1

Wykład I

DEFINICJA EMOCJI Oatley i Jenkins

Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez
podmiot zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu). Emocja jest
odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie sprzyja tej sprawie, a negatywna, jeśli ją
utrudnia. Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów, konkretna
emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich
pilności – może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania, albo
rywalizować z nimi. Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu
umysłowego, któremu towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i
działania.

NASTROJE A EMOCJE podobieństwa i różnice

Emocje: Emocje modulują zachowanie. Wzbudzane są najczęściej w sytuacjach
wymagających działań przystosowawczych, ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność
autonomicznego układu nerwowego wspierająca działanie.

Nastroje: Nastroje modulują przetwarzanie informacji. nastrój nasila dostępność pamięciową
pewnych treści, a osłabia innych. Może wpływać na sposób przetwarzania treści, np.
pozytywny nastrój sprzyja twórczości.

Nastrój – przynajmniej słaby – jest stale obecny i nadaje afektywny koloryt wszystkiemu co
robimy. Emocje można traktować jako chwilowe perturbacje, pojawiające się na tle nastroju.
Emocje wydają się być konsekwencjami zdarzeń spostrzeganych jako pojawiające się szybko
i bez ostrzeżenia, a nastroje rozgrywających się w wolniejszym tempie. Emocje mogą
prowadzić do określonego nastroju, nastroje mogą zmieniać prawdopodobieństwo pojawienia
się określonej emocji. Emocje mogą być krótkotrwałe – rzędu sekund lub minut. Czas
trwania nastrojów sięga godzin lub dni. Kiedy mówimy o emocjach trwających godzinami
mamy na myśli sumowanie powtarzających się, krótszych epizodów emocjonalnych. Jeśli
jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami to mówimy o zaburzeniach afektywnych, a nie
nastrojach. Nastroje zdają się obniżać próg pobudzenia tych emocji, które najczęściej im
towarzyszą. Nastrojom nie towarzyszy specyficzny wyraz mimiczny, typowy dla większości
emocji. Ludzie najczęściej potrafią wskazać przyczyny emocji a nie nastrojów. Przyczynami
nastrojów mogą być: zmiany stanów neurohormonalnych lub biochemicznych (brak snu,
pożywienia, menstruacja) oraz częste przeżywanie powtarzających się emocji o dużej sile.
Emocje, jako stany intencjonalne, mogą wynikać z relacji łączących człowieka z jakimś
obiektem, w umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z obiektami.
Nastroje mają charakter nieintencjonalnych stanów afektywnych. Mają swoje przyczyny, ale
to nie one są ich obiektem. Znaczenie relacyjne polega na tym, że niezależnie czy jakaś
emocja ma charakter ulotny (stan), czy powtarzalny (cecha) jej pełna analiza wymaga
rozważenia relacji między osobowością, a otoczeniem. Podstawowa różnica między ostrymi
emocjami, a nastrojami zależy od motywacyjnych i poznawczych warunków, które kształtują
oceny owocujące każdym z tych stanów, czyli: w przypadku emocji ocena odnosi się do
losów konkretnego realizowanego przez jednostkę celu – czy bieżące warunki zagrażają, czy

2

sprzyjają jego realizacji. W przypadku nastrojów ocena odnosi się do egzystencjalnego tła
naszego życia. Emocje na ogół doświadczane są jako intensywniejsze niż nastrój, wiążą się z
pobudzeniem fizjologicznym organizmu. Nastroje – na ogół nie są intensywne, chyba, że
mamy do czynienia z zaburzeniami nastroju. Emocje są intencjonalne, czyli posiadają obiekt
– są odpowiedzią na zdarzenie bodziec. Nastrój nie ma wyraźnego obiektu, treści, źródła. Ale
i tak są wątpliwości.

EMOCJE PODSTAWOWE WG EKMANA I DLACZEGO MOŻNA JE DO PODSTAWOWYCH
ZALICZYĆ

Emocje podstawowe – o wspólnych gatunkowo wzorcach reakcji i ekspresji. Uniwersalna
ekspresja mimiczna. Pankulturowe – podobnie doświadczane przez ludzi na całym świecie i
rozpoznawane na podstawie tych samych sygnałów ekspresji. Strach, złość, smutek, radość,
wstręt. Pogarda?

MÓZG EMOCJONALNY – TEORIA LEDOUX – ROLA CIALA MIGDAŁOWATEGO, HIPOKAMPA,
WZGÓRZA I KORY MÓZGOWEJ W PROCESIE EMOCJONALNYM

Ciało migdałowate – rozpoznanie biologicznego znaczenia bodźców – podstawowy warunek
uruchomienia reakcji emocjonalnej. Emocje sygnalizujące niebezpieczeństwo dla organizmu

Płaty czołowe kory mózgowej odpowiadają za kontrolowanie emocji i procesy decyzyjne.
Usunięcie kory nowej płata skroniowego i znacznej części układu limbicznego spowodowało u
małp zmianę zachowań żywieniowych i seksualnych oraz utratę strachu przed ludźmi,
agresywności i ekspresji mimicznej (zespół Kluvera-Bucy’ego). Usunięcie ciała
migdałowatego powoduje wystąpienie zespołu K-B. LeDoux – usunięcie bądź zablokowanie
funkcjonowania ciała migdałowatego powoduje: upośledzenie zdolności do określenia i
uczenia się znaczenia motywacyjnego bodźca (nagradzająca wartość bodźca) oraz brak
odczuwania strachu w sytuacji zagrożenia. Mózg emocjonalny: układ limbiczny i wzgórze.
Układ limbiczny: podwzgórze, ciało migdałowate i hipokamp. Układ limbiczny kontroluje
autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny za zmiany somatyczne – tętno, pocenie się,
rytm i głębokość oddechu, za pomocą przysadki kontroluje system hormonalny, u człowieka
uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu emocji. Wzgórze – wstępne rozpoznawanie
bodźców na podstawie ich parametrów zmysłowych, Ciało m. – rozpoznaje i zapamiętuje
znaczenie afektywne bodźca (obiektu), Hipokamp – rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie
kontekstowe bodźca (obiektu).

Droga wysoka: bodziec emocjonalny – wzgórze sensoryczne – kora sensoryczna – ciało
migdałowate – reakcja emocjonalna.

Droga niska: bodziec emocjonalny – wzgórze sensoryczne – ciało migdałowate – reakcja
emocjonalna.

Wnioski: Postrzeganie obiektu i jego ewaluacja są oparte o informacje przetwarzane przez
mózg oddzielnie. Bodziec wywołuje w mózgu procesy wartościowania, zanim systemy
spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. „Mózg będzie wiedział co jest dobre a co złe

3

zanim ty dowiesz się szczegółowo co to jest”. Afekt jako składowa emocji jest pochodna jest
od procesów wzbudzanych w ciele migdałowatym.

LATERALIZACJA MÓZGU

Lateralizacja – stronność, asymetria czynnościowa lewej i prawej stronny ciała ludzkiego,
która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Asymetria półkul ma
związek z: asymetrią pozytywno-negatywną emocji oraz odrębnością dwóch systemów
wartościowania: refleksyjnego i automatycznego.

Lewa półkula: prawa ręka, prawa część pola widzenia, rozpoznawanie słów, nazywanie,
analitycznie, więcej szczegółów, zdolności językowe, postrzeganie szczegółów, mówienie,
pisanie, liczenie, czytanie, przetwarzanie werbalne, symboliczne, analityczne

Prawa półkula: lewa ręka, lewa część pola widzenia, rozpoznawanie kształtu, bardziej ogólny
zarys, zdolności przestrzenne, postrzeganie całościowe, kształty i schematy, rozpoznawanie
twarzy, funkcje emocjonalne, abstrakcyjne, myślenie symboliczne, doświadczeniowy system
jaźni

W sytuacji gdy emocjonalna prawa półkula nie potrafi właściwie rozpoznać obiektu,
racjonalna lewa półkula obserwując emocjonalne reakcje organizmu tworzy konfabulacje aby
zachować ciągłość narracji wewnętrznej. Badania Gazzanigi pacjentka z przeciętym
połączeniem między dwiema półkulami potrafi rozpoznać znaczenie emocjonalne na filmie
wtedy gdy jest on pokazywany prawej półkuli. Pacjentka jednak nie potrafiła opisać tego co
widziała, ponieważ funkcje językowe należą do lewej półkuli. Sygnały strachu dotarły do
lewej półkuli lecz nie wiedząc nic o ich przyczynach pacjentka zaczęła szukać jakiegoś
konkretnego wytłumaczenia: „może to pan mnie denerwuje”.

Interpretacja ekspresji mimicznej zgodnie z wyrazem twarzy po lewej stronie z punktu
widzenia obserwatora, a prawej osoby na którą patrzymy.

Osoby z uszkodzeniami lewej kory lepiej rozpoznają mimiczne sygnały kłamstwa niż zdrowi
bądź z uszkodzoną prawą korą. Bo – poleganie na oznakach mimicznych.

Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z lewej strony wywołuje emocje negatywne, a z prawej
pozytywne bez udziału świadomości. Z prawej zachowanie asertywne.

Dla negatywnych epizodów emocjonalnych silniejsza jest aktywacja prawej półkuli.

Po udarach prawostronnych częściej mania, lewostronnych depresja

4

WYKŁAD II

PROCES EMOCJONALNY W TEORII LAZARUSA I FOLKMAN. NA CZYM POLEGA I CZEGO
DOTYCZY OCENA POZNAWCZA W PROCESIE EMOCJONALNYM

Każda emocja odczuwana przez człowieka może być charakteryzowana przez 3 składowe:
Walencję czyli znak emocji (pozytywna – negatywna), intensywność oraz treść (co jest jej
przedmiotem).

Relacyjna teoria Lazarusa i Folkman. Fazy procesu emocjonalnego: 1. Ocena poznawcza –
pierwotna i wtórna. Ocena poznawcza – uznanie zdarzenia za ważne dla podmiotu oraz jego
wartościowanie kontekstowe. Ocena pierwotna – w wyniku tej oceny zdarzenie może być
uznane za pozytywne, negatywne bądź nieistotne dla dobrostanu jednostki, osiągnięcia
celów. Ocena wtórna – w której podmiot ocenia swoje możliwości poradzenia sobie z
sytuacją. Ocenia zasoby swoje i ich adekwatność. 2. Gotowość do działania – nadanie
priorytetu jednemu bądź kilku rodzajom działania. 3. Ekspresja i zmiany somatyczne –
komunikowanie stanu emocjonalnego innym i przygotowanie organizmu do działania. 4.
Działanie.

…….

ZJAWISKO SAMEJ EKSPOZYCJI. Znaczenie tego zjawiska dla rozumienia znaczenia
świadomości w procesie emocjonalnym.

Efekt samej ekspozycji – wzrost atrakcyjności obiektów w wyniku powtarzających się
ekspozycji tych obiektów. Badanie polega na tym, że osobie badanej prezentowane są
bodźce z różną liczbą ekspozycji. Bodźce prezentowane wcześniej są przemieszane z nowymi
a uczestnik ma ocenić ich znajomość/atrakcyjność – nowych i starych. Badanym podobały się
bardziej znaki stare niż nowe, niezależnie czy myślał, że je widział, czy też nie – świadome
rozpoznawanie bodźców jako stare-nowe i ich lubienie są reakcjami niezależnymi. Japońskie
znaki.

PRADYGMAT TOROWANIA – ZAJONC I MURPHY. Znaczenie tego zjawiska dla rozumienia
świadomości w procesie emocjonalnym.

Przykładowe badanie: badanym eksponowano w czasie 16ms, a więc poniżej progu
świadomości twarze wyrażające emocje złość/radość, a następnie proponowano napoje.
Osoby, którym eksponowano złość wypijały mniej niż te, którym radość.

TRÓJKĄT EMOCJE-PAMIĘĆ.

Bodźce emocjonalne są lepiej zapamiętywane niż nieemocjonalne, niezależnie czy są to
słowa, obrazy, wydarzenia. Intensywne emocje poprawiają zapamiętywanie głównych
szczegółów, a pogarszają zapamiętywanie szczegółów tła – prawdopodobnie dlatego, że
powodują stronniczość uwagi oraz późniejszego powtarzania wspomnień.

Stan emocjonalny podczas kodowania – Emocjonalna treść pamięci – Stan emocjonalny
podczas wydobywania Przypominanie zgodne z nastrojem – to teoria sieci skojarzeniowej.

5

Wątpliwości dotyczące tej teorii to pytanie dlaczego nie dochodzi do niekończącej się pętli
pozytywnego sprzężenia zwrotnego (wzmacniania aktualnego nastroju).

Przypominanie niezgodne z nastrojem – tu mamy motywacyjne teorie emocji i pamięci, czyli
jednostka może aktywnie przywoływać swoje wspomnienia, tak aby modyfikować,
wzmacniać, podtrzymywać swoje nastroje, cele i plany oraz mamy konstruktywistyczne i
kontekstualne teorie emocji i pamięci tu kodowanie oraz wydobywanie wspomnień jako
procesy konstrukcyjne.

ZNACZENIE EMOCJI/NASTROJU W PROCESACH WARTOŚCIOWANIA. MODEL WOJCISZKE.

Są trzy rodzaje zjawisk afektywnych: emocje, nastroje i oceny.

Oceny od emocji i nastrojów odróżnia: brak pobudzenia wegetatywnego, raczej werbalny niż
motoryczny wzorzec ekspresji, możliwość punktu indyferencji, czyli ocena neutralna,
możliwość sprzeczności synchronicznych (ten sam obiekt w tym samym czasie jest
różnoimiennie oceniany) i diachronicznych (ten sam obiekt jest różnoimiennie oceniany przy
różnych okazjach). Proces oceniania innego człowieka może być aprioryczny (czyli przed
analizą danych dotyczących człowieka) i aposterioryczny (po poznawczym przeanalizowaniu
danych o człowieku ocenianym). W większości przypadków proces oceniania zawiera w
różnych proporcjach elementy aprioryczne i aposterioryczne. Aprioryczne komponenty
procesu oceniania: identyfikacja osoby spostrzeganej, oznakowanie afektywne osoby
spostrzeganej (oznakowanie afektywne to bardzo prosta, najczęściej automatyczna operacja
polegająca na ustaleniu globalnej wartościowości danej osoby jako pozytywnej lub
negatywnej), wygenerowanie hipotezy ewaluatywnej, formułowanie oceny, które w zakresie
selekcji kryterium oceny, poszukiwania i analizy danych ma charakter tendencyjnego
weryfikowania hipotezy ewaluatywnej (ukierunkowanie na jej potwierdzenie).
Aposterioryczne komponenty oceniania: identyfikacja osoby spostrzeganej, brak
oznakowania afektywnego, ustalenie kryterium oceny, które zwykle wynika z celu
realizowanego przez podmiot (powód dla którego się ocenia), wstępna ocena wynikająca z
analizy danych: może być subiektywnie wiarygodna lub nie.

INFUZJA AFEKTU –

Proces, w którym informacja niosąca ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy
poznawcze i oceniające i zostaje przez nie wchłonięta, ingerując w przemyślenia danej osoby
i modyfikując ich wynik końcowy.

Mechanizmy powodujące infuzję afektu to: torowanie afektywne i afekt jako źródło
informacji (ocenianie zgodne z nastrojem).

Strategia bezpośredniego dostępu – najprostszy sposób generowania oceny, decyzji.
Sprowadza się do bezpośredniego wyszukania istniejącej już wcześniej odpowiedzi. Pytanie
czy lubisz partie XY zadane komuś kto interesuje się polityką. Niemożliwa infuzja afektu
ponieważ nie ma okazji do torowania afektywnego, itp.

Strategia przetwarzania zmotywowanego – używana przez podmiot głównie wtedy, gdy ma
on silna motywację do uzyskania określonego stanu. Np. motywacja do poprawy nastroju,

6

obrona zagrożonego poczucia własnej wartości, obrona grupy własnej, itp. Mało
prawdopodobna infuzja afektu bo motywacja podmiotu jest dobrze określona.

Strategia heurystyczna – wykorzystywana w niejasno zdefiniowanych sytuacjach, gdy
podmiot pragnie uzyskać pożądany stan rzeczy, przy minimum wysiłku. W takich sytuacjach
ludzie myślą na skróty i unikają szczegółowego i rzeczowego przetwarzania informacji.
Przedmiot oceny jest prosty czy typowy, osobiste zaangażowanie podmiotu małe, a jego
możliwości poznawcze niewielkie. Osoby dążące do wypracowania odpowiedzi szybko i bez
wysiłku mogą błędnie uznawać nastrój za wiarygodne źródło informacji o własnych reakcjach
ewaluacyjnych. Może wystąpić infuzja afektu.

Strategia przetwarzania analitycznego – wymaga od podmiotu zrozumienia i zinterpretowania
nowej informacji i oraz uważnego jej powiązania z dotychczasowymi strukturami wiedzy.
Strategia stosowana wówczas, gdy przedmiot oceny jest skomplikowany albo nietypowy, a
jednocześnie nie jesteśmy ukierunkowani na uzyskanie jakiegoś celu, jak w przypadku
przetwarzania zmotywowanego. Infuzja afektu może wystąpić.

Tak więc podczas formułowania najróżniejszego rodzaju sadów o rzeczywistości i
podejmowania zachowań nastrój może wywierać na nie wpływ torujący. To czy tak się stanie
zależy od strategii przetwarzania, jaką podmiot wybierze oraz od jego możliwości
poznawczych. Infuzja jest tym silniejsza, im bardziej szczegółowy i analityczny jest tryb
przetwarzania informacji. Np. ludzie zostali wprowadzeni w pozytywny lub negatywny nastrój
i mieli ocenić pary przy kawiarnianych stolikach. Pary były dopasowane zewnętrznie i
niedopasowane. Widok par dopasowanych powinien angażować mniej zasobów uwagi niż
niedopasowanych. Siła wpływu zaindukowanego nastroju na opinię jaką badani formułowali
była większa gdy pary były niedopasowane niż wtedy gdy pasowali do siebie.

WYKŁAD III ROZWÓJ EMOCJONALNY. RODZAJE EMOCJI.

MODEL RÓŻNICOWY I MODEL ODRĘBNYCH SYSTEMÓW

Model różnicowy – specyficzne stany emocjonalne wywodzą się ze zmian rozwojowych. W
momencie urodzenia dzieci mają dwubiegunowy stan emocjonalny dyskomfort (negatywny) i
zaspokojenie (pozytywny). Inne stany wyłaniają się z czasem poprzez różnicowanie w wyniku
dojrzewania, socjalizacji, rozwoju poznawczego.

Model odrębnych systemów – specyficzne stany emocjonalne istnieją już chwili narodzin, ale
mogą ujawniać się w dalszych etapach rozwoju. Określone stany emocjonalne wyłaniają się
w określonym porządku albo zgodnie z zapotrzebowaniem jednostki.

Doświadczenie emocjonalne jest dokonywaną przez jednostkę oceną i interpretacją własnego
stanu emocjonalnego i ekspresji. Dopóki jednostka nie jest zdolna do obiektywnej
samoświadomości może jej brakować zdolności do doświadczania emocji. Część emocji
wymaga samoświadomości.

Pierwsze 6 miesięcy życia – emocje podstawowe: złość, strach, smutek, radość, wstręt,
zaskoczenie

7

Od 18 do 24 mca życia – samoświadomość – zakłopotanie, zazdrość, empatia

Od 2,5 do trzeciego roku życia – rozwijanie standardów i zasad – zakłopotanie, duma, wstyd,
poczucie winy

SOCJALIZACJA I WPŁYWY RODZICIELSKIE

Socjalizacja to proces rozwoju społecznego człowieka, będący efektem zarówno kierowanych
i zamierzonych (wychowanie) oddziaływań otoczenia społecznego jak i niezamierzonych.

WPŁYWY RODZIECIELSKIE – bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie – intencjonalne próby
wpływu na emocjonalne zachowanie dziecka, np. informowanie dziecka, że uczucia innego
dziecka będą zranione jeśli się będzie z niego śmiało. Pośrednie – niejawne lub
nieintencjonalne modyfikowanie zachowań emocjonalnych dziecka. Np. wpływ sposobów
wyrażania radości/złości przez rodziców.

Style przywiązania: wskaźniki przywiązania: selektywny uśmiech społeczny – skierowany do
znanych osób, pojawia się około 2-3 mca życia, lęk przed obcymi – ok. 6 mca życia, lęk
przed rozstaniem – około 12 mca życia

Przywiązanie zapewniające poczucie bezpieczeństwa – dzieci badają nowe otoczenie i
zwracają się o pomoc do matek gdy potrzebują, przywiązanie lękowo-oporne – nie zapewnia
poczucia bezpieczeństwa – dzieci w nowym otoczeniu nie badają go, są zaniepokojone, a gdy
matka wraca reagują ambiwalentnie (raz odpychają, raz przywierają). Przywiązanie lękowo-
unikowe – dzieci słabo przywiązane do matek słabo lub wcale nie reagują.

FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO – NABYWANIE, DOSKONALENIE, TRANSFORMACJA

Nabywanie – jednostka nabywa i ćwiczy różnorodne emocje, uczy się ich okazywania i
nazywania. Niemowlęta wkrótce po narodzinach dysponują sporym zasobem ekspresji emocji
podstawowych – złości (gniewu, strachu), radości, wstrętu. Niemowlęta szybko uczą się
odczytywania ekspresji emocji podstawowych z wyrazu twarzy matki – odczytują smutek,
strach itp. (najdalej w wieku 11 tygodni). Niemowlęta rozumieją znaczenie emocji
podstawowych i dostosowują swoje zachowanie do emocji wyrażanych przez matkę.

Doskonalenie – w tej fazie następuje różnicowanie okazywania emocji, a także rozwija się
umiejętność ich wiązania z kontekstem społecznym. Zmienia się sposób i miejsce wyrażania.
Dziecko nabywa umiejętności ukrywania przeżywanych emocji oraz rozwijane są elementy
samokontroli emocjonalnej – dziecko nabywa umiejętności hamowania lub podsycania
emocji. W okresie niemowlęcym podczas zabaw twarzą w twarz dziecko uczy się sposobu
wyrażania poszczególnych emocji. Mogą pojawić się dysfunkcje emocjonalne gdy dziecko
naśladuje ekspresję emocjonalną depresyjnej matki. W dzieciństwie ekspresje emocjonalne
stają się bardziej przystosowane do wymagań rodzinnych i kulturowych. W okresie
dojrzewania rozwija się ekspresja emocji społecznych – okazywanie poczucia winy, pogardy.
Początkowo ma miejsce duża niezręczność w okazywaniu emocji zwłaszcza mających związek
z zachowaniem prywatności i dystansu – ekspresja emocji rozumiana jako wrogość.

8

Transformacja – dotyczy zmian w całym systemie emocjonalnym. Stany emocjonalne stają
się elementem systemów myśli i zachowań. W dzieciństwie pojawiają się transformacje
doświadczeń emocjonalnych do systemów reprezentacji świata, np. różne style narracyjne w
opowiadaniu historii związanych z różnymi uczuciami. W okresie dojrzewania doskonalenie
mechanizmów emocjonalnych obejmuje wzrost świadomości zmian nastrojów. Wraz z
wiekiem zmienia się wpływ kontekstu społecznego na sposób przeżywania emocji – dla
nastolatka emocje zaczynają się łączyć z rówieśnikami, a nie tylko z rodziną.

RÓŻNICA MIĘDZY LĘKIEM A STRACHEM

Lęk – trwożne przewidywanie przyszłych zagrożeń lub nieszczęść, któremu towarzyszą
uczucia dysfotyczne (zaburzenia dysfotyczne to zaburzenia nastroju ze skłonnością do
drażliwości, wybuchowości i agresji nieadekwatnie do sytuacji) lub somatyczne objawy
napięcia

Strach – różni się od lęku tym, że jest wywoływany przez rozpoznawalny bodziec i wiąże się
z działaniami zaradczymi, np. ucieczka, unikanie

Lęk jako nierozwiązany strach

TEORIA POZNAWCZO ATRYBUCYJNA EMOCJI SAMOŚWIADOMOŚCIOWYCH

Emocje samoświadomościowe: wstyd, poczucie winy, duma, pycha, zażenowanie, empatia,
zazdrość, zawiść

1. Ustalenie przez człowieka własnych norm, zasad, celów – od pierwszego roku życia

dzieci zaczynają uczyć się właściwych wzorców zachowań odzwierciedlających normy
zasady i cele danej kultury. W drugim roku życia dzieci wykazują pewne zrozumienie
czym jest właściwe/niewłaściwe zachowanie

2. Ocena sukcesu lub porażki swoich działań w odniesieniu do owych norm, zasad i

celów

3. Dokonanie autoatrybucji: atrybucja całościowa – skoro tak postąpiłem jestem

niedobry; atrybucja szczegółowa – koncentracja na zdarzeniu – zrobiłem źle i nie
wolno mi tego powtórzyć.

W modelu 4 stany emocjonalne. PORAŻKA: Wstyd jest wynikiem niepowodzenia w
stosunku do celów, norm i zasad wtedy gdy człowiek dokonuje całościowej oceny Ja.
Poczucie winy – skupia się na określonych działaniach Ja. SUKCES: Pycha –
całościowo, duma – szczegółowa autoatrybucja.

ROLA EMOCJI POZYTYWNYCH (FREDRICKSON)

THE BROADEN-AND-BUILD THEORY

Doświadczanie emocji pozytywnych: zmienia umysł (zwiększa zakres uwagi, poszerza
repertuar zachowań, poprawia intuicję i kreatywność), korzystnie wpływa na funkcjonowanie
organizmu (obniża poziom pobudzenia układu sercowo-naczyniowego, będącego efektem

9

stresu oraz poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego), jest predykatorem zdrowia
fizycznego i psychicznego (zwiększa odporność na trudności, zmniejsza odczuwanie bólu),
jest predykatorem długości życia

The broaden effect – na krótki czas pozytywne emocje poszerzają pole uwagi i poprawiają
myślenie

The build effect – pozytywne emocje pobudzają rozbudowę osobistych i społecznych
zasobów, przez co korzystnie wpływają na zadowolenie z życia

The undo effect – pozytywne emocje usuwają ślady przeżywania emocji negatywnych,
zmniejszają wzbudzone przez emocje negatywne pobudzenie organizmu

REGULACYJNA ROLA OPTYMIZMU I NADZIEI

OPTYMIZM Ważnym motywem ludzkiej aktywności jest dążenie do osiągania wyznaczonych
sobie celów, - pożądanego stanu rzeczy, czy wartości. Ważnym czynnikiem wewnętrznym
decydującym o wyborze celów i ukierunkowaniu aktywności jest dyspozycyjny optymizm.
Optymizm to oczekiwanie w przyszłości zdarzeń pozytywnych, dobrych dla jednostki oraz
oczekiwanie ze zdarzenia niepomyślne będą się pojawiały rzadko lub wcale. W obliczu
trudności optymizm skłania do zwiększania wysiłku, a pesymizm powoduje pojawienie się
wątpliwości i niezdecydowania. Z badań empirycznych wynika, że optymizm pozytywnie
wiąże się z poziomem dobrostanu psychicznego, w tym również po przeżyciu trudnej lub
krytycznej sytuacji (aborcja np.) Optymizm pozytywnie wiąże się ze stosowaniem
adaptacyjnych strategii copyingu – optymiści częściej niż pesymiści stosują strategie radzenia
sobie ze stresem nastawione na problem, traktują sytuację trudną jako coś realnego i nie
stosują nieadaptacyjnych mechanizmów wypierania zagrażającej wiedzy, poszukują wiedzy i
informacji o sytuacji trudnej i właściwych sposobach postępowania, łatwiej i szybciej
akceptują sytuację, poszukują dobrych stron sytuacji i ewentualnych korzyści, stosują
poczucie humoru jako strategię obniżania napięcia emocjonalnego, a nie np. używki.

NADZIEJA. Wyższy poziom nadziei większa wiedza nt. raka, wyższy poziom nadziei –
mniejszy ból odczuwany w chorobie, pozwala nadzieja dostrzegać korzyści w chorobie, w
rozwiązywaniu problemów, jest predykatorem stosowania strategii radzenia sobie
nastawionych na problem oraz planowania, wysoki poziom nadziei wiąże się ze stawianiem
sobie większej ilości i trudniejszych celów, wyższy poziom nadziei jest predykatorem lepszych
wyników w szkole, lepsze funkcjonowanie – mniej myśli negatywnych

REGULACYJNA ROLA I ZNACZENIE FUNKCJONALNE EMOCJI NEGATYWNYCH

Złość organizuje i reguluje wewnętrzne procesy fizjologiczne i psychiczne związane z
samoobroną i dominacją, a także kontrolowaniem zachowań społecznych. Złość reguluje
zachowania interpersonalne a także jest regulowana w trakcie socjalizacji. Wyrażanie złości
w sposób społecznie konstruktywny wiąże się z lepszymi osiągnięciami w szkole. Złość
stanowi ważne źródło energii dla zachowań przystosowawczych u niemowląt i wiąże się z
poczuciem skuteczności. W okresie przedszkolnym dzieci reagują stresem i pobudzeniem
emocjonalnym w sytuacji gdy obserwują nasycone złością interakcje między dorosłymi,

10

czego wynikiem może być skłonność do agresji. W okresie przedszkolnym rodzina i
rówieśnicy nakładają na dziecko ogromne wymagania dotyczące regulowania emocji i
wyrażania ich w sposób konstruktywny społecznie. Niektóre dzieci przejawiają trudności z
radzeniem sobie z emocjami (szczególnie złości), a trudności te są predykatorem gorszego
funkcjonowania społecznego. W okresie szkolnym widoczne są trudności z regulowaniem
złości w sytuacji prowokacji przez dzieci odrzucane i lub agresywne. Trudności w kontaktach
z rówieśnikami w dużym stopniu zmniejszają szanse dziecka na nauczenie się radzenia sobie
ze złością w konstruktywny sposób. Dysregulacja emocjonalna – wzorzec słabej
samoregulacji i intensywnej negatywnej emocjonalności. Ogranicza elastyczność reakcji i
stanowi czynnik ryzyka psychopatologii. Wiąże się też z ryzykiem problemów behawioralnych.

WYKŁAD IV. TEORIE MOTYWACJI. MOTYWACJA A ZACHOWANIE

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA GŁÓWNYCH UJĘĆ MOTYWACJI. CO JEST ŹRÓDŁEM MOTYWACJI
W PODSTAWOWYCH TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH

Procesy motywacyjne to procesy organizujące, ukierunkowujące i pobudzające czynności
systemu nerwowego (w tym procesy psychiczne) tak, aby sterowana przez te czynności
aktywność osiągała cele określone treścią motywów. Motywy – skłaniają do ukierunkowanej
aktywności określonego rodzaju (stymulatory) lub powstrzymują pewne kierunki aktywności
(inhibitory). Aktywność człowieka jest najczęściej polimotywacyjna.

Teorie instynktów – motywacja jako gotowość do wykonania utrwalonych wzorców
zachowania. Instynkt (popęd) – biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec
postępowania, np. instynkt rodzicielski, rozrodczy, itp. Wrodzony mechanizm wyzwalania –
niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców stanowiący konieczny i wystarczający
warunek wystąpienia zachowania instynktowego, np. zapach, barwa ale nawet silny instynkt
sam w sobie nie uruchamia zachowania – konieczny jest bodziec wyzwalający. Zasada
podwójnej kwantyfikacji – uruchomienie zachowania jest efektem interakcji siły działania
popędu i bodźca wyzwalającego, a zatem: przy silnym popędzie wystarcza słaby bodziec
wyzwalający; przy słabym popędzie konieczny silny bodziec wyzwalający. Najważniejszą
motywacją – tendencja do rozpowszechniania własnych genów (ujęcie socjobiologiczne)

Psychodynamiczna teoria motywacji – popędy, redukcja napięcia jako mechanizm
motywacyjny. Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna, mechanizmem
motywacyjnym jest redukcja napięcia, zachowania są ukierunkowane przez wrodzone
popędy: popęd życia, czyli seksualny i popęd przeżycia, np. głód. Motywy ludzkiego
zachowania mają charakter nieświadomy, a id, ego i superego pozostają w nieustannym
konflikcie bo konfliktowe są ich motywy i cele. Konflikt między nimi wywołuje: lęk
neurotyczny lub lęk moralny oraz motywację do podejmowania działań broniących przed
lękiem. Lęk obiektywny – powstaje w wyniku zagrożenia lub niebezpieczeństwa w otoczeniu
zewnętrznym. Lęk neurotyczny – rodzi się z opozycji celów id i ego: lęk nieokreślony to stałą
obawa, że przydarzy się coś strasznego, fobia – intensywny, irracjonalny strach, reakcja
paniki. Lęk moralny – przeżywany jako wstyd lub poczucie winy – rezultat konfliktu między id
i superego. Mechanizmy obronne to sposoby radzenia sobie z lękiem, nieświadome
zniekształcanie rzeczywistości i wyłączanie uczuć ze świadomości tak, aby nie odczuwać lęku.

11

Np. projekcja to projektowanie na inną osobę własnych nieakceptowanych uczuć lub cech;
zaprzeczenie to zaprzeczenie rzeczywistości, ludzie usiłują unikać uznania zagrożenia;
racjonalizacja to interpretowanie zachowania tak, aby wydawało się sensowne i możliwe do
przyjęcia; sublimacja – zastąpienie obiektu gratyfikacji wyższym celem kulturowym.
Mechanizmy obronne powstrzymują podjęcie jakiś działań (inhibitory) lub powodują podjęcie
działań (stymulatory).

Behawiorystyczna teoria motywacji – zależność między wzmocnieniem a gotowością do
podjęcia zachowania. Popęd to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika
pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego. Popędy pierwotne nie wymagają
uczenia się, np. głód; popędy wtórne – wymagają, np. głód nikotynowy. Pobudka (przynęta)
– obiekt lub stan mający zdolność do redukowania wielkości popędu. Wzmocnienie – każdy
obiekt który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem
danego bodźca (pobudki lub popędu). Prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji zależy od:
wielkości wzmocnienia (nagrody) – funkcję nagrody spełnia też brak kary, czyli wzmocnienia
negatywnego, odstępu czasowego między reakcją a wzmocnieniem, częstości wzmocnień (im
większa częstość nagrody, tym większa gotowość do zachowania, jednak w miarę
ponawiania tej samej nagrody, jej wartość motywacyjna maleje, regularności wzmocnień.

Wszystkie ludzkie działania można wyjaśnić przy pomocy ograniczonej ilości potrzeb:
niedoboru – np. podstawowe potrzeby fizjologiczne i wzrostu (rozwoju). Ludzie dążąc do
zaspokojenia swoich potrzeb i rozwoju potrafią ocenić, co jest dla nich dobre, a co złe – a
zatem to do czego dążymy, zależy od naszej oceny korzyści.

MOTYWACJA HOMEOSTATYCZNA – to motywacja braku. Gdy potrzeby są niezaspokojone,
rodzi się napięcie energetyczne, wywołujące negatywne emocje, co prowadzi do podjęcia
działań prowadzących do odzyskania równowagi (homeostaza).

MOTYWACJA HETEROSTATYCZNA – to motywacja wzrostu. Potrzeba samorealizacji, żądza
władzy. Nie działają wg zasady „napięcie-ulga”, ale „apetyt rośnie w miarę jedzenia”.

Psychologia humanistyczna – Carl Rogers - potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu. Jedynym
motywem działania człowieka jest tendencja do samo aktualizacji. Tendencja do samo
aktualizacji to dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości w sposób, który służy
zarówno zachowaniu jak i ulepszaniu organizmu. Organizm sam wie co jest dla niego dobre
co złe i zagraża samo aktualizacji (wartościowanie organizmalne). Człowiek poszukuje lub
unika pewnych doświadczeń nie dlatego, że polepszają jego funkcjonowanie, ale dlatego, ze
realizują jego potrzebę samoakceptacji. Głównym motywatorem wewnętrznym jest potrzeba
potwierdzania własnej wartości.

Psychologia poznawcza – źródłem motywacji jest przetwarzanie informacji. Podstawowe
poznawcze mechanizmy motywacyjne: ciekawość poznawcza – ciekawość i uruchamiane
przez nią dążenia często mają większe oddziaływanie motywacyjne niż podstawowe
potrzeby; oczekiwanie – im wyższe oczekiwania tym wyższa motywacja i lepsze osiągane
wyniki; niezgodność poznawcza – sytuacja w której następuje niezgodność poznawcza jest
przykra – dysonans poznawczy, który zależy od: wielkości różnicy między danymi
poznawczymi, stopnia ważności niezgodnych danych, stopnia usuwalności niezgodności.

12

POTRZEBY A MOTYWACJA. POTRZEBY WZROSTU A POTRZEBY BRAKU – RÓZNICE
FUNKCJONALNE

Potrzeba – brak lub obawa braku czegoś. Poszukiwanie sposobów zaspokojenia braków.
Zachowanie służące zaspokojeniu potrzeby. Ocena stopnia zaspokojenia potrzeby.

Teoria Abrahama Maslowa. Potrzeby podstawowe: 1.fizjologiczne, 2. bezpieczeństwa, 3.
przynależności i miłości, 4.osiągnięć i uznania, 5. samorealizacji, wiedzy i rozumienia,
estetyczne. Potrzeby podstawowe charakteryzuje: stałość przejawiana u różnych jednostek,
ich niezaspokojenie prowadzi do patologii, są wrodzone a ich sposób przejawiania
warunkowany kulturowo, ułożone hierarchicznie – od potrzeb biologicznych, do specyficznie
ludzkich, znaczenie motywacyjne mają jedynie potrzeby zaktualizowane, stany braku czegoś,
potrzeby niższe dysponują większą siłą motywacyjną – potrzeby mniej podstawowe
biologicznie dochodzą do głosu tylko wtedy, gdy nie są zagłuszane przez bardziej
podstawowe, przy niewystarczającym zaspokojeniu potrzeba nie blokuje pojawienia się
potrzeby wyższej lecz nadal pozostaje aktywnym wyznacznikiem zachowania.

ATRYBUCYJNY MODEL WEINERA I TEORIA DWECK JAKO PRZYKŁADY WPŁYWU ATRYBUCJI
SUKCESÓW I PORAŻEK NA MOTYWACJĘ DO DZIAŁANIA.

Atrybucyjny model Weinera. 3 podstawowe sposoby tłumaczenia przyczyny zdarzeń: wymiar
umiejscowienia przyczyny (wewnętrzna – w człowieku, zewnętrzna – poza nim); wymiar
stabilności (stała – zmienna przyczyna); wymiar wpływu na wydarzenia (czy możemy
zapanować nad sytuacją, gdy włożymy dodatkowy wysiłek). Możliwe atrybucje źródeł
sukcesu i porażki: przyczyna wewnętrzna stała – zdolności, przyczyna wewnętrzna zmienna –
włożona praca, przyczyna zewnętrzna stała – stopień trudności zadania, przyczyna
zewnętrzna zmienna – szczęście lub przypadek.

Koncepcja Carol Dweck. 2 style reakcji dzieci na niepowodzenia szkolne: Reakcja bezradności
i reakcja zorientowana na doskonalenie się. Reakcja bezradności: atrybucja „jestem słaby”,
„to moja wina”. Cel: sprawne funkcjonowanie („dobrze wypaść”). Reakcja zorientowana na
doskonalenie się – Atrybucja: przedtem to zrobiłem, to teraz też mogę; Cel: postępy w
nauce, „uczyć się”, doskonalenie.

MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA A MOTYWACJA WEWNĘTRZNA

Możemy być czasem motywowani nie dlatego ze spotka nas nagroda lub kara, ale dlatego,
ze aktywność zadaniowa sama może być źródłem wzmocnień. Inna percepcja nagród
polegających na pochwałach (aspekt informacyjny nagrody), a inna nagród o charakterze
materialnym (aspekt sterujący) Pierwsze nie powodują spadku motywacji wewnętrznej, a
drugie i owszem. Nagroda niespodzianka – ok. Nagrody egzogenne i endogenne. Egzo – są
czynnikiem zewnętrznym wobec zadania, Endo – immanentnym jego składnikiem. Egzo –
obniżają motywację wewnętrzną, a Endo wzmacniają. Endo – wynagrodzenie za pracę,
puchar sportowca. Egzo – rower za piątkę z biologii obniża zainteresowanie biologią.

KONCEPCJA SHELLEY E. TAYLOR – SPOSOBY ODZYSKIWANIA KONTROLI W OBLICZU
ZAGRAŻAJĄCYCH WYDARZEŃ. Gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające

13

proces przystosowania koncentruje się wokół: poszukiwania znaczenia (sensu) tego
zdarzenia, próby odzyskania kontroli nad zdarzeniem, próby odbudowania poczucia własnej
wartości. Poszukiwanie znaczenia poprzez atrybucję przyczyn i
przemyślenie/przewartościowanie własnego życia, Odzyskiwanie kontroli nad zdarzeniem –
np. działania mające na celu kontrolę raka. Odzyskiwanie poczucia własnej wartości poprzez
porównania „w dół” – niemal wszystkie badane kobiety uważały że radzą sobie lepiej niż inne
wybierana jest albo odpowiednia do porównań osoba (w gorszej sytuacji), albo odpowiedni
wymiar porównań

WYPALENIE ZAWODOWE – ISTOTA ZJAWISKA, GENEZA, OBSZARY W JAKICH SIĘ UJAWNIA.
KTO NAJBARDZIEJ NARAŻONY

Problemy z zaspakajaniem potrzeby sprawowania kontroli mogą prowadzić do zaburzeń
zachowania, np. pracoholizmu i innych uzależnień, wypalenia zawodowego, wyuczonej
bezradności, stosowania strategii samoutrudniania, dominacji w zachowaniu mechanizmów
obronnych

Wypalenie zawodowe to stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś
sprawie, sposobowi życia lub związkowi co nie przyniosło oczekiwanej nagrody; stan
fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe
zaangażowanie w sytuacje które są obciążające pod względem emocjonalnym – te dwie
definicje to model jednowymiarowy. Wielowymiarowy model obejmuje trzy częściowo
skorelowane czynniki: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizację, spadek osobistego
zaangażowania. Może wystąpić u osób pracujących w zawodach ukierunkowanych na ludzi.
Wyczerpanie emocjonalne uczucie pustki zmęczenia i odpływu sił wywołane nadmiernymi
wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi jakie stawiała przed pracownikiem praca,
depersonalizacja – bezduszne i bezosobowe traktowanie swoich klientów, pacjentów,
dystansowanie się od nich, obniżenie wrażliwości wobec innych. Obniżenie poczucia
osiągnięć osobistych – poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku oraz braku
satysfakcjonujących rezultatów. Klasyczny model wypalenia zawodowego (Maslach) wiąże
ten syndrom z wykonywaniem pewnej specyficznej grupy zawodów „ukierunkowanych na
ludzi”. Niektóre inne ujęcia traktują wypalenie szerzej, jako rezultat zmęczenia każdą pracą
zawodową związaną z zaangażowaniem emocjonalnym. W tym ujęciu wypalenie definiowane
jest jednowymiarowo (wyczerpanie emocjonalne) i zbliża się do stresu doświadczanego w
pracy zawodowej. Geneza – dużo – ale kwintesencja to: „aby się wypalić, trzeb najpierw
płonąć”. Czy chodzi o zawody ukierunkowane na ludzi (Maslach) czy podejmowane przez
ludzi, którzy w pracy zawodowej szukają sensu życia (Pines).

WYUCZONA BEZRADNOŚĆ, ISTOTA ZJAWISKA, OBZARY DEFICYTÓW. PROCES
POWSTAWANIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI W KONCEPCJI SELIGMANA (TRENING
BEZRADNOŚCI).

Wyuczona bezradność to syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych
wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną. Jest to poddanie się,
zaprzestanie działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie miało
żadnego znaczenia. Trening bezradności – obiektywna, długotrwała niemodyfikalność

14

istotnych wyników, czyli brak zależności między nimi, a działaniami jednostki. W trakcie
wyników zachodzi uczenie się niezależności wyników od działania. Wyuczona bezradność
wynika z nadmiernego uogólnienia doświadczeń treningowych – z oczekiwania że również w
nowych sytuacjach działania nie będą miały żadnego wpływu na pojawienie się pożądanych
wyników. Deficyty poznawcze – polegają na ogólnym przekonaniu, że nie ma się wpływu na
bieg zdarzeń i niedostrzeganiu sposobu rozwiązania problemów czy dróg do określonego
celu. Deficyty emocjonalne – przeżywanie stanów apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia,
niekompetencji czy wrogości. Deficyty motywacyjne – osoba zachowuje się biernie, jest
zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację.

STRATEGIA SAMOUTRUDNIANIA – ISTOTA ZJAWISKA, ROLA. FORMY.

Można starać się unikać porażki aktywnie zwiększając szanse na sukces, unikając sytuacji w
których istnieje ryzyko porażki stosując strategie samo utrudniania. Radzenie sobie ze
skutkami porażki tak, aby umniejszyć jej znaczenie i konsekwencje: atrybucja przyczyn
porażek jako niezależnych od osoby oraz niestałych (tylko tym razem tak się stało), redukcja
dysonansu poznawczego, nieświadome zniekształcania poznawcze (mechanizmy obronne)

Celem samo utrudniania jest uniknięcie ryzyka negatywnych dla oceny i samooceny
podmiotu konsekwencji porażki. Strategią samo utrudniania jest jakiekolwiek działanie które
prowadzi do zmniejszenia obiektywnych szans na osiągnięcie sukcesu a w konsekwencji
zwiększa możliwość wyjaśnienia Ew. porażki czynnikami zewnętrznymi, a Ew. sukcesu
czynnikami wewnętrznymi. S. poprzedza i dotyczy realizacji działania, co do którego istnieje
obawa porażki która w rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i
kompetencji podmiotu w ważnych dla niego obszarach. Lepiej jest być uważanym za
„zdolnego lenia” niż „pracowitego durnia”. Wybierając działanie samo utrudniające podmiot
dokonuje oceny zysków i kosztów. Formy s: samoutrudnieniowe reakcje behawioralne,,
(wszelkie obserwowalne zmiany zachowania prowadzące do takiej zmiany w sytuacji
zadaniowej która pozwoli w przyszłości dokonać podmiotowi dogodnej interpretacji przyczyn
wyniku realizacji zadania), odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości (dolegliwości
somatyczne, lęk, nieśmiałość, trudne dzieciństwo), percepcja utrudnień w sytuacji
zadaniowej (przyjmowanie takiego obrazu struktury przyczynowej zdarzenia, w świetle
którego łatwiejsze będzie wyinterpretowanie wyniku z korzyścią dla podmiotu).

Wyuczona bezradność – emocje: obniżony nastrój, stany depresyjne, frustracja, lęk, apatia,
zmęczenie. Procesy motywacyjne – osoba zachowuje się biernie, zrezygnowana, nie
podejmuje żadnych działań aby zmienić swoją sytuację – również w sferach innych niż ta w
której nastąpił trening bezradności.

Wypalenie zawodowe: zanim się rozwinie są pozytywne emocje wobec pracy (radość,
nadzieja), w rezultacie pojawienia się wypalenia – złość, frustracja, żal, rozczarowanie,
obniżony nastrój, wyczerpanie emocjonalne, somatyczne objawy zmęczenia i stresu. Procesy
motywacyjne: zanim się rozwinie – wysoka motywacja do pracy, w rezultacie – brak
zaangażowania osobistego w pracę

Samoutrudnianie – celem jest samokontrola przewidywanych emocji – żeby nie przeżywać
rozczarowania, żalu, lęku. Odczuwanie emocji, np. lęku może być strategią samo utrudniania.

15

Skuteczne zastosowanie strategii samo utrudniania redukuje napięcie i niepokój a sytuacji
gdy mimo samo utrudniania udało się uniknąć porażki powoduje uczucie dumy i radości.
Procesy motywacyjne: brak motywacji do działań realnie zwiększających szanse sukcesu,
strategie samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych

WYKŁAD V. MOTYWACJA W ZARZĄDZANIU. EMPATIA I ZACHOWANIA POMOCNE

DWUCZYNNIKOWA TEORIA MOTYWACJI HERZBERGA

Czynniki higieny: gdy są jest brak niezadowolenia gdy ich nie ma – niezadowolenie. Czynniki
motywacji: gdy są: zadowolenie, gdy nie ma: brak zadowolenia. Wzbogacanie pracy polega
na takim przeprojektowywaniu zakresu pracy oraz zapewnieniu takich warunków, aby
sprzyjało to zadowoleniu ludzi z pracy, np. info zwrotne o wynikach, zapewnienie możliwości
rozwoju, możliwość samodzielnego tworzenia programu swojej pracy, odpowiedzialności, itp.

AUTORSTWO ZADANIA A MOTYWACJA DO JEGO REALIZACJI wysoka wewnętrzna
motywacja do pracy. Motywacja zewnętrzna – skłania do zaangażowania w jakieś działania
ze względu na spodziewane korzyści; można na nią oddziaływać poprzez system nagród i
kar. Motywacja wewnętrzna – to dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu
zainteresowania nim samym, jest trudniejsza do uzyskania (za to bardzo łatwo ją zniszczyć).
Można to zrobić poprzez odwołanie się do naturalnej potrzeby robienia rzeczy interesujących,
dających satysfakcję i radość, presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji
wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w samorealizacji. Reaktancja – konflikt
motywacyjny. Zadania własne lub częściowo własne rzadko wywołują reaktancję.

TEORIA SŁUSZNOŚCI dotyczy sposobu oceniania przez ludzi sprawiedliwości lub
niesprawiedliwości w przydzielaniu nagród oraz kar. Trzy główne kategorie do orzekania o
sprawiedliwości: WKŁADY – ludzie powinni być oceniani proporcjonalnie do swego wkładu
(wysiłku, wykształcenia, doświadczenia, odpowiedzialności). RÓWNOŚĆ – wszyscy dostają
jednakową część niezależnie od wkładu, POTRZEBY – ludzie powinni być wynagradzani
według rzeczywistych potrzeb. Na postawy i zachowania pracowników, oprócz poczucia
sprawiedliwości w zakresie proporcji wkładów do wyników wpływa też PERCEPCJA
UCZCIWOŚCI PROCEDUR, w zakresie: rzeczywistego uwzględniania punktu widzenia
pracowników, brak osobistej tendencyjności wśród kadry kierowniczej, spójne stosowanie
ocen wobec wszystkich pracowników, dostarczanie co jakiś czas informacji związanych z
podjętą decyzją, dostarczanie prawdziwych wyjaśnień.

TEORIA OCZEKIWAŃ VICTORA VROOMA zgodnie z teorią oczekiwań Vrooma motywacja do
podejmowania przez pracowników określonych zachowań, czy wykonywana zadań zależna
jest od dwóch czynników: POSTRZEGANEJ SUBIEKTYWNEJ WARTOŚCI NAGRODY – którą
można otrzymać za dane zachowanie (np. dobrze wykonane zadanie) oraz postrzeganej
OSIĄGALNOŚCI NAGRODY – tzn. oczekiwania, że dane zachowanie rzeczywiście spowoduje
otrzymanie nagrody. Aby dobrze motywować pracowników zgodnie z teorią oczekiwań
Vrooma, należy wykonać następujące działania: określ twoje oczekiwania, czyli zdefiniuj
zadanie, odwołaj się do potrzeb i celów osobistych podwładnego (cele te u różnych osób
bardzo się różnią, a trzeba je znać, żeby móc się do nich odwołać), dopilnuj, żeby
postawione zadanie było uznane za wykonalne; udzielaj na bieżąco informacji zwrotnej

16

(udzielanie informacji zwrotnej świadczy o tym, że to co robi pracownik jest ważne skoro
zasługuje na uwagę przełożonego); nagradzaj pracowników, gdy spełnią oczekiwania
(wybierając nagrodę pamiętaj o potrzebach i celach osobistych pracownika).

KONCEPCJA KONTRAKTU PSYCHOLOGICZNEGO, JAKO PRZYKŁĄD TEORII WYMIANY.
Kontrakt psychologiczny to niepisany zbiór obietnic oraz oczekiwań działających cały czas
pomiędzy każdym członkiem organizacji, a różnymi kierownikami i innymi osobami w tej
organizacji. Istotą kontraktu psychologicznego, w przeciwieństwie do ekonomicznego, są
oczekiwania dotyczące spraw niematerialnych, psychologicznych. Oczekiwania indywidualne
– Szacunek; oczekiwania organizacji – przynależność. Oczekiwania organizacji wobec
jednostek dotyczące przynależności to np. akceptacja i wspieranie celów i wartości
organizacji; gotowość do dodatkowego wysiłku (nadgodziny), rozpowszechnianie
pozytywnych opinii o organizacji, pozytywny stosunek emocjonalny do innych członków
organizacji. Oczekiwania indywidualne jednostek wobec organizacji dotyczące szacunku to:
to, ze dobra praca na rzecz organizacji będzie zauważana i doceniana, to, że ludzie będą
traktowani z szacunkiem przez przełożonego, prawo do informacji poprzedzających
jakiekolwiek zmiany, jasne przekazywanie przez organizację informacji o tym, jakie
zachowania członków są akceptowane i dobrze widziane, a jakie nie oraz o tym jaką pomoc
oferuje organizacja, aby członkowie dobrze wykonywali swoje obowiązki.

EMPATIA AFEKTYWNA A EMPATIA POZNAWCZA. Różne ujęcia i definicje empatii: afektywna-
poznawcza; dyspozycyjna-sytuacyjna; jako stan-jako proces. EMPATIA AFEKTYWNA to
reakcja afektywna bardziej odpowiadająca cudzej a nie własnej sytuacji; EMPATIA
POZNAWCZA – poznawcze przyjmowanie perspektywy osoby oraz trafność interpersonalnego
spostrzegania. Empatia w ujęciu poznawczym intelektualne lub wyobrażeniowe zrozumienie
sytuacji innej osoby lub stanu jej umysłu, pozbawione doświadczania uczuć tej osoby;
empatyczne rozumienie w procesie terapeutycznym polega na prawidłowym odbieraniu
uczuć i przeżyć klienta, ale nie ich przeżywaniu, Rogers, Gestalt; proces w którym jedna
osoba próbuje trafnie i bez uprzedzeń zrozumieć podmiotowość innej osoby (tak rozumiana
empatia prowadzi do właściwego zrozumienia innej osoby, a nie nawiązania relacji z tą
osobą. Jej celem jest uzyskanie wiedzy o osobie, a nie zbudowanie poczucia wspólnoty z tą
osobą) EMPATIA DYSPOZYCYJNA – skłonność do spontanicznego przyjmowania
psychologicznego punktu widzenia innych, współodczuwania i współczucia w stosunku do
ludzi dotkniętych niepowodzeniem, oraz odczuwania przykrości i dyskomfortu w odpowiedzi
na cierpienie innych. Empatia w ujęciu afektywnym to reagowanie emocjonalne obserwatora
spowodowane odczuciem, że ktoś inny doświadcza lub jest na drodze do doświadczania
jakiegoś rodzaju emocji; afektywna odpowiedź na emocjonalny stan lub sytuację innej
osoby, która powstaje w skutek spostrzeżenia lub zrozumienia tego stanu lub sytuacji i jest
PODOBNA do tego co czuje lub może czuć ta osoba w danej sytuacji; reakcja emocjonalna
odnosząca się w większym stopniu do sytuacji innego człowieka niż własnej.

EMPATIA AFEKTYWNA ANALOGICZNA I REAKTYWNA. Empatia jako analogiczna reakcja
emocjonalna: analogiczna reakcja emocjonalna polega na przeżywaniu emocji identycznych
lub podobnych do tych, które przeżywa obserwowana osoba; wzbudzenie emocji
analogicznych nie wymaga angażowania zaawansowanych procesów poznawczych oraz
zawartości wiedzy; reakcje tego typu mogą pojawić się przy minimalnym zaangażowaniu

17

procesów poznawczych, np. w wyniku nieświadomego naśladowania ekspresji emocji
obserwowanej osoby i następnie jej wzbudzania u obserwatora w procesie sprzężenia
zwrotnego. Empatia jako reaktywna reakcja emocjonalna - reakcje reaktywne są
BEZPOŚREDNIĄ ODPOWIEDZIĄ AFEKTYWNĄ na sytuację osoby, ale różnią się one od
przeżywanych przez nią emocji; występują wtedy, gdy przeprowadzona zostanie poznawcza
analiza sytuacji osoby, włącznie z oceną danych kontekstowych dotyczących ogólnej sytuacji
życiowej tej osoby, a także wyobrażeniem sobie jej sytuacji z perspektywy przyjęcia jej roli;
emocje reaktywne takie jak litość, powstawać mogą w wyniku skupienia się w trakcie oceny
sytuacji osoby na konsekwencjach zdarzeń dla tej osoby, lub też koncentracji na działaniach
tej osoby. Zgodnie z rozróżnieniem Batsona empatyczna reakcja afektywna w obliczu
cierpienia innej osoby może przyjąć formę: empatii czyli przeżywania uczuć sympatii,
współczucia, serdeczności i czułości lub osobistej przykrości – przeżywania uczuć niepokoju,
lęku, trwogi lub cierpienia

MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA I ENDOCENTRYCZNA. MOTYWACJA ENDOCENTRYCZNA –
to tendencja do pomagania innej osobie w celu polepszenia własnego samopoczucia,
zwłaszcza w wyniku przypisania sobie pozytywnych właściwości. Zachowanie pomocne
podejmowane jest ze względu na przewidywaną w jego wyniku pozytywną zmianę (lub
uniknięcie negatywnej zmiany) w obrazie własnej osoby. MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA
towarzyszy jej w sferze świadomości koncentracja na partnerze, na jego stanie, potrzebach,
uczuciach, podejmowanie decyzji o udzieleniu pomocy związane jest z wyobrażeniami zysku
który z tego może odnieść partner; źródłem gratyfikacji jest przewidywanie wystąpienia
korzystnej zmiany w sytuacji innej osoby, motywacja egzocentryczna może prowadzić do
zachowań, których repertuar wykracza poza osobiste udzielenie pomocy

EMPATIA A ZACHOWANIA POMOCNE – MODEL DANIELA BATSONA

From Jerusalem to Jericho – czyli sytuacyjne i dyspozycyjne uwarunkowania zachowań
pomocnych.

Model Batsona. Pomoc może wynikać z motywacji egoistycznej oraz altruistycznej.
Motywacja altruistyczna – jej celem bezpośrednim jest koniec cierpienia osoby, której
pomagamy, korzyść jaką z tego uzyskujemy jest niezamierzoną konsekwencją pomocy.
Motywacja egoistyczna – Celem bezpośrednim jest nasza korzyść, a instrumentalnym koniec
cierpienia osoby. Zdaniem Batsona udzielamy pomocy bo: oczekiwana nagroda lub uniknięcie
kary; chęć redukcji napięcia emocjonalnego związanego z odczuwaniem osobistej przykrości
w zetknięciu z cierpieniem innej osoby; przyjęcie perspektywy człowieka w potrzebie,
wywołujące u obserwatora empatię wobec niego – czysto altruistyczne pobudki, a celem
pomocy jest zaspokojenie potrzeb osoby.

MODEL NIESIENIA POMOCY DARLEY I LATANE

Obserwator musi zauważyć, że coś się stało; musi zinterpretować dane zdarzenie w
kategoriach wypadku; musi dojść do wniosku, że jest odpowiedzialny za to, co się dzieje i za
to co się może stać; musi wybrać formę interwencji; musi interweniować. Dyfuzja
odpowiedzialności – im więcej świadków, tym mniej osób jest skłonnych do udzielenia
pomocy

18

WYKŁAD VI

STRES JAKO STAN – KONCEPCJA SELYE’GO

Stres psychologiczny to niespecyficzna reakcja organizmu w odpowiedzi na czynniki
szkodliwe. Stres ujmowany jest jako bodziec (stresor), czyli okoliczności zewnętrzne, sytuacje
trudne, które typowo, czyli u przeciętnego człowieka wywołują napięcie emocjonalne i
przeszkadzają w funkcjonowaniu. Czynniki stresu: dramatyczne zdarzenia, poważne
wyzwania i zagrożenia, drobne, codzienne utrapienia. Reakcja niespecyficzna, czyli
uogólniona, nie jest związana bezpośrednio z naturą i rodzajem bodźca szkodliwego.
Mechanizm sterowania reakcją stresu obejmuje aktywację układu wewnątrzwydzielniczego
(kory nadnerczy), która ma charakter przystosowawczy i obejmuje: Lokalny Zespół
Adaptacyjny oraz Ogólny Zespół Adaptacyjny. Lokalny to zmiany specyficzne zachodzące w
miejscu występowania stresora np. w okolicy miejsca oparzenia, a ogólny to zmiany
niespecyficzne, uogólnione, niezwiązane bezpośrednio ze stresorem. Ogólny Zespół
Adaptacyjny obejmuje: stadium reakcji alarmowej, będący wyrazem powszechnej mobilizacji
sił obronnych organizmu – faza szoku i faza przeciwdziałania szokowi, stadium odporności –
względna adaptacja – organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe a słabiej toleruje
bodźce które uprzednio były nieszkodliwe, stadium wyczerpania – pojawia się gdy czynniki
szkodliwe działają zbyt intensywnie lub dugo, a uogólnione pobudzenie organizmu nie służy
już zwalczaniu stresora lecz charakteryzuje się utratą zdolności obronnych.

TRANSAKCYJNA TEORIA STRESU LAZARUSA I FOLKMAN

Stres to określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobą jako
obciążająca lub przekraczająca jego zasoby i zagrażająca jego dobrostanowi. Stres nie jest
zlokalizowany w jednostce (stan) ani w otoczeniu (stresory), ale dotyczy określonego rodzaju
relacji między nimi – zakłócenia lub zapowiedzi zakłócenia równowagi między nimi.
Wymagania sytuacji (obiektywne lub istniejące w ocenie jednostki) a możliwości poradzenia
(obiektywne lub istniejące w ocenie jednostki). To czy dana sytuacja stanie się źródłem
stresu zależy od oceny sytuacji stresowej – pierwotna i wtórna ocena.

NA CZYM POLEGA I CZEGO DOTYCZY OCENA PIERWOTNA I WTÓRNA W SYTUACJI
STRESOWEJ

Ocena pierwotna – ocena stawki wchodzącej w grę w danej sytuacji, czyli czy zdarzenie jest
ważne dla jednostki, jej dobrostanu oraz możliwości realizacji celów, oraz czy zdarzenie jest
sprzyjające czy niesprzyjające. Jeśli w wyniku oceny pierwotnej relacja łącząca jednostkę z
otoczeniem uznana zostanie za stresującą, to uruchamia się:

Ocena wtórna – w której człowiek analizuje możliwości poradzenia sobie z sytuacją, będącą
źródłem stresu. Ocenie podlegają zasoby, którymi jednostka dysponuje i ich adekwatność.

REAKCJE NA STRES – KIEDY ZAGROŻENIE, WYZWANIE, STRATA. Z CZEGO TAKIE REAKCJE
WYNIKAJĄ I CO JEST ICH KONSEKWENCJAMI – lazarus i folkman

Strata – dotyczy już zaistniałego zdarzenia, którego konsekwencją już dokonaną jest utrata
ważnych zasobów. Emocje: depresja, smutek, rozpacz, poczucie winy

19

Zagrożenie – odnosi się do przyszłych zdarzeń lub przyszłych konsekwencji zdarzenia i wiąże
się z przewidywaniem przyszłej straty. Emocje: lęk, strach, irytacja

Wyzwanie - odnosi się do przyszłych zdarzeń lub przyszłych konsekwencji zdarzenia i wiąże
się z przewidywaniem możliwości zarówno strat jak i korzyści. Emocje: ekscytacja,
podniecenie, niepokój, nadzieja

Na rezultat oceny poznawczej sytuacji stresowej wpływają różne czynniki indywidualne,
wśród których Lazarus i Folkman wyróżniają: zaangażowanie i przekonania (dotyczące
posiadania bądź nie kontroli nad zdarzeniami oraz egzystencjalne). Rodzaj i poziom
zaangażowania oraz treść przekonań nie mają bezpośredniego wpływu na ocenę poznawczą
ale wchodzą w interakcję z czynnikami sytuacyjnymi. Czynniki sytuacyjne wpływające na
rezultat oceny poznawczej: nowość, przewidywalność, niepewność zdarzenia, bliskość w
czasie/nieuchronność, czas trwania, niepewność czasu. Model transakcji stresowej: Zdarzenie
– Ocena poznawcza: zdarzenie sprzyjająco-pozytywne; wyzwanie/zagrożenie/strata;
zdarzenie niemające znaczenia – Radzenie sobie – gdy wyzwanie/zagrożenie/strata
skoncentrowane może być na emocjach bądź na problemie – wynik zdarzenia
pozytywny/negatywny, wynik emocjonalny pozytywny/negatywny

TEORIA ZACHOWANIA ZASOBÓW HOBFOLLA – GŁÓWNE ZAŁOŻENIA, RODZAJE ZASOBÓW

Stres jest rezultatem zagrażającego lub zaistniałego zakłócenia równowagi w wymianie
zasobów między jednostką a otoczeniem. Wystąpienie stresu można przewidywać, gdy:
zagrożenie utratą zasobów; faktyczna utrata zasobów potrzebnych do przetrwania jednostki
osadzonej w rodzinie osadzonej w organizacji społecznej; zainwestowanie zasobów nie
przynosi oczekiwanego zysku jednostce lub jej grupie co jest równoznaczne ze stratą.
Zgodnie z teorią Hobfolla: stres ma podstawy biologiczne, społeczne i kulturowe, związane
koniecznością zdobywania i chronienia warunków zapewniających przetrwanie, a także
unikania zagrożeń w przyszłości; stres jest w dużej mierze zdeterminowany kulturowo,
ponieważ większość stawianych ludziom wymagań ma kontekst społeczny; rozwiązanie
problemów będących źródłem zagrożeń zależy na ogół od wykorzystania kontaktów
społecznych i radzenia sobie z nimi. Do zasobów należą przedmioty, warunki, cechy
osobowości, pokłady energii, które albo są cenione same w sobie jako potrzebne do
przetrwania, albo służą do zdobycia zasobów umożliwiających przetrwanie. Główne założenie
teorii zachowania zasobów brzmi: Ludzie dążą do uzyskania, utrzymania i ochrony tego co
jest dla nich cenne. Ludzie starają się także promować to, co cenią. Zasoby wewnętrzne – te,
które znajdują się w posiadaniu Ja. Poczucie własnej wartości, optymizm, kompetencje
zawodowe itp. Zasoby zewnętrzne – poza granicami Ja. Np. wsparcie społeczne,
zatrudnienie, status ekonomiczny. Zasoby: materialne, osobiste, stanu (zdrowie,
zatrudnienie, staż pracy małżeństwo. Zasoby te dają dostęp do puli innych zasobów), zasoby
energii (pieniądze, wiarygodność kredytowa, wiedza – można je inwestować lub gromadzić i
wymieniać na zasoby z pozostałych trzech kategorii). Zasoby pierwotne mają bezpośredni
związek z przetrwaniem. Zasoby wtórne – przyczyniają się do zdobycia zasobów
pierwotnych, np. nadzieja, optymizm, więzi małżeńskie/partnerskie, wsparcie społeczne,
przynależność do grupy. Zasoby symbolicznie związane z zasobami pierwotnymi lub
wtórnymi – ta kategoria obejmuje pieniądze, oznaki statusu społecznego, miejsce pracy oraz

20

warunki społeczne, które zwiększają dostęp do zasobów wtórnych, np. przyjaźnie. Utrata
zasobów jest niewspółmiernie bardziej wyrazista od zysków – ludzie mający mniej zasobów
są bardziej narażani na ich utratę i mniej zdolni do osiągania zysków. Ludzie muszą
inwestować zasoby, aby zapobiegać ich utracie oraz rekompensować straty oraz zyskiwać
nowe zasoby. Postawa defensywna częściej u osób, którym brakuje zasobów

STYLE, STRATEGIE I PROCESY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM. CO OZNACZAJĄ TE POJĘCIA,
KIEDY MÓWIMY O STYLU, A KIEDY O STRATEGII

Styl radzenia sobie ze stresem – trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego
zmagania się z sytuacjami stresowymi

Strategia radzenia sobie ze stresem – poznawcze i behawioralne wysiłki jakie jednostka
podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej

Proces radzenia sobie ze stresem – ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze
zmianami sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki.

Proces radzenia sobie ze stresem pełni 2 funkcje: instrumentalną i uregulowania emocji, wg
Lazarusa i Folkman.

Styl radzenia sobie – tendencja do poszukiwania lub tendencja do unikania informacji

Styl radzenia sobie – nastawiony na problem, nastawiony na emocje, nastawiony na unikanie

Strategie – mnóstwo, np. planowanie, używki, aktywne radzenie sobie, osłabianie
konkurencyjnych aktywności, powstrzymywanie działania, poszukiwanie instrumentalnego
wsparcia ze strony innych, poszukiwanie emocjonalnego wsparcia, pozytywna
reinterpretacja, akceptacja, zwrot ku religii, skupienie się na emocjach, wyparcie, unikanie
działania, unikanie myślenia, poczucie humoru.

FUNKCJE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM (INSTRUMENTALNA I REGULOWANIA EMOCJI)
KTÓRE STRATEGIE SPOŚRÓD WYMIENIONYCH W TEORII CARVERA I SCHEIERA SŁUŻĄ
POSZCZEGÓLNYM FUNKCJOM RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

WSPARCIE SPOŁECZNE W UJECIU FUNKCJONALNYM. RODZAJE WSPARCIA.

ŹRÓDŁA I ROLA EMOCJI POZYTYWNYCH W PROCESIE STRESU (FOLKMAN)

STRES ORGANIZACYJNY JAKO REZULTAT KONFLIKTU ROLI

PTSD – GENEZA I KONSEKWENCJE ZABURZENIA.

PTSD – zespół stresu pourazowego, to zaburzenie lękowe o charakterze przedłużonej lub
opóźnionej reakcji na zagrożenie, spowodowane przez stres o dużej sile. Początek zaburzenia
występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Kryteria:
I. Osoba doświadczyła zdarzenia traumatycznego, podczas którego spełnione zostały obydwa
kryteria: a) osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem

21

które pociągnęło za sobą śmierć, zranienie lub zagrożenie fizycznej integralności siebie lub
innych (lub poczucie zagrożenia takim wydarzeniem); b) reakcję osoby charakteryzował
intensywny strach, bezradność lub przerażenie. II. Traumatyczne wydarzenie jest stale lub
na nowo przeżywane w jeden lub więcej sposobów: sny, wspomnienia, itp., III uporczywe
unikanie bodźców skojarzonych z traumą i zmniejszenie ogólnej reaktywności, IV
utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia, np. trudności w zasypianiu, V. Czas
trwania zaburzenia dłuższy niż1 miesiąc, VI Zaburzenie powoduje istotny klinicznie dystres
upośledzenie społeczne, zawodowe itp.

PSYCHICZNA REPREZENTACJA EMOCJI – SPECYFIKA KODOWANIA ZDARZEŃ
TRAUMATYCZNYCH

WZROST POSTTRAUMATYCZNY. NA CZYM POLEGA. OBSZARY WZROSTU
POSTTRAUMATYCZNEGO.

WYKŁAD VIII MIŁOŚĆ I SZCZĘŚCIE

TRZY SKŁADNIKI MIŁOŚCI WG STERNBERGA I WOJCISZKE to intymność, namiętność,
(emocje i pobudzenie, emocje pozytywne i negatywne, jak zazdrość, tęsknota)
zaangażowanie (ukierunkowanie na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na
utrzymanie tego związku mimo przeszkód)

ROLA EMOCJI I MOTYWACJI W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU ZWIĄZKU

Rozwój związku – intensywność a czas. Namiętność najszybciej rośnie i wcześnie spada,
zaangażowanie rośnie wolniej nie tak skokowo jak namiętność i gdy namiętność spada to
ono w zasadzie constans czyli nie spada nie rośnie. Intymność – rośnie i potem spada
później niż namiętność Alle gdy zaangażowanie już stale to intymność spada. na końcu skali
najwcześniej namiętność, potem później i wyżej intymność a zaangażowanie najwyżej jako
linia ciągła nad namiętnością i intymnością.

Zakochanie – romantyczne początki – związek kompletny – związek przyjacielski – związek
pusty. W zakochaniu: pobudzenie emocjonalne neutralne – przyjemność nasila namiętność
czyli rola emocji pozytywnych patrzymy przez różowe okulary; rola emocji negatywnych
przykrość nasila namiętność – strach może podwyższać erotyczną atrakcyjność, gdy
następuje fałszywe przypisanie pobudzenia emocjonalnego. Czasem jednak negatywny znak
emocji może przenieść się na potencjalnego partnera na zasadzie prostego warunkowania
znaku emocji. Itp.

MIŁOŚĆ NEUROTYCZNA. CYKL BŁĘDNEGO KOŁA MIŁOŚCI NEUROTYCZNEJ

Wg Karen Horney. Źródłem miłości neurotycznej jest lęk, będący skutkiem wyparcia
wrogości/złości. Cechy: zazdrość (niewspółmierna do zagrożenia) i żądanie bezwarunkowej
miłości. Błędne koło: lęk, nadmierna potrzeba miłości wraz z żądaniem miłości wyłącznej i
bezwarunkowej, poczucie odtrąceni w przypadku niespełnienia tych żądań, reagowanie na
odtrącenie intensywną wrogością, konieczność wyparcia wrogości w obawie przed utratą
miłości, napięcie wynikające z niejasnego uczucia wrogości i złości, wzrost lęku, nadmierna
potrzeba miłości itd.

22

HEDONISTYCZNE I EUDAJMONISTYCZNE TEORIE SZCZĘŚCIA

Hedonistyczne – źródłem szczęścia (dobrostanu) jest maksymalizowanie indywidualnych
przyjemności i zaspokajanie indywidualnych potrzeb. Przeżywanie czegoś dobrego

Eudajmonistyczne – samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi ludźmi, autonomia zdolność
do kształtowania swojego środowiska, poczucie sensu, celowości i wartości własnego życia,
rozwój osobisty. Zdobywanie i rozwijanie w sobie czegoś dobrego

TEORIA SZCZĘŚCIA M.E.P. SELIGMANA – GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I POJECIA

Szczęście w teraźniejszości:

Przyjemności – doznania, które mają wyraźny czuciowy i silny emocjonalnie komponent
(surowe odczucie) takie jak: ekstaza, dreszczyk emocji, orgazm, rozbawienie, zachwyt, ulga,
uniesienie, rozkosz.

Gratyfikacje – czynności, którymi bardzo lubimy się oddawać, ale niekoniecznie towarzyszą
im jakiekolwiek surowe odczucia. Angażują one w pełni, całkowicie pochłaniają uwagę i
absorbują naszą świadomość. Np. taniec, wspinaczka górska, pogrążanie się w lekturze