matura matematyka rozszerzona 2014

( matura_matematyka_rozszerzona_2014.pdf )

http://www7.extrafiles.be/hget/matura_matematyka_rozszerzona_2014#

Podobne: matura matematyka rozszerzona 2016, matura z matematyki rozszerzona 2014, matura z matematyki rozszerzona 2015,

matura z matematyki rozszerzona 2016, matura z matematyki rozszerzona 2017, matura matematyka rozszerzona 2016 cke,

wsip matura matematyka rozszerzona 2014, matura matematyka rozszerzona wsip 2014, matura matematyka rozszerzona 2016 maj,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jak wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja mu sie od nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na

akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory

to jest az do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo

powiedziane przez bogow, przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj

zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Jest on rownoczesnie

ofiara i winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. Jak obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i Antygona (corka

kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania

konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali im w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie partii: osobno zlozyl

mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie moga miec skladac bogom. Zeus

wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka

cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy

buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka

moc jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog

podarowal mu potega wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od Niego jednostek. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano sobie o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien w gore. Syzyf

wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

razem. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl

w stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic

do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu mogl

wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt nisko

wody, poniewaz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka dramatycznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow. Dodatkowo

jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do malzonka

na 4 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne i kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w takim

wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury

pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera

jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka az do nowych odkryc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w wyniku

wojny bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same

w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on

zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Mimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

o ile pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a

zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swojego ludu,

albo dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – obrazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, natomiast przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie kroczy o walke na smierc i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w

zyciu nalezy powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle, jak wiele

potrzeba, nie zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze zapisywanie wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze dzierzy juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki az do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

czy tez historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

robieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, dwoch miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z kluczowa

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - takze i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos wspanialego, a ow kredyty

prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie

zaakceptowac zniosla takiej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i

wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa i wielkie

zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone,

na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do malzonka

na 4 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze, ze mity

odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity byly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru ceny

przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

spotykac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic smierc brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Boi sie na temat swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

ponad losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem.

Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Totez zgineli swoim bliscy. O ile

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji wraz z

synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa

wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie zaakceptowac

krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie

demokracji w calej panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie

mlodszy od niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora wraz z postaci

wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Pani jednak zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru obie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze

uwaza, ze racja wydaje sie po jej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci,

w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to

jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

uratowac Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze

witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest az do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy bohaterow

na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie jego podniosly i patetyczny

styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub agend. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i tym, ze

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie az do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech osob. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. W tragedii antycznej nie

ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt ceny i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron sa

rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie

rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona

i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja losow

bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie

decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze

urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i

wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i

ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego,

pozostala zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone poprzez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin boze,

natomiast gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl w calej swiat.

Dobrobyt roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony syn wrocil az do

ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jakim sposobem

umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

brakow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz

jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozne podloze. Jednego razu padlo w droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej

sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, azeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i

odszedl od wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje tak

bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec natomiast Jego

synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug

dzis dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu

sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest totez symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

dzielnosc, odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona wraz z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim

zycia wydaje sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na

jej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. W swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens swoim zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

modne i uznawane w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu i niedlugo bedzie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego

kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Wywoluje sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow tekst az do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn az do Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej

XVI w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace niekiedy

po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego,

ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja w calej

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane od witryny

formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga az

do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do ktorej wielokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu wraz z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja wielkosc i

dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

chetniej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, chce czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa juz siwe.

Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z

podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich pociechy, ale takze z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje

w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az

do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja,

ze ponizsza jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie bedzie musiala tak bardzo cierpiec

jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten gra wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, wobec

tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja

sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w

calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to istota

ludzka zostal zmajstrowany na wizerunek i podobienstwo Boga i dzieki temu madry jest odszukac w sobie doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje

ona wazne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania informacji, do

namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania.

Powinnismy przystanac na krotko i zastanowic sie o naszej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej

istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze

zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne i kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelkiej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli,

jednak nasza firma mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory to

we wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do wzrostu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego,

opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory ow mialy rys dydaktyczny. Tworzenie

sie swiezych panstw i dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych

do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowatorskiego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom,

upadek jednostki, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej

Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly

to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary jednostek,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal ich glosy i raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci i zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy wraz z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. W utworze ukazuje sie dwoistosc:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy

otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w stanie darowac czlowiekowi

rzeczywistego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna

w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania az

do dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa wraz

z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, obejmuje

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w sobie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel,

wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw.

spraw ostatecznych niedaleko sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie w spotkanie wraz z

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy

zyjacych w calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze im czlowiek minie przez zycie

skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest maz jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony,

bicie go poprzez zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter

przede wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub maksymy

budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza, wraz z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj realistyczny czy

tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) i nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska

na temat losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i osobiste dobro.

Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje sobie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz

pana wini, mezczyzna ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto

jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow".

Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac wraz z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest niemadry przed i po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja

ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy przekazac

Helene poslom i uratowac ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Naszego

kraju, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje

sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po

temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat

cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej poprzez Platona -

wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i

cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc swistki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Odrzucic

wolno im myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru

umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich

mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska az

do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja

jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia

pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow

piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli na

temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i wraz z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie

o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i owego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo sztuki

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie

uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek zas jest powodem do pychy. Po

wykonywania zadan mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w calej harmonii wraz z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to naturalnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

wyszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Radosci plynace wraz z zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej namietnosci

prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji i

jezyk mozna podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub przykladami, albo przerobkami idylli

antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska

pasterzy i pasterek hhg Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie

przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz

sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci

realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem zdecydowanie pedzonym az do

roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu ogol

wraz z ksiedzem nie odnajda sie w lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza,

twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie

mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu

urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia.

Przerozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne

obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest klopotliwa, bo i

Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie

zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast

jezyka mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Alians malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez

Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek miec

owoce i pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca niechec i ludzie zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i

podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z produktami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat

kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki

narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Zawsze sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

kawalek oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi na temat tancu i radosci. Przekonuje

wszystkich az do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

podtrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Liczy

nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego

oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w globie, zastanawiaja ponad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do rozrywki, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z

nas, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i samym artysta, ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az

do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w

stosownym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden

standard – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, obowiazki gospodarskie

i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli i

w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego

ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego

malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych

przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest

wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra

doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne

znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jedna z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej

odmienne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i nie zaakceptowac szuka wiele do

powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy poprzednio atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych jednostek jest rozne prawo. Na przyklad prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Mniemam ze, ow

problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak juz bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

zwykly obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na wysokich

stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski

jest znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc

i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow

odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele

szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych znacznie kilometrow. Poza tym

szkoly moga miec zazwyczaj nazbyt male fundusze na postep pracowni i zakup podpory naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. W ksiedze na temat

wojnie ale juz mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach

gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

obywatelem i panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek musi byc

legalnie przygotowany az do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy

regulamin prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady. Proponuje fundusze

przeznaczone w ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1-wszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog i ojczyzna) winny sie zestawiac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie, szczescie, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie zaakceptowac tworza

jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje

sie jednosc i zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe,

poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet

odpierac panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

totez krola az do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia ich ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne

sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w

sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie to maja miejsce w kraju i proponuje naprawe

istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie az do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna standard prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej

przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu chlopskiego,

ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany wraz z pozycji kalwina i w calej

duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad powszednich ludzi.

Jednakze mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac

rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie chce

dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie wraz z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, az do miejsc

gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka wydaje

sie szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana w wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym

lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela

policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia wraz

z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi i jest dla nich

powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie

rzecz, ale rodzaj, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach potocznych i

narzeka razem wraz z Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza

pobliskich zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak

bardzo charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch

sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki, jaka kazdy

istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci istota ludzka

jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy istota ludzka

powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega

Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Sens rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas wciaz silna i

znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa

strategia moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio losy

was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa i obzarstwa, natomiast niezdolna az do zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda mogli

w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1-wszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

wraz z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga,

naruszyc go i nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa w jego czele powinni

podarowac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, ze fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem pociechy

szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku, przynosza wiele pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie druhow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, polow, co daje pozytek i daje uciecha. Dbajacy

na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i zbywac drozej w calej innych

rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w tym

przede wszystkim ksztaltowanie swoim charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel

owego wysokiego formy spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow,

silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami:

"Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i niesmiertelnej - poety.

Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn

ponizsza przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny wplyw w

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek

ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej

ceny Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie

zakamuflowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda i placa" i swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje przemyslenia i sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote sa

cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do niebios, Tym, jakie mozliwosci

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie

wedlug swiecie w calej poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly ow

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego

domostwa – jest to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, i stoickie, azeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty,

gwarantuje czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na dom w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego blogoslawienstwa,

a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc i spokojna

starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac zapewniaja rzeczywistego szczescia i

spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specjalne

znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura odnalezc

jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk i cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, podarowac sile duchowa i stale szczescie i czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie w tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w calej

zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor i lasow, stworzona w chwili, gdy

poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu

najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) i nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy

sie jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla

jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem uzywac sie moze do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad wraz

z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Fraszka ta dzierzy na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej

wolnosci. Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

calosc dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji;

nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak sobie

kupi, ze i poprzednio szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a

wyraznie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia nasz

narod od plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to dla pieniedzy:

„kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego was, ale albo takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc organizmu – kraju – mozna tu nawiazac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski w calej XVI

w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. W utworze naszym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle ludzie. Temat

„Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest

mi obce―. W odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od patriotow zaczynajac, a w

zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

wraz z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tej epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim

zapewnia radosc i rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza

egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a

plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac ma obowiazek rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie

dawal zywnosc i nam i bydlu, o ile zadnego oracza nie bedzie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela i do

wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol,

ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac,

poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w calej

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz

starosc, oraz smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w calej bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy

jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan

twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo

Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole.

Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym nalezytego

przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach

domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl

przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia

sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

i wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie

ambicja kiedy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt wlasnego stylu, na

temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

polskich. Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug

regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie, znajduje

rozlegle wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto owego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla okreslenia

zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednakze odrodzenia antyku

lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu osobowosci

majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze w sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je

w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Kierowane jest mu niebo czy tez pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal

wykonywania zadan i zbieranie dobr. Swoje to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob

sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie

na temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy ich jedna

religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie w sejmach

wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O naruszeniu

religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni sa swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne wraz z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana wydaje

sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy ciekawe owczesne

ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup solnych, czy brak stalego systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele

takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt

negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, lecz w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu dla prostoty i kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic

stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, bitwa o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dzierzy skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak odpierac

przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z

osoba, ktory w starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal

przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia azeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal maz o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, lecz mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie wraz z 10 partii dosc dokladnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne

przygotowania, a dalej bardzo starannie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk

wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych

nalezy skierowac na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w

nich zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia dane o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom

i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od nastepnego

roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, natomiast

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami w zyciu

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J. A.

Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora, porownanie,

antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z

uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety sa niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jak piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy

sie w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, im skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala wielka wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny

rodowod uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie takze sarmackim od

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, ze Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej

roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie i banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory -

wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej

wojsku wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do rozrywki. Wszyscy

dbaja o osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko

na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta jednakze zyje tylko dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow

lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie

poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu

bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i

swoim pomoc w calej zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone

ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest w

calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania jednostek i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki wytwarza mu

gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem

swoim zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni

go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa

upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow"

zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie

wizerunek typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi

tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe wraz z ich oddzialywania na zycie

polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w calej tytule,

natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody wiek, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie wydaje sie

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe cechy

Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niewatpliwy i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje dosiegaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial szanse pomiescic i

na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― wydaje sie atakiem w jedna wraz z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej

zywej: zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz

w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to cos

normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie

przyzwyczai sie az do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie w fakt, ze powstala jej osoba po glownym

rozbiorze Naszego kraju, moze totez Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie dominuje

ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabowite,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Wowczas gdy pyta,

jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i w calej lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej

Boga i smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat kraj, wraz

z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna

uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych az do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter doskonaly

– zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w jednej

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna i na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie ustalonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady

i racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony).

Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia

wielka i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; zdumiewa

sie, ze Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego brak

zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to

roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze

posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie

nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil,

ze cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 az do 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku oddano az do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy az

do redakcji i odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan i chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765

roku zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach znany jako

Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku

dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly

wydzialowe i podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej

jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu nauki potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do

1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego historia

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety zostaje

za posrednictwem celowe uzycie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele

trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem

utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca calkowity narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu.

Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego porzadna. Pycha

popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo

dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla porzadna ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, porzadnych

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki pragnal dac replika na pytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi byly jedna wraz z przyczyn

katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje przywodcow.

Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz

ocalic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku.

―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk

uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera.

To symbol przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna

bedzie przez pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona

poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu owego nie

mozna uzyskac ale mozna don starac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie az do hostii. W wierszu

zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden

groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu

ogromnych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za

wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od zony, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie az do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza

swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio

towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca

przez calkowity narod lokalny oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak brawury,

by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

i brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna

uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic wraz z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

niezwyklego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia i szydzi wraz z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego

typu fakt rowniez opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie