ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z PRZEDMIOTU 

KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH

dr hab. Mariusz Jagielski / dr Anna Chorążewska (od I do IX)



I. WIADOMOŚCI PODSTAWOWE



1. Przedmiot prawa konstytucyjnego

2. Źródła prawa konstytucyjnego. 

3. Zwyczaj i precedens konstytucyjny 

4. Pojęcie konstytucji, jej treść i cechy szczególe. 

5. Klasyfikacje konstytucji

6. Geneza konstytucji pisanej

7. Stosowanie konstytucji

8. Ustawa konstytucyjna

9. Modele kontroli konstytucyjności prawa



II. ZASADY USTROJU RP




1. Pojęcie zasad ustroju RP

2. Zasada suwerenności Narodu

3. Zasada suwerenności a akcesja RP do Unii Europejskiej

4. Zasada pomocniczości (subsydiarności)

5. Zasada republikańskiej formy państwa

6. Zasada podziału władz

- systemy ustrojowe – cechy :

- parlamentarno-gabinetowy

- prezydencki 

- mieszane

7. Zasada demokratycznego państwa prawnego

- zasady przyzwoitej legislacji

- zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa

8. Zasada społeczeństwa obywatelskiego

9. Zasada pluralizmu politycznego

10. Zasada społecznej gospodarki rynkowej



III. Źródła prawa



1. Pojęcie źródeł prawa powszechnie obowiązującego

2. Pojęcie zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego 

3. Akty prawa wewnętrznego 

4. Zasada przychylności polskiego porządku prawnego wobec norm prawa międzynarodowego 

5. Konstytucja jako źródło

6. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa

- umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie 

- umowy międzynarodowe, do których ratyfikacji nie jest wymagane uzyskanie uprzedniej zgody w ustawie

- umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji

7. Ustawa jako źródło prawa

8. Rozporządzenie jako źródło prawa

9. Akty prawa miejscowego jako źródło prawa





IV. WOLNOŚCI I PRAWA JEDNOSTKI 



1. Indywidualistyczna a kolektywistyczna koncepcja praw jednostki 

2. Generacje praw człowieka


3. Podmioty konstytucyjnych wolności i praw

3. Adresaci konstytucyjnych praw i wolności człowieka – wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka

5. Zasada przyrodzonej godności człowieka

6. Godność osobowa a godność osobista

7. Zasada wolności człowieka 

8. Zasada równości

- równość wobec prawa

- równość w prawie 

- pojęcie cechy relewantnej (istotnej)

- dyskryminacja pozytywna (uprzywilejowanie wyrównawcze)

- a usprawiedliwione w świetle orzecznictwa TK odstępstwa od nakazu równego traktowania podmiotów podobnych 

- zakaz dyskryminacji

- a zasada sprawiedliwości społecznej

9. Ustanawianie graniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności

- aspekt formalny 

- aspekt materialny 

- ograniczenia ograniczeń (zasada proporcjonalności, koncepcja zachowania istoty wolności i praw jednostki)

- technika harmonizowania (balansowania) kolidujących interesów

10. Charakterystyka konstytucyjnych wolności i praw osobistych

11. Charakterystyka konstytucyjnych wolności i praw politycznych

12. Charakterystyka wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych

13. Konstytucyjne obowiązki jednostki

14. Ochrona konstytucyjnych wolności i praw



V. PRAWO WYBORCZE I REFERENDUM




1. Pojęcia : prawo wyborcze, system wyborczy

2. Podstawowe zasady prawa wyborczego

- zasada powszechności wyborów i jej gwarancje

- zasada równości wyborów (aspekt formalny i materialny)

- zasada bezpośredniości wyborów

- zasada tajności głosowania

3. Metody ustalania wyników wyborów :

- systemy proporcjonalne (system d’Hondta, system St. Laguë) – zalety i wady

- systemy większościowe (większość względna, większość bezwzględna) – zalety i wady

4. Deformacja woli elektoratu – klauzule zaporowe

5. Okręgi wyborcze i obwody głosowania

6. Komisje wyborcze

7. Rejestracja kandydatów

8. Ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów

9. Weryfikacja ważności wyborów (protest wyborczy, stwierdzenie ważności wyborów)

10. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu

11. Demokracja bezpośrednia i jej instytucje

12. Charakterystyka instytucji referendum. Klasyfikacje referendów

13. Rozwiązania polskie :

- referendum ogólnokrajowe

(pojęcie sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, referendum konstytucyjne i akcesyjne, zarządzanie
referendum, pojęcie referendum „ważnego”, rozstrzygnięcie referendum a wiążący lub sugerująco-konsultacyjny
wynik referendum) 

- referendum lokalne





VI. SEJM I SENAT



1. Istota parlamentu. 

2. Zasada dwuizbowości nierównorzędnej (koncepcja Senatu)


3. Zasada autonomii parlamentu

4. Pojęcie kadencji, jej skrócenie i przedłużenie

5. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych

6. Zasada sesyjności a zasada permanencji

7. Zgromadzenie Narodowe (kompetencje)

8. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu – organy kierownicze i pomocnicze oraz ich funkcje :

- pozycja ustrojowa i kompetencje Marszałka Sejmu

- pozycja ustrojowa i kompetencje Prezydium Sejmu

- pozycja ustrojowa i kompetencje Konwentu Seniorów

- komisje sejmowe – skład, klasyfikacja, funkcje

- kluby, koła, zespoły poselskie

9. Rezolucja, Deklaracja, Apel, Oświadczenie Sejmu oraz dezyderat i opinia komisji

10. Pojęcie mandatu parlamentarnego

11. Pojęcie mandatu wolnego i mandatu imperatywnego

12. Immunitet materialny i formalny

13. Niepołączalność formalna i niepołączalność materialna

14. Odpowiedzialność posłów i senatorów



15. Parlament. Funkcje

1. Funkcja ustawodawcza

- Ogólna charakterystyka postępowania ustawodawczego :

- inicjatywa ustawodawcza

- rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm

- rozpatrzenie ustawy przez Senat

- rozpatrzenie uchwały Senatu przez Sejm

- rola Prezydenta – podpisanie ustawy, wniosek do TK, umotywowany wniosek o ponowne rozpatrzenie ustawy
przez Sejm

- Postępowanie ustawodawcze w sprawie pilnego projektu ustawy

- Postępowanie w sprawie projektu ustawy budżetowej

- Postępowanie ustawodawcze w sprawie projektu ustawy o zmianie konstytucji

2. Funkcja kreacyjna Sejmu i Senatu

3. Funkcja kontrolna Sejmu

- pojęcie kontroli parlamentarnej

- prawo żądania informacji, prawo żądania obecności, prawo żądania wysłuchania

- komisja śledcza

- interpelacje i zapytania poselskie

- kontrola wykonania ustawy budżetowej

4. Instrumenty kontroli realizowanej przez Senat 





VII. PREZYDENT RP



1. Pozycja ustrojowa Prezydenta. Zasada dualizmu władzy wykonawczej. Interpretacja art. 126 Konstytucji RP.
Wybór Prezydenta RP 

2. Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta RP

3. Kontrasygnata. Prerogatywy

4. Relacje Prezydent a 

- Sejm i Senat

- Rada Ministrów (kompetencje Prezydenta w zakresie stosunków zewnętrznych)

- władza sądownicza



VIII. RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA



1. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów. Pozycja ustrojowa prezesa Rady Ministrów

2. Procedura powoływania Rady Ministrów

3. Dymisja Rady Ministrów


4. Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów

5. Odpowiedzialność polityczna RM i jej członków 

- solidarna - konstruktywne votum nieufności

- indywidualna - votum nieufności

6. Odpowiedzialność konstytucyjna prezesa Rady Ministrów i jej członków

7. Struktura i skład RM. Urzędy centralne i pełnomocnicy rządu

6. Zakres działania Rady Ministrów

7. Stanowienie prawa przez Radę Ministrów

8. Dualistyczny charakter urzędu ministra

9. Ministerstwo






IX. WŁADZA SĄDOWNICZA



1. Struktura sądownictwa powszechnego. Sądy szczególne. Sąd Najwyższy 

2. Krajowa Rada Sądownictwa

3. Zasada niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancje

4. Pozycja ustrojowa i funkcje Trybunału Konstytucyjnego

5. Kontrola konstytucyjności norm (kontrola abstrakcyjna, konkretna, skarga konstytucyjna)

6. Charakterystyka instytucji skargi konstytucyjnej - modele

7. Materialne i formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej

8. Zakres podmiotowy i przedmiotowy skargi konstytucyjnej

9. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych przez TK 

10. Kontrola zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją

11. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej

12. Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej

13. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej (delikt konstytucyjny)

14. Skład i organizacja Trybunału Stanu. Postępowanie przed Trybunałem Stanu



X. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH



1. Geneza i koncepcja urzędu ombudsmana

2. Pozycja ustrojowa i zadania Rzecznika Praw Obywatelskich

3. Zakres i formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich





XI. RADIOFONIA I TELEWIZJA, KONTROLA PAŃSTWOWA



1. Pozycja ustrojowa i kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

2. Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli. Zakres kontrolnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli.
Obowiązki Najwyższej Izby Kontroli wobec Sejmu



XII. STANY NADZWYCZAJNE

1. Pojecie stanu nadzwyczajnego. Stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej

2. Stan nadzwyczajny a ograniczenie praw i wolności jednostki

I wiadomości podstawowe

1. Przedmiot prawa konstytucyjnego
Przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, natomiast konstytucja wyznacza nie tylko
rodzaje innych aktów normatywnych (źródeł prawa), ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź
wykonawczy charakter.
2. Źródła prawa konstytucyjnego.

Źródło prawa konstytucyjnego to źródło, które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Są to wszystkie normy
dotyczące ustroju państwa nie tylko konstytucyjne, ale i te zawarte w aktach normatywnych, o różnej mocy prawnej.
Prawo konstytucyjne jest zespołem norma prawnych określających:
1. Podmiot władzy najwyższej w państwie
2. Formy sprawowania władzy przez podmiot
3. Status prawny podmiotu
4. Organizację i tryb działania aparatu państwowego
5. Źródła prawa
6. Stosowanie prawa
7. ogólne wiadomości o konstytucji.
3. Zwyczaj i precedens konstytucyjny
Zwyczaj konstytucyjny jest to ustabilizowana (tzn. długotrwała, powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś
sytuacji, rodząca domniemanie, że gdy sytuacja ta zaistnieje w przyszłości, także postąpi się w niej w taki sam sposób.
Oznacza to, że pomimo tego, że przepisy prawa pozostawiają kila możliwości w określonej sytuacji, to praktyka
wybiera stale tylko jedną z tych możliwości. Istotą zwyczaju konstytucyjnego jest to, że powstaje on tam, gdzie
regulacja prawna nie jest wyczerpująca, co jest częstym zjawiskiem w prawie konstytucyjnym.

Przykład sposób zajmowania miejsc w sali obrad Sejmu przez poszczególne ugrupowania (tradycyjny podział na
prawicę i lewicę).
Wybór Prezesa Rady Ministrów, zwykle po wyborach parlamentarnych zostaje nim lider partii która zwyciężyła w
wyborach.
Marszałek Sejmu ma kompetencje do poprawiania technicznych błędów (np. w numeracji przepisów) w ustawach
uchwalonych już przez Sejm.
Precedens konstytucyjny, jest to jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji, z nadzieją, że
w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie. Nie zawsze sprawdza się to w praktyce,
jednakże jeżeli to nastąpi, precedens da początek nowemu zwyczajowi konstytucyjnemu. Precedens nie tworzy norm
prawnych i nie można go zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego.
4. Pojęcie konstytucji, jej treść i cechy szczególe.
Najwyższy akt obowiązujący w państwie któremu podporządkowane są ustawy umowy międzynarodowe,
rozporządzenia i akty prawa miejscowego.
Konstytucja jest to:

1. Akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa.
2. Akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych organów władzy

państwowej, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje pomiędzy nimi

3. Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejsze niż procedura uchwalana czy zmieniana

ustaw zwykłych.

- szczególna treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie
(głębokości, szczegółowości) regulowania tych materii. 

- szczególna forma konstytucji, polega między innymi na jej szczególnej nazwie – tylko ten akt określany jest mianem
„konstytucja”. Sprawą zasadniczą jest jednak specyfika trybu powstawania konstytucji i trybu jej zmiany.

- szczególny tryb uchwalenia i zmiany konstytucji. Szczególny tryb uchwalenia bywa niekiedy przedmiotem odrębnej
regulacji konstytucyjnej i wtedy procedura uchwalania konstytucji jest świadomie odróżniona od procedury
dokonywania w niej zmian. Szczególny tryb zmiany procedura zmiany konstytucji jest trudniejsza od procedury
zmiany zwykłej ustawy.

- szczególna moc konstytucji polega na przyznaniu konstytucji najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego.
5. Klasyfikacje konstytucji
a) konstytucje pisane i konstytucje niepisane
b) konstytucje sztywne i konstytucje elastyczne
c) konstytucje jednolite i konstytucje złożone
d) konstytucje stabilne i konstytucje zmienne
6. Geneza konstytucji pisanej
Pierwsze konstytucje powstawały w celu ograniczenia władzy monarszej – spisywano zasady organizacji i
funkcjonowania aparatu władzy państwa. Szybko, więc przyjęło się, że konstytucja ma walor organizacyjny ale też
walor gwarancyjny. Nawiązywano w ten sposób do koncepcji umowy społecznej. Spierano się, czy konstytucja ma
regulować również prawa i wolności obywateli. Sprzeciwiała się temu koncepcja prawa naturalnego, stanowiąca, że
takie prawa przynależą człowiekowi i zamieszczanie ich w aktach normatywnych może obniżać ich rangę. Pierwsza

pisana konstytucja została uchwalona w 1787 roku w USA. Szybko do niej jednak dołączono prawa i wolności
obywatela uchwalając Deklaracje Praw.
Ukształtowało się również z biegiem czasu, że każde państwo demokratyczne musi mieć konstytucję, co określa się
mianem „zasada konstytucjonalizmu”. Obecnie konstytucji pisanej nie posiada Wielka Brytania.
7. Stosowanie konstytucji
Musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej
norm i zasad. Stosowanie to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko na zakazie podejmowania działań i
unormowań sprzecznych z konstytucją oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji
postanowień konstytucyjnych. Stosowanie to również powoływanie norm i zasad konstytucji jako bezpośredniej
podstawy dla działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe.
Koncepcja traktująca konstytucję jako akt adresowany przede wszystkim do ustawodawcy zwykłego, czyli
parlamentu, a dopiero rozwinięcie postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych pozwala na ich stosowanie
przez inne organy i przez obywateli – konstytucja stosowana za pośrednictwem ustaw.
Przeciwstawiona jest koncepcja bezpośredniego stosowania konstytucji: we wszystkich przypadkach, gdy
postanowienia konstytucyjne są sformułowane na tyle jasny, jednoznaczny i precyzyjny sposób, by możliwe było ich
odniesienie do konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej. Podmiot stosujący prawo powinien
oprzeć swoje działania na takim postanowieniu konstytucyjnym a dopiero potem przywołać odpowiednie
postanowienia ustaw zwykłych
8. Ustawa konstytucyjna
Ustawa konstytucyjna – pod względem mocy prawnej są one równe z konstytucją. Mogą więc one ingerować w jej
treść i zmieniać, uzupełniać czy zawieszać postanowienia konstytucji, a uchwalane muszą być w takim samym trybie,
jaki jest wymagany dla dokonywania zmian konstytucji. Natomiast pod względem zakresu przedmiotowego ustawy
konstytucyjne regulują tylko określone (i zwykle wąsko ujęte) zagadnienie, czy zagadnienia, i tym różnią się od
konstytucji jako aktu o uniwersalnym przedmiocie regulacji
9. Modele kontroli konstytucyjności prawa
Zdekoncentrowany model kontroli konstytucyjności prawa.
Polega on na tym, że kompetencje orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom i nie
pozostaje skoncentrowana w jednym tylko organie sądowym. Nie tworzy się więc odrębnego sądu (trybunału)
konstytucyjnego, a każdy sąd może – w ramach swej właściwości – orzekać o konstytucyjności ustaw.
Autorytatywność takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w systemie wymiaru sprawiedliwości, a tym
samym najwyższa rola musi przypaść Sądowi Najwyższemu.
Orzekanie o konstytucyjności ustaw ma charakter incydentalny, oznacza to, że orzekanie takie może być dokonywane
tylko w ramach konkretnej sprawy (karnej, cywilnej, czy administracyjnej). Jeżeli jedna ze stron podniesie argument
dowodzący, że przepis ustawy, na którym sąd ma się oprzeć przy rozstrzyganiu sprawy, jest sprzeczny z konstytucją,
sąd musi rozstrzygnąć czy sprzeczność taka rzeczywiście ma miejsce. Orzekanie konstytucyjności ma charakter
wypadkowy i dokonywany jest na tle faktów konkretnej indywidualnej sprawy.
Orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy oznacza, że sąd odmawia zastosowania takiej ustawy przy rozstrzyganiu
zawisłej przed nim sprawy (skutek inter partes). Sąd nie ma jednak prawa do generalnego uchylenia ustawy i
wyprowadzenia jej z systemu obowiązującego prawa.
Taki model występuje w Stanach Zjednoczonych.
Skoncentrowany model kontroli konstytucyjności prawa.
Jego cechą podstawową jest istnienie szczególnego sadowego (lub quasi sadowego) organu – trybunału (sądu)
konstytucyjnego, który jest wyłącznie właściwy do orzekania o zgodności ustaw z konstytucja. Sądy pozostałe mogą
jedynie zwracać się do trybunału konstytucyjnego o rozstrzygnięcie samodzielne natomiast rozstrzygać nie mogą
samodzielnie.
Kontrola konstytucyjności ustaw dokonywana jest nie tylko przy okazji rozpatrywania spraw indywidualnych (tzw.
kontrola konkretna, inicjowana przez sądy w formie pytań prawnych), ale też z inicjatywy niektórych organów
państwowych (prezydent, rząd, a także grupy deputowanych do parlamentu), któr mogą zwracać się o orzeczenie
trybunału konstytucyjnego, nawet jeżeli problem konstytucyjności ustawy nie pojawił się w żadnej konkretnej sprawie
(tzw. kontrola abstrakcyjna). Orzeczenie trybunału konstytucyjnego o niezgodności ustawy z konstytucją powoduje jej
uchylenie (tzw. skutek erga omnes), a więc ostateczne usunięcie z systemu prawa.
Przykładem państwa jest RFN, Austria, Włochy, Polska.

II. ZASADY USTROJU RP

1. Pojęcie zasad ustroju RP

Zasada konstytucyjne to najbardziej ogólne rozstrzygnięcia ustawodawcy dotyczące kwestii ustroju. Wszystkie one

wyrażają tożsamość ustrojową danego systemu konstytucyjnego. Cechy:

-

hasłowość

-

odwołanie poza konstytucję

-

odwołanie do pewnej wartości

-

uelastyczniają prawa konstytucji

Zasady te nie są niezmienialne, aczkolwiek występuję pojęcie zasad naczelnych – w I, II i XII rozdziały konstytucji

wymagają trudniejszego trybu zmiany.

2. Zasada suwerenności Narodu

Wskazuje suwerena w państwie – a więc do kogo należy władza. Art. 4 konstytucji wskazuje jako suwerena Naród

(rozumiany szeroko: obywatele + Ci, którzy czują się Polakami – regulują konkretne ustawy), który sprawuje swą

władzę w sposób bezpośredni (w Polsce: referendum ogólnokrajowe, lokalne, akcesyjne i dotyczące I, II, XII

rozdziału konstytucji oraz inicjatywa ludowa), a także pośredni poprzez swoich przedstawicieli: senatorów i posłów

(NIE sejm i senat!)

3. Zasada suwerenności a akcesja RP do Unii Europejskiej

Suwerenność Polski w stosunkach międzynarodowych nie oznacza zakazu jej włącznia w proces integracji

europejskiej. Przystąpienie do UE sprawiła, iż wszystkie regulacje prawne wydawane przez organy UE nabierają

samoistnie mocy obowiązującej wobec polskiego ustawodawstwa, co obliguje sądy i inne ogrgany państwwe nie tylko

do ich bezpośredniego stosowania, ale i do dawania im pierwszeństwa wobec unormowań prawa krajowego.


W Konstytucji RP z 1997 roku w art. 90 zawarta jest klauzula, nazywana europejską klauzula dopuszczającą poddanie

się tego typu ograniczeniom. Art. 90 ust. 1 stanowi, nie o transferze suwerenności, ale o transferze kompetencji.

4. Zasada pomocniczości (subsydiarności)

Służy przede wszystkim obywatelom. Oznacza ona przekazanie części uprawnień państwa na samorządy lokalne,

które są bliżej obywatela, a te lepiej znają jego potrzeby. Co ważne: państwo ma tylko pomagać obywatelowi, a nie

wyręczać go w dążeniu do celu – wynika to z konstytucji.

5. Zasada republikańskiej formy państwa

Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa (Rzeczpospolita Polska), w tytule

konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie

jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i

ustroju demokratycznego. W Konstytucji RP z 1997 r. Rzeczpospolita oznacza republikę – raz jako nazwę państwa,

raz jako określony ustrój polityczny państwa. Artykuł 1 objaśnia dosłownie Rzeczpospolitą Polską jako dobro

wspólne wszystkich obywateli.

6. Zasada podziału władz - systemy ustrojowe – cechy : parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, mieszane.

Aspekt przedmiotowy: Podział władzy na 3 rodzaje w zależności od zakresu jej sprawowania. Wyróżniamy:

wykonawcza., ustawodawcza i sądownicza

Aspekt podmiotowy: Podział władza na organy sprawujące władzę: Prezydent, Parlament z Radą Ministrów, Sądy i

Trybunały

parlamentarno-gabinetowy

-

dualizm egzekutywy (prezydent + rząd z premierem)

-

prezydent wybierany przez parlament

-

ograniczona rola prezydenta

-

rząd pochodzi z parlamentu

-

odpowiedzialność polityczna rządu

-

rząd może rozwiązać parlament

prezydencki

-

jednolitość egzekutywy

-

odpowiedzialność ministrów przed prezydentem

-

prezydent na czele rządu

-

brak odpowiedzialności politycznej prezydenta (tylko kara w drodze impeachmentu)

-

prezydent wybierany przez naród

prezydencko-parlamentarny

-

zwiększona rola prezydenta

-

rząd z premierem

-

prezydent może rozwiązać parlament

-

tylko odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta

-

prezydent wybierany w wyborach powszechnych

7. Zasada demokratycznego państwa prawnego

W najszerszym ujęciu to suma cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jako jego elementy

traktuje się m.in. zasady podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezawisłości sądów itp. Dawniej rozumiano to

nie tak szeroko, a mianowicie, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, ale przede

wszystkim przez organy państwowe – obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa, a obywatel może

czynić wszystko to, co nie jest zabronione.

- zasady przyzwoitej legislacji

-

zakaz działania prawa wstecz (przepis obowiązuje od momentu wejścia w życie i nie można skazać kogoś kto

popełnił czyn przez niego zabroniony przed wejściem w życie)

-

nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis (pozwala obywatelowi zaznajomić się z mającymi

obowiązywać nowymi przepisami)

-

zasada ochrony praw nabytych (uzyskane prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób

zmodyfikowane – np. prawo do emerytury)

-

zasada określoności prawa (przepisy muszą być na tyle czytelne, żeby Kowalski wiedział co grozi za ich

złamanie)

-

zasada proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji – środki prawne proporcjonalne do czynu)

- zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa

-

nadrzędność konstytucji -> kontrola zgodności innych aktów z konstytucją przez TK

-

zwierzchnictwo ustaw regulujących najważniejsze kwestie nad rozporządzeniami

-

wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rządowe. Jeśli są regulowane do obywatela, to

może to nastąpić na podstawie szczegółowego upoważnienia z mocy ustawy

8. Zasada społeczeństwa obywatelskiego

Zasada ta nie została zawarta w Konstytucji z 1997 roku ale w licznych sformułowaniach i postanowieniach daje

wyraz podstawowym elementom tej idei. Opiera się w aspekcie:

1. Organizacyjnym na:

a) Każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku podstawowych układach społecznych , przede

wszystkim w układzie politycznym, pracowniczym i terytorialnym. W każdym z nich ma określone

interesy oraz dążenia i w każdym z nich powinien dysponować instrumentami pozwalającymi mu na

realizację tych interesów.

b) Dążenia te z natury mają charakter zróżnicowany, polegający na możliwości równoległego formułowania

konkurencyjnych programów i tworzeniu organizacji służących ich realizacji.

9. Zasada pluralizmu politycznego

Jądrem tej zasady jest swoboda tworzenia i działania partii politycznych. Państwo demokratyczne, to państwo, w

którym musi istnieć pluralizm partii politycznych – jest to jedna z róznic wobec państwa socjalistycznego.

10. Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Oznacza swobodę podejmowania działalności gospodarczej – wszelkiej działalności nastawionej na przynoszenie

zysku przez wszelkie podmioty. Ograniczenie jest dopuszczalne dzięki klauzuli generalnej „ze względu na ważny

interes publiczny” (o czym ostatecznie rozstrzyga TK) oraz tylko w drodze ustawy.

-

wolność działalności gospodarczej

-

własność prywatna

-

solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

III. Źródła prawa

1. Pojęcie źródeł prawa powszechnie obowiązującego
Istotą prawa powszechnie obowiązującego jest ich zakres obowiązywania – mogą one wiązać wszystkie podmioty w
państwie. Przepisy takie mogą kształtować sytuację prawna obywateli i podmiotów podobnych (osób prawnych, osób
fizycznych organizacji (razem z partiami politycznymi). Mają zamknięty system źródeł prawa.
2. Pojęcie zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego
W aspekcie przedmiotowym: oznacza to że konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być
zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Oznacza to, ze unormowanie konstytucyjne ma
charakter enumeratywny, a ustawy zwykłe nie mogą go rozszerzać i przewidywać dodatkowych, nieznanych
konstrukcji aktów prawa powszechnie obowiązującego. Określa to art. 87 konstytucji.
W aspekcie podmiotowym: zamknięcie systemu źródeł powszechnie obowiązującego prawa oznacza, że konstytucja
wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych – na szczeblu centralnym – do stanowienia
powszechnie obowiązującego prawa. Gdy chodzi o prawo stanowione przez polskie organny państwowe to:

a) Możliwość stanowienia prawa na poziomie konstytucyjnym ma parlament w szczególnej procedurze opisanej

w art. 235.

b) Na poziomie ustaw zwykłych prawo stanowienia ma parlament a tylko w sytuacji nadzwyczajnej (art. 235

konstytucji, stan wojenny) mogą być wydawane przez prezydenta rozporządzenia z mocą ustawy.

c) Na poziomie rozporządzeń prawo ich stanowienia mają tylko te organy, które konstytucja przyznała taką

kompetencję:
1) Prezydent RP
2) Rada Ministrów
3) Prezes Rady Ministrów
4) Ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, o

których mowa w art. 147 ust.4

5) KRRiT
Owemu wyliczeniu należy przypisać charakter enumeratywny, co oznacza że żaden inny organ nie może
wydawać rozporządzeń.

3. Akty prawa wewnętrznego
Istotą aktów prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania, bo w myśl art. 93 ust 1 konstytucji
mogą być kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty. Zakres aktu
wewnętrznego nie może w żadnym wypadku jakichkolwiek podmiotów, które nie są podległe organowi wydającemu
ten akt.

1) Może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt (art. 93

ust.1)

2) Może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności nie może być

podstawa decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (art. 93 ust. 2 zda. 2)

3) Może być wydany tylko w ramach ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do

wydawania aktów prawa wewnętrznego (jedyny wyjątek tworzą uchwały Rady Ministrów, które mogą być
stanowione w ramach konstytucyjnych kompetencji tego organu; art. 93 ust.2 zda. 1)

4. Zasada przychylności polskiego porządku prawnego wobec norm prawa międzynarodowego

5. Konstytucja jako źródło

6. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa

- umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie 

- umowy międzynarodowe, do których ratyfikacji nie jest wymagane uzyskanie uprzedniej zgody w ustawie

- umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji
7. Ustawa jako źródło prawa

a) Jest to akt parlamentu
b) Ustawa ma charakter normatywny
c) Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego 9podporzadkowany jednak

konstytucji)

d) Ustawa ma nieograniczony zakres przedmiotowy, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w

drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia,

e) Dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje

unormowanie konstytucyjne

8. Rozporządzenie jako źródło prawa

1) Oparcie rozporządzenia na podstawie ustawowej (z czego wynika – dzisiaj oczywisty także na tle art. 87

konstytucji – zakaz stanowienia rozporządzeń samoistnych).

2) Utrzymanie regulacji rozporządzenia w ramach wskazanych przez upoważnienie: wszelkie wyjście poza ten

zakres nadaje takim przepisom charakter samoistny

3) Zdeterminowanie treści i celu rozporządzenia przez cel ustawy którą ma wykonywać
4) Niesprzeczność rozporządzenia z umowami międzynarodowymi o randze ustawowej.

9. Akty prawa miejscowego jako źródło prawa
Art.94
Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach
upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych
organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

IV. WOLNOŚCI I PRAWA JEDNOSTKI 



1. Indywidualistyczna a kolektywistyczna koncepcja praw jednostki

Indywidualistyczna koncepcja praw jednostki polega na przyjęciu jednostki ludzkiej, pojmowanej jako byt
autonomiczny i indywidualny, za podstawę koncepcji organizacji społeczeństwa – w sposób oczywisty wynika z tego
uznanie godności człowieka za jedną z najwyższych wartości. Uznanie ograniczonego zakresu, w jakim jednostka
może być podporządkowana państwu, kryła w sobie odrzucenie pojmowania państwa jako wszechwładnej siły
determinującej zakres swobód jednostki.
Koncepcja kolektywistyczna, uznaje totalny prymat interesu państwa nad interesem jednostki. Podporządkowanie
jednostki potrzebom i celom społeczeństwa jako całości.
2. Generacje praw człowieka
I generacja – II połowa XIX w. publiczne prawa podmiotowe
Prawa, które są najważniejsze dla człowieka, a zarazem najbardziej podatne na naruszenia ze strony państwa.

1. Wolności osobiste
2. Wolności polityczne
3. Prawo własności
4. Zasada równości

II generacja – okres po II wojnie światowej; prawa socjalne

1. Prawa zbiorowe związane z działalnością partii politycznych oraz związków zawodowych
2. Prawo do ubezpieczenia społecznego
3. Prawo do ochrony zdrowia
4. Prawo do nauki
5. Prawo do pracy

III generacja – prawo do ochrony godności ludzkiej; prawo dostępu do informacji o funkcjonowaniu władz
publicznych
3. Podmioty konstytucyjnych wolności i praw
Podmioty konstytucyjnych praw i wolności jednostki odnoszą się do statusu człowieka i obywatela. Należy to
rozumieć jako rozróżnienie takich praw i wolności, które przysługują każdej osobie znajdującej się pod władzą
Rzeczypospolitej Polskiej, oraz takich praw i wolności, które przysługują wyłącznie obywatelom polskim. W związku
z przyjęciem umowy międzynarodowej EKPCz (art.

14), nałożyła na nasz kraj obowiązek zapewnienia niektórych

praw i wolności każdemu człowiekowi (poszczególne prawa adresowane są oczywiście do każdego człowieka, do
wszystkich , albo też wyraźnie adresowane są do obywateli RP. Zrzeszenia itp.
4. Adresaci konstytucyjnych praw i wolności człowieka – wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka
Adresatem konstytucyjnych praw i wolności jednostki są władze publiczne, to znaczy wszelkie podmioty, organy i
instytucje – o państwowym lub samorządowym charakterze, które sprawują kompetencje władcze, bądź w
sprawowaniu tych kompetencji uczestniczą. Władze publiczne mają liczne obowiązki, które mogą przybierać
charakter negatywny (władze muszą powstrzymać się od działań przeszkadzających jednostce korzystanie ze swoich
praw i wolności). Jednostce też powinna zawsze przysługiwać proceduralna możliwość wyegzekwowania dopełnienia
tych obowiązków przez władze publiczne. Charakter pozytywny (gdy władze publiczne muszą podjąć określone
działania czy przedsięwzięcia by jednostka mogła zrealizować przysługujące jej prawo).
5. Zasada przyrodzonej godności człowieka
Zasada godności znalazła swoje miejsce we wstępie do konstytucja, a swoje rozwinięcie w artykule 30. Konstytucja
zasadzie godności przypisuje:

1) Godność jako przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka
2) Określa godność jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela
3) Nadaje godności przymiot nienaruszalności (nie można się go wyzbyć i pozbawić)
4) Ustanawia po stronie wszystkich władz publicznych obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka.

Nie da się oczywiście podać jednoznacznej definicji godności człowieka, skoro jej podstawą musza być elementy
aksjologiczne. Godności wynika – prawo do własności prywatnej, prawo do życia a władze publiczne mają ją
przestrzegać.

6. Godność osobowa a godność osobista
Osobowościowa - I. Kant – człowiek jest sam dla siebie prawodawcą; M. Ossowska: dobre imię, szacunek, sława,
honor jako źródła godności
Osobowa - źródła w starożytności i średniowiecznych koncepcjach prawa natury.
Oznacza, że człowiek zajmuje centralne miejsce we wszechświecie; człowiek jest zdolny zmieniać świat.
7. Zasada wolności człowieka

Zasada wolności człowieka została wymieniona we wstępie do konstytucji, a szerzej została opisana w artykule 31
konstytucji. Określa on ogólne pojęcie „wolność” jako zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo
mu nie nakazuje, gwarantuje poddanie wolności człowieka ochronie prawnej ale i prawa innych.
Zasada wolności jest inaczej postrzegana w konstytucji niż zasada godności. Konstytucja nie akcentuje
nadnaturalnych źródeł, ale oczywiście wolność zajmuje jedno z centralnych miejsc w katalogu naturalnych praw
jednostki. Zasada wolności ma – też z natury rzeczy – ograniczony charakter, bo swoboda działań człowieka musi
uwzględniać zarówno nakazy interesu publicznego, jak i konieczność poszanowania wolności innych ludzi.
Zasada wolności w aspekcie pozytywnym: oznacza ona swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo
zakazane. Człowiek nie musi więc wskazywać podstawy prawnej swoich działań, wręcz przeciwnie dla skrępowania
swobody działań jednostki konieczne jest wskazanie przepisu prawa, który ustanawia odpowiedni zakaz. W aspekcie
negatywnym zasada wolności oznacza, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może
nastąpić jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje. Oba te aspekty składają się na formalne pojmowanie zasady
wolności (wolność jako zakres swobody wyznaczonej prawem. Nie jest możliwe określenie jednoznacznie
materialnego pojmowania zasady wolności. Kazuistyka określa zakazy i nakazy.
8. Zasada równości
Tę zasadę określa artykuł 32 konstytucji oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka w artykule 14. Swoje korzenie
oczywiście zasada równości sięga czasów antycznych demokracji, wcześniejsze polskie normy konstytucyjne ją
uwzględniały, ale forma która jest najbliższa naszym czasom została wyrażona w Deklaracji z 1789 roku. Polski
ustrojodawca zasadzie równości przypisuje:
- równość wobec prawa
Nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa.
- równość w prawie
Nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa
- pojęcie cechy relewantnej (istotnej)
Nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a więc kryje się w niej założenie różnego
traktowania podmiotów i sytuacji, które nie mają podobnego charakteru. Istotna jest odpowiedź na pytanie, czy
podobieństwo podmiotów zawsze zachodzi?
Cecha relewantna, tzn. cecha, której występowanie przesądzić ma o spełnieniu przesłanki podobieństwa
- dyskryminacja pozytywna (uprzywilejowanie wyrównawcze)
Zasada równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata, a nie kryje się w niej zakaz istnienia faktycznych (socjalno-
ekonomicznych) nierówności w społeczeństwie. W pewnych sytuacjach prawo może stwarzać pewne przywileje dla
grup o słabszej pozycji społecznej (np. kobietom) w celu wyrównania istniejących nierówności.
- a usprawiedliwione w świetle orzecznictwa TK odstępstwa od nakazu równego traktowania podmiotów podobnych
W pewnych sytuacjach zasada równości pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych. Musi to
być jednak uzasadnione. Usprawiedliwienie musi mieć:

1. Charakter relewantny – pozostawać w związku z celem i zasadniczą treścią przepisów.
2. Argumenty muszą mieć charakter proporcjonalny
3. Argumenty muszą pozostawać w związku z innymi wartościami, które uzasadniają odmienne potraktowanie

podmiotów.

- zakaz dyskryminacji
W życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
- a zasada sprawiedliwości społecznej
Zasadę sprawiedliwości społecznej wyraża art. 2 Konstytucji RP. Jeżeli pojawia się zróżnicowanie prawne, wtedy
zasada równości przekształca się w dyskryminację.

9. Ustanawianie ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności

- aspekt formalny
W aspekcie formalnym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie (płaszczyzna prawna). Gwarancja ta łączy się z ogólną zasadą, że przepisy prawa
powszechnie obowiązującego można stanowić jedynie na drodze ustawy. Ustawa ma wyłączność na regulowanie
sytuacji prawnej jednostki w państwie. W aspekcie politycznym(płaszczyzna polityczna) oznacza to, że ograniczenie
praw i wolności jednostki muszą być dokonywane przez parlament, a więc ciało, które obraduje w sposób publiczny i
poprzez procedury wyborcze odpowiedzialna jest przed elektoratem.
- aspekt materialny

Ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko dla ochrony jednej z sześciu wartości wyliczonych w Konstytucji RP
(art. 31 ust. 3) , a mianowicie:

1) Bezpieczeństwa państwa
2) Porządku publicznego
3) Środowiska
4) Zdrowia publicznego
5) Moralności publicznej
6) Wolności i praw innych osób

Każda ustawa wprowadzająca ograniczenia wolności i praw jednostki musi służyć ochronie interesu publicznego,
odnoszącego się do jednej z sześciu wskazanych sfer szczegółowych, a brak takiego powiązania materialnego
przesądza o braku konstytucyjnej podstawy ustanowienia ograniczeń – tym samym o niekonstytucyjności danej
regulacji.
- ograniczenia ograniczeń (zasada proporcjonalności, koncepcja zachowania istoty wolności i praw jednostki)
Oczywiście wyliczenia te mają charakter ogólny, że trudno byłoby wskazać ograniczenia praw i wolności, które w
jakiś sposób nie łączyłoby z jedną z wymienionych sfer. Stąd znaczenie zasadnicze dla konstytucyjnego unormowania
tej problematyki ma wskazanie następujące: istnieją ograniczenia ograniczeń. Rodzi to konieczność wyznaczenia
granic, poza którymi ograniczenia takie nie są w żadnym wypadku dopuszczalne.
Zasada proporcjonalności – jej istotą jest idea zakazu nadmiernej ingerencji, a podstawowa miarą ustalania tego, co
jest niezbędne, a co nadmierne jest porównanie znaczenia interesu publicznego, konkretnemu dane ograniczenia mają
służyć i znaczenia prawa, czy wolności indywidualnej, której ograniczenie to ma dotknąć (art. 31 ust.3)
Art. 31 ust. 3 zd. 2 Ograniczenia praw i wolności nie mogą naruszać ich istoty, a tym samym wskazana koncepcja
znalazła zastosowanie w polskim prawie konstytucyjnym
- technika harmonizowania (balansowania) kolidujących interesów
Ustalenie zakresu dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności obraca się wokół techniki harmonizowania
(balansowania) kolidujących ze sobą interesów – z jednej strony, interesu jednostki w realizowaniu przysługujących
jej praw i wolności, z drugiej strony, interesu publicznego, odnoszącego się do różnych dziedzin życia społecznego
(wyliczonych w art. 31. Ust.3)
10. Charakterystyka konstytucyjnych wolności i praw osobistych
11. Charakterystyka konstytucyjnych wolności i praw politycznych
12. Charakterystyka wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych
a)

prawo własności (art. 20, 21 i 64) – wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i za słusznym

odszkodowaniem, ograniczenia własności (w cywilistycznym rozumieniu) nie mogą naruszać istoty tego prawa,
przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu,
b)

swoboda działalności gospodarczej,

c)

uprawnienia pracownicze (art. 65, 66) – wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,

prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do
wypoczynku,
d)

prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67) – odnoszące się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu

na chorobę lub inwalidztwo, do sytuacji osiągnięcia wieku emerytalnego, a także do sytuacji bezrobocia (o ile
powstało w sposób niezawiniony, a obywatel nie ma innych środków utrzymania), prawo do szczególnej pomocy ze
strony władz publicznych dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 ust. 1),
e)

prawo do ochrony zdrowia (art. 68),

f)

prawo do nauki (art. 70) – do 18 roku życia jest połączone z obowiązkiem nauki, z prawem tym łączą się 3

podstawowe wolności: wyboru szkoły publicznej lub innej, wolność tworzenia szkół niepublicznych wszelkich
szczebli (ale państwu przysługuje nadzór pedagogiczny), wolność nauczania, tzn. określania nauczanych treści (art.
73), w każdym razie w odniesieniu do uniwersytetów,
g)

prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (art. 74 ust. 3) – zapewnienie przez państwo

bezpieczeństwa ekologicznego, ochrona środowiska, wspieranie działań obywateli
13. Konstytucyjne obowiązki jednostki
Wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego, gdyż ograniczenia praw i wolności mogą tworzyć po stronie

adresatów określone obowiązki → nie są bezpośrednio stosowane, gdyż nałożenie obowiązku na jednostkę musi być

zawsze wprowadzone na podstawie ustawy:

* OBOWIĄZEK WIERNOŚCI RP I TROSKI O DOBRO WSPÓLNE (art. 82);

* OBOWIĄZEK OBRONY OJCZYZNY LUB SŁUŻBY ZASTĘPCZEJ (art. 85);

* OBOWIĄZEK PRZESTRZEGANIA PRAWA RP (art. 83);

* OBOWIĄZEK PONOSZENIA CIĘŻARÓW I ŚWIADCZEŃ PUBLICZNYCH (art. 84);

* OBOWIĄZEK DBAŁOŚCI O STAN ŚRODOWISKA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SPOWODOWANE

SZKODY (art. 86);

14. Ochrona konstytucyjnych wolności i praw

V. PRAWO WYBORCZE I REFERENDUM

1. Pojęcia : prawo wyborcze, system wyborczy
Są to zasady ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane dzisiaj jako konieczne przesłanki demokratyzmu
wyborów. Wokół tych zasad zbudowane są szczegółowe unormowania prawa wyborczego. Podstawowe zasady prawa
wyborczego określa się tradycyjnie mianem „przymiotniki wyborcze”, które stanowią pewien kanon i odnoszą się do
praw wyborczych obywatela i sposobu głosowania. Mówi się więc, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie,
a głosowanie – tajne.
2. Podstawowe zasady prawa wyborczego

- zasada powszechności wyborów i jej gwarancje
GWARANCJE
1) Nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy

2) Zasada tworzenia obwodów glosowania

3) Instytucja rejestrów (prowadzony przez organy gminy) i spisów wyborców (tworzone są dla każdych kolejnych
wyborów)

4) Instytucja zaświadczeń do głosowania

5) Procedura protestu wyborczego
- zasada równości wyborów (aspekt formalny i materialny)
W znaczeniu formalnym zasadę równości można sprowadzić do reguły: „Jeden człowiek – jeden głos”. Oznacza to, że
nie może być sytuacji, w której jednemu wyborcy przypadłaby większa liczba głosów niż innym bądź w której jeden
wyborca może głosować w imieniu innych. 

W znaczeniu materialnym zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę sama siłę, a więc by wpływał
na wynik wyborów w tym samym mniej więcej stopniu. Tak więc każdy mandat poselski musi przypadać na taką
samą mniej więcej liczbę wyborców.
1) Wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa, czyli ustalenie (na poziomie konstytucji) liczby
mieszkańców przypadających na jeden mandat. Metodę tę stosowano w latach 1952 – 1960 (jeden mandat na 60 tys.
mieszkańców). Efektem był ciągły wzrost liczby posłów. 

2) ustalenie stałej liczebności parlamentu (w Polsce od 1960 roku obowiązuje skład Sejmu w liczbie 460 posłów), a
przed każdymi wyborami dokonuje się dopasowania tej liczby mandatów do struktury zamieszkania ludności.
- zasada bezpośredniości wyborów
Zasada ta oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę lub osoby, które maja zostać wybrane, a więc objąć mandat,
obsadzany w drodze danego głosowania. Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu
przedstawicielskiego. Tak określona zasada bezpośredniości dostarcza wskazań negatywnych: wybory nie mogą być
organizowane na zasadzie wielostopniowości (pośredniości), tzn. wyborcy oddawaliby swoje glosy na elektorów,
którzy dokonywaliby później określonego wyboru (sposób wyboru prezydenta USA). Konstytucja RP z 1997 rok
zakłada zasadę bezpośredniości we wszystkich postepowaniach wyborczych
- zasada tajności głosowania
Zasada ta oznacza zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona
i ujawniona. Każdy wyborca musi oddawać glos w takich warunkach technicznych i politycznych, które wykluczając
możliwość takiego ustalenia, stwarzają mu nieskrepowane możliwości dokonywania wyboru. Zasada tajności
głosowania pełni istotną rolę gwarancyjną, a tym samym staje się ona ściśle powiązana z zasada wolności wyborów.
Należy, tej zasadzie przypisać charakter bezwzględny, tzn. należy traktować ją jako obowiązek, a nie tylko jako
uprawnienie wyborcy.
3. Metody ustalania wyników wyborów :

- systemy proporcjonalne (system d’Hondta, system St. Laguë) – zalety i wady
Metoda d`Honta preferuje partie silne. System ten był stosowany przy wyborach do Sejmu w okresie konstytucji
marcowej oraz latach 1993 i 1997, odstąpiono od niego przy wyborach w 2001 rok, jednakże ustawa z 2002 roku
przywrócono tę metodę. Stosowany jest również przy wyborach do samorządu terytorialnego, a także do Parlamentu
Europejskiego. Polega on na tym, że:

1) Liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w ciąg liczb: od największej
do najmniejszej, a następnie dzieli się przez kolejne liczby całkowite. 


2) W ten sposób powstaje tabela kolejnych ilorazów, a z tej tabeli wybiera się kolejno tyle największych liczb, ile jest
mandatów do obsadzenia w danym okręgu.
Zaletą jest to, że nie dochodzi do rozdrobnienia partyjnego w parlamencie, łatwiej jest stworzyć stabilna większość
rządzącą. Wadą z pewnością jest to, że partie słabe, małe, nie mają szans na dostanie się do parlamentu.
- systemy większościowe (większość względna, większość bezwzględna) – zalety i wady
Metoda St. Lague daje więcej szans ugrupowaniom małym i średnim. Stosowany był przy wyborach do Sejmu (w
nieco zmodyfikowanej postaci) w 1991 roku i powrócono do niego w ordynacji z 2001 roku, jednakże w 2002 roku
znów stosowano metodę d`Honta.

1) Liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w ciąg liczb: od największej
do najmniejszej, a następnie dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste.

2) W ten sposób powstaje tabela kolejnych ilorazów, a z tej tabeli wybiera się kolejno tyle największych liczb, ile
mandatów jest do obsadzenia. 

3) Polska modyfikacja polegała na tym, że jako pierwszy dzielnik przyjęto 1,4 a nie 1,0.
4. Deformacja woli elektoratu – klauzule zaporowe
Progi wyborcze (zwane również klauzulą zaporową) wprowadzają wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka
głosów w skali całego kraju. Jeżeli taki próg (np. 5%) nie zostaje osiągnięty, to głosy oddane na daną partię czy
ugrupowanie przepadają i nie są uwzględniane przy matematycznych kalkulacjach służących rozdzieleniu mandatów.
Progi wyborcze służą wyeliminowaniu partii najmniejszych, a preferują partie duże. W Polsce od 1993 oku w
wyborach do Sejmu (oraz od 1998 roku w wyborach do rad powiatów i sejmików wojewódzkich, a od 2006 roku do
rad większych gmin) stosowano klauzulę zaporową. Przy wyborach do Sejmu w 1991 roku nie zastosowano żadnego
progu wyborczego, skutkiem tego było wejście do sejmu blisko 30 ugrupowań, spowodowało to, że Sejm uległ bardzo
silnemu rozdrobnieniu i nie był wstanie stworzyć stabilnej większości popierającej rząd. Zmiana nadeszła w 1993
roku, po wprowadzeniu progu wyborczego do parlamentu weszło sześć ugrupowań. Powstały jednakże wtedy zarzuty
wobec niereprezentacyjności Sejmu, ponieważ zmarnowało się aż 30% głosów, które oddane były na partie/
ugrupowania które do parlamentu nie weszły z racji nie przekroczenia progu wyborczego. Jednakże z biegiem lat i
kolejnych wyborów ten procent zmarnowanych głosów zmniejszał się i w 2011 roku wyniósł jedynie 4,1%. Obecnie
progi wyborcze dotyczą wyborów do Sejmu i w skali kraju należy przekroczyć:

1) 5% dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców.

2) 8% dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez koalicyjne komitety wyborcze.
5. Okręgi wyborcze i obwody głosowania
Okręg wyborczy to jednostka terytorialna, w ramach której dokonywane jest obsadzenie określone liczby mandatów, a
więc wybór określonej liczby posłów czy senatorów.
Obwód głosowania jest to jednostka terytorialna, w ramach której oddaje glosy określona grupa wyborców. W skład
każdego okręgu wchodzi więc pewna liczba obwodów. W tychże obwodach jest jednakowa lista kandydatów, ale
każdy obwód obejmuje inna grupę wyborców uprawnionych do głosowania. Tworzone są obwody terytorialne
jednolicie dla wszystkich wyborów przez rady gmin działające na wniosek wójta lub burmistrza (prezydenta miasta).
Tworzone są również obwody specjalne np. w więzieniach, szpitalach.
6. Komisje wyborcze

Komisje wyborcze są to szczególne organy państwowe, tworzone dla zorganizowania i przeprowadzenia

wyborów. Istnieją 3 szczeble komisji wyborczych:

1) W skali centralnej istnieje Państwowa Komisja Wyborcza, właściwa do wszystkich procedur

wyborczych i referendalnych. Jest to organ stały. Składa się ona z 9 członków: 3 sędziów TK, 3

sędziów SN i 3 sędziów NSA. Wskazują ich prezesi odpowiednich sądów, a powołuje Prezydent.

PKW wybiera swojego przewodniczącego i dwóch zastępców (art. 36 ows). Jej zadania to:

-

zadania nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji wyborczych (np. wydawanie

wytycznych wiążących dla niższych komisji wyborczych – art. 40 ust. 1 ows),

-

zadania (czynności wyborcze) dokonywane przez samą PKW, np. ogłaszanie wyników

wyborów, dokonywanie rejestracji kandydatów w wyborach prezydenckich.

2) Komisje okręgowe (wybory do Sejmu i Senatu i wybory prezydenckie) lub wojewódzkie

(referendum). Nie mają one charakteru stałego i tworzone są odrębnie dla poszczególnych wyborów

czy referendów. Składają się one z sędziów, ale na ich czele stoi wojewódzki komisarz wyborczy lub

jego zastępca (art. 44 ust. 1 ows). Sędziowie pochodzą z sądów apelacyjnych, okręgowych i

rejonowych z danego terenu, zgłaszani są przez Ministra Sprawiedliwości, a ostatecznie powołuje ich

PKW. Jej podstawowe zadania to:

-

w wyborach parlamentarnych rejestracja kandydatów lub okręgowych list kandydatów (Sejm)

oraz ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu,

-

w wyborach prezydenckich ustalają wyniki głosowania i przekazują je do PKW,

-

sprawowanie nadzoru nad działalnością obwodowych komisji wyborczych.

3) Obwodowe komisje wyborcze – powoływane odrębnie dla każdych wyborów czy referendum.

Powoływane one są spośród wyborców przez wójtów (wybory parlamentarne, wybory lokalne i

referendum) bądź przez okręgowe komisje wyborcze (wybory prezydenckie). Podstawowe zadanie

komisji obwodowej, to przeprowadzenie głosowania w obwodzie, ustalenie jego wyników,

przekazanie ich do wyższej komisji wyborczej oraz podanie ich do publicznej wiadomości.

7. Rejestracja kandydatów
w wyborach prezydenckich.
1) Zostaje związany komitet wyborczy popierający – na zasadzie wyłączności – określonego kandydata. Może to
uczynić wyłącznie grupa 15 obywateli, pod warunkiem zgromadzenia tysiąca podpisów wyborców, popierających
daną kandydaturę. Kandydat musi złożyć pisemne oświadczenie o wyrażeniu zgody na kandydowanie, a na mocy tzw.
ustawy lustracyjnej musi też złożyć oświadczenie, informujące o tym, czy w latach 11944 - -1990 był pracownikiem
lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa

2) komitet wyboczy musi zgromadzić 100 tys. Podpisów osób popierających danego kandydata. Złożenie podpisu
musi stanowić dobrowolną i rzetelną decyzję wyborcy. Po zgromadzeniu odpowiedniej liczby podpisów, pełnomocnik
komitetu wyborczego formalnie zgłasza kandydata na prezydenta, a PKW dokonuje rejestracji kandydata.

3) PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów, a tym samym rozpoczyna się właściwa kampania wyborcza.
w wyborach do Sejmu.
1) Konieczne jest zgłaszanie listy kandydatów. Prawo takie przysługuje komitetom wyborczym, które mogą być
tworzone przez partie polityczne, bądź koalicje tych partii oraz przez wyborców. Partie mogą utworzyć koalicję
wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów (8% próg), a wyborcy (w liczbie przynamniej 15 osób) musza
utworzyć komitet wyborczy, ale aby mógł ten komitet działać wymagane jest zebranie 1000 podpisów wyborców,
popierających utworzenie komitetu.

2) Listy kandydatów na posłów zgłaszane są w okręgach wyborczych przez władze partii lub przez komitety
wyborcze (każdy kandydat musi wyrazić pisemna zgodę i złożyć oświadczenie lustracyjne). Kodeks wyborczy
wprowadził zasadę parytetu; na każdej liście musi znajdować się co najmniej 35% kandydatów każdej płci, a
uchybienie temu wymaganiu powoduje odmowe zarejestrowania listy.

3) Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 5 tys. wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu
wyborczym. Od tego wymogu zwolnione są komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy w co najmniej połowie
okręgów wyborczych. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w
danym okręgu Listy okręgowe zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej; w razie odmowy zarejestrowania
ostateczne rozstrzygnięcie zależy od PKW.
w wyborach do Senatu.
1) Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje partiom politycznym, koalicjom tych partii i wyborcom -jedni i drudzy
tworzą w tym celu komitety wyborcze. Kandydować do Senatu można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można
równocześnie kandydować w wyborach do Sejmu. Kandydat musi wyrazić pisemną zgodę na kandydowanie oraz
musi złożyć oświadczenie lustracyjne.

2) Każde zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte podpisami co najmniej 2 tys. wyborców stale
zamieszkujących w danym okręgu wyborczym. 

3) Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie domowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie
należy do PKW.
8. Ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów
Ustala się wyniki głosowania w poszczególnych obwodach głosowania. Ustala się więc najpierw liczbę osób
uprawnionych do głosowania, liczbę osób, którym wydano karty do głosowania i liczbę kart do głosowania, które
znalazły się w urnie.
Następnie ustala się (w wyborach prezydenckich i senackich) liczbę głosów, która została oddana na poszczególnych
kandydatów. W wyborach do Sejmu ustala się liczbę głosów oddanych na każdego kandydata z danej listy. Wyniki
niezwłocznie podaje się do publicznej wiadomości oraz przekazuje wyższej komisji wyborczej. 

W wyborach do Sejmu wyższą komisją wyborczą jest okręgowa komisja wyborcza, której zadaniem jest zsumowanie
dane o wynikach głosowania w poszczególnych obwodach i przekazuje je do PKW. PKW sumuje wyniki głosowania
w skali kraju i ustala, które komitety wyborcze przekroczyły progi wyborcze. Na tej podstawie okręgowe komisje
wyborcze w oparciu o metodę d`Hondta, dokonują proporcjonalnego rozdziału mandatów pomiędzy listy wyborcze.
Senat – proces ustalania kończy się w okręgowych komisjach wyborczych (Zasada większości względnej), dlatego
wybory muszą przynieść wynik ostatecznie. PKW to samo co wyżej
Prezydent – OKW dokonują tylko zbiorczego liczenia głosów ze swego terenu. Wynik głosowania ustalony zostaje
dopiero przez PKW (zasada większości bezwzględnej więcej niż 50% głosów), SN stwierdza ważność wyborów,
kadencja urzędującego prezydenta trwa jeszcze co najmniej 2 miesiące art. 128 ust. 2)

9. Weryfikacja ważności wyborów (protest wyborczy, stwierdzenie ważności wyborów)
Wybory parlamentarne
Protest wyborczy jest to wniosek wyborcy, skierowany do Sadu Najwyższego, najpóźniej 7 dnia od ogłoszenia
wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą. Jest on rozpatrywany przez skład trzech sędziów w ramach
Izby Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych SN, który wydaje opinię w przedmiocie protestu. Sad Najwyższy po
wydaniu takiej opinii, następnie w skaldzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych rozpatruje
sprawozdanie PKW z wyborów oraz opinie swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej
podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. SN na podjęcie rozstrzygnięcia ma 90 dni. Podmioty:

1) Każdy wyborca.

2) Przewodniczący właściwej komisji wyborczej.

3) Pełnomocnik każdego komitetu wyborczego.

Wybory prezydenckie
Podstawą protestu może być: dopuszczenie się przestępstwa przeciwko głosowaniu lub naruszenie przepisów
ordynacji, dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.
Protest wyborczy jest to wniosek wyborcy, skierowany do Sadu Najwyższego, najpóźniej 7 dnia od ogłoszenia
wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą. Jest on rozpatrywany przez skład trzech sędziów w ramach
Izby Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych SN, który wydaje opinię w przedmiocie protestu. Sąd Najwyższy po
wydaniu takiej opinie, następnie w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych rozpatruje
sprawozdanie PKW z wyborów oraz opinie swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej
podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. SN na podjęcie rozstrzygnięcia ma 30 dni (orzeczenie stwierdzające
ważność wyborów powinno zostać wydane zanim nowy prezydent obejmie swój urząd.

1) Każdy wyborca.

2) Przewodniczący właściwej komisji wyborczej.

3) Pełnomocnik każdego komitetu wyborczego.

Podstawa protestu może być dopuszczenie się przestępstwa przeciwko glosowaniu lub naruszenie przepisów
Ordynacji, dotyczących głosowani, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.
10. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu
Problem ten pojawia się, jeżeli w trakcje kadencji wygaśnie mandat posła lub senatora. Następuje to w wypadku
(art. 247 konstytucji odmowy złożenia ślubowania, śmierci posła lub senatora itp. Wygaśnięcie mandatu stwierdza
odpowiednio Marszałek Sejmu lub Marszałek Senatu.
Po wygaśnięciu mandatu senatora należy przeprowadzić wybory uzupełniające:

a) Powinno się to odbyć w ciągu 3 miesięcy od wygaśnięcia
b) Wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w ostatnim półroczu kadencji Senatu (art. 283 § 2 k. w.)

Jeżeli wygaśnie mandat posła stosuje się technikę wstąpienia następnego z listy Mandat zajmuje następna osoba z tej
samej listy okręgowej i wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów (stosowane również w
Parlamencie Europejskim)
11. Demokracja bezpośrednia i jej instytucje

Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio

przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Podstawowe formy demokracji

bezpośredniej to:

★ ogólne zgromadzenie wyborców – wywodzi się jeszcze z demokracji ateńskiej, ale dzisiaj możliwe

jest tylko na najniższym szczeblu lokalnym,

★ referendum – głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej

sprawie lub sprawach,

★ inicjatywa ludowa – uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy,

★ weto ludowe – uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy

parlamentu, która budzi ich sprzeciw.

Art. 4 ust. 2 K wskazuje na alternatywne – wobec reprezentacji – sprawowanie władzy przez naród w drodze

bezpośredniej. Formami demokracji bezpośredniej w Polsce są referenda i inicjatywa ludowa.

Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje między innymi 100 tysiącom obywateli mających

prawo wybierania do Sejmu (art. 118 K). Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, muszą

przedstawić także skutki finansowe jej wykonania.

12. Charakterystyka instytucji referendum. Klasyfikacje referendów
Jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy
dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części. Istotą referendum jest nadanie mu postaci głosowania,
które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego oraz sformułowanie alternatywy (tak lub nie).
Klasyfikacje:

1. kryterium zasięgu (ogólnokrajowe, lokalne).

2. Kryterium obowiązku przeprowadzenia (Obligatoryjny, np. przyjęcie Konstytucji z 1997 roku, fakultatywne)
3. Kryterium skutków prawnych (wiążące – akt nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej, konsultatywne,

stanowi wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji)

4. Kryterium momentu przeprowadzenia – referendum uprzednie, wynik ma być przesłanką, wiążącą albo

sugerującą, referendum następcze – zatwierdza akt lub decyzje podjętą przez upoważniony organ państwowy.

13. Rozwiązania polskie :
Art. 62, Art. 90 ust. 3, art. 125, art. 170, art. 235 ust. 6
- referendum ogólnokrajowe
(pojęcie sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, referendum konstytucyjne i akcesyjne, zarządzanie referendum,
pojęcie referendum „ważnego”, rozstrzygnięcie referendum a wiążący lub sugerująco-konsultacyjny wynik
referendum)
Przedmiotem referendum ogólnokrajowego mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa.

Sformułowanie to należy odczytywać ograniczająco, jako zakaz przeprowadzenia referendum w spawach, które

owego szczególnego znaczenia są pozbawione.


1)Przedmiotem referendum może być każda sprawa o szczególnym znaczeniu dla państwa – ustawodawca zwykły nie

może ustalić żadnych wyjątków i wykluczyć poddania referendum określonych spraw.


2) Zawsze konieczny jest bezpośredni związek z interesami państwa jako pewnej całości.


3) Sprawa, rozumiana jako problem natury ogólniejszej czy kierunkowej. 


4) Ustanowienie konkretnego aktu czy podjęcie decyzji tylko pod warunkiem, że kompetencja ustanowienia tego aktu

z mocy konstytucji bądź ustawy nie należy do organu państwowego.

Referendum ogólnokrajowe jest ważne jeżeli przy jego przeprowadzeniu nie doszło do takich naruszeń prawa, które

mogły mieć wpływ na wynik głosowania.


Wynik referendum natomiast jest wiążący, jeżeli w referendum wzięła udział (tzn. oddała głosy ważne lub nieważne)

więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

Wynik konsultacyjno-sugerujący Wynik taki ma miejsce wtedy kiedy w referendum nie wzięła udziału (tzn. oddala

głosy ważne lub nieważne) więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

Referendum zarządza:

1) Sejm


2) Prezydent działający za zgodą Senatu.

- referendum lokalne
Wprowadziła je ustawa z 15 września 2000 roku. Przedmiotem tego referendum mogą być sprawy dotyczące danej
wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów
bezpośrednich.
Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (rady powiatu/ gminy lub sejmiku) danej
jednostki terytorialnej, albo na wniosek mieszkańców (na szczeblu gminy i powiatu – 10% podpisów uprawnionych
do głosowania, na szczeblu województwa – 5%).
Maja prawo brać w nim udział osoby stale zamieszkujące na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego.
Referendum jest ważne jeżeli wzięło w nim udział 30 % uprawnionych do głosowania, a jego wynik ma charakter
rozstrzygający, jeżeli oddano na rozstrzygnięcie danej sprawy ponad połowę ważnych głosów. Rada powiatu, miny
bądź sejmik sa zobligowane do wykonania określnej czynności w referendum.

VI. SEJM I SENAT

1. Istota parlamentu.
Jego istotą jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji narodu – parlament jest jedynym organem państwowym
powołanym w taki sposób, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu
wyborców.
2. Zasada dwuizbowości nierównorzędnej (koncepcja Senatu)
Dwuizbowość niepełna – występuje, gdy jedna z izb parlamentu jest izbą ważniejszą, ma więcej kompetencji.

Konstytucja z 1997 roku nie przyjęła zasady równouprawnienia izb, nigdy zresztą w polskiej tradycji konstytucyjnej

takie równouprawnienie nie występowało. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi. Widać to już w ogólnej

charakterystyce dokonanej w art. 95 z której wynika, że władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i

Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością Rządu jest wyłączną domeną Sejmu. Kompetencje Senatu w

zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie oraz w powoływaniu niektórych organów (np. Prezesa NIK).

Także byt Senatu jest uzależniony od losów Sejmu (rozwiązanie Sejmu powoduje także rozwiązanie Senatu).

1.Kadencja zawsze 4 lata, wybory razem, parlament rozwiązany przed upływem kadencji (rozpad koalicji; Sejm sam

podejmuje decyzje o rozwiązaniu Senat już nie art. 98 konstytucji, brak wyboru Prezesa RM, prezydent rozwiązuje po

trzecim etapie wyboru Premiera.).

Brak przedłożenia ustawy budżetowej prezydentowi (nieuchwalenie budżetu przez Sejm) jest to możliwość

prezydenta nie obowiązek.

3Art. 121 ust 3 konstytucji – odrzucenie uchwały (poprawki Senatu)

3. Zasada autonomii parlamentu
Zasada autonomii parlamentu (a dokładnie jego izb) polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu (jego izb)
do podejmowania prawnych działań, rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu
działania.
W aspekcie formalnym: znajduje to wyraz przede wszystkim w tzw. autonomii regulaminowej – każda izba ma
wyłączne prawo do uchwalenia swojego regulaminu, który w ramach ogólnej regulacji konstytucyjnej normuje
wewnętrzną organizację izby, rolę posłów (czy senatorów) w pracach izby, postepowanie w realizacji poszczególnych
zadań i kompetencji przypisanych izbie. Zastrzeżenie normowania tych materii w regulaminie oznacza, że nie mogą
być one normowane w innych aktach, a więc zwłaszcza w ustawach.
W aspekcie materialnym: zasada autonomii znajduje zastosowanie nie tylko do ustalania wewnętrznej organizacji czy
procedury parlamentarnej, ale wymaga tez stworzenia parlamentowi niezbędnych gwarancji swobodnego
wykonywania ich zadań konstytucyjnych, a parlamentarzystom – swobodnego wykonywania ich zadań
konstytucyjnych. Znajduje swoje rozwinięcie w:

a) Autonomii personalnej (wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych)

b) Autonomii budżetowo – finansowej (wyłączność ustalania budżetu decydowania o sposobie jego wykonania)

c) Autonomii terytorialnej (odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem)

d) Autonomii jurysdykcyjnej (wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych)

Art. 112 Konstytucji
4. Pojęcie kadencji, jej skrócenie i przedłużenie

1) Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów, a kolejne wybory muszą odbyć się już po upływie kadencji.

Pozwalało to na precyzyjne dochowanie terminu 4 lat, jednakże pomiędzy końcem kadencji poprzedniego

Sejmu a dniem wyborów (początkiem kadencji nowego Sejmu) upływa pewien okres nazywany zwany

okresem międzykadencyjnym, kiedy to parlamentu nie było.

2) Polega na ścisłym powiązaniu upływającej i rozpoczynającej się kadencji. Nowa kadencja rozpoczyna się

bowiem w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu, a więc już po wyborach, a do tego czasu trwa jeszcze

poprzednia kadencja. Tm samym w życiu nowego parlamentu pojawiają się dwie daty: data wyborów, która

daje początek jego istnieniu, i data pierwszego posiedzenia, od której liczy się czteroletnia kadencja. Ta więc

nie ma tu okresu międzykadencyjnego. (Obowiązuje w Polsce)

Może ono wynikać z własnej decyzji Sejmu i wówczas mówimy o tzw. samorozwiązaniu. Uchwałę taka Sejm musi

podjąć większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Uchwała taka może być podjęta w każdym

czasie i z każdego powodu, wyjątkiem jest skracanie kadencji w momencie obowiązywania jednego zez stanów

nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po jego zakończeniu. Pełna decyzja o samorozwiązaniu należy do Sejmu,

pomimo, że skróceniu kadencji ulegnie również kadencja Senatu

Skrócenie kadencji może nastąpić mocą zarządzenia prezydenta i wówczas mówimy o rozwiązaniu Sejmu.

Rozwiązanie jest klasycznym instrumentem zachowania równowagi między legislatywą a egzekutywa w systemie

parlamentarno – gabinetowym; z istoty swej jest to instrument o antyparlamentarnym charakterze. W obecnym stanie

prawnym rozwiązanie Sejmu (Senatu) może nastąpić jedynie w dwóch przypadkach:

1) Obligatoryjnie, w procesie tworzenia rządu – w razie niezdolności sejmu do wyrażenia wotum nieufności

rządowi powołanemu przez prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego składu rządu

2) Fakultatywnie, w procesie uchwalania ustawy budżetowej – w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w

okresie 4 miesięcy

5. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych
Upływ kadencji parlamentu oznacza przerwanie materialnej ciągłości jego prac. Oznacza to, że wszelkie sprawy,

wnioski i przedłożenia niezakończone w Sejmie czy w Senacie traktuje się jako ostatecznie załatwione w sensie

niedojścia do skutku. Nie są więc w żadnej formie przekazywane nowemu parlamentowi.

Wyjątki: wyraźnie przewidziane w przepisach rangi ustawowej, obejmują przejęcie przez Sejm następnej kadencji:

1) Projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej

2) Sprawozdanie sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu Sejmu (nie ma

sprawozdania, to nie ma wyjątku)

3) Niezakończonego w Sejmie postępowania w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej.

(Traktat Lizboński – obowiązek podpisania po stwierdzeniu zgodności prezydent musi podpisać, poseł też

złamał prawo)

4) Niezakończenie postępowania w sejmowej Komisji do spraw UE (opiniowanie projektów aktów prawnych

UE)

6. Zasada sesyjności a zasada permanencji

Polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze (z reguły kilkumiesięczne) odcinki czasowe,

tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenie plenarne. Natomiast w okresie międzysesyjnym nie

ma możliwości zwołania posiedzenia izby, chyba że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania

sesji przysługuje zwykle głowie państwa (a więc organowi pozaparlamentarnemu), dopiero w ramach sesji możliwe

jest zwołanie posiedzeń izby przez jej prezydium lub przewodniczącego. Stosowany był w Polsce do 1989 roku.

7. Zgromadzenie Narodowe (kompetencje)
Istnieje spór w doktrynie…

Nie zostało ono dokonane w Konstytucji. Art. 114 ust. 1 stanowi, że w momencie kiedy Sejm i Senat obradują

wspólnie, działają jako Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe, nie tyle składają się z Sejmu i Senatu, co

z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie, oczywiście należy ich traktować jako członków

Zgromadzenia. W tym znaczeniu Zgromadzenie jest czymś zupełnie innym niż wspólne posiedzenia izb, w ramach

których nie można podejmować żadnych aktów prawnie wiążących, a Sejm i Senat zachowują własną tożsamość.

Oznacza to wyodrębnienie organizacyjne i kompetencyjne Zgromadzenia i przesądza o jego charakterze odrębnego

organu.

Wyliczone są one enumeratywnie i tego katalogu nie wolno rozszerzać:

1. Przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP (złożenie przysięgi jest warunkiem objęcia

urzędu).

2. Stwierdzenie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia; nie

dotyczy to jednak sytuacji, w której niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy.

3. Stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

4. Wysłuchiwanie orędzia prezydenta.

Organy prezydent i parlament z wyborów pochodzą i dlatego ZN ma te kompetencje

8. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu – organy kierownicze i pomocnicze oraz ich funkcje :
Organy kierownicze:

1) Marszałek Sejmu.

2) Prezydium Sejmu

3) Konwent Seniorów (szczególny organ polityczno – doradczy)

Organy pomocnicze:

1) Komisje Sejmowe

- pozycja ustrojowa i kompetencje Marszałka Sejmu

Jest on wybierany przez Sejm z grona posłów (art. 110 ust. 2 K), a wybór ten jest dokonywany na pierwszym

posiedzeniu nowego Sejmu. Kandydatury może składać grupa co najmniej 15 posłów, a wyboru dokonuje się

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Stanowisko Marszałka

przypada ugrupowaniu wchodzącemu w skład koalicyjnej większości. Mimo owego politycznego rodowodu

Marszałek powinien zajmować stanowisko neutralnego arbitra i organizatora prac parlamentarnych. Zwyczajowo

przyjmuje się, że Marszałek i wicemarszałkowie są powoływani na okres całej kadencji izby. Marszałek Sejmu

jest jednoosobowym organem kierowniczym izby. W tym charakterze przysługuje mu szereg kompetencji, które

można ująć w następujące kategorie:

- reprezentowanie Sejmu,

- prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami UE,

- zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalanie porządku dziennego posiedzenia oraz przewodniczenie

obradom Sejmu,

- kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu

Seniorów,

- czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, a w szczególności nadawanie biegu inicjatywom

ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom innych organów państwa,

- udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, m.in. czuwanie nad wykonywaniem przez organy

administracji rządowej i samorządowej ich obowiązków wobec posłów,

- administrowanie Sejmem tj. sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze

należącym do Sejmu, powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu, wydawanie zarządzeń

porządkowych,

Obok kompetencji związanych z funkcjonowaniem Sejmu, Marszałkowi przysługują inne zewnętrzne zadania

konstytucyjne, których suma sytuuje go jako druga osobę w Państwie. Marszałek Sejmu:

-

jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1 K),

-

sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w

razie opróżnienia urzędu prezydenta (art. 131 K),

-

zarządza wybory prezydenckie (art. 128 ust. 2 K).

- pozycja ustrojowa i kompetencje Prezydium Sejmu
Utraciło ono w nowej konstytucji status organu konstytucyjnego, a jedyną podstawa jego istnienia stał się regulamin

Sejmu. Prezydium składa się z Marszałka i wicemarszałków. Jest ono organem funkcjonującym w sposób ciągły przez

okres całej kadencji, nie ma prawnej możliwości odwołania Prezydium jako takiego. Kompetencje:

1) Związane z organizacją prac Sejmu, to jest ustalenie planu prac Sejmu (tu konieczna jest opinia Konwentu

Seniorów), ustalenie tygodni, w których mają się odbywać posiedzenia, ustalenie terminów odbywania

posiedzeń Sejmu (ale decyzja o zwołaniu posiedzenia należy do Marszałka).

2) Związane z pracami organów Sejmu, a zwłaszcza organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i

koordynowanie ich działań.

3) Związane z tokiem prac Sejmowych, min. opiniowanie skierowania przez Marszałka projektu ustawy lub

ustawy do Komisji Ustawodawczej dla zajęcia stanowiska o ich zgodności z prawem.

4) Związane z sytuacją prawną posłów; stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej, decydowanie

o sprawach diet i ryczałtów poselskich, a także w innych sprawach sytuacji finansowej posła.

5) Związane z regulaminem Sejmu, to jest dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian, określanie zasad

doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów.

- pozycja ustrojowa i kompetencje Konwentu Seniorów

Jest to organ zapewniający współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac

sejmowych (organ polityczny w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dot. funkcjonowania Sejmu).

Jego skład obejmuje: Marszałka, wicemarszałków Sejmu, przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów

poselskich, przedstawicieli porozumień liczących co najmniej 15 posłów, przedstawicieli kół parlamentarnych,

które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą.

Konwent wydaje opinie dot. m.in. projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu, trybu dyskusji

nad poszczególnymi punktami porządku dziennego itd. w rzeczywistości Konwent odgrywa poważną rolę, a jego

propozycje i opinie nabierają charakteru wiążących dyrektyw politycznych.

★ organizacja wewnętrzna Senatu:

Jest ona ujęta w analogiczny sposób. Z mocy art. 124 K do Senatu stosuje się bowiem odpowiednio art. 110

tejże Konstytucji, także w Senacie muszą więc istnieć Marszałek, wicemarszałkowie i komisje. Senat utrzymał też

instytucję Prezydium Senatu oraz Konwentu Seniorów (na poziomie regulaminowym). Różnice:

- art. 6 regulaminu Senatu określa liczbę wicemarszałków (3),

- odmienna struktura komisji stałych (jest ich 14, w tym dwie o charakterze funkcjonalnym),

- brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej.

- komisje sejmowe – skład, klasyfikacja, funkcje
Stałe Komisje Sejmowe, to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Tym samym Sejm ma

obowiązek je utworzyć, a istnieją one przez okres całej kadencji (chyba że dojdzie do zmiany regulaminu Sejmu).

Stosuje się dwa kryteria dla określenia zakresu ich działania:

1) Charakter resortowy – rozdział zadań pomiędzy poszczególne komisje następuje w oparciu o kryterium

przedmiotowe, podobnie jak rozdział zadań administracyjnych między poszczególne ministerstwa.

2) Charakter funkcjonalny – zakres działania komisji wiąże się z realizowanymi przez Sejm jego poszczególnymi

funkcjami czy kompetencjami, np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej.

- kluby, koła, zespoły poselskie
Prawo ich tworzenia wynika z ogólnej wolności działania partii politycznych i w tym aspekcie jest gwarantowane

konstytucyjnie. Muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej, oznacza to że kluby/ kola muszą grupować

członków reprezentujących określona orientację polityczną. Może to być przynależność do jednej partii politycznej,

nie jest to jednak wymaganiem koniecznym, bo istnieją też kluby (koła) grupujące członków rożnych partii czy

organizacji, ale zdecydowanych na reprezentowanie wspólnej linii politycznej w izbie.

Do istotnych uprawnień w izbie należy prawo zrzeszania się w koła, kluby i zespoły poselskie. Uprawnienie to jest

przywilejem, a nie obowiązkiem parlamentarzysty. Zasady tworzenia klubów, kół i zespołów parlamentarnych są określone w

Regulaminie Sejmu lub Senatu.

Podstawą tworzenia klubów jest przynależność polityczna członków. Każdy poseł i senator może być członkiem tylko

jednego klubu lub koła. Nie dotyczy to możliwości członkostwa w zespołach poselskich lub senatorskich, które zrzeszają

swych członków na innej niż polityczna podstawie. Zgodnie z Regulaminem Sejmu władze klubów, kół lub zespołów

poselskich podają do wiadomości Prezydium Sejmu ich składy osobowe oraz wiążące członków tych klubów, kół lub

zespołów regulaminy (statuty) wewnętrzne. Odnośnie do klubów senackich podobne uprawnienia posiada Prezydium Senatu.

Klub w Sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś – minimum trzech. W Senacie klub tworzyć może siedmiu, koło zaś – co

najmniej 3 senatorów.

Liczebność kół i klubów parlamentarnych wpływa na zakres przyznanych tym instytucjom uprawnień w izbie. W Sejmie

uprawnienia do zasiadania w Konwencie Seniorów posiadają wyłącznie kluby oraz koła, które łącznie osiągają liczbę 15

posłów. W Senacie kluby lub koła, które zrzeszają mniej senatorów, mogą delegować wspólnego przedstawiciela do tego

organu.

Działalność klubów parlamentarnych w istotny sposób wpływa na pracę całej izby. Np. Marszałek na wniosek klubu

może zarządzić przerwę w obradach, potrzebną do konsultacji międzyklubowej. Funkcjonowanie klubów poselskich ma

również znaczenie dla wyboru organów wewnętrznych izby. Są one powoływane proporcjonalnie do liczebności

poszczególnych klubów w izbie. Przynależność do klubu ma także istotny wpływ na wykonywanie mandatu

parlamentarnego. Wewnętrzne regulaminy klubów dość powszechnie przyjmują bowiem chociażby instytucję dyscypliny

głosowania.

Do obsługi swej działalności kluby i koła na określony czas mogą tworzyć biura, w których mogą zatrudniać

pracowników, nie dłuższy niż czas trwania kadencji. Zgodnie z obowiązującą obecnie ustawą kluby i koła otrzymują

zryczałtowane środki na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością oraz związanych z ich działalnością biur, w

wysokości i na zasadach określonych w uchwałach Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu.

9. Rezolucja, Deklaracja, Apel, Oświadczenie Sejmu oraz dezyderat i opinia komisji

Regulamin Sejmu przewiduje następujące rodzaje uchwał:

a) rezolucje – zawierają wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji

jednorazowego zachowania się,

b) deklaracje – zawierają zobowiązanie do określonego zachowania się,

c) apele – zawierają wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania,

d) oświadczenia – zawierają stanowisko w określonej sprawie.

Dezyderat (art. 159 rSej) – jest to uchwała komisji, zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do RM,

poszczególnych jej członków, prezesa NIK, prezesa NBP oraz Głównego Inspektora Pracy. Adresat nie ma prawnego obowiązku

wykonania postulatów zawartych w dezyderacie, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni. Odpowiedź jest

rozpatrywana przez komisję, a w razie uznania jej za niezadowalającą lub udzieloną po terminie komisja może ponowić dezyderat

lub przedstawić Sejmowi propozycje podjęcia odpowiedniej uchwały.

Opinia (art. 160 rSej) – zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie. Kierować ją można do wszystkich centralnych

organów i instytucji w systemie administracji rządowej; na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni.

10. Pojęcie mandatu parlamentarnego

1) Obowiązek informowania wyborców o swej pracy w izbie oraz działalności izby, do której poseł (senator)

został wybrany.

2) Prawo uzyskiwania, a więc też żądania informacji i wyjaśnień od członków RM oraz przedstawicieli

właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z

wykonywania obowiązków członka parlamentu.

3) Prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i

samorządu terytorialnego, a także spółek i innych jednostek gospodarczych Skarbu państwa lub komunalnych.

4) Prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorząd terytorialnego, w zakładzie

lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej, a także w jednostkach gospodarki

niepaństwowej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym lub wyborcy.

5) Prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego (senatorskiego), do zatrudniania pracowników tego biura i

do uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu izby.

Pełnomocnictwo wyborców, jest niezwiązany (wolny) tym co obiecał, w I RP był związany bo dawali posłowi
instrukcje. Poseł jest przedstawicielem całego narodu, niezależność (brak związania) nieodwołalność ze stanowiska

11. Pojęcie mandatu wolnego i mandatu imperatywnego

Z punktu widzenia stosunku przedstawiciela do swoich wyborców wyróżnia się:

⬥ mandat imperatywny (związany) – sytuuje posła na pozycji reprezentanta tych (i tylko tych), którzy go wybrali, a

więc swojego okręgu wyborczego; poseł jest prawnie związany wolą swych wyborców oraz ponosi przed nimi

odpowiedzialność za swe działania;

⬥ mandat wolny – ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się on na założeniu, że

poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności; nie istnieje tym samym prawna zależność posła od swoich

wyborców, niedopuszczalne są nakazy czy instrukcje wyborców, nie ma też możliwości odwołania posła przez

wyborców; art. 104 Konstytucji: Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Dla współczesnej charakterystyki mandatu coraz bardziej typowe staje się określenie mandatu, jako mandatu

zawodowego – tzn. działalność parlamentarna staje się głównym źródłem dla większości zasiadających w nim posłów i

senatorów.

12. Immunitet materialny i formalny
Materialny

1) Ma charakter częściowy, bo obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu

poselskiego, pod warunkiem że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich (art. 105 ust. 1) (np.

obraża kogoś poseł z mównicy Sejmowej)

2) Ma charakter bezwzględny (niewzruszalny) – ponieważ nie istnieje żadna procedura, w której możliwe byłoby

jego uchylenie. Art. 105 ust. 1 stanowi jednoznacznie, że za działania objęte immunitetem materialnym poseł

odpowiada wyłącznie przed Sejmem (odpowiedzialność regulaminowa)

3) Ma charakter trwały – działa także po wygaśnięciu mandatu, choć oczywiście tylko w odniesieniu do

działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu.

Formalny

1) Posiada charakter zupełny, bo odnosi się do wszystkich czynów, które mogły by podlegać odpowiedzialności

karnej, popełnionych przez posła, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu.

2) Wyłączenie możliwości prowadzenia postepowania karnego przeciwko posłowi. Odnosi się do wszelkich

stadiów tego postepowania; za niedopuszczalne uznano nawet wniesienie rewizji nadzwyczajnej na korzyść

niegdyś skazanego posła.

3) Obejmuje wszystkie czyny poddane odpowiedzialności karnej niezależnie od tego, czy zostały one popełnione

przed uzyskaniem mandatu czy już w trakcie jego sprawowania (raz jeszcze należy jednak przypomnieć, że

chodzi o czyny które nie są objęte immunitetem materialnym). Natomiast moment popełnienia czynu, a raczej

moment wszczęcia postepowania karnego przeciwko danej osobie, różnicuje sposób ujęcia tego immunitetu.

Przed wyborem art. 105, ust. 3 zda. 1.

4) Immunitet formalny ma charakter względny (wzruszalny), tzn. może zostać uchylony. Prowadzenie

postępowania karnego, po popełnieniu czynu zabronionego przez posła po uzyskaniu mandatu jest możliwe

jedynie po uzyskaniu zgody od Sejmu lub Senatu.

13. Niepołączalność formalna i niepołączalność materialna
Zasada niepołączalności formalna oznacza wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu posła i

sprawowania innego urzędu, zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia – na ogół zainteresowanemu pozostawiana

jest wówczas możliwość wyboru, tego z czego chce zrezygnować. Art. 102 i103. Można pracować w kancelarii sejmu

i kandydować do sejmu ale w momencie ogłoszenia wyborów ma 14 dni na zdecydowanie kim chce być.

Zasada niepołączalności materialna rozumiana jest jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów

działalności zawodowej lub podobnie (art. 107 Konstytucji RP). Oznacza zakaz podejmowania pewnych typów

działalności w okresie sprawowania mandatu; zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której

osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Art. 107 Konstytucji. Można odebrać

mandat.

14. Odpowiedzialność posłów i senatorów

1)

15. Parlament. Funkcje


Funkcja ustawodawcza – polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w

systemie prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. W ramach tej funkcji

wyróżnić można tzw. funkcję ustrojodawczą (stanowienie norm konstytucyjnych) oraz funkcję ustawodawczą

sensu stricto (polegająca na stanowieniu ustaw zwykłych).

2) Funkcja kontrolna – odnosi się ona przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji.

Podstawową treścią tej funkcji jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczących

funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im podmiotów (prawo żądania informacji, czy obecności

ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji). Ustalaniu faktów

towarzyszy dokonywanie ocen i formułowanie różnego rodzaju sugestii, do których adresaci powinni się

ustosunkowywać (prawo żądania wysłuchania). Sejmowi powierzono też pewne uprawnienia związane z

wprowadzaniem bądź utrzymywaniem stanów nadzwyczajnych. Tylko Sejm może wydać postanowienie o

stanie wojny (z wyj. sytuacji kiedy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie), i tylko Sejm decyduje o zawarciu

pokoju (art. 116 K). Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu

wojennego lub stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie (art. 231 K). zgoda Sejmu jest

też potrzebna dla przedłużenia stanu wyjątkowego (art. 230 ust. 2) i stanu klęski żywiołowej (art. 232) ponad

konstytucyjnie wyznaczone minimum.

3) Funkcja kreacyjna – polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów państwa, bądź

osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na innych

formach wpływu na skład personalny tych organów. Przykłady:

-

Zgromadzenie Narodowe może uznać trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze

względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4) lub też może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed TS

(art. 145),

-

Sejm bierze udział w powoływaniu RM; Sejm może też wyrazić wotum nieufności dla rządu (art. 158),

-

Sejm powołuje wszystkich członków TK (art. 194 ust. 1),

-

Sejm wybiera wszystkich członków TS, z wyjątkiem Prezesa, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes

SN,

-

Sejm za zgodą Senatu wybiera prezesa NIK (art. 205 ust. 1),

-

Sejm za zgodą Senatu wybiera RPO (art. 209 ust. 1),

-

Sejm za zgoda Senatu wybiera Rzecznika Praw Dziecka,

-

Sejm powołuje 4 członków KRRiT, Senat 2 członków, a Prezydent 3 (art. 214 ust. 1),

-

Sejm powołuje prezesa NBP; Sejm i Senat powołują po 1/3 składu Rady Polityki Pieniężnej,

-

Sejm powołuje 4 członków KRS, a Senat 2 członków.

4. Instrumenty kontroli realizowanej przez Senat

PREZYDENT

Ustrojowa pozycję prezydenta określa zasada podziału władz. Art. 10 ust. Konstytucji wymienia Prezydenta

RP jako jedno z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej w państwie.
Zgodnie z istota systemu parlamentarnego, organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu czyli
odrębnego funkcjonowania prezydenta oraz rządu z premierem na czele.

1. Pozycja prezydenta jest w systemie parlamentarnym osłabiona. Należy zwrócić uwagę, że silniejszy wpływ na

politykę państwa ma rząd, który jest uzależniony bardziej od parlamentu aniżeli od prezydenta. W wypadku,
gdy w parlamencie nie może utworzyć się większość, która sformułować mogłaby rząd.

2. Prezydent przyjmuje funkcje arbitra, czyli czuwa nad konstytucyjna ciągłością państwa i interweniuje w razie

zakłócenia normalnego obrazu stosunków miedzy Sejmem a rządem.

3. Prezydent wybierany jest przez naród, dzięki temu prezydent może powoływać się na wole Narodu w

konfliktach z parlamentem. Urząd prezydenta można uznać, za jeden z organów, poprzez które naród
wykonuje swoja suwerenność.

4. Urząd prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie (5 letnia kadencja, możliwość jednej

reelekcji). Art. 127

5. Nie ponosi on odpowiedzialności politycznej wobec parlamentu, a podlega jedynie odpowiedzialności

konstytucyjnej w razie naruszenia prawa (art. 145) jednakże, pewnym ograniczeniem w niezależności
prezydenta, jest wymóg, kontrasygnaty, składanej przez członków rządu czy Prezesa RM w aktach, które
zatwierdza prezydent. Kontrasygnata, niejako przenosi ponoszenie odpowiedzialności politycznej przed
parlamentem na rząd.

6. Zasada niepołączalności art. 132 stanowi o tym, że prezydent może jedynie pełnić funkcje prezydenta i

wykonywać funkcje związane z tym urzędem. Nie oznacza to apolityczności urzędu Prezydenta, ale ma na
celu zachowanie dystansu osoby pełniącej ten urząd oraz apolityczności urzędu.

Art. 126 Konstytucji wyznacza zadania Prezydenta RP. Sformułowania w tym artykule określają najistotniejsze cele i
wartości, których ochronie i realizacji prezydent powinien poświęcać szczególną uwagę. Nie jest to oczywiście lista
wyznaczająca całość działań rezydenta, bo należy wspomnieć prerogatywy znajdujące się w art. 144. W artykule 126
ust. 3 zawarto zadania prezydenta, które są oddzielone od jego kompetencji znajdujących się w art. 133-144. Właśnie
przez ten rozdział zadań od kompetencji wykluczono możliwość samoistnego wydobywania dodatkowych kmpetencji
z postanowień art. 126. Zadania prezydenta:

a) Ochrona suwerenności
b) Integralność terytorialna
c) Bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa

Art. 126 konstytucji należy rozumieć:

1) Subiektywnie - ust. 1 jak i 2 należy rozumieć jako przepis nakładający na prezydenta szczególną

odpowiedzialność za ochronę wskazanych wartości

2) Obiektywnie przyznanie tym wartościom rangi konstytucyjnej, a więc zobowiązującej każdego adresata

konstytucji do ich szanowania i przestrzegania.

Wybór Prezydenta

1. Prezydent wybierany jest przez naród.
2. Mają charakter czteroprzymiotnikowy (art. 127)

a) Powszechne
b) Równe
c) Bezpośrednie
d) Głosowanie tajne

Organizację wyborów określa kodeks wyborczy.

1. Zarządzenia wyborów dokonuje Marszalek Sejmu
2. I tura wyborów musi się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż sto dni i nie później niż 75 dni przed

upływem kadencji poprzedniego prezydenta

3. Wybór dokonywany jest w oparciu o zasadę bezwzględnej większości – prezydentem zostaje kandydat który

uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów.

4. II tura wyborów musi odbyć się co najmniej po upływie 14 dni od I tury.
5. W wypadku przedterminowego opróżnienia urzędu prezydenta:

a) Zarządzenie następuje po upływie 14 dni od opróżnienia
b) Wybory nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu
c) W razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych wybory mogą się odbyć po 90 dnia od

zakończenia stanu nadzwyczajnego. Kadencja prezydenta ulega odpowiedniemu wydłużeniu.

Kandydat na Prezydenta:

1. Każdy obywatel mający pełnię praw wyborczych
2. Najpóźniej w dniu wyborów ukończone 35 lat
3. Nie mogą kandydować osoby, które odbyły już dwie kadencje prezydenckie.
4. Kandydaci zgłaszani są przez grupy 100 tys. wyborców mających czynne prawo wyborcze.

Weryfikacja ważności wyborów należy do SN , który orzeka najpierw o protestach wyborczych, a następnie o
ważności wyborów Prezydenta RP.
Odpowiedzialność konstytucyjna

Jest to odpowiedzialność za naruszenie prawa (W Polsce naruszenie konstytucji lub ustawy). Realizowany z
inicjatywy parlamentu przez organ władzy sadowniczej – TS. Prezydent za złamanie obowiązującego go prawa
zostaje pociągnięty do odpowiedzialności przed TS.

1. Grupa 140 posłów lub 140 senatorów może złożyć wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan

oskarżenia przed TS.

2. Wniosek rozpatrywany jest przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu.
3. Komisja ta przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu stosowny wniosek
4. Postawienie prezydenta przed TS wymaga podjęcia uchwały większością 2/3 głosów ustawowej liczby

członków ZN.

5. Skutkiem podjęcia takiej uchwały jest zawieszenie sprawowania urzędu przez prezydenta (funkcje przejmuje

Marszałek Sejmu)

Kontrasygnata
Polega na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera
lub odpowiednio ministra. Forma ta tradycyjnie przybrała formę podpisu na akcie monarchy bądź prezydenta,
zaczerpnięto ją z języka francuskiego kontrasygnata. Pełni dwie funkcje ustrojowe:

1. Uzależnia możliwość działania głowy państwa od uzgodnienia tych działań z rządem. Jest to forma

ograniczenia ustrojowej pozycji prezydenta, ponieważ głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew
woli rządu.

2. Prezes RM bądź właściwy resortowo minister przejmują odpowiedzialność polityczną po złożeniu

kontrasygnaty na określonym akcie. Wyklucza to lukę w prawie, gdzie głowa państwa podejmowała by
decyzję za która nikt nie mógłby ponieść odpowiedzialności. Pośrednie uzależnienie głowy państwa od
działań parlamentu.

Prerogatywy
Są to akty głowy państwa, które są zwolnione z kontrasygnaty (musi zawierać się dana prerogatywa w konstytucji).
Istota prerogatywy jest możliwość samodzielnego podejmowania decyzji przez prezydenta danego aktu, a więc
odpowiedzialność za taki akt zostaje ograniczona do sytuacji, gdy zostanie on podjęty wyłącznie z naruszeniem
prawa. Prerogatywy wyznaczają rzeczywista pozycje prezydenta, bo określają zakres działań które prezydent może
podejmować samodzielnie, nawet wbrew woli rządu i parlamentu. Najistotniejszymi prerogatywami pozostają
uprawnienia związane z rozwiązaniem parlamentu, inicjatywą ustawodawczą, podpisywaniem lub odmową
podpisania ustawy oraz skierowaniem nowo uchwalonego aktu prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. Wskazane
uprawnienia decydują w praktyce o przebiegu procesu legislacyjnego (zwłaszcza przy rozdrobnieniu parlamentu lub
w sytuacji, gdy w powołaniu aktu prawnego istotny jest czas).
Relacje z pozostałymi władzami
Uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:

1) Organizacyjne:

a) Zarządzanie wyborów
b) Zwoływanie pierwszych posiedzeń izb

2) Inicjatywne

a) Zarządza referendum
b) Ma inicjatywę ustawodawczą

3) Hamujące

a) Weto ustawodawcze
b) Kwestionowanie ustaw przed TK
c) Możliwość rozwiązania Sejmu w określonych przypadkach.

Prezydent może wygłosić orędzie do izby Sejmu, do izby Senatu, bądź do Zgromadzenia Narodowego, komunikując
jego stanowisko w określonej kwestii. Obowiązkiem Marszałka jest włączenie niezwłoczne orędzia do porządku
dziennego obrad, nie przeprowadza się nad nim debaty.
Wobec Rady Ministrów

1. Przyjmowanie dymisji RM
2. Powoływanie nowego rządu 9desygnowanie premiera)

Zależy to od układu sił w parlamencie. Jeżeli istnieje stabilna większość sejmowa, to rola prezydenta ogranicza się do
formalnego jedynie wymiaru. Brak stabilnej większości w Sejmie prowadzi do wzrostu roli prezydenta (desygnowanie
własnego kandydata na Prezesa RM).

3. Działa na wniosek premiera jeżeli chodzi o zmiany personalne w składzie RM. Nie może jednak egzekwować

odpowiedzialności w stosunku do ministrów czy Prezesa RM.

4. Może zwrócić się do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności Rade Ministrów w wypadku złamania przez

nich konstytucji.

5. Rada Gabinetowa nie przejmuje kompetencji RM. Jest to posiedzenie rządu pod przewodnictwem Prezydenta

RP. Podjęte ustalenia podczas RG nie mają charakteru wiążącego.

6. Ma ograniczone kompetencje (prezydent), co do prowadzenia polityki zagranicznej czy obronności.

Z władza sądowniczą:

1. Powołuje sędziów (oprócz TS i TK) na wniosek KRS
2. Powołuje jednego przedstawiciela do KRS
3. Ma wpływ na ustalenie wysokości wynagrodzeń sędziowskich
4. Powołuje Prezesa i wiceprezesa TK

a) Pierwszego prezesa SN
b) Prezesa NSA

Jednakże może dokonać powołania spośród kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenia Ogólne TK, SN,
NSA.

VIII. RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA

1. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów. Pozycja ustrojowa prezesa Rady Ministrów
Pozycja RM:

1. jeden z dwóch podstawowych organów władzy wykonawczej, równorzędny prezydentowi

2.

odpowiedzialność polityczna wobec sejmu i indywidualna konstytucyjna wobec TS

3.

organ kolegialny z osobnych organów konstytucyjnych o własnym zakresie

4. podejmuje najważniejsze rozstrzygnięcia polityki państwa
5. sprawuje kierownictwo nad całym systemem administracji rządowej

Pozycja PRM:
Nie jest traktowany jako premium inter pares, a jako rzeczywisty kierownik prac rządowych – w związku z
tworzeniem koalicji przez przywódcę wygranej partii. Kompetencje premiera:

1. proces tworzenia rządu i dokonywania w nim zmian
2. zakres zadań i personalny kształt ministerstw i innych organów centralnych
3. organizacja prac rządowych
4. kierowanie pracami terenowej administracji rządowej
5. zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej
6. nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego - kontrola legalności

2. Procedura powoływania Rady Ministrów
Punkt wyjścia: premier składa dymisję Rady Ministrów na ręce Prezydenta RP:

Na pierwszym posiedzeniu sejmu po wyborach

Rezygnacja Prezesa Rady Ministrów

Nieuchwalenie votum zaufania przez sejm – na wniosek premiera

Uchwalenie votum nieufności przez sejm – na wniosek posłów

4 przypadki, ale tylko 2 procedury – w pierwszych 3 przypadkach – jedna.

Skutek przyjęcia dymisji rządu przez prezydenta:

a,b,c) konsekwencja: Pełna procedura powołania nowego rządu:

- inicjatywa przechodzi w ręce prezydenta (to on desygnuje nowego premiera)

- niepowodzenie całego procesu może prowadzić do rozwiązania sejmu i zarządzenia nowych wyborów

d) konsekwencja: skrócona procedura powołania nowego rządu

- prezydent nie przejmuje inicjatywy

- nie ma niebezpieczeństwa rozwiązania sejmu.

Mechanizm wyłonienia rządu po wyborach:

Stanowi konsekwencję przyjętych założeń ustrojowych:

- zasady demokracji pośredniej: mechanizm musi gwarantować Narodowi pośredni wpływ na sposób prowadzenia

spraw kraju.

- zasady podziału władzy: mechanizm musi uwzględniać konieczność równoważenia się i wzajemnego hamowania

władz.

Premier jest zobowiązany podać Radę Ministrów do dymisji, gdy tylko Sejm się zbierze na jego pierwszym

posiedzeniu. Prezydent jest zobowiązany taką dymisję przyjąć. Rozpoczyna się tzw. pełna procedura powołania rządu,

która może obejmować maksymalnie trzy etapy.

ETAP I (dwie fazy)

Faza I (prezydencka)

- prezydent desygnuje (powierza misję sformułowania rządu) premiera

- premier proponuje skład rządu

- prezydent powołuje (wręcza teki ministerialne) premiera wraz z pozostałymi członkami rządu.

Powołanie =/= desygnowanie

Cała faza trwa maksymalnie 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu.

Faza II (parlamentarna)

- premier przedstawia Sejmowi program działania rządu wraz z wnioskiem o udzielenie mu votum zaufania (expose)

- sejm udziela rządowi votum zaufania bezwzględną większością głosów.

Cała faza trwa maksymalnie 14 dni od dnia powołania rządu przez prezydenta.

Uwagi polityczne: etap I zapewnia równowagę między sejmem, a prezydentem i oba te organy mają wpływ na kształt

nowego rządu.

ETAP II (w przypadku niepowodzenia etapu I)

Faza I (parlamentarna)

- sejm wybiera premiera bezwzględną większością głosów

- premier przedstawia Sejmowi program działania rządu oraz proponowany przez niego skład rządu

- Sejm wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków rządu w głosowaniu łącznym bezwzględną

większością głosów.

Termin: 14 dni od zakończenia etapu I

Faza II (prezydencka)

- prezydent RP powołuje wybrany przez Sejm rząd

Tak więc etap II stanowi jakby odwrócenie etapu I.

Uwagi polityczne: powodzenie etapu II zależy wyłącznie od Sejmu. Sejm nie musi zgłosić premiera (może

zrezygnować z tworzenia rządu). Sejm nie musi wybrać rządu zaproponowanego przez premiera.

Prezydent pełni tylko rolę formalną – NIE MOŻE odmówić powołania rządu wybranego przez sejm.

ETAP III (w przypadku niepowodzenia)

Identyczny jak etap I, czyli najpierw faza prezydencka, a potem parlamentarna.

Różnice:

- do udzielenia rządowi votum zaufania wystarczy zwykła, a nie bezwzględna większość głosów

- w razie nieudzielenia przez Sejm votum zaufania prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Rezygnacja Prezesa Rady Ministrów.

- premier w dowolnym momencie może podjąć decyzję o rezygnacji z urzędu

- składa wtedy dymisję Rady Ministrów na ręce Prezydenta RP

- Rezygnacja Premiera oznacza dymisję całego rządu (nie jest możliwa wymiana samego premiera)

UWAGA: w omawianym przypadku Prezydent może odmówić przyjęcia dymisja Rady Ministrów. Oznacza to, że

rząd nadal sprawuje swoje obowiązku do czasu spełnienia się innej przesłanki dymisji rządu.

Nieuchwalenie votum zaufania dla Rady Ministrów

- „Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów votum zaufania” – Konstytucja

RP.

Wnioskodawca: premier

Moment czasowy: dowolny

Przyczyny: polityczne

Premier chce zdyscyplinować większość rządową w Sejmie, albo doprowadzić do przyspieszonych wyborów.

Konieczna jest większość w sejmie: zwykła większość głosów.

Skutki: jeśli uchwalenie to rząd działa dalej, a pozycja polityczna ulega wzmocnieniu.

Nieuchwalenie votum: premier jest zobowiązany podać Radę Ministrów do dymisji. Prezydent musi przyjąć dymisję.

Rozpoczyna się pełna procedura powołania Rządu.

Uchwalenie votum nieufności dla Rady Ministrów

- grupa 46 posłów zgłasza wniosek o votum nieufności określając w nim imiennie kandydata na nowego premiera.
- sejm po tygodniu uchwala votum nieufności co oznacza, że automatycznie wybiera nowego premiera.

- prezydent przyjmuje dymisję „starego” rządu i powołuje wybranego przez Sejm nowego premiera, a na jego
wniosek pozostałych członków Rady Ministrów.
- skutek uchwalenia votum nieufności dla rządu to powstanie nowego rządu

3. Dymisja Rady Ministrów

Oświadczenie Premiera dokonane w imieniu rządu, stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i otwierające

procedurę tworzenia nowego rządu. Premier ma obowiązek złożyć dymisję:

-

zebranie się nowego sejmu po wyborach

-

nieuchwalenie przez sejm votum zaufania dla RM

-

uchwalenie wotum nieufności

-

złożenie rezygnacji przez premiera

-

śmierć premiera

Oznacza dymisję całego rządu, a także sekretarzy stanu, i wojewodów oraz ich zastępców.

Dymisja nie oznacza, że rząd przestaje od razu pracować, bo państwo nie może istnieć bez niego. Funkcjonuje do

nowych wyborów.

4. Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów

Zmian dokonuje prezydent na wniosek premiera – nie może go odrzucić.

-

votum nieufności dla ministra (min. 69 posłów)

-

premier może zawsze poprosić o złożenie rezygnacji

-

wyrok Trybunału Stanu.

5. Odpowiedzialność polityczna RM i jej członków 


- solidarna - konstruktywne votum nieufności

Iinstrument realizacji odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem. Pozwala na wymianę rządu, który
utracił zaufanie parlamentu.
Wnioskodawca: 46 posłów (10%)
Konieczna większość w sejmie: większość głosów ustawowej liczby posłów (zasadniczo 231 za)
Termin rozpatrzenia: nie wcześniej niż 7 dni, nie później niż następne posiedzenie
Konstruktywność polega na tym, że we wniosku podaje się kandydata na nowego premiera.
Jeżeli uchwalone – cały rząd składa dymisję, nowy rząd jest powołany w skróconej procedurze.
skutek nieuchwalenia votum: kolejny wniosek można zgłosić dopiero po 3 miesiącach, chyba że zgłosi go aż ¼ sejmu,
czyli 115 posłów się podpisze pod wnioskiem.
- indywidualna - votum nieufności

Dotyczy jednego ministra, wniosek nie musi być konstruktywny, wniosek składa 69 posłów.

6. Odpowiedzialność konstytucyjna prezesa Rady Ministrów i jej członków

Jeżeli naruszą konstytucję. Wniosek może złożyć prezydent lub grupa 115 posłów. Decyzję o pociągnięciu do

odpowiedzialności podejmuje sejm większością 3/5 ustawowej liczby głosów (276). Wtedy sprawa trafia przed

Trybunał Stanu, który podejmuje ostateczny wyrok. Dotyczy przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym

stanowiskiem.

7. Struktura i skład RM. Urzędy centralne i pełnomocnicy rządu

Struktura nie ma jednolitego charakteru. Na czele stoi Prezes Rady Ministrów i to on decyduje o jej kształcie. W

składzie RM wyróżniamy ministrów resortowych i bez teki. Dodatkowo na posiedzeniach RM mogą pojawiać się

osoby uprawnione przez premiera – wojewodowie, przedstawiciel prezydenta, zastępcy nieobecnych ministrów,

prezes NBP, NIK itp.

W ramach RM mogą działać pewne ciała wewnętrzne i pomocnicze:

-Stałe Komitety RM – wstępnie omawia sprawy, którymi ma się RM zająć (minister-członek RM, podsekretarz stanu

w Kancelarii Premiera, sekretarze stanu ze wszystkich ministerstw i przedstawiciele Premiera).

-komitety do rozpatrywania określonych kategorii spraw lub określonej sprawy

-rady doradcze lub opiniodawcze

-Kolegium do spraw Służb Specjalnych

-Rada Legislacyjna (niezależni prawnicy i specjaliści)

- osobne komisje wspólne

8. Stanowienie prawa przez Radę Ministrów

Nie może tworzyć ustaw – może tylko wpływać na sejm by takie uchwalili. Ich rangi maja charakter podustawowy.

Akty mają dwojaki charakter – albo powszechnie obowiązujący (rozporządzenia), albo wewnętrzny (uchwały).

Rozporządzenie musi spełniać wszystkie ogólne warunki. Uchwały dotyczą jedynie jednostek organizacyjnie

podległych RM. Nie muszą one jednak być wydawane na podstawie ustawy, a poprzez kompetencje RM.

9. Dualistyczny charakter urzędu ministra

Dotyczy ministrów resortowych. Oznacza, że minister jest jednocześnie członkiem Rady Ministrów, a więc organu

kolegialnego o własnych kompetencjach, ale minister jest także jednoosobowym zwierzchnikiem swojego resortu, a

więc osobnym organem administracji rządowej. Jako członek RM – realizuje politykę rządu, opracowuje własne

inicjatywy i projekty aktów, uczestniczy w posiedzeniach. Jako zwierzchnik – nadzór i kontrola administracji, decyzje

personalne, może wydawać zarządzenia.

10. Ministerstwo

Struktura urzędnicza powołana do realizacji zadań należących do ministra. Wyróżniamy w nim strukturę polityczną i

administracyjną. Kierownictwo to minister, sekretarz stanu, i wiceministrowie. Powołuje ich premier na wniosek

ministra, a odwołuje tak samo, ale może też sam. Zakres czynności podwładnych ustala sam minister. Struktura

administracyjna obejmuje departamenty (merytoryczne sprawy), biura (obsługa ministerstwa), sekretariaty (obsługa

ministra, komitetów, rad, zespołów), wydziały referaty i zespoły (wewnętrzne wcześniejszych).

IX. WŁADZA SĄDOWNICZA

1. Struktura sądownictwa powszechnego. Sądy szczególne. Sąd Najwyższy

Struktury nie ma w Konstytucji – ta zakłada tylko istnienie dwuinstancyjności. To oznacza, że muszą istnieć co

najmniej dwa szczeble. W praktyce:

1. Sąd rejonowy – najbliższy obywatelowi w każdej gminie

2. Sąd okręgowy - dla obszaru gdzie funkcjonują co najmniej 2 rejonowe

3. Sąd apelacyjny - dla obszaru gdzie funkcjonują co najmniej 2 okręgowe

Sądy szczególne – zajmują się sprawami dotyczącymi określonej grupy spraw i nie dublują się z powszechnymi.

Wyróżniamy sądy wojskowe i administracyjne.

Wojskowe – sądy karne dla żołnierzy

1. Sąd garnizonowy –12 w Polsce

2. Sąd okręgowy – 2; I instancja dla majora i w górę oraz obcych.

Administracyjne – kontrola działalności administracji publicznej

1. Wojewódzki Sąd Administracyjny – 16

2. Naczelny Sąd Administracyjny – zadania odpowiednio jak SN

Sąd Najwyższy – stoi ponad systemem sądów i niezależny od Ministerstwa Sprawiedliwości. Zadaniem jest

sprawowanie nadzoru orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych. Działa w dwóch formach: rozpoznaje środki

odwoławcze – kasacja przy powszechnych, II instancja dla wojskowych oraz podejmuje uchwały rozstrzygające

zagadnienia prawne budzące rozbieżności w orzecznictwie (kontrola abstrakcyjna i konkretna).

2. Krajowa Rada Sądownictwa

Organ kolegialny, członkowie pochodzą ze wszystkich 3 władz. Członkowie: 4 posłów, 2 senatorów, I Prezes SN, I

Prezes NSA, 15 sędziów, MS, przedstawiciel prezydenta = 25 osób.

Ci wybierają z siebie prezydium. Kompetencje: przedstawia prezydentowi wnioski o powołanie sędziów, sprawy

zawodowe sędziów, opinia ustawy o sądownictwie – konieczna, etyka zawodowa.

3. Zasada niezawisłości sędziowskiej i jej gwarancje

„Każdy ma prawo do niezawisłego sądu”

Aspekt personalny – prawa i obowiązki sędziego.

-stabilizacja urzędu – nieoznaczona kadencja sędziego

-nieusuwalność sędziego

-nieprzenaszalność sędziego

-immunitet sędziowski

-odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów

-niepołączalność stanowisk

-apolityczność

-godziwe wynagrodzenie – antykorupcja

Aspekt merytoryczny – oznacza podporządkowanie sędziego tylko prawu rangi ustawy lub wyższej, a i tak może

wnieść do TK o sprawdzenie konstytucyjności ustawy.

4. Pozycja ustrojowa i funkcje Trybunału Konstytucyjnego

Przedstawiciel władzy sądowniczej, mimo, że nie jest sądem. Jest niezawisły, działa jedynie w oparciu o prawo, jego

decyzje są wiążące. Zajmuję pozycję nadrzędną wobec TS i wsyztskich sądów. Nie ma żadnych związków TK z KRS.

Funkcje TK:

-kontrola norm – orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu

-orzekanie w skargach konstytucyjnych

-rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami naczelnymi

-orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i programów partii politycznych

-rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

Nie może natomiast: decyzja o odpowiedzialności konstytucyjnej (TS), ważność wyborów (SN) i wydawanie uchwał

wykładniczych prawa.

5. Kontrola konstytucyjności norm (kontrola abstrakcyjna, konkretna, skarga konstytucyjna)

Kontrola abstrakcyjna – TK bada zgodność z ustawą na podstawie wniosków w przypadkach niezwiązanych z żadną

sprawą. Dlatego też musi istnieć ograniczony kręg osób uprawnionych do takiego wniosku – mówimy o legitymacji

ogólnej i szczególnej. Ogólna oznacza możliwość zakwestionowania każdego aktu i przysługuje najważniejszym

osobom w państwie: prezydent, marszałkowie, premier, I Prezes SN i NSA, Prokuratorowi Generalnemu, przez NIK i

RPO oraz 50 posłów, 30 senatorów. Szczególna oznacza możliwość zakwestionowania aktu, który reguluje

działalność wnioskodawcy. Przysługuje KRS, organom samorządowym, związkom zawodowym i pracodawców,

kościołom i związkom wyznaniowym.

Kontrola konkretna – TK bada zgodność jednej(!) normy prawnej na podstawie której ma zapaść wyrok w sprawie.

Przejawia się ona pytaniem prawnym, do którego upoważniony jest każdy sąd.

Skarga konstytucyjna – szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do TK o sprawdzenie

zgodności normy prawnej z konstytucją na mocy której zapadł wyrok, pod warunkiem wyczerpania środków

odwoławczych w celu ochrony praw jednostki. Najważniejsze cechy: incydentalny charakter, naruszenie praw i

wolności jako podstawa, subsydiarność (najpierw trzeba wyczerpać inne środki).

6.Charakterystyka instytucji skargi konstytucyjnej – modele

Węższe – ogranicza podstawę skargi do zarzutu, że norma prawna, która była podstawą do orzeczenia jest niezgodna z

prawami i wonnościami zawartymi w konstytucji – skarga przeciwko normie (POLSKA)

Szersze – jako podstawę można wskazać, że wyrok został wydany w sposób naruszający konstytucję np. poprzez złą

wykładnię przepisu lub wyrok bez procesu i obrony – skarga przeciwko normie i orzeczeniu

7. Materialne i formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej

- naruszenie praw skarżącego w wyniku orzeczenia

- orzeczenie jest ostateczne (subsydiarność)

- przedmiotem jest niezgodność z konstytucją normy prawnej

- termin: 3 miesiące od prawomocnego wyroku (termin zawity)

- przymus adwokacki – sporządzenie przez adwokata lub radcę prawnego

8. Zakres podmiotowy i przedmiotowy skargi konstytucyjnej

Zakres podmiotowy – „Każdy czyje konstytucyjne wolności zostały naruszone”. Każdy rozumiany szeroko – nie tylko

obywatele, ale każda osoba fizyczna i osoba prawna, ale ta druga w zakresie w jakim dotyczą ich prawa i wolności.

Zakres przedmiotowy – niezgodność przepisu z konstytucją, który był podstawą do orzeczenia. NIE można skarżyć

luki w prawie, dowolnego przepisu, błędnej wykładni prawa przez sąd.

9. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych przez TK

Spór oznacza rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron. Rozstrzygnięcie polega więc na rozsądzeniu

sprzecznych stanowisk naczelnych (wymienionych w Konstytucji) organów. NIE rozstrzyga się sporów na linii

administracja rządowa – samorząd oraz między centralnymi, a nie naczelnymi organami. Rozstrzyga się zarówno

spory pozytywne – dwa organy wydają akt w tej samej sprawie lub negatywne – oba uznają się za nieodpowiednie do

danej sprawy. Inicjatywa przysługuje: prezydent, marszałkowie, premier, I Prezes SN i NSA, przez NIK.

Postępowanie zawsze toczy się przed pełnym składem TK.

10. Kontrola zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją

Konstytucja jest jedynym wyznacznikiem, a TK nie może orzekać wg własnego uznania. Najważniejsze są artykuły

11 i 13 konstytucji stanowiące, że obywatele zrzeszają się dobrowolnie, finansowanie jest jawne, a także zakaz:

nazizmu, faszyzmu, komunizmu, nienawiści rasowej i narodowościowej, przejęcie władzy przemocą, utajnienie

członkostwa i struktur.

Kontrola prewencyjna celów – Sąd Okręgowy w Warszawie (organ uprawniony dl rejestracji partii) jeżeli ma

wątpliwości

Kontrola represyjna celów – po zmianach w statucie, organy upoważnione do kontroli abstrakcyjnej

Kontrola represyjna działalności – dotyczy faktów, stosuje się przepisy kpk, TK może zlecić przygotowanie sprawy

Prokuratorowi Generalnemu.

11. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej

Oznacza odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy

sądowniczej. Pierwowzór: angielska odpowiedzialność Impeachmentu – izba niższa oskarżała urzędnika

królewskiego, a sądziła izba wyższa. W tradycji polskiej od okresu międzywojennego. Dwa sposoby sądzenia: osobny

powołany do tego organ – w Polsce Trybunał Stanu lub jedna z kompetencji innego organu – SN lub TK.

12. Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej

3 grupy podmiotów:

a) prezydent, p.o. prezydenta – marszałek sejmu/senatu

b) Premier, członkowie RM (tylko ministrowie), prezes NBP, prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny

Dowódca Sił Zbrojnych

c) Posłowie i senatorowie

13. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej (delikt konstytucyjny)

Odpowiedzialność za delikt konstytucyjny, czyli czynu, który nie będąc przestępstwem spełnia dwie przesłanki:

a) czyn narusza konstytucję lub ustawę

b) czyn związany z wykonywaniem urzędu

- w zakresie urzędowania danej osoby (w ramach kompetencji, ale niezgodnie z prawem)

- w związku z zajmowanym stanowiskiem (przekroczenie uprawnień lub za popełnione przestępstwo odnośnie do

podmiotów wyżej:

a) Wszystkie – charakter zupełny

b) Tylko delikt - charakter częściowy i konkurencyjny

c) Prowadzenie działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści ze Skarbu Państwa, korupcja

14. Skład i organizacja Trybunału Stanu. Postępowanie przed Trybunałem Stanu

Skład: przewodniczący (I prezes SN), 2 zastępców, 16 członków = 19 osób. Reszta wybierana przez sejm na czas jego

kadencji. Dopuszczalny ponowny wybór. Zastępcy i przynajmniej połowa członków musi mieć kwalifikacje

sędziowskie. Cechy stanowiska: nieodpłatne, niezawisłe, podlegają konstytucji i ustawom, nieodwołalność (wyjątek:

wyrok, zrzeczenie się, stan zdrowia), dopuszczalna połączalność stanowisk).

Postępowanie dwuinstancyjne: I instancja 5 osób ->II 7 innych osób). Stosuje się kpk. Rozprawa jawna, prawo do

obrony i inne. Jeżeli czyn nie spełnia znamion przestępstwa TS orzeka:

- utratę biernego i czynnego prawa wyborczego

- zakaz zajmowania stanowiska w strukturach państwowych

- utratę orderów i odznaczeń

TS może odstąpić od wymierzenia kary. Zawsze skazując, orzeka także dymisję ze stanowiska.

Jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa – może także orzec kary przewidziane w kk.

X. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH


1. Geneza i koncepcja urzędu ombudsmana

Ojczyzną jest Szwecja, gdzie w 1709 roku pojawił się ombudsman, co oznacza pełnomocnika. Działał najpierw jako

funkcjonariusz parlamentu powołany do kontroli urzędników królewskich w oparciu o skargi wnoszone przez

obywateli. Mógł prowadzić postępowanie wyjaśniające i przedstawiać wnioski władzy, które co prawda były

niewiążące, ale poprzez swój autorytet wpływał na rząd. Mimo sporej roli dopiero w 1919 pojawił się jego

odpowiednik w Finlandii, potem w Norwegii i Danii. Rozwój nastąpił w latach 50 XX wieku. Niektóre kraje

ograniczyły jego role Niemcy – wojskowe, lub zupełnie go nie utworzyły na szczeblu centralnym – Włochy.

Współcześnie:

- samodzielny organ państwowy

- powiązany z parlamentem

- dwojakie zadania: wysłuchanie skarg obywateli i podjęcie kroków w celu naprawy

- łatwo dostępny dla obywatela.

W Polsce od 1987 roku. Dodatkowo w 2000 powołano Rzecznika Praw Dziecka. Obecnie: Irena Lipowicz (kończyła
studia na naszym wydziale

☺ ) i Marek Michalak.

2. Pozycja ustrojowa i zadania Rzecznika Praw Obywatelskich

Jest samodzielnym organem konstytucyjnym. Określa się go jako organ ochrony prawa. Znaczenie mają dwie zasady:

- powiązanie z sejmem (Powołuje go sejm za zgodą senatu, ponosi przed nim odpowiedzialność)

- niezależność od innych organów prawa)

Podstawowym zadaniem jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela, bada działania i zaniechania

organów, przyjmuje wnioski od obywateli.




3. Zakres i formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich

2 podstawowe formy działania:

a) poprzez wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych

oznacza działanie na rzecz konkretnego obywatela na jego wniosek lub z inicjatywy samego rzecznika. Po otrzymaniu

wniosku może odrzucić/przyjąć/przekazać odpowiednio sprawę. Po przyjęciu może z kolei: samodzielnie prowadzić

postępowanie wyjaśniające, zwrócić się do prokuratury itp. Lub do sejmu, by ten nakazał NIK przeprowadzenie

kontroli. Przy prowadzeniu samodzielnym przysługuje mu szereg uprawnień takich jak: prawo badania sprawy na

miejscu, prawo żądania wyjaśnień, prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy, prawo żądania informacji o

stanie sprawy prowadzonej, prawo zlecenia ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy może żądać odpowiedniego

działania od innych organów, ale sam nie może nic zrobić. Oznacza to żądanie: wszczęcia postępowania cywilnego,

przygotowawczego, administracyjnego, wniesienie kasacji, wziąć udział przed TK w sprawie dotyczącej skargi.

b) wystąpienia w sprawach ogólnych oznacza:

- przedstawienie organom i instytucjom wniosków zmierzających do poprawy ochrony praw człowieka (niewiążące)

- występować do organów o inicjatywę ustawodawczą (bo sam takiej nie ma)

- występować do TK o zbadanie konstytucyjności aktu

- występować do SN lub NSA z wnioskiem o wyjaśnienie rozbieżności w orzecznictwie

XI. RADIOFONIA I TELEWIZJA, KONTROLA PAŃSTWOWA


1. Pozycja ustrojowa i kompetencje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

Organ konstytucyjny poza trójpodziałem władzy. Usytuowana pomiędzy legislatywą, a egzekutywą. 5 członków: 2

sejm, 1 senat, 2 prezydent. Kadencja 6 lat, co 2 lata 1/3 wymiana, niepowtarzalna.

Kompetencje:

- projektowanie kierunków polityki w dziedzinie radiofonii i telewizji

- powoływanie składu rad nadzorczych w takich spółkach

- udzielanie/cofanie koncesji

- kontrola nadawców

- określanie warunków prowadzenia działalności nadawców.

2. Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli. Zakres kontrolnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli. Obowiązki

Najwyższej Izby Kontroli wobec Sejmu

Pozycja: czelny organ kontroli państwowej - całokształt kontroli państwowej. Dotyczy ona badania działalności

organów, przez fachowy organ, niezależny od rządu, a powiązany z parlamentem i służący mu informacją i wiedzą –

dlatego mówi się o ograniczonym zwierzchnictwie.

Zakres kompetencji kontrolnych – charakter uniwersalny. (art. 203)

a) kontrola działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych

jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności

b) kontrola działalności samorządu terytorialnego, osób prawnych, komunalnych jednostek organizacyjnych w

oparciu o legalność, gospodarność i rzetelność

c) kontrola innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych jak wykorzystują majątek i środki

państwowe – legalność i gospodarność.

Ma prawo do wstępu do obiektów, wglądu dokumentacji, przeprowadzenia oględzin, przesłuchiwania świadków,

żądania wyjaśnień, ma im być zapewniona pomoc w tym.

Obowiązki wobec sejmu:

- dostarczenie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

- opinia przy udzieleniu absolutorium rządowi

- przedstawienie rocznego sprawozdania z działalności

- przeprowadzanie kontroli na wniosek sejmu

- sprowadzania z ważniejszych kontroli

XII. STANY NADZWYCZAJNE – wszystko w Konstytucji.


1. Pojecie stanu nadzwyczajnego. Stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej

Stan nadzwyczajny – sytuacja gdy pojawia się szczególne zagrożenie, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do

środków szczególnych: koncentracji władzy w rękach egzekutywy, ograniczenia praw i wolności, zmian w strukturze i

sposobie funkcjonowania organów państwowych, zmian w systemie stanowienia prawa.

Stan wojenny – najdalej idący charakter, może wiązać się z zagrożeniem istnienia państwa. Może zostać

wprowadzony w 3 sytuacjach: zewnętrzne zagrożenie, zbrojna napaść na terytorium Polski, jeżeli z umowy

międzynarodowej wynika obowiązek wspólnej obrony. Wydaje prezydent na wniosek Rady Ministrów.

Stan wyjątkowy – najbardziej dramatyczny, wynika z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie. Może być

wprowadzony w 3 sytuacjach: zagrożenie konstytucyjnego ustroju, bezpieczeństwa obywateli, porządku publicznego.

Wprowadzany przez prezydenta na wniosek RM na max. 90 dni.

Stan klęski żywiołowej – nakierunkowany na podział wewnątrz społeczeństwa nakierowany na zwalczanie

przeciwności natury.




2. Stan nadzwyczajny a ograniczenie praw i wolności jednostki

Artykuł 233 ust. 1 wskazuje konstytucyjne wolności i prawa, które nie mogą być ograniczone. Pozostałe bez

wątpienia mogą. W szczególności dopuszczalne jest:

- nakaz noszenia dowodu tożsamości

- zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń (nie dotyczy kościołów itp.)

- zawieszenie działalności partii, związków zawodowych itp.

- cenzura prewencyjna

- kontrola korespondencji

- zawieszenie zajęć dydaktycznych (nie dotyczy szkół i seminariów duchownych)

- zawieszenie funkcjonowania transportu, łączności, telekomunikacji, poczty, obrót walutami

- możliwe zarekwirowanie na potrzeby obronności środków transporu

- reglamentacja towarów i usług

itd.