matura success advanced testy chomikuj

( matura_success_advanced_testy_chomikuj.pdf )

http://filehost.pm/pob/matura_success_advanced_testy_chomikuj#

Podobne: matura success advanced testy chomikuj, matura success advanced test chomikuj, matura success advanced tests chomikuj,

matura success advanced cd chomikuj, matura solutions advanced testy chomikuj, matura success advanced chomikuj,

matura success advanced activator chomikuj, matura explorer advanced testy chomikuj, matura success advanced testy download,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie

tylko cialo zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie go

od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja

jemu sie od chwili nich wyzwolic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory jest az do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem sa

dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jako siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali im w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac

Zeusowi, ktora czesc ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te

czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal

jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od chwili jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, argumentuje, ze posiada taka energie jak

Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn

to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osob. Konrad jest cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie w celu niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dojsc do was cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym przykazaniem.

Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl dlugo, az w

koncu przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym wespol.

Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla

doczepiane do ramion, by w taki sposob mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk

jest w stanie sie stopic i azeby nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca.

Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl

na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor

tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem

naprawde Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia

poprzez Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi,

azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej swiadomosci

w takowym wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna

w pelni zrozumiec literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwyzszym.

Slowacki przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i

teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model

uczynnego jak i rowniez wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i

odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o

ile pozostawila odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje.

Tamtego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon,

bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swojego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania dzieki polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory odrzucic

obcuje wraz ze sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie chodzi o walke na zejscie i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a przerabia

sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, tak jak

potrzeba, odrzucic za sporo, ale i odrzucic za troche. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze tworzenie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, jest jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

posiada juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

albo historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla,

syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Swiata -

rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos wspanialego, a ow

kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze kazdy ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni.

Bogini odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki

bogowie nie zamienili ja po kamien. Aczkolwiek i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy

to jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dawny one w celu nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich duza role. Udostepnia to fakt, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie oraz sam akt wyboru, pomijajac fakt,

ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja spotykac

za witryny wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment

jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic zejscie

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena jest inna. Leka sie na temat swoje zywot i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc sprawiedliwy i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny w

celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek,

a odrzucic krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon

poteznieje w obronie demokracji po panstwie, tej ojciec go nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna,

ktory jest mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci

jest wartoscia po „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug niej jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona jednak

mniema, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, ze racja jest po

jej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i

wewnetrzna harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo uratowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdziwosci

uniwersalne a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty

utworu. Korab opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

pan losy chojrakow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

egzystuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i

role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega dzieki

zderzeniu sie przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera

prowadzi go do kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara

i miloscia, nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i wymogu, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski

chojrakow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob

(Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly

dozywotni. Tragizm jest wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie,

slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do

brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji

codziennego, 2 zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, oraz gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Majatek roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony syn wrocil az do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory byl jak na przyklad umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, ale

jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani

miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej

meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy

ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po dzis dzien

samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara

za grzechy. Hiob samodzielnie walczy na temat swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe

sw. Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia jest walka po

obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w ktorej

zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera wzgorze,

azeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore

nadawaly sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umiejscowienie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez

Boga na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany jest takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wzgledem kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza az do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie

dzieki polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec

sklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszystkich ludzi.

Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic

sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele ale zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu

przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od witryny formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tejze piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do

Matki Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

cyfra 4, az do ktorej nierzadko nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus,

Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci!

(pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w

srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad

zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na to,

iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza

ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak jak On, myslec podobnie. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, jest w stanie dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny

kolor, srebrny - albowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty

swoich podopieczni, ale rowniez z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz rowniez

przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli po obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz

doprowadza ja az do szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja,

ze ow jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie bedzie musiala naprawde

cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy

okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim jest refrenem, a wiec

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace

z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii

dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce dwie pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to czlowiek zostal zmajstrowany

na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest znalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

zasadnicze wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania informacji, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc

prawidlowego postepowania. Trzeba przystanac na krotko i zastanowic sie o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory

jest coraz to mniej biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, oznacza to nasze

zywot. Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy czerpac z tych

propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage posiada dla jego honor, ktory we wspolczesnym swieci

stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Konstruowanie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow po kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

postacia dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Zrodlowym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej az do glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza

wiare wygrania tejze walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

odrzucic sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac trudno, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia,

jak na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone

sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego,

miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

ciagle nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

wiary. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw

narodzil sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony po utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, sa one

raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza - raczej

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i cialo, bez ukonczenia nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek minie przez

zywot skromniej, ow jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom.

Wydaje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w niej prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swoje dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, poniewaz jest pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow po przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, przeczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub zasady budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu

piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter utworow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w strategia realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak

i rowniez niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko jednego watku, koncentracja sie dzieki jednym jedynie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z

przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde co wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje osobiscie nim na

stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a

mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, jak na

przyklad gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

odmiennych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca istnien wedlug

przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do

gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba

wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal

caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie

chca oni naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii

wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac Helene

poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw w celu

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia,

przyjemnosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy

dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow,

umiar. Od dawnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora

uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim"

(nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na

domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie

humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej

dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja

mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie

"zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na

lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci

poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta

siega do Horacego, lecz zmienia je, spaja rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie

odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy

prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne elementy, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy polski balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore

piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka jest zas rozna.

Wystarczy wykonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( dziewczyny i podopieczni ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada

czyste serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy

niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

zyje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek zas

jest powodem do pychy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje dzieki wsi po

harmonii pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, albowiem to w istocie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez

staropolskich weselach szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi

polskiej poczatkow 17 stulecia jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji

wiejskiego, na temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako

protest poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na

tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i

miesci utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak

alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osob i sytuacja

dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie

gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez

watpienia sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow

Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z

trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego,

chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze jest przepych wesela i bogate zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem

bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan obawia sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie odnajda sie dzieki lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko

na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach,

ktore sa faktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady,

prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to

gesi, to kokosz. Pod przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic ziarna poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta

ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz ze swego losu.

Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

wolno sie wyszkolic bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do

urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp.

Latem wolno z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz w takim

przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez

kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle

dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy

dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z wytworami, albo tez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej

rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na

temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej

mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich az do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance.

Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w planecie,

zastanawiaja ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie

postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do zabawy, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces

tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym

artysta, ktory z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na

temat, ze tej dziela sa tez swietne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z

piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu jak i rowniez

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe

diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr co wiecej zycia. Ten ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden

wzorzec – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jako czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i pokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za pewna z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z natura i odrzucic szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w wybranych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany po 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozmaite prawo. Na przyklad prawo karania

smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w celu mieszczan. Mniemam ze, ow problem

jest nadal biezacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na

ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego

potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza spacerowac do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly posiadaja zazwyczaj za

male srodki pieniezne na postep pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie z

kolei mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni

ludzie albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec jest

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma

obowiazek byc prawnie przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten cel wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski

proponuje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny jest podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie laczyc w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy,

zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego zakresu rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

lokalne od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy

nie sa spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to

niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic

panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola

az do obrony wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada

odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio

prawa sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie,

konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow

duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos

(istnialo wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia

praw ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie

sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju a

takze proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i po duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w

przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin

jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad powszednich ludzi.

Jednakze mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie az do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo po

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych jak

i rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie

samemu, rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak jest na

odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz po smierci, az do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze

tej coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze,

jeden z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i

rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

najczesciej z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc

innym ludziom wsi jak i rowniez jest w celu nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze

krajowej siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje zatem nie

temat, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka fuche oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie nierzadko dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

ciezkich, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i relacja z rozna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w

tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec

niepokoje poety w dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas

wciaz silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow zanim tym, ze niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na przyklad maja

wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania poprzez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

az do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy

ludzie beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jak sa dzieki jego czele

powinni oferowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba zawsze sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy,

jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza sporo pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a takze

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca zabawy, polowania, polow, co przynosi pozytek jak i rowniez daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac

ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel

tegoz wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic

znajacy granic. Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki

wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Obszerny wplyw dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie ukryc zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

ow temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to pielegnowana po

sercu jednostki moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

portfela wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do

niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie po swiecie po poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i by

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, umozliwia

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

radosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia

sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz

swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata:

jego przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia a takze

obawy zanim smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, oferowac sile sakralna i trwale szczescie a takze czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie dzieki tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz ze sprawa

panstwa

odstepstwem od chwili reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski —

dworzanin badz ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

wina przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow, stworzona w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne sa tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkania rodzinnego

(Na dom po Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy / Zabojczy

wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu

najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, jak rowniez

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka w celu jednostki, ale dla

wszystkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace z

tymi pany: szedlem kimac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta posiada na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty

i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel –

sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania autentycznej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia po reku wojowac z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla kwestii

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie az do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, ze i zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia wlasny narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku juz

od chwili poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie jeden

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwa – wolno tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszystkich

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Dzielo ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze ow latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow a takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl.

Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od

chwili patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd.

Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora

to wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza egoistycznie, sa

chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz odrzucic spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, iz „bez praw nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem

potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo

wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat

ten jest bardzo swobodnie zapamietac, poniewaz dzis jest on tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i po bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, odrzucic zaluje jej

swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu

posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z

piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow dzieki ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie po sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja

kiedy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa

grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny ksztalt, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, po XVI

wieku, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat

ksztalt swego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow naszych. Nawiazania az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to

pozostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ow wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednakze

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama

doszla do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc;

czlowiek okazuje w centrum badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

zero co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny

jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je

dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza

to uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany po

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc dolegliwosci Polski. To: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W

calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, wybranki dla niej samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej

potwierdzenia szczegolnie dzieki sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest

prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do

potwierdzenia i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co jest jednoznaczne

pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

az do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tresc zwiazana jest z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy

interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego ukladu obronnego

panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli w koncu o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke

stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo,

jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia jako wiecznej bitwy o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa

strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i

rowniez ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), jest wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil

aktualnie calkowity rozklad. Podobnie jest z osoba, ktory dzieki starosc jest chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie

na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, szczedzi sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy zanim jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal pan o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurtu i postac uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nastepnego

dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie przy

Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc dokladnie

opisujacych na wstepie obustronne przyrzadzania, a potem bardzo dokladnie, dzien po dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Naczelna czesc obejmuje 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu zniewiescialego

magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm ewoluowal w

kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie jak i

rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast

pochodzace z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow

kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego

jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz jest mysl, ze kobiety sa niestale po uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

dostrzec stalosc po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak

i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zywot umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, im skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala duza wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie rowniez sarmackim od chwili slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial tekstow na dwie nurty jest wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec uprzejmy i byly siedziby

szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic co

najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz

najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci

krajowej - na temat szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wsi,

fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl

nierzadko polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za jak oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, oraz mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do zabawy.

Wszyscy dbaja o wlasne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow

lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem po

1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie

ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym zrodlem poznania osob i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki zapewnia mu pragnienie

zdobycia lupow, a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem tej zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas,

ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Aczkolwiek taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej

czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz

typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki.

Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one sprawic,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja obraz zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa jednakze

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne

utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz po

tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody

ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie

jest atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej wady i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa

satyry jest pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez szablonowe cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i

przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla po sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. po. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem przedstawiania i

wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza

za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mogl pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru jest „Wstep az do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w

niewoli i odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego.

Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie dzieki fakt, ze powstala ona po glownym

rozbiorze Krajowy, moze zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

planecie dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja jest po stronie www tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i po lesie",

oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale tez

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

nierzadko teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski na temat kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno stanowic

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej

stanowic powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl

zdecydowanie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana jest w

jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na renome publiczna a

takze na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dysputy wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza az do upadku

Krajowy, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku

swojego zycia silna i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu;

zadziwia sie, ze Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory roztrwonil mienie rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic

dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej

wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach,

milosnej sferze obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

roznorodne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji

jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy

krola po 1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, w

ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 r. dla teatru

zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly

uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala

odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauki potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe

dlatego po 1775 r. powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego dzieje siegaja

V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje za

posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez podnioslym

sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku

kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem

jego macy jest milosc, ogarniajaca caly narod. W calej imie tejze milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

dobra. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl po wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady

tychze ludzi byly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany

poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest

dozwolone zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jako bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa historii

i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku.

―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi az do grobu, po ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przetrwania idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna pozostanie

przez odmiennych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona poprzez Norwida

jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina

jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tegoz nie mozna

uzyskac ale wolno don starac sie. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci jest porownanie az do hostii. W calej wierszu zarysowuje

sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi

az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu ogromnych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi zaplacic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legend

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je zatem autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie az do panstwa jak i rowniez

monarchy. W celu Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez

grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

pochodzace z obcym najezdzca przez caly narod polski oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz ze

Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna

batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tegoz brak. Poeta nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje sie

z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

otrzymac wiadomosc z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze liczne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych,

odrzucic kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone fajnego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna

pan szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie