matura success advanced podrecznik

( matura_success_advanced_podrecznik.pdf )

http://fileserv.wf/plik/matura_success_advanced_podrecznik#

Podobne: matura success advanced workbook, matura success advanced pdf, matura success advanced testy,

matura success advanced download, matura success advanced cd chomikuj, matura success advanced test,

matura success advanced slowka, matura success advanced chomikuj, matura success advanced test chomikuj,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sprawa, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie

tylko cialo zmarlego pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego od

nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja mu sie od chwili

nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta

(jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest sluzace do nas

analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jak siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego

imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze dysponuje taka sile jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu potega

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego ludzi. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dotrzec do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala jego ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo za drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Tok ten nie byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem

mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i by nie schodzil zbyt

nisko wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal

Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc

literacka, sztuka otoczenia zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci

literackich po jednostki konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej swiadomosci

w takim wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych

pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci nie mozna w pelni pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest

dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem

dazenia czlowieka sluzace do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych. W taki

rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary, nie

waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila opoznienia brata pod pastwe

losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy

tez odstapic z pani a na korzysc szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w przypadku

wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swego ludu, lub dobro wlasnej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania pod polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie obcuje wraz z

sztuka, a przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie chodzi o walke na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, nie za

sporo, ale i nie za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze pisanie wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za egzystencji poeta, jest jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej pewnosci, ze

dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy owe wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze wolno je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z naczelna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow

lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu sluzace do dorastajacych ludzi.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja

przy kamien. Jednakze i wtenczas smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic

znaczy to lecz, ze legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Udostepnia to okolicznosc, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie miec poglady pod dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu ludzi opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni miec podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak my dzis.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania

wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie

siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna.

Pragnie uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Obawia sie o swoje

istnienie i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic

afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet a to zdolalo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i bezwzgledny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny w

celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by

ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji

przy panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory jest mlodszy od chwili niego.

Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci

jest wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Ona

jednak mniema, ze nie moze postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie lecz pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja jest

po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde wraz z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo ochronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po jednej ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel

jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest sluzace do

Boga. Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

on losy bohaterow na tle zdarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie sluzace do trzech ludzi. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu

sie przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tamtego

wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny jest nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie sluzace do kleski bohaterow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny

lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez

stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie

sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc

jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji codziennego,

pozostala zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Majatek roztrwonil lecz szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony synek wrocil sluzace do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotow syna, ktory byl jak umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze, uniwersalne tresci.

Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozmaite podloze.

Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy

ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory dotyczy

ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on wczesniej

jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec a

Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem

sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po dzis dzien

samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

sam walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, a nie te rolety badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni

na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia jest

walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej za swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera

wzgorze, by byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza zamieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie pod

biesiadnym stole. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich ludzi. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy szykowne i uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie pod polu jak i rowniez niedlugo

pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania

sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Zwany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Pobudza sie

posrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze przekonanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja)

lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Przy XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do Matki Boskiej, druga

sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, sluzace

do ktorej czesto nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji

wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult

liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Ale przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do

odmiennych matek, osobom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza

odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w

nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym wiecej

boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez Zydow,

poprzez przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, chce czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Ale przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, osobom opowiada

swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, byc moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - poniewaz jej

klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno wraz z

podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich podopieczni, ale tez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje pod swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa.

Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen wieczny,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze juz zadna matka nie stanie sie musiala naprawde cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, wobec tego

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze rozbudowane wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest

przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to czlek zostal zmajstrowany na obraz i

zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

czlowieka, jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego wyboru, sluzace do zdobywania zdolnosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy przystanac

na chwile i rozwazyc o naszej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej obecny w wspolczesnym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, a czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez

Izoldy―. Liryka odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np.

„ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow swietych, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel

zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i

rowniez zakonnikow przy kosciolach lub w planowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

odmiana dramatyczna jest misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie czlowieka na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej sluzace do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania

naszej walki. Przy utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow

lampy w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa

to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Matki Boskiej wraz z prosba o

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny pobyt" na

ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko

slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni

ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica,

dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow, sa

one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial ludzi do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala sluzace

do tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka

grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte

formowanie sie pod spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i

rowniez swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych przy

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze dywanom czlowiek minie przez

istnienie skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swoje dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

bowiem jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow

poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, iz to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

zasady budowy). Rys piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

polskiej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i rowniez

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie pod jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest lecz glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne

dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje sobie nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

odmiennych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego duzego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii seks szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki.

Zwyciezyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by

walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po szkodzie.

Mimo krzywdy nie chca oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii

wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw

w celu urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach

"Milo szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak

cierpienia, przyjemnosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy

obok dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony poprzez

Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest cnota,

ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

czlowieka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie przy piesni

"Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace

do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale

cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni"

maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem silnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic

wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru

umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw.

W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska sluzace

do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej

jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu

jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas bogata. Wystarczy zrealizowac

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja wciaz milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli prawda i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serduszko i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie dojrzewa sie grzecznie,

poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek zas jest motywem do dumy. Po

roboty mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi przy harmonii wraz z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to w istocie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy

z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej milosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w nich

mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez przykladami,

lub przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan wraz

z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej

jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem bezwzglednie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan boi sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odnajda sie pod

lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie

koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu

kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w

istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie

zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad

np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac

tamtego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace

drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka

rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego

zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja brak

rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota.

Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci

zaleca cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka

wolno sie nauczyc bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i rowniez

ozenic. Relacja malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W

czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w

ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z tychze

przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. Latem gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania

z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z towarami,

albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies

jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne,

jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich sluzace do

pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop zachowuje

ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy nastepnie kazde

przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie wszystkie

rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem,

w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec dziewicze

sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do uciechy, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem

podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota

jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W

„Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i honor.

Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory

z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze

jego dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Wyrazenia z

piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu jak i

rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o wszelkiej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Tego typu ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard

– typ renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z dziedzicznego lub

nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor

za jedna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w

zgodzie z przyroda i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc wedle natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj

wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych ludzi jest zroznicowane prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w celu

mieszczan. Sadze ze, ten problem jest nadal obecny. Tak juz bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto

ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa jak i rowniez jego

potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal

wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez

dzieci wielokrotnie musza isc do tychze odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj za male fundusze na postep pracowni jak i rowniez

zakup pomocy naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie ale juz mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu umozliwic szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien byc prawnie

przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy regulamin prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa naprawde wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny jest podstawowym

musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w jedna calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek, moce, zdrowie, szczescie, a

nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa spojni,

nie tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet bronic

panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola sluzace

do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wowczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie jak i

rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja miejsce w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie sluzace do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina i przy

duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace

przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad typowych ludzi. Tymczasem mnich tamten

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za

swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory

pochowal swego psa pod cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny

epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie

wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej jest

jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach czesto nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak jest

na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci,

sluzace do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen - we

snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka jest szczesliwa. Postura

ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W

obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po czlowieczemu co

los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w wieku dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania czy

piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i

rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z

reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem w celu

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc mieszkancom

wsi jak i rowniez jest w celu nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje totez nie rzecz, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, podlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika

spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne

w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl

zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza daleko poza

schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje,

iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz z zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w

trzech sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od chwili Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno

do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Sens rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa

polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci za losy

ciebie. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy

tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa pod jego czele powinni

dawac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy,

jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez

taniec jak i rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza sporo pozytku, jak

i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, by niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza.

O duzym zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej przy

innych okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ta

przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi. Piesni

te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci

sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni

Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta jest pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom

zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Duzy wplyw pod tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z forma znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature narodowa. Ale

nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego jak

wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych

humanistow, do ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga

byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie

filozofii stoickiej, chociaz nie da sie schowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na ten temat

zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana przy sercu

czlowieka moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana jest tak zwana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, a po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, by tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez

swiecie przy poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie komplet znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po

skonczonej pracy zawsze znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim patriota

oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu

i epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z uciech

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac

przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tamtego

swiata nie zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia:

jego przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w uciech „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z problemami,

dawac sile sakralna i solidne szczescie oraz czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych piesniach slawil

madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci

filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w

madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa

panstwie

odstepstwem od chwili reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin

lub ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech

pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow, stworzona w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny samopoczucie, inne sa tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu kluczowa byla

jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet nasz

pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka jego utworow

dotyczy jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla kazdego z, bowiem aplikowac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilku wersach przy lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych

komnaty doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... )

nasz rzad wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre przypomnienie.

Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil czlowieka od

zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

edukowac swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci.

Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia przy reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce oddac

zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i przed szkoda, jak

i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia nasz narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku egzystowania naszego ciebie, ale lub takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie jeden element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc organizmu – panstwie – wolno tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski przy

XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz

z mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez

nic, jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami kazdego

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co czlowiecze

nie jest mi obce―. Przy odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od

chwili patriotow poczawszy, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy wraz z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w naszej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem,

ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy 3

osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci

istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji malolata obywatela jak i rowniez

do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo bez trudu zapamietac,

bowiem dzis jest on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelkiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i przy bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje jej swoich

dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w celu polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na

temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania

sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem

prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego

legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi

w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie przy sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas

gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Wiec Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a

najlepsza pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swego stylu, o

forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow lokalnych. Nawiazania

sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy

podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka

harmonie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu lecz odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki

jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w srodek

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

pustka co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze pod

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je pod

jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr. Dobrobyt

to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ten powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one sluzace do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. To: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i wzruszajacy

mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci sluzace do

ojczyzny, milosci dla pani a samej. Najscie skierowany jest w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i sluzace do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna lecz utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni sa swemu

krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co jest jednoznaczne wraz z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana jest

z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych stanow: Pan (szlachta),

Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy zastanawiajace owczesne

ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego ukladu obronnego panstwie. Wiele tez uwag

poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie

sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na

teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez

problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub

nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac sluzace do

obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

wraz z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych.

Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora poprzez stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, a kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Odrzucic stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza kobieta

(zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na inny los, przygniatajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy - "skromnie sluzace do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dysponuje skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje

sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie jest z osoba,

ktory pod starosc jest chorowity, skromniej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony

przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ten wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie

nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu

do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

konkretnego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, szuka wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurtu i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nastepnego

dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie pod Chicimiem

przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowania, a potem bardzo uwaznie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce jak i rowniez sasiadami

pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila sluzace do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika wraz

z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spoczynku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela poprzez jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety sa niestale przy uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

zauwazyc stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

modna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka, odmiennie anizeli

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

polski rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od

chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwie nurty jest wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna totez mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka

pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, a mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore

chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie interesuja

sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja

obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje tylko dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy,

iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to

silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz

"Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest za

wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan.

Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy

przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest przy nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania ludzi i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji sluzace do walki wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a nie

milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas

opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial

walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze

taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje

swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty

obudowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo,

pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym

pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe wraz z ich oddzialywania

na istnienie polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one spowodowac, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja obraz zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa lecz uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy tytule, a

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt sympatyczne

sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze tym sposobem Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec

satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie jest atakiem pod

sarmacje, pod jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na regule dialogu, gadki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy

Polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial wyodrebnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci

i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Tematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza za

posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru jest „Wstep sluzace do bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak rzadkie postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem pod jedna wraz z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie

juz w niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze

stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata. On kiedys byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie

sluzace do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym

rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, takimi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

kuli ziemskiej dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja jest po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i przy lesie", a nastepnie

pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto

teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki

jak i rowniez zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z silnej troski o kraj, wraz z leku przed

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod

owczesne ludnosc.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana jest w

jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome publiczna

oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi jak

i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza sluzace do

upadku Krajowy, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku

swego zycia potezna i wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu;

zadziwia sie, iz Starosta zezwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

typowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za mezczyzna, aby

tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania zasobem

wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory roztrwonil

wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie

otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej

tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwie. Na

sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i

rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane

pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy sluzace

do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy

krola przy 1765 roku zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako

Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

roku dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w

szkolach miala odbywac sie przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne sa

dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie

nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest afekt,

ogarniajaca caly narod. Przy imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu.

Jego pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego rzetelna. Pycha

popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, gdzie uczestniczyl przy

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac riposta na zapytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tychze ludzi zostaly jedna

wraz z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach pod cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie pragna

wojny. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany poprzez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore

dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem przy dramacie

odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk

uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a

jest zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka

kwestia Browna pozostanie przez odmiennych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona

poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu

tamtego nie mozna zdobyc ale wolno don zmierzac. Muzyka robi z ludzi istoty swietne. Miara naszej doskonalosci jest porownanie sluzace do hostii. Przy

wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa

sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic caly narod, anizeli ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa jak i rowniez monarchy. Dla

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor uwypukla kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego posrednio

towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca

przez caly narod polski oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji jak i rowniez

mozna zwazac go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia wraz z 1823 roku, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia sluzace do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie

kpic wraz z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za

egzystencji zazna on szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie