięcej będzie się najbardziej nudziło oznacza, że
czasu problemem jest dziecko, którego on nie dziecko, które umie najmniej będzie najbardziej
potrafi nauczyć czytania. zainteresowane, a zatem najmniej znudzone.
Nawet gdyby to wszystko było nieprawdą, czy Jeżeli lekcja będzie nieciekawa, wszyscy będą
ktoś spierałby się poważnie o to, że się nudzić. Jeśli będzie interesująca, znudzeni
powinniśmy zabronić dziecku nauki po to, aby będą tylko ci, którzy nie mogą zrozumieć.
utrzymać je na przeciętnym poziomie jego 5. Mit: Dziecko, które uczy się czytać zbyt
klasowych kolegów? wcześnie nie pozna fonetyki.
4. Mit: Dziecko, które uczy się czytać zbyt Fakty: Może nie poznać fonetyki i wcale mu tego
wcześnie, będzie się nudziło w pierwszej nie będzie brakowało.
klasie. Dr O.K. Moore, którego wspominaliśmy już
Fakty: To jest obawa, której ulega znaczna wcześniej jako jednego z prawdziwych
większość matek i jednocześnie najbardziej pionierów uczenia czytania trzyletnich dzieci,
racjonalna ze wszystkich wątpliwości. Aby ująć nie pozwalał się wciągać w nieustanny i
to dokładniej, pytanie powinno brzmieć:  Czy zupełnie marginalny spór, toczony przez
dziecko, które za dużo umie nie będzie sio zwolenników pamięciowego  spójrz-powiedz
nudziło w pierwszej klasie? podejścia do czytania z rzecznikami
Odpowiadamy tak, jest bardzo możliwe, że  fonetycznego podejścia do czytania. Nazwał
będzie się nudzić tak jak prawie każde inne to jałową walką.
44
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
Nie ma obecnie  najlepszego sposobu uczenia zajęciem. Nic, zupełnie nic nie da się z tym
bardzo małych dzieci czytania. Z pewnością nie porównać i gdyby to od niego zależało,
ma jedynej metody, tak jak nie ma jedynej zarezerwowałoby wyłącznie dla siebie całą
metody nauczenia dziecka mowy. Można zadać uwagę swojej rodziny.
sobie pytanie  Czy nauczyłem moje dziecko Ale jakie dziecko w naszym społeczeństwie, w
słyszeć mowę metodą  fonetyczną czy metodą naszej kulturze i w naszych czasach ma takie
 posłuchaj-usłysz , czy też po prostu właśnie dzieciństwo? Ciągle przeszkadzają
wystawiłem je na oddziaływanie mowy? Jeżeli praktyczne drobiazgi. Takie drobiazgi jak: kto
nauczyło się całkiem dobrze mówić i rozumieć, posprząta mieszkanie, kto wypierze, kto
to może system, jakim się posłużyłeś był niezły. wyprasuje, kto ugotuje obiad, kto pozmywa, kto
Materiały, których używamy w Instytutach aby zrobi zakupy? W większości domów jakie
pomóc małym dzieciom nauczyć się czytać nie znamy to Mama robi to wszystko.
zawierają czarnej ani czerwonej magii. Czasem, jeśli Mama jest dość mądra i
Stanowią po prostu zgrabne, uporządkowane, cierpliwa, umie znalez
ć sposób, aby część tych
przemyślane podejście do nauki czytania. prac robić wspólnie ze swoim dwu, trzyletnim
Opierają się na zrozumieniu prawideł rozwoju dzieckiem, na przykład nauczyć je cudownej
mózgu dziecka i doświadczeniu z wielką liczbą zabawy w zmywanie naczyń. Jeżeli potrafi, to
zarówno zdrowych jak i chorych dzieci. To jest jest wspaniałe zajęcie.
jeden ze sposobów, który ma tę zaletę, że Jednak ogromna większość znanych nam matek
sprawdza się w dużym odsetku małych dzieci. nie potrafi dzielić z dziećmi całej swojej roboty.
Tak, to prawda. Twoje dziecko może nie W efekcie tego wszystkiego przeciętne
poznać fonetyki. Jeśli będziesz je uczyć czytać dwuletnie dziecko spędza znaczną część czasu
gdy jest malutkie i czy to nie będzie miłe. wrzeszcząc rozpaczliwie, aby wydostać się z
6. Mit: Dziecko, które czyta zbyt wcześnie kojca. Matka po prostu musi je tam wkładać,
będzie miało problemy z czytaniem. żeby nie poraził go prąd, żeby coś go nie
Fakty: Możliwe, lecz szansę na to są znacznie przygniotło, żeby się nie pocięło lub nie
mniejsze niż gdyby uczyło się czytać w wypadło z okna kiedy ona będzie zajęta czymś
zwykłym czasie. innym.
Dzieci, które umieją czytać nie mają Czy mowa o marnowaniu takiego cennego
problemów z czytaniem. To dzieci, które nie dzieciństwa przez naukę czytania? Tak to mniej
umieją czytać mają takie problemy. więcej wygląda w każdym domu, jaki znamy.
7. Mit: Dziecko, które czyta zbyt wcześnie Jeśli to nie dotyczy twojego domu i jeśli
będzie pozbawione drogocennego należysz do tych ludzi, którzy poświęcają całą
dzieciństwa. swoją uwagę i prawie każdą chwilę swemu
Fakty: Ze wszystkich tabu, jakie narosły wokół dwuletniemu dziecku, to sądzimy, że nie masz
dzieci i czytania to jest najbardziej się czym martwić i prawdopodobnie twoje
nonsensowne. Przyjrzyjmy się przez chwilę dziecko już umie czytać. Nie można spędzać
rzeczywistości i zbadajmy fakty, a nie codziennie całego dnia na uczeniu go  kosi,
słuchajmy zwodniczych bajek. kosi .
Czy przeciętne dwu lub trzyletnie dziecko Nie spotkaliśmy ani jednej matki, nawet
wykorzystuje każdą minutę, wspaniale się najbardziej zapracowanej, która nie zadbałaby o
bawiąc i robiąc to, co lubi ponad wszystko? To to, aby każdego dnia znalez
ć trochę czasu i
spędzanie każdej minuty na pracy i zabawie ze spędzić go z dzieckiem w pierwszych latach
swoją rodziną jest jego najbardziej ulubionym jego życia. Pytanie, jak spędzić ten czas
45
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
najbardziej owocnie, szczęśliwie i pożytecznie. tym jak powinno się uczyć dziecko czytać.
Z całą pewnością nie chcemy zmarnować ani Naprawdę, my nie tylko odradzamy rodzicom
minuty, która pomogłaby stworzyć bardziej zmuszanie dzieci, ale nalegamy nawet by nie
szczęśliwe, zdolne i twórcze dziecko. pozwalać dziecku czytać, dopóki oboje, matka i
Spędziwszy życie, będąc członkami zespołu dziecko nie mają odpowiedniego nastroju i
organizacji zajmującej się rozwojem dzieci, ochoty do czytania.
jesteśmy przekonani, że najbardziej
produktywnym i radosnym sposobem Prawdopodobnie jest jeszcze znacznie więcej
wykorzystania przez matkę i małe dziecko upiornych historii o strasznych rzeczach, które
kilku wspólnych minut każdego dnia jest praca mogą się zdarzyć jeśli nauczycie małe dziecko
nad czytaniem. czytać, lecz w całym naszym dorobku nie ma ani
Radość jakiej doświadczają matka i dziecko jednego nieszczęśliwego rezultatu. Wszystkie
gdy dziecko uczy się co znaczą słowa, zdania i mroczne przepowiednie jakie słyszeliśmy bazują
książki nie ma sobie równej. W ten sposób na braku zrozumienia procesu rozwoju mózgu,
najlepiej spełnia się prawdziwie drogocenne którego częścią powinno być czytanie.
dzieciństwo. Zgodnie z tym możemy powtórzyć jedną z
Na zakończenie wróćmy do Millie i jej najważniejszych tez tej książki. Mówiąc prosto i z
rodziców. W opublikowanej relacji na temat neurologicznego punktu widzenia czytanie wcale
Millie ojciec ujął część zagadnienia poprawnie nie jest przedmiotem nauczania: Jest jedną z
i treściwie stwierdzając:  Gdyby nauka czytania czynności mózgu.
nie zajmowała umysłu mojego dziecka,
Czytanie pisma jest czynnością mózgu dokładnie
zajęłaby go jakaś inna, mniej pożyteczna
tak samo jak rozumienie mowy.
czynność.
Natomiast matka Millie, korzystając z
Jak byśmy zareagowali, jeśli przeglądając listę
kobieciego przywileju, miała ostatnie i być
przedmiotów nauczanych w klasie dziecka
może najważniejsze słowo:  Tak bardzo nam
znalez
libyśmy geografię, ortografię, nauki
ze sobą dobrze, że nie zależy nam by ktoś inny
obywatelskie i rozumienie mowy?
był z nami, lecz myślę, że to raczej samolubne
Z pewnością powiedzielibyśmy, jak można
z naszej strony.
ujmować rozumienie mowy na liście przedmiotów
8. Mit: Dziecko, które czyta zbyt wcześnie
szkolnych? Rozumienie mowy to czynność mózgu
będzie poddane ..zbyt dużej presji.
i nie należy tego mieszać z przedmiotami
Fakty: Jeżeli to ma znaczyć, że można wywierać
nauczanymi w szkole.
nadmierną presję na dziecko ucząc je czytania,
Podobnie jest z czytaniem.
to oczywiście jest prawdą. Równie dobrze
Z drugiej strony ortografia jest właściwym
można wywierać nadmierną presję ucząc
przedmiotem szkolnym.
dziecko czegokolwiek.
Dziecko może wspaniale czytać i niekoniecznie
Zmuszanie dziecka jest zawsze głupotą
pisać ortograficznie. To są dwie różne rzeczy i
niezależnie od przyczyny i my usilnie
dwa całkiem oddzielne procesy. Czytanie jest
odradzamy to wszystkim rodzicom. Chodzi
jedną z czynności mózgowych, a ortografia jest
teraz o to, co ma wspólnego zmuszanie dziecka
nauką o pewnych zasadach, które ludzie wymyślili
z dostarczaniem mu okazji do nauki czytania?
dla uporządkowania czytania i pisania. Kiedy
Jeśli czytelnik zdecyduje się korzystać z porad
nauczyciel uczy ortografii, to przekazuje fakty ze
zawartych w tej książce, to odpowiedz
brzmi,
zbioru wiedzy jaką nagromadził człowiek. Kiedy
że nie ma nic wspólnego zmuszanie dziecka z
dziecko czyta, jego mózg nie zajmuje się
46
Jak nauczyć małe dziecko czytać Kto ma problemy, czytający czy nieczytający
szczegółami budowy słowa. Mózg dziecka uczniom wspaniałego zbioru wiedzy, jaką
interpretuje myśli wyrażone przez pisarza. nagromadził człowiek). A jakim
Niech czytelnik postawi sobie dwa pytania: błogosławieństwem byłoby to również dla naszego
1. Czy potrafi czytać jakieś słowa, których nie niedoinwestowanego, cierpiącego na kłopoty
umiałby napisać poprawnie? Oczywiście, że lokalowe i kadrowe systemu szkolnego.
potrafi. Rozejrzyjcie się wokół i zobaczcie kto jest
2. Czy potrafi poprawnie napisać jakieś słowa, prawdziwym problemem w szkole.
których nie umie przeczytać? Oczywiście nie. Spójrzcie na dziesiątkę najlepszych uczniów w
Czytanie jest czynnością mózgu, a ortografia to każdej klasie i powiedzcie jaka wspólna cecha tej
zbiór zasad. Tak samo jak możemy czytać i grupy jest najbardziej widoczna. To proste - oni
rozumieć słowa, których nie umiemy najlepiej czytają.
ortograficznie napisać, możemy nawet czytać i Dzieci nie umiejące czytać są największym
rozumieć słowa, których nie potrafimy wymówić. problemem amerykańskiego szkolnictwa.
Autor słyszał ostatnio uczonego profesora z
tytułem doktorskim wymawiającego
nieprawidłowo słowo  epitome. Ten pan
oczywiście używał tego słowa latami i używał go
prawidłowo. Nawet jeśli uczono go fonetyki (a
prawdopodobnie tak było) nadal będzie wymawiał
to słowo nieprawidłowo. On po prostu nauczył się
go czytając, tak jak uczymy się ogromnej
większości z około stu tysięcy słów, jakie składają
się na przyzwoity zasób słownictwa. Ilu z tych
słów rzeczywiście nauczyliśmy się w szkole?
Tylko niewielkiej części. Przychodzimy do szkoły
z olbrzymim zasobem słów. Uczą nas czytać co
najwyżej kilku tysięcy słów i pisać nie więcej niż
dalszych kilka tysięcy. Pozostałych dziesiątków
tysięcy, jakie udało nam się poznać, nauczyliśmy
się sami słuchając i czytając i tylko bardzo rzadko
zaglądając do słownika.
Czy to wszystko, co napisaliśmy powyżej ma
oznaczać, że jesteśmy przeciwni uczeniu dzieci
ortografii? Oczywiście nie. Ortografia jest bardzo
odpowiednim i bardzo ważnym przedmiotem dla
szkoły.
Być może, któregoś dnia w przyszłości wszyscy
dojdą do wniosku, że małe dzieci powinny uczyć
się czytać w domu, tak jak obecnie uczą się w
domu rozumieć mowę. Jakim to byłoby
błogosławieństwem dla usatysfakcjonowanych
matek, szczęśliwych dzieci, strasznie
przepracowanych nauczycieli (którzy mogliby
dzięki temu poświęcać czas przekazywaniu
47
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
informacje w zadziwiającym tempie.
3. Im więcej informacji dziecko wchłonie w
7 jak nauczyć małe
wieku poniżej pięciu lat, tym więcej ich
zapamięta.
dziecko czytać
4. Dziecko poniżej pięciu lat ma olbrzymie
zasoby energii.
5. Dziecko poniżej pięciu lat ma monumentalne
My matki jesteśmy garncarzami a
nasze dzieci gliną
pragnienie uczenia się.
6. Dziecko poniżej pięciu lat może uczyć się
 WINIFRED SACKVILLE STONER,
czytać i chce uczyć się czytać.
Natural Education
Dziecko poniżej pięciu lat uczy się całego
języka i może nauczyć się tylu języków, ilu
będziemy je uczyć. Może nauczyć się czytać w
jednym lub kilku językach z taką łatwością z jaką
Większość zbiorów instrukcji zaczyna się od
rozumie mowę.
stwierdzenia, że będą skuteczne tylko pod
warunkiem ścisłego ich przestrzegania.
Przeciwnie, można spokojnie powiedzieć, że
PODSTAWY NAUCZANIA
bez względu na to jak słabo będziecie uczyli swoje
W jakim wieku zaczynać
dziecko czytania, ono prawie na pewno nauczy się
więcej niż gdybyście tego nie robili; tak więc jest
Pytanie, w jakim wieku zaczynać uczyć dziecko
to jedyna gra, w której zawsze cos wygracie
czytać jest fascynujące. Kiedy dziecko jest gotowe
niezależnie od tego jak z
le będziecie grali.
uczyć się czegokolwiek?
Musielibyście to robić nieprawdopodobnie z
le aby
Kiedyś jakaś matka spytała słynnego specjalistę
nie uzyskać żadnych wyników.
od rozwoju dzieci w jakim wieku powinna zacząć
Jednak im mądrzej gracie w te grę uczenia
uczyć swoje dziecko.
waszego dziecka czytania, tym szybciej i lepiej
 Kiedy urodzi się pani dziecko? zapytał
ono będzie czytało.
specjalista.
Jeżeli będziecie tę grę nauki czytania
 Och, on ma już pięć lat powiedziała matka.
prowadzili prawidłowo, to i wam i waszemu
 Niech Pani biegnie szybko do domu.
dziecku sprawi ona olbrzymią przyjemność.
Zmarnowała Pani już pięć najlepszych lat jego
To zajmuje mniej niż pół godziny dziennie.
życia, powiedział ekspert.
Przejrzyjmy zasadnicze punkty dotyczące
Po ukończeniu dwóch lat czytanie staje się z
samego dziecka, o których trzeba pamiętać zanim
każdym rokiem coraz trudniejsze. Jeśli twoje
omówimy jak je uczyć czytania.
dziecko ma pięć lat, to będzie łatwiejsze niż gdyby
miało sześć. Jeżeli ma cztery, łatwiejsze niż gdyby
1. Dziecko w wieku poniżej pięciu lat z
miało pięć, a jeśli ma trzy lata, jeszcze łatwiejsze.
łatwością może wchłonąć olbrzymie ilości
Dwanaście miesięcy lub mniej to najlepszy
informacji. Jeśli dziecko ma mniej niż cztery
wiek aby rozpocząć, jeżeli chcesz włożyć najmniej
lata będzie to łatwiejsze i bardziej efektywne,
czasu i energii w nauczenie twego dziecka
poniżej trzech lat jeszcze łatwiejsze i dużo
czytania.
bardziej efektywne, a poniżej dwóch lat
Naprawdę możesz zacząć proces uczenia
najłatwiejsze i najefektywniejsze.
dziecka od samych narodzin. W końcu mówimy
2. Dziecko poniżej pięciu lat może przyswajać
48
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
do dziecka od urodzenia to rozwija jego drogę program czytania. W zły dzień najlepiej nie bawić
słuchową. Możemy mu również dostarczać mowy się wcale w czytanie. Każda matka i dziecko mają
za pośrednictwem oczu  to rozwija drogę takie dni, kiedy nie mogą się ze sobą zgodzić i
wzrokową. wszystko idzie nie tak. Mądra matka odkłada
Są dwa punkty o zasadniczym znaczeniu program czytania w takie dni uznając, że jest
związane z uczeniem twego dziecka: znacznie więcej szczęśliwych dni niż nieudanych i
że radość z nauki czytania będzie większa jeśli
1. Twoja postawa i podejście. wybierzemy dla niej najlepsze i najszczęśliwsze
2. Wielkość i uporządkowanie materiałów do chwile.
czytania. Nigdy nie próbuj nauczyć dziecka
czegokolwiek gdy jest zmęczone, głodne lub
smutne. Znajdz
przyczynę tej sytuacji i zaradz
jej.
Postawa i podejście rodziców
Wówczas możesz wrócić do radości uczenia go
czytania i wspólnej zabawy.
Uczenie się jest największą przygodą w życiu.
Uczenie się jest upragnione, niezmiernie ważne,
Najlepszy czas trwania
nieuniknione i ponad wszystko jest najlepszą i
najbardziej pobudzającą zabawą w życiu. Dziecko
Czas przeznaczony na tę zabawę ma być bardzo
w to wierzy i będzie zawsze wierzyło, chyba że
krótki. Z początku będzie się ona odbywała trzy
przekonamy je, że to nieprawda.
razy dziennie, ale każda sesja zabierze tylko kilka
Jest kardynalną zasadą, że oboje matka i
sekund.
dziecko muszą podchodzić do nauki czytania z
W kwestii określenia kiedy skończyć każdą
radością, jak do wspanialej zabawy. Rodzice nigdy
sesję uczenia, matka powinna wykazać wiele
nie mogą zapominać, że uczenie się jest
przezorności.
najbardziej ekscytującą zabawą w życiu  a nie
pracą. Uczenie się jest nagrodą, a nie karą, jest
przyjemnością, nie obowiązkiem. Nauka jest
Zawsze kończ zanim twoje dziecko będzie chciało
skończyć.
przywilejem, a nie odmową.
Matka musi zawsze o tym pamiętać i nie wolno
Matka musi wiedzieć o czym myśli dziecko na
jej robić niczego co mogłoby zniszczyć tę
krótką chwilę przed nim i przerwać.
naturalną postawę dziecka.
Jeśli matka zawsze będzie się trzymać tej
Jest niezawodna zasada, o której nigdy nie wolno
zasady, to dziecko będzie ją błagać by bawić się w
wam zapomnieć. Brzmi tak: -Jeżeli nie bawisz się
czytanie, a matka będzie podsycać, a nie niszczyć
świetnie i twoje dziecko nie bawi się świetnie - przerwij.
Robisz cos z
le.
jego naturalne pragnienie uczenia się.
Sposób uczenia
Najlepszy czas na naukę
Czy sesja czytania składa się z pięciu
Nie wolno matce zaczynać tej zabawy dopóki
pojedynczych słów, zdań czy z książki, kluczową
ona i jej dziecko nie czują się szczęśliwi i w
sprawą jest twój entuzjazm. Dzieci bardzo lubią
dobrej formie. Jeśli dziecko jest drażliwe,
się uczyć i robią to bardzo szybko. Dlatego musisz
zmęczone czy głodne, to pora jest nieodpowiednia
pokazywać przygotowany materiał bardzo szybko.
na program czytania. Jeżeli matka jest chora lub
My dorośli robimy niemal wszystko zbyt powoli
nie w humorze, to pora jest nieodpowiednia na
49
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
dla dzieci, a sposób w jaki dorośli uczą małe przez jego szczęśliwe łaknienie.
dzieci jest tego najbardziej bolesnym przykładem. Myślę, że 1,0 podsumowuje pięknie całe
Na ogół oczekujemy od dziecka wpatrywania się zagadnienie.
w pokazywane materiały, tak by wyglądało, że się Nie bój się pozwolić kierować swojemu
na nich koncentruje. Oczekujemy, żeby wyglądało dziecku. Być może zadziwi cię wielkość jego
na trochę nieszczęśliwe, aby było widać, że się szczęśliwego łaknienia i tempo w jakim ono się
uczy. Ale to nie dzieci, a dorośli uważają, że uczy.
uczenie się jest bolesne. Ty i ja wyrośliśmy w świecie, w którym uczono
Gdy pokazujesz swoje karty rób to tak szybko nas, że trzeba nauczyć się dwudziestu stów
jak potrafisz. Robiąc to będziesz zdobywać coraz doskonale. Musimy się nauczyć i zdać egzamin na
więcej wprawy. Możesz poćwiczyć trochę z 100 procent lub coś koło tego.
Ojcem, aż poczujesz się pewniej. Materiały są Zamiast 100 procent z dwudziestu, co powiecie
starannie zaprojektowane i wystarczająco duże i na 50 procent z dwóch tysięcy? Nie trzeba być
wyraz
ne, tak byś mogła je pokazywać bardzo matematycznym geniuszem aby wiedzieć, że
szybko i twoje dziecko bez trudu je zobaczy. tysiąc słów to znacznie więcej niż dwadzieścia.
Czasami matka spiesząc się ma skłonność do Jednak to, że dzieci mogą zapamiętywać
robienia tego nieco mechanicznie i traci naturalny pięćdziesiąt razy więcej niż im dajemy nie jest tu
entuzjazm i  muzykę swego głosu. Jest możliwe najważniejsze. Ważne jest, co się stanie gdy
jednoczesne zachowanie entuzjazmu i dobrego, pokażesz dwudzieste pierwsze słowo lub dwa
znaczącego brzmienia oraz posuwanie się szybko. tysiące pierwsze słowo. W tym leży sekret uczenia
To ważne by tak robić. Zainteresowanie i bardzo małych dzieci.
entuzjazm twojego dziecka dla tych sesji czytania W pierwszym wypadku efektem wprowadzenia
będą w bliskim związku z trzema czynnikami: dwudziestego pierwszego słowa i, kiedy dziecko
oglądało pierwszych dwadzieścia (ad infinitum i
1. Szybkością z jaką pokazujesz materiały. ad nauseum) będzie ucieczka w przeciwnym
2. Ilością nowego materiału. kierunku tak szybko jak to możliwe. To jest
3. Radosną postawą matki. podstawowa zasada przestrzegana w formalnej
edukacji. My dorośli najlepiej wiemy jak zabójcze
Sama tylko szybkość może wpłynąć na to, czy może być takie podejście. Przeżyliśmy dwanaście
sesja będzie udana czy też zbyt wolna dla twego lat szkoły.
pełnego entuzjazmu i bystrego dziecka. W drugim wypadku dwutysięczne pierwsze
Dzieci nie wpatrują się  nie potrzebują się słowo jest ochoczo oczekiwane. Radość z
wpatrywać  wchłaniają, i to natychmiast, jak odkrywania i poznania czegoś nowego jest
gąbki. spełniona, a naturalna ciekawość i zamiłowanie do
uczenia się, wrodzone każdemu dziecku,
zaspokojone jak należy.
Wprowadzanie nowego materiału
Jedna metoda zamyka drzwi do uczenia się
czasami na zawsze. Druga otwiera szeroko drzwi i
Będzie mądrze powiedzieć w tym miejscu o
zabezpiecza je przed przyszłymi próbami
tempie, w jakim każde, poszczególne dziecko
zamknięcia.
powinno uczyć się czytać lub w tym zakresie
Faktycznie dziecko opanuje znacznie więcej niż
uczyć się czegokolwiek.
50 procent tego, czego jest uczone. Jest więcej niż
John Ciardi pisząc w  Saturday Review 11
prawdopodobne, że nauczy się 80 do 100 procent.
maja 1963 roku stwierdził, że dziecko powinno
Jednak, nawet gdyby nauczyło się tylko 50
być karmione nową wiedzą  w tempie określonym
50
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
Przygotowanie materiałów
procent, to będzie intelektualnie szczęśliwe i
zdrowe, ponieważ dajecie mu tak dużo.
Materiały używane do nauki czytania są
A czy nie o to w końcu chodzi?
wyjątkowo proste. Zostały opracowane na
podstawie wieloletniej pracy bardzo dużego
Systematyczność
zespołu specjalistów, zajmujących się rozwojem
mózgu dziecka, którzy badali wzrost i
Będzie mądrze zorganizować swój czas i
funkcjonowanie ludzkiego mózgu.
materiały przed rozpoczęciem, ponieważ gdy już
Zaprojektowano je z pełną świadomością faktu, że
zaczniesz, będziesz chciała prowadzić program
czytanie jest jedną z czynności mózgu.
systematycznie. Skromny program wykonywany
Uwzględniono w nich możliwości i ograniczenia
systematycznie i z radością będzie nieskończenie
narządu wzroku małego dziecka i zaplanowano
bardziej udany niż nadmiernie ambitny program,
tak, by odpowiadały wszystkim Jego potrzebom,
który przytłacza Matkę i z tego powodu bywa
od wzrokowej niedojrzałości do wzrokowej
wykonywany sporadycznie. Program wykonywany
precyzji i od funkcji do uczenia mózgu.
nieregularnie nie będzie skuteczny. Wielokrotne
Wszystkie materiały powinny być wykonane na
oglądanie materiałów jest bardzo ważne dla ich
dość sztywnym białym kartonie tak, by
opanowania. Radość dziecka bierze się z
wytrzymały nie zawsze delikatne traktowanie,
prawdziwej wiedzy a tę można najlepiej zapewnić
jakie je czeka.
wykonując program codziennie.
Potrzeba będzie sporo białego kartonu,
Niemniej, czasami bywa konieczne odłożenie
przyciętego w pasy o wymiarach 10 cm na 60 cm.
programu na kilka dni. To nie jest problemem
Jeśli to możliwe, warto je kupić przycięte już do
dopóki nie zdarza się zbyt często. Rzadko może
odpowiednich rozmiarów. To zaoszczędzi ci dużo
być bardzo ważne odłożenie programu na kilka
wycinania, które zabiera znacznie więcej czasu niż
tygodni a nawet miesięcy. Na przykład, narodziny
pisanie słów.
nowego dziecka, przeprowadzka, podróże lub
Potrzebny będzie również duży czerwony
choroba w rodzinie powodują znaczne zaburzenia
mazak. Zdobądz
mazak z możliwie najszerszą
w codziennych zajęciach. W czasie takich
końcówką, im grubsza tym lepsza.
wstrząsów najlepiej całkowicie odłożyć program.
Teraz napisz każde słowo na jednym pasku
Wykorzystaj ten czas na czytanie dziecku, co
białego kartonu. Litery powinny mieć wysokość 8
wymaga nie więcej, niż wyjścia do biblioteki raz
cm. Używaj małych liter z wyjątkiem Imion
w tygodniu i codziennie  chwili spokoju na
własnych, które oczywiście zaczynają się od dużej
czytanie. Nie próbuj w takich okresach
litery. Poza tym zawsze będziesz używać małych
wykonywać programu połowicznie. To będzie
liter, ponieważ tak właśnie wyglądają słowa w
frustrujące dla ciebie i twojego dziecka.
książkach.
Jeżeli będziesz gotowa wrócić do
Staraj się aby litery były bardzo wyraz
ne.
systematycznego wykonywania programu zacznij
Kreska powinna mieć szerokość około l cm lub
dokładnie tam gdzie przerwałaś. Nie cofaj się
więcej. Ta intensywność jest ważna aby pomóc
znów do początku.
dziecku w łatwiejszym rozpoznawaniu słów.
Czy postanowisz wykonywać skromny program
Litery powinny być zgrabne i wyraz
ne. Używaj
czytania czy też rozbudowany, rób to co ci
liter drukowanych  przypominających czcionkę
odpowiada systematycznie. Zobaczysz codziennie
drukarską, nigdy kaligrafii. Słowa powinny być tak
rosnącą radość i zaufanie dziecka.
umieszczone na kartach, aby wokół pozostał
margines l cm. To jest miejsce na twoje palce gdy
51
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
będziesz trzymać kartę. Dziecko Czytać można otrzymać pisząc do:
wersja angielska The Better Baby Press 8801
Stenton Avenue Philadelphia, PA 19118
U.S.A.
Czasami matki tak bardzo się starają, że
używają szablonów do wykonywania kart. W ten
Gdy już zaczniesz uczyć swoje dziecko czytać,
sposób powstają bardzo piękne karty do nauki
przekonasz się, że przerabia ono nowy materiał
czytania, jednak zabiera to zbyt wiele czasu. Twój
bardzo szybko. Niezależnie od tego jak często
czas jest bardzo cenny. Matki muszą
podkreślamy ten fakt ucząc rodziców oni zawsze
gospodarować czasem staranniej niż
są zdziwieni jak szybko uczą się ich dzieci.
przedstawiciele prawie każdej innej profesji.
Odkryliśmy dawno temu, że najlepiej jest
Musisz opracować szybkie i wydajne sposoby
ruszyć od razu pełną parą. Dlatego przygotuj co
wykonywania nowych kart, ponieważ będziesz ich
najmniej dwieście słów zanim rzeczywiście
potrzebowała wiele. Kształt i czytelność są
zaczniesz uczyć swoje dziecko. W ten sposób
znacznie ważniejsze niż doskonale wykonanie.
będziesz miała pod ręka wystarczający zapas
Często matki odkrywają, że ojcowie potrafią robić
nowego materiału gotowego do wykorzystania.
bardzo ładne karty i że cenią sobie własny wkład
Jeśli tak nie zrobisz, zawsze będziesz spóz
niona z
w program czytania.
przygotowywaniem nowych słów. Pokusa
Bądz
cie konsekwentni w sposobie pisania.
pokazywania w kółko tych samych słów jest
Twemu dziecku potrzebna jest stała i pewna
wielkim zagrożeniem. Jeśli matka ulegnie tej
wzrokowa informacja. To bardzo mu pomaga.
pokusie, wróży to klęskę dla całego programu
Na odwrocie każdej karty napisz to słowo
czytania. Jedyny błąd, którego dziecko nie będzie
jeszcze raz w lewym górnym rogu. Napisz je tak
tolerowało, to pokazywanie nadal tego samego
abyś mogła łatwo przeczytać.
materiału mimo, że już dawno powinien być
Możesz to zrobić ołówkiem lub piórem. Będzie
wymieniony.
ci to potrzebne przy uczeniu. Inaczej musiałabyś
Pamiętaj, że znudzenie małego dziecka jest
zaglądać na front każdej karty zanim pokażesz ją
najcięższym grzechem.
dziecku, a to rozprasza i zwalnia tempo
Bądz
sprytna zacznij z wyprzedzeniem
pokazywania słów.
przygotowywanie materiałów i utrzymuj dystans.
Początkowo materiały pisane są wielkimi,
A jeżeli, z jakiegoś powodu nie nadążysz z
czerwonymi literami i stopniowo przechodzą do
przygotowaniem nowych materiałów, nie wpadaj
czarnych liter normalnej wielkości. Są duże na
w pułapkę pokazując od nowa te same słowa.
początku dlatego, że niedojrzała droga wzrokowa
Przerwij program na dzień lub tydzień aż
nie może rozróżnić małych liter i faktycznie
zorganizujesz się i zrobisz nowe materiały, a
rozwija się w miarę używania. Rozmiar może i
potem zacznij tam gdzie przerwałaś.
powinien być zmniejszany wraz z dojrzewaniem
Przygotowywanie materiałów może i powinno
tej drogi.
być dobrą zabawą. Będzie nią, jeżeli będziesz
Duże litery stosuje się na początku z bardzo
przygotowywać materiały na następny miesiąc.
prostego powodu, ponieważ najłatwiej je
Jeśli będziesz przygotowywać materiały na jutro
zobaczyć. Są czerwone po prostu dlatego, że
rano, to zabawy nie będzie.
czerwony kolor przyciąga uwagę małych dzieci.
Zacznij z wyprzedzeniem i utrzymuj je,
Możesz uznać, że na początek prościej będzie
przerwij i uporządkuj jeśli musisz, lecz nie
kupić gotowy zestaw,  Zestaw Naucz Swoje Małe
pokazuj tych samych materiałów wciąż od nowa.
52
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
mebli, obrazów i innych przedmiotów, które
mogłyby rozpraszać wzrok dziecka.
Streszczenie: Podstawy dobrego uczenia
Teraz zaczyna się zabawa. Po prostu podnieś
1. Zacznij w możliwie najmłodszym wieku. Mama tuż poza zasięgiem jego rąk i powiedz do
2. Bądz
zawsze radosna. niego wyraz
nie  Tu jest napisane Mama .
3. Szanuj swoje dziecko. Nie dawaj żadnych dodatkowych objaśnień. Nie
4. Ucz tylko wtedy, gdy ty i twoje dziecko ma potrzeby nic dopowiadać. Pozwól mu spojrzeć
jesteście szczęśliwi. na to nie dłużej niż jedną sekundę.
5. Skończ zanim twoje dziecko chce skończyć. Następnie podnieś słowo Tata i znów powiedz
6. Pokazuj materiały szybko. z wielkim entuzjazmem  Tu jest napisane Tata .
7. Często wprowadzaj nowe materiały. Pokaż trzy inne słowa, dokładnie w ten sam
8. Wykonuj program systematycznie. sposób jak dwa pierwsze. Najlepiej, pokazując
9. Przygotowuj materiały starannie i z zestaw kart brać kartę raczej z końca niż z frontu.
wyprzedzeniem. To pozwala ci spojrzeć na lewy górny róg
10. Pamiętaj o Niezawodnej Zasadzie. odwrotnej karty gdzie napisałaś to słowo.
Oznacza to, że kiedy rzeczywiście mówisz to
ŚCIEŻKA CZYTANIA słowo do swojego dziecka, możesz skupić całą
uwagę na jego twarzy. Tak jest idealnie, ponieważ
Ścieżka, którą będziesz się posuwać ucząc chcesz skierować całą swoją uwagę i entuzjazm na
swoje dziecko jest zadziwiająco prosta i łatwa. dziecko, a nie na podglądanie słowa na froncie
Czy zaczynasz z niemowlęciem czy też z pokazywanej karty, na którą ono patrzy. Nie proś
czterolatkiem ta droga zasadniczo się nie zmienia. swego dziecka o powtarzanie słów. Po piątym
Kolejne etapy na tej drodze są następujące: słowie uściskaj mocno i ucałuj dziecko okazując
mu w najbardziej oczywisty sposób swoją miłość.
Etap pierwszy Pojedyncze słowa Powiedz mu jakie jest cudowne i bystre.
Etap drugi Wyrażenia dwuwyrazowe Powtórz to wszystko trzy razy w ciągu
Etap trzeci Proste zdania pierwszego dnia dokładnie tak samo, jak opisano
Etap czwarty Rozbudowane zdania powyżej. Pomiędzy kolejnymi sesjami powinna
Etap piąty Książki być co najmniej półgodzinna przerwa.
Minął pierwszy dzień, a ty zrobiłaś pierwszy
krok w uczeniu twego dziecka czytania (jak dotąd
ETAP PIERWSZY (Pojedyncze słowa) zainwestowałaś najwyżej trzy minuty).
Drugiego dnia powtórz początkową sesję trzy
Pierwszy etap uczenia twego dziecka czytania razy. Dodaj drugi zestaw pięciu nowych słów. Ten
zaczyna się od piętnastu słów. Kiedy dziecko drugi zestaw powinien być oglądany trzy razy w
nauczy się tych piętnastu słów będzie gotowe do ciągu dnia, tak samo jak pierwszy, co w sumie da
rozszerzania słownictwa. sześć sesji.
Rozpocznij w takiej porze dnia gdy dziecko jest Po zakończeniu każdej sesji powiedz swemu
chłonne, wypoczęte i w dobrym nastroju. dziecku, że jest bardzo dobre i bystre. Powiedz
Wykorzystaj tę część mieszkania, w której jest mu, że jesteś z niego bardzo dumna i bardzo je
najmniej rozpraszających czynników, zarówno w kochasz. Mądrze jest uściskać je aby wyrazić
sensie słuchowym jak i wzrokowym; na przykład fizycznie twoją miłość do niego.
nie włączaj radia i unikaj innych z
ródeł hałasu. Nie przekupuj go ani nie nagradzaj
Wybierz kąt pokoju, w którym nie ma nadmiaru ciasteczkami, cukierkami itp. Przy jego tempie
53
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
uczenia się w krótkim czasie nie wytrzymasz zadziwiających abstrakcji, z jakimi
finansowo dostarczania mu ciasteczek, a dziecko kiedykolwiek w życiu będzie miało do
nie wytrzyma tego zdrowotnie. Poza tym czynienia: umie czytać słowa.
ciasteczka są marną nagrodą za takie ważne Kilka słów na temat alfabetu. Dlaczego nie
osiągnięcia w porównaniu z twoją miłością i zaczynamy od nauczenia dziecka alfabetu?
szacunkiem. Odpowiedz
na to pytanie jest niezmiernie ważna.
Dzieci uczą się z prędkością światła - jeśli Podstawową zasadą każdego nauczania jest
będziesz im pokazywać te same słowa więcej niż rozpoczynanie od rzeczy znanych i konkretnych
trzy razy dziennie znudzisz je. Jeżeli pokazujesz oraz podążanie do nowych i nieznanych, a na
twemu dziecku jedną kartę dłużej niż sekundę samym końcu do tego co abstrakcyjne.
stracisz jego zainteresowanie. Nie może być nic bardziej abstrakcyjnego dla
Trzeciego dnia dodaj trzeci zestaw pięciu dwuletniego mózgu od litery b. To zasługa
nowych słów. geniuszu dzieci, że w ogóle kiedykolwiek się tego
Teraz uczysz dziecko czytania trzech zestawów uczą.
słów, po pięć w każdym zestawie, pokazywanych To oczywiste, że gdyby tylko dwulatki były
trzy razy dziennie. Twoje dziecko i ty bawicie się bardziej zdolne do rzeczowej dyskusji dawno już
podczas dziewięciu sesji czytania rozrzuconych w wyjaśniłyby to dorosłym.
ciągu dnia i zajmujących w całości kilka minut. Gdyby już do tego doszło, gdy
Na pierwszych piętnaście słów, których uczysz zapoznawalibyśmy je z literą b, to dziecko
dziecko powinny składać się słowa najbardziej zapytałoby,  Co to jest to b?
znane i lubiane z jego otoczenia. Wśród tych słów Co byśmy odpowiedzieli?
powinny się znalez
ć imiona członków rodziny,  Tak , powiedzielibyśmy  to jest b, ponieważ...
krewnych, domowych zwierząt, ulubionych e... ponieważ, nie widzisz, że to jest b, ponieważ...
potraw, przedmiotów w domu oraz ulubionych tak, ponieważ trzeba było to wymyślić... e... jako
zajęć. Nie sposób tutaj podać ich dokładną listę, symbol dz
więku b, który... e... również
ponieważ pierwszych piętnaście słów dla każdego wymyśliliśmy aby... e...
dziecka będzie innych. Tak by to wyglądało.
Jedynym znakiem ostrzegawczym w całym W końcu większość z nas z pewnością
procesie czytania jest nuda. Nigdy me nudz
powiedziałoby,  To jest b, bo ja jestem większy od
dziecka. Znacznie łatwiej je znudzić posuwając się ciebie i tyle.
zbyt wolno niż za szybko. Pamiętaj, że to bystre Być może, jest to tak samo dobry powód, jak
dziecko może uczyć się w tym czasie powiedzmy każdy inny, dla którego b jest b.
portugalskiego, więc nie nudz
go. Pomyśl, jaką Na szczęście nie musieliśmy wyjaśniać tego
wspaniałą rzecz właśnie osiągnęłaś. Twoje dzieciakom, ponieważ o ile mogą nie rozumieć
dziecko pokonało już najtrudniejszy próg w całym historycznych powodów dla których b jest b, to
procesie nauki czytania; może nawet nie będzie wiedzą, że jesteśmy więksi i czują, że to jest
przesadą powiedzieć w całym procesie uczenia się, wystarczający powód.
bo czytanie jest podstawą uczenia się. W każdym razie, udaje im się nauczyć tych
Z twoją pomocą zrobiło już dwie najbardziej trzydziestu dwóch wzrokowych abstrakcji i co
niezwykłe rzeczy: więcej, trzydziestu dwóch słuchowych abstrakcji
11. Rozwinęło swoją drogę wzrokową i co równocześnie.
ważniejsze nauczyło swój mózg odróżniać Tego nie można zsumować do sześćdziesięciu
jeden symbol graficzny od drugiego. czterech możliwych kombinacji dz
więku i obrazu,
12. Opanowało jedną z najbardziej ale do prawie nieskończonej liczby możliwych
54
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
kombinacji. rozwoju dziecka wyraził za pośrednictwem kilku
Uczą się tego wszystkiego nawet pomimo magicznych liter coś bardzo ważnego dla poprawy
faktu, że zwykle dzieje się to w wieku pięciu czy nauczania. Te litery to W.S.D. - wzrokowe,
sześciu lat, kiedy uczenie się staje się dla nich słuchowe i dotykowe. Zwrócono uwagę, że dzieci
znacznie trudniejsze. uczą się dzięki kombinacji widzenia (W),
Dzięki Bogu, jesteśmy na tyle mądrzy, żeby nie słyszenia (S) i dotyku (D). Tylko matki od zawsze
próbować rozpoczynać nauki studentów prawa, bawiły się mówiąc rzeczy takie jak:  Sroczka
medycyny czy inżynierii od żadnych tego rodzaju kaszkę warzyła, swoje dzieci karmiła; temu dała,
dzikich abstrakcji, bo będąc młodymi dorosłymi bo poprosił... trzymając paluszki przed oczami
nigdy nie daliby sobie z tym rady. dziecka aby je widziało (wzrokowe), mówiąc
Wzrokowe różnicowanie, z którym poradził słowa by dziecko je słyszało (słuchowe) i zginając
sobie twój maluch w pierwszym etapie jest bardzo paluszki tak by dziecko to czuło (dotykowe).
ważne. W każdym razie, zaczynamy od rodziny i słów
Czytanie liter jest bardzo trudne, ponieważ nikt  o sobie .
nigdy nie zjadł h ani nie złapał b, nie nosił b i nie
Części ciała
otworzył h. Można zjeść banana, złapać balon,
dłoń włosy noga ramię
puszczać bąka lub otworzyć bramę, O ile litery,
kolano paluszki oko pępek
które składają się na słowo balon są abstrakcyjne,
to sam balon nie jest abstrakcją i dlatego łatwiej
stopa ucho usta palec
się nauczyć słowa balon niż litery b.
głowa ręka łokieć zęby
Ponadto słowo balon znacznie bardziej różni
się od słowa nos niż litera b od litery n.
nos pięść wargi język
Te dwa fakty czynią słowa znacznie
łatwiejszymi do czytania niż litery.
Oto metoda, którą należy stosować od tego
Litery alfabetu nie są jednostkami czytania czy
punktu dodając nowe słowa i usuwając stare: po
pisania, tak jak osobne dz
więki nie są jednostkami
prostu usuwaj z każdego zestawu jedno słowo,
słyszenia czy mówienia. Słowa są jednostkami
którego uczyłaś już przez pięć dni i zastępuj je
języka. Litery są po prostu technicznym
nowym słowem. Pierwsze trzy zestawy twego
materiałem konstrukcyjnym wewnątrz słów, tak
dziecka były już oglądane przez tydzień, więc
jak glina, drewno i skała są materiałami
możesz teraz rozpocząć codziennie wymieniać
konstrukcyjnymi budynku. To cegły, deski i
jedno stare słowo z każdego zestawu i wkładać
kamienie są prawdziwymi jednostkami budowy
nowe. Po dalszych pięciu dniach odkładaj po
domu.
jednym starym słowie z dwóch zestawów, które
Znacznie póz
niej, gdy dziecko będzie już
właśnie dzisiaj dołączyłaś. Począwszy od tego
dobrze czytało nauczymy je alfabetu. Wtedy
punktu powinnaś dodawać codziennie po jednym
będzie już potrafiło zrozumieć dlaczego konieczne
nowym słowie do każdego zestawu i odkładać
było wynalezienie alfabetu i po co nam litery.
jedno stare. Proces odkładania starych słów
Zaczynamy uczyć małe dziecko czytać słowa
nazywamy  wycofywaniem . Jednak każde
od jego imienia, imion jego rodziny i słów  o
wycofane słowo będzie póz
niej ponownie
sobie , ponieważ dziecko uczy się najpierw o
wezwane do aktywnej służby, kiedy dotrzemy do
swojej rodzinie i swoim ciele. Jego świat zaczyna
drugiego, trzeciego, czwartego i piątego etapu, jak
się wewnątrz i rozprzestrzenia stopniowo na
wkrótce zobaczycie.
zewnątrz, o tym pedagodzy wiedza już od dawna.
Matki uważają, że pisząc ołówkiem datę na
Kilka lat temu, inteligentny specjalista od
55
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
odwrocie karty ze słowem łatwo ustalić, które sobie , jesteście gotowi do przejścia do
słowa były pokazywane najdłużej i są gotowe do następnego etapu w procesie czytania. Ono ma już
wycofania. za sobą dwa z najtrudniejszych etapów w nauce
czytania. Jeśli to mu się udało, będzie ci bardzo
trudno powstrzymać je dłużej od czytania.
DZIENNY PROGRAM
Całodzienny materiał: 5 zestawów
Teraz i matka i dziecko powinni podchodzić do
Jedna sesja: l zestaw (5 stów) pokazywanych raz
tej zabawy w czytanie z wielką przyjemnością i
Częstotliwość: 3 x dziennie każdy zestaw
Intensywność: 8 cm czerwone słowa
zapałem. Pamiętaj, że budujesz w swoim dziecku
Czas trwania: 5 sekund
zamiłowanie do uczenia się, które będzie rosło
Nowe słowa: 5 dziennie (l w każdym zestawie)
Wycofywane słowa: 5 dziennie (l w każdym zestawie)
przez całe jego życie. Ściślej mówiąc, wzmacniasz
Okres używania każdego słowa:
wrodzoną pasję do nauki, której nie można
3 x dziennie przez 5 dni = 15
Zasada: Zawsze kończ zanim twoje dziecko chce
zniweczyć, ale którą z pewnością można
skończyć.
skierować na bezużyteczne, a nawet szkodliwe
tory. Baw się tym z radością i entuzjazmem. Teraz
W skrócie, będziesz uczyć dwudziestu pięciu
Jesteś gotowa dodać rzeczowniki, które są
słów dziennie, podzielonych na pięć zestawów po
znanymi przedmiotami w otoczeniu twego
pięć słów każdy. Twoje dziecko będzie codziennie
dziecka.
oglądało pięć nowych słów lub jedno nowe słowo
w każdym zestawie i pięć słów będzie każdego
Słownictwo domowe
dnia wycofywanych.
Unikaj pokazywania kolejno dwóch słów
 Domowe słownictwo składa się z tych słów,
zaczynających się od tej samej litery. Włosy, wąsy
które są nazwami przedmiotów powszechnie
i wargi wszystkie zaczynają się od litery w i
spotykanych w otoczeniu twojej rodziny: sprzęty
dlatego nie powinny być uczone jedno po drugim.
w domu, pożywienie, zwierzęta, czynności, które
Czasami dziecko błędnie rozpoznaje włosy jako
zwykle wykonuje twoje dziecko.
wąsy, ponieważ oba słowa zaczynają się od w i
W tym czasie dziecko będzie umiało czytać
mają podobny wygląd. Dzieci, które nauczono już
dwadzieścia pięć do trzydziestu stów. Jest to
całego alfabetu znacznie częściej popełniają tę
punkt, w którym pojawia się czasami pokusa
omyłkę niż te, które alfabetu nie znają. Znajomość
przeglądania ponownie starych słów. Nie ulegaj tej
alfabetu wprowadza niewielkie zamieszanie.
pokusie. Dla twego dziecka to będzie nudne.
Ucząc na przykład słowa oko matka może
Dzieci uwielbiają uczyć się nowych słów, ale nie
napotkać problem następujący: dziecko rozpoznaje
bardzo lubią powtarzanie w kółko starych. Może
dobrze znane o i wykrzykuje to zamiast czytać
cię również kusić aby sprawdzić swoje dziecko.
słowo oko.
Tego także nie rób. Sprawdzanie nieodmiennie
Znów należy pamiętać o naczelnej regule, by
wprowadza napięcie u matki i dziecko doskonale
nigdy nie nudzić dziecka. Jeśli ono się nudzi, jest
to wyczuwa. A
atwo może powiązać napięcie i
bardzo prawdopodobne, że posuwasz się zbyt
przykrość z uczeniem się. Omówimy sprawdzanie
wolno. Powinno uczyć się szybko i domagać się
bardziej szczegółowo w następnym rozdziale.
kontynuowania tej zabawy.
Przy każdej sposobności pamiętaj o
Jeżeli robisz wszystko dobrze, dziecko będzie
okazywaniu swemu dziecku jak bardzo je kochasz
miało średnio pięć nowych słów dziennie. Może
i szanujesz.
mieć dziesięć słów dziennie. Jeśli jesteś dość
Sesje czytania zawsze powinny być czasem
mądra i entuzjastyczna ono może nauczyć się
śmiechu i miłości. Staną się doskonałą nagrodą dla
więcej.
ciebie i twego dziecka za całą ciężką pracę jaką
Kiedy twoje dziecko nauczyło się już słów  o
56
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
oboje wykonaliście. powyższe listy powinny być dostosowywane do
poszczególnych dzieci, by zawierały to co one
rzeczywiście posiadają i to co lubią najbardziej.
Sprzęty
Oczywiście, lista będzie wyglądała nieco
krzesło stół drzwi
inaczej zależnie od tego czy dziecko ma dwanaście
okno ściana łóżko
miesięcy, czy pięć lat.
Twoje dziecko nadal uczy się słów dokładnie
łazienka piec lodówka
tak samo jak dotąd. Ta lista może mieć od
telewizor tapczan ubikacja
dziesięciu do pięćdziesięciu słów, według uznania
matki i dziecka.
Dotychczasowe słownictwo (które może liczyć
Ta lista może być również uzupełniana lub
teraz około pięćdziesięciu słów) składało się z
zmieniana tak, aby odpowiadała otoczeniu
samych rzeczowników. Następna grupa w
domowemu dziecka i posiadanym przez tę właśnie
domowym słowniku przedstawia czynności i w
rodzinę sprzętom.
związku z tym wprowadza po raz pierwszy
Teraz dalej zaspokajaj szczęśliwe łaknienie
czasowniki.
swego dziecka słowami opisującymi to, co należy
do niego.
Czynności1
pije śpi czyta
Rzeczy należące do dziecka
auto kocyk skarpetki
je chodzi rzuca
kubek łyżka piżamka
biega skacze pływa
buciki piłka rowerek
śmieje wchodzi raczkuje
szczoteczka poduszka butelka
Dla dodania atrakcyjności temu zestawowi
matka ucząc każdego nowego słowa najpierw
ilustruje je (na przykład) skacząc i mówiąc  Mama
Pożywienie
skacze." Potem pozwala podskoczyć swojemu
sok mleko pomarańcza
dziecku i mówi "Jaś2 skacze." Następnie pokazuje
chleb woda marchewka
dziecku słowo mówiąc  Tu jest napisane skacze .
Tym sposobem przechodzi przez wszystkie słowa
masło jajko jabłko
 czynności . Dziecko szczególnie będzie to lubić,
banan kartofel truskawka
ponieważ to angażuje je wraz z jego matką (lub
ojcem) - w ruch i naukę.
Kiedy twoje dziecko nauczyło się już
Zwierzęta
podstawowych  domowych słów, jest gotowe
słoń żyrafa hipopotam
ruszyć dalej.
wieloryb goryl dinozaur
Teraz dziecko czyta już ponad pięćdziesiąt słów
i oboje powinniście być zachwyceni. Należy
nosorożec pająk pies
zwrócić uwagę na dwie sprawy zanim przejdziecie
tygrys wąż lis
1
W języku, polskim najlepiej rozpocząć uczenie czytania
czasowników od pokazywania ich w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
(Przyp. tłum.)
Tak jak w poprzednich grupach tematycznych, 2
Oczywiście, każda matka zastępuje imię Jaś imieniem swojego
dziecka (Przyp. tłum.)
57
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
do następnego etapu, który jest początkiem końca umiejętność czytania całej grupy powiązanych
w procesie nauki czytania. słów, zwanej zdaniem, jest kolejnym dużym
Jeśli matka lub ojciec traktowali uczenie swego celem. Jednak, ten pośredni etap dwuwyrazowych
dziecka czytania jako czystą przyjemność (tak wyrażeń pomoże dziecku przejść łatwo do
byłoby idealnie), a nie obowiązek lub nakaz (co w następnego poziomu.
końcu nie jest dość dobrym powodem), to oboje Teraz matka przegląda słownictwo swojego
rodzice i dziecko powinni ogromnie lubić wspólne dziecka i sprawdza jakie dwuwyrazowe wyrażenia
zabawy podczas codziennych sesji. może ułożyć ze słów, których już uczyła. Szybko
John Ciardi, we wspomnianym już artykule odkryje, że będzie potrzebowała kilku
napisał o dziecku,  ...jeśli było kochane (co przymiotników by tworzyć sensowne wyrażenia.
właściwie oznacza, że jego rodzice bawili się z Jedną, prostą grupą słów, które są bardzo
nim znajdując w tym prawdziwą przyjemność)... . pomocne i łatwe do nauczenia są podstawowe
Jest to wspaniale określenie miłości  zabawa i kolory:
nauka z dzieckiem  i rodzice ucząc dziecko
Kolory
czytania zawsze powinni o tym pamiętać.
czerwone fioletowa niebieski
Następna sprawa do zapamiętania to fakt, że
pomarańczowe czarna różowy
dzieci są niezmiernie ciekawe słów, tak pisanych
jak mówionych. Jeżeli dziecko okazuje
żółte biała szary
zainteresowanie jakimś słowem, z jakiegokolwiek
zielone brązowa granatowy
powodu, mądrze będzie teraz napisać je dla niego i
dołączyć do jego słownictwa. Nauczy się bardzo
Te słowa można zaopatrzyć w kwadraty w
szybko i łatwo słowa, o które pytało.
odpowiednim kolorze, umieszczone na odwrocie
Dlatego jeśli dziecko zapyta,  Mamo co to jest
każdej karty. Matka może wtedy uczyć czytania
nosorożec? lub  Co znaczy mikroskopowy?
słowa, a potem odwrócić kartę i pokazać ten kolor.
będzie bardzo mądrze odpowiedzieć dokładnie na
Bardzo małe dzieci uczą się kolorów bardzo
jego pytanie i natychmiast napisać to słowo,
szybko i łatwo i są zachwycone wskazując kolory
dodając je w ten sposób do zasobu czytanego
gdziekolwiek się znajdą. Po nauczeniu
słownictwa.
podstawowych kolorów pozostaje do
Będzie odczuwało specjalną dumę i dodatkową
wykorzystania cała gama bardziej subtelnych
przyjemność ucząc się czytać słowa, które samo
odcieni (indygo, lazur, kanarkowy, oliwkowy,
wywołało.
złoty, srebrny, miedziany itd.).
Po wprowadzeniu prostych kolorów, matka
ETAP DRUGI (Wyrażenia dwuwyrazowe)
może przygotować swemu dziecku pierwszy
zestaw wyrażeń dwuwyrazowych:
Teraz, kiedy dziecko opanowało już czytanie
podstawowego zbioru pojedynczych słów, jest
sok pomarańczowy różowe paluszki
gotowe do łączenia tych słów w wyrażenia
dwuwyrazowe.
niebieskie oczy fioletowe winogrona
Jest to ważny, pośredni etap pomiędzy
czerwone auto brązowe buty
pojedynczymi słowami a pełnymi zdaniami.
Dwuwyrazowe wyrażenia tworzą pomost między
żółty banan zielone jabłko
podstawowymi cegiełkami czytania 
czarne włosy biała lodówka
pojedynczymi słowami a większą jednostką
organizacyjną  zdaniem. Oczywiście,
58
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
Każde z tych wyrażeń ma tę wielką wartość, że ściśle związane z jego codziennym życiem i
dziecko zna oba słowa pojedynczo. Wyrażenie dlatego, można powiedzieć, są bliskie jego sercu.
dwuwyrazowe zawiera dwa podstawowe elementy Możemy teraz przedstawić:
atrakcyjne dla dziecka. Jedno, co mu się podoba,
to oglądanie słów, które już zna. Drugi element Wyrażenia dwuwyrazowe
polega na tym, że dziecko dostrzega iż połączenie
pusty kubek pełny kubek
dwóch starych słów tworzy nową ideę, chociaż
duże krzesło małe krzesło
oba te słowa są mu już znane. To jest dla niego
bardzo ekscytujące. Otwiera drzwi do zrozumienia
wesoła mama smutna mama
magii zadrukowanej kartki.
długie włosy krótkie włosy
Podziel zrobione karty z dwuwyrazowymi
wyrażeniami na dwa zestawy po pięć w każdym.
czysta bluzka brudna bluzka
Pokazuj każdy zestaw trzy razy dziennie przez
prawa ręka lewa ręka
pięć dni (lub krócej). Po pięciu dniach wycofuj po
jednym wyrażeniu z każdego zestawu i dodawaj
nowe. Dalej, codziennie dodawaj po jednym
ETAP TRZECI (Proste zdania)
wyrażeniu i wycofuj jedno w każdym zestawie.
Posuwając się naprzód w tym etapie matka
Przejście od dwuwyrazowych wyrażeń do
będzie potrzebowała dodatkowych
prostych zdań jest bardzo łatwym krokiem.
przymiotników. Najlepiej ich uczyć w parach
Przeskok polega na włączeniu czynności do
przeciwieństw:
wyrażenia dwuwyrazowego i utworzeniu
podstawowego krótkiego zdania.3
Przeciwieństwa
Mama skacze
duże małe długie krótkie
gruby chudy prawa lewa
Nawet dysponując podstawowym słownictwem
czysta brudna wesoła smutna
pięćdziesięciu do siedemdziesięciu pięciu stów,
liczba możliwych kombinacji jest duża. Są trzy
gładkie szorstki pusty pełny
doskonałe sposoby uczenia prostych zdań i mądra
e
ładne brzydkie ciemny jasny
matka będzie używała wszystkich trzech.
1. Używając kart z pojedynczymi słowami, które
masz już gotowe, trzeba tylko dorobić kilka
Znów, zależnie od wieku i doświadczenia
kart ze słowem  jest . Usiądz
mając
dziecka możesz wprowadzać te karty z obrazkami
przygotowanych pięć imion lub nazw zwierząt,
ilustrującymi znaczenie słowa na odwrocie lub bez
pięć kart  jest i pięć przymiotników. Wybierz
nich.  Duże" i  małe" to bardzo proste pojęcia dla
po jednym słowie z każdej piątki i przeczytaj
bardzo małego dziecka. Które małe dziecko nie
swojemu dziecku. Teraz pozwól dziecku
wie natychmiast, że jego starszy brat czy siostra
wybrać po jednym i ułożyć zdanie. Przeczytaj
dostali coś "większego" niż ono otrzymało? My
mu to zdanie. Ułóżcie razem trzy do pięciu
dorośli mamy skłonność do postrzegania tych
pojęć jako abstrakcji. To są abstrakcyjne pojęcia,
3
ale składają się na otoczenie małego dziecka i ono
W języku angielskim takie proste zdania składają się z trzech słów,
po polsku wystarczą dwa. Pierwsze trzy przykłady prostych zdań zostały
chwyta je bardzo szybko, gdy przedstawi się je w
przetłumaczone dosłownie, dalej zmieniono treść przykładów, aby utworzyć
logiczny i prosty sposób. Te pojęcia są bardzo
zdania z trzema słowami. (Przyp. tłum.)
59
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
zdań. Potem odłóż karty. Możecie się bawić w 3. Zrób książeczkę z prostych zdań. Taka
ten sposób tak często, jak dziecko będzie książeczka powinna mieć pięć zdań z ilustracją
miało ochotę. Pamiętaj o częstej wymianie do każdego zdania. Powinna mieć wymiary 20
rzeczowników i przymiotników, aby zabawa cm x 45 cm z czerwonymi literami wysokości
nie straciła świeżości. 5 cm. Zapisana strona poprzedza obrazek i jest
Mama jest wesoła oddzielona od ilustracji. Mądrze jest w
pierwszej książeczce opisać zwykły rozkład
Tata jest duży
dnia twojego dziecka.
Basia jest mała
Jacek jest czysty
Ania jest chuda
Zdanie Mamy
Ania jest chuda
Zdanie dziecka
Jacek jest czysty
2. Używając kart o wymiarach 10 cm x 60 cm
zrób zestaw pięciu zdań. Będziesz musiała
zmniejszyć wielkość liter aby zmieścić trzy lub
cztery słowa na jednej karcie. Teraz litery
mogą mieć wysokość 5 cm zamiast 8 cm.
Uważaj żeby nie pisać słów zbyt ciasno.
Zostaw dość białej przestrzeni tak, by każde
słowo mogło  oddychać . Pokazuj je trzy razy
dziennie przez pięć dni (lub krócej). Potem
dodawaj codziennie dwa nowe zdania, a dwa
wycofuj. Twoje dziecko będzie się tego uczyło
bardzo szybko, tak więc bądz
gotowa
przechodzić do nowych zdań tak szybko jak to
możliwe.
Można bez trudu zilustrować tę książeczkę
używając fotografii twojego dziecka,
wykonującego każdą z tych czynności. Ta mała
książeczka będzie pierwszą z długiej serii książek,
które będą znaczyły wzrost i rozwój, całe życie
twojego dziecka. Dzieci naturalnie kochają te
książki jeśli mają szczęście i matka zechce
poświęcić czas na ich wykonanie. Każda książka
ma na początku dziesięć stron, które matka czyta
dziecku dwa do trzech razy dziennie, przez kilka
dni. Następnie matka dodaje nowe rozdziały
60
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
używając tego samego podstawowego słownictwa. ponownie. Matka powinna początkowo tak
Te cudowne domowe książeczki dobierać słowa do zabawy w układanie zdań, aby
dokumentujące życie twojego dziecka są żywym, można było je wykorzystać do budowy jak
oddychającym sposobem wykorzystania największej liczby zdań cztero lub
wszystkich wielkich zdjęć, które każda matka robi pięciowyrazowych bez zmieniania ich (na
swojemu dziecku w ciągu lat. przykład:  Czerwona bluzka jest czysta.  Wesoła
Ania pije sok pomarańczowy. ). Póz
niej można
ETAP CZWARTY (Rozbudowane zdania) wprowadzić przyimki  w ,  na ,  do ,  za itd.
Nie ma sensu pokazywanie tych słów pojedynczo,
Omówiliśmy już proste zdania i teraz dziecko natomiast warto je przedstawić najpierw w
jest gotowe do najważniejszego kroku od czasu, dwuwyrazowych wyrażeniach z rzeczownikiem w
gdy potrafi rozróżniać pojedyncze słowa. Jest odpowiedniej formie gramatycznej ( na stole ,
gotowe zabrać się do rozbudowanych zdań  do domu ), a dopiero póz
niej włączać w
wyrażających bardziej złożoną myśl. rozbudowane zdania.
Gdybyśmy potrafili zrozumieć tylko zdania, Teraz możliwości tworzenia zdań znacznie się
które już wcześniej widzieliśmy i poznaliśmy, powiększą. Aby nie utrudniać dziecku czytania
nasze czytanie byłoby naprawdę ograniczone. Cała słów pojawiających się w zmienionej formie,
radość z otwarcia nowej książki polega na staraj się początkowo budować zdania zawierające
odkrywaniu w niej tego, czego jeszcze nigdy nie tylko jedno takie słowo:
czytaliśmy.
Czerwone auto jedzie do domu
Rozpoznawanie pojedynczych słów i
zrozumienie, że przedstawiają one przedmiot lub
Jeżeli będziesz zwiększać liczbę takich słów
pojęcie jest podstawowym krokiem w nauce
stopniowo, twoje dziecko bez trudu sobie z tym
czytania. Odkrycie, że słowa użyte w zdaniu mogą
poradzi:
przedstawiać myśl bardziej skomplikowaną jest
dodatkowym i niezmiernie ważnym etapem.
Możemy nadal stosować te same podstawowe
sposoby, jakie wprowadziliśmy zaczynając proste
Znów, w miarę dokładania dodatkowych słów
zdania. Jednak teraz wychodzimy poza trzy słowa.
w zdaniach, trzeba będzie zmniejszyć nieco
Zamiast wybierać spośród pięciu rzeczowników i
wielkość liter. Teraz pisz litery wysokie na 3,5 cm.
pięciu przymiotników, jak przy układaniu prostego
Daj każdemu słowu dużo miejsca, jeśli trzeba zrób
zdania  Basia jest mała , dodajemy teraz
karty ze zdaniami dłuższe niż 60 cm.
dodatkowe czasowniki oraz rzeczowniki i
Jeżeli będziesz systematycznie bawić się ze
układamy  Mała Basia pije mleko. 4
swoim dzieckiem w układanie zdań, zauważysz od
W tym miejscu pojawi się trudność, której nie
tego momentu, że ono uwielbia układać zdania
ma w języku angielskim, wynikająca ze
śmieszne lub absurdalne.
zmieniającego się wyglądu słów w różnych
formach gramatycznych. Nie wszystkich kart z
Duży słoń pije żółte mleko
pojedynczymi słowami można będzie użyć
Gruby Tata ściska zielone jabłko
4
W języku polskim problemy pojawiające się przy przechodzeniu do
rozbudowanych zdań są zupełnie inne niż w angielskim i dlatego w
Małe krzesło nosi fioletowe buty
kilku kolejnych akapitach konieczne było zastąpienie tłumaczenia
oryginalnego tekstu autora komentarzem na temat sposobów radzenia
sobie z trudnościami wynikającymi z reguł polskiej gramatyki i
składni. (Przyp. tłum)
To powinno cię inspirować. To smutny skutek
61
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
monotonii i jałowości naszego oficjalnego 3. Zmienisz kolor liter z czerwonego na czarny.
szkolnictwa, że nie zdając sobie z tego sprawy
unikamy posługiwania się humorem i absurdem w Zacznij od zmniejszenia nieco rozmiarów liter.
nauczaniu. Tak często upominano nas żebyśmy Nie chcesz zmniejszyć ich tak bardzo, by
 nie wygłupiali się i  nie byli śmieszni , że sprawiały nawet najmniejszą trudność twojemu
uznajemy za niedozwolone bawić się podczas dziecku. Spróbuj z literami o wysokości 2,5 cm.
nauki. Takie wyobrażenie jest największym Używaj ich przez kilka tygodni. Jeżeli nie będzie
absurdem, ponieważ zabawa jest nauką, a nauka żadnych problemów, możesz zwiększyć liczbę
jest zabawą. Im więcej zabawy, tym więcej nauki. słów. Jeśli używałaś zdań pięciowyrazowych,
Dobra sesja budowania zdań zwykle prowadzi przejdz
teraz do sześciowyrazowych. Jednak
do tego, że matka i dziecko prześcigają się w utrzymaj wielkość liter 2,5 cm. Pokazuj
tworzeniu najdzikszych kombinacji i kończy się sześciowyrazowe zdania przez jakiś czas. Jeśli
mnóstwem śmiechu, uścisków i wesołości. wszystko pójdzie dobrze, zredukuj rozmiary liter
Skoro każde zdanie, jakie układasz i wpisujesz do 2 cm. Należy przestrzegać w tym procesie
na kartę lub do książki składa się z pojedynczych ważnej zasady, by nigdy nie zmniejszać liter i nie
słów, których już wcześniej starannie nauczyłaś zwiększać liczby słów jednocześnie. Najpierw
dziecko, to jest bardzo prawdopodobne, że będzie zmniejsz nieco litery, odczekaj jakiś czas i
ono czytało wiele zdań bardzo szybko. następnie zwiększaj liczbę słów.
Będzie mądrze wybierać ograniczone Jedno i drugie rób stopniowo. Pamiętaj, że
słownictwo około pięćdziesięciu słów i używać zdanie nie może być zbyt duże ani zbyt jasne, ale
ich do budowy tylu zdań, ile tylko ty i twoje może być za małe i za trudne. Nie ma powodu się
dziecko potraficie stworzyć. W ten sposób dziecko spieszyć.
rzeczywiście uzyska wprawę w operowaniu tymi Jeśli zredukowałaś wielkość liter lub
słowami. Jego pewność wzrośnie tak, że bez zwiększyłaś liczbę słów zbyt szybko, zauważysz,
względu na to w jakiej kombinacji i ustawieniu że dziecko traci zainteresowanie i nie uważa.
pojawią się one w nowym zdaniu, będzie umiało Może zacząć rozglądać się na boki lub patrzeć na
je rozszyfrować. ciebie zamiast na karty czy książki, które stały się
Na tym poziomie nadal ty przedstawiasz mu dla jego wzroku zbyt skomplikowane. Jeśli tak się
materiał. Czytasz mu głośno zdania lub książeczki. zdarzy, po prostu wróć do rozmiaru liter lub liczby
Zależnie od jego wieku, sprawności w mówieniu słów, jakich używałaś tuż przedtem, a odzyskasz
czy temperamentu, dziecko będzie już samo jego entuzjazm. Pozostań na tym poziomie
czytało niektóre słowa lub zdania głośno. znacznie dłużej, zanim spróbujesz znów coś
Świetnie, jeśli robi to spontanicznie. Natomiast nie zmieniać.
powinnaś go prosić o czytanie głośno. Omówimy Nie potrzeba zmieniać koloru i rozmiarów słów
tę sprawę szerzej w następnym rozdziale. pokazywanych pojedynczo. Faktycznie,
W miarę przechodzenia od zdań przekonaliśmy się, że utrzymanie pierwotnych
czterowyrazowych do pięciowyrazowych i rozmiarów pojedynczych słów jest łatwiejsze i dla
dłuższych będzie ci na pewno brakowało miejsca matki i dla dziecka.
na kartach o wymiarach 10 cm na 60 cm czy w Natomiast, robiąc książeczki z literami
książeczkach o wymiarach 20 cm na 45 cm. wielkości 2,5 cm i sześcioma lub więcej słowami
na stronie, warto zmienić kolor z czerwonego na
Obecnie stopniowo zrobisz trzy rzeczy: czarny. Gdy słowa się zmniejszają, kolor czarny
1. Zmniejszysz wielkość liter zapewnia lepszy kontrast i bardziej czytelną
2. Zwiększysz liczbę słów stronę.
62
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
słowami pisanymi literami wielkości 5 cm, ale ma
Teraz jest gotowy pomost do ostatniego i trudności z czytaniem tych samych słów w
najbardziej podniecającego kroku, którym jest książce. Odpowiedz
jest prosta. Słowa są za małe.
przejście do książek. Wstawiliśmy stopę mocno w Wiemy, że dziecko może łatwo czytać słowa
półotwarte drzwi robiąc książeczki z prostymi i wielkości 5 cm. Wtedy matka przygotowuje po
rozbudowanymi zdaniami, lecz, o ile w prostu dalsze słowa i proste zdania wysokości 5
poprzednich etapach powstał szkielet, to ten nowy cm. Używaj zwykłych, pobudzających wyobraz
nię
etap doda mu mięśni. słów, które dziecko będzie lubiło czytać. Po
Droga wolna, ruszajmy. dwóch miesiącach wróć ponownie do książki z
mniejszymi literami.
ETAP PI
TY (Książki) Pamiętaj, że sama również miałabyś trudności z
przeczytaniem zbyt małego druku.
Obecnie twoje dziecko jest gotowe do czytania
Jeśli dziecko ma trzy lata, gdy dociera do książki z
prawdziwej i odpowiedniej książki. Faktycznie,
literami wielkości 2 cm, prawdopodobnie nie zatrzyma
się wcale w tym punkcie. Jeżeli dziecko ma mniej niż
przeczytało już wiele domowej roboty książeczek i
dwa lata gdy dojdzie do czytania książki, prawie na
opanowało wszystkie pojedyncze słowa,
pewno będziesz musiała zdobyć lub zrobić dla niego
wyrażenia, i zdania, jakie znajdzie w swojej
dodatkowe książeczki z literami 2.5 lub 5
pierwszej książce.
centymetrowymi. Wszystko jest w porządku, to też jest
Staranne, uprzednie przygotowanie jest czytanie, prawdziwe czytanie. To przyspieszy
dojrzewanie jego mózgu znacznie bardziej niż
kluczem do sukcesu z jego pierwszą książką i z
cokolwiek innego.
wieloma innymi w przyszłości.
Matka musi teraz zdobyć książkę dla swojego
Pewnie radzi sobie z pojedynczymi słowami,
dziecka. Znajdz
książkę zawierającą słownictwo,
wyrażeniami, prostymi i rozbudowanymi zdaniami
którego już nauczyłaś w formie pojedynczych
pisanymi bardzo dużymi literami. Teraz musi dać
słów, wyrażeń i prostych zdań. Wybór książki jest
sobie radę z mniejszym drukiem i większą liczbą
bardzo ważny; powinna spełniać następujące
słów na każdej stronie.
warunki:
Im młodsze dziecko, tym większym
1. Powinna mieć słownictwo od pięćdziesięciu
wyzwaniem będzie dla niego ten etap. Pamiętaj, że
do stu słów.
ucząc je czytania, faktycznie rozwijałaś jego drogę
2. Powinna zawierać nie więcej niż jedno
wzrokową dokładnie tak samo, jak ćwiczenia
zdanie na jednej stronie
rozwijają bicepsy.
3. Litery nie powinny być mniejsze niż 2 cm,
W przypadku gdybyś zmniejszała wielkość liter
4. Tekst powinien poprzedzać ilustracje i
zbyt szybko i w ten sposób pokazywała mu druk,
znajdować się na oddzielnej stronie.
którego nie może jeszcze łatwo przeczytać, etapy
trzeci i czwarty programu czytania dostarczą ci
Niestety, obecnie tylko nieliczne sprzedawane
jasnych wskazówek, jakich rozmiarów litery są
książki spełniają wszystkie te wymagania. Oto
łatwe i wygodne dla twojego dziecka.
przykłady książek przygotowanych z
Ponieważ słowa, których używa, są dokładnie
uwzględnieniem tych wymagań dla wydawnictwa
te same. a różnią się tylko tym, że stają się
Better Baby Press:
mniejsze w każdym etapie, zorientujesz się łatwo
1. Enough, Inigo, Enough
jeśli dziecko będzie się uczyło szybciej, niż może
dojrzewać jego droga wzrokowa.
2. Inigo McKenzie. The Contrary Man
Na przykład przypuśćmy, że dziecko przeszło z
3. You Can't Stay a Baby Forever
powodzeniem przez trzeci i czwarty etap ze
63
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
4. Nose is not Toes
pojedynczych słów zanim rozpoczniesz
czytanie książki.
Jednak jedna lub dwie książki nie wystarczą na
3. Tekst ma być duży i wyraz
ny.
długo twojemu młodemu, zapalonemu
4. Dziecko musi przewrócić stronę żeby
czytelnikowi  będziesz potrzebowała wielu.
zobaczyć ilustrację po przeczytaniu tekstu.
Dlatego najprostszym sposobem zaopatrzenia
dziecka we właściwe książki na tym poziomie jest
Jeżeli wykonałaś powyższe wymagania, jesteś
kupowanie ciekawych i dobrze napisanych
gotowa do rozpoczęcia czytania książki ze swoim
gotowych książek i przepisywanie ich na dużych
dzieckiem.
czystych stronach, zgodnie z wymaganiami
Usiądz
z nim i przeczytaj mu książkę. Dziecko
dziecka. Póz
niej można wyciąć profesjonalne
może chcieć czytać niektóre słowa zamiast ciebie.
ilustracje i wkleić je do tak przygotowanych
Jeśli robi to spontanicznie, to bardzo dobrze. To
książek.
będzie w dużej mierze zależało od jego wieku i
Czasem trzeba będzie uprościć tekst tak, by
osobowości. Im młodsze dziecko, tym mniej chce
nadawał się dla twojego dziecka. Możesz też
czytać na głos. Wtedy ty czytasz, a ono będzie
znalez
ć książki z pięknymi ilustracjami, ale z
słuchało.
głupim tekstem, który nudziłby twoje dziecko. W
Czytaj w naturalnym tempie, z entuzjazmem i
tym wypadku przepisz tekst, używając bardziej
ekspresją. Nie jest konieczne wskazywanie palcem
wyszukanego słownictwa i bardziej dojrzałej
każdego słowa podczas czytania. Jednak twoje
budowy zdań.
dziecko może tego chcieć. Jeśli chce, bardzo
Zawartość książki ma zasadnicze znaczenie.
dobrze, dopóki nie zwalniasz czytania.
Twoje dziecko będzie chciało czytać książki z tych
Czytaj tę książkę dwa lub trzy razy dziennie
samych dokładnie powodów, dla których czytają
przez kilka dni. Każda książka będzie miała swoje
książki dorośli. Spodziewa się rozrywki albo
własne życie. Niektóre są gotowe do odłożenia na
nowych informacji  a najlepiej jednego i
półkę po kilku dniach, innych dziecko domaga się
drugiego. Będą mu się podobały dobrze napisane
codziennie przez całe tygodnie.
opowieści przygodowe, bajki i tajemnicze historie.
Twoje dziecko zaczyna zbierać swoją własną
Jest całe mnóstwo cudownej beletrystyki już
bibliotekę, kiedy kończysz czytać jakąś książkę,
napisanej i czekającej na napisanie. Książki, które
odkładasz ją na półkę. Teraz ono może ją czytać
uczą dzieci o życiu sławnych ludzi lub o
samodzielnie tyle razy dziennie, ile mu się podoba.
zwierzętach są również przez nie bardzo lubiane.
W miarę jak ta biblioteczka wspaniałych,
Może najłatwiejszą zasadą, którą należy się
robionych na zamówienie książek powiększa się,
kierować. jest sprawdzenie czy tobie ta książka
staje się z
ródłem przyjemności i dumy każdego
wydaje się interesująca. Jeśli nie, to jest duża
małego dziecka. Na tym etapie zacznie ono
szansa, że nie będzie także interesowała
prawdopodobnie zabierać ze sobą wszędzie jedną
trzyletniego dziecka.
ze swoich książek.
Znacznie, znacznie lepiej kupować książki
Podczas, gdy inne dzieci nudzą się jadąc autem
trochę powyżej jego aktualnego poziomu i
lub stojąc w kolejce w supermarkecie, czy siedząc
pozwolić mu mierzyć w górę niż ryzykować
w restauracji, twój maluch ma swoje książki,
nudzenie go jałową papką. Pamiętaj następujące
swoje stare książki, które pieści i czyta ciągle od
reguły:
nowa i swoje nowe książki, na które czeka
1. Wykonuj lub wybieraj książki, które będą
każdego tygodnia.
interesujące dla twojego dziecka.
Od tego momentu niemożliwe jest dostarczenie
2. Wprowadzaj całe nowe słownictwo w formie
mu zbyt wielu książek. Będzie je pożerał. Im
64
Jak nauczyć małe dziecko czytać Jak nauczyć małe dziecko czytać
więcej dostanie, tym więcej będzie chciał. W przeczytać.
świecie, gdzie 30 procent osiemnastolatków Cóż to za odkrycie! Niewiele wydarzeń w jego
opuszczających nasze szkoły nie potrafi sprawnie przyszłym życiu da się z tym porównać. Może
czytać i wielu absolwentów średniej szkoły nie mieć teraz dorosłego mówiącego do niego na
umie przeczytać swoich dyplomów lub tabliczek nowy temat zawsze gdy zechce, po prostu biorąc
na pucharach, dobrze mieć taki kłopot z książkę.
dostarczeniem małemu dziecku książek. Cała ludzka wiedza staje się teraz dla niego
dostępna. Nie tylko wiedza ludzi, których zna w
domu i w sąsiedztwie, ale dalekich ludzi, których
Streszczenie
nigdy nie zobaczy. Więcej, może zbliżyć się do
ludzi, którzy dawno temu żyli w innych miejscach
Są trzy odrębne poziomy wtajemniczenia w
i w innych czasach.
procesie uczenia się czytania. Dziecko będzie
Władza kierowania naszym własnym losem
objawiało zachwyt z powodu swojego nowego i
zaczęła się, jak zobaczymy, od umiejętności
podniecającego odkrycia, zdobywając każde z
pisania i czytania. Ponieważ człowiek potrafił
nich. Radość, jaką musiał odczuwać Kolumb
pisać i czytać, mógł przekazywać innym ludziom,
odkrywając Nowy Świat nie mogła być większa
wieki póz
niej i w odległych miejscach wiedzę,
niż radość przeżywana przez dziecko na każdym z
jaką zdobył. Ludzka wiedza mogła się
tych poziomów.
kumulować.
Naturalnie, pierwsza przyjemność i zachwyt
Człowiek jest człowiekiem nade wszystko
bierze się z odkrycia, ze słowa mają znaczenie.
dlatego, że umie czytać i pisać.
Dla dziecka jest to prawie jak tajemny szyfr, który
To jest prawdziwa waga tego, co twoje dziecko
zna razem z dorosłymi. Będzie się tym ogromnie i
odkrywa, kiedy uczy się czytać. Dziecko może
jawnie cieszyło.
nawet próbować powiedzieć ci na swój własny
Następnie zauważy, że słowa, które czyta,
sposób o swoim wielkim odkryciu, żebyś ty, jego
mogą być użyte łącznie i są wtedy czymś więcej
matka tego nie przeoczyła. Jeśli to zrobi, słuchaj
niż tylko etykietkami dla przedmiotów. To jest
go z szacunkiem i miłością. To co ma do
również nowe i cudowne objawienie.
powiedzenia jest ważne.
Ostatnie jego odkrycie będzie prawdopodobnie
najbardziej widoczne dla rodziców. To największe
z nich wszystkich polega na poznaniu, że czytana
książka przedstawia więcej niż prostą zabawę w
przekładanie tajemniczych nazw na rzeczywiste
przedmioty i więcej nawet niż rozszyfrowywanie
rzędów słów na komentarze o przedmiotach i
ludziach. Nagle i zachwycająco wielka tajemnica
otwiera się przed dzieckiem, że ta książka mówi
do niego i tylko do niego. Kiedy dziecko sobie to
uświadomi (a czasami zdarza się to dopiero po
przeczytaniu wielu książek), nie sposób go już
zatrzymać. Będzie teraz czytelnikiem w każdym
znaczeniu tego słowa. Teraz zdaje sobie sprawę,
że słowa, które dobrze zna, można poprzestawiać
tworząc zupełnie nowe myśli. Nie musi uczyć się
zestawu słów za każdym razem, gdy ma coś
65
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
wszystkich zagadnień opisanych w pozostałych
częściach jest jednak ważne, abyś rozumiała, jak
8 najlepszy
zmieniać i dostosowywać program w miarę
wzrastania i rozwoju dziecka.
wiek aby zacząć
Twoje dziecko będzie się stale zmieniać i twój
program musi być dynamiczny i ciągle zmieniany,
aby za nim nadążyć.
Już wcześniej nie może się uczyć
Noworodek
-WILLIAM RICKER, 1890
Jeżeli chcesz zacząć od urodzenia, musisz
wiedzieć, że początkowo twój program nie będzie
programem czytania, lecz programem wzrokowej
stymulacji.
Rozumiecie już teraz podstawowe etapy na
W kontekście naszej Ścieżki Czytania
ścieżce czytania. Etapy te obowiązują niezależnie
nowonarodzone dziecko potrzebuje jednego etapu
od wieku twojego dziecka. Jednak, w jaki sposób
przed pierwszym etapem. Nazywamy to etapem
rzeczywiście zacząć i na które z tych etapów
zerowym, ponieważ zanim będzie naprawdę
trzeba będzie położyć nacisk, to zależy od wieku,
gotowe do etapu pierwszego, jego programu
w jakim rozpoczynasz program czytania ze swoim
czytania potrzebuje etapu zerowego, który jest
dzieckiem.
programem wzrokowej stymulacji.
Ścieżki, którą właśnie opisaliśmy warto się
Tuż po urodzeniu dziecko widzi tylko światło i
trzymać. Dziesiątki tysięcy rodziców stosowało z
ciemność. Nie może jeszcze zobaczyć szczegółów.
powodzeniem dokładnie tę metodę uczenia
W ciągu pierwszych kilku godzin lub dni życia
czytania dzieci w każdym wieku, od urodzenia do
zacznie widzieć kontury słabo i przez krótkie
sześciu lat. Jednak należy pamiętać, że noworodek
chwile. W miarę jak jego zdolność widzenia
nie jest pod żadnym względem takim samym
konturów jest pobudzana przez okazje do
dzieckiem jak dwulatek. Trzymiesięczne dziecko
spostrzegania konturów wszędzie wokół, zacznie
nie jest takie samo jak trzyletnie.
przez bardzo krótkie okresy widzieć szczegóły,
Możemy teraz dokonać subtelnych zmian w
nadal bardzo słabo. Na tym poziomie postrzeganie
tym programie, aby zaprojektować indywidualne
konturów wymaga od noworodka wysiłku.
programy dla każdej z ważnych grup wiekowych,
Widzenie szczegółów wymaga ogromnego
od urodzenia do sześciu lat.
wysiłku. Jednak, on chce podejmować te wysiłki,
Etapy tej ścieżki nie zmieniają się niezależnie
bo jego potrzeba widzenia jest bardzo silna.
od wieku. Kolejność etapów pozostaje również
Noworodek zaczyna widzieć ciemny kształt
taka sama bez względu na wiek.
matczynej głowy, przesuwający się na tle jasnego
W tym rozdziale przedstawimy szczegółowe
okna. Im więcej okazji do widzenia kontrastu
zmiany i niuanse, które podniosą wartość
mocnego, czarnego konturu na dobrze
programu czytania i pozwolą ci łatwiej osiągnąć
oświetlonym tle ma dziecko, tym lepszy staje się
powodzenie bez względu na to, w jakim wieku
jego wzrok.
może być twoje dziecko gdy rozpoczynasz ten
Gdy już potrafi widzieć kontury, zaczyna
program.
szukać szczegółów wewnątrz konturów. Oczy, nos
W tym miejscu może pojawić się pokusa
czy usta Matki są pierwszymi detalami, jakie
przeczytania tylko tej części, która dotyczy
widzi.
twojego dziecka w obecnej chwili. Zrozumienie
Nie leży w zakresie tej książki opisywanie
66
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
szczegółowo rozwoju drogi wzrokowej pokazywana karta wygląda tak samo jak ta, którą
noworodka. Jednak, pokazywanie bardzo małemu niemowlak widział wcześniej. Rzeczywiście karta
niemowlęciu słów ma duże znaczenie w wygląda tak samo, bo to jest ta sama karta. W
stymulowaniu i rozwijaniu jego zdolności rezultacie on uczy się znacznie szybciej i łatwiej
widzenia szczegółów. za pośrednictwem drogi wzrokowej, niż za
pośrednictwem drogi słuchowej.
Ta zdolność jest wynikiem stymulacji i warunków. Nie
Zacznij od pojedynczych słów. Wybierz siedem
zależy ona od jakiegoś nastawionego dziedzicznie budzika,
słów, których używasz najczęściej, a zatem
który dzwoni i powoduje te zmiany, jak kiedyś uważano.
najbardziej potrzebnych twojemu noworodkowi 
jego imię, słowa Mama i Tata i części ciała
Noworodek, któremu zapewni się warunki do
dziecka. To jest dobry sposób na początek.
oglądania konturów i szczegółów szybciej
Ponieważ zaczynasz z noworodkiem, twoje
rozwinie te zdolności i w ten sposób szybciej
pierwsze karty muszą być bardzo duże. Używaj
przejdzie od braku możliwości widzenia, jak przy
kart o wymiarach 15 cm na 60 cm. Litery powinny
urodzeniu, do dobrego widzenia bez wysiłku.
mieć wysokość 12,5 cm, a kreska grubość 2 cm
Ten program wzrokowej stymulacji jest
lub większą. Litery muszą być bardzo wyraziste,
wyjątkowo łatwy i kiedy się o tym pomyśli,
aby uzyskać odpowiednią dla niemowlęcia
całkowicie logiczny. W końcu, mówisz do dziecka
intensywność. Pamiętaj, to jest przede wszystkim
od urodzenia. Tak naprawdę, czy nie mówiłaś do
wzrokowa stymulacja. Jeśli zaczynasz od
niego przez dziewięć miesięcy zanim się urodził?
urodzenia lub nieco póz
niej, zacznij z jednym
Nikt nie kwestionuje sensu mówienia do
słowem. Zazwyczaj najlepiej rozpoczynać od
nowonarodzonych dzieci. Wszyscy uznajemy, że
imienia twojego dziecka. Trzymając dziecko na
każde dziecko ma przyrodzone prawo słyszeć
rękach podnieś kartę na odległość około 45 cm od
swoją mowę, a jednak mowa jest absolutną
niego i powiedz jego imię. Teraz trzymaj kartę i
abstrakcją. Można powiedzieć, że jest ani mniej,
czekaj. Zobaczysz jak stara się ją zlokalizować.
ani więcej abstrakcyjna niż pismo, ale tak
Gdy już ją widzi powiedz to słowo jeszcze raz
naprawdę mowa jest rzeczywiście dużo trudniejsza
głośno i wyraz
nie. Ono spróbuje skupić wzrok
do rozszyfrowania dla małego dziecka niż język
przez sekundę lub dwie  teraz odłóż kartę.
pisany. Konsekwencja jest podstawową zasadą
Ponieważ noworodek nie widzi konturów ani
każdego nauczania. A jednak jest bardzo trudno
szczegółów, może cię kusić, aby przesuwać
postępować konsekwentnie używając mowy.
informację wzrokową w jego polu widzenia po to,
Mamy skłonność do mówienia do małego dziecka,
by zwrócić jego uwagę.
 Jak się masz?" Póz
niej mówimy,  Jak się masz?
Pamiętaj, on jest bardzo uważny, tylko bardzo
A pod koniec dnia.  Jak się masz .
słabo widzi. Jeżeli przesuwamy słowo przed jego
Powiedzieliśmy trzy razy to samo. Ale czy to
oczami musi próbować zogniskować wzrok na
jest to samo?
poruszającym się przedmiocie. To jest znacznie
Dla niedojrzałej drogi słuchowej małego
trudniejsze niż umiejscowienie nieruchomego
niemowlęcia to są trzy różne zdania: każde ma
przedmiotu. Dlatego powinnaś trzymać kartę
inną intonację. Ono szuka podobieństw i różnic
całkiem nieruchomo i dać mu czas na jej
między tymi trzema pytaniami.
znalezienie. Z początku będzie to trwało dziesięć
A teraz rozważcie zalety drogi wzrokowej.
do piętnastu sekund lub nawet dłużej, lecz
Bierzemy wielką białą kartę z wypisanym
codziennie będziesz mogła zaobserwować
wielkimi, czerwonymi literami słowem  Mama .
skracanie czasu, jaki mu zabiera znalezienie karty
Pokazujemy to i mówimy  Mama . Pokazujemy tę
i skupienie na niej wzroku.
kartę wielokrotnie w ciągu dnia. Za każdym razem
67
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
rozwija się jego zdolność skupiania wzroku i
Jego zdolność odnajdywania karty i skupiania na niej
widzenia szczegółów.
wzroku, będzie tym większa, im. częściej będziemy mu
We wczesnych stadiach rozwoju wzroku
pokazywać to słowo. Za każdym razem będzie to odrobinę
łatwiejsze niż poprzednio.
zauważysz, że możliwości wzrokowe twojego
maleństwa zmieniają się w ciągu dnia. Gdy jest
Niezmiernie ważne jest zapewnienie
dobrze wypoczęte i nakarmione, będzie stale
doskonałego oświetlenia. Światło powinno być
używało swoich zdolności wzrokowych, ale
skierowane na kartę, nigdy w oczy dziecka.
bardzo szybko się zmęczy. Kiedy będzie śpiące
Oświetlenie powinno być znacznie lepsze od tego,
wyłączy swój wzrok i będzie widziało bardzo
jakie uważamy za odpowiednie dla ciebie i dla
niewiele. Gdy będzie głodne, włoży całą swoją
mnie.
energię w przekonanie cię, że czas je nakarmić.
Będziesz przyspieszać i wzmacniać
Dlatego musisz wybrać właściwą porę na
niewiarygodny proces rozwoju ludzkiego wzroku,
pokazywanie mu słowa. Szybko się nauczysz
od prostej zdolności widzenia światła do bardziej
rozpoznawać, kiedy Jest najlepszy czas i unikać
zaawansowanej zdolności rozpoznawania
okresów kiedy dziecko jest głodne lub śpiące.
uśmiechu matki z drugiego końca pokoju.
Czasem dziecko może czuć się gorzej przez dzień
Pierwszego dnia pokaż jedno słowo. Pokaż je w
lub dwa. Może być wtedy nieznośne i
tym dniu dziesięć razy. Jeżeli możesz pokazywać
niezadowolone prawie przez cały czas. W takie
je jeszcze częściej, to bardzo dobrze. Liczne matki
dni nie pokazuj mu słów, poczekaj aż wróci do
trzymają karty tam, gdzie przewijają swoje dzieci.
formy .
Za każdym razem, gdy zmieniają dziecku
Wtedy zacznij ponownie dokładnie tam, gdzie
pieluszkę, matka korzysta z okazji i pokazuje mu
przerwałaś. Nie musisz cofać się i powtarzać.
jego słowo. To bardzo dobrze działa.
Kiedy pierwsze siedem słów było pokazywane
Następnego dnia wybierz drugie słowo i pokaż
systematycznie przez trzy tygodnie, wybierz
je dziesięć razy. Przez siedem dni codziennie
siedem nowych słów i obracaj nimi w taki sam
wybieraj inne słowo i pokazuj je po dziesięć razy.
sposób, aż twój maluch będzie widział szczegóły
Na początku następnego tygodnia wróć do słowa,
stale i łatwo. U przeciętnych niemowląt, które nie
od którego zaczęłaś i pokaż je znowu dziesięć
otrzymują zorganizowanej stymulacji zdarza się to
razy. Powtarzaj ten proces przez trzy tygodnie. To
dopiero około dwunastu tygodni lub póz
niej.
znaczy, że na przykład w każdy poniedziałek
Twoje dziecko, które miało program wzrokowej
dziecko zobaczy dziesięć razy słowo Mama.
stymulacji może to osiągnąć miedzy ósmym a
Jeżeli zaczęłaś od urodzenia, to teraz twoje
dziesiątym tygodniem.
trzytygodniowe niemowie potrafi znacznie
Matki są świetne w rozpoznawaniu, kiedy ich
szybciej skupiać wzrok na swoich słowach.
dziecko może je łatwo widzieć. Od tego momentu
Faktycznie, jak tylko wyciągniesz jakieś słowo
niemowlę łatwo rozpoznaje matkę i natychmiast
dziecko natychmiast okazuje podniecenie i radość
odpowiada na jej uśmiech, bez żadnych
kręcąc się i kopiąc nóżkami.
słuchowych czy dotykowych wskazówek. Obecnie
Gdy tak się stanie, jest to dla ciebie najbardziej
dziecko używa wzroku przez prawie cały czas.
ekscytująca chwila, bo uświadamiasz sobie, że
Wyłącza wzrok tylko w rzadkich chwilach
twoje dziecko nie tylko widzi ale także rozumie to
skrajnego zmęczenia lub choroby.
co widzi i co nawet ważniejsze, ogromnie mu się
Teraz zakończyliście już z twoim dzieckiem
to podoba. Z każdym dniem ten program
etap zerowy i ono jest gotowe przejść do etapu
wzrokowej stymulacji staje się łatwiejszy i
pierwszego, ponieważ rozwinęłaś jego drogę
łatwiejszy dla twojego dziecka. w miarę jak
wzrokową. Jest gotowe wejść na Ścieżkę Czytania
68
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
i stosować program, jaki tam nakreślono (Rozdział wyraz
ne, by małe dziecko mogło je zawsze łatwo
7). Skoro twoje dziecko oglądało już pojedyncze widzieć.
słowa przez miesiąc lub dwa, możesz przystąpić W tym okresie niemowlę używa dz
więków aby
od razu do pokazywania mu trzech grup po pięć do nas mówić. Jednak miną miesiące zanim
słów trzy razy dziennie. będziemy mogli rozszyfrować wszystkie te
W tym miejscu twój program zmienia bieg z dz
więki jako słowa, zdania i wypowiedzi jakimi
powolnej i przemyślanej wzrokowej stymulacji na są. Tak więc, według kryteriów dorosłych
bardzo szybko postępujący program czytania. niemowlę nie umie mówić.
Teraz twoje dziecko będzie przyjmowało słowa w Ma już wspaniałe drogi czuciowe dla
zdumiewającym tempie tak, jak uczy się języka za przyjmowania informacji, ale nie rozwinęło
pośrednictwem słuchu w zdumiewającym tempie. jeszcze wystarczająco dróg ruchowych, aby
przekazać informacje na zewnątrz w sposób, który
Rozpoczynanie z niemowlęciem (trzy miesiące do
mógłby być zrozumiały.
sześciu miesięcy)
Ponieważ tak jest, ktoś niewątpliwie was
zapyta, jak możecie uczyć dziecko, kiedy ono nie
Jeżeli zaczynasz program czytania z dzieckiem
potrafi jeszcze mówić. Czytanie odbywa się przy
w wieku trzech do sześciu miesięcy, ono
użyciu drogi wzrokowej, a nie ust. Czytanie jest
wyspecjalizuje się w pierwszym etapie Ścieżki
procesem przyjmowania języka w formie pisanej.
Czytania. Ten etap będzie sercem twojego
Mowa jest procesem przekazywania ustnie języka
programu.
na zewnątrz.
Dwie najważniejsze sprawy, o których trzeba
Czytanie jest zdolnością czuciową, jak
pamiętać to:
słyszenie. Mówienie jest zdolnością ruchową, jak
1. Pokazuj słowa bardzo szybko.
pisanie. Mówienie i pisanie wymaga sprawności
2. Często dodawaj nowe słowa.
ruchowych, których niemowlę nie posiada.
Cudowne w malutkim niemowlaku jest to, że
To, że twoje dziecko jest za małe aby mówić
jest on czystym intelektualistą. Uczy się
nie przekreśla faktu, że zwiększasz i wzbogacasz
wszystkiego z całkowitą bezstronnością i bez
jego możliwości językowe ucząc je czytać.
jakichkolwiek uprzedzeń. Uczy się dla nauki bez
Naprawdę, zainwestowanie w uczenie
żadnych dodatkowych warunków. Oczywiście, od
niemowlęcia czytania przyspieszy jego mowę i
tej cechy zależy jego przeżycie, lecz jest to
poszerzy słownictwo. Pamiętaj, język pozostaje
podziwu godna cecha i wcale nie umniejsza tego
językiem bez względu na to, czy jest
fakt, że jest związana z jego przetrwaniem.
przekazywany do mózgu za pośrednictwem oczu
Niemowlę jest takim typem intelektualisty,
czy uszu.
jakim wszyscy chcielibyśmy być, ale tylko
W Instytutach Osiągania Ludzkich Możliwości
niewielu z nas bywa. Kocha wszystko, czego może
używamy czytania jako jednego z ważnych
się nauczyć. To jego chwała; nasza jeśli mamy
środków w uczeniu mowy dzieci z uszkodzeniami
dość szczęścia, by znalez
ć okazję do uczenia go.
mózgu.
Pomiędzy trzecim a szóstym miesiącem życia
Czytanie głośno jest niemożliwością dla
niemowlę może uczyć się języka w
czteromiesięcznego dziecka. To jest dla niego
zdumiewającym tempie. Widzi też dobrze
bardzo korzystne, ponieważ nikogo nie będzie
szczegóły. Krótko mówiąc, może wchłaniać mowę
kusiło, by tego od niego wymagać. Może czytać
bez najmniejszego trudu tak długo, jak mówimy
tak jak czytamy ty i ja  cicho, szybko,
głośno i wyraz
nie. Może wchłaniać język w
efektywnie.
formie pisma, dopóki jest ono duże i wyraz
ne.
W tym wieku małe dziecko jest prawdziwym
Naszym celem jest, aby czytane słowa były duże i
69
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
pożeraczem informacji. Będzie prawdopodobnie cała gama nowych możliwości otwiera się przed
żądało więcej informacji niż możesz mu dać. nim. Ma teraz prawo jazdy i przemożną potrzebę
Kiedy zaczniesz swój program czytania, możesz poznawania. Całkiem nagle ten nieruchawy
spotkać się z tym, że często będzie chciało się maluch, który oglądał z zadowoleniem
uczyć jeszcze po skończeniu sesji czytania. Nie pięćdziesiąt słów przestaje być nieruchawy. Nie
ulegaj pokusie pokazania mu tych słów ponownie ma zupełnie czasu na pytanie. Ogarnia nas
lub zrobienia natychmiast następnej grupy. Ono zniechęcenie. Gdzie popełniliśmy błąd? On chyba
może obejrzeć cztery czy pięć grup słów i nadal już nie lubi czytania. Zbici z tropu rezygnujemy.
chcieć więcej. Dziecko też jest pewnie zbite z tropu. Tak
Właściwie możesz pokazywać trzy lub dobrze się bawiło czytając i nagle słowa zniknęły.
czteromiesięcznemu dziecku kilka zestawów jeden Nie chodziło o to, że ono przestało lubić czytanie,
za drugim i nic się nie stanie przez kilka miesięcy, to jego czas się skurczył. Ma teraz cały dom do
ale bądz
przygotowana aby to wkrótce zmienić, bo poznawania. Wszystkie te kuchenne szafki do
trzeba będzie tak zrobić. otwierania i zamykania, wszystkie wtyczki, każdy
Pamiętaj, ono jest językowym geniuszem, bądz
kłaczek na dywanie, który trzeba podnieść i zjeść
gotowa dostarczać mu dużo nowych pojedynczych zanim zajdzie słońce. Musicie przyznać, że jest
słów. strasznie dużo rzeczy dla siedmiomiesięcznego
dziecka do znalezienia i zniszczenia. Ono nadal
Rozpoczynanie z niemowlęciem (siedem do dwunastu
chce poznawać także czytanie, ale nie stać go na
miesięcy)
pięćdziesiąt słów na raz. Pięć słów na raz to
znacznie, znacznie lepiej.
Jeżeli zaczynam z dzieckiem w wieku siedmiu
Jeśli zapewnimy mu krótkie sesje, będzie nadal
do dwunastu miesięcy, musisz pamiętać o dwu
pożerało nowe słowa z wielką prędkością. Tylko
najważniejszych sprawach:
wtedy, gdy zabierając mu więcej niż kilka sekund
1. Każda sesja powinna być bardzo krótka.
opóz
niamy jego kolejne naglące spotkanie, jest
2. Sesje powinny być częste.
zmuszone ewakuować się i zostawić nas samych
Jak powiedzieliśmy, czteromiesięczne dziecko
na środku podłogi w pokoju.
będzie czasem chciało zobaczyć wszystkie swoje
My dorośli lubimy znajdować miłe, wygodne
zestawy słów jeden po drugim w jednej sesji.
schematy i stale się ich trzymać. Dzieci są
Jednak takie postępowanie byłoby nieszczęściem
dynamiczne, nigdy nie przestają się zmieniać. Gdy
dla dziecka w wieku siedmiu do dwunastu
tylko nabierzemy rutyny, małe dziecko przechodzi
miesięcy.
na nowy poziom i okazuje się, że musimy ruszać
Używaj tylko jednej grupy pięciu słów w jednej
razem z nim lub zostaniemy w tyle.
sesji i następnie je odłóż.
Ponieważ jest właśnie tak, zawsze trzymaj się
Powód jest bardzo prosty. Ruchliwość twojego
krótkich sesji; wtedy, gdy jego ruchliwość się
dziecka będzie się zwiększała. W wieku trzech
zwiększy będziesz przyzwyczajona do krótkich
miesięcy jest ono względnie mało ruchliwe.
sesji, które staną się naturalną częścią jego
Obserwuje. Będzie oglądało swoje słowa przez
napiętego rozkładu dnia i zmieszczą się w
długi czas. Nam dorosłym bardzo się to podoba,
programie.
więc przyzwyczajamy się do pokazywania mu
wszystkich jego słów na raz. A
atwo nam to
Rozpoczynanie z małym dzieckiem (dwanaście miesięcy
przychodzi: przyzwyczajamy się do tego
do osiemnastu miesięcy)
schematu. Lecz z każdym dniem to dziecko się
zmienia. Staje się coraz bardziej ruchliwe. Gdy Jeżeli zaczynasz swój program czytania z
tylko zaczyna raczkować na rękach i kolanach, dzieckiem w tym wieku, musisz pamiętać o dwu
70
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
najważniejszych sprawach:
Żadna z zasad nauczania nie zaprowadzi cię dalej niż ta,
1. Bardzo, bardzo krótkie sesje.
by zawsze przerywać zanim twoje dziecko będzie chciało
2. Przerwij zanim ono będzie chciało przerwać.
przerwać.
Jeśli idzie o Ścieżkę Czytania, to należy
Zawsze przerwij zanim ono będzie chciało
położyć nacisk na pierwszy i drugi etap (Rozdział
przerwać. Zawsze przerwij zanim ono będzie
7). Gdy dopasowujesz Ścieżkę Czytania do
chciało przerwać. Zawsze przerwij zanim ono
dziecka w tym szczególnym wieku,
będzie chciało przerwać.
najważniejszym udoskonaleniem jest dalsze
Ta zasada się sprawdza w każdym nauczaniu
skrócenie każdej sesji.
wszystkich ludzi na wszystkich etapach rozwoju i
Powodem, dla którego jest to takie ważne jest
w każdym wieku.
fakt, że teraz jego rozwój ruchowy staje się
Ale najbardziej sprawdza się w odniesieniu do
wyjątkowo istotny.
dziecka w wieku od dwunastu do osiemnastu
W wieku dwunastu miesięcy małe dziecko
miesięcy.
chodzi lub zaczyna proces poruszania się
Ono potrzebuje harmonogramu o dużej
pomiędzy ludz
mi lub meblami, przytrzymując się
częstotliwości i krótkim czasie trwania. Dużo
rączkami, by stopniowo przejść do swych
krótkich sesji będzie mu odpowiadało. Ono
pierwszych samodzielnych kroków. Do czasu gdy
naprawdę potrzebuje tych krótkich, cennych chwil
to samo dziecko będzie miało osiemnaście
wytchnienia od swojej ciężkiej pracy.
miesięcy, nauczy się nie tylko sprawnie chodzić,
Dziecko będzie bardzo lubiło całą Ścieżkę
ale również zacznie biegać. To jest całkiem duże
Czytania od etapu pierwszego z pojedynczymi
osiągnięcie w ciągu sześciu krótkich miesięcy.
słowami do etapu piątego książek, ale
Aby uzyskać takie wyniki, musi włożyć bardzo
wyspecjalizuje się w pierwszym i drugim etapie,
dużo czasu i energii w dokonywanie fizycznych
ponieważ jest stale w ruchu i nie może usiedzieć
wyczynów.
dłużej w jednym miejscu.
W żadnym okresie jego życia fizyczna
Bardzo krótkie i przyjemne sesje są dla niego
aktywność nie nabierze takiego znaczenia jak w tej
najlepsze.
chwili. Możecie być pewni, że gdyby przyszło
wam spróbować naśladować wasze dziecko i po
Rozpoczynanie z małym dzieckiem (osiemnaście
prostu robić wszystko to, co ono robi w ciągu dnia,
miesięcy do trzydziestu miesięcy)
to bylibyście zupełnie wyczerpani już po pierwszej
godzinie jego codziennych zajęć. Tego już
Rozpoczynanie czegokolwiek nowego lub
próbowano.
odmiennego z dzieckiem w wieku od osiemnastu
Żaden dorosły nic wytrzyma fizycznie wysiłku,
do trzydziestu miesięcy może być niełatwe.
z jakim przeciętne dziecko w wieku dwunastu do
Oczywiście, ono jest bardzo zdolne i przejdzie
osiemnastu miesięcy radzi sobie w danym dniu.
bardzo szybko od pierwszego do piątego etapu,
Te fizyczne ćwiczenia mają wielkie znaczenie
kiedy JUŻ zaczniemy szczęśliwie systematyczny
dla małego dziecka. W tym okresie wzrostu i
program. Są trzy bardzo ważne sprawy, o których
rozwoju musimy być szczególnie rozważni w
trzeba pamiętać ucząc takiego malucha:
adaptowaniu programu czytania do intensywnego
programu fizycznego dziecka. Do tego momentu
1. Wybieraj słowa, które ono najbardziej lubi.
jego życia grupa pięciu słów na jedną sesję mogła
2. Rozpoczynaj program czytania stopniowo.
być wystarczająca. Jednak w tym stadium może
3. Przechodz
jak najszybciej od pojedynczych
być potrzebne zmniejszenie liczby słów do trzech,
słów i wyrażeń dwuwyrazowych do prostych
dwóch a nawet jednego na sesję.
zdań.
71
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
Pokaż mu tę jedną grupę pięciu słów bardzo
Z każdym mijającym dniem dziecko się rozwija szybko i potem je odłóż. Wróć póz
niej w innej
i przyjmuje swój własny punkt widzenia. Zaczyna dogodnej chwili. Po kilku dniach dołącz inną
mieć własne upodobania. Dziecko grupę pięciu słów i tak stopniowo, w miarę jak
osiemnastomiesięczne nie jest już takim czystym wzrasta jego zainteresowanie, wprowadzaj nowe
intelektualistą, jakim było w wieku trzech grupy słów co kilka dni.
miesięcy. Najlepiej trochę je przegłodzić i sprawić, aby
Jeżeli mamy zamiar rozpocząć przedstawianie domagało się więcej. Gdy już wejdziesz w
języka w formie wzrokowej program, zapytaj jakich chciałoby słów i zrób je
osiemnastomiesięcznemu dziecku, musimy dla niego.
pamiętać, że ono już doskonale opanowało język Gdy tylko wycofasz wystarczająco dużo
słuchowo. Chociaż mówiło już od miesięcy, pojedynczych słów i wyrażeń dwuwyrazowych,
dopiero teraz dorośli wokół niego mogą zrozumieć przygotuj kilka śmiesznych zdań. Dziecko będzie
jego dz
więki jako słowa. Nic dziwnego, że kiedy bardzo lubiło proste zdania, więc nie czekaj aż
uświadomi sobie, że wreszcie je rozumieją, ma przerobisz tysiące pojedynczych słów i dojdziesz
dużo do powiedzenia i stawia żądania. do prostych zdań. Ono już nie jest niemowlakiem.
Należy pamiętać, że dziecko akceptuje swoje Będzie bardziej chciało prostych zdań niż
pomysły, a jeśli pochodzą od kogoś innego mogą pojedynczych słów. więc przejdz
do nich tak
nie uzyskać jego aprobaty. szybko jak możesz. Dziecko będzie zachwycone
Nikt nie zajmuje środka sceny tak całkowicie i zdobywając trzeci etap Ścieżki Czytania i dalsze
tak pewnie jak ten gość. Program musi to pod warunkiem, że każde słowo, jakiego użyjemy
uwzględniać. Rozejrzyj się w jego otoczeniu. w pierwszym etapie i każde wyrażenie użyte w
Popatrz, co ono naprawdę lubi. To są te rzeczy, drugim etapie będziemy wybierali zgodnie z jego
które będzie chciało widzieć jako słowa do życzeniem i zaczniemy pierwszy etap stopniowo,
czytania. Ono już dawno nie interesuje się nie gwałtownie.
paluszkami i rączkami. Będzie chciało, aby jego Teraz powiemy o głośnym czytaniu słów.
słownictwo odzwierciedlało szerszy zakres jego Dwuletnie dziecko, jak każdy wie, robi dokładnie
dobytku  potrawy, czynności, nawet emocje. to, co mu się podoba najbardziej. Jeśli zechce
Możesz uczyć tego jegomościa przymiotników i wykrzykiwać swoje czytane słowa, może to robić.
przysłówków. Tak więc, pierwszą rzeczą, o której Jeśli nie zechce ich wymawiać, nie będzie.
należy pamiętać jest staranny dobór słów. Znajdz
Najważniejsze aby uczyć swoje dziecko w
słowa jakich ono chce. Wyrzuć te, których nie jakimkolwiek jest wieku i uznawać jego prawo do
lubi. wykazywania się wiedzą w sposób, jaki samo
Druga sprawa, o której trzeba pamiętać to ta, że wybierze.
nie możesz z tym maluchem przejść od zera do
Rozpoczynanie z małym dzieckiem (trzydzieści miesięcy
pełnego programu czytania w ciągu jednego dnia.
do czterdziestu ośmiu miesięcy)
Zamiast zaczynać pierwszego dnia z trzema
zestawami po pięć słów jak opisano w Rozdziale
Dziecko w tym wieku lub starsze chce przejść
7, zacznij z jedną tylko grupą pięciu słów. To
do ostatniego etapu Ścieżki Czytania (etapu
wzbudzi jego ciekawość bez przeciążania. Trzeba
piątego) natychmiast.
go trochę pokokietować.
Jednak będzie musiało podążać tą ścieżką od
Pokocha swoje słowa odkąd uzna, że to jego
pierwszego etapu, by zdobyć swój ulubiony piąty
pomysł i że to jego słowa, ale najpierw to są twoje
etap. Będzie ono chciało jak najszybciej książek,
słowa, a ono ich nie zna.
ale potrzebne mu będzie trochę więcej czasu niż
72
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
niemowlęciu na nauczenie się pojedynczych słów. Będziesz musiała przejść z nim do wyrażeń
Trzeba pamiętać o trzech najważniejszych dwuwyrazowych, zdań i książek znacznie szybciej
sprawach: niż z młodszym dzieckiem. Młodsze dziecko
1. Będzie potrzebowało wyszukanych słów do przyjmuje suche fakty łatwiej i lepiej zapamiętuje
czytania. informacje po mniejszej liczbie powtórzeń.
2. Nie będzie się uczyło pojedynczych słów tak Wyrażenia dwuwyrazowe, zdania i książki są
szybko jak niemowlę. idealną formą powtarzania starego słownictwa w
3. Będzie chciało książek, książek i jeszcze raz nowy, zabawny i bardzo użyteczny dla trzydziesto
książek. do czterdziestoośmiomiesięcznego dziecka
sposób.
W wieku trzydziestu miesięcy twoje dziecko z Dziecko w tym wieku skłonne jest uważać, że
pewnością nie jest już niemowlęciem. Twoje zna jakieś słowo nawet po jednorazowym
maleństwo jest teraz małym chłopcem lub małą pokazaniu, ponieważ po prostu przypomina sobie,
dziewczynką. że już je widziało. Jednak, zanim naprawdę je
W tym stadium dziecko nie będzie się już opanuje, potrzebuje nieco więcej ekspozycji.
upierało, aby być stale w centrum zainteresowania, Możesz wracać do pokazywania mu słów, które
jak przed rokiem. Jego osobowość jest teraz już widziało tylko pod warunkiem, że
bardziej ukształtowana, jego upodobania również. jednocześnie utrzymasz harmonogram dodawania
Dziecko musi pomóc ci w projektowaniu nowych słów. Jeśli będzie wiedziało, że
swojego programu. Jeżeli to osiągniesz, program codziennie będą nowe słowa, to z radością
czytania pójdzie łatwiej od samego początku. zobaczy wczorajsze i nawet przedwczorajsze.
Zamiast przerabiać części ciała zacznij od zakresu, Znów kluczową sprawą jest szybkie przejście
jaki je najbardziej interesuje. Jeżeli twoje dziecko do dwuwyrazowych wyrażeń, zdań i książek. To
lubi samochody, zacznij uczyć słów związanych z jest dla niego zasadnicza sprawa. Stracisz jego
samochodami. Tobie i mnie może się wydawać, że zainteresowanie, jeżeli zwyczajnie pozostaniesz
to nie jest najbardziej sensowny sposób przy pojedynczych słowach. Ono odczuwa
rozpoczynania lecz to ma sens, ponieważ oznacza, potrzebę używania swoich pojedynczych słów
że zaczynamy od tej części słownictwa twojego najszybciej jak tylko można.
dziecka, która je najbardziej interesuje. Ma ono Dziecko najbardziej lubi etap piąty, ale bardzo
całe życie na nauczenie się tych wszystkich potrzebuje trzeciego i czwartego etapu, aby
światowych słów jak kot i As. Nie nudz
go zapewnić etapom pierwszemu i drugiemu
częściami ciała, chyba że to będzie czaszka, niezbędne wzmocnienie.
obojczyk i kość ramienna. Te słowa zaciekawią
dziecko, ponieważ będą rozszerzały jego
Rozpoczynanie z dzieckiem (czterdzieści osiem do
znajomość języka.
siedemdziesięciu dwóch miesięcy)
Pamiętaj, to nie jest niemowlę. Nie będzie się
uczyło pojedynczych słów tak szybko jak
Wszystko co jest istotne dla dziecka w wieku
niemowlę. Będziesz musiała wracać do
od trzydziestu do czterdziestu ośmiu miesięcy, jest
wycofanych słów i używać ich ponownie w
jeszcze ważniejsze dla dziecka pomiędzy
książkach, by czuło się pewnie czytając je.
czterdziestym ósmym a siedemdziesiątym drugim
To nie znaczy jednak, że możecie się poruszać
miesiącem życia.
jak muchy w smole. Dziecko nadal będzie się
Przypomnijmy te punkty:
uczyło w zadziwiającym tempie. Tylko już nie tak
1. Nie będzie przyjmowało suchych faktów
szybko jak niemowlę.
(pojedynczych słów) tak szybko jak
73
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
niemowlę. wyszukanych słów i tak trzymaj. Gdy już twoje
2. Nie będzie zapamiętywało suchych faktów dziecko wejdzie w program czytania, będzie bez
tak łatwo jak niemowlę. trudu samo wybierało słowa. Kiedy raz wstawisz
3. Będzie miało bardzo silnie rozwinięte własne stopę w uchylone drzwi, bardzo łatwo będzie
upodobania. wrócić do uczenia codziennego słownictwa.
4. Będzie potrzebowało szybkiego Najważniejsze aby zacząć w kręgu jego
wprowadzania dwuwyrazowych wyrażeń, zainteresowań i uzyskać jego zgodę na tę zabawę.
zdań i książek dla przypomnienia Gdy masz już wystarczającą liczbę
pojedynczych słów, które już wycofano. pojedynczych słów aby napisać książkę, zrób to.
5. Powinno być projektantem swojego Nie czekaj aż przerobisz setki pojedynczych słów.
programu przez wybieranie słów, które lubi i Po trzydziestu do czterdziestu słowach zacznij
których chce się uczyć. zaraz przygotowywać książki, używając
W tym miejscu matki, patrząc ze smutkiem na wycofanych słów.
swoje czteroletnie dzieci, skłonne są mówić:  Cóż Twoje dziecko będzie chciało czytać książki,
dziecko  sądzę, że dla ciebie już trochę za więc zrób mu książki w oparciu o wycofane słowa.
póz
no . Być może będziesz potrzebowała wielu tuzinów
Nic podobnego. książek własnej roboty z dużymi literami. To
W porównaniu z dzieckiem będzie niewielki nakład czasu i energii biorąc pod
sześciomiesięcznym dwulatek jest trochę uwagę radość dziecka z pożerania jego pierwszej
spóz
niony, ale co z tego? W porównaniu z książki.
dzieckiem ośmioletnim, a nawet sześcioletnim Znamy wiele cudownych dzieci, które
czteroletnie jest absolutną błyskawicą, więc przeczytały cały dział przeznaczony dla
przestań się martwić i zaczynaj. Tysiące wspaniale czwartoklasistów w lokalnej bibliotece zanim
czytających dzieci zaczynały kiedy miały cztery skończyły sześć lat, a zaczęły uczyć się czytać, gdy
lata. było  już za póz
no tzn. w wieku czterech lat.
Na twoje czteroletnie dziecko czeka wspaniała W tym wieku pojawia się prawie nieodparta
uczta, więc nie trać ani chwili. Znów zacznij od pokusa, aby kazać dziecku czytać głośno.
zainteresowań swojego dziecka. Jeżeli fascynują je Czytanie na głos jest ćwiczeniem, które zadaje
narzędzia, idz
do piwnicy, wynieś wszystkie się dzieciom w szkole podstawowej, żeby
narzędzia i dowiedz się jak się nazywają. Zacznij udowodniły, że umieją czytać.
przygotowywać pojedyncze słowa z nazwami Jednak, czytanie głośne zwalnia tempo nawet
narzędzi, które są w domu. Zdobądz
słownik i osoby czytającej sprawnie. Zawsze gdy zmniejsza
szukaj synonimów. Możesz wtedy wziąć słowo się szybkość czytania, pogarsza się rozumienie
gruby i utworzyć zestaw słów, które znaczą gruby czytanego tekstu. Gdy pogarsza się rozumienie,
słoniowaty, tęgi, otyły, pulchny czy pękaty. To przyjemność też zaczyna być mniejsza. Gdybyśmy
będzie odpowiadało twojemu dziecku. poprosili dorosłego o przeczytanie głośno
Jest ponad pół miliona słów w języku pierwszej strony porannej gazety, to po skończeniu
angielskim5. musiałby czytać od nowa, aby dowiedzieć się o co
Nic będziesz miała trudności ze znalezieniem chodziło w tych artykułach.
kilku setek słów, które twoje dziecko uzna za Czytanie głośno nie jest zbyt zabawne dla
fascynujące. ciebie i dla mnie. To bardzo zły pomysł w
Nie marnuj czasu na kota i Asa. Zacznij od stosunku do dzieci ze szkoły podstawowej, które z
wysiłkiem uczą się czytać w wieku sześciu czy
5
Zasób słów języka polskiego jest tego samego rzędu (Przyp. tłum)
siedmiu lat. Jest im znacznie trudniej zdobyć tę
74
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
umiejętność, niż byłoby wtedy, gdy były małymi
dziećmi. Czym jest sprawdzanie? W istocie jest to próba
Wymaganie głośnego czytania nawet od dowiedzenia się czego dziecko nie wie.
starszego dziecka zwalnia w olbrzymim stopniu Przeprowadzamy sprawdzian podnosząc kartę i
tempo czytania. Pamiętaj, kiedy zmniejsza się mówiąc  Co tu jest napisane? lub  Mógłbyś
szybkość czytania, dramatycznie spada przeczytać ojcu tę stronę głośno? Przede
rozumienie. Wszystko co zagraża szybkości, wszystkim jest to okazywanie braku szacunku dla
naraża również na szwank rozumienie. Dzieci, dziecka, ponieważ ono odgaduje, że nie wierzymy,
które uczą się czytać wcześnie, bardzo często że umie czytać dopóki tego nie udowodni.
Cel sprawdzania jest negatywny  ma wykazać czego
czytają szybko.
dziecko nie wie.
Chodzi tutaj o bardzo prostą rzecz: czytanie
Winston Churchill opisał kiedyś własne szkolne
odbywa się za pośrednictwem oczu i drogi
doświadczenia,  Te egzaminy były dla mnie
wzrokowej, a nie ust i aparatu mowy. Jeżeli twoje
wielką próbą. Przedmioty, które były najdroższe
dziecko chce ci czytać głośno, świetnie. Jeśli nie
dla egzaminatorów prawie zawsze były dla mnie
chce, pozwól mu czytać po cichu; w ten sposób
najmniej sympatyczne. Chciałem, aby mnie pytano
będzie czytało szybciej i lepiej.
o to, co wiedziałem. Oni zawsze próbowali pytać o
Omówiliśmy już podstawowe elementy
to, czego nie wiedziałem. Kiedy chętnie
dobrego uczenia, ścieżkę, której należy się
zademonstrowałbym swoją wiedzę, oni starali się
trzymać, aby nauczyć dziecko czytać oraz jak
wykazać moją ignorancję. Ten sposób traktowania
zaczynać z każdym dzieckiem.
miał tylko jeden skutek: nie szło mi na
egzaminach...
Sprawdzanie
Jak już powiedzieliśmy i nieustannie
powtarzamy, wynikiem sprawdzania jest
Mówiliśmy bardzo dużo o uczeniu, ale zupełnie
pogorszenie uczenia się i zmniejszenie ochoty do
nic o sprawdzaniu.
nauki.
Stanowczo radzimy nie sprawdzać swojego
Nie sprawdzaj swojego dziecka i nie pozwól
dziecka. Dzieci kochają się uczyć, ale nie cierpią
nikomu innemu na sprawdzanie go.
sprawdzania. Pod tym względem są bardzo
podobne do dorosłych. Sprawdzanie jest
Okazje do rozwiązywania problemów
przeciwieństwem uczenia. Jest pełne stresu.
Uczyć dziecko, to dawać mu olśniewający
Cóż więc powinna robić matka? Nie chce
prezent.
sprawdzać swojego dziecka, chce je uczyć i dać
Sprawdzanie jest żądaniem zapłaty z góry.
mu szansę przeżywania radości z uczenia się i
Im częściej będziesz je sprawdzać, tym wolniej
osiągania sukcesów.
będzie się uczyć i tym mniej będzie chciało się
Dlatego zamiast sprawdzać dziecko, zapewnia
uczyć.
mu okazje do rozwiązywania problemów.
Im rzadziej będziesz je sprawdzać, tym szybciej
będzie się uczyć i tym bardziej będzie tego
Celem rozwiązywania problemów jest pozwolenie
chciało.
dziecku wykazania się swoją wiedzą, jeśli ma na to ochotę.
Wiedza jest najcenniejszym darem, jaki możesz
dać swojemu dziecku. Dawaj mu ją tak To jest dokładne przeciwieństwo sprawdzania.
wspaniałomyślnie jak dajesz mu pokarm. Bardzo prostą okazją do rozwiązywania problemu
może być pokazanie dziecku dwóch spośród jego
Czym jest sprawdzanie?
ulubionych kart. Powiedzmy, że wybierzesz
75
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
 jabłko i  banan i trzymając je w górze zapytasz zostanie wywołane.
 Gdzie jest banan?" To daje niemowlęciu szansę Matka wywołując po kolei słowa pilnuje, aby
spojrzenia na kartę lub dotknięcia jej, jeśli ma na sprawiedliwie je rozdzielać między dziećmi i
to ochotę. Jeżeli twoje dziecko popatrzy na kartę pomaga każdemu, kto przeoczy jakieś słowo. Kto
banan lub ją dotknie, jesteś naturalnie zachwycona pierwszy ułoży wszystkie chrupki na planszy, woła
i okazujesz to dziecku. Jeżeli spojrzy na drugie  Bingo . Można tę grę odwrócić i na przykład
słowo po prostu powiedz  To jest jabłko i  To umieścić obrazki zwierząt na planszach; wtedy
jest banan. Jesteś zadowolona, entuzjastyczna i matka pokazuje pojedyncze słowa z nazwami
rozluz
niona. Jeśli wcale nie odpowie na twoje zwierząt. W miarę jak dziecko posuwa się na
pytanie przysuń słowo banan nieco bliżej niego i ścieżce czytania, w to samo bingo ze zwierzętami
powiedz  To jest banan, prawda? ciągle w taki można grać używając dwuwyrazowych wyrażeń
sam zadowolony, entuzjastyczny i swobodny zamiast pojedynczych słów, a póz
niej prostych i
sposób. Bez względu na to jak odpowie, wygrywa i rozbudowanych zdań.
ty też, ponieważ jeśli będziesz zadowolona i Jest tyle cudownych gier wymyślonych przez
swobodna jest duża szansa, że ono to polubi. nasze matki, aby dostarczyć dzieciom wspaniałych
Gdy twoje dziecko ma dwa lata, możesz okazji do posługiwania się swoją wiedzą w
podnieść te same karty, ale pytanie będzie inne: radosny sposób. Którąkolwiek z nich wymienisz,
 Co jadłeś dzisiaj na drugie śniadanie? okaże się, że jakaś bystra matka i jej dziecko
Taką samą okazją do rozwiązywania również się w to bawili i podobnie jak ty cieszyli
problemów dla trzyletniego dziecka będzie się każdą chwilą tej zabawy.
pytanie:  Co jest długie, żółte i słodkie? Te sesje są pierwszorzędnym sposobem
Czteroletnie dziecko można zapytać  Który z umożliwienia twojemu dziecku wykazania się
tych owoców rośnie w Brazylii?, a pięcioletnie, postępami w czytaniu, a tobie pozwalają cieszyć
 Który z tych owoców zawiera więcej potasu? się z jego wielkich osiągnięć. Jeśli i tobie i
Te same dwa proste słowa, ale pięć bardzo dziecku okazje te naprawdę się podobają, możecie
różnych pytań dostosowanych do wiedzy i je stosować, ale nigdy ich nie nadużywajcie. Nie
zainteresowań dziecka. przesadzaj, bez względu na to, jak bardzo was to
Właściwie zadane pytanie stwarza okazję do rozwiązania
bawi.
problemu, której nie można się oprzeć.
Jeżeli masz ochotę podnieść dwie karty i
To zasadniczo się różni od nudnego  Co tu jest
pozwolić twojemu dziecku wybrać jedną z nich,
napisane?
nie rób tego częściej niż raz w tygodniu. Te sesje
Przykładem może być gra w bingo kartami ze
mają być bardzo krótkie. Dawaj mu okazję do
słowami. Matka wybiera grupę 15 30
rozwiązania nie więcej niż jednego problemu na
wycofanych pojedynczych słów, na przykład
raz.
nazwy pokarmów, zwierząt lub przeciwieństwa.
Niektóre dzieci kochają wybieranie słów i robią
Potem układa plansze do gry w bingo dla każdego
to zachwycająco pod warunkiem, że się tego nie
członka rodziny, lecz zamiast kratek z numerami,
nadużywa. Inne nie wykazują zainteresowania
na tych planszach są bardzo duże kratki ze
wybieraniem słów. Będą robiły wszystko, aby
słowami napisanymi dużymi, czerwonymi
matkę zniechęcić nie odpowiadając wcale lub
literami. Takie bingo dla początkujących powinno
konsekwentnie wskazując niewłaściwe słowo. W
zawierać około dziewięciu słów na jednej planszy.
każdym wypadku przesłanie jest jasne  skończ z
Na każdej planszy słowa są nieco inne i nie
tym.
powtarzają się na żadnej z nich. Następnie matka
Jeśli z jakiegoś powodu twoje dziecko nie lubi
daje każdemu z graczy po dziewięć chrupków i
rozwiązywania problemów, nie rób tego.
poleca układać je na planszy na tym słowie, które
76
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
Te okazje do wykazywania się są właściwie TEACH YOUR BABY TO READ6, którą
bardziej dla ciebie niż dla twojego dziecka. Twoje można nabyć w: The Better Baby Press 8801
dziecko będzie najbardziej zainteresowane Stenton Ave. Philadelphia, PA 19118 U.S.A.
uczeniem się nowych słów, a nie powracaniem do Tel: [phone]. To pozwoli ci naprawdę
starych, które już zna. zobaczyć przykłady matek, które demonstrują
jak uczą swoje małe dzieci czytać. Wiele
P O D S U M O W A N I E matek uważa, ze to jest pomocne. To da ci
potrzebną pewność, a jeśli nie, przejdz
do
Kiedy już zaczniesz uczyć swoje dziecko punktu 5.
czytać, bez wątpienia dojdzie do jednej z 5. Napisz do nas, opowiedz co robisz i jakie
następujących sytuacji: masz pytania. Osobiście odpowiemy na
1. Przekonasz się, że wszystko idzie wspaniale i każdy list i robimy tak już przez ponad
twój entuzjazm do dalszej nauki wzrośnie. ćwierć wieku. Odpisanie ci może zabrać
2. Możesz mieć pytania lub problemy. trochę czasu, ponieważ piszą do nas matki z
całego świata, dlatego upewnij się, czy
Najczęstsze kłopoty
naprawdę wykorzystałaś przedtem punkty od
jeden do cztery. Jeśli to wszystko zawiodło,
Jeżeli masz pytania lub zabrnęłaś w problemy,
prosimy napisz.
których nie umiesz rozwiązać, zrób rzecz
następującą:
Dodatkowe informacje
1. l. Przeczytaj jeszcze raz bardzo dokładnie
rozdziały 7 i 8. Ogromna większość
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o tym jak
wszystkich technicznych pytań dotyczących
uczyć swoje dziecko, zrób rzecz następującą:
czytania została omówiona w tych dwóch
1. Wez
udział w kursie  How tu Multiply Your
rozdziałach, Zauważysz, co przeoczyłaś za
Baby's Intelligence Course.7 Jest to
pierwszym razem i łatwo będziesz mogła to
siedmiodniowy kurs dla matek i ojców.
poprawić. Jeśli nie, przejdz
do punktu 2.
Czytanie jest tylko jednym z wielu tematów
2. Przeczytaj jeszcze raz dokładnie całą książkę.
omawianych podczas tego kursu. Ten
Ogromna większość wszystkich
wspaniały kurs powinna przejść każda matka
filozoficznych problemów dotyczących
lub ojciec, kiedy ich dzieci są jeszcze małe
czytania została w niej omówiona. Po
lub kiedy rodzice spodziewają się dziecka.
każdym kolejnym przeczytaniu tej książki
Więcej informacji można uzyskać pisząc lub
będziesz ją rozumiała lepiej, ponieważ
dzwoniąc do:
wzrośnie twoje doświadczenie w uczeniu
The Registration
swojego dziecka. Znajdziesz odpowiedz
,
The Institutes for the Achievement of Human
której szukasz; jeśli nie, przejdz
do punktu 3.
Potential 8801 Stenton Avenue Philadelphia,
3. Dobrzy nauczyciele potrzebują odpowiedniej
PA 19118 U.S.A. Tel: [phone]
ilości snu. Spij więcej. Matki, szczególnie
2. Przeczytaj inne książki z serii Cicha
matki bardzo małych dzieci, prawie nigdy nie
rewolucja wymienione na początku tej
śpią tyle ile powinny. Przeanalizuj uczciwie
6
Jak dotąd ta kaseta dostępna jest tylko w wersji angielskojęzycznej
ile godzin regularnie sypiasz. Dodaj sobie
(Przyp. tłum.)
przynajmniej jedną godzinę. Jeżeli to nie
7
rozwiąże problemu, przejdz
do punktu 4. Ten kurs jest prezentowany w języku angielskim. Przy większej
liczbie zgłoszeń słuchaczy innej narodowości autorzy zapewniają kabinowe
4. Postaraj się o kasetę video HOW TO
tłumaczenie. (Przyp. tłum.)
77
Jak nauczyć małe dziecko czytać Najlepszy wiek aby zacząć
książki.
3. Zdobądz
materiały z serii Cicha Rewolucja
wymienione na końcu tej książki.
4. Napisz do nas i opowiedz nam co robisz i
jakie postępy czyni twoje dziecko. Twoje
informacje mają dla nas wielką wartość i są
bezcenne dla przyszłych pokoleń matek.
78
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
my zdobędziemy te pieniądze? Instytuty były i są
niedochodową organizacją nie tylko w rozumieniu
9 co
prawa federalnego i stanowego jako zwolnione z
podatku, ale także w sensie ekonomicznym.
mówią matki
Wspaniały profesjonalny zespół otrzymuje płace,
które są tak niskie, że aż żenujące. Czy Rada
Dyrektorów zaakceptuje taki wydatek nawet,
Jakąż potęgą jest macierzyństwo!
gdybyśmy mogli znalez
ć pieniądze?
Jednak podniecenie graniczyło ze
 EURYPIDES
zmartwieniem o fundusze (nadzieja wiecznie
kwitnie w ludzkiej piersi) i artykuł pisał się sam
bardzo szybko.
Było już dawno po północy, kiedy stało się
jasne, że było to zbyt długie jak na wykład czy
[Marzec 1990]
nawet artykuł, a jeszcze wiele zostało do
Książka JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ
powiedzenia, Oczywiście to musi być broszura
została napisana w 1963 roku i wydana w 1964.
a i to raczej gruba. Dobry Boże, wydrukowanie
Minęło ponad ćwierć wieku odkąd ta książka
takiej broszury może kosztować tysiąc dolarów.
ujrzała po raz pierwszy światło dzienne. Zaczęło
Żadnych szans, że Rada Dyrektorów to
się od zestawu instrukcji dla matek, które moja
zaakceptuje. Nawet ja musiałbym głosować
żona Kalie zgodziła się uczyć pod warunkiem, że
przeciw wydaniu takiej broszury.
napiszę dla niej zestaw instrukcji, którymi
Broszura. Czy znamy kogoś w jakiejś firmie
mogłaby się posługiwać jako przewodnikiem.
produkującej odżywki dla niemowląt lub coś
Noc, w czasie której zacząłem pisać, jest na
innego dla dzieci, która mogłaby sponsorować
zawsze utrwalona w mojej pamięci. Początkowym
taką broszurę? Mogłaby faktycznie zapłacić za
założeniem było cztery czy pięć stron spójnych
całą tę sprawę? Co za wspaniały pomysł.
notatek.
Nadzieja, że moglibyśmy znalez
ć fundusze na
W krótkim czasie było tego już dziesięć stron i
wydanie tej broszury połączona ze stale
zaczynał kiełkować pomysł. Dlaczego właściwie
wzrastającym podnieceniem samym pisaniem i
nie powielić tych notatek i nie dać każdej matce po
tym jak bardzo uprościłoby to zadanie matkom
kopii na zakończenie nauki z Katie? Wspaniała
uczącym czytać swoje dzieci, wystarczyła do
myśl.
przetrwania aż do wczesnego ranka. W miarę, jak
Minuty przeciągały się w godziny, a instrukcje
mijały godziny i nadal przybywało stron,
rozrosły się do dwudziestu pięciu stron. Poza tym
rzeczywistość zaczęła niweczyć radość. To było
wydawały się dość jasne i czytelne. Faktycznie
już za długie na broszurę, było tego już co
wydawały się wystarczająco dobre, aby warto było
najmniej pięćdziesiąt stron, może sto  może
z nich uczynić coś trwałego. Może je raczej
jeszcze więcej. Nadzieje na znalezienie funduszy,
wydrukować, a nie powielać i wydrukować jako
aby to wydrukować, rozwiały się. Szkoda, bo było
porządny wykład.
to ważne i warte przeczytania.
Podczas gdy podniecenie narastało w miarę jak
Kłopot polegał na tym, że to okazało się już nie
zdania i akapity trafiały na swoje miejsce, a liczba
zestawem instrukcji, nie wykładem czy artykułem
stron zwiększała się, zaczęła mnie niepokoić
ani broszurą jak planowałem, ale właściwie
bardzo realna troska. Odpowiednio wydrukowany
książką. Książką. Książką? Do diaska, to będzie
artykuł tych rozmiarów będzie bardzo kosztowny.
książka, książka, książka! Nie płacisz za
To może kosztować nawet setki dolarów. Gdzie
79
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
wydrukowanie książki, wydawca tobie płaci. nauczyć się czytać, uczą się czytać i powinny
Było wcześnie rano. ale Katie już czekała. uczyć się czytać.
 HAZEL KATIE POCZEKAJ COŚ CI Te listy, które nadal codziennie napływają są
POWIEM. PISZ
KSI
ŻK
, KSI
ŻK
takie rozsądne, takie ujmujące, takie urocze i tak
WYOBRAŻASZ SOBIE, NIE KOLEJNY przekonujące, że stały mi się bardzo drogie.
ARTYKUA
DLA ZAWODOWCÓW ALE Kiedy czasami nieludzkie obchodzenie się
PRAWDZIW
KSI
ŻK
DLA Człowieka z Człowiekiem wydaje się osiągać
PRAWDZIWYCH LUDZI, DLA MATEK I nowy szczyt obłędu i zaczynam się zastanawiać
OJCÓW. CO O TYM MYŚLISZ? ZAA
OŻ
SI
, czy my w ogóle przetrwamy, idę do mojego biura,
ŻE SPRZEDADZ
ICH PI
Ć TYSI
CY! zamykam drzwi na klucz i wyjmuję moje listy od
 Czy to będzie książka ucząca matki jak matek i czytam je. Bardzo szybko uśmiecham się,
nauczyć swoje małe dzieci czytać?" - zapytała moje nadzieje dotyczące Ludzkości i jutra stają się
Katie. pewnością i znów wstaje wspaniały dzień.
Tak było. Wydawało mi się, że matkom (i ojcom)
Od tego wczesnego ranka ponad ćwierć wieku czytającym tę książkę spodoba się to, co
temu JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ została przydarzyło się innym matkom (i ojcom), którzy
wydana w ponad dwudziestu językach i nadal jest czytali książkę wcześniej.
tłumaczona na kolejne języki. Cytaty są przypadkowe w tym sensie, że każdy
Od tego czasu były już setki wydań i z nich reprezentuje tysiące innych listów
wznowień. zadziwiająco podobnych do cytowanego.
Od tego czasu więcej niż dwa miliony rodziców Te cytaty pochodzą z setki tysięcy listów. Nie
kupiło książkę  o czytaniu . są wybrane jako najlepiej napisane czy najgorzej
Kiedy ukazało się pierwsze wydanie tej książki, napisane, najbardziej czarujące czy najmniej
było kilkuset rodziców, którzy nauczyli czytać czarujące, najbardziej entuzjastyczne czy najmniej
swoje małe dzieci, przeważnie były to dzieci z entuzjastyczne, najbardziej naukowe czy najmniej
uszkodzeniami mózgu. Dzisiaj są setki tysięcy naukowe, najbardziej przekonujące czy najmniej
zdrowych dzieci, jak również wiele tysięcy dzieci przekonujące, najbardziej wzruszające czy
z uszkodzeniami mózgu lub takich, które kiedyś najmniej wzruszające. Reprezentują one rodziców,
były dziećmi z uszkodzeniami mózgu, które dzięki którzy wywodzą się w większości z klasy średniej
niej umieją czytać. pod względem intelektualnym i ekonomicznym.
Skąd o tym wiemy? Ci ludzie reprezentują środek Ameryki od
Najcenniejszym dobrem materialnym na wykwalifikowanych robotników na jednym końcu
świecie, jakie posiadam, jest kolekcja ponad stu klasy średniej, do ludzi wolnych zawodów takich
tysięcy listów od matek (i ojców), którzy napisali, jak prawnicy, inżynierowie, lekarze, nauczyciele i
aby nam opowiedzieć, ile radości sprawiło im naukowcy na drugim.
uczenie ich małych dzieci czytania; jak bardzo ich Wspólną cechą ich wszystkich jest to, że
małe dzieci lubiły uczyć się czytać. Listy zawierają kochają bardzo swoje dzieci i stawiają je na
pytania o to, jak zdobyć dodatkowe książki i pierwszym miejscu w swoim życiu.
materiały do uczenia małych dzieci: pytania na Te dzieci są naprawdę obdarowane. Są
temat małych dzieci i relacje z tego co się obdarowane przez los rodzicami, którzy mają i
wydarzyło, gdy ich dzieci poszły do szkoły i gdy głowy i serca na właściwym miejscu. Być może
dorosły. jest to jedyny prawdziwy dar.
Te listy stanowią największy istniejący zbiór Te listy są moja największą nadzieją.
dowodów, że małe dzieci chcą czytać, mogą Oto zatem mała próbka z ponad stu tysięcy
80
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
Jesteśmy rodzicami dwójki dzieci w wieku sześciu lat i
listów:
dziewiętnastu miesięcy. Uczymy młodsze dziecko pańskim
systemem. To działa (i to dobrze) i niech Bóg panu za to
RODZICE O WYNIKACH
błogosławi...
Przypuszczam, że często panu to mówiono, ale każdy kto
...do dzisiaj bardzo lubi czytać w każdej wolnej chwili.
wypróbuje pański system nie może dośćpana nachwalić. Jest
Naprawdę czytanie to jego namiętność. W szkole idzie mu
pan bardzo kochany w kręgu moich przyjaciół...
łatwo. Jest zadowolony!
Maharashtra, India
Baton Rouge, Louisiana
Mam czteroletniego chłopca, który był tak spragniony po
Dziękuję bardzo za pańską książkę JAK NAUCZYĆ MAA
E
nauczeniu się dziesięciu słów pierwszego dnia, że nie chciał
DZIECKO CZYTAĆ. Moja dwudziestopięciomiesięczna córka
iść spać  a następnego ranka był już na nogach o 6��
szczęśliwie i bardzo chętnie uczy się czytać...
gotowy do dalszej nauki...
Nie chcę także poprzestawać na czytaniu, skoro już wiem
To najszczęśliwsze odkrycie w całej mojej karierze
jaką cudowną ludzką istotkę mam pod opieką...
matki. Żałuję tylko, że nie robiłam tego z trójką moich
Niech Bóg błogosławi ludziom takim jak pan, którzy
starszych dzieci (4, 3 i l klasa).
pomagają ludziom takim Jak ja być lepszą matką,
St. Johna, Arizona
nauczycielką, towarzyszką i przyjaciółką mojej małej...
P.S. Przekonałam się, że prawidłowo prowadziłam
Kupiliśmy kilka pańskich książek, pańskie zestawy do
zabawę ze słowami, gdy mój mąż przyszedł z innej części
matematyki i czytania i stosowaliśmy pański program od
mieszkania zobaczyć co znaczą te śmiechy i klaskanie i
czasu do czasu z naszą pierworodną (Emily), obecnie
kiedy moja mała zakrzyknęła  Jeszcze słowa! kiedy
czteroletnią.
odłożyliśmy zabawę. To jest nauka z prawdziwą radością i
Ona nadal nas zachwyca swoimi zdolnościami i radością
szczęściem!
uczenia się...
Abilene, Texas
Sądzimy, że nawet jeśli nie stosuje się ich przez długi
czas, pozwalają maluchom cudownie wystartować, a my
Mój syn umie czytać! Brak mi słów, aby powiedzieć jaki
zdobywamy serdeczną, pełną szacunku więz
...
jestem poruszony i zdumiony.
Greene, New York
Pamięta pierwszy zestaw kart, którego nie widział od
przynajmniej dwóch miesięcy...
Dziękujemy bardzo za pańską nowatorską książkę  JAK
Nie wiem jak panu dziękować za ten dar uczenia i będę
NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ -zainspirowała nas do
to robił dalej.
spróbowania z moim bratankiem. On ma dwa lata i trzy
P.S. Zachary ma 13 miesięcy, New Ringgold, miesiące i umie teraz przeczytać ponad 50 angielskich słów,
Pennsylvania niektóre nawet całkiem trudne. Wszystko to już po kilku
miesiącach, odkąd jego rodzice spróbowali z nim tej metody.
Moja dziewczynka (dwa i pół roku) uczy się czytać To ma naszym zdaniem wielkie znaczenie biorąc pod
(mogłabym dodać zachwycająco) metodą opisaną w pańskiej uwagę fakt, że ten mały chłopczyk urodził się i mieszka na
książce. Nie muszę mówić, że mój mąż i ja jesteśmy Filipinach, gdzie angielski nie jest macierzystym językiem...
podnieceni i szczęśliwi dzięki pana dziełu. Uważam, że to West Covina, California
najważniejszy obecnie postęp w dziecięcej  edukacji o
jakim wiem, i jako matka bardzo pana za to szanuję. ...Nasza Elizabeth ma 21 miesięcy i jej głód wiedzy
Mogłabym tak pisać i pisać, ale jestem pewna, że pan już to zdumiewa nas coraz bardziej z każdym dniem. Moja matka
wszystko słyszał... widziała pana niedawno w telewizji. Mamy obie pańskie
Mesa, Arizona książki i zaczęłyśmy właśnie od książki o czytaniu. Elizabeth
umie teraz czytać  Mama i  Tata . Dziękujemy!
Właśnie skończyłam pańską książkę JAK NAUCZYĆ MAA
E Urodziła się z wadą serca i przeżyła operację na
DZIECKO CZYTAĆ i zaczęłam uczyć moją otwartym sercu. Nie jest tak aktywna jak inne dzieci i ma
siedemnastomiesięczną córkę czytania. Jestem taka dużo radości z tej nowej zabawy w czytanie, podobnie jak ja.
podniecona i rozentuzjazmowana z powodu tego projektu. Nie ma zbyt wielu zabaw, które długo interesują dziecko...
Dla mnie to najlepszy prezent urodzinowy, jaki mogę jej Santa Maria, California
ofiarować...
Lowell, Massachusetts Pisałam do pana przed rokiem informując, że moja córka,
wtedy dwuletnia, umiała czytać około 60 słów. Minął rok i
81
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
mam przyjemność powiedzieć panu, że teraz ona czyta Przeczytałam pańską książkę pod tytułem JAK
książki jak zawodowiec. Może teraz czytać prawie każdą NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i jestem całkiem
książkę i rozumie co czyta! Dziękuję za pańską książkę JAK oczarowana wynikami, jakie uzyskałam z moją 35-
NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ. Szkoda, że więcej matek miesięczną córką. Zaczęłam ją uczyć zaledwie 4 dni temu, a
nie uświadamia sobie jakim radosnym przeżyciem jest ona chwyta słowa w fenomenalnym tempie! Oczywiście,
uczenie się dla małych dzieci. Uważam, że moja córka Josie mogę być nieobiektywna, bo to moja córka, ale ten program
czyta znacznie lepiej niż dzieci cztery lata starsze (lub nawet jest naprawdę podniecający!
jeszcze starsze!) Orem, Utah
...Jestem bardzo wdzięczna, że mogę pomóc mojej córce
się uczyć. Ona to ogromnie lubi i prosi mnie żeby się z nią Używałam tej metody ucząc czytać moją córkę. Przez
 bawić w szkołę . Naprawdę dzieci kochają się uczyć! wszystkie lata w szkole doskonale czytała i nadal tak jest.
Covington, Louisiana Ona ma teraz własne dziecko...
Bishop, California
Dokonał pan  niemożliwego . Gdyby sześć miesięcy
Kiedy moja córka miała mniej więcej rok, widziałam
temu ktoś powiedział mi, że mój dwuletni syn będzie umiał
program z Instytutów pokazujący  upośledzone dzieci
czytać w wieku trzech lat, powiedziałbym  niemożliwe .
umiejące czytać i niemowlęta, które umiały rozpoznawać
New Orleans, Louisiana
konkretne liczby kropek. Spróbowałam stosować pokazane
techniki z moim dzieckiem. Ona nauczyła się czytać słowa w
Pierwszy raz przeczytałam JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO
wieku 2 lat, zdania w wieku 3 lat i cale książki gdy miała 4
CZYTAĆ kiedy nasz syn miał 14 miesięcy. Rozpoczęliśmy
lata.
powoli, zbierając wszystkie materiały itd. Ale w wieku 18
East Stroudsbourg, Pennsylvania
miesięcy mój syn zaczął wyraz
nie mówić i w końcu zaczęłam
zdawać sobie sprawę, że on to wszystko zapamiętywał!
...To czego się dowiedziałam było bardzo sensowne i
Nigdy nie lubił sprawdzania go. I kiedy jeszcze nie mówił
rozpoczęłam ten program z moimi bliz
niakami, gdy mieli
nie zawsze było łatwo zgadnąć, ale teraz... WSPANIALE!
dwa lata. Teraz mają trzynaście i zawsze byli w czołówce
Jesteśmy tym WSZYSTKIM rzeczywiście podnieceni!
swojej klasy. Zostali umieszczeni przez szkołę w klasie dla
Dziękujemy za rozszerzenie naszych horyzontów.
 szczególnie uzdolnionych dzieci. Czytali płynnie i ze
Falls Church, Virginia
zrozumieniem w wieku trzech lat a pisali mając cztery lata.
To doświadczenie było jednym z najwdzięczniejszych jakie
Piszę, żeby panu donieść, że moje osobiste
miałam wychowując naszych synów.
doświadczenia były cudowne. Rozpoczęłam program z moją
Mapie Ridge, British Columbia
dwudziestoszesciomiesięczną córką w lutym. Pod koniec
marca czytała już  Do widzenia Mamo . Teraz w wieku
Nauczyliśmy z powodzeniem wcześnie czytać naszego
341/3 miesięcy ona czyta wszystko, cokolwiek znajdzie się w
pierwszego syna używając pańskiej książki JAK NAUCZYĆ
zasięgu jej wzroku. Wymawia słowa tak dobrze jak
MAA
E DZIECKO CZYTAĆ. W maju, będąc w pierwszej
większość uczniów piątej klasy, jakich miałam w ciągu
klasie został oceniony najlepiej z całej klasy z czytaniem i
dziesięciu lat nauczania.
rozumieniem na poziomie czwartej klasy.
Omaha, Nebraska
Muszę powiedzieć, że otrzymałem pańską książkę jako
żart, ponieważ dość dużo czytam.
Kupiłem pańską książkę JAK UCZYĆ MAA
E DZIECKO
Moja rodzina naśmiewała się kiedy zastosowałem te
CZYTAĆ gdy moja najstarsza dziewczynka Lara miała 7
metody z moim 19 miesięcznym synem. Ale śmiechy się
miesięcy i mieszkaliśmy w Vancouver, B.C., w Kanadzie.
skończyły gdy on czytał książki mając 2,5 roku.
Ona pełzała do kart ze słowami zanim umiała mówić, a teraz
Jedyny problem jaki z tego wyniknął kiedy
w wieku 4 lat ładnie czyta.
podróżowaliśmy to, że nasz syn mógł czytać szyldy barów
British Columbia
szybkiej obsługi i przy każdym chciał się zatrzymywać.
Piketon, Ontario
Zastosowałam pańską metodę z moją wnuczką w wieku
dwóch lat i ona mogła już czytać READER'S DIGEST gdy
Około dwudziestu lat temu zamówiłam pańską książkę w
miała trzy lata. Obecnie, w wieku 16 lat jest wzorową
LADIES HOME JOURNAL i zaczęłam uczyć według niej
uczennicą w szkole w Los Angeles. Polecam pańską książkę
moją osiemnastomiesięczną córkę. Ona teraz ma 22 lata i
wszystkim młodym matkom. Dzięki...
jest dyplomowaną stenotypistką, ma bardzo dużo do
Eacondido, California
czynienia ze słowami w swojej
82
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
pracy... Escondido, Cahfornia powinno spędzić najbliższe sześć miesięcy  ucząc się litery
C. Każdy może dostrzec błyski inteligencji w niebieskich
Osiem lat temu trafiłem przypadkiem na pańską książkę oczach malej Anny Ross. Ona ma pięć lat.
JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i postanowiłem Sekretarka w biurze, w którym pracuję ma
wypróbować pańską metodę z moją, wtedy trzyletnią córką. 15-miesięcznego syna i bawi się teraz cudownie ucząc go
Mimo, że robiłem to na chybił trafił odnieśliśmy pełny czytać.
sukces i ona czytała jak burza od tego czasu. Jennifer i ja wierzymy, że pańska metoda mogłaby
ogromnie pomóc Annie Ross w uzyskaniu poprawy w
Kiedy urodziła się moja druga córka, byłem
zakresie neurologicznej organizacji i pozwolić temu małemu
zdecydowany zrobić to od początku do końca, ale o ile
dziecku dorównać jej starszemu bratu i młodszej siostrze lub
intencje miałem dobre, brakowało mi czasu i ona otrzymała
może nawet, ośmielam się mieć nadzieję, prześcignąć ich.
nawet krótszą wersję niż pierwsza. Jeszcze raz się udało i
Dziękujemy panu ogromnie za wielką pracę i wielkie
podobnie jak siostra czytała wcześniej i sprawniej niż
osiągnięcia oraz korzyści jakie one przyniosły naszej
ktokolwiek w okolicy.
rodzinie.
Kiedy przyszedł na świat mój syn, byłem już całkiem
Jeżeli pański instytut zbiera dane do statystycznych
przekonany i w wieku czterech lat on zadziwia wszystkich
opracowań i potrzebuje od nas jakichś informacji, proszę dać
swoimi umiejętnościami. Za każdym razem było to dla mnie
mi znać.
wyjątkowo satysfakcjonujące przeżycie i nie przepuściłbym
Taunton, England
chwili kiedy to się zdarzyło z każdym z moich dzieci za
żadne skarby świata. Dziękuję.
Chciałabym panu bardzo podziękować za otwarcie
Petaluma, California
ekscytującego świata przed moimi dziećmi.
Kiedy mój syn Aaron miał trzy lata przeczytałam pańską
LISTY RODZICÓW W CAA
OŚCI
książkę JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ. Z wieloma
wątpliwościami zaczęłam program, który pan opisał. Sześć
Proszę mi wybaczyć jeśli w pewien sposób zwracam się
miesięcy póz
niej Aaron czytał ogromną liczbę słów. Ale
do pana jakbym znał pana osobiście. Proszę pozwolić mi
jeszcze bardziej mnie zaskoczyło, że jego siostra (półtora
pozdrowić pana po wielu latach myślenia o panu i pańskiej
roku) uczyła się razem z nim. Któregoś dnia podniosła słowa
pracy w Institutes for the Achievement of Human Potential.
i jedno po drugim przeczytała je wszystkie. Dzisiaj (pięć lat
Faktycznie mam uczucie, że cokolwiek napiszę nie będzie w
póz
niej) moje dzieci mają się wspaniale! Kochają szkołę i
stanie wyrazić mojej wdzięczności za to co pan napisał w tej
bardzo lubią się uczyć. Trisha (prawie siedmioletnia)
książce JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i
napisała dwie własne książki jak również wiele
odkrycia, których pan i pański zespół dokonaliście i
pojedynczych opowiadań. Dziękuję bardzo za pańskie
opisaliście tak dobrze.
badania i pańską książkę.
Pierwszy raz natknąłem się na pańską książkę w 1972
Teraz spodziewam się trzeciego dziecka. Chciałabym
roku, krótko po narodzinach mojego syna. Było to w
bardzo rozszerzyć uczenie tego dziecka. Szkoda, że nie
księgarni W. H. Smitha w Southhampton na południowym
mogę odwiedzić pańskiego Instytutu, ale to nie jest dla nas
wybrzeżu Anglii. W 1973 roku przeprowadziliśmy się na
możliwe ze względów finansowych. Chciałabym trochę
wyspę Mauritius na Oceanie Indyjskim. Tam na czystej
informacji na temat waszych kursów korespondencyjnych i
słonecznej plaży, w cieniu buganwilii uczyliśmy go czytać
listę książek i innych materiałów jakie oferujecie. Także
według pańskiej metody. W wieku trzech łat mógł całkiem
wszelkich informacji jakich moglibyście udzielić na temat
swobodnie czytać P. U. Eastmana  Wyprawę na Księżyc .
uczenia dzieci języków obcych i muzyki.
Moi teściowie bardzo się skarżyli gdy wróciliśmy do Anglii
Przekazałam dalej wszystko co wiedziałam wielu
tamtego roku, że on czyta zbyt długo przed spaniem i że jest
ludziom wokół jak również misjonarzom, którzy uczą własne
za mały. W wieku siedmiu lat czytał na poziomie 11 lat a
dzieci gdy pracują w misjach. Dziękuję.
mając 13 lat wygrał stypendium do Harrow, sprawiając tym
Newberg, Oregon
wielką niespodziankę i przyjemność wielu członkom bardzo
licznej rodziny. Jego 17 urodziny będą w lipcu.
Skończyłem właśnie czytać pańską nową książkę JAK
Stosowaliśmy także pańską metodę z dwoma moimi
POMNOŻYĆ INTELIGENCJE MAA
EGO DZIECKA.
córkami i z radością obserwujemy ich zamiłowanie do
Trudno wyrazić jak bardzo się cieszę, że pan napisał tę
książek i przyjemność, jaką znajdują w czytaniu.
książkę. Bez wątpienia zasługuje pan na Nagrodę Nobla.
Chciałbym również powiedzieć, że w lutym tego roku
To było ponad dwadzieścia lat temu kiedy kupiłem
moja żona Jennifer podjęła się uczenia tą metodą dziecka
egzemplarz JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i
przyjaciółki, prawdopodobnie z uszkodzeniem mózgu po
bezzwłocznie nauczyłem czytać trójkę moich dzieci na długo
tym, jak inspektor szkolny powiedział. że to dziecko
83
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
przed pójściem do szkoły. Rezultaty robiły i nadal robią Madeline tego wszystkiego: muzyki klasycznej, rysunku i
wielkie wrażenie. Polecałem (i polecam nadal) ten pomysł malarstwa, gimnastyki, geografii, filmów, Biblii, pływania i
przyjaciołom, którzy mają małe dzieci. Pokazuję im kasety z wielu innych możliwości uczenia się.
moimi dziećmi i rozdałem nawet kilka egzemplarzy pańskiej Ona ma wielką kolekcję układanek i bardzo lubi przy
książki. Mimo to, o ile mi wiadomo, nikt inny nie uczył nich siedzieć godzinami. Uczy się stanów dzięki układance z
swoich dzieci czytać. Przypuszczam, że znam niektóre z mapą U.S.A., państw świata na kartach, prezydentów Stanów
odczuwanych przez pana frustracji. Jak powiedział kiedyś Zjednoczonych na kartach itd. Jest zachwycającym
Winston Churchill  Ludzie czasami potykają się o prawdę, dzieckiem, świetnie mówi, szybko myśli i ma poczucie
ale większość z nich podnosi się i pędzi dalej jakby nic się humoru! Prywatnie przyznam panu, że zauważyłam iż jest
nie stało . znacznie bardziej rozwinięta niż inne dzieci w jej wieku i
Chciałbym kiedyś z panem porozmawiać. Jestem ludzie ciągle zwracają na to uwagę.
naukowcem informatykiem, specjalizuję się w sztucznej Dallas, Texas
inteligencji. Moglibyśmy mieć sobie coś do powiedzenia.
Proszę zadzwonić, jeśli będzie pan kiedyś w Waszyngtonie. Przeczytałam właśnie w grudniowym wydaniu READER'S
Zastanawiam się, czy interesowałoby was gdybym kiedyś DIGEST jak pan pomógł Joan Collins i jej mężowi przywrócić
przywiózł moją córkę Katherine do Instytutów? Ona studiuje ich córkę do prawie pełnego zdrowia po wypadku
teraz w Bryn Mawr. Jest finalistką Krajowego Konkursu samochodowym. To skłoniło mnie do napisania aby panu
Wiedzy i wygrała krajowy konkurs poetycki w wieku 12 lat. podziękować za nauczenie mnie jak uczyć czytać mojego
Może mogłaby powiedzieć którejś z pańskich klas jak to jest najstarszego syna, dzisiaj czteroletniego.
rosnąć jako superdziecko. (Ona ma na to ochotę.)
Mój ojciec kupił mi trzy lata temu książkę Glenna
Uczę teraz moją najmłodszą córkę Bethany, która ma
Domana JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i od tego czasu
rok. Bez wątpienia jeśli pójdzie mi lepiej, będzie to zasługą
moje życie nie było już takie samo. On (mój syn) bardzo lubi
pana nowej książki.
czytanie - nasze piątkowe wyprawy po zakupy prowadzą nas
Fort Washington, Maryland
do biblioteki, gdzie on spędza cale wieki czytając sobie
podczas gdy ja włóczę się po supermarketach, współczując
Mój pierwszy kontakt z pańskimi materiałami miał
matkom ciągnącym za sobą wszędzie oporne dzieciaki.
miejsce w 1963 roku, kiedy urodził się mój młodszy brat.
Książki z tego tygodnia zawierały słowa  rozwścieczający ,
Moja matka przeczytała pańską książkę (jeszcze ciepłą) i
 niezastąpiony i  przedmioty osobistego użytku , żadne z
założyła się z moim tatą, że może nauczyć swojego
nich nie sprawiło mu wielkiego kłopotu...
niemowlaka czytać. Ken czytał bardzo wcześnie wiele słów,
Benfleet, Essex, England
które widział w telewizji. My (trzy siostry; wszystkie
pomagałyśmy w tej zabawie ze słowami. Mama pisała słowa
Nasze związki z panem i z Evan Thomas Institute
na tablicy w naszej kuchni i wycinała pasy z kartonu, w
dostarczyły mojej żonie i mi wielu okazji do pracy z naszym
którym koszule taty wracały z pralni i pisała na nich słowa.
synem i naszą nową córką Alexis w najcenniejszym okresie
W księdze pamiątkowej mojego brata jest zapis, że umiał
ich życia (Alexis ma cztery miesiące i pokazujemy jej
czytać 55 słów na swoje drugie urodziny i czytał prawie
codziennie Bity Inteligencji i słowa). Ona to absolutnie
wszystko na trzecie. Bardzo lubił pisać jako małe dziecko i
uwielbia. Alexandre nie tylko ogląda swoje własne Bity, ale
napisał wiele książeczek razem z ilustracjami.
również upiera się, żeby pokazywać Ałexis. Jest zdrowym i
Kiedy Ken był w szkole podstawowej ja byłam w liceum
radosnym chłopcem, który budzi się szczęśliwy i idzie do
i zaczęłam uczyć go niektórych elementów algebry i
łóżka szczęśliwszy, mądrzejszy i bardziej ufny. Jest nie tylko
geometrii. On współzawodniczył w zespołach
bystry, ale przyjemnie jest przebywać w jego towarzystwie.
matematycznych w szkole średniej i nadal przoduje w
Nigdy nie był  okropnym dwulatkiem , ma teraz dwa lata i
matematyce. Wypełniłabym książkę opisując wszystkie
dziesięć miesięcy.
zwycięstwa i osiągnięcia mojego brata w dzieciństwie.
Uniwersytet Columbia rozważał włączenie Aienan-dre'a
Jestem przekonana, że był to wynik wczesnego nauczania.
do ich programu dla szczególnie uzdolnionych dzieci.
Ken zdobył wiele wyróżnień i nagród, był drugi w swojej
Ponieważ do programu przyjmuje się tylko 14 dzieci z
klasie w liceum i jest obecnie stypendystą uniwersytetu,
tysięcy zgłoszonych wymagane było poddanie go testowi
gdzie studiuje inżynierię. Był (i jest) również bardzo dobrze
inteligencji Stanford-Binet zleconemu przez ośrodek testów
przystosowany społecznie.
Uniwersytetu Columbia. Załączam wynik i uwagi do
Teraz mam swoją córeczkę. Madeline ma dwa lata i
pańskiej wiadomości. Psycholog stwierdził, że jego I.I. jest
stosuję z nią pańskie materiały do czytania jak i do
znacznie powyżej 160, ale ten test nie może mierzyć poza
matematyki. Przeczytałam także w PRZEDSZKOLU B
DZIE
160. Stwierdził także, że Alexandre był poza wszelkimi
ZA PÓy
NO co zainspirowało mnie do przedstawiania
wątpliwościami najbystrzejszym dzieckiem jakie
84
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
kiedykolwiek osobiście testował (ten psycholog testował Do pracy, pan i ja!
dzieci od wielu lat). Nie musimy mówić, że będziemy Profesjonalna Matka  (kochająca każdą minutę swojej
kontynuować Program Konsultacyjny Evan Thomas Institute pracy!)
w każdym wypadku i że uważamy ten program za znacznie Merion, Pennsylvania
ważniejszy. Jesteśmy przekonani, że ten I.I. jest
bezpośrednim wynikiem pańskich technik i programów.
Przeczytałam z dużym zainteresowaniem i pański list na
Proszę przyjąć moje podziękowania i najlepsze życzenia
temat uczenia swojego małego dziecka czytania i informację
dobrego zdrowia i dalszych badań dla zrozumienia i rozwoju
wydaną przez Encyclopaedia Britannica o Programie
dzieci.
Czytania Better Baby. To przywiodło mi i mojemu mężowi
New York, New York
wiele przyjemnych wspomnień i wyjęłam pańską książkę JAK
NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ i zauważyłam datę 26
To tylko krótka, prywatna notatka aby pana
paz
dziernika 1964 roku. W tym czasie nasz syn Keith miał
poinformować jak sobie radzą niektóre z  Pańskich
szesnaście miesięcy. Tuż przed otrzymaniem pańskiej
Dzieciaków . Właściwie chciałam użyć naszego
książki przeczytaliśmy artykuł opisujący pana pracę w tym
komputerowego edytora tekstów i drukarki, ale gdy wstałam
przedmiocie w Institutes for the Achievemenl of Human
by przynieść zdjęcia, Alex zajął moje miejsce przy
Potentlal. Z wielkim entuzjazmem mój maż i ja zabraliśmy
komputerze i muszę pisać na tej starej maszynie. Proszę
się do uczenia Keitha czytania. Wypisaliśmy nasze karty 
wybaczyć mi błędy.
początkowo tylko niewiele i wystartowaliśmy z programem
Najważniejsza wiadomość to, że Benjamin (21/3 roku) gdy Keith miał siedemnaście miesięcy. Wyniki były
czyta samodzielnie także książki, których nigdy przedtem nie absolutnie wstrząsające.
widział. Oczywiście, to nie jest zaskoczeniem dla żadnego z
Dzisiaj Keith ma dziewiętnaście lat, w wieku piętnastu lat
nas ani dla pana, ale ciągle mnie wzrusza, gdy słucham jak
ukończył St. Francis College jako najlepszy w swojej klasie
on czyta opowiadanie swojej opiekunce (zamiast odwrotnie)
z chemii i biologii. Uczęszczał na Uniwersytet Stanu Indiana
(Fotografie l i 2).
studiując jednocześnie medycynę i nauki przyrodnicze i
Fotografie 3 i 4: Naturalnie Alex mając 4 1/2 lat chce otrzyma tytuł doktorski w zakresie nauk przyrodniczych za
czegoś nieco bardziej wymagającego niż  Trzy małe świnki rok (20 lat); dwa lata póz
niej otrzyma tytuł doktora
Benjamina. Tutaj czyta (-nasty raz) National Geographic medycyny i wtedy będzie się dalej specjalizował w dowolnie
Book of Our World i studiuje fakty na końcu książki z wybranym dziale medycyny.
wielkim entuzjazmem. Powiedzieć, że ogromnie nas cieszyły osiągnięcia Keitha
5. Ben i Alex przy pracy; Alex pisze ołówkiem. to stanowczo zbyt mało. Nie ma wątpliwości, że to iż
Benjamin nie wie jeszcze jak pisać ręką, ale się tym nie trapi wcześnie umiał czytać bardzo przyczyniło się do
 używa mojej maszyny do pisania! zwiększenia jego postępów w ciągu tych lat, a przy okazji
6. Benjamin przepisuje słowa ze swoich ulubionych jest bardzo dobrze przystosowany społecznie - nigdy nie
książek. miał żadnych poważnych problemów w kontaktach z
7. Kiedy Ben pisze na maszynie Alex bawi się naszym kolegami, którzy zawsze byli 5- 7 lat starsi niż Keith.
komputerem. Ten właśnie program, nad którym teraz pracuje Koledzy klasowi, nauczyciele i współpracownicy zawsze go
był zalecany dla dzieci od 10 lat w górę. Będzie pan akceptowali.
zachwycony gdy się pan dowie, że wszystko co zrobiłam to Jest dobrym organistą  sam zbudował pełnowymiarowe
załadowanie dyskietki, póz
niej zostawiłam go z opiekunką i koncertowe organy mając 9 lat, a także dobrym gitarzystą i
poszłam na zakupy. Kiedy wróciłam po godzinie nadal się śpiewa z własnym zespołem folkowym w Katolickim
bawił tym programem. Ponieważ sam przeczytał i zrozumiał Kościele Sw. Pawła w Bloomington (Miasteczko
instrukcje, mógł mi je wytłumaczyć i graliśmy razem Uniwersyteckie) w Indianie.
świetnie się bawiąc (Wyścig z Great Maine do Kalifornii, Załączony szkic biograficzny przygotował Keith nieco
gdzie trzeba odpowiadać na pytania dotyczące stanów aby ponad rok temu dla Medycznego Funduszu Stypendialnego,
się posuwać na zachód). w którym uczestniczy odkąd studiuje medycynę na
8. Bardzo typowy widok Alexa w jego pokoju. Uniwersytecie Stanu Indiana w Bloomington.
Jak zwykle mogłabym tak pisać i pisać opowiadając panu Biorąc pod uwagę pańskie zrozumiałe zamiłowanie do
o tych dwóch zachwycających dzieciach. Dają nam tyle opowiadań o sukcesach dzieci, które pomagają panu pozbyć
radości nie mówiąc już o tym jak często tracimy mowę ze się zniechęcenia, być może ta również doda nieco światła
zdziwienia i zachwytu. pańskiej duszy.
Proszę przekazać moje uszanowanie i najlepsze życzenia Bylibyśmy zachwyceni gdyby pan do nas napisał i w
całemu zespołowi a szczególnie Susan Aisen, która pewnym sensie może pan uważać Keitha za jedno ze swoich
najbardziej nam pomagała przez te lata. dzieł. Jestem pewna, że spotkanie z nim sprawiłoby panu
85
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
radość. testach ITBS ale 97 w skali słownej. Doskonale gra na
P.S. Keith jest w czołówce swojej klasy mając od fortepianie będąc pianistką na spotkaniach Młodzieży
czterech lat same piątki. Kościelnej. Gra także na altówce i flecie. Mam uczucie, że
Ft. Wayne, Indiana uniknęłam kłopotów z czytaniem ucząc ją sama.
Dębi, 10 lat, jest także w Programie dla Uzdolnionych i
Wiem, że pan musi być bardzo zajęty, ale mam nadzieję, Utalentowanych, ona jest artystką, a od książek można ją
że będzie pan mógł mi pomóc. Mam córkę, która ma teraz 16 oderwać tylko łomem.
miesięcy i bardzo bym chciała móc ją uczyć. Zdaję sobie Crystal, 8 lat, jest za młoda na Program dla
sprawę, że ona jest już za stara na ten program, ale mam Uzdolnionych i Utalentowanych, ale uzyskała w testach
nadzieję, że Jeśli zacznę tak szybko jak można, ona jeszcze ITBS 99 punktów i uczy się łaciny z wielką przyjemnością.
skorzysta. Sterling, 6 lat, kocha książki Henry Hugginsa,
Przeczytałam pańską książkę JAK NAUCZYĆ MAA
E Ilustrowaną Klasykę i wszystkie książki jakie są pod ręką. W
DZIECKO CZYTAĆ i zaczęłam właśnie uczyć ją słów  Mama" i zeszłym roku czytała kawałki ze słownika.
 Tata". Ona słuchała nagrań Suzuki i muzyki klasycznej od Nasza ostatnia córka powinna przyjść na świat w
urodzenia. Mieszkamy w Kamerunie w Afryce Środkowej i przyszłym miesiącu.
ponieważ jest to kraj francuskojęzyczny, była kolonia, miała Dziękujemy bardzo za pańską pracę. Pańska pierwsza
kontakt z językiem francuskim. Nie mamy podgrzewanego książka odmieniła cały świat.
basenu, a jedyny dostępny basen jest bardzo zimny Cedar Rapids, Iowa
(zaskakujące w Afryce), dlatego nie mogłam uczyć jej
pływania, chociaż ona wchodzi na krótko do wody i jest Byłam jedną z pierwszych  matek Domana . W 1965
przyzwyczajona do zanurzania jej. Jest nadal karmiona roku byłam pozbawioną entuzjazmu, oczekującą dziecka
piersią i ma bardzo dobrą dietę bez cukru, chociaż nie miała matką do marca i kwietnia tego roku, kiedy przeczytałam
dużych dawek witamin (tutaj niedostępnych). Spędzałam z artykuł w LAIDIES HOME JOURNAL zatytułowany  Jak
nią dużo czasu i ona jest bardzo dobrze rozwinięta. uczyć małe dziecko by zostało geniuszem . Gdy
przeczytałam ten artykuł doznałam jakby objawienia.
Maria ma czworo starszego rodzeństwa, które bawi się z
Otworzył przede mną szeroki i olśniewający horyzont i nie
nią i stymuluje ją na wiele sposobów. Oni są w wieku od 7
mogłam się doczekać dnia, kiedy zacznę prowadzić moje
do 12 łat i są dla niej bardzo dobrzy. Nauczyłam najstarszą z
dziecko tą cudowną drogą- Bardzo lubiłam przygotowywać
nich czytać w wieku trzech łat posługując się pańską książka
karty do czytania, to było pogodne i relaksujące zajęcie. W
i ona czyta doskonale i dobrze pisze. Pozostałe także
ciągu pierwszych czterech lat życia Heather
nauczyłam czytać zanim poszły do szkoły i cała czwórka
przeprowadzaliśmy się ze Stanów do Chile, Peru i Brazylii i
przoduje w swoich klasach. Dwoje z tych dzieci jest
gdziekolwiek jechaliśmy, zapasy białego kartonu i czerwone
adoptowanych. więc mają całkiem inne geny*.
pisaki jechały z nami. Gdy opóz
nienia w przesyłkach
Mam nadzieję, że pan będzie mógł udzielić mi kilku
wstrzymywały pracę, pisaliśmy słowa na zaparowanych
wskazówek. Oczywiście zapłacę za wszystkie materiały jakie
szybach lub na piasku na plaży, a Heather była dwujęzyczna
pan przyśle. Dziękuję bardzo za pańską pomoc.
mówiąc po angielsku i hiszpańsku, póz
niej doszedł jeszcze
P.S. Zapomniałam dodać, że jestem nauczycielką Suzuki
francuski gdy zaczynała pierwszą klasę w Kanadzie. Jaka
(skrzypce) i uczyłam czworo moich dzieci gry na
szkoda, że nie miałam wtedy także programu matematyki!
skrzypcach, bowiem tutaj w Afryce nie ma nauczycieli. Tak
Chodziłam do szkoły w Anglii prawie 60 lat temu, a mój
więc znane mi są idee niezmiernych możliwości uczenia się
mąż uczęszczał do szkoły w Kanadzie i żadne z nas nie
dzieci. Jakie ćwiczenia i zajęcia mogłabym wykonywać aby
pamięta jakiegokolwiek dziecka, które nie umiałoby czytać
stymulować rozwój fizyczny i koordynację?
bez względu na to, z jakich warunków ekonomicznych one
z/p Departamentu Stanu
pochodziły. Nawet w najbiedniejszych (finansowo) domach
 Tyle o genetyce  G.D.
zawsze była jakaś samotna ciotka lub babunia, która
znajdowała powód do dumy ucząc dzieci ich "liter" jak sama
Przed trzynastoma laty teściowa dała mi pańską książkę
powiedziałaby. Ostatnio mój mąż spotkał po raz pierwszy
JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ. Ta książka jest
młodego dwudziestokilkuletniego człowieka, absolwenta
bardzo zużyta a karty wyglądają jakby były
szkoły średniej, który nie umiał czytać ani pisać. Naprawdę,
na wojnie.
kiedy nadejdzie dzień i stanę wezwana przed sądem mojego
Mikę, 14 lat, jest w Programie dla Uzdolnionych i
 Stwórcy" będę mogła powiedzieć, że moim największym
Utalentowanych, zakwalifikowany do Sekcji Komputerowej
osiągnięciem było nauczenie mojego dziecka czytania.
III bez żadnego formalnego nauczania i czyta z szybkością
Proszę o wysianie dwóch egzemplarzy materiałów na
około 800 słów na minutę.
podany adres i do rodziców Christophera.
Heather, 12 lat, uzyskała  tylko około 89 punktów w
86
Jak nauczyć małe dziecko czytać Co mówią matki
Najszczersze życzenia dalszej pracy Instytutów i
serdeczne dzięki za otwarcie cudownego świata dzieciństwa.
Honolulu. Hawaii
87
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
stały i serdeczny związek ze swoimi dziećmi,
10 o
który jest tak ważny dla całej przyszłości dziecka i
może być dla nas wielce przyjemny.
radości
Naciski naszego społeczeństwa i naszej kultury
obrabowały nas z tego tak po cichu, że nawet nie
wiemy, że ten serdeczny związek zniknął, lub
Myślę, ze naprawdę poznaliśmy
może nigdy nie zdawaliśmy sobie sprawy z jego
się dopiero bawiąc się razem w
istnienia.
naukę czytania.
Ten związek istniał i warto go odzyskać.
Jednym z najwdzięczniejszych sposobów
WIELE, WIELE MATEK
odzyskania go jest uczenie swego małego dziecka
czytania.
Przez wiele pokoleń dziadkowie radzili swoim
Teraz, kiedy już wiecie jak to zrobić
synom i córkom aby cieszyli się swoimi dziećmi
zakończmy kilkoma ostatnimi przypomnieniami
ponieważ, ostrzegali, zawsze zbyt szybko te dzieci
 co robić, a czego nie robić.
dorastają i odchodzą. Jak wielu dobrych rad,
Zacznijmy od tego, czego robić nie należy.
przekazywanych z pokolenia na pokolenie, mało
Nie nudz
swojego dziecka.
kto jej słucha zanim do tego dojdzie. Gdy już się
To jest najcięższy grzech. Pamiętaj, że
tak stanie, jest oczywiście za póz
no aby cokolwiek
dwuletnie dziecko mogłoby się uczyć
zrobić.
portugalskiego i francuskiego równolegle z
O ile jest prawdą, że rodzice dzieci z
polskim, którego tak dobrze się uczy. Więc nie
uszkodzeniami mózgu mają olbrzymie problemy
nudz
go banałami i bzdurami. Są trzy łatwe
(a na pewno mają), tak samo prawdą jest, że mają
sposoby znudzenia go. Unikaj ich jak plag.
pewną przewagę, która rzadko jest udziałem
a. Posuwanie się zbyt szybko znudzi dziecko
rodziców zdrowych dzieci. Jedną z nich jest fakt,
ponieważ, jeśli posuwasz się zbyt szybko nie
że mają bardzo intymny kontakt ze swoimi
będzie się uczyło, a ono chce się uczyć. (To jest
dziećmi. Ze względu na charakter tej choroby jest
najmniej prawdopodobny sposób znudzenia go,
to czasem bardzo bolesne, ale również bardzo
ponieważ bardzo niewielu ludzi robi to zbyt
cenne. Niedawno podczas kursu dla rodziców
szybko).
zdrowych dzieci na temat uczenia małych dzieci
b. Posuwanie się zbyt wolno znudzi dziecko,
czytania, powiedzieliśmy mimochodem:
ponieważ ono się uczy w zaskakującym tempie.
 A jeszcze jednym doskonałym powodem, aby
Wielu ludzi popełnia ten grzech pragnąc być
uczyć wasze małe dzieci czytać jest fakt, że
całkiem pewnym, że ono zna materiał.
konieczny bliski związek z dzieckiem pozwoli
c. Zbyt częste sprawdzanie to jest najbardziej
wam przeżywać dużą część tej radości, jaką
prawdopodobny grzech i z pewnością znudzi
poznają rodzice dzieci z uszkodzeniami mózgu
dziecko. Dzieci kochają się uczyć, ale nie lubią
pracując z nimi.
być kontrolowane. To jest podstawowy powód
Dopiero po kilku dalszych zdaniach zdaliśmy
dla którego robi się tyle hałasu, gdy ono
sobie sprawę z zakłopotanych spojrzeń, jakie
przejdzie sprawdzian z pozytywnym wynikiem.
wywołało nasze stwierdzenie.
Dwa czynniki składają się na zbyt częste
Nie jest zaskoczeniem, że rodzice zdrowych
sprawdzanie. Pierwszym jest naturalna duma
dzieci nie wiedzą o tym iż rodzice dzieci z
rodziców popisujących się zdolnościami
uszkodzeniami mózgu mają także jakieś korzyści,
dziecka przed sąsiadami, kuzynami, dziadkami
a nie tylko same problemy. Zaskakujące jest
i tak dalej. Drugim jest gorące pragnienie
jednak, że znaczna większość wśród nas zatraciła
88
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
rodziców, by zdobyć pewność, ze ono czyta Są odpowiednie dla rodziców sposoby poznania
doskonale każde słowo przed przejściem do co dziecko wie poza zakresem zwykłych testów.
następnego etapu. Pamiętajcie, że nie dajecie Jeżeli powtarzasz za często test, który dziecko
dziecku świadectwa ukończenia uczelni, już przechodziło, będzie znudzone i odpowie ci,
dajecie mu tylko okazję do uczenia się czytania. że nie wie lub udzieli absurdalnej odpowiedzi.
Nie musicie udowadniać całemu światu, że ono Jeśli pokażesz dziecku słowo  włosy i będziesz
umie czytać. (Ono samo to póz
niej udowodni.) pytała zbyt często co to jest, może ci powiedzieć,
Tylko wy macie być pewni, a rodzice mają że to  słoń . Kiedy odpowiada w ten sposób,
wbudowany aparat pozwalający poznać, co ich twoje dziecko naprowadza cię na właściwą drogę
dzieci umieją, a czego nie umieją. Zaufajcie udzielając ci nagany. Słuchaj go uważnie.
temu aparatowi i ocenie jaką on podaje. Ten
Nie zmuszaj swojego dziecka
szczególny aparat jest złożony w równych
częściach z głowy i z serca i kiedy oba te
Nie wpychaj mu czytania do gardła. Nie ucz go
składniki całkowicie się zgadzają otrzymujecie
czytać z zawziętością. Nie bój się niepowodzenia.
prawie zawsze poprawny werdykt.
(Jak może ci się nie udać? Jeśli ono nauczy się
tylko trzech słów, to i tak lepiej niż gdyby nie
Nieprędko zapomnimy rozmowę z wybitnym
umiało zupełnie nic.) Nie wolno ci dawać mu
dziecięcym neurochirurgiem, który omawiał
okazji do uczenia się czytania, jeżeli którekolwiek
dziecko z poważnym uszkodzeniem mózgu. Ten
z was nie ma na to ochoty. Uczenie dziecka jest
neurochirurg był człowiekiem, którego każdy
bardzo pozytywną sprawą i nigdy nie wolno ci
instynkt oparty był na przemyślanym prawie z
uczynić jej negatywną. Jeśli dziecko nie chce się
zimną krwią naukowym rozumowaniu.
bawić w jakimkolwiek momencie procesu uczenia,
Mówił o piętnastoletnim dziecku z ciężkim
odłóż wszystko na tydzień. Pamiętaj, nie masz
uszkodzeniem mózgu, sparaliżowanym i niemym,
absolutnie nic do stracenia, a wszystko do
które zostało zdiagnozowane jako idiota. Doktor
wygrania.
był wściekły.  Spójrzcie na to dziecko nalegał.
 Stawiają rozpoznanie  idiota  tylko dlatego,
Nie bądz
spięta
że wygląda jak idiota, zachowuje się jak idiota i
badania laboratoryjne wskazują, że jest idiotą.
Jeśli nie jesteś rozluz
niona, nie udawaj
Każdy powinien wiedzieć, że to nie jest idiota.
próbując ukryć swoje napięcie. Dziecko jest
Wśród lekarzy, stażystów, pielęgniarek i
najczulszym ze wszystkich instrumentów. Będzie
terapeutów, którzy tworzyli świtę neurochirurga
wiedziało, że jesteś spięta i to w niedostrzegalny
zaległo długie, zakłopotane, nieco przestraszone
sposób przeniesie na nie nieprzyjemne odczucie.
milczenie. W końcu jeden z lekarzy, bardziej
Znacznie lepiej zmarnować dzień lub tydzień.
śmiały od reszty powiedział,  Ależ Doktorze,
Nigdy nie próbuj oszukać dziecka. Nie uda ci się.
jeżeli wszystko wskazuje, że to dziecko jest idiotą
to skąd pan wie, że nie jest?
Nie ucz najpierw alfabetu
 Dobry Boże ryknął chirurg-naukowiec
 spójrz w jego oczy, człowieku, nie trzeba
Nie ucz dziecka alfabetu dopóki nie skończy
specjalnej wprawy, aby zobaczyć lśniącą w nich
czytać swojej pierwszej książki, chyba że już
inteligencję!
wcześniej się go nauczyło. Ucząc je alfabetu
Rok póz
niej mieliśmy zaszczyt oglądać to
spowodujesz, że będzie wolniej czytało. Będzie
dziecko chodzące, mówiące i czytające dla tej
miało skłonność do czytania liter, a nie słów.
samej grupy ludzi.
89
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
Pamiętaj, że to słowa, a nie litery, są można podsumować jednym, identycznym słowem
podstawowymi jednostkami języka. Jeśli ono zna  radosna.
już alfabet, możesz nadal uczyć je czytać. Dzieci Powodzenie uczenia dziecka czytania będzie
są cudownie elastyczne. odzwierciedlało prawie dokładnie stopień, w jakim
To byłoby już wszystko czego nie powinnaś postawa rodzica jest radosna.
robić. Spójrzmy, teraz na to, co powinnaś robić, bo Miałem silną pokusę zatytułować ten końcowy
to jest nawet ważniejsze. rozdział książki  Zwariowane Blondynki i wiąże
się z tym krótka, ale ważna opowieść.
Bądz
radosna
W ciągu lat nabraliśmy w Instytutach
ogromnego szacunku dla matek. Jak większość
Powiedzieliśmy już wcześniej w tej książce, że
ludzi zgrzeszyliśmy czyniąc łatwe uogólnienia i w
tysiące rodziców i naukowców nauczyło dzieci
ten sposób, przynajmniej dla wygody,
czytać i że rezultaty były wspaniale.
podzieliliśmy tysiące matek, z którymi mieliśmy
Czytaliśmy o nich, korespondowaliśmy z tymi
zaszczyt się zetknąć na dwie kategorie. Pierwsza z
ludz
mi, z wieloma rozmawialiśmy.
nich to względnie mała grupa bardzo
Stwierdziliśmy, że metody jakimi się posługiwali
intelektualnych, dobrze wykształconych, bardzo
znacznie się różniły. Używali rozmaitych
spokojnych, bardzo cichych i na ogół choć nie
materiałów od ołówka i papieru do
zawsze inteligentnych matek. Tę grupę
skomplikowanych naukowych maszyn, które
nazwaliśmy  intelektualistkami .
kosztowały więcej niż trzysta tysięcy dolarów.
Druga grupa jest znacznie większa i obejmuje
Jednak, co najistotniejsze każda z metod, które
prawie wszystkie pozostałe. O ile te kobiety są
poznaliśmy miała trzy cechy wspólne i one są
często inteligentne, to wykazują mniej
najbardziej ważne.
intelektualne i znacznie bardziej entuzjastyczne
podejście niż te pierwsze. Tę grupę matek
a. Każda z metod używanych w uczeniu małych
nazwaliśmy  zwariowanymi blondynkami , co
dzieci czytania okazała się skuteczna.
odzwierciedla raczej ich entuzjazm, niż kolor
b. W każdej z nich używano dużych liter.
włosów czy inteligencję.
c. W każdej podkreślano absolutną konieczność
Jak każde uogólnienie, powyższe również nie
odczuwania i wyrażania radości w procesie
do wszystkich przystaje, ale pozwala na szybkie
uczenia.
zaszeregowanie.
Kiedy po raz pierwszy zdaliśmy sobie sprawę,
Dwa pierwsze punkty nie były dla nas wcale
że matki mogą uczyć swoje dzieci czytać i że
zaskakujące, ale trzeci punkt nas zdziwił.
warto to robić, powiedzieliśmy sobie,
Trzeba pamiętać, że tych wielu ludzi uczących
 Poczekajcie aż nasze matki o tym usłyszą .
dzieci czytać nie wiedziało o sobie nawzajem i że
Spodziewaliśmy się słusznie, że wszystkie nasze
często dzieliły ich cale pokolenia.
matki będą zachwycone i zabiorą się do tego z
Nie przypadkiem wszyscy oni doszli do wnios-
entuzjazmem.
ku, że dziecko powinno być hojnie nagradzane
Doszliśmy do wniosku, że ogromna większość
pochwałami za swoje osiągnięcia. Musieli dojść
matek osiągnie sukces ucząc swoje dzieci
do wniosku prędzej czy póz
niej.
czytania, lecz przepowiadaliśmy małej grupie
Naprawdę zadziwiające jest to, że ludzie
intelektualistek nawet większe powodzenie niż
pracujący w latach 1914, 1918, 1962 i 1963 oraz w
 zwariowanym blondynkom .
innych czasach i rozrzuceni daleko po świecie
Kiedy zaczęły ukazywać się pierwsze wyniki
wszyscy doszli do wniosku, że taką postawę
wczesnych eksperymentów, okazało się, że było
90
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
dokładnie odwrotnie niż oczekiwaliśmy. wielki przywilej otwierać dziecku drzwi, za
Wszystkie póz
niejsze rezultaty stale potwierdzają którymi jest cały świat podniecający, wspaniały i
to, co stwierdziliśmy na początku. cudowny, jaki zawierają książki w polskim języku.
Wszystkim matkom powiodło się lepiej niż To jest zbyt dobre, aby powierzać to komuś
początkowo zakładaliśmy, ale  zwariowane obcemu. Ten radosny przywilej powinien być
blondynki znacznie wyprzedziły intelektualistki i zarezerwowany dla Mamy i Taty.
im bardziej zwariowana była matka, tym więcej
Bądz
pomysłowa
osiągnęła.
Kiedy przeglądnęliśmy wyniki, przyjrzeliśmy
Dawno temu nauczyliśmy się, że jeśli powie się
się procesowi uczenia, posłuchaliśmy matek i
matkom, jaki jest cel dowolnego przedsięwzięcia
przemyśleliśmy wszystko, przyczyny stały się
związanego z ich dziećmi i jeśli ogólnie wyjaśni
oczywiste.
się im jak to należy zrobić, można od tego
Gdy spokojna, poważna matka prosi swoje
momentu przestać się o to martwić. Rodzice są
dziecko aby przeczytało jakieś słowu lub zdanie, a
nadzwyczaj pomysłowi jeżeli mają nakreślone
dziecko zrobi to dobrze, matka intelektualistka
granice, często dochodzą do lepszych metod niż te,
zazwyczaj mówi,  Wspaniale Marysiu, a teraz
które im polecano.
następne słowo, co to jest?
Każde dziecko ma wiele cech wspólnych dla
Z drugiej strony, matki podchodzące do swoich
wszystkich dzieci (a wiodącą wśród nich jest
dzieci mniej intelektualnie mają znacznie większą
zdolność uczenia się czytania w bardzo młodym
skłonność do reagowania okrzykiem  0h!
wieku) ale też każde dziecko jest w dużym stopniu
Świetnie! gdy dziecku się powiedzie. Te matki
indywidualnością. Jest produktem swojej rodziny,
okazują głosem, ruchem i podnieceniem swoją
swojego życia i swojego domu. Ponieważ każde
dumę z sukcesu dziecka.
jest inne, wiele jest zabaw, które Mama może i
Znów odpowiedz
jest prosta. Małe dzieci
będzie wynajdywać by uczenie się czytania
rozumieją, doceniają i chcą tego  Oh! znacznie
sprawiało jej dziecku więcej radości. Przestrzegaj
bardziej niż starannie dobranych słów pochwały.
zasad, ale śmiało dodawaj rzeczy, o których wiesz,
Dzieci przepadają za owacjami, więc dajcie im to
że zadziałają szczególnie dobrze w odniesieniu do
czego chcą. Należy im się to i wam też.
twojego dziecka. Nie bój się kombinować
Tak wiele rzeczy my rodzice musimy robić dla
wewnątrz ram określonych przez podane tutaj
naszych dzieci. Musimy zajmować się wszystkimi
zasady.
ich problemami, niekiedy poważnymi i
niezliczonymi drobniejszymi. I dzieciaki i my
Odpowiadaj na wszystkie pytania swojego dziecka
mamy prawo do odrobiny radości, a tym właśnie
jest uczenie dziecka czytania.
Ono będzie zadawało tysiące pytań.
Ale jeśli pomysł uczenia dziecka czytania nie
Odpowiadaj mu tak poważnie i dokładnie jak
odpowiada ci, nie rób tego. Nikt nie powinien
potrafisz. Ucząc je czytać otworzyłaś przed nim
uczyć czytać swojego dziecka tylko dlatego, że
wielkie drzwi. Nie bądz
zaskoczona ogromną
Kowalscy to robią. Jeśli o to ci chodzi, będziesz
liczbą rzeczy, które je będą interesowały.
złym nauczycielem, Jeśli chcesz to robić, rób to
Najczęstszym pytaniem, jakie będziesz słyszała
dlatego, że tego chcesz  to wyśmienity powód.
będzie od teraz  Co znaczy to słowo? Tak
Jeżeli już musimy zajmować się wszystkimi
właśnie będzie się od teraz uczyło czytać
problemami naszych dzieci, powinniśmy mieć
wszystkie książki. Zawsze mu powiedz co znaczy
także przyjemności jakie się z tym wiążą, a nie
takie słowo. Jeżeli będziesz tak postępować, jego
przekazywać takie szczęśliwe okazje obcym. To
91
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
podstawowy zasób słów jakie potrafi przeczytać szerszą wiedzę niż Franklin i Jefferson?
będzie rósł w bardzo szybkim tempie. Od niepamiętnych czasów byli ludzie
pielęgnujący drugie marzenie. Przez wieki
Dawaj mu do czytania wartościowy materiał
niektórzy ośmielali się stawiać pytanie,  A co z
samym człowiekiem? W miarę jak świat wokół
Jest tyle wspaniałych rzeczy do czytania, że jak
nas coraz bardziej zapiera nam dech swoją
najmniej czasu powinno się poświęcać na śmieci.
złożonością, potrzebujemy nowego, lepszego i
Może najważniejsze w tym wszystkim jest to,
mądrzejszego ludzkiego rodu.
że czytanie daje ci okazję do spędzania większej
Ludzie, z konieczności, stali się bardziej
ilości czasu w osobistym, bliskim i intrygującym
wyspecjalizowani i zawężeni. Nie ma już dość
kontakcie ze swoim dzieckiem. Korzystaj z każdej
czasu, aby wiedzieć wszystko. Jednak, trzeba
okazji aby być z dzieckiem. Współczesne życie
znalez
ć sposoby, aby poradzić sobie z tą sytuacją,
przyczyniło się do rozdzielenia matek i dzieci.
dać większej liczbie ludzi sposobność korzystania
Tutaj masz doskonalą szansę abyście byli razem.
z ogromnego zasobu wiedzy zgromadzonej przez
Wzajemna miłość, szacunek i podziw, które
człowieka,
wzrosną przez taki kontakt są znacznie, znacznie
Nie możemy rozwiązać tego problemu
więcej warte niż niewielka ilość czasu jaki na to
wiecznie chodząc do szkoły. Kto będzie rządził
poświęcisz.
światem, a kto zarobi na chleb?
Wydaje się, że na koniec warto zastanowić się
Przedłużanie życia człowieka nie pomaga w tej
krótko nad tym, jakie znaczenie dla przyszłości
szczególnej kwestii. Gdyby nawet taki geniusz jak
może mieć to wszystko.
Einstein żył pięć lat dłużej, czy jego wkład do
W ciągu dziejów człowiek miał dwa marzenia.
światowej wiedzy byłby większy? Mało
Pierwsze z nich, prostsze, to zmienić świat wokół
prawdopodobne. Długowieczność nie czyni
nas na lepszy. To nam się udało fantastycznie. Na
człowieka bardziej twórczym.
przełomie wieków człowiek mógł podróżować nie
Może przyszło wam już na myśl rozwiązanie
szybciej niż trochę ponad sto mil na godzinę.
tego problemu. Przypuśćmy, że więcej dzieci
Dzisiaj jest w stanie latać w kosmos z szybkością
zostałoby wprowadzonych cztery czy pięć lat
przekraczającą 17000 mil na godzinę.
wcześniej, niż obecnie do wielkiego składu
Opracowaliśmy cudowne leki, które podwoją
wiedzy, zgromadzonej przez człowieka.
średnią długość ludzkiego życia. Nauczyliśmy się
Wyobraz
cie sobie co by się stało, gdyby Einstein
przekazywać nasze głosy i obrazy w przestrzeni
mógł mieć pięć dodatkowych lat twórczego życia.
przez radio i telewizję. Nasze budowle są
Wyobraz
cie sobie co mogłoby się stać. gdyby
prawdziwymi cudami wysokości, piękna, ciepła i
dzieci mogły zacząć chłonąć wiedzę o świecie
komfortu. Zmieniliśmy świat dookoła nas w
kilka lat wcześniej, niż mogą to robić obecnie.
najbardziej niezwykły sposób.
Jaką rasę i jaką przyszłość moglibyśmy
A co z samym człowiekiem? Żyje dłużej,
stworzyć, gdybyśmy mogli przerwać tragiczne
ponieważ wynalazł lepszą medycynę. Rośnie
marnowanie życia dzieci, kiedy ich zdolność do
wyższy, ponieważ wynalezione środki transportu
przyswajania języka w każdej formie jest u
przywożą mu bardziej różnorodne pożywienie z
szczytu.
odległych miejsc.
Z pewnością nie chodzi już o to, czy bardzo
Ale czy człowiek sam jest lepszy? Czy są
małe dzieci mogą czytać, czy nie. Teraz chodzi o
ludzie obdarzeni większą wyobraz
nią i geniuszem
to, co będą czytały.
niż Da Vinci? Czy są lepsi pisarze niż Szekspir?
Domyślamy się, że prawdziwa pytanie teraz,
Czy są ludzie spoglądający dalej i posiadający
gdy tajemnicy już nie ma, jest inne. Teraz kiedy
92
Jak nauczyć małe dziecko czytać O radości
dzieciaki umieją czytać i tym sposobem
powiększać swoją wiedzę poza najśmielsze
wyobrażenia co zrobią z tym starym światem i na
ile będą tolerancyjne dla nas, starych rodziców,
którzy według ich standardów możemy być mili,
ale zapewne niezbyt bystrzy?
To powiedziano już dawno i powiedziano
mądrze, że pióro jest potężniejsze od miecza.
Myślę, że musimy przyjąć, iż wiedza prowadzi do
lepszego zrozumienia i tym samym do większej
dobroci, podczas gdy ignorancja nieuchronnie
prowadzi do zła.
Małe dzieci zaczęły czytać i tym sposobem
powiększać swoją wiedzę i jeśli ta książka
spowoduje, że choć jedno dziecko będzie czytało
wcześniej i lepiej, to warta będzie wysiłku. Kto
może powiedzieć, ile jeszcze jedno wybitne
dziecko będzie znaczyło dla świata? Kto powie,
jaka będzie w końcu suma dobra, które wyniknie
dla człowieka z tego spokojnego wzniesienia,
jakie już się pojawiło, z tej cichej rewolucji.
93
Jak nauczyć małe dziecko czytać Podziękowania
dzieci i Dyrektor Medyczny w Institutes for the
podziękowania
Achiewement of Human Potential, który chciał
abyśmy patrzyli na każde dziecko jak na jedyną i
niepowtarzalną istotę.
Dr Raymundo Veras specjalista w rehabilitacji
z Brazylii, który powrócił by uczyć nauczycieli.
Nikt nie pisze książki zupełnie sam; za każdą Dr Carl Delacato Dyrektor w Institute of
pracą ciągnie się długi rząd ludzi, którzy ją Reading DisabHity, który kazał nam zawsze
umożliwili. W najbliższej przeszłości ci ludzie pamiętać o dzieciach.
mają wyraz
ne rysy ale w miarę oddalania się Dr Edward B. LeWinn Dyrektor w Research
wstecz obraz tych, którzy wnieśli swój wkład Institute, który nalegał abyśmy szukali
rozmywa się aż w końcu całkiem przysłania go potrzebnych dowodów w płynie mózgowo
mgła czasu. Innych się nie wspomina, ponieważ rdzeniowym.
wielu z tych, którzy przysłużyli się idei odeszło Florence Scott, R.N., która tak bardzo dbała o
już w całkowitą ciemność. dzieci i która rozmawiała z nimi w wyjątkowy
Z pewnością dziedzictwo w linii prostej tej sposób.
pracy sięga wstecz do czasów ginących w mroku i Lindley Boyer Dyrektor w Rehabilitation
musi obejmować tych, którzy przyczynili się Center w Filadelfii, który nigdy nie przestawał
nawet jednym zdaniem czy myślą pomocną w dopingować nas do pracy.
ułożeniu całego wzoru. Musi w końcu obejmować Greta Erdtmann główna sekretarka, która
mnóstwo matek, które wiedziały w swoich sercach izolowała mnie gdy to było potrzebne.
i umysłach, że ich dzieci mogą zrobić więcej niż Betty Milliner, za wytężoną pracę.
świat uznawał za możliwe. Poza całym tym zespołem byli ci, którzy
Krótko mówiąc, poza tymi, którym dziękuję troszczyli się o nas i wspomagali nas w dniach
tutaj indywidualnie chciałbym podziękować tym mroku i poszukiwań.
wszystkim w historii, którzy wierzyli z pasją, że Helen Ciarke, Herbert Thiel, Dora Kline
dzieci w rzeczywistości znacznie przewyższają Valentine, Gene Brog, Lioyd Wells, Frank
swój obraz w oczach nas dorosłych. McCormic, Robert Magee, Hugh Ciarke, Gilbert
Wśród wielu innych zasługują na Ciarke, Harry Valentine, Edward i Dorothy
podziękowanie: Cassard, Generał Arthur Kemp, Hannah Cooke,
Dr Tempie Fay, dziekan neurochirurgów, który Frank Cliffe, Chatham Wheat, Anthony Flores,
miał olbrzymią ciekawość i wyjątkowa Trimbłe Brown, Generał Adjutant Pensylwanii
umiejętność pytania czy uznane  prawdy były Thomas R. White, Jr., Edward i Pat 0'Donnel,
prawdziwe czy tez nie i który pierwszy zapalił w Theodore Donahue, Harold McCuen, John i Mary
nas ogień. Begley, Ciaude Cheek, Martin Palmer, Signe
Mary Blackburn wieczna sekretarka, która żyła Brunnstromm, Agnes Seymour, Betty Marsh, Dr
dla Kliniki Dziecięcej i która, można powiedzieć, Walter McKinney, Judge Summerill, George
dla niej umarła. Leyrer, Raymond Schwartz, Raiph Rosenberg,
Dr Eugene Spitz neurochirurg dziecięcy, który Charlotte Kornbluh, Alan Emien, David Taylor,
uważał, że  nie ma bardziej radykalnego Brooke Simcox, William Reimer, Emily Abell,
postępowania niż patrzeć na umierające dziecko Doris Magee, Joseph Barnes, Norma Hoffman,
wiedząc, że ono umrze i nie robić nic. On zrobił Tom i Sidney Carroll, Bea Lipp, Miles i Stuart
bardzo wiele. Valentine, Morton Berman, John Gurt i całe
Dr Robert Doman specjalista w rehabilitacji mnóstwo innych.
94
Jak nauczyć małe dziecko czytać Podziękowania
Medyczna Komisja Doradcza, której wszyscy
członkowie wspomagali tę pracę. Następujący
lekarze, którzy wnieśli swój udział i całym sercem
wspomagali tę pracę.
Dr Thaine Billingsley, Dr Charles DeLone, Dr
Pauł Dunn, Dr David Lozow, Dr William Ober, Dr
Robert Tentler, Dr Myron Segal i Dr Richard
Darnell.
Moje dzieci Bruce, Janet i Douglas, które
wniosły inspirujący i materialny wkład do tej
książki.
Robert Loomis mój wydawca, który obchodził
się ze mną cierpliwie i taktownie.
Na samym końcu dziękuję tym wspaniałym
nauczycielom, dzieciom, które nauczyły mnie
najwięcej, a szczególnie Tommy Lunski i Walter
Rice.
95
Jak nauczyć małe dziecko czytać O autorach
członkiem ekspedycji Instytutów do Xingu w
o autorach
Centralnej Brazylii w 1969 roku. Studiowała
również zoologię na Uniwersytecie w Hull w
Anglii.
Janet Doman dołączyła następnie do zespołu
Instytutów, gdzie rozpoczęła program pomiarów
GLENN DOMAN ukończył Uniwersytet antropometrycznych. Póz
niej pracowała z Adelle
Pensylwanii w 1940 roku i rozpoczął pionierską Davis ustalając pierwszy program żywieniowy dla
pracę w dziedzinie rozwoju mózgu dziecka, dzieci z Instytutów.
przerwaną przez znakomitą służbę jako oficer Pod kierunkiem swojej matki Katie Doman
piechoty w II Wojnie Światowej. Utworzył Janet zaczęła studia nad rozwojem intelektualnym
Institutes for the Achievement for Human l wczesnym rozwijaniem możliwości dzieci. W
Potential w 1955 roku. Na początku lat 60-tych 1974 roku na zaproszenie Sony Corporation, Janet
znana w świecie praca z dziećmi z uszkodzeniami Doman poleciała do Japonii uczyć małe dzieci
mózgu doprowadziła do nadzwyczaj ważnych języka angielskiego. To bardzo udane
odkryć dotyczących wzrostu i rozwoju zdrowych przedsięwzięcie stało się podstawą dla Programu
dzieci. Książka JAK NAUCZYĆ MAA
E DZIECKO CZYTAĆ wczesnego rozwoju w Evan Thomas Institute,
została wydana w 1964 roku. Była pierwszą z który powstał pod jej kierownictwem, po powrocie
książek, które utworzyły serię Cicha Rewolucja. do Stanów Zjednoczonych w 1975 roku.
Następną była JAK POST
POWAĆ Z W 1980 roku Janet Doman została Wice-
DZIECKIEM Z USZKODZENIEM MÓZGU. Dyrektorem Instytutów, a w 1982 Dyrektorem.
Teraz jest sześć książek w tej serii, ostatnio Jej autorytet w sprawach dzieci z
ukazała się książka JAK NAUCZYĆ DZIECKO WSPANIAA
EJ uszkodzeniami mózgu jak i zdrowych dzieci
SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ. zyskał międzynarodowe uznanie. Jest bardzo
Jego największą dumą jest posiadanie ponad poszukiwanym wykładowcą w Japonii i wielu
100.000 listów od matek z całego świata piszących innych krajach.
mu o radości jaką przeżyły ucząc swoje dzieci Janet Doman jest współautorką kilku książek w
czytania. Serii Cichej Rewolucji. Za swoją pracę z dziećmi
Został odznaczony przez rząd brazylijski otrzymała  Statuette with Pedestal przyznawaną
orderem za wybitne osiągnięcia dla dobra dzieci przez International Forum, Brazilian Gold Medal
świata i odznaczeniami wielu innych krajów. of Honor, japoński medal Sakura koro sho i
JANET JOY DOMAN jest dyrektorem The British Star of Hope.
Insti-tutes for the Achievement of Human
Potential. Jest córką Gleima Dornana i
uczestniczyła we wszystkich programach i
oddziałach Instytutów w miarę jak one
powstawały i rozwijały się.
Jako nastolatka Janet Doman podróżowała i
studiowała w Europie i Afryce Południowej.
Wstąpiła na Uniwersytet Pensylwanii w 1967
roku, gdzie specjalizowała śle w antropologii,
studiując u Profesora Wiltona Krogmana, którego
imię nosi Wilton Krogman Child Development
Center. W tym okresie była najmłodszym
96