WIADOMOŚCI WSTĘPNE DOTYCZĄCE  

STOSOWANYCH W KOSMETYCE 

PIERWIASKÓW I ZWIĄZKÓW 

CHEMICZNYCH.

Opracowała

mgr Anna Kreja-Rucińska

PIERWIASTKI

•

W kosmetyce niektóre pierwiastki są stosowane w stanie 

wolnym: tlen, ozon, siarka, węgiel, jod,chlor, srebro i  rtęć.

•

Tlen (O ) – gaz bezbarwny, bez smaku i zapachu. W 

kontakcie z tlenem oraz wykonywaniu różnych czynności 

należy zachować dużą ostrożność ze względu na gwałtowne 

przyspieszenie przez tlen procesów spalania.

•

Zastosowanie: Wdychanie czystego tlenu przyspiesza 

procesy utleniania i ożywia pacjenta (jednak dłuższe 

oddychanie czystym tlenem jest niebezpieczne). W 

niektórych zabiegach balneologicznych stosuje się kąpiele w 

wodzie nasyconej tlenem. 

• Ozon (O ) – odmiana tlenu wystepująca w postaci 

trzyatomowych cząsteczek. Gaz bezbarwny o 

charakterystycznym zapachu.  10 razy lepiej rozpuszcza się w 

wodzie niż tlen. Powstaje podczas wyładowań 

atmosferycznych (burze), silnego promieniowania 

ultrafioletowego (kwarcówki, solaria). Ozon stosuje się w 

dezynfekcji ( niszczy bakterie) i dezodoryzacji wody ( w 

stacjach filtrów), powietrza ( szpitale, laboratoria) i 

gabinetach kosmetycznych ( ozonizatory). Wdychanie 

powietrza zawierającego ozon jest szkodliwe – działa 

rakotwórczo.

• Siarka (S) – substancja stała, zabarwienie j.żółte, bez smaku i 

zapachu. Nie rozpuszcza się w wodzie.  Ma zastosowanie w 

medycynie i kosmetyce – właściwości dezynfekcyjne i 

przeciwgrzybiczne. Służy do wyrobu maści, zasypek, 

preparatów przeciw egzemie, grzybicy, łupieżowi, mydła 

siarkowego i dziegciowo – siarkowego. Niedobór powoduje 

nadmierne rogowacenie naskórka, łamliwość i wypadanie 

włosów oraz choroby paznokci. Stosowana przy stanach 

łojotokowych, wypadaniu włosów i trądziku. Maseczki 

siarkowe oczyszczają pory skóry, działają antybakteryjnie i 

przeciwzapalnie.

• Węgiel (C) – węgiel drzewny, produkt powstały w skutek 

ogrzania drewna bez udziału tlenu. Pierwotnie stosowany był 

czernienia i ozdabiania skóry. W przyrodzie węgiel 

pierwiastkowy występuje w postaci odmian : diamentu i 

grafitu. Grafit bywa stosowany do szminek teatralnych i 

przyciemniania niektórych pigmentów.  Węgle mają bardzo 

ciemną, aksamitną barwę, ich czerń jest głęboka. W stanie 

rozdrobnionym mają dobre właściwości kryjące. 

Zastosowanie: do wyrobu czarnych tuszy, kredek, szminek, 

cieniowania kolorów, przyciemniania pigmentów.

• Chlor ( Cl ) – gaz barwy żółto zielonej, o przykrym i ostrym 

zapachu. Drażni błony śluzowe oczu, nosa i gardła. Służy do 

odkażania wody wodociągowej oraz ścieków szpitalnych, 

miejskich, fabrycznych.

• Jod (J) – substancja o ostrym zapachu. Jako mikroelement 

wzmacnia skórę i paznokcie, wspomaga lipazę. Odgrywa 

kluczową rolę w metabolizmie ciał tłuszczowych w naskórku 

(dojrzewanie ceramidów, przemiany kwasu linolowego) i 

tkance podskórnej. Wspomagając lipazę pełni istotna rolę w 

terapii antycellulitowej. W zabiegach jontoforezy stosowany 

jest do redukowania blizn. Jednym ze żródeł jodu są morskie 

wodorosty tzw. Algi.

• Srebro (Ag) – jest pierwiastkiem o silnych właściwościach 

bakteriobójczych. Stosowane do usuwania brodawek w 

postaci azotanu srebra, tzw.lapis. 

• Cynk( Zn) – W kosmetyce stosowane są głównie związki 

cynku. Jony cynku wpływają na odpowiednią budowę włosów 

i skóry. Niedobór cynku objawia się w postaci  łojotoku i 

trądziku. Działa złuszczająco i wspomaga leczenie łojotoku.

• Rtęć ( Rg) – silne właściwości dezynfekujące i trujące. 

Zawiesina rozdrobnionej rtęci w tłuszczu jest stosowana w 

postaci maści w chorobach skórnych i wenerycznych.

KWASY

•

Kwas solny -  jest to roztwór chlorowodoru w wodzie. Ma właściwości żrące, 

niszczy tkaniny, skórę i inne materiały. Używany jest do produkcji kw. 

Borowego, cytrynowego, winowego oraz do badań laboratoryjnych.

•

Kwas siarkowy – bezbarwna, oleista ciecz. Ma właściwości żrące, parzące i 

zwęglające. Niszczy skórę, papier i drewno. Służy do wyrobu surowców i 

półproduktów dla przemysłu kosmetycznego: siarczanu glinowo-potasowego 

(ałunu), nadtlenku wodoru, estrów i substancji zapachowych, barwników 

organicznych.

•

Kwas azotowy – stosowany do produkcji surowców i półproduktów dla 

przemysłu kosmetycznego, np. azotanu srebra (lapisu), estrów zapachowych 

(ambry i piżma).

•

Siarkowodór – gaz o zapachu zgniłych jaj, dość dobrze rozpuszcza się w wodzie, 

tworząc roztwór o odczynie lekko kwaśnym.

•

Zastosowanie w kąpielach leczniczych oraz do produkcji niektórych depilatorów.

•

Kwas węglowy – zastosowanie w kąpielach leczniczych, do produkcji niektórych 

depilatorów.

• Kwas borowy – substancja stała, krystaliczna, dobrze rozpuszcza się w 

ciepłej wodzie. Roztwór ma odczyn lekko kwaśny i wykazuje działanie 

bakteriobójcze. Zastosowanie w lecznictwie do opatrunków, do 

przemywania oczu, w kosmetyce stosowany jako substancja zakwaszająca, 

dezynfekująca i konserwująca, np. w kremach borowo glicerynowych i 

płynach dezynfekcyjnych.

• Kwas krzemowy – kwas ma postać koloidalnego lub galaretowatego osadu 

(żelu), który po wysuszeniu daje stałą, szklistą masę, tzw. Silikażel – żel 

krzemionkowy. Zastosowanie : do wyrobu zasypek o zdolnościach 

chłonnych i osuszających, do  wyrobu wonnych soli i stałych perfum. Ze 

względu na gęstą i kleistą konsystencję używany jest do wyrobu kremów 

mineralnych, a w postaci koloidalnej zawiesiny w preparatach 

oczyszczających skórę, gdzie wykazuje prawie 100% skuteczność w 

usuwaniu wykwitów trądzikowych.

ZASADY

•

Związki zawierające grupę wodorotlenową to wodorotlenki. Ich wodne 

roztwory nazywamy zasadami, które mają odczyn zasadowy 

( 7<pH<14). Wodorotlenki mają duże zastosowanie w kosmetyce.

•

Wodorotlenek sodu (NaOH) – substancja stała, krystaliczna, barwy 

białej. Roztwór wodny ma odczyn silnie zasadowy i jest żrący (skóra, 

oczy) powodując trudne do wyleczenia rany. Słuzy do produkcji 

sodowych mydeł twardych oraz innych synetycznych środków 

piorących i wyrobów kosmetycznych.

•

Wodorotlenek potasu (KOH) – Właściwości zbliżone do NaOH, łatwo 

wchłania wilgoć z otoczenia, łatwiej reaguje z kwasami tłuszczowymi i  

tłuszczami. Stosowany do produkcji mydeł (mydła potasowe są 

maziste), past do golenia, niektórych kremów i płynów.

•

Produkcja preparatów kosmetycznych NaOH i KOH wymaga starannego 

kontrolowania pH wyrobu końcowego, ponieważ związki te działają 

drażniąco na skórę.

•

Amoniak – gaz o specyficznej woni, lżejszy od powietrza, bezbarwny, bardzo 

dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc wodę amoniakalną. W kosmetyce woda 

amoniakalna służy wyrobu kremów, mleczka oraz do zobojętniania kwasów przy 

regulowaniu pH roztworów. Rozcieńczana woda amoniakalna uzywana jest w 

płynach do ondulacji i przeciw łupieżowi, przy utlenianiu i farbowaniu włosów.

•

Wodorotlenek magnezu – w roztworze wodnym ma odczyn zasadowy. Stosowany 

jest do wyrobów kremów do pielęgnowania nóg, zasypek i pudrów higienicznych. 

Tlenek magnezu używany jest do wyrobu proszków i past do zębów.

•

Wodorotlenek cynku – podobne zastosowanie jak wodorotlenek mgnezu. 

Ponieważ związki cynku mogą wywoływać zatrucia, wykorzystywany jest wyłącznie 

w kosmetykach do użytku zewnętrznego.

•

Wodorotlenek glinu – jest amfoteryczny. Ma zdolność pochłaniania wielu 

substancji i dlatego jest używany do wyrobu barwnych pigmentów, zasypek, 

pudrów higienicznych i kremów.

SOLE

•

Sole są produktami m.in. reakcji zobojętniania kwasu z 

zasadą. Cząsteczki soli zbudowane są z atomów metalu lub 

grupy amonowej i reszty kwasowej. Rozpuszczalne w 

wodzie sole dysocjują a roztwory mają odczyn obojętny, 

kwaśny lub zasadowy w zależności od rodzaju soli.

•

Węglan sodu – tzw. soda bezwodna, substancja biała, 

sypka, higroskopijna (dobrze wchłania wilgoć).

•

Węglan sodu krystaliczny – tzw. soda krystaliczna, dobrze 

rozpuszcza się w wodzie, roztwór ma odczyn zasadowy. 

Węglan sodu służy do zmiękczania wody, jest składnikiem 

proszków do prania, używany do produkcji mydeł z kwasów 

tłuszczowych, środków pieniących, kremów i mleczka 

kosmetycznego.

• Wodoroweglan sodu – tzw. kwaśny węglan 

sodu. Jest związkiem nietrwałym, gdyż 

podczas ogrzewania lub pod wpływem wody 

ulega rozkładowi z wydzielaniem tlenu węgla. 

Z tego względu uzywany jest do produkcji  soli 

kapielowych pieniących się, a także do kąpieli 

kwasowęglowych i mineralnych, okładów i 

kompresów. Jest dobrym zmywaczem skóry 

( nie podrażnia).

• Czteroboran  sodu – tzw. boraks; jest substancja stała 

krystaliczną, dość dobrze rozpuszcza się w goracej wodzie, 

roztwór ma odczyn zasadowy. Stosowany jest do zmiękczania 

wody używanej w zabiegach kosmetycznych, jego roztwory 

służą do odkażania i zmiękczania skóry. Roztwory o większym 

stężeniu boraksu używa się do złuszczania skóry i usuwania 

piegów. Używa się również go do wyrobu kremów, gdyż 

reagując z kwasami tłuszczowymi wytwarza mydła powodując 

emulgowanie tłuszczu, a więc ułatwia jego usuwanie ze skóry. 

Ma również właściwości konserwujące.

• Nadboran sodu – substancja krystaliczna, słabo  

rozpuszczalna w wodzie. Roztwór ma działanie 

podobne do wody utlenionej, tj. ma właściwości 

wybielające, zmiękcza wodę, w dotyku śliski. Dzięki 

tym właściwościom ma zastosowanie do produkcji 

proszków, do moczenia rąk w celu wydelikacenia 

skóry, sporządzania kąpieli tlenowych, złuszczania 

naskórka przy usuwaniu piegów i wyrobu płukanek 

do rozjaśniania włosów.

• Węglan potasu – tzw. potaż; substancja biała, higroskopijna, bardzo 

dobrze rozpuszczalna w wodzie. Roztwór ma odczyn zasadowy. Ma 

właściwości podobne do sody. Stosowany jest jako substancja zasadowa 

do emulgowania tłuszczów, wyrobów mleczka oraz kremów stearynowych 

(reagując z kwasami tłuszczowymi tworzy mydła potasowe, które sa 

emulgatorami).

• Węglan wapnia – substancja biała, sypka, praktycznie nierozpuszczalna w 

wodzie. Dzięki właściwościom chłonnym i wysokiej bieli wykorzystywany 

jest do wyrobu zasypek  i pudrów oraz jest głównym składnikiem past i 

proszków do zębów.

• Węglan magnezu – substancja śnieżnobiała o lekkiej konsystencji. Ma 

wysoka biel, wchłania płyny, ma właściwości polerujące. Dodatkowy 

składnik zasypek, pudrów, past i proszków do zębów, niektórych rodzajów 

mleczka i kremów.

• Dwuwodny siarczan wapnia – minerał o nazwie gips. Podczas ogrzewania 

przechodzi w tzw. gips palony, który chłonie wodę i po zarobieniu z nia 

twardnieje, ponownie przechodząc w postać krystaliczną gipsu 

dwuwodnego. Proces ten ma zastosowanie przy zakładaniu opatrunków 

gipsowych, sporządzaniu odlewów zębów, w kosmetyce do utwardzania 

niektórych wyrobów stałych, np. szminek i pudrów w kamieniu.

• Siarczek wapnia  - substancja stała, krystaliczna, w zetknięciu z wilgocią i 

dwutlenkiem węgla rozkłada się z wydzielaniem przykrego zapachu. 

Siarczek wapnia i jego związek pochodny tzw. wodorosiarczek wapnia 

posiadają właściwości depilujące. Oba związki zagęszczone kleistymi 

substancjami i perfumowane w celu zatuszowania przykrej woni, są 

stosowane jako depilatory.

• Sole złożone powstają przez połączenie dwóch 

cząsteczek różnych soli i wykrystalizowanych w 

postaci jednolitych kryształów o stałym składzie. 

Największe znaczenie w kosmetyce maja ałuny.

• Siarczan (ałun) glinowo –potasowy – roztwór ma 

odczyn kwaśny, cierpki smak i własciwości garbujące 

tzn. ścina białko skóry i krew. Używany w postaci 

sztyftów po goleniu (zobojetnia resztki mydła, 

dezynfekuje ranki, skóra staje się miękka i 

wygładzona) i w płynach przeciwpotowych (zwęża 

ujścia kanałów potowych). 

• Siarczan glinowo-amonowy – podobne właściwości i 

zastosowanie jak ałun glinowo potasowy. Stosowany w 

środkach przeciwpotowych, głównie do pielęgnowania stóp.

• Krzemiany – glinowe, wapniowe i magnezowe stosowane są 

do zasypek. Neutralizują i wchłaniają pot. Są nośnikami 

substancji zapachowych.

• jednym z najważniejszych związków stosowanych w 

kosmetyce, należących do grupy soli są mleczany – sole kwasu 

mlekowego ( kwas owocowy, AHA).

• Mleczan sodu – stosowany jest we wszystkich typach 

kosmetyków pielęgnacyjnych. Jeden z najlepszych środków 

kosmetycznych nawilżających skórę. Wiąże wodę silniej od 

gliceryny.