Szlaki piesze "Krainy Lessowych Wąwozów"

1. Szlak Wyżynny Zachodni -

czerwony

Dystans: 60,8 km
Przebieg

trasy:

Kazimierz Dolny–Rynek (0,0 km), Wylągi (2,8 km), Skowieszynek (4,2 km), Rzeczyca (7,3 km),
Rąblów – Pomnik (12,1 km), Stanisławka (14,6 km), Wąwolnica – Rynek, PKS (18,7 km),
Nałęczów PKS (24,0 km) - Wojciechów PKS (30,6 km), Motycz (49,1 km), Dąbrowica (56,8),
LUBLIN Al. Warszawska Skansen(60,8 km).
Krótka charakterystyka:
Szlakprowadzi dolinami Czechówki, Bystrej i Grodarza aż nad Wisłę, przecinając Płaskowyż
Nałęczowski. Żywy, zmieniający się krajobraz lessowy oraz historyczne miejscowości stanowią o
dużej atrakcyjności trasy, szczególnie na obszarze Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.
WDąbrowicy i Wojciechowie można zwiedzić wieże zamkowe. W Nałęczowie - pięknej
miejscowości uzdrowiskowej - pałac Małachowskich z XVII w. w parku zdrojowym. Mieści się w
nim Muzeum Bolesława Prusa. W drewnianej Chacie na Armatniej Górze znajduje się Muzeum
Stefana Żeromskiego. Wąwolnica jest znanym sanktuarium maryjnym.
Kazimierz Dolny- miasto o niepowtarzalnym krajobrazie, przyrodzie i zabytkach jest mekką
turystów. Zwiedzić tu można: basztę, ruiny zamku, trzy zabytkowe kościoły i klasztor, d. synagogę,
rynek z renesansowymi kamienicami, spichlerze nadwiślańskie z XVI-XVII w.

2. Szlak nadwiślański -

niebieski

Dystans: 107 km
Przebieg:

trasy:

Annopol– Jakubowice – Kopiec – Popów – Wałowice – Basonia – Rybitwy - Józefów nad Wisłą –
Kolczyn – Kopanina Kaliszańska – Zgoda – Piotrawina – Kępa Solecka – Kępa Gostecka –
Zakrzów – Las Dębowy – Kępa Chotecka – Zastów Karczmiski – Podgórz – Męćmierz –
Albrechtówka – Kazimierz Dolny – Góry –Bochotnica – Zbędowice – Kol. Zbędowice – Włostowie
– Puławy – Wólka Profecka – Wólka Gołembska – Gołąb – Borowa – Dęblin PKP.
Krótka charakterystyka:
Szlakjest jedną z najpiękniejszych pod względem krajobrazowym tras pieszych województwa
lubelskiego. Rozpoczyna swój bieg na rynku w Annopolu, a kończy obok stacji PKP w Dęblinie.
Szlak podąża wzdłuż ostoi ptasiej „Małopolski Przełom Wisły” wchodzącej w skład sieci NATURA
2000, przez teren Kraśnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Wrzelowieckiego
ParkuKrajobrazowego, Chodelskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Kazimierskiego Parku

Krajobrazowego, łącząc 3 powiaty – kraśnicki, opolski i puławski.

Najciekawsze miejsca na szlaku:
Józefów nad Wisłą- osada miejska przepięknie umiejscowiona na wysokim, prawym brzegu Wisły,
która przyjmuje tu trzy dopływy: potok Wrzelowiecki, Wyżnicę orazKamienną. Na urwistym
zboczu doliny Wisły dominują zabudowania zespołu klasztornego pobernardyński, który obejmuje
barokowy kościół pw. Bożego Ciała z lat 1730-1743 fundacji Józefa Potockiego, klasztor
pobernardyński, dzwonnicę oraz bramę reprezentacyjną. W północnej częściJózefowa znajduje sie
zespół pałacowo-parkowy z murowanym pałacem z XVIII w. oraz kamienną ławką parkową z
rzeźbą Chrystusa. Z parku podziwiać można wspaniały pejzaż na dolinę Wisły. W Józefowie
zlokalizowany jest także wiatrak holenderski z II poł. XVIII w lub XIX w.
Kaliszany- duży kamieniołom wapieni i opok kredowych. Odsłonięcie geologiczne coraz
młodszych skał, kończących erę mezozoiczną uznawane są za jedną z najpiękniejszych w Europie.
Kazimierski Park Krajobrazowy- został powołany w 1979 r. Zajmuje on obszar 13670 ha, zaś
otulina 25000 ha. Obejmuje fragment Płaskowyżu Nałęczowskiego i Równiny Bełżyckiej oraz
piękny przełom Środkowej Wisły i wschodni skraj Równiny Radomskiej. Różnice wysokości
między dnem doliny Wisły a krawędzią płaskowyżu dochodzą do 90 m. Na stromych zboczach
przełomu odsłonięte zostały białe, wapienne skały podłoża. Sam płaskowyż pocięty jest gęstą siecią
lessowych wąwozów, dochodzących do 30 m głębokości. Szczególną osobliwością
geomorfologiczną parku jest wspaniała, 90-metrowej wysokości, niemal pionowa skarpa
nadbudowana lessem, wznosząca się ponadujściem rzeki Chodelki do Wisły, w rejonie wsi Dobre.
Skarpa jest objęta szczególną ochroną jako rezerwat przyrody. Kazimierski Park Krajobrazowy jest
rejonem występowania wielu źródeł wód powierzchniowych. Najpiękniejsze z nich znajdują się w
dnach wąwozów w rejonie wsi Rogów. Szata leśna pokrywa ok. 20% powierzchni parku. Lasy
liściaste porastają przede wszystkim zbocza wąwozów i nie tworzą na ogółwiększych zwartych
kompleksów. Najcenniejsze florystycznie są niewielkie fragmenty muraw stepowych, które
zachowały się na skarpie w Dobrem, w rejonie Męćmierza, na wzgórzu Albrechtówka, na Górze
Trzech Krzyży i na skarpie w rejonie Janowca. Gdzieniegdzie można tam jeszcze spotkać tak
rzadkie i ciekawe rośliny jak: wisienka stepowa, zawilec wielkokwiatowy, miłek wiosenny, oman
wąskolistny, ostnica włosowata. W świecie zwierząt Kazimierskiego Parku Krajobrazowego na
szczególną uwagęzasługują owady stepowe, występujące na skarpie w Dobrem oraz ptaki doliny
Wisły. Na jednej z piaszczystotrawiastych wysp wiślanych utworzono rezerwat przyrody chroniący
stanowiska lęgowe takich ptaków jak: ostrygojad, rybitwa białoczelna, mewa czarnogłowa,
sieweczka obrożna.
Kępa Gostecka– w przeszłości była to wyspa na Wiśle. Wschodnie ramię rzeki prowadziło małe
ilości wody i z czasem zostało odcięte od głównego nurtuWisły . Po zbudowaniu ostróg w celu
odepchnięcia nurtu i zatrzymaniu erozji brzegu od połowy XX w. Kępa przestała być wyspą, łącząc
sie z wschodnim brzegiem. Przeprawa promowa.
Piotrawin –miejscowość usytuowana bardzo malowniczo na wysokim zboczu doliny, opadającym
stromo ku Wiśle. Znajduje sie tutaj gotycki kościół wybudowany w latach 1440-41z fundacji bpa
Zbigniewa Oleśnickiego. Położony na wysokim brzegu Wisły, jest z daleka widoczny dzięki
czerwonym, ceglastym murom. W kościele znajduje się dużo zabytków sakralnych – tablica
erekcyjna z 1440 r., liczne obrazy, ołtarz główny późnorenesansowy z 1 połowy XVII w., dwa
ołtarze boczne XVIII/XIX, ambona XVII w., chrzcielnica rokokowa XVIII w .
Podgórz- funkcjonowało tu wczesnośredniowieczne grodzisko słowiańskie (VIII-IXw.); Rezerwat
przyrody „Skarpa Dobrska” z przepięknym widokiem na Małopolski Przełom Wisły, Kotlinę
Chodelską oraz na rezerwat „Krowią Wyspę”na której gnieżdżą się rzadkie gatunki ptaków.
Rezerwat „Krowia Wyspa”- został utworzony Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa dnia 9 IX 1991r. jako rezerwat częściowy typu faunistycznego.

Celem ochrony jest zachowanie stanowisk lęgowych wielu gatunków ptaków wodno - błotnych.
Obejmuje on wyspę położoną w nurcie rozszerzonego koryta Wisły na 353-354 km. biegu rzeki, w
granicach Małopolskiego Przełomu Wisły. Obszar rezerwatu poza wyspą, której powierzchnia
wynosi 29,96 ha, obejmuje piaszczyste ławice i pas nurtu rzeki o szerokości 50-120 m.,
przylegający ze wszystkich stron do wyspy.Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi 62,3 ha.
„Krowia Wyspa” użytkowana jest jako pastwisko, prowadzony na niej ekstensywny wypas bydła i
koni decyduje o zachowaniu zbiorowisk roślinnych, stanowiących siedliska lęgowe ptaków. Dalsze
zachowanie tego sposobu gospodarowania może warunkować występowanie tu bogatego
zgrupowania ptactwa. Na wyspie gnieżdżą się następujące gatunki ptaków: krzyżówka, cyranka,
cyraneczka,płaskonos, czernica, ostrygojad, sieweczka obrożna, sieweczka rzeczna, czajka,
krwawodziób, rycyk, śmieszka, mewa białogłowa, mewa czarnogłowa,mewa pospolita, rybitwa
zwyczajna, rybitwa białoczelna, skowronek polny, pliszka żółta, brzegówka, nurogęś. Poza tymi
gatunkami zaobserwowano kilkadziesiąt innych gatunków ptaków, zatrzymujących się tu podczas
wiosennych lub jesiennych wędrówek, albo będących gośćmi zimowymi. Spośród gatunków
ptaków zasiedlających „Krowią Wyspę” na szczególną uwagę zasługuje ostrygojad. Ptak ten w
głębi kraju gnieździ się bardzo rzadko na wyspach śródlądowych – jego stałe lęgowisko w Polsce to
wybrzeże Bałtyku. „Krowia Wyspa” jest jedną z nielicznych wyspna obszarze Małopolskiego
Przełomu Wisły zasiedloną przez ten gatunek.
Rezerwat „Skarpa Dobrska”- utworzony został zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 8 lipca 1991 r jako rezerwat krajobrazowyczęściowy. Ma
on na celu ochronę i zachowanie wychodni i odsłonięć różnowiekowych osadów
czwartorzędowych, różnorodnych form rzeźby oraz ciepłolubnych muraw z licznymi rzadkimi
gatunkami roślin. Rezerwat położony jest w północnej części gminy Wilków na nieużytkach
rolnych i pastwiskach wsi Podgórz i Dobre. Jego powierzchnia wynosi 39,7 ha. Pod względem
fizjograficznym obejmuje on zachodnią krawędź Równiny Bełżyckiej stromo opadającą ku Kotlinie
Chodelskiej. Krawędź ta ma założenia tektoniczne i związana jest z wychodniami skał
węglanowych wieku kredowego. Dodatkowo nadbudowana została w czasie ostatniego
zlodowacenia kilkumetrowej miąższości płatem lessowym, co spowodowało, że wysokość
względna krawędzi w jej zachodniej części dochodzi do 90 m. Rezerwat „Skarpa Dobrska” słynie z
wąwozów, które są jednymi z najgłębszych tego typu form w Polsce. Ich głębokość dochodzi do 40
metrów. Mogły się one rozwinąć dzięki zalegającej tu dużej miąższości skał lessowych.
Osobliwością tego rezerwatu są również występujące na stromych, wapiennych i lessowych
zboczach murawy kserotermiczne. Spośródroślin na szczególną uwagę zasługują tu miłek
wiosenny, oman wąskolistny, wężymord stepowy, ostnica włosowata, kosatka kielichowata, turzyca
delikatna, wisienka karłowata, ożota zwyczajna, macierzanka Marschalla, goryczka orzęsiona.
Wrzelowiecki Park Krajobrazowy - utworzony został w 1990 roku. Jego powierzchnia wynosi
4998 ha, zaś otuliny 13625 ha. Park położony jest na pograniczu 3 jednostek fizjograficznych:
Doliny Wisły, Wzniesień Urzędowskich i Kotliny Chodelskiej. Posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę
terenu: stromą krawędź doliny Wisły, liczne wąwozy lessowe, suche doliny, zagłębienia
bezodpływowe o charakterze krasowym lub sufozyjnym, wreszcie pola wydmowe i równiny.
Przyrodniczą i krajobrazową oś parku stanowi dolina potoku Wrzelowieckiego, głęboko wcięta w
pokrywę lessową i skały węglanowe. Uchodzi ona do doliny Wisły, której zbocze na odcinku od
Józefowa do Piotrawina stanowi fragment jednego z najpiękniejszych w Europie profili
geologicznych odsłaniających utwory górnej kredy. W ujściowym odcinku Potoku
Wrzelowieckiego oraz w dolinie Wisły występują zespoły wydm osiągających 10-15 m wysokości.
Obszarom wydmowym towarzyszą podmokłe, wypełnione torfem niecki o średnicach 200-400 m.
Lasy Wrzelowieckiego Parku Krajobrazowego cechuje duży stopień naturalności, wysoki udział
płatów leśnych o cennych przyrodniczo, starych drzewostanach oraz występowanie wielu rzadkich
gatunków roślin zielnych. Przeważają bory sosnowo-dębowe oraz grądy grabowo-dębowe. Z roślin
rzadkich na uwagę zasługują: wawrzynek wilcze łyko, lilia złotogłów, parzydło leśne, bluszcz
pospolity, tojad mołdawski, tojad dziubaty, turówka wonna oraz storczyki: podkolan biały i

gnieźnik leśny.Na nasłonecznionych zboczach doliny Wisły występują interesujące zbiorowiska
roślin stepowych z wisienką stepową, omanem wąskolistnym, miłkiem wiosennym, powojnikiem
prostym. Na wydmach spotykany jest pięknie pachnący goździk piaskowy.

3. Szlak Niepodległościowy -

zielony

Dystans: 50,7 km
Przebieg trasy:
Bochotnica(0,0) – Wierzchoniów (6,0) – Kol. Celejów (8,5)– Las Stocki (11,8) – Kol. Zbędowice
(13,0) – Pożóg (17,7) – Końskowola (19,5) – Bałtów (30,5)– Borysów (33,6) – Żyrzyn (41,0) –
Łysa Góra (45,3) – Baranów (50,7)
Krótka charakterystyka:
Szlakzaczyna się w miejscowości Bochotnica położonej w Kazimierskim Parku Krajobrazowym.
Niepowtarzalne walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe Janowca, Kazimierza i Puław były
znane i doceniane od lat. Dzięki podatności lessów na erozję wodną krajobraz parku podlega
ciągłymprzemianom. Lessowe i wapienne zbocza doliny Wisły porastają murawy i zarośla
kserotermiczne z wieloma rzadkimi i chronionymi gatunkami. Dolina Wisły jest jednym z
najważniejszych w Europie korytarzy ekologicznych umożliwiających gniazdowanie i przeloty
ptaków.

Bochotnica– wieś między Puławami a Kazimierzem, nad rz. Bystrą. Jej nazwa wywodzisię od
nazwy rzeki. Faktem – również historycznym jest geneza jej powstania przypadająca na wiek XIV-
ty, kiedy to po obydwu stronach koryta rzeki, przy wlocie do królowej polskich rzek Wisły,
rozsiadły siępierwsze chaty rybaków, kupców, wieśniaków i najnormalniejszych rozbójników
rabujących przetaczające się karawany kupców szlakiem handlowym wschód – zachód. Wieś
stanowiła własność rycerską, którą w 1317 r. król Władysław Łokietek nadał Ostafiemu herbu
„Lewart” protoplaście rodu Firlejów. Nie ulega prawie wątpliwości, że osadnictwo wBochotnicy
nastąpiło znacznie wcześniej niż powstało miasteczko Kazimierz, bowiem archeolodzy odkryli
relikty budowli na kulminacji wzgórza, co poczytywać należy jako ślady baszty obronnej na szlaku
handlowym biegnącym z Rusi do Prus przez Bochotnicę, Wąwolnicę i Lublin.
Zwysokiego na 130 m wzgórza zamkowego rozciąga się wspaniały widok na Wisłę, na Puławy,
Kazimierski Park Krajobrazowy od strony zachodniej, a przede wszystkim na malowniczo
posadowione zabudowania Bochotnicy jak i Nasiłowa z lewej strony Wisły, z wijącą się meandrami
rzeczką. Erozyjne wąwozy i jary odsłaniają białe skały kredowe, a w kilku miejscach do niedawna
eksploatowane pokłady twardej opoki krzemionkowej pokrywanej przez wieki lessowym nalotem
dochodzącym nawet do 30 m. W Bochotnicy warto odnaleźć również kamieniołomy, w których
wapienny budulec pozyskiwano metodą komorową. Kamieniołomy znajdują się na tzw. ścianie
Pożaryskich. Ze względu na niebezpieczeństwo oderwania się bloków skalnych nie należy
wchodzić do wnętrza kamiennych grot. Można tam zauważyć granicę między erą mezozoiczną, a
kenozoiczną. W dolnej części odsłonięcia znajdują się mezozoiczne twarde białe skały – opoki
kazimierskie. Wyżej – znajdują się kenozoiczne żółtawe i bardziej krucheniż opoki skały zwane
gezami. Podczas pacyfikacji Powiśla 18 XI 1942 r.hitlerowcy w obecności ok. 600 osób
spędzonych do osady rozstrzelali 45członków organizacji konspiracyjnych. Ponadto liczną grupę
osób wówczasaresztowanych wywieziono do Oświęcimia.
Na miejscu zbrodni zbiorowa mogiła oraz pomnik.
W lesie pod ruinami zamku znajduje się płyta upamiętniająca ofiary wydarzeń z 1942 roku znanymi

