Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego Testamentu

Tradycją sapiencjalną Starego Testamentu zwykło się nazywać pouczenia zawarte w Księgach

Przysłów, Hioba, Syracydesa, Koheleta, Mądrości Syracha oraz w Psalmach. Według nauki mędrców

starotestamentalnych rodzina pełniła funkcję religijną, wychowawcza i społeczno - ekonomiczną

1

.

Rodzina izraelska była zorganizowana na sposób patriarchalny i w jej skład wchodzili ludzie

złączeni ze sobą więzami krwi tj. ojciec, jego małżonka i jednocześnie matka jego dzieci, niezamężni

synowie, synowie żonaci wraz z ich żonami, córki oraz inni ludzie złączeni ze sobą więzami wspólnego

zamieszkiwania, słudzy, przybysze, wygnańcy, sieroty, wdowy. Wszyscy oni zamieszkiwali w jednym

domu pod opieką głowy rodziny, jakim był ojciec

2

.

W dawnych dziejach historii Izraela ojciec rodziny posiadał nieograniczoną władzę nad jej

członkami. Przykładem tego jest historia Jeftego i jego córki, opisana w Księdze Sędziów

3

. Jefte

wracając ze zwycięskiej bitwy z Amonitami składa Bogu pochopny ślub, obiecując, że złoży w

całopalnej ofierze tę osobę, która pierwsza wyjdzie z jego domu na spotkanie z nim. Tą osobą okazuje

się jego własna jedyna córka. Jefte z bólem serca dotrzymuje złożonego Bogu ślubu. Innym

przykładem jest przytoczony już wcześniej przypadek Judy i Tamar. Kiedy Juda dowiaduje się o

podstępie Tamar chce ją ukarać śmiercią, do czego jako głowa rodziny ma prawo

4

.

1

Por. Por. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996, s. 42.

2

Por. Tamże, s. 42.

3

Sdz 11, 1- 38.

4

Por. Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego

Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, – Benages Nuria

(red.), Materiały Formacyjne Polskiej Prowincji Misjonarzy Świętej Rodziny (8.2006), A. Bajorski (red.),

Ciechocinek, s. 42.

W Izraelu ojciec był odpowiedzialny za wychowanie zawodowe dziecka, szczególnie zaś swego

syna. Zawód był dziedziczony i przechodził z pokolenia na pokolenie. Księga Mądrości Syracha

poucza: Wychowuj swego syna i pracuj nad nim, żebyś nie został zaskoczony jego bezczelnością ( Syr.

30, 13).

Dla matki życie codzienne w rodzinie izraelskiej było bardzo trudne, ponieważ to na niej

spoczywał ciężar ogniska domowego. Do obowiązków matki należała troska o przynoszenie wody,

mielenie ziaren, wyrabianie ciasta, wypiekanie chleba. Matka przędła, tkała, zbierała drewno,

podtrzymywała ogień w palenisku. Pomiędzy nią a dziećmi były rozwinięte silne więzi uczuciowe

5

.

Jak bardzo ważną jest praca i oddanie się matki dla rodziny opisują mędrcy w Poemacie o dzielnej

niewieście, w którym autor natchniony identyfikuje idealną małżonkę z doskonałą panią domu (por.

Prz 31, 10-31).

Nieco zaskakujące a jednocześnie bardzo uzasadnione jest położenie akcentu na talenty i

zainteresowania ekonomiczne dobrej żony. Autor ponad piękność i miłość kobiety przedkłada jej

zmysł i talent gospodarczy

6

.

Jedną z najważniejszych umiejętności kobiety była zdolność zarządzania domem, zaangażowanie

w pracę i robienie interesów. Aspekt ekonomiczny w rodzinie izraelskiej był bardzo ważny.

Narzeczony, jeśli chciał wziąć dziewczynę za żonę musiał ofiarować jej ojcu pewną sumę pieniędzy

tzw. machar, w zależności od ojcowskich wymagań. Zamiast pieniędzy mogło to być wykonanie

pewnej pracy albo jakaś przysługa. Machar nie był jednak zapłatą za kobietę, lecz raczej

rekompensatą dla jej rodziny. Poprzez zapłacenie machar małżonek uzyskiwał prawo do kobiety

7

.

5

Tamże, s. 43- 44.

6

Tamże, s. 45.

7

Tamże, s. 45.

W miarę upływu czasu, kiedy tryb życia Izraela stawał się osiadły. Pojawiały się również zmiany

dotyczące obyczajów rodzinnych, m. in ograniczenie władzy ojcowskiej na rzecz całej społeczności

izraelskiej. Ukazuje to przepis zawarty w Księdze Powtórzonego Prawa

8

.

W Izraelu rodzina obok narodu i państwa była najważniejszą podstawą społeczności. Mędrcy

żydowscy w swoich pouczeniach kładą szczególny nacisk na jej integralność i jedność. Widzą rodzinę

jako siedzibę Bożego błogosławieństwa, pobożności i wychowania

9

.

Dom rodzinny człowieka pobożnego, mądrego i sprawiedliwego był miejscem szczególnego

błogosławieństwa Bożego. Tak na ten temat mówi autor Księgi Przysłów: „W domu bezbożnego

mieszka przekleństwo PANA, który błogosławi tylko domy sprawiedliwych” ( Prz 3, 33); „W domu

prawego jest wiele bogactw” (Prz 15, 6a). „Dom bezbożnego zostanie zburzony, a namiot prawych

zakwitnie” (Prz 14, 11).

To właśnie w rodzinie poprzez przykład rodzice uczyli dzieci bojaźni dla Pana, czyli szczególnego

szacunku względem Boga. To właśnie bojaźni Boża miała pomagać dzielnie stawić czoła wszystkim

próbom życiowym, jakie przed nimi staną

10

.

8

Ukazuje ten proces następujący przepis: „Gdyby ktoś nieposłusznego i krnąbrnego syna, który

nie słucha ani ojca, ani matki, a choć go karcili, to nadal ich nie słucha, wtedy ojciec i matka go

pochwycą i zaprowadzą do starszych miasta, do bramy tej miejscowości, i powiedzą do starszych

miasta: Nasz syn jest nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszych upomnień, jest rozpustnikiem i

pijakiem. Wtedy wszyscy mieszkańcy miasta będą go kamienować aż umrze. Tak usuniecie zło

spośród was, a cały Izrael, słysząc o tym, zatrwoży się” (Pwt 21,18-21). Przepis ten ukazuje osłabienie

w Izraelu władzy ojcowskiej na rzecz władzy starszych miasta, czyli władzy społeczności. I chociaż

Pismo Święte nigdzie nie podaje przykładu, aby ten przepis prawa został zastosowany chce

podkreślić, że szacunek i posłuszeństwo jest podstawą ładu społeczno-religijnego.

9

Por. Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego

Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 50.

Pośród wszystkich ksiąg Starego Testamentu, księga Mądrości Syracha w sposób szczególny

traktuje o wychowaniu dzieci. Rodzina stanowiła podstawowe środowisko wychowawcze. Obowiązek

wychowania dziecka spoczywał w Izraelu na obojgu rodzicach. Jego zaś celem było zdobycie przez

dziecko pewnego poziomu życia moralnego oraz mądrości i nabycie dyscypliny

11

. W Izraelu rodzina

była pierwszą szkołą wychowania. Poprzez pouczenia mędrców Pan Bóg poucza naród jak należy żyć,

wychowywać dzieci, troszczyć się o dom.

Księgi sapiencjalnej Starego Testamentu akcentują wartość małżeńskiej wierności, dobrego

wychowania dzieci, oraz szacunku dzieci względem rodziców

12

.

To że tyle miejsca poświęcają tematyce rodzinnej daje obraz tego że jest ona istotna w

oczach Bożych.

10

Tamże, s. 50.

11

Por. I. Soler, Wychowanie Jezusa Chrystusa, w: X Kongres Józefologiczny, A. Latoń (red.),

Święty Józef patrona na nasze czasy, Kalisz 2009.

12

Por. Cantalamessa R, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w: Sprawy

Rodziny, Nr 86/2/2009, s. 51.