Nagasaki – (nie)zapomniana tragedia II
Wojny Światowej

Atak nuklearny na Hiroszimę przykrył wszystko, ponieważ Hiroszima
była miastem większym i znanym, czy też raczej kojarzonym na
świecie. Nagasaki z kolei, na czym polega jeszcze większa tragedia
tego miasta, było celem zastępczym. Wybrano je ze względu na to,

że nad „ważniejszym celem”, czyli nad Kokurą były złe warunki
atmosferyczne. Wprawdzie nie wykluczało to bombardowania, ale
wykluczało zrobienie dobrych zdjęć – mówi w rozmowie z PCh24.pl
prof. Jakub Polit z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Można odnieść wrażenie, że współczesny świat pamięta jedynie o
bombie atomowej zrzuconej przez Amerykanów na Hiroszimę 6
sierpnia 1945 roku. Bardzo często pomija się tragedię, jaka miała
miejsce trzy dni później - zrzucenie bomby atomowej na Nagasaki.
Dlaczego?

Powód jest banalny - Hiroszima była pierwsza.

Amerykanie uważali zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę za akt
sprawiedliwości dziejowej oraz swoiste osiągnięcie naukowe.
Nawiasem mówiąc, w polskiej szopce noworocznej pisanej m.in.
przez Juliana Tuwima na rok 1946, Harry Truman został
przedstawiony całkiem pozytywnie. Z kolei bomba atomowa jest tam
zaprezentowana jako, mówiąc kolokwialnie, bardzo sympatyczny,
odstraszający sprawców wojny gadżet.

W mniej już sympatycznym tonie, bo w dobie pełnej zimnej wojny,
pisał o tej broni Jan Brzechwa:
„Truman i trumna - dwa podobne słowa

Zmieści się między nimi bomba atomowa”.

Wracając jednak do Pana pytania: Hiroszima przykryła wszystko,
ponieważ była miastem większym i znanym, czy też raczej
kojarzonym na świecie. Nagasaki z kolei, na czym polega jeszcze
większa tragedia tego miasta, było celem zastępczym.

Celem zastępczym?

Tak, przyczyną tego, że wybrano Nagasaki był fakt, że nad tym
„ważniejszym celem”, czyli nad Kokurą były złe warunki
atmosferyczne. Wprawdzie nie wykluczało to bombardowania, ale
wykluczało zrobienie dobrych zdjęć.

Żartuje Pan, prawda?

Nie. Dlaczego miałbym to robić? Są na ten temat źródła wskazujące,
że zmieniono cel dosłownie w ostatniej chwili. Amerykańscy piloci
biorący udział w akcji byli pewni, że zrzucą ładunek atomowy nad
Kokurą. Stało się inaczej, zmieniono cel, zbombardowano Nagasaki.

Czy Amerykanom z jakichś względów szczególnie zależało na
przeprowadzeniu ataków nuklearnych?

Tak i to z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze: chciano
zniszczyć japońską machinę zbrojeniową i faktycznie zarówno w
Hiroszimie jak i Nagasaki znajdowały się obiekty produkujące
wyposażenie wojskowe. Po drugie: chciano ostatecznie przetestować
nową broń, sprawdzić jaką ma moc i jak działa.

Oczywiście pierwsze testy odbyły się na poligonie w Nowym Meksyku
jeszcze w lipcu 1945 roku, ale tamta eksplozja została dokonana kilka
metrów ponad ziemią na stalowej konstrukcji. Eksplozje w Hiroszimie
i Nagasaki odbyły się już w „normalnych warunkach”.

Cel został uzyskany z nawiązką. Zrzucenie bomb atomowych,
zwłaszcza tej na Nagasaki zakończyło wojnę amerykańsko-japońską.

Mimo to wielu, łącznie z samymi Japończykami nie chce dzisiaj o tym
pamiętać.

Wiele źródeł podaje, że po zrzuceniu pierwszej bomby atomowej na
Hiroszimę w gremiach władzy japońskiej był to niewątpliwie szok,
ale jednocześnie pojawiły się głosy, że to tak naprawdę nic nie
znaczy i w razie potrzeby za broń chwyci 25 milionów
Japończyków…

Faktycznie, japoński generał Hata dowodzący w Hiroszimie odgrażał
się po zrzuceniu bomby na to miasto, że „straty nie są zbyt wielkie”
wobec czego nie ma potrzeby zakończenia walk.

Ponadto japońska machina decyzyjna nie była, że tak powiem,
machiną błyskawiczną. Na podjęcie decyzji i zebranie odpowiednich
ciał potrzeba było czasu i to sporo czasu jak na warunki wojny.
Faktem jednak jest, że pojawiały się wspomniane przez Pana głosy o
powołaniu 25-milionowej armii.

Kiedy zostały oszacowane straty z Hiroszimy?

W kilka dni po ataku Amerykanów. Nie to jednak było dla
Japończyków problemem. Bardziej niż skalą strat szukali oni
odpowiedzi na pytanie: cóż to jest za broń? Znaleźli ją bardzo szybko.

Bardzo rzadko wspomina się o tym, że Japończycy sami próbowali
skonstruować broń nuklearną. Po amerykańskim ataku z 6 sierpnia
1945 roku do Hiroszimy został wezwany główny fizyk japoński
Nishina, który sterował programem atomowym cesarstwa. Miał tam
odpowiedzieć na dwa pytania. Pierwsze: czy to co spadło na

Hiroszimę to naprawdę broń nuklearna? Drugie: czy mógłby skończyć
prace nad swoją bombą w ciągu sześciu miesięcy?

Trzeba powiedzieć, że prace prowadzone przez zespół Nishiny były
mocno zaawansowane. Zdawano sobie sprawę, że bomba może
zostać skonstruowana, ale nie wiedziano jak długo to potrwa. Termin
pół roku może wskazywać, że na taki czas władze Japonii szacowały
wytrzymałość własnej machiny wojennej.

Nishina odpowiedział, zgodnie z przewidywaniami na pierwsze
pytanie: TAK, a na drugie: Absolutnie NIE.

Nadszedł 9 sierpnia. Tego dnia sprawy potoczyły się szybko…

Dla Japończyków nawet bardzo szybko. O godzinie 10.30 miała odbyć
się konferencja z udziałem cesarza, jednak na skutek rozmaitych
wymian zdań z innymi ludźmi władzy i wojskowymi, Hirohito przybył
na nią o godzinie 10.50. Kilka minut po jedenastej do sali wszedł
adiutant z informacją, że druga bomba atomowa spadła na Nagasaki.

Przy okazji można dodać, że japońskie radary były w stanie
zorientować się o co chodzi, ponieważ druga amerykańska
Superforteca nadawała identyczny sygnał jak przy pierwszym zrzucie.
Ze względu na zmianę celu ataku potomkowie samurajów w żaden
sposób nie byli w stanie powstrzymać tej tragedii.

W gwoli sprawiedliwości: pod tym względem Kokura rzeczywiście
byłaby trudniejszym dla Amerykanów celem, ponieważ była ona po
prostu lepiej broniona. Dysponowała myśliwcami, które wprawdzie
nie osiągały takich wysokości jak amerykańskie samoloty, ale mogły

spowodować kłopoty w ich locie, na przykład wcześniejszy zrzut
bomby.

Bogusław Wołoszański niejednokrotnie zwracał uwagę w swoich
książkach i audycjach, że największe straty w czasie wojny
amerykańsko-japońskiej powodowały bombardowania przy użyciu
m.in. napalmu dokonywane przez Amerykanów. W trakcie takich
bombardowań niszczono wielotysięczne miasta...

Zgadza się. Jest całkowitą nieprawdą, że ataki atomowe były
najbardziej niszczącymi. Dużo większe straty przyniósł atak na Tokio z
9 na 10 marca 1945 roku. Są oczywiście różnice w oszacowaniu jego
skali, ale z całą pewnością pochłonął on kilkadziesiąt tysięcy więcej
ofiar niż atak na Hiroszimę, w którym, przypomnę, zginęło
bezpośrednio ponad 80 tys. osób. Ile osób zginęło w rzeczywistości w
wyniku choroby popromiennej – tego do dziś nie wiemy.

Jeśli chodzi zaś o Nagasaki miasto to ma szczególne ukształtowanie
terenu w związku z czym straty były mniejsze niż Amerykanie
oczekiwali i bezpośrednio zamykały się w dość niskiej, w porównaniu
z innymi amerykańskimi działaniami wojennymi liczbie ofiar, a
konkretnie 23 753 osób, nie licząc oczywiście tych, którzy zmarli w
wyniku choroby popromiennej.

Japończyków przeraził sposób, w jaki zostały zadane im straty.
Dokonał ich bowiem jeden, jedyny samolot, który zrzucił jeden jedyny
pocisk. Nikt, z wyjątkiem najważniejszych ludzi rządu i armii w USA
nie wiedział, ile egzemplarzy tej broni Amerykanie jeszcze posiadają.

Jak na amerykańskie ataki na Hiroszimę i Nagasaki zareagowali
Sowieci?

Moskwa w ogóle wtedy nie podała żadnych informacji o atakach
atomowych. Nie było rzeczą roztropną tłumaczyć poddanym Stalina,
że Amerykanie mają tego typu broń.

Czy Amerykanie mieli przygotowane kolejne bomby na kolejne
zrzuty?

Tak i w razie potrzeby na pewno by ich użyli.

Podam przykład: słynny plan o kryptonimie „Olympic”, czyli desant
amerykańskich żołnierzy na wyspę Kiusiu, na której leży Nagasaki,
miał się rozpocząć 1 listopada 1945 roku. Przewidywano w nim użycie
taktycznych bomb atomowych. Pokazuje to przede wszystkim, iż sami
Amerykanie nie zdawali sobie w pełni sprawy z niszczącej mocy tej
broni. Nikt spośród najważniejszych przedstawicieli władz i armii USA
nie wiedział, że skutki takich działań mogły być bardzo nieprzyjemne
także ich własnych żołnierzy.

Tutaj mała dygresja: amerykańskie dowództwo liczyło się ze stratami
rzędu miliona żołnierzy.

Miliona żołnierzy?!

Tak. Jeszcze przed zrzutami atomowymi wyprodukowano niezliczone
ilości medali, w tym sławnych Purpurowych Serc za rany. Było ich
dużo więcej niż Amerykanie zużyli podczas całej wojny od roku 1941.
BA! Wyprodukowane wówczas odznaczenia wykorzystywano do
końca XX wieku. Spodziewano się bowiem, że tylu będzie

potencjalnych żołnierzy kwalifikujących się do odznaczenia po
desancie na Japonię.

Jednym słowem kapitulacja Japonii uratowała życie nie tylko
Japończyków, ale i Amerykanów. Paradoksalnie był to jeden z
powodów zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki.

Jak przez pierwsze lata po atakach na Hiroszimę i Nagasaki patrzyli
na tę tragedię Japończycy? Czy uważali to za ludobójstwo?

Oczywiście, że nie.

Dlaczego?

Ponieważ nie istniał termin ludobójstwa. Został on bowiem ukuty na
potrzeby Norymbergi i nie był na świecie szerzej znany.

Japończycy woleli dywagować na temat słuszności tych
bombardowań, co się wydawało dość płynne, ponieważ w gruncie
rzeczy, jeśli chodzi o skalę zużytych materiałów wybuchowych
bombardowania Nagoi, Osaki czy wspomnianego już Tokio dosięgały
progu nuklearnego. Różnica między tymi atakami a atakami na
Hiroszimę i Nagasaki była jakościowa i polegała przede wszystkim na
skutkach choroby popromiennej i na szoku spowodowanym tym, że
zniszczono japońskie miasta jednym pociskiem o „rozbłysku
jaśniejszym niż tysiąc słońc”.

Pytanie, proszę wybaczyć ten sarkazm, czy się „sympatyczniej
umiera”, z powodu poparzenia napalmem czy bombami zapalającymi,

czy też od bomby atomowej czy choroby popromiennej raczej nie
było przez nich stawiane.

No właśnie. Dlaczego Amerykanie tak chętnie korzystali w Japonii z
bomb zapalających? Dlaczego podobnej broni nie stosowano na
szerszą skalę podczas działań wojennych prowadzonych w Europie?

Ponieważ Japonia w przeważającej części była zbudowana z drewna i
papieru.

Mało tego: reżim japoński rozrzucał chałupniczo wszelką produkcję
na całym obszarze miast przemysłowych. Nawet jeśli Amerykanie
próbowali celować w pewne odpowiednie obiekty militarne czy
przemysłowe, to często po prostu nie trafiali w nie przez co
„obrywały” budynki cywilne.

Wróćmy do poprzedniego wątku. Powiedział Pan, że w Japonii
rozmyślano czy bombardowania były słuszne. Nie było jakiejś
szerszej dyskusji na ten temat?

Nie i to z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze: po wojnie w
Japonii istniał reżim okupacyjny, który nie bardzo na to pozwalał,
mimo że swoboda dyskusji była większa niż się na ogół przypuszcza.

Po drugie: Japończycy spodziewali się po okupacji wszystkiego
najgorszego. Widząc jednak, że tak nie jest, uważali że wygrali los na
loterii. Miało być potwornie i strasznie: gwałty, podpalenia, rzezie.
Okazało się, że jest zupełnie normalnie, że to okupant utrzymuje
ludność, która w zasadzie nie miała z czego żyć, ponieważ
pominąwszy zniszczenie infrastruktury, do kraju przybyło 8 milionów

rodaków-Japończyków z utraconych obszarów zamorskich – Tajwanu,
Korei i Mandżurii. Wobec tego, o czym tu rozmawiać?

Co ciekawe: to nie władza okupacyjna mogła być problemem.

Tylko kto?

Amerykanie bali się raczej, jak się okazało niesłusznie, że jeśli cesarz
będzie podróżował po kraju to zostanie zlinczowany jako pośredni
sprawca tego wszystkiego. Ogromnym szokiem dla wszystkich były
jego wizyty właśnie w Hiroszimie i Nagasaki, kiedy ludność zamiast
występować wobec niego starała się go chronić i była wzruszona
spotkaniem z nim. Zamiast okrzyków: „on zamordował moich
synów”, można było usłyszeć „patrz, to mój syn, on zginął za ciebie”.

Misja Hirohito w Nagasaki była charakterystyczna. Odwiedził szpitale,
w tym szpital atomowy dla ludzi potrzebujących specjalnego rodzaju
leczenia. Oczywiście w trakcie tej wizyty pojawił się również wątek
chrześcijański i są różne relacje mówiące, że cesarz-pielgrzym chciał
się zapoznać z ludnością i dlatego chociażby nie przybył tam w
mundurze, (którego zresztą po kapitulacji nie nosił) tylko stroju
cywilnym.

Z kolei w rokuU 1975, kiedy cesarz Hirohito wracał ze Stanów
Zjednoczonych, swojej jedynej wizyty w tym kraju, otrzymał od
dziennikarza bardzo niewygodne pytanie o los Hiroszimy i Nagasaki.
Odpowiedział więc w charakterystycznym uniku, że oczywiście
głęboko boleje i podziela ból mieszkańców Hiroszimy – o Nagasaki nie
wspomniał – ale uważa, że było to nieuniknione. Hirohito nie wyjaśnił

jednak, dlaczego tak uważa, dlaczego miało to być nieuniknione, a
skoro było nieuniknione, to kto jest temu winien.

Tutaj kolejna dygresja: Hirohito doskonale pamiętał, że to on podpisał
podczas wojny zgodę na prowadzenie programu nuklearnego. Znane
są rozmowy z jego sztabowcami, w których mówi: „A więc
zamierzacie ją rzucić na Hawaje albo na San Francisco? Ale przecież
tam żyje wielu naszych rodaków”, po czym dodaje: „Jeżeli będzie
eskalacja czegoś takiego, to cała ludzkość wyginie”. Jeśli więc cesarz
udzielił zgody na tworzenie tego typu broni, to jak miał występować
później w roli moralnego pogromcy tego co się stało.

Z kolei kiedy Hirohito leżał na łożu śmierci w roku 1988 burmistrz
Nagasaki Motoshima Hitoshi oskarżył go, że nie skapitulował
wcześniej, czyli „stał się współwinnym tych tragedii”. Reakcja ta była
całkowicie zrozumiała chociaż niesprawiedliwa. Cesarz bowiem
skapitulował i niewątpliwie stało się tak m.in. pod wpływem szoku
spowodowanego uderzeniami nuklearnymi.

Sama dyskusja czy uderzenia atomowe były potrzebne i czy Japonię
można było skłonić do kapitulacji środkami konwencjonalnymi lub
inaczej trwa do dziś.

Jeżeli zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki nie było
ludobójstwem, to czym było? Zbrodnią wojenną? Jak to nazwać?
Powiem szczerze, że przez wojnę rozumiem walkę żołnierzy dwóch
zwaśnionych stron a nie wymordowanie w ciągu kilku sekund
kilkudziesięciu tysięcy bezbronnych cywilów...

Świetnie Pan mówi, tak jak ludzie myślący kategoriami poprzedniej
epoki. Wojna czy też raczej pojedynki w takim rozumieniu, jak Pan to
przedstawił, miały miejsce w czasach trubadurów.

Pojedynek jest czymś namacalnym. Jeśli zaś widzi się przeciwnika
tylko w celownikach broni palnej, to sprawa wygląda już inaczej. A
jeśli spojrzymy na to z dzisiejszej perspektywy, to czy wojskowym jest
młodzieniec w T-Shircie, w rozfajdanych klapkach i krótkich
spodenkach siedzący przy stole obok kufla piwa i kierujący przy tym
atakami bezzałogowych dronów na innym kontynencie. Czy taka
postać może być nazywana wojskowym? Czy to jest żołnierz?

Mówi Pan o bezbronnych cywilach. Truman nie zamierzał zabić
bezbronnych cywilów. Owszem przy tej opcji musiał się z tym liczyć.
Zamierzał jednak zniszczyć najpotężniejsze centrum przemysłu
zbrojeniowego w Japonii, czyli Hiroszimę, a kiedy nie udało się
dosięgnąć Kokury postanowiono zaatakować Nagasaki, w którym
znajdowały się zakłady Mitsubishi produkujące torpedy oraz broń
strzelecką.

Śmierć cywilów była, przepraszam za brutalność, skutkiem ubocznym.
Jeżeli będzie się na to patrzeć wyłącznie w sposób przez Pana
zaprezentowany, to ktoś mógłby powiedzieć, że zbrodniarzami
wojennymi byli również chociażby polscy lotnicy z dywizjonu
wileńskiego, którzy atakowali III Rzeszę.

Zapytam więc inaczej: czy nie było innych środków przy pomocy
których można byłoby zmusić Japonię do kapitulacji?

Post factum spekulowano, że inne metody były. Na przykład można
było zademonstrować wysłannikom japońskim potęgę broni
nuklearnej na jakiejś bezludnej wyspie, albo w innym tego typu
miejscu. Czy było to jednak w ogóle możliwe? Załóżmy, że tak by się
stało. Kim byliby ci wysłannicy i na ile byliby kompetentni? Ich
przeciwnicy w Tokio mówiliby, że był to trik, do którego wykorzystano
co najwyżej skumulowaną w jednym miejscu olbrzymią ilość
materiałów wybuchowych.

Już poważniej brzmi twierdzenie, że należało ludność atakowanych
miast ostrzec. Pominąwszy fakt, że lotnictwu amerykańskiemu
bardziej powinno zależeć na losie własnych załóg niż ludności
japońskiej to wywiera to milczące założenie, że takie ostrzeżenie
cokolwiek by pomogło.

W wypadku Nagasaki takie ostrzeżenia były, ale nikt nie zwrócił na to
jednak uwagi. Fantastycznie zdyscyplinowana ludność miasta nie
uciekała, ponieważ była ogarnięta swego rodzaju fatalizmem.

Na pewno poczucie, że mogą nastąpić kolejne ataki nuklearne
wpłynęło znacząco na zakończenie wojny.

Skąd ta teoria?

Historia nie jest nauką ścisłą. Nie jest nauką eksperymentalną i nie
wiemy co by było gdyby... Znając jednak wszystkie dane, do których
mamy dostęp możemy powiedzieć z całą pewnością, że dowództwo
japońskie przed sierpniem 1945 roku w ogóle nie brało pod uwagę
opcji kapitulacji i gdyby nawet tego rodzaju pomysły wtedy powstały
w tamtejszym rządzie, to nie mogłyby być wprowadzone w życie.

Jeszcze jedna sprawa, o której mało kto pamięta. W każdym tygodniu
ostatnich miesięcy wojny, ginęło pod panowaniem japońskim około
140 tys. ludzi, także cywilów. Operacja „Olympic” miała rozpocząć się
w listopadzie 1945 roku. Operacja Coronet, czyli lądowanie
Amerykanów na głównej wyspie japońskiej Honsiu była zaplanowana
na 1 marca 1946 roku pod warunkiem, że „timetable” poprzednich
operacji zostanie wykonany w odpowiednim czasie. Patrząc jednak na
to, jaki opór stawiali Amerykanom Japończycy można śmiało postawić
teorię, że walki trwałyby do końca roku 1946 albo może i dłużej.

Ale wyobraźmy sobie, że Stany Zjednoczone dysponowały bronią
atomową w roku 1943 i mogły zakończyć wojnę przed Holocaustem,
przed Powstaniem Warszawskiem etc. Wyobraźmy sobie, że Stany
Zjednoczone taką broń miały, ale jej nie użyły, ponieważ uznały że
ofiary cywilne wśród ludności III Rzeszy byłyby zbyt wielkie.

Co myślelibyśmy obecnie o takim podejściu? Czy znalazłby się
ktokolwiek, kto pochwaliłby Amerykanów, że działali ze względów
humanitarnych?

Mówił Pan, że w roku 1988 o tragedię Hiroszimy i Nagasaki został
oskarżony cesarz Hirohito. Czy pojawiły się również oskarżenia
wobec Amerykanów?

Oczywiście i to bardzo licznie, ale do tej pory ich nie poruszałem, bo
one wpisywały się w ogólną logikę trwającej wtedy „zimnej wojny” i
hasła podnoszone przez Moskwę, iż Japonia była jakoby całkowicie
gotowa do kapitulacji, a zrzucenie bomb atomowych było całkowicie
niepotrzebne i dlatego cały ten atak miał charakter antysowiecki,
ponieważ w gruncie rzeczy zamierzano… zastraszyć Stalina.

Owszem, Amerykanie prawdopodobnie chcieli zademonstrować
swoją militarną potęgę i pokazać Rosjanom, że w razie czego istnieje
„gruba pałka”, która zrobi z nimi porządek, ale były to sprawy
uboczne, podobnie jak myślenie kupieckie, że jeżeli wpompowano w
Projekt Manhattan ogromne pieniądze z kieszeni podatnika, to muszą
się one jakoś zwrócić. Po co bowiem komuś broń, której się nigdy nie
używa?

Można w tym momencie przytoczyć zdanie Winstona Churchilla. Dla
niego bomba atomowa była „darem Bożym” w tym sensie, że
wreszcie istniał argument, że Japończycy mogą skapitulować nie
tracąc twarzy i honoru, bo nie kapitulują przed siłami ludzkimi, tylko
przed siłą wyższą.

Jak obecnie w Japonii patrzy się na ataki na Hiroszimę i Nagasaki?

Władze Japonii mają zwyczaj 15 sierpnia, czyli w dniu zawieszenia
broni, który powszechnie jest uważany w Japonii za dzień
zakończenia wojny (mimo że Kraj Kwitnącej Wiśni skapitulował 2
września) organizować uroczystości państwowe. Nikt tam nie twierdzi
tak jak ostatnio w Niemczech, że jest to dzień wyzwolenia, tylko jest
to dzień końca wojny, końca koszmaru, dzień świtu.

Uroczystości odbywają się w świątyni poległych w Yasukuni, gdzie nie
stoi żaden grób nieznanego żołnierza, tylko oddaje się cześć imiennie
wszystkim żołnierzom, którzy „zginęli za słuszną sprawę”. Są tam
wspominane duchy wcześniej poległych (prócz tych, którzy zginęli w
rewoltach antycesarskich), jednak ponad 90 proc. upamiętnionych to
ofiary II Wojny Światowej.

Od samego początku istniał problem w jakim charakterze przywódcy
Japonii tam występują, zwłaszcza że część upamiętnianych to
zbrodniarze wojenni. Pokazuje się, że jest to gest symboliczny.
Właśnie wtedy pada pytanie: skoro jest to gest symboliczny, to
dlaczego uroczystości nie odbywają się w parku poległych w
Hiroszimie bądź w podobnym tego typu miejscu w Nagasaki?

Japończycy podnoszą ponadto, że są jedynym krajem, który
doświadczył bombardowań nuklearnych, a nie tylko tak jak wiele
innych – zwykłych bombardowań. Pojawia się podobne podejście,
jakie mają Żydzi do Holocaustu: oto w naszej historii miało miejsce
wydarzenie, którego nikt inny nie doświadczył. Tak jak Ormianie mają
swoje ludobójstwo, tak jak był wielki głód na Ukrainie, tak jak Żydzi
doświadczyli Holocaustu, tak i my Japończycy – mamy swoją
wyjątkową tragedię, która nie ma sobie równej.

Trzeba powiedzieć wprost: z naszego, europejskiego punktu
widzenia, abstrahując od tragedii ofiar amerykańskich uderzeń, ataki
nuklearne odgrywały w sporze o pamięć rolę szkodliwą, ponieważ
umożliwiły Japonii zrobienie tego, czego mimo wszystko nie udało się
jeszcze zrobić Niemcom, to znaczy ustawić cesarstwo nie po stronie
sprawców-agresorów, tylko ofiar II Wojny Światowej.

Chce Pan powiedzieć „Hiroszima TAK”, ale "Tora, Tora, Tora NIE”?

Tak, proszę Pana.

Doświadczenia wojenne i powojenne przekształciły Japończyków w
swoistych pacyfistów. O ile przed wojną wojownik był tam pierwszym

wśród ludzi, o tyle obecnie żołnierze, bo chyba tak należy nazwać
członków japońskich Sił Samoobrony – które jednak formalnie nie są
wojskiem – mają często kłopoty ze znalezieniem partnerek
życiowych. Być żoną żołnierza nie jest bowiem we współczesnej
Japonii czymś chwalebnym.

Japończycy mają inne spojrzenie na samą wojnę. Dlaczego wojna na
Pacyfiku była zła? Według Amerykanów, była to agresja, przed którą
oni się bronili. Z kolei według strony japońskiej wojna była zła,
ponieważ była to wojna, a wojna… z definicji jest moralnie zła.

Stąd też historia bombardowań nuklearnych jest do dziś w Japonii
bardzo dobrze pamiętana, choć z przyczyn biologicznych –
wymierania ostatnich ludzi, którzy te czasy pamiętają – zmienia się w
swoisty mit.

Dziękuję za rozmowę.

Tomasz D. Kolanek