pod nazwą Krwawej Środy,kiedy to hitlerowcy dokonali krwawej pacyfikacji wsi. W lewo ścieżka
prowadzi do ruin zamku Esterki (ok. 2 min.). Dalej poprzez lasy i liczne wąwozy kierujemy się do
Wierzchoniowa. Tu znajduję się pomnik upamiętniający mieszkańców tej miejscowości, którzy
polegli na różnych odcinkach frontu w walce z nawałą bolszewicką w l920 r. Na niewielkim kopcu
stoi krzyż a u jego podstawy umieszczona jest płyta i płaskorzeźba Józefa Piłsudskiego.
Wierzchoniów należy do najstarszych miejscowości w dolinie rzeki Bystrej i jest wymieniany już w
dokumentachz roku 1317. Do wybuchu II wojny światowej w Wierzchoniowie w pobliżu mostu
funkcjonował młyn wodny a kilkadziesiąt metrów dalej na zachód – folusz-urządzenie do
spilśniania tkanin.
Kierujemy się w kierunku Celejowa. Z lewej strony jest rzeka Bystra,która zaliczana była kiedyś
do najbardziej pracowitych rzek na Lubelszczyźnie. Jej wody płynące ze znacznym spadkiem na
odcinku 34 km napędzały 26 młynów wodnych. W Bystrej, zaliczanej do niedawna do rzek
górskich, występuje pstrąg potokowy. Odcinek rzeki od Wierzchoniowa do Celejowa jest
wyjątkowo ciekawy, a ostatnio zadomowiły się tu bobry. Prosto wiedzie droga wzdłuż lasu, którą za
znakami można dojść do mogiłypowstańczej (ok. 15-20 min w jedną stronę) - poświęcony
uczestnikom powstań narodowych i stary drewniany krzyż. Za rzeką znajduje się park ijeden z
najładniejszych na ziemi puławskiej pałaców dworskich. Pałac wystawiony zapewne ok. poł. XVIII
w. Otaczały go niegdyś oficyny, oranżeria i zabudowania gospodarcze (dziś mieści się tam dom
opieki społecznej). Dalej droga wiedzie pomiędzy stawami, za ok. 100 m po lewejstronie mijamy
ruiny papierni w Celejowie. Mijamy papiernię i kierujemysię na Las Stocki. Po lewej stronie drogi
mijamy zabudowanie pamiętające wydarzenia związane z walkami oddziału Mariana Bernaciaka z
1945 r. Tu można dojść do samotnej mogiły partyzanta poległego cekaemisty WiN, który jako
pierwszy zaczął walczyć z oddziałami NKWD i UB i MO.
Las Stocki– to wieś w gminie Końskowola położona wśród dołów i wąwozów
PłaskowyżuNałęczowskiego. Miejscowość jest znana w kraju dzięki archeologom, którzy odkryli tu
liczne ślady ludności z czasów neolitu. około 3000 latp. n. e. a więc w czasach gdy w Egipcie
budowano piramidy na tym terenie swe osady zakładała między innymi ludność kultury pucharów
lejkowatych i amfor kulistych. W czasie ostatniej wojny położone nad dołami i wąwozami
gospodarstwa Lasu Stockiego czysto nawiedzane byty przez różnych ludzi ukrywających się przed
okupantem. Na tym terenie kwaterował między innymi Jan Płatek ps. „Kmicic”. Na skraju lasu
znajduje się mogiła poświęcona poległym w maju 1945 r. żołnierzom AK i WiN.
Dalejidziemy drogą do wsi Kolonia Zbędowice.– 22 listopada 1942 roku hitlerowscy oprawcy
zamordowali tu 88 osób – mieszkańców wsi, w tym kobiety, dzieci i niemowlęta. Była to część
prowadzonej na szerszą skalęakcji o charakterze odwetowo-pacyfikacyjnym, która rozpoczęła się w
„Krwawą Środę” 18 listopada masowymi aresztowaniami i egzekucjami w całej okolicy – od
Włostowic przez Parchatkę, Kazimierz Dolny aż po Regów. W sumie podczas akcji stracono na
miejscu, co najmniej 140 osób, aponad 300 aresztowano i wywieziono. Sprawcami masakry byli
żandarmi I Zmotoryzowanego Batalionu Żandarmerii SS oraz 791 Batalionu Ostlegionów
rekrutowanego z więzionych w obozach żołnierzy Armii Czerwonej. Dziś we wsi stoi monument
upamiętniający te tragiczne wydarzenia, a za nim – nieco w dole – znajduje się cmentarz
pomordowanych mieszkańców. Kierujemy się do miejscowości Końskowola. Tu przy ul.
Pożowskiej mijamy stary cmentarz żydowski, dziś cmentarz parafialny, a na nim mogiła nieznanych
żołnierzy W.P. poległych 17.IX.1945 r. pod Witowicami.
Końskowola –miejscowość pierwotnie nosiła nazwę Witowska Wola, zaś od poł. XV w., gdy
właścicielami jej stali się Końscy, występuje również nawa Konińska Wola. Pierwsze wzmianki o
Końskowoli można znaleźć w opisach Długosza z roku 1442.
W1942 r. wywieziono stąd ponad 4 tys. Żydów na zagładę do Sobiboru i Treblinki. W latach 1940-
43 istniał tu obóz pracy, w którym przebywało ok. 400 więźniów zatrudnionych przy budowie dróg.
25 VII 1944 r. połączone oddziały AL, AK-BCh opanowały osadę zmuszając znajdujących siętam
Niemców do kapitulacji. 40 Hitlerowców wzięto do niewoli.

Zczasów minionej świetności Końskowoli do dziś zachowały się: Kościół parafialny z XVII w.
Autorem jego był architekt Tylman z Gameren działający w tym czasie w Puławach oraz ok. 1730 r.
architekt Józef Mayer, fundatorką zaś Elżbieta z Sieniawskich Lubomirska. Zachował się również
szpitalny kościół pod wezwaniem Św. Anny Samotrzeciej wystawionyprzed 1613 r., w stylu
renesansu lubelskiego. Po przeciwnej stronie szosy stoi zabytkowa plebania z 1 poł. XVII w
należąca do zespołu szpitalnego. Stojący pośrodku rynku ratusz z 1775 r. oraz zespół folwarczny
(przy ulicy Pożarskiej).
Po zwiedzeniu Końskowoli kierujemy się nad rzekę Kurówkę- to prawobrzeżny dopływ Wisły,
długość 45 km. Obecnie rzeka posiada dwa ujścia, znajdujące się w północnej części Puław w
dzielnicy Wólka Profecka oraz sztuczne – przez kanał zrzutowy Zakładów Azotowych.
Dalej kierujemy się do wsi Osiny– we wsi do niedawna można było zobaczyć pozostałości zespołu
dworskiego z XVIII w. Niestety zniszczeniu uległy: okazały drewniany spichlerz (przebudowany),
kapliczka i resztki parku ze stawami. Dziś z dawnej świetności pozostały tylko stawy. Od wielu lat
folwark pełni funkcję doświadczalnego gospodarstwa Instytutu Uprawy Nawożenia i
Gleboznawstwa w Puławach (IUNG).
Kolejnym punktem jest wieś Bałtów.W czasie okupacji młodzież wiejska skupiała się w szeregach
Batalionów Chłopskich, a Jan Pasiak ps. „Wiater”, został komendantem obwodu BCh. Chłopi z
Bałtowa udzielali chętnie pomocy zbiegłym z niewoli niemieckiejżołnierzom [...]. Za tę pomoc
wieś zapłaciła życiem 33 osób. Stało się to wieczorem 12 lipca 1943 roku około godziny 22. Tej
nocy spłonęło 12 zabudowań, zamordowano 33 osoby, w tym 5 całych rodzin. Zginęli: 26-letni
Dionizy Bernat, żołnierz BCh, i jego 14-letnia siostra Helena; Antoni Cebula, lat 71, jego córka
Maria, lat 21, i syn Stanisław, lat 26; Katarzyna Furtak, lat 52, i jej syn Ignacy, lat 24; Feliksa
Furtak, lat 34, i Tomasz Furtak, lat 34; Piotr Góra, lat 79, jego żona Antonina,lat 62, i córka
Niewiadomska, lat 40; Katarzyna Góra, lat 64, i dwie jej córki: Maria i Wanda; Jan Koziej, lat 23.
Zginęła 4-osobowa rodzina Józefa Kopcia: żona Maria, córka Anna i syn Stanisław. Zginęli Józef i
Kazimierz Namiętowie. Wymordowano rodzinę Przepiórków – córeczka miała 2lata, a synowie:
jeden 4, drugi 6 lat. Zginęła cała rodzina Jana Szczerbatki wraz z roczną córeczką Marysią. Zginęli
gajowy

Rogala

i

Rosjanin

Mikołaj.

Dalej szlak prowadzi do wsi Borysów. Następnym punktem jest pomnik upamiętniający bitwę pod
Żyrzynem w 1863 r - znajduje się on przy ruchliwej drodze krajowej nr 17. Warszawa – Lublin –
Terespol.
Bitwa pod Żyrzynem– Wydarzenia miały się rozegrać 8 sierpnia 1863 r. Powstańcy
styczniowidokonali zasadzki na transport pieniędzy. Według urzędowych danych w bitwie
żyrzyńskiej Rosjanie mieli stracić 84 zabitych, 140 rannych i 108wziętych do niewoli. W raporcie
„Kruka” mówiło się o 181 zabitych, 132 rannych i 150 wziętych do niewoli. Straty powstańcze były
wielokrotnie mniejsze i wynosiły 10 zabitych i 50 rannych. W ręce Polaków dostało sięrównież 400
karabinów i dwa zagwożdżone działa. Najważniejszą zdobyczą były pieniądze. Po bitwie
przekazano gen. Heydenreichowi sumę 140 tysięcy z 201 przewożonych rubli.
Dalejmijamy miejscowość Żyrzyn – była ona pierwotnie dziedzictwem Zerzyńskich h. Janina, w 1
poł. XVII w. nabyta przez jezuitów krakowskich, a w 1833 r. przez Adama Wessla h. Rogala i w
posiadaniu tejrodziny znajdowała się do XX w. Zwiedzamy tu klasycystyczny rotundowy kościół
parafialny fundacji Adama Wessla, z 1804 r. wg projektu architekta Piotra Aignera. Za kościołem po
lewej stronie warta zobaczenia, kaplica grobowa rodziny Wesslów. Po zwiedzeniu kościoła udajemy
się na cmentarz parafialny, na którym są dwie mogiły związane z walkami o niepodległą Polskę:
powstańców z 1863 r., oraz poległych w czasie II wojny światowej żołnierzy AK. We wsi
znajdował się do niedawnapiękny drewniany dwór, nakryty mansardowym, gontowym dachem z 2
poł. XVIII w. Został on przeniesiony w 1973 r. do skansenu w Lublinie
Ostatni punkt na szlaku to wieś Baranówz pierwotnym rynkiem, przy którym zlokalizowany został
kościół parafialny. Wystawiony w latach 1764-81 zapewne przez architekta Józefa Gringenberga,
jest interesującą budowlą późnobarokową o bogato malowanejelewacji. Ta niewielka osada nad

Wieprzem, siedziba gminy, była niegdyśprężnie rozwijającym się miasteczkiem o historii sięgającej
XIV wieku, chociaż oficjalna data aktu erekcyjnego to 13 listopad 1544 r. Akt ten nadał miastu
Piotr Firlej – starosta kazimierski (na surowym korzeniu) za panowania Zygmunta I.
PodczasII wojny światowej Baranów należał do aktywnych ośrodków działalności partyzanckiej
(GL, AL.) w byłym powiecie puławskim. Jesienią 1942 r. powstała tu grupa partyzancka pod
dowództwem Władysława Sienkiewicza ps.„Wilk”. Oddział ten w latach następnych dokonał wielu
akcji bojowych natransporty wroga, urzędy itp. W lipcu 1944 r. brał udział w wyzwoleniu
Baranowa i okolicznych wsi. W osadzie prowadził także działalność oddział AK „Zagon”. Okres
wojny zaznaczył się i tu masową eksterminacją ludności żydowskiej. Po wojnie ludność zmalała do
1000 mieszkańców. Szlak Niepodległościowy kończy się na cmentarzu parafialnym gdzie znajduje
się mogiła – pomnik poległych w 1863 r. w bitwie pod Żyrzynem powstańców.

4. Szlak Partyzancki -

niebieski

Dystans: 77,1 km
Przebieg trasy:
RĄBLÓW(0,0 km), Bartłomiejowice (3,9 km), Łopatki PKP (9,2 km), Buchałowice (13,0 km),
Bronice (14,7 km), Płonki (16,3 km), Michałówka (19,9 km), Markuszów (20,9 km), Wola
Przybysławska (27,8 km), Amelin (33,4 km), Kozłówka Pałac (42,4 km), Lubartów PKS (52,8
km), Serniki (58,3 km), Wólka Zabłocka (66,1 km), Kaznów (69,5 km), OSTRÓW LUBELSKI
PKS (77,1 km).

Miejsca działań partyzanckich na szlaku:
Rąblów- 14 maja 1944 r. Rąblów był miejscem jednej z największych bitew partyzanckich
stoczonych do tego czasu w okupowanej Europie. Była to bitwa wynikła z zaplanowanej przez
Niemców operacji militarnej o kryptonimie "Maigewitter" - (Burza Majowa), której celem było
zlikwidowanie wszelkich oddziałów partyzanckich działających na terenie Lubelszczyzny. W
ramach Operacji "Maigewitter" uczestniczyło po stronie niemieckiej : 2000 żołnierzy z doborowych
oddziałów Wehrmacht oraz ze zmotoryzowanej piechoty z 5 Dywizji Pancernej SS Wiking
dowodzonych całościowo przez SS-Gruppenführera Jakoba Sporrenberga. Jednostki te dokonały
okrążenia przybyłych pod Rąblów z Lasów Parczewskich oddziałów -600 partyzantów Armii
Ludowej - dowodzonej przez dowódcę II Obwodu AL ppłk. Mieczysława Moczara "Mietka" i 200
przyłączonych do nich partyzantów radzieckich pod dowództwem kpt. Czepigi. Bitwa między SS
wspieranym przez czołgi artylerię i lotnictwo a partyzantami trwała całydzień. Partyzanci zdołali
wyjść z okrążenia i przedostać się do Lasów Parczewskich i Lasów Janowskich. Zginęło lub zostało
rannych ok. 300 hitlerowców, poległo 40 partyzantów polskich i 26 radzieckich.
Łopatki -w kwietniu 45 r. - kilku akowców z Pragi, zbiegłych z aresztu UB ukrywało się we wsi.
Przewodził im Tadeusz Orłowski "Szatan". Tam powstawał niewielki oddział partyzancki do
którego dołączyła grupa miejscowej ludności.

Buchałowice –16 maja 1945 r. odbyła się tu przegrana przez akowców walka oddziałów „Szatana”
z pepeerowcami, w wyniku której zginął jeden z dowódców TaduszFrydrych "Kłos".
Markuszów – pomnik partyzantów poległych podczas II wojny światowej – żołnierzy AK, BCh i
GL.
Kozłówka -W okresie od 1 sierpnia 1940 roku do początku września 1941 ukrywający się przed
Niemcami ksiądz Stefan Wyszyński przebywał w majątku kozłowieckim na zaproszenie Aleksandra

i Jadwigi Zamoyskich jako kapelansióstr franciszkanek z Zakładu dla Ociemniałych w Laskach,
które wraz zgrupą podopiecznych także znalazły tutaj schronienie. Wykłady księdza Wyszyńskiego
dla sióstr oraz dyskusje, w których brali udział także inniukrywający się u Zamoyskich goście,
nazywane były "Akademią Kozłowiecką". Spełniając także posługę duszpasterską, ksiądz Stefan
Wyszyński odprawiał Msze św. i nabożeństwa w Kozłówce oraz w innych pobliskich
miejscowościach. Był również zaangażowany w tajne nauczanie.
Lubartów- W Lubartowie, wyzwolonym przez 27 Wołyńską Dywizję Piechoty AK miało miejsce
dziwne zdarzenie. Do zajętego przez Akowców miasta wszedł ze swoim sztabem płk Grzegorz
Korczyński z komunistycznej Armii Ludowej (w PRL-u Korczyński został generałem LWP, a w
1970 r. brał udział w pacyfikacji robotniczych protestów na Wybrzeżu). Nakazał on oficerom Armii
Krajowej natychmiastowe opuszczenie Lubartowa. Dowodzący 27 Dywizją Wołyńską
odpowiedział, że zna swe zadania, które nakazują mu bićuciekających Niemców. Wtedy oburzony
Korczyński krzyknął, że "inaczej znim się rozprawi". Dwa dni później oddziały dywizji zostały
otoczone przez wojska sowieckie i rozbrojone. Do łagrów trafili płk Franciszek Studziński, płk
Stefan Czerwiński, gen. Ludwik Bitter, mjr Władysław Kaufman ... Za nimi do Związku
Sowieckiego wywieziono ponad 50 tyś. żołnierzy Armii Krajowej.
Serniki- Zasadzka w lesie sernickim bywała przedstawiana przez propagandę jakodokonana przez
"bandytów" z WiN masakra niewinnych młodzianków wracających z pierwszomajowego pochodu,
z Lubartowa. Przebieg tej akcji do dziś nie został całkowicie wyjaśniony. UB schwytała w okolicy
zupełnie przypadkowych ludzi, z których torturami wymusiła zeznania, iż zasadzkę przygotowywał
"Uskok" Kpt. Zdzisław Broński (dowódca AK Lubartów i następca mjr. Hieronima Dekutowskiego
"Zapory"), a żołnierzy rozprowadzał jego zastępca "Babinicz" (Zygmunt Libera). W
rzeczywistościżaden z tych dwóch dowódców o planowanej akcji nie wiedział. To ppor. cz. w. -
Stanisław Kuchcewicz "Wiktor" - postanowił ukarać chłostą szczególnie zasłużonych aktywistów
ORMO i ZWM; zasadzkę przygotował na drodze, którą mieli powracać z obchodów "święta pracy"
z Lubartowa. Prawdopodobnie jednak któryś z nadchodzących ormowców zauważył jakiś
podejrzany ruch w lesie koło drogi i po prostu ze strachu wystrzelił. Rozpoczęła się bezładna
strzelanina, w wyniku której padło 7 ormowców (niektórzy z nich byli jednocześnie w ZWM).
Według innej wersji w wynikustrzelaniny zabitych zostało dwóch ORMO-wców - pozostali
próbowali ucieczki, lecz zostali schwytani. Partyzanci wyselekcjonowali pięciu najbardziej
gorliwych kolaborantów i wykonali na nich wyroki śmierci, spośród pozostałych - kilku poddano
chłoście, kilku innym udzielono ostrzeżeń. Nie była to więc żadna "masakra", a wyrok sądu
polowego.
Kaznów -Tragiczny epizod wojenny rozegrał się w Kaznowie 3 marca 1944 r. W potyczce z
Niemcami zginęli partyzanci: Jan Sławiński pseudonim "Tyfus",Bolesław Kwiatek "Lech" i Józef
Ozon "Kubuś". Zginęła również Stanisława Fiutka z synem Marianem, w której domu często
odbywały się konspiracyjne spotkania.
Ostrów Lubelski -W latach okupacji hitlerowskiej Ostrów i okolice określane były mianem
Rzeczypospolitej Partyzanckiej. Ożywioną działalność prowadziły wszystkie ugrupowania
partyzanckie, które współpracowały ze sobą. To odosobnienie miasteczka położonego jak wysepka
(w języku starosłowiańskim "ostrów" znaczy "wyspa") wśród bagien i lasów stało sięatutem dla
Ostrowa. Partyzanci z GL, AL, i BCh obrali sobie okoliczne wsie (Jamy, Bójki, Rudka, Jedlanka,
Babianka i inne) za swoje siedziby ibazy wypadowe. Za aktywny udział mieszkańców miasteczko
zostało odznaczone Krzyżem Grunwaldzkim III klasy.

5. Szlak im. Wincentego Pola -

zielony

Dystans: 18,2 km
Przebieg trasy:

JANOWIEC PKS - ruiny zamku Janowiec - Nasiłów - Góra Puławska - PUŁAWY – Pałac.
Krótka charakterystyka:
Szlakma swój początek w janowieckim rynku, po schodach wiedzie na wzgórze zamkowe. Dalej
szlak biegnie wzdłuż krawędzi skarpy wiślanej, porośniętej unikalna roślinnością kserotermiczna, z
której roztaczają się wspaniałe widoki na Małopolski Przełom Wisły i położony na przeciwległym
brzegu - Kazimierz Dolny. Dostrzeżemy także rezerwat faunistyczny "Krowia Wyspa", rezerwat
krajobrazowo-geologiczny "Skarpa Dobrska" oraz rozmieszczoną w wąwozie na lewo od wiatraka
wieś Mięćmierz. Docierając do miejscowości Nasiłów, droga wcina się w węglanowe podłoże
zbiegające po zboczu wąwozu uchodzącego do doliny Wisły. Na północny wschód od wąwozu
znajduje się tarasowane wyrobisko nieczynnego kamieniołomu w Nasiłowie. Z Nasiłowa do
Bochotnicy kursuje prom Serokomla, którym można się przeprawić na drugi brzeg Wisły. Aż do
Góry Puławskiej szlak wiedzie wzdłuż Wisły. Po drodze mijamy rezerwat Łęg na Kępie w
Puławach - chroni on pozostałości typowego niegdyś w tym rejonie lasu łęgowego. Występują tutaj
liczne gatunki obce tj.: dąb błotny, topole włoska i kanadyjska czy sosna wejmutka. Wisłę
przekraczamy starym mostem w Puławach. Szlak ma swój koniec pod pałacem Lubomirskich.

6. Szlak Lessowych Wąwozów - czarny

Dystans: 12,6 km
Przebieg trasy:
Puławy Pałac (0,0), Maćkowy Dół (5,0), Dębniak (10,8), PARCHATKA PKS (12,6).
Krótka charakterystyka:
Szlakten zaczyna się przy wejściu do osady pałacowej na ul. Czartoryskich (przy fosie) i dalej
biegnie ulicami: Głęboką, Skowieszynską do Ceglanej(ok. 1,6 km). Dalsza trasa wiedzie przez
sosnowy zagajnik następnie skręcamy w prawo w piękny wąwóz, którym schodzimy do
Piasecznicy, która wlewo wiedzie do Skowieszyna a w prawo na Włostowie. My skręcamy w
prawodo Włostowie. Po kilkunastu metrach skręcamy mijając w oddali przydrożny krzyż "W tym
rejonie w dniu 12 lutego 1656 r. Stefan Czarniecki stoczył bitwę z wojskami szwedzkimi Karola
Gustawa, które nacierały od strony Parchatki. Pomimo zwycięskiej walki, Szwedów nie udało się
powstrzymać. Włostowie zostały wówczas spalone. Po raz drugi Szwedzi zniszczyli wieś pół wieku
później w czasie wojny północnej. Następnie wchodzimy w przepiekaną głębocznicę, której droga
wije się ku górze stromym podejściem. Po wyjściu na wierzchowinę po prawej stronie naszej trasy
mijamy kapliczkę wzniesiona dla uczczenia pontyfikatu Jana Pawła II przez Prezesa Oddziału
Puławskiego PTTK Jerzego Jabłonkę. Idziemy wierzchowiną Płaskowyżu Nałęczowskiego aż do
skraju lasu tu wchodzimy w prawo w wąwóz do Olszowego Dołu, na końcu którego skręcamy
wlewo gdzie napotykamy na znaki szlaku niebieskiego Nadwiślańskiego. Idąc w lewo można dojść
do wyciągu narciarskiego. My zaś wchodzimy w wąwóz, którym dochodzimy do Góry Pod
Winnicą Parchatka (188,7 m n.p.m.).Po wyjściu na wierzchowinę schodzimy w dół by za chwile
skręcić w lewo iwspiąć się na kolejna górę. Po prawej stronie drogi mijamy przydrożny krzyż;
jesteśmy na wysokości ok. 202,7 m n.p.m. Polna droga doprowadza nas na skraj lasu skąd widać
zabudowania Kolonii Zbedowice. Warto pójść wlewo za znakami szlaku niebieskiego by dojść do
pomnika i cmentarza ofiar Krwawej środy. 22 listopada 1942 roku we wsi Kolonia Zbedowice
hitlerowscy oprawcy zamordowali 88 osób mieszkańców wsi, w tym kobiety, dzieci i niemowlęta.
Była to cześć prowadzonej na szersza skale akcji o charakterze odwetowo-pacyfikacyjnym, która
rozpoczęła się w Krwawą Środę18 listopada masowymi aresztowaniami i egzekucjami w całej
okolicy od Włostowic przez Parchatkę, Kazimierz Dolny aż po Rogów. W sumie podczas akcji
stracono na miejscu, co najmniej 140 osób, a ponad 300 aresztowano i wywieziono. Sprawcami

masakry byli żandarmi I Zmotoryzowanego Batalionu żandarmerii SS oraz 791 Batalionu
Ostlegionów rekrutowanego z więzionych w obozach żołnierzy Armii Czerwonej. Dziś we wsi stoi
monument upamiętniający te tragiczne wydarzenia, a za nim niecow dole znajduje się cmentarz
pomordowanych mieszkańców. Szlak po dojściu do drogi żwirowej skręca w prawo i doprowadza
do skrzyżowania dróg, które wiodą razem ze znakami szlaku niebieskiego do Zbędowic. Na
skrzyżowaniu skręcamy w prawo do Parchatki, ale po przejściu kilku metrów schodzimy z
asfaltowej drogi w prawo pod górę. Dochodzimy do zabudowań gdzie znajduje się gospodarstwo
agroturystyczne. Droga wije się polami i dochodzimy po krótkim podejściu do wzniesienia, na
którym wzniesiono na nowo trzy krzyże, które znajdowały się tu za czasów Czartoryskich.
Zachwycona pięknem miejsca księżna Izabela Czartoryska, zbudowała przedłużenie puławskiego
parku poprzez urządzenie wzdłuż lessowych wąwozów tras spacerowych i punktów widokowych. Z
góry schodzimy w dół zarośniętym wąwozem. Wąwóz skręca w prawo i wychodzimy miedzy
zabudowaniami na drogę Puławy - Lublin nr 824. Idąc 20m. w prawo dojdziemy do przystanku
PKS i MZK tu znajduje się końcowy znak szlaku lessowych wąwozów.

7. Szlak Janowiec – Mniszew -

niebieski

Dystans: 114,2 km
Przebieg trasy:
0,0Janowiec nad Wisłą, rynek - 0,5 Janowiec nad Wisłą, zamek - 1,9 Oblasy -12,5 Szosa Radom –
Lublin - 15,3 Leokadiów - 18,9 Zwola - 23,4 Czarnolas - 29,0 Grudek Stary, kościół - 35,2
Garbatka-Letnisko - 37,7 Molendy, rez. Krupiec - 38,6 Pomnik AK i BCh - 42,6 Szosa Kozienice –
Zwoleń - 44,8 Cmentarz z I wojny światowej - 47,5 Ośrodek Leśniczówka - 51,4 Szosa Kozienice –
Radom - 57,1 Kozienice, ul. Kochanowskiego - 58,7Kozienice, ul. Warszawska - 66,5 Szosa Brzóza
– Kozienice - 75,6 Wola Chodkowska - 76,4 Chodków , rzeka Radomka - 82,2 Studzianki
Pancerne, pomnik - 83,0 Studzianki Pancerne, kościół - 88,1 Łękawica, kościół - 90,0 Rez. Olszyny
- 93,4 Wilczowola - 97,7 Magnuszew - 100,1 Latków - 111,0 rzeka Wisła wał - 113,9 Mniszew ,
skansen - 114,2 Mniszew I, PKS
Krótka charakterystyka:
Trasabardzo malownicza i urozmaicona - pierwsza jej część przebiega od Janowca przez lasy
Polesia Wojszyńskiego, druga wiedzie polami w okolicach Czarnolasu i Garbatki, trzecia prowadzi
poprzez Puszczę Kozienicką oraz Stromiecką, a ostatni odcinek pozwala poznać dolinę Wisły. Na
trasie spotykamy prawdziwy przegląd środowisk przyrodniczych: przełom Wisły w rejonie Janowca
(rezerwat stepowy "Janowiec"), bagienne oraz leśne zbiorowiska Puszczy Kozienickiej i
Stromieckiej (rezerwat leśny "Olszyny") a także rolniczy krajobraz doliny Wisły. Poza atrakcjami
przyrodniczymi na trasie spotykamy liczne, interesujące zabytki architektury: w Janowcu, Gródku,
Kozienicach, Trzebieniu i Magnuszewie.