matura success advanced activator pdf

( matura_success_advanced_activator_pdf.pdf )

http://downloads.co.pl/dl/?id=matura_success_advanced_activator_pdf#

Podobne: matura success advanced activator chomikuj, matura success advanced workbook pdf, matura success advanced teacher book pdf,

matura success advanced pdf, matura success advanced testy, matura success advanced download,

matura success advanced chomikuj, matura success advanced cd chomikuj, matura success advanced test,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej nalezy

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego bedzie pohanbione,

jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc i

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara i winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra i wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie maja skladac

bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo ustalenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, twierdzi, ze ma taka moc jak Pan, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog podarowal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osoby. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak trafic do was cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien w gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu

mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i by nie

schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona przez

nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne i kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w takim

wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni odgadnac literatury kolejnych

epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina

Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka w celu

nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

klient Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Dzieki taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tegoz ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bezustannie

stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tegoz, ktory odrzucic obcuje wraz ze

sztuka, zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie chodzi o walke na smierc i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, jaka

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, ile potrzeba,

odrzucic za sporo, ale i odrzucic za troche. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

albo historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

tworzeniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac zdecydowanie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy zdecydowanie cos

cudownego, a ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

sposrod dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty

system wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini odrzucic

zniosla takowej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila

do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i

wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia nature macierzynstwa i wielkie

nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze mity

odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich duza role. Ujawnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni dysponowali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja w celu poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam

swiadectwo wyboru, niezaleznie od tego, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

spotkac za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata,

chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem.

Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli swoim

bliscy. Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to zdolalo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i

bezlitosny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Przykladem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow i zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W trakcie

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby

ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek,

a odrzucic krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie

byc mlodszy od chwili niego. W przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Kobieta jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci i

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze racja

okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

chwili siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to

jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie

po 1 ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych prawidel

i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa objasnienie

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

chwatow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i tym, ze

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali

piesni obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. W

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do kleski, czyli katastrofy. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje

obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski chwatow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy

dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w

calej jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc

i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone przez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie boze,

zas gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku i wyruszyl w calej swiat. Majatek

roztrwonil jednak szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil w celu

ojca ten sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl jakim

sposobem umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym osobom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednakze

jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane przez siewce

padlo na rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge i wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda

dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot

do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec zas

Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac ich racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

zostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. W swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady plywania przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie pomocy Bozej -

apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stoliku. Udziela rad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Odslania smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca

czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w danej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu i niedlugo bedzie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Ozywia sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze w

calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane

od strony formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo

ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej, druga

w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej

niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu sposrod konca XV

wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, chce czuc tak jak On, mniemac podobnie. Lecz przede wszystkim slyszymy tu ryk

matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu

przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej wlosy

sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno

sposrod podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich pociechy, ale

takze z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje w swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie stanie sie musiala tak bardzo

cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii

dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

zbudowany na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu zdolny jest znalezc w w piwnicy doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona istotne

wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania madrosci, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania.

Musimy przystanac na krotko i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej

aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze istnienie.

Zapominamy jak jest ono ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci

okazuje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage ma dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil w

swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny.

Sporzadzanie sie nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki

np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej

kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach albo w umyslnie

wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, ,

ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej

Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka.

(Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy i

upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl

zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej w celu glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osoby,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal ich glosy i raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki. W utworze ukazuje sie dwoistosc:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy globu

tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w stanie darowac czlowiekowi

rzeczywistego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci i piekna w

calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis budzi zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Matki Boskiej sposrod

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, zawiera blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila nadal

nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw powstal

sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow,

beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala w celu

tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie

wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych w calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez

istnienie skromniej, tymze jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, poniewaz jest pan jej

jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow po przybyciu w

celu krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter

przede wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos

detalu lub normy budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter utworow

literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci w celu

miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym tylko problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we kazdego

nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska o

losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Sil

dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logika, arytmetyka,

retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok

odrzucic zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

innych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i sprzedawac drozej w

innych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych

odrzucic ceniac ich zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto

jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O

doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Republika

federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze

dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni podreperowac

bledu. Nie ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza

sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow

dramatu: czy oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel

przekupny). Troja to alegoria Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej

Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od

Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien nawet z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw w celu urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy okazac

sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy

i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie".

Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej przez Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim.

Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi

opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta

nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem silnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno

dywanowi myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru

umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze

wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez

rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy balagan). Rozumuja

przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy wykonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i zycia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament po klesce Mlodych polakow poniesionej

w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli

o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli nie myle sie i sposrod tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serduszko i tegoz „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez Horacy

w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy niz wraz

ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i

klopotach codziennych, nawet praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa

egzystencja pelna zalet, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne wikt,

wysilek zas jest procesem do pychy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi w

calej harmonii sposrod przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni

wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Zabawy plynace sposrod zycia czlowieka na wioski mocno podkreslili

w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej wybranki prosto

sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji i jezyk

mozemy podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami, badz przerobkami idylli antycznej,

badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska

pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie

przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze

sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy,

podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci

realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem nieodwolalnie

pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

znajda sie w lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami.

Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy

Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyklym

zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrobic trzeba

tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych

kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja deficyt

rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozemy

sie nauczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic. Relacja malzenski

nalezy zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia

w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i

pozytek. Beda juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda

tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i ludzie zle

operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy pilnowac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej rejonie drozej.

Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas

korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest

to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu i radosci. Naklania

wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

utrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz

pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych

zrodel powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji

znajdziemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego

wplywu przyrody w ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w globie, zastanawiaja nad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury charakterystyczne w celu

renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie byc miec nieskalane sumienie,

radzi, aby skorzystac z okazji do rozrywki, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez

w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

stosownym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec

– typ renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma

obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, dobrego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego badz nadanego

tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa.

Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm i przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna

fizyczna za wybrana z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

istnienie w aprobacie z natura i odrzucic szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych wartosci w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o

ustroju wspanialym uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie

tu tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest

zroznicowane prawo. Przykladowo prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu

szlachty i inne w celu mieszczan. Mysle ze, ten problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze

bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach

moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa

i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal

sposrod dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci w wielu

przypadkach musza spacerowac do tychze odleglych znacznie kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj za male zasoby finansowe na wzrost

pracowni i zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. W ksiedze o wojnie ale juz mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie

zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w

interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

okazuje sie byc obywatelem i panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek musi byc legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy

regulamin prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych i szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy i sute biesiady. Proponuje zasoby

finansowe przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy,

zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat polega na wierze

Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie beda spojni, odrzucic tworza jednosci. A w

celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i

zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz

rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow

odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic panstwa

poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola w

celu obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. szybkie sadzenie i bezwzgledne

przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszary w kraju i proponuje

reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej

przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk stanu chlopskiego,

ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany sposrod

pozycji kalwina i w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w

calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, w ktorych nieustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad typowych ludzi.

Jednakze mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja ich spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie, rownoczesnie chce

dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, w celu miejsc w

ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen -

we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Na tym strawil,

zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem w celu prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia sposrod panien

wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi i jest w celu nich procesem

do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje zatem nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym przy umowionym

jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac,

ze chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega

wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat

przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to

u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w

dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od chwili

Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest

samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien rachowac,

bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga,

zawadza mu sciezke do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a jak slabe. Sens rozwazan autora ma rys uniwersalny

(dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas wciaz silna i znaczaca w Europie,

ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka moze doprowadzic

do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania przez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio

losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zaszokowac wroga, oslabic go i nie

zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, badz wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa w jego czele powinni dawac

przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny glownym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt ten moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez

zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem pociechy

szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug.

Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza sporo pozytku, jak i rowniez

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, polow, co przynosi pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tegoz wysokiego postaci spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej swe przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow

w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier.

Piesn ta przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

w wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw w

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl

literature narodowa. Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli

wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane i

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII i fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie ukryc

zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

rozwazania na ten temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda i placa" i swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana okazuje

sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety

stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do

nieba, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z prawami cnoty, daj

szanse czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal opanowanie do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

bez watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na gmach w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic zapewniaja

rzeczywistego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie

z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

sposrod problemami, dawac sile sakralna i stale szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, /

A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, napisana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z jakims niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne beda tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu

zasadnicza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow

tyczy sie jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka w

celu jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad

sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien nie

zapominac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre przypomnienie.

Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan odroznil czlowieka od

zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy

dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa

rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien ksztalcic swych

nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Jakkolwiek ludzie

posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce oddac

zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi,

ze i poprzednio szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia ten narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od chwili poczatku

egzystowania naszego was, ale badz takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie pewien element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – kraju – mozemy tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

sposrod mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad

konsekwencjami wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W utworze tymze latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow i zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mnie obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, ich zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

sposrod losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim daje radosc i

rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

rozumuja egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia -

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i pomieszczenia,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela i do

wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo bez

trudu zapamietac, poniewaz dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w calej

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody w wszelakiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, odrzucic

zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca

pozytywne. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych w celu polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele,

O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego

przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O

prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony.

Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych,

bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej

boju i wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal wszyscy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza

A naszej firmie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje

upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu,

o forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych.

Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, jednakze takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w

celu okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla sporo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej

od konca XV do oporu XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W

mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero

co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily

one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. To: brak wybranki ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob oczywisty i wzruszajacy

mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy ich jedna kult,

nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia szczegolnie w sejmach budzi u

Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej".

Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot w celu religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne sposrod upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza

prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

deficyt sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana okazuje sie

byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy

nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego systemu

alarmowego obronnego kraju. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu

obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, jednak w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu w celu prostoty i

kontaktu sposrod natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wioski, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na dalszy los, przygniatajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

ten probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie

okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, skromniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu zmieniajacego

sie przy wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal pan o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego stylu i forme

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych najpierw

obustronne przygotowywania, a dalej bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

wspolczesnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w

nich zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od nastepnego

roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami pod zadnym

pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z

uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spoczynku trupa sposrod cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozemy je zrobic (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac mistrzostwa

autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich,

dywanowi skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze sarmackim od chwili slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic

przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska

przesadza przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim.

Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno - religijnej

Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie i banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza

ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody - sposrod

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje zadnej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego mszy, zas mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla siebie i

nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza

zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

proces bitwy i rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow,

a odrzucic milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan i

ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pasek, ktory odrzucic chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly

obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty.

Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Beda pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na istnienie

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk sa w stanie one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi uslugiwaly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz w

calej tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

dyskutowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk przedstawiana byla w calej sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy,

niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji

prawdopodobnie najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany

zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne

sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mial szanse pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelakiej

zywej: zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy)

urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to troche

normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. W

zadnym razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie w fakt, ze

powstala kobieta po glownym rozbiorze Polski, moze zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, takimi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i

okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i w calej lesie", zas

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w calej Boga i smieje

sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski o kraj, sposrod leku poprzednio

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

ludnosc.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter wspanialy –

zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, deficyt jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w 1 konwencji.

„Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na reputacje publiczna i na postawe polityczna

indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian ustrojowych

Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych

postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady i racje

polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia wielka i wyzwolona z

przy obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala

na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

deficyt zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie

byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego

interesujacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla

to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody ksztalcenia. Byl pan pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano w celu uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozmaite tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy w celu redakcji i

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, pisza o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono w Warszawie

pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zestawy:

francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez

papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor

nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze

dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r. powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych,

ktorego celem bylo opracowanie i wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym

wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, ,

ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki

ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest afekt, ogarniajaca caly

narod. W imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu. Swoim pragnienie

wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego rzetelna. Pycha popycha go

w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na

swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest zatem

indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl w calej

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki chcial dac replika na zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo,

jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady tychze ludzi zostaly jedna

sposrod przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie wolnosci jest w tej okolicy

oceniane zdecydowanie bardzo pomocne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta

uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera.

To symbol przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie i budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka mysl Browna bedzie przez innych pojeta,

duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona przez Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz nie mozna dostac ale mozemy don zmierzac. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara naszej doskonalosci

okazuje sie byc porownanie w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci.

Okazuje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za zycia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu wspanialych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi uregulowac naleznosc kazda

osobowosc za swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic fita ( „smutne pol –

rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka glownych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio sluzy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez caly

narod krajowy oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak brawury,

by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z wielkim niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak

religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna miec

sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie przy Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tegoz brak. Poeta nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom

smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac

siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 r., zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zwiazku

naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za

to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes cierpienie.

Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych,

odrzucic kpic sposrod nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda przeznaczone

nowego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym

ludziom upowaznienie do osobistego szczescia i szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt

podobnie opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie