„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Rudź

Wykorzystywanie wiedzy o sztuce w procesie projektowania
wyrobów dekoracyjnych

311[42].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Anetta Smolec
mgr inż. Helena Zieńko



Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Rudź



Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz



Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[42].Z1.01
Wykorzystywanie wiedzy o sztuce w procesie projektowania wyrobów dekoracyjnych
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik włókienniczych wyrobów
dekoracyjnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu historii sztuki

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

16

4.1.3. Ćwiczenia

16

4.1.4. Sprawdzian postępów

19

4.2. Podstawy liternictwa

20

4.2.1. Materiał nauczania

20

4.2.2. Pytania sprawdzające

23

4.2.3. Ćwiczenia

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

25

4.3. Techniki plastyczne - rodzaje.

26

4.3.1. Materiał nauczania

26

4.3.2. Pytania sprawdzające

32

4.3.3. Ćwiczenia

32

4.3.4. Sprawdzian postępów

36

4.4. Transformacja prac plastycznych na wyroby rękodzielnicze

37

4.4.1. Materiał nauczania

37

4.4.2. Pytania sprawdzające

38

4.4.3. Ćwiczenia

38

4.4.4. Sprawdzian postępów

39

5. Sprawdzian osiągnięć

40

6. Literatura

45

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykorzystywaniu

wiedzy o sztuce w

procesie projektowania wyrobów dekoracyjnych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i testów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła
informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych
do realizacji,

−

sprawdzian postępów.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela/instruktora

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań testowych, którego pozytywny wynik

potwierdzi nabycie przez Ciebie umiejętności i wiadomości z zakresu tej jednostki
modułowej.

5. Literaturę.

Jednostka modułowa

wykorzystywanie

wiedzy o sztuce w procesie projektowania wyrobów

dekoracyjnych, jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem wytwarzania
tkanin rękodzielniczych (rys.1).

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Rys. 1. Schemat układu jednostek modułowych

311[42] Z1.03

Projektowanie

rękodzielniczych

wyrobów dziewiarskich

311[42].21.02

Projektowanie

rękodzielniczych

wyrobów tkackich

311[42].Z1.04

Projektowanie

rękodzielniczych

wyrobów hafciarskich

i koronkarskich

Moduł 311 [42].Z1

Proces projektowania

wyrobów dekoracyjnych

311[42].Z1.01

Wykorzystywanie wiedzy o sztuce

w procesie projektowania wyrobów

dekoracyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Wykorzystywanie wiedzy

o sztuce w procesie projektowania wyrobów dekoracyjnych powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,

−

stosować zasady perspektywy,

−

rozpoznawać style liternicze,

−

poprawnie używać przyborów kreślarskich,

−

posługiwać się graficznymi programami komputerowymi,

−

rysować bryły geometryczne,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować style i kierunki w sztuce,

–

dokonać analizy formalnej i funkcjonalnej wybranego dzieła sztuki,

–

rozpoznać technikę wykonania oraz zastosowane rodzaje surowców w wyrobie sztuki
włókienniczej,

–

wykonać cykl projektów plastycznych,

–

wskazać źródła inspiracji wzorniczej,

–

wykonać projekt wyrobu włókienniczego inspirowanego określonym dziełem sztuki,

–

wykonać prace plastyczne inspirowane określonym dziełem sztuki,

–

wskazać kontrastowe zestawienie barw na reprodukcjach dzieł sztuki,

–

wskazać monochromatyczne zestawienie barw na reprodukcjach dzieł sztuki,

–

odwzorować określoną kompozycję plastyczną,

–

określić zasady kompozycji światłocieniowych,

–

wykonać linearne studium portretowe,

–

wykonać światłocieniowe studium portretowe,

–

wykonać szkice postaci ludzkiej w ruchu,

–

zastosować mieszane techniki rysunkowe do wykonania cyklu autoportretów,

–

wykonać studium rysunkowe grupy ludzi,

–

wykonać linearne i światłocieniowe studium postaci ludzkiej w połączeniu z martwą naturą,

–

rozpoznać technikę wykonania grafiki,

–

zastosować techniki komputerowe do wykonania kompozycji literniczych,

–

zastosować technikę linorytu do wykonania kompozycji graficzno–literniczej,

–

wykonać kolorystyczne studium portretowe,

–

wykonać kolorystyczne studium postaci,

–

zastosować wybraną technikę malarską do wykonam kolorystycznego studium pejzażu,

–

zastosować techniki rzeźbiarskie do wykonania miniatury,

–

zastosować narzędzia i materiały rzeźbiarskie do wykona kompozycji przestrzennej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu historii sztuki

4.1.1. Materiał nauczania

Starożytna Grecja ( XI–I w p.n.e.)

Starożytna Grecja znajdowała się na terenach zbliżonych do Grecji współczesnej.

Zamieszkiwały ją plemiona Achajów, Jonów, Dorów. Składała się z wielu miast–państw (Sparta,
Ateny). Walki wewnętrzne doprowadziły do osłabienia wewnętrznego i podbicia przez Rzym
(146r p.n.e.).
Porządki architektoniczne

Najbardziej charakterystyczne dla architektury greckiej były różne style ozdabiania

budynków zwane porządkami. Ukształtowały się one na przestrzeni dwustu lat, każdy następny
był bardziej ozdobny od poprzedniego. Grecy stosowali je naprzemiennie, w zależności
od efektu, jaki chcieli uzyskać.
Porządek dorycki

Jest to najstarszy z porządków, powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie

w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna
dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy,
jej głowica miała prostą formę geometryczną (rys.2a).
Porządek joński

Wykształcił się około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego. Jest bardziej

dekoracyjny niż porządek dorycki. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice)
na głowicach. Kolumny jońskie były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę (rys.2b).
Porządek koryncki

Porządek ten powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej

smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami (głowicami). Charakterystyczną
ozdobą korynckich głowic były liście akantu-rośliny rosnącej w krajach basenu Morza
Śródziemnego (rys.2c).

Rys. 2. Porządki greckie a) dorycki, b) joński, c) koryncki [5]

a)

b)

c)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Ceramika

Starożytni Grecy słynęli z wytwarzania doskonałej ceramiki. Jej obrazem są wazy o różnych

kształtach i przeznaczeniu. Pod względem stosowanych zdobień wyróżniamy styl geometryczny,
czarnofigurowy i czerwonofigurowy. Dekorowane naczynia prawie całkowicie pokrywano
czarną substancją zwaną pokostem, pozostawiając jedynie pasy w kolorze gliny, które zdobiły
powtarzające się koła lub meandry. Podczas wypalania zachodziły procesy chemiczne,
które sprawiały, że części naczyń pokryte pokostem stawały się czarne i szkliste, a odsłonięte–
czerwone. Czasem po wypaleniu niektóre detale złocono lub malowano kolorowymi farbami,
jednak te dodatkowe zdobienia były znacznie mniej trwałe. W VIII wieku p.n.e. pojawiły się
sylwetki zwierząt i sceny figuralne (rys.3).

Rys. 3. Wazy greckie (wzór geometryczny, czarnofigurowy, czerwonofigurowy) [6]

Świątynie

W okresie archaicznym wykształciła się sakralna architektura grecka. Na początku były

to skromne świątynie wzorowane na megaronie (rys.4). Był to prostokątny budynek składający
się z jednego pomieszczenia podpartego czterema kolumnami oraz z otwartego przedsionka
na krótszym boku, przed którym czasami umieszczano portyk czyli otwarty ganek, który
poprzedzał wejście, tworząc główną część fasady budynku.. Przykryty był dwuspadowym
dachem, opartym od frontu na kolumnach. Ludność nie miała wstępu do wnętrza. Przez otwarte
podwoje czciła posąg bóstwa. Po wprowadzeniu drugiego frontonu i otoczeniu budowli
kolumnadą powstał peripteros (rys.5). Najsłynniejszym przykładem peripterosu jest Partenon
na ateńskim Akropolu (rys.7,8).

Rys. 4. Megaron [7]

Rys. 5. Periptereos [7]

Świątynie greckie nie dominowały nad krajobrazem. Panowała w nich harmonia i ład

kompozycyjny. W budowlach stosowano precyzyjne wyliczenia matematyczne w celu
osiągnięcia wrażenia doskonałości proporcji i perfekcji wrażeń optycznych (np. trzony kolumn
mają wybrzuszenia w środku, kolumny narożne odchylone są na zewnątrz.) Piękno porządków
greckich leży w prostocie konstrukcji, jasności formy i szlachetności materiału
z którego były zbudowane. Grecy utożsamiali piękno z ładem, harmonią, regularnością,
prawidłowością. Obowiązywał umiar w dekoracjach, logika, spokój i powaga.

Świątynie greckie ewoluowały przez cały czas. Zmieniano proporcje rzutu, ilość kolumnad

i wielkość kolumn, stosowano różne porządki dla uzyskania jak najbardziej harmonijnej
kompozycji. Architektura grecka okazała się tak wspaniała, że została praktycznie bezkrytycznie
przejęta przez Rzymian. Elementy jej stosuje się również w obecnych czasach, szczególnie
w budynkach reprezentacyjnych.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 6. Rzuty świątyń greckich [2, s.3]

Akropol

Termin „akropol” w starożytnej Grecji oznaczał osiedle, miasto lub jego część znajdująca

się na wysokim wzgórzu, cytadelę z pałacami i świątyniami. Najbardziej znanym jest Akropol
w Atenach (rys.7,8). Prowadzą do niego szerokie, zadaszone schody – Propyleje w stylu
doryckim. Z boku znajduje się Pinakoteka, z przeznaczeniem na zbiór obrazów.
Było to pierwsze w świecie muzeum. Na prawo od wejścia stoi mała świątynia Nike – w stylu
jońskim. W głębi wznosi się Partenon poświęcony Atenie – w porządku doryckim. Na lewo
od Propylejów stoi Erechtejon – poświęcony Atenie i Posejdonowi, z przedsionkiem gdzie
zamiast kolumn ustawione są posągi kobiet tzw. kariatydy. Wolne miejsca między świątyniami
wypełniały posągi. Obok Partenonu stał brązowy, złocony posąg Ateny Promachos – dzieło
Fidiasza. Zarówno świątynie jak i posągi były polichromowane.

Rys. 7. Schematyczny rysunek Akropolu [8].

Rys. 8. Widok Akropolu [9].

Antyk rzymski (VI w p.n.e. – V w n.e.)

Pod terminem starożytny Rzym rozumie się państwo stworzone przez mieszkańców miasta

Rzym, leżącego w Italii nad rzeką Tybr. Historia starożytnego Rzymu zaczyna się wraz
z założeniem miasta w 753 roku p.n.e., a kończy obaleniem cesarza Romulusa Augustulusa
w 476 roku n.e. Datę tą uważa się za koniec starożytności.

Architektura rzymska wzorowała się na greckiej oraz etruskiej. Etruskowie byli starożytnym

ludem zamieszkującym północną Italię. Opracowali między innymi technikę budowania łuków
w budynkach. Od Greków natomiast przejęli porządki architektoniczne, wprowadzając z czasem
w nich pewne modyfikacje (rys.9). Nigdy jednak nie kopiowali bezpośrednio greckich budowli.

Malarstwo w starożytnym Rzymie to głównie pejzaże przedstawiające podbite miasta

malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych. Malowano również freski
(obrazy naścienne) w bogatych domach, łaźniach. Przedstawiały one obrazy postaci
z pejzażem lub elementami architektonicznymi w tle lub kompozycje figuralne na neutralnym tle
w obramowanych czerwonymi pasami polach. Ceramika była zdobiona scenami mitologicznymi.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Porządki architektoniczne

Porządek rzymski dorycki

Rzymianie zmodyfikowali ten styl poprzez dodanie bazy do kolumny.

Porządek rzymski joński

Różnił się od swego pierwowzoru bardziej rozczłonkowaną konstrukcją oraz zwiększoną

ilością stosowanych ornamentów.
Porządek rzymski koryncki

Odpowiadał on rzymskiej potrzebie przepychu. Formy greckie zostały wzbogacone wielką

ilością zdobień. Porządek ten był najchętniej stosowany przez Rzymian.
Porządek toskański

Jego wzór zaczerpnęli Rzymianie od Etrusków. Szczególną cechą charakterystyczną była

gładka kolumna (brak kanelur).
Porządek kompozytowy

Został utworzony poprzez połączenie motywów ozdobnych głowic jońskiej i korynckiej.

Rys. 9. Porządki rzymskie (dorycki, joński, koryncki, toskański, kompozytowy) [2, s.32]

Sztandarowymi

przykładami

starożytnej

architektury

rzymskiej

jest

Panteon

oraz Koloseum.

Panteon – to świątynia wszystkich bogów nakryta olbrzymią kopułą, którą po raz pierwszy
skonstruowali Rzymianie. Cała budowla jest walcem z dobudowanym portykiem
z kolumnami. Kopuła wewnątrz posiada otwór i wyłożona jest marmurowymi płytami.

Koloseum – podobnie jak Panteon w Rzymie jest obiektem na miarę XX w. Nie tylko jest tam
arena i miejsca dla widzów, ale cały kompleks sal do ćwiczeń, łaźnie, pomieszczenia
dla zwierząt.

Szczególnymi obiektami charakterystycznymi dla starożytnego Rzymu były łaźnie,

akwedukty, łuki triumfalne, cyrki – miejsca wyścigów rydwanów oraz fora – rynki miejskie.

Romanizm (XI–XII w n.e.)

Najwcześniej romańskie formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych

obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy. Szybko zasięgiem
nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami
krzyżowymi przeniknął on na Bliski Wschód.

Sztuka romańska była głównie związana z chrześcijaństwem. Jej ośrodkami były klasztory

benedyktynów i cystersów. Obronny charakter budowli wpłynął w znacznym stopniu na
ukształtowanie bryły architektonicznej kościołów. Elementem związanym z obronnością
związane były też wieże. Romańskie budowle były wysokie, masywne, o grubych murach,
wieloczłonowe, stosowano formy proste, geometryczne i surowe, o zwartych proporcjach
i przejrzystym układzie spiętrzonych brył, podporządkowanych określonej hierarchii (rys.10).

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Podstawowym materiałem budowlanym był w tym okresie kamień w formie starannie
opracowanych ciosów. Stosowano powszechnie łuk półkolisty. We wnętrzach widoczne były
otwarte wiązania dachowe lub drewniane stropy, od końca XI wieku sklepienia kolebkowe
i krzyżowe.

Treści religijne przekazywane były przez rzeźbę architektoniczną i uzupełniane

przez malarstwo ścienne (rys.11). Stosowano też rzeźby do zdobienia cokołów, kolumn,
gzymsów, fryzów, filarów, wejść do katedr i kościołów. Dominowała przeważnie tematyka
religijna, ale także wyobrażająca przedstawienia animalistyczne, wyobrażenia tworów
mitycznych i fantastycznych, motywy roślinne, geometryczne. Malarstwo z tego okresu także
głównie religijne i związane z architekturą (dekoracje sklepień i ścian) było płaskie i linearne.
W tym okresie rozwinął witraż oraz malarstwo miniaturowe.

Rys. 10. Teoretyczna bryła bazyliki romańskiej

[2, s.116]

Rys. 11. Fragment fresku „Sąd Ostateczny”

[1, t3, s.389]

Gotyk (XII-XVI w n.e.)

Gotyk to styl w architekturze rzeźbie i malarstwie, który powstał i rozwinął się w połowie

XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął chrześcijańską Europę. Powstanie gotyku
związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską
i mieszczańską. Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny
dla poszczególnych państw: gotyk wczesny, gotyk dojrzały, gotyk późny zwany płomienistym
(flamboyant).

Charakterystyczne cechy tego stylu w architekturze to strzelistość i lekkość formy,

wertykalizm. Katedry gotyckie (rys.12) miały niespotykane wcześniej gabaryty. Ich długość
dochodziła nawet do 200m, wysokość nawy głównej wynosiła średnio 20–30m, wysokość wież
sięgała

nawet

ponad

160m.

Elementy

konstrukcyjne

ścian zostały ograniczone

do niezbędnego minimum, stosowano duże przeszklenia- witraże zakończone ostrołukowo.
Przedstawiały one różne sceny religijne i umoralniające. Ścienne malarstwo gotyckie
pozostawało w regresji.

W sztuce dominowała tematyka zaczerpnięta ze Starego i Nowego Testamentu, ujęta często

w skomplikowane cykle. Ukazywano postacie w sposób realistyczny, oddawano jego wygląd,
uczucia, otoczenie, rysy twarzy, proporcje ciała, strój, wyraz twarzy, gesty, naturalne otoczenie
(krajobraz, wnętrze). Światłocień i perspektywę stosowano na miarę ówczesnych umiejętności
(rys.13).

Rzeźba była początkowo silnie związana z architekturą, zdobiła portale i różne elementy

architektoniczne. Do największych osiągnięć w dziedzinie rzeźby gotyckiej należy
wprowadzenie naturalnej wielkości postaci umieszczonych przy kolumnach w portalach.
Wykształciła się też rzeźba nagrobkowa oraz ołtarzowa.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Nadal uprawiano malarstwo miniaturowe, a zwłaszcza malarstwo tablicowe, które wyrażało

się w kompozycjach wiele skrzydłowych ołtarzy (tryptyki, poliptyki) z zamykanymi skrzydłami
pokrytymi po obu stronach malowidłami lub płaskorzeźbami drewnianymi.

Rozwijała się też iluminacja i rzemiosło artystyczne takie jak złotnictwo, tkactwo, snycerka.

Rys. 12. Katedra w Kolonii

[7]

Rys. 13. Fragment malowidła

„Spotkanie Trzech Króli pod Jerozolimą”

[1, t4, s.62]

Renesans (XV-XVII w n.e.)

Renesans narodził się w Italii. Epoka ta jest uważana za początek ery nowożytnej. W tym

czasie nastąpił rozkwit wielu dziedzin sztuki oraz rozwój nauk humanistycznych.

Podstawową formą architektury stał się łuk półkolisty uważany za szlachetniejszy

i bardziej harmonijny niż gotycki. Na bazie luku półkolistego stosowano arkadę, loggię, portyk.
Charakterystyczną budowlą stał się pałac miejski. Budowla zwarta, na planie prostokąta,
z wewnętrznym dziedzińcem o płaskim dachu. Najczęstszą formą kościołów renesansowych
są założenia centralne na kwadracie, krzyżu greckim, kole, kryte kopułą. Przy kościołach
powstawały kaplice grobowe z sarkofagami przyściennymi.

Malarstwo renesansowe poparte było studiami i rozprawami teoretycznymi o proporcjach,

perspektywie, kompozycji, anatomii. Postacie ludzkie uzyskały cielesność, zamiast tradycyjnego
złotego tła pojawia się krajobraz, widoki architektury lub wnętrza. Tematyka obejmowała
wydarzenia historyczne, sceny mitologiczne, alegorie, sceny ze Starego i Nowego Testamentu.
Znaczące zmiany w malarstwie nastąpiły po odkryciu perspektywy geometrycznej oraz farb
olejnych.

Wybitną postaciami renesansu byli Michał Anioł Buonarroti, Rafael Santi,

Leonardo da Vinci (rys.15).

Architektura wczesnego renesansu w Polsce rozwija się dzięki artystom włoskim

pracującym w Krakowie. W 1499r spłonął wawelski pałac i król podjął decyzję odbudowania
go w nowym stylu. W efekcie Wawel przypomina bryłą pałace włoskie. Na architekturze
wawelskiej wzorowała się szlachta przy budowie swoich posiadłości.

Z okresu renesansu pochodzą gobeliny, po polsku opony, zwane też arrasami od nazwy

francuskiej miejscowości gdzie je wytwarzano (rys.14). Polska kolekcja arrasów jest
najbogatszym jednorodnym zbiorem tych tkanin na świecie. Zbiór arrasów składa się z trzech
serii figuralnych wykonanych wg kartonów M. Coxiena (Dzieje rajskie, Dzieje Noego, Dzieje
wieży Babel), a także serie: pejzażowo-zwierzęcą, z herbami Polski i Litwy, z groteskami
i inicjałami królewskimi.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 14. Arras

[10]

Rys. 15. „Dama z gronostajem”

Leonardo da Vinci [7]

Barok (XVII-XVIII w n.e.)

Barok narodził się we Włoszech, był obecny w sztuce, architekturze i literaturze

na przełomie XVI – XVIII wieku. Jego nazwa pochodzi od włoskiego słowa „barocco”
oznaczającego nieregularną perłę. Barok odznaczał się ekspresyjnością, bogactwem formy
i zdobnictwa, silnymi kontrastami, monumentalnością. Nie stosowano linii prostych
w sztukach, natomiast szczególnie chętnie linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła
architektoniczne tego okresu bywają przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką.

Charakterystyczne dla epoki

było

łączenie architektury, malarstwa i rzeźby

o maksymalnym natężeniu ekspresji. Wygięcie elewacji i gzymsów pozwalało uzyskać efekty
światłocieniowe (rys.16). Przy wielu zasługach dla sztuki, ówcześni twórcy niestety przyczynili
się do zniszczenia wielu dzieł gotyckich przerabiając je na barokowe.

W rzeźbie również przejawiło się dążenie do silnych kontrastów, oddania iluzji ruchu.

Dominowała tematyka religijna, ukazująca przeżycia duchowe i namiętności.

W malarstwie religijnym przeważała tematyka mistyczno-symboliczna, natomiast

malarstwo świeckie opisywało przede wszystkim sceny mitologiczne i alegoryczne. Nastąpił
rozwój malarstwa portretowego, pejzażowego oraz martwej natury. Znakomitymi malarzami
barokowymi byli Michelangelo Merisi da Caravaggio (rys.17), Peter Paul Rubens
i Rembrandt Harmenszoon van Rijn (rys.18).

Końcowym etapem baroku jest rokoko. Dominowało w architekturze wnętrz, ornamentyce,

rzemiośle artystycznym i malarstwie. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form,
swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz stosowaniem motywów egzotycznych.

Rys. 16. Kościół il Gesu

[11]

Rys. 17. “Bachus”

Caravaggio [7]

Rys. 18. „Samson i Dalila”

Rembrant [12]

Klasycyzm (1760 – 1830r.)

Klasycyzm jest to kierunek nawiązujący do grecko – rzymskich wzorów antycznych.

Budowle klasycystyczne odznaczały się lekką formą i doskonale wyważonymi proporcjami.
Okres wczesnego klasycyzmu w Polsce nazywamy „stylem stanisławowskim”, ponieważ
za panowania króla Stanisława Augusta powstało dużo budowli w tym stylu. Najsłynniejszym
architektem w Polsce był Dominik Merlini. Jego głównymi dziełami jest wnętrze Zamku
Królewskiego w Warszawie, rozbudowa Łazienek (rys.19), pałac w Jabłonnie i Królikarnia.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

W Europie klasycyzm pojawiał się w różnych okresach np. w postaci tendencji

klasycystycznych, stanowiących podstawę renesansu lub nurt w sztuce barokowej.
Styl klasycystyczny widoczny był już we Francji za panowania Ludwika XIV.
Najwybitniejszym przykładem klasycyzmu

barokowego jest Rezydencja

Królewska

w Wersalu z drugiej połowy XVII wieku (rys.20).

Rys. 19. Łazienki Królewskie [13]

Rys. 20. Wersal [7]

Impresjonizm (1860 – 1900)

Nazwa kierunku pochodzi od tytułu obrazu „Impresja” Claude’a Monet’a (rys.21)

(z francuskiego impression – „wrażenie”). Impresjoniści odrzucali tematy literackie,
mitologiczne i historyczne. Pragnęli uchwycić ulotność i zmienność rzeczywistości.
Rezygnowali z konturów, modelunku i precyzyjnych szczegółów. Koncentrowali się
na uważnej obserwacji natury. Malowali na otwartym powietrzu (po francusku plein air).
Preferowali bardzo kolorowe, przesycone światłem sceny przedstawiające zwykłych ludzi,
często bawiących się w wolne dni: pływających łódkami bądź wypoczywających
na piknikach. Nie wygładzali śladów pędzla, lecz uwydatniali jego śmiałe i silne pociągnięcia,
aby oddać w swych obrazach dynamizm natury. Najbardziej uznani impresjoniści
to Claude Monet (rys.22, 23), Edgar Degas, Eugene Boudin, Camille Pissarro.

Rys. 21. “Impresja”

Claude Monet [11]

Rys. 22. “Japoński mostek”

Claude Monet [4]

Rys. 23. “Topole”

Claude Monet [15]

Sztuka XX wieku

Secesja (1890–1910)

Słowo „secesja” oznacza wycofanie się, odstąpienie. Był to styl w sztuce modernistycznej

i kulturze powstały w Wiedniu. We Francji nazywany Art nouveau, w Anglii Modern Style,
w Niemczech Jugendstil. W Polsce określany jako Młoda Polska.

Podstawowe cechy sztuki secesyjnej to dekoracyjność, stylizacja, asymetria, płynne, faliste

linie, swobodne układy kompozycyjne, abstrakcyjna i roślinna ornamentyka, subtelna pastelowa
kolorystyka. Inspiracje czerpano najczęściej z wzorów kwiatowych i motywów ozdobnego
ptactwa (rys.24,25).

Sztuka secesyjna nie była ceniona na początku ubiegłego stulecia, często nazywano

ją kiczem. Dzisiejsze czasy przyniosły przewartościowanie tego pojęcia.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 24. Secesyjna litografia

Alfonsa Muchy [7]

Rys. 25. Secesyjna okładka

czasopisma literackiego "Chimera" [7]

Kubizm (1906–1914r.)

Kubizm jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie,

który rozwinął się we Francji na początku XX wieku.

Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque (rys.28). Nazwa stylu pochodzi

od łacińskiego słowa „cubus” oznaczającego kostkę lub sześcian. Ten termin przyjął się i szybko
wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania.

U podstaw kubizmu leżała zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych

płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie przedstawiano obok siebie
na płótnie równocześnie z różnych punktów widzenia.. Sztuka kubistyczna wydaje się niekiedy
bliska abstrakcji, zwłaszcza geometrycznej. Kubiści dążyli do zrekonstruowania przedmiotów
i form naturalnych, po uprzednim dokonaniu głębokiej analizy. Artyści inspirowali się
afrykańskimi maskami plemiennymi oraz obrazami Paula Cezanne'a (rys.26). Jednym z obrazów
Picassa, który zapoczątkował kubizm był "Panny z Awinionu" (rys.27).

Kubizm trwał krótko i był odczytywany jedynie jako krótki etap twórczości takich artystów

jak Picasso, Braque, Gris, Gleizes, Metzinger. Był pierwszym kierunkiem, który radykalnie
zerwał z tradycyjną koncepcją sztuki. Wywarł decydujący wpływ na dalszy rozwój sztuki XX w.

Rys. 26. “Góra Sainte-Victoire”

Paul Cezanne [15 ]

Rys. 27. “Panny

z Awinionu”

Pablo Picasso [17]

Rys. 28. “Kobieta z gitarą”

Georges Braque [7]

Ekspresjonizm (1910–1925r.)

Ekspresjonizm to kierunek w sztuce, który rozwinął się na początku XXw. w Niemczech,

ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIXw.:
Vincenta van Gogha (rys.29), Edwarda Muncha (rys.30) i Paula Gauguina (rys.31), których
można określić jako prekursorów ekspresjonizmu. Ekspresja (łac.) to wyrazistość, siła
oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki. Ekspresjonizm miał
na celu wyrażenie uczuć artysty.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Cechy charakterystyczne ekspresjonizmu to deformacja i ostro zamalowywane kontury

przedmiotów, stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych zestawieniach, użycie
faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, deformacja uwypuklająca brzydotę
(antyestetyzm). Często ekspresjoniści przedkładali formę nad treść obrazu.

Rys. 29. “Pejzaż z cyprysem”

Vincent van Gogh [16]

Rys. 30. “Krzyk”

Edvard Munch [16]

Rys. 31. “Droga w Papeete”

Paul Gauguin [16]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym cechowała się architektura starożytnej Grecji?
2. Co przejęli Rzymianie od Greków?
3. Z jakich brył zbudowana była bazylika romańska?
4. Jakie są cechy charakterystyczne gotyku?
5. Czym cechowało się malarstwo renesansowe?
6. Jakie linie szczególnie często stosowano w baroku?
7. Do jakich wzorów nawiązywał klasycyzm?
8. W jaki sposób swoje obrazy malowali impresjoniści?
9. Jakimi wzorami inspirowali się twórcy w epoce secesji?
10. Jakie cechy przejawiało malarstwo ekspresjonistyczne?
11. Czym charakteryzowała się twórczość kubistów?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj w muzeum sztuki eksponaty pochodzące ze znanych Ci epok.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania (pkt.4.1.1),
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6,
3) udać się na ekspozycję,
4) obejrzeć obrazy, rzeźby i inne dzieła sztuki,
5) słuchać wyjaśnień przewodnika,
6) spróbować samodzielnie określić style i czas powstania obiektów znajdujących się

na wystawie,

7) omówić po powrocie obejrzaną wystawę,
8) zanotować swoje spostrzeżenia w arkuszu.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Wyposażenie stanowiska pracy:

– arkusz do zapisania obserwacji,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj epoki historyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania (pkt.4.1.1),
2) zapoznać się z pracą metodą grup eksperckich (wyjaśnia nauczyciel),
3) zapoznać się z materiałem opracowanym przez nauczyciela,
4) przedyskutować treści z uczniami w grupie tematycznej,
5) przekazać wiadomości, członkom grupy eksperckiej,
6) opisać dokładnie wskazaną przez nauczyciela epokę,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały do pracy metoda grup eksperckich,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj epoki historyczne z których pochodzą obiekty na zdjęciach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania (pkt.4.1.1),
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6,
3) obejrzeć podane przez nauczyciela zdjęcia,
4) rozpoznać epoki na podstawie obiektów zaprezentowanych na zdjęciach,
5) opisać w arkuszu uzasadnienie wyboru,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zdjęcia (kserokopie) obiektów charakteryzujących poszczególne epoki,
– arkusz do zapisywania obserwacji,
– przybory piśmiennicze,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Określ różnice pomiędzy dwoma stylami wskazanymi przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania (pkt.4.1.1),
2) obejrzeć wskazane przez nauczyciela zdjęcia,
3) określić style przedstawione na zdjęciach,
4) wskazać podstawowe różnice pomiędzy nimi,
5) opisać w arkuszu uzasadnienie wyboru,

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

6) zaprezentować wyniki swojej pracy,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zdjęcia (kserokopie) obiektów charakteryzujących poszczególne epoki,
– arkusz do zapisywania obserwacji,
– artykuły piśmiennicze,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Narysuj detal charakterystyczny dla wskazanej epoki i opisz jej cechy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania (pkt.4.1.1),
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6,
3) scharakteryzować wskazaną przez nauczyciela epokę,
4) wymienić cechy charakterystyczne epoki,
5) narysować charakterystyczny detal,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy,
7) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

brystol formatu A4,

–

ołówki różnej twardości (H, HB, B),

–

artykuły piśmiennicze,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Wykonaj kompozycję graficzną inspirowaną wzornictwem ceramiki starożytnej Grecji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania dotyczący starożytnej Grecji,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) wykonać ołówkiem na białym brystolu szkic stylizowany na wzorach ze starożytnych waz

greckich,

4) opracować tuszem na pomarańczowym brystolu kompozycję graficzną szkicu,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia,
7) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały przedstawiające starożytne wazy greckie,
– brystol biały formatu A4,
– brystol ciemnopomarańczowy formatu A4,
– ołówki różnej twardości (H, HB, B),
– tusz kreślarski - czarny, czarne cienkopisy,
– piórka, pędzelki, naczynia na tusz i wodę, gumka,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Ćwiczenie 7

Wykonaj kompozycję kolorystyczną o motywach roślinno-zwierzęcych inspirowaną

kolekcją arrasów wawelskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znać materiał nauczania dotyczący renesansu,
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) wykonać ołówkiem szkic kompozycji na podstawie wzornictwa arrasowego,
5) pokolorować szkic używając kredek ołówkowych,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia,
8) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały przedstawiające arrasy,
– biały brystol formatu A4,
– ołówki twardości (H, HB, B),
– zestaw kredek ołówkowych, gumka,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wymienić chronologicznie kierunki występujące w sztuce?

¨

¨

2) opisać cechy charakterystyczne stylów?

¨

¨

3) zaklasyfikować dzieło sztuki do epoki?

¨

¨

4) narysować detale charakterystyczne dla każdej epoki?

¨

¨

5) wymienić najbardziej znanych twórców epoki?

¨

¨

6) narysować kompozycję graficzną inspirowaną ceramiką grecką? ¨

¨

7) wykonać kompozycję kolorystyczną o motywach roślinno–

zwierzęcych inspirowaną arrasami wawelskimi?

¨

¨

8) przyporządkować dzieła w muzeum do znanych Ci epok?

¨

¨

9) wykorzystać wiedzę z historii sztuki do projektowania

rękodzielniczych wyrobów dekoracyjnych?

¨

¨

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.2. Podstawy liternictwa

4.2.1. Materiał nauczania

W tym dziale zapoznasz się z podstawami liternictwa. Nauczysz się tworzyć znak logo,

ekslibris oraz plakat. Zdobyte umiejętności będziesz mógł wykorzystać podczas projektowania
wyrobów dekoracyjnych.

Znak graficzny „logo”

Logo to znak graficzny spełniający rolę marketingową a jednocześnie informacyjną, poprzez

skrótowe, ale łatwo zauważalne i łatwo zapamiętywalne przedstawienie symbolu firmy,
instytucji, organizacji, lub też jakiejś idei, pomysłu, ale także mogące spełniać rolę jako
charakterystyczne oznaczenie czegoś, czyli spełniające rolę znaku informacyjnego.

Logo zawsze nawiązuje w jakiś sposób do przedstawianego tematu. Często konstruowane

jest ze stylizowanych i pomysłowo zaaranżowanych pierwszych liter nazwy symbolizowanego
podmiotu (rys.33), lub też zawiera charakterystyczne dla danego podmiotu elementy graficzne.
Może jednak symbolizować jakąś ideę jedynie swoim kształtem lub wywoływanym nastrojem
(np. zawierać linie łagodne lub łamane, albo też zawierać kolorystykę jaskrawą lub stonowaną).

Od strony formalnej logo powinno być schematycznym, ale starannie opracowanym

rysunkiem, i może składać się:

– tylko z logotypu (stylizacji literowej),
– tylko z elementu graficznego będącego symbolem,
– lub też zawierać połączenie obu tych rzeczy.

Logo ma być przede wszystkim czytelne i łatwo rozpoznawalne, i dlatego powinno mieć

niezbyt skomplikowane kształty oraz niewielką ilość kolorów.

Jednym z najbardziej znanych logo w Polsce jest symbol nieistniejącej już Centrali

Produktów Naftowych czyli sławne CPN, składające się z pomarańczowych liter C i P
oraz wkomponowanej w nie literze N w kolorze tła (rys.32). Na tym logo uczyło się wiele
pokoleń studentów grafiki projektowej, zresztą nie tylko w Polsce.

Rys. 32. Logo CPN [18].

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Oto inne przykłady znaków logo:

Rys. 33. Znaki logo [18].

Ekslibris

Ekslibris, exlibris (łac. ex libris, z książek) - znak własnościowy danego egzemplarza

książki, najczęściej ozdobny, wykonany w technice graficznej, z imieniem i nazwiskiem
właściciela księgozbioru (lub np. stylizowanymi inicjałami), lub z nazwą instytucji (rys.34).
Typowy ekslibris jest małą zadrukowaną karteczką przyklejoną do wewnętrznej strony okładki.
W prostszej formie może to być np. pieczątka.

Projektowanie ekslibrisów jest jedną z dziedzin grafiki artystycznej. Ich tworzeniem

zajmowało się wielu znanych grafików, rytowników i typografów. Zbieranie ekslibrisów jest
jedną z dziedzin kolekcjonerstwa. Organizowane są również wystawy, nieraz nawet poświęcone
wyłącznie tej tematyce.

Posługiwanie się ekslibrisem jest uważane za wyraz wysokiego szacunku i dbałości

o książki, jak również wysokich potrzebach kulturalnych ich właściciela. Pośrednio ekslibris
ma również motywować do podobnej dbałości (i do terminowego zwrotu) osoby, którym dana
książka jest wypożyczana. Ekslibrisy wykonane pięknie, lub też należące do znanych osób
dodatkowo podnoszą wartość kolekcjonerską danego egzemplarza.

Ekslibris można zrobić na wiele sposobów: korzystając z komputera, zamawiając pieczątkę

lub wykonując ją własnoręcznie, można też każdy ekslibris rysować indywidualnie przy użyciu
cienkopisów lub tuszu. Najbardziej jednak popularną techniką wykonywania ekslibrisu
jest linoryt.

Linoryt to technika graficzna należąca do druku wypukłego, również odbitka uzyskana

tą techniką. Linoryt podobny jest do drzeworytu wzdłużnego z tą różnicą, że rysunek zamiast
w drewnie wycina się w linoleum. Do wycinania głównie używa się dłuta ale również
wszelkiego rodzaju igieł, ostrzy a nawet wiertarek dentystycznych. Do wykonania odbitki można
używać pras typograficznych lub wykonać odbitkę ręcznie za pomocą kostki introligatorskiej.

Rys. 34. Znaki ekslibris [19,20]

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Plakat

Plakat jest to rodzaj wyrobu poligraficznego, zdecydowanie dużego formatu

(co najmniej A2), o charakterze propagandowym lub reklamowym (nigdy wyłącznie
informacyjnym), służący do umieszczania w stałych, publicznych miejscach (rozklejany,
umieszczany w witrynach). Najczęściej posiada bogatą kolorystykę. Elementy graficzne
co najmniej dorównują informacji tekstowej, z reguły jednak dominują. Napisy są często
przetworzone artystycznie (rys.35). Plakat jest również jedną z dziedzin sztuki.

Tworzenie plakatu przy użyciu komputera rozpoczyna się wprowadzeniem do komputera

tekstu i obrazu. Poszczególne elementy graficzne podlegają następnie indywidualnej obróbce.
Można do tego wykorzystać takie narzędzia jak: obrót, rozciągnięcie, przezroczystość, zmiana
kolorów, nasycenia i kontrastu. Wiele ciekawych efektów uzyskamy stosując komputerowe filtry
graficzne.

Efekty

te

można

stosować

zarówno

do

elementów

rysunkowych

jak i do napisów.

Plakat całą swoją formą graficzną jak i testową powinien przekazywać dane treści. Poprzez

dobór kolorów, odpowiednie kształtowanie linii i czcionki można oddać atmosferę
i treść przekazu.

Rys. 35. Plakaty liternicze [19]

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest znak logo?
2. Z czego składa się znak logo?
3. Jakie cechy powinien posiadać znak logo?
4. Czy przy projektowaniu znaku logo należy stosować dużą ilość kolorów?
5. Co to jest ekslibris?
6. Do czego używamy znaku ekslibris?
7. Z jakiego języka wywodzi się słowo ekslibris?
8. Jakie znasz techniki wykonywania znaku ekslibris?
9. Jaka jest najpopularniejsza technika wykonywania ekslibrisu?
10. Jakich narzędzi używa się podczas tworzenia linorytu?
11. Co to jest plakat?
12. Jakie elementy składają się na plakat?
13. Jakie funkcje pełni plakat?
14. Czy plakaty i ekslibrisy są materiałami pożądanymi przez kolekcjonerów?
15. Jakich narzędzi graficznych używamy podczas tworzenia plakatu na komputerze?
16. Czy czcionka użyta na plakacie może być poddana różnym efektom graficznym?
17. Czy atmosfera plakatu powinna być zgodna z jego treściami?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj znak logo ze swoich inicjałów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) napisać swoje inicjały przy użyciu różnych czcionek,
3) wykonać

na

kalce

technicznej

szkic

koncepcyjny

kompozycji

graficznej

z wykorzystaniem inicjałów,

4) przenieść kompozycję na brystol,
5) narysować przy użyciu tuszu bądź czarnego cienkopisu logo,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić ćwiczenie,
8) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– wzory czcionek,
– kalka techniczna formatu A4 lub A3,
– karton rysunkowy formatu 30x30cm,
– ołówki twardości (HB, B, 2B),
– przybory kreślarskie (czarne cienkopisy, tusz, pędzelki, linijka),
– gumka, taśma klejąca papierowa,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Ćwiczenie 2

Wykonaj kompozycję graficzno-literniczą (ekslibris) techniką linorytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z przykładami i techniką wykonywania znaku ekslibris,
3) wykonać na kartce szkic projektowy,
4) przenieść szkic na linoleum,
5) wyciąć w linoleum linie znaku,
6) odbić ekslibris na brystolu,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić ćwiczenie,
9) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blok rysunkowy,
– karton rysunkowy formatu 30x30cm,
– kawałek linoleum o wymiarach 15x15cm,
– ołówki twardości (HB, B, 2B),
– przybory kreślarskie,
– kostka introligatorska,
– nożyki, ostrza, dłutka,
– tusz, czarna tempera,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj

plakat

literniczo–graficzny

z

zastosowaniem

graficznych

programów

komputerowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami obsługi graficznego programu komputerowego,
3) włączyć komputer,
4) uruchomić program graficzny,
5) wykonać plakat graficzno–literniczy przy użyciu komputera,
6) zapisać wykonany plakat na dyskietce i dysku twardym,
7) wydrukować plakat,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić ćwiczenie,
10) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stanowisko komputerowe z drukarką,
– przykłady plakatów z kompozycjami literniczo–graficznymi,
– papier do drukarki,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń rysunkowych?

¨ ¨

2) dobrać przybory rysunkowe do rodzaju zadanego ćwiczenia?

¨ ¨

3) zdefiniować pojęcie: znak logo?

¨ ¨

4) wykonać znak logo używając swoich inicjałów?

¨ ¨

5) zdefiniować pojęcie: ekslibris?

¨ ¨

6) wyjaśnić w jaki sposób wykonuje się prace linorytnicze?

¨ ¨

7) określić jakie cechy powinien mieć plakat?

¨ ¨

8) wykorzystać programy komputerowe do tworzenia projektów graficznych? ¨ ¨
9) obsłużyć zestaw komputerowy?

¨ ¨

10) wydrukować rysunek z komputera?

¨ ¨

11) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.3. Techniki plastyczne – rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

Aby przedstawić projekt wyrobu włókienniczego, trzeba go narysować. W tym dziale

zapoznasz się z różnymi technikami artystycznymi, dzięki którym będziesz mógł w dowolny
sposób zapisywać swoje twórcze koncepcje. Zapoznasz się z rysunkiem, malarstwem i rzeźbą.

Rysunek ołówkiem

Opanowanie umiejętności rysowania ołówkiem jest podstawą do nauczenia się pozostałych

technik malarskich. Na początku należy zapoznać się z efektami, jakie można uzyskać przy
pomocy tego narzędzia. Przygotuj kilka ołówków o różnych twardościach (2H, H, HB, B, 2B,
4B, 6B). Ołówki oznaczone literą H są twarde, literą B miękkie. Im wyższa cyfra występuje
przy literze, tym ołówek jest bardziej twardy (4H) lub miękki (8B). Narysuj nimi swobodne linie
stosując zróżnicowaną siłę nacisku oraz wypróbuj różne sposoby kreskowania i cieniowania.
Zaobserwuj, jak wiele tonów i efektów można uzyskać rysując tylko jednym ołówkiem (rys.36).
Pamiętaj, że linii rysowanych ołówkiem nie należy rozcierać palcem. Jeśli chcesz uzyskać efekt
stopniowej gradacji natężenia użyj do tego techniki kreskowania w wielu kierunkach z różną
ilością kresek i naciskiem ołówka na kartkę.

Rys. 36. Zróżnicowane wartości tonu narysowane jednym ołówkiem[4, s.23]

Pamiętaj, że nie rysuje się na kartce leżącej bezpośrednio na stole. Odbijają się wtedy

wszelkie nierówności i okruszki. Brystol do rysowania mocujemy do sztalugi lub kładziemy
na podkładce z twardego kartonu.

Do narysowani jednego szkicu nie używaj zbyt wielu ołówków o różnych twardościach

(maksymalnie 3). Zastosowanie dużej ilości ołówków wprowadza zamęt graficzny i sprawia,
że praca staje się niespójna. Najlepiej jest wykonać wstępny szkic twardszym ołówkiem (HB)
a walor nanieść bardziej miękkim (2B albo 3B). Jeśli istnieje potrzeba narysowania bardzo
ciemnych miejsc, dopiero wtedy można użyć najbardziej miękkiego ołówka (4B, 5B, 6B).

Rysowanie zaczynamy od szkicu kompozycji. Pamiętaj o zaznaczeniu pierwszego planu,

drugiego oraz tła. Staraj się zachować prawdziwe proporcje rysowanego obiektu. W tym celu
zmierz obiekt ołówkiem trzymanym w wyprostowanej ręce. Ustal odległość od końca ołówka
do kciuka. Sprawdź np. ile danych długości zawiera wysokość, a ile długość obiektu.

Zaznacz na rysunku miejsca lekko przyciemnione, mocno oraz te najciemniejsze. Teraz

nanieś fakturę na poszczególne elementy kompozycji, dorysuj więcej szczegółów, aby oddać
w pełni charakter obiektu, stosuj światłocień do ukazania głębi rysunku.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Światłocień

Światło padające na obiekt pokazuje nam jego formę: płaską, wklęsłą, kulistą czy

prostokreślną. Światło wydobywa wszystkie cechy fizyczne obiektu, wymiary i proporcje.
W zależności od tego, czy światło padające na model jest delikatne, ostre, silne, jasne wpływa
ono na atmosferę kompozycji.

Istnieją trzy podstawowe cechy światła:

−

kierunek światła,

−

ilość światła,

−

rodzaj światła.
Występuje pięć najczęściej stosowanych sposobów oświetlenia:

1. Światło przednie – oświetla model z przodu, nie daje widocznych cieni. Nie nadaje się

do nauki rysunku. Bez efektów światłocienia model jest mało wyrazisty i wydaje się płaski.

2. Światło półboczne – pada na model pod kątem 45

0

,jest to najlepszy kierunek światła

do podkreślenia kształtów.

3. Światło boczne – pada z boku, pozostawiając połowę modela w cieniu, co daje bardziej

dramatyczny efekt. Jest ono używane do ogólnych studiów postaci i portretów.

4. Światło tylne – lub częściowo tylne, pada z tyłu, pozostawiając w cieniu te części modela,

którą widzi artysta.

5. Światło górne – pochodzi z lampy lub okna umieszczonego w suficie, jest to klasyczny

rodzaj oświetlenia.

Drugi czynnik – ilość światła, ma duży wpływ na kontrasty. Model oświetlony słabym

światłem (świecy), ma głębokie cienie. Bardzo silne rozproszone światło zmniejsza
intensywność cieni i kontrastów.

Rodzaj światła jest określany przez jego typ i lokalizację źródła. Istnieją dwa rodzaje źródeł

światła używane podczas rysowania:

−

naturalne: słońce, księżyc,

−

sztuczne: elektryczne, gazowe, świece.
Źródła te można stosować osobno lub łączyć ze sobą. Gdy łączymy źródła światła, mówimy,

że model oświetlony jest światłem podstawowym i uzupełniającym.

Poniższe czynniki mają wpływ na sposób kształtowania się światłocienia:

−

światło – oświetlone powierzchnie mają kolor taki, jak kolor modelu,

−

jasność – efekt ten uzyskujemy poprzez zastosowanie kontrastu,

−

cień – to ta część modela, na którą światło nie pada bezpośrednio,

−

światło odbite (refleks) – to efekt światła padającego na zacienione części modela.

Występuje on zawsze wtedy, gdy światło odbija się od ustawionych obok jasnych przedmiotów,

−

rzucany cień – to cień rzucany przez model.
W rysunku efekt światłocienia ma duże znaczenie, szczególnie przy rysowaniu załamań

tkanin, wydobywaniu faktur. Uwypukla wszystkie walory rysowanego obiektu. Światłocień
uzyskuje się przez narysowanie wyraźnych kontrastów światła i cienia zaobserwowanych
na obiekcie. Cienie i półcienie rysujemy przy pomocy kreskowania w wielu kierunkach miękkim
ołówkiem.

Rysunek tuszem

Podstawy rysunku tuszem są takie same ja podczas rysowania ołówkiem. Zasadniczą

różnicą jest to, że nie można usunąć postawionych raz linii. Do rysowania tuszem można używać
klasycznego piórka i tuszu w słoiczku lub czarnych cienkopisów. Technika rysowania tuszem
obejmuje kreskowanie w jednym lub wielu kierunkach, kropkowanie oraz zaczernianie całych
powierzchni (rys.37). Jeśli nie czujesz się zbyt pewnie, na początku możesz wykonać wstępny
szkic ołówkiem. Jeśli kompozycja i proporcje są poprawne, linie ołówka można pociągnąć

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

tuszem, następnie zetrzeć pozostały grafit. Do rysunku tuszem można też używać pędzli.
Ciekawe efekty uzyskamy stosując tusz rozcieńczony w różnych proporcjach z wodą
lub malując tuszem po wcześniej zwilżonym papierze.

Rys. 37. Przykłady różnych technik rysowania tuszem [4, s.72;21]

Akwarela

Akwarela jest najmniej kłopotliwą i najpopularniejszą techniką malarską, w której stosuje się

farby wodne – akwarele. Robi się je, mieszając sproszkowane barwniki ze spoiwem – gumą
arabską. Używając akwareli, malujemy pędzlem na papierze, a do rozrabiania farby używamy
wody. Farbę należy kłaść szerokimi, swobodnymi pociągnięciami pędzla. Intensywność koloru
osłabiamy poprzez rozcieńczenie wodą. Biel możemy uzyskać jedynie pozostawiając nie
zamalowany papier. Nakładanie jasnych kolorów na ciemniejsze nie rozjaśnia ich, a jedynie
zmienia odcień. Kolory często zlewają się dając niespotykane, ciekawe obrazy (rys.38).
Inne efekty uzyskamy malując na suchym papierze, inne na wilgotnym. Najlepiej używać dość
szerokich, miękkich, okrągłych pędzli ze szpiczastym końcem, które pozwalają na malowanie
plam i cienkich linii. Raz położonej plamy koloru nie można usunąć, można ją najwyżej osłabić,
wymywając z papieru. Papier używany do malowania akwarelami powinien być mocny i mieć
wyraźną fakturę. Prace wykonane tą techniką są nieodporne na światło i łatwo płowieją.
W Chinach i Japonii akwarelami malowano również na jedwabiu.

Rys. 38. Prace wykonane przy użyciu akwareli [22]

Malarstwo akrylowe

W stosunku do akwareli malowanie farbami akrylowymi jest łatwiejsze, umożliwia pełne

mieszanie kolorów i dokonywanie retuszy. Trudniej jest jednak za pomocą tych farb uzyskać
wrażenie "ulotności" charakterystyczne dla akwareli. Łatwo można za ich pomocą uzyskiwać
wszelkie efekty od wrażenia przenikania kolorów po efekty przestrzenne (rys.39).

Najpierw robimy podrys - czyli rysujemy to, co później będziemy malować. Można

go wykonać akwarelą albo kredką akwarelową. Następnie wykonuje się podmalówkę.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Podmalówka może być jednobarwna, modelująca przestrzeń, albo kolorowa i płaska.
Podmalówka jednobarwna (światłocieniowa) polega na precyzyjnym zakreskowaniu formy
jednym kolorem farby w trzech lub czterech tonach jasności, począwszy od tonu
najciemniejszego a zakończywszy na bieli. Na takiej podmalówce kładzie się następnie warstwy
farb kryjących. W przypadku zastosowania podmalówki wielobarwnej układ barwny obrazu
zostaje wyznaczony od razu. Potem pracujemy dalej, pogłębiając kolory w miejscach cienia
i rozjaśniając w światłach oraz nanosząc detale.

Farba powinna być kładziona cienko, aby nie popękała. Można nakładać szerokie plamy

farby, kreskować i kratkować drobnymi pociągnięciami pędzla, pilnując wszakże aby farba się
nie rozlewała. Fakturę wypracowuje się przez stopniowe nakładanie wielu warstw malarskich.

Rys. 39. Obrazy namalowane farbami akrylowymi [23, 24, 25]

Rzeźba

Rzeźbienie polega na nadawaniu formy przestrzennej metodą budowania przedmiotu

z dowolnego surowca. Rzeźbić można poprzez dodawanie lub odejmowanie tworzywa
naturalnego lub sztucznego, poprzez łączenie różnych materiałów, stosowanie technik
odlewniczych, laminowanie i wiele indywidualnych technik łączonych.

Zajmiemy się najprostszymi sposobami rzeźbienia: w glinie, masie solnej oraz masie

papierowej.

Przed przystąpieniem do wykonania rzeźby należy wykonać szkice projektowe, ukazujące

obiekt z różnych stron. Przygotowujemy odpowiedni materiał rzeźbiarski. Następnie wzorując
się na projekcie tworzymy odpowiednią formę. W tym celu trzeba się posłużyć różnymi
narzędziami. Mogą to być szpachelki i dłuta rzeźbiarskie ale też własne palce, sztućce, patyki,
kawałki plastiku etc. Stosując każde z nich uzyskamy inne efekty, faktury, różny stopień
dokładności detalu oraz specyficzny charakter dzieła.

Rysowanie sylwetki

Rysowanie człowieka wydaje się bardzo skomplikowane, jednak gdy spojrzymy na ciało

ludzkie w sposób uproszczony, wcale nie okaże się to takie trudne.

Rys. 40. Szybkie szkice sylwetki [3, s.42,43]

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Sylwetkę należy przedstawiać w sposób schematyczny, ale na tyle fachowo,

aby prawidłowo wyrazić proporcje budowy ciała, wiek i płeć. Na rysowaną postać należy
patrzeć całościowo, nie gubiąc się w zbędnych szczegółach. Na początku wskazane jest
wykonanie wielu szybkich szkiców, przedstawiających ogólny rys sylwetki. Używamy do tego
celu linii prostych (rys.40).

Zaczynamy od naniesienia głównych linii: kierunków ułożenia korpusu, rąk i nóg, osadzamy

głowę. Kiedy mamy już gotową konstrukcję, nanosimy miękkości i zaokrąglenia
charakterystyczne dla ludzkiego ciała. Dodajemy światłocień. Zaznaczamy więcej szczegółów,
lekko schematycznie rysujemy twarz (rys.41).

Rys. 41. Etapy rysowania sylwetki [4, s.97]

Proporcje, a zwłaszcza wielkość głowy w stosunku do wysokości całej sylwetki informują

nas o wieku. U rocznego niemowlęcia wysokość głowy stanowi ¼ wysokości całego ciała.
W miarę rozwoju tułów i nogi dziecka znacząco się wydłużają. Wskutek tego proporcje ulegają
zmianom wraz z wiekiem. U dziecka dwuletniego stosunek wysokości głowy do całego wzrostu
jest jak 1:5, dziesięcioletniego 1:6, czternastolatka – 1:7,5. W wieku 18

÷22 lat kończy się etap

wzrostu ciała i wysokość stanowi 1/8 całego wzrostu przy figurze wysokiej.

Tułów mężczyzny w uproszeniu wygląda jak skierowany wierzchołkiem do dołu trójkąt

równoboczny, natomiast kobiety jak trójkąt skierowany wierzchołkiem do góry. Szyja jest nieco
pochylona do przodu i osadzona poniżej szczytu ramion.

Podczas rysowania modela istotną sprawą jest odpowiednie przedstawienie ubioru.

Pokazujemy fałdy i sposób układania się odzieży oraz światłocień. Można zaznaczyć czy jest
jasna czy ciemna, natomiast nie rysujemy żadnych wzorów (pasów, kratek, naszywek
i nadruków).

Portret

Umiejętność portretowania jest swoistym sprawdzianem naszych umiejętności

rysowniczych.

Na początku łatwiej jest korzystać ze zdjęcia niż rysować modela. Rysowanie portretu

zaczynamy tak jak i rysowanie postaci od wyznaczenia proporcji i naniesienia głównych linii.
Również zaczynamy od prostych kresek modelujących kształt głowy i twarzy. Zaznaczamy linię
włosów w ok. ¼ wysokości głowy, linię biegnącą pionowo przez środek twarzy. Dzielimy
ją liniami poziomymi biegnącymi na wysokości brwi, pod nosem i na wysokości podbródka.
Rysujemy oczy, są umiejscowione mniej więcej w połowie wysokości głowy, odległość
pomiędzy nimi zazwyczaj równa się długości oka. Każde oko ma na źrenicy refleks światła,
który je ożywia, bez niego oko wygląda jak martwe. Zaznaczamy kształt górnej wargi, dolna
warga często jest słabo widoczna, widzimy raczej jej cień. Najwyraźniejsza jest linia pomiędzy

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

wargami, to ona najbardziej określa wyraz ust. Uszy znajdują się na wysokości pomiędzy
brwiami a czubkiem nosa. Czubek ucha jest na wysokości powieki. Miękką kreską rysujemy
nos. Jego długość zazwyczaj odpowiada odległości od nasady włosów do nasady nosa. Należy
przy tym uważać na kształt dziurek- mogą być widoczne jako okrągłe otwory lub tylko jako
szparki (rys.42).

Istotne są różnice pomiędzy głową kobiety i mężczyzny. Głowa kobieca jest bardziej owalna

i miękka, wyraźne są guzy czołowe, czoło ma kształt bardziej okrągły. Brwi są cienkie, mocno
wygięte, zostaje duża powierzchnia między brwią a powieką. Nos i uszy są drobne, szyja
delikatnie zarysowana. Twarz męska jest bardziej kanciasta. Łuki brwiowe są mocno
zaznaczone, same brwi są bardziej krzaczaste o prostej, grubszej linii. Nos jest bardziej
masywny, uszy mięsiste.

Rysujemy to co widzimy, a nie to co nam się wydaje, że powinno być widoczne.

Lepsze efekty uzyskuje się podchodząc cieniem do poszczególnych elementów twarzy,
niż rysując je wyraźną, konturową kreską.

Rys. 42. Etapy rysowania portretu [4, s.104]

Siatka

Siatką posługujemy się, kiedy chcemy bardzo dokładnie przenieść linie z reprodukcji

lub zdjęcia na własną pracę. W tym celu należy wykonać czarno-białą kserokopię oryginału.

Rys. 43. Siatka na rysunku [4, s.123]

Następnie rysujemy na kopii siatkę prostopadłych linii w równych odstępach np. 2cm.

Podobną siatkę nanosimy na brystol do rysowania. Jeśli chcemy uzyskać obraz o tych samych
wymiarach, rysujemy siatkę z takimi samymi odstępami jak na kserokopii. Jeśli chcemy
powiększyć, zwiększamy odległości między liniami: przy odstępach 4cm uzyskamy dwukrotnie
większą pracę. Analogicznie pomniejszymy obrazek rysując siatkę np. co 1cm. Teraz kwadrat

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

po kwadracie przenosimy szczegóły z kserokopii na brystol. Delikatnie usuwamy linie siatki
i dokańczamy rysunek (rys.43).

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest znak logo?
2. Jakie cechy powinien posiadać znak logo?
3. Do czego używamy znaku ekslibris?
4. Jakich narzędzi używa się podczas tworzenia linorytu?
5. Jakie elementy składają się na plakat?
6. Czy czcionka użyta na plakacie może być poddana różnym efektom graficznym?
7. Jakie znasz dostępne twardości ołówków?
8. Czy w rysunku ołówkiem uwzględniamy tło?
9. Jakie znasz sposoby oświetlania obiektu?
10. Jakie czynniki wpływają na efekt światłocienia?
11. Jakimi narzędziami posługujesz się podczas rysunku tuszem?
12. W jaki sposób uzyskujemy biel na pracy akwarelowej?
13. Od czego zaczynamy pracę nad obrazem wykonanym farbami akrylowymi?
14. Jakie znasz rodzaje podmalówek?
15. Jak rozumiesz termin „rzeźbienie”?
16. Jakich informacji dostarcza wysokość głowy w stosunku do wysokości ciała?
17. Jaki kształt w uproszczeniu ma tułów kobiety?
18. W jakiej odległości od siebie znajdują się oczy?
19. Jaką długość zazwyczaj ma nos?
20. Jakie cechy ma twarz mężczyzny?
21. W jaki sposób przenosi się obrazy przy użyciu siatki?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kopię fragmentu wybranego dzieła malarstwa renesansowego ołówkiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) znać materiał na temat rysowania ołówkiem,
3) wybrać fragment obrazu do wykonania kopii,
4) przenieść przy użyciu siatki podstawowe linie obrazu na brystol,
5) delikatnie usunąć linie siatki,
6) wzorując się na reprodukcji i kserokopii narysować kopię dzieła malarskiego,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) ocenić ćwiczenie,
9) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– album z reprodukcjami obrazów malarstwa renesansowego,
– czarno-biała kserokopia wybranego obrazu,

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

– brystol formatu A3,
– ołówki (HB, B, 2B, 4B),
– linijka, ekierka,
– gumki twarde i miękkie,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj linearne studium autoportretowe używając tuszu ze szczególnym uwzględnieniem

światłocienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) znać materiał na temat rysowania tuszem i stosowania światłocienia,
3) naszkicować ołówkiem rysy twarzy korzystając ze swojego zdjęcia,
4) narysować tuszem autoportret,
5) nałożyć dokładnie światłocień,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić ćwiczenie,
8) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zdjęcie własnej twarzy formatu A4,
– brystol formatu A3,
– ołówki (HB, B, 2B, 4B),
– tusz, piórka, cienkopisy, gumka,
– pędzle, naczynie na wodę,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj cykl szybkich szkiców postaci ludzkiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) znać materiał z zakresu rysowania postaci,
3) wykonać siedem do dziesięciu pięciominutowych szkiców modela,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) ocenić ćwiczenie,
6) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– model,
– sztalugi lub deski do rysowania,
– kilka arkuszy brystolu formatu A3,
– ołówki o różnym stopniu twardości, cienkopisy,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Ćwiczenie 4

Wykonaj studium postaci ludzkiej na tle martwej natury w manierze kubistycznej przy

użyciu akwareli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) znać materiał z zakresu maniery kubistycznej oraz techniki malowania akwarelą,
3) wykonać kredkami akwarelowymi szkic kompozycji uwzględniając cechy rysunku

kubistycznego,

4) nałożyć barwne plamy farbą wodną,
5) dodać szczegóły i akcenty na obrazie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) ocenić ćwiczenie,
8) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kompozycja martwej natury z modelem,
– karton do malowania farbami wodnymi formatu A3,
– akwarele,
– naczynie na wodę, pędzle,
– kredki akwarelowe, gumka,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wykonaj w plenerze studium krajobrazu w manierze impresjonistycznej przy użyciu farb

akrylowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyjechać w plener,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) znać materiał z zakresu maniery impresjonistycznej oraz techniki malowania farbami

akrylowymi,

4) wykonać szkic kompozycji,
5) namalować obraz farbami akrylowymi,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) ocenić ćwiczenie,
8) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– sztalugi,
– karton formatu A3,
– farby akrylowe, pędzle,
– naczynie na wodę, paleta do mieszania farb,
– ołówki, gumka,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 6

Wykonaj studium martwej natury w manierze impresjonistycznej przy użyciu farb

akrylowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) znać materiał z zakresu maniery impresjonistycznej oraz techniki malowania farbami

akrylowymi,

3) wykonać szkic kompozycji,
4) namalować obraz farbami akrylowymi,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) ocenić ćwiczenie,
7) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kompozycja martwej natury,
– karton formatu A3,
– farby akrylowe, pędzle,
– naczynie na wodę, paleta do mieszania farb,
– ołówki, gumka,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 7

Wykonaj abstrakcyjną rzeźbę inspirowaną motywami roślinnymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) znać materiał dotyczący rzeźbienia,
3) narysować szkic projektowy do stworzenia rzeźby,
4) przygotować materiał do wykonania rzeźby,
5) przy pomocy narzędzi rzeźbiarskich uformować model na podstawie szkicu projektowego,
6) zabezpieczyć swoje dzieło przed zniszczeniem,
7) zaprezentować efekty pracy,
8) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– glina rzeźbiarska,
– podstawka do rzeźbienia 30x30cm,
– brystol formatu A3,
– ołówki, gumka,
– dłuta, nożyki, patyki,
– naczynie na wodę,
– fartuch ochronny,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨ ¨

2) zdefiniować pojecie: ekslibris?

¨ ¨

3) wykonać znak logo?

¨ ¨

4) wymienić jakie funkcje pełni plakat?

¨ ¨

5) uzyskać różne walory rysując jednym ołówkiem?

¨ ¨

6) wymienić źródła światła?

¨ ¨

7) zastosować różne techniki rysowania tuszem?

¨ ¨

8) dobrać odpowiedni papier do malowania akwarelami?

¨ ¨

9) nanieść poprawki na obraz malowany farbami akrylowymi?

¨ ¨

10) wykonać szkic projektowy do stworzenia rzeźby?

¨ ¨

11) wymienić kolejne etapy rysowania sylwetki?

¨ ¨

12) stosować światłocień podczas rysowania sylwetki?

¨ ¨

13) pokazać wiek modela na portrecie?

¨ ¨

14) narysować autoportret?

¨ ¨

15) zastosować siatkę do przenoszenia obrazu na brystol?

¨ ¨

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4. Transformacja prac plastycznych na wyroby rękodzielnicze

4.4.1.Materiał nauczania

Inspiracji do tworzenia projektu rękodzielniczego wyrobu dekoracyjnego należy szukać w

różnych źródłach. Między innymi mogą to być dzieła innych uznanych twórców. W tym dziale
zdobędziesz wiadomości, które pomogą Ci dokonywać transformacji prac plastycznych
na projekty gobelinów, koronek i innych wyrobów rękodzielniczych.

Transformacja prac plastycznych na schematy

Podstawową rzeczą jest określenie, jaką techniką ma być wykonany wyrób rękodzielniczy.

Od tego zależy sposób przygotowania projektu. Jeśli chcemy stworzyć patchwork, gobelin
lub haft atłasowy, zastosujemy podział na płaszczyzny. W przypadku haftu krzyżykowego,
dywanu lub koronki szydełkowej, dzianiny, wykorzystamy metodę kratkowania.

Podział na płaszczyzny

W celu wykonania schematu metodą podziału na płaszczyzny wykonujemy następujące

czynności. Najpierw przygotowujemy dzieło plastyczne, które chcemy przenieść na wyrób
dekoracyjny. Może to być zdjęcie, reprodukcja lub obraz. Pomocna będzie jego kserokopia.
Stosując siatkę przenosimy wzór na brystol. Wybieramy najważniejsze elementy kompozycji,
należy je jak najbardziej uprościć pomijając zbędne szczegóły, jednak w takim stopniu, aby nie
zatracić charakteru i przesłania obrazu. Od ilości detali zależy stopień trudności wykonywanej
pracy. Zaznaczamy poszczególne płaszczyzny. Dobieramy odpowiednie kolory. Powinny być
jak najbardziej podobne do tych na oryginale, jednak koniecznie trzeba uwzględnić barwy
materiałów, którymi dysponujemy. Staramy się je harmonijnie dopasować. Zamalowujemy
poszczególne płaszczyzny przy użyciu kredek lub farb (rys.44). Można je obwieść mocną kreską
konturową, jeśli uważamy, że wpłynie ona dodatnio na wyrób, jeśli nie, zostawiamy sąsiadujące
ze sobą kolorowe plamy.

Rys. 44. Transformacja fotografii na schemat

Kratkowanie

Aby wykonać schemat, należy przygotować pracę plastyczną, która jest inspiracją

do stworzenia wyrobu dekoracyjnego oraz jej czarno-białą kserokopię. Stosując siatkę
przenosimy wzór na brystol. Wyraźnie rysujemy najważniejsze elementy oraz konieczne detale.
Jeśli wyrób ma być kolorowy, nanosimy odpowiednie barwy przy użyciu kredek lub farb,
pamiętając o dostosowaniu ich do oryginału i dostępnych materiałów. Jeśli wyrób będzie
monochromatyczny, wszystkie elementy kompozycji pociągamy tuszem, uzyskując czarno-biały

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

schemat. Przygotowujemy kalkę techniczną. Rysujemy na niej kratki przy użyciu ekierek
i cienkopisów lub komputera. Wielkość kratek powinna odpowiadać wielkości np. jednego
krzyżyka lub pęczka. Jeśli kratka wychodzi bardzo mała i utrudnia to pracę, można narysować ją
odpowiednio większą. W takim przypadku również w takim samym stopniu powiększamy
obrazek na brystolu, aby zachować proporcje. Tak przygotowaną kalkę nakładamy
na przygotowany schemat. Zaznaczamy w każdej kratce odpowiedni kolor (rys.45). Dokonujemy
korekty w miejscach, które tego wymagają, by praca była czytelna i wyraźna. Aby uchronić
kalkę przed zniszczeniem mocujemy ją przy pomocy taśmy klejącej do czystego brystolu.

Rys. 45. Transformacja obrazka na schemat kratkowy

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz sposoby tworzenia schematów?
2. W jaki sposób ilość szczegółów wpływa na wykonanie wyrobu dekoracyjnego?
3. Czym kierujemy się dobierając kolory na schemacie?
4. W jaki sposób przenosimy obraz na brystol?
5. Jakie znasz sposoby nanoszenia kratki na kalkę?
6. W jaki sposób zabezpiecza się kalkę z przygotowanym schematem przed zniszczeniem?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj kolorowy schemat do wykonania patchworku na podstawie fotografii pejzażu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać zdjęcie pejzażu,
3) przerysować kompozycję na brystol,
4) podzielić obraz na płaszczyzny,
5) narysować wyraźne linie podziału płaszczyzn,
6) nanieść odpowiednie kolory,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić ćwiczenie,
9) włożyć rysunek do portfolio.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zdjęcia przedstawiające krajobrazy,

–

brystol formatu A3,

–

ołówki różnej twardości, kredki,

–

gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przygotuj schemat kratkowy do wykonania czarno-białej dzianiny na podstawie motywu

zwierzęcego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wybrać obraz przedstawiający zwierzę,
3) narysować uproszczony czarno-biały szkic motywu zwierzęcego,
4) nałożyć pokratkowaną kalkę na szkic,
5) zaznaczyć ołówkiem czarne pola na kalce,
6) dokonać korekty schematu na kalce,
7) zamalować czarne pola tuszem,
8) nakleić kalkę na brystol,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny,
11) włożyć rysunek do portfolio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zdjęcia zwierząt,

–

brystol formatu A3,

–

pokratkowana kalka techniczna formatu A4,

–

ołówki różnej twardości,

–

cienkopisy, tusz,

–

gumka, linijka, taśma klejąca,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨ ¨

2) wskazać inspirującą Cię pracę plastyczną?

¨ ¨

3) dobrać odpowiednie kolory na schemacie?

¨ ¨

4) przygotować pokratkowaną kalkę techniczną?

¨ ¨

5) wykonać schemat inspirowany pejzażem przy użyciu podziału

na płaszczyzny?

¨ ¨

6) wykonać schemat kratkowy motywu zwierzęcego?

¨ ¨

7) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?

¨ ¨

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

oraz wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II

część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko w ten sposób uzyskasz informacje o swoich postępach

w nauce.

8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania i wróć do niego później.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część

1. Starożytni Grecy stosowali porządek .........................., ........................... i .......................

podczas budowy świątyń.

2. Budowle romańskie cechowały się:

a) prostą, geometryczną formą,
b) smukłością i lekkością,
c) brakiem okien,
d) falistą linią rzutu.

3. Okno gotyckie było zakończone:

a) prosto,
b) koroną,
c) półkolem,
d) ostrołukiem.

4. Słowo „barocco” oznacza:

a) starożytną broszę,
b) nieregularną perłę,
c) jasne światło,
d) rodzaj okna.

5. Klasycyzm w Polsce nazywano też .......................................................... od imienia króla

..................................................., który wtedy panował.

6. Sławnym malarzem impresjonistycznym był:

a) Peter Paul Rubens,
b) Claude Monet,
c) Vincent van Gogh,
d) Leonardo da Vinci.

7. Secesję inaczej nazywano:

a) czasem wolności,
b) sztuką współczesną,
c) Młodym Światem,
d) Młodą Polską.

8. W XX wieku w sztuce narodziły się:

a) renesans i secesja,
b) impresjonizm i ekspresjonizm,
c) ekspresjonizm i kubizm,
d) kubizm i impresjonizm.

9. Wyjaśnij pojęcie logo.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

10. Pojęcie ekslibris wywodzi się z:

a) łaciny,
b) greki,
c) języka włoskiego,
d) języka niemieckiego.

11. Najgłębsze cienie na rysunku uzyskuje się przy użyciu ołówka:

a) 2H,
b) 6H,
c) 2B,
d) 6B.

12. W celu uzyskania białych miejsc na obrazie akwarelowym:

a) malujemy je białą farbą,
b) wycieramy farbę gumką,
c) pozostawiamy niezamalowane obszary,
d) osuszamy papier bibułką.

13. Odległość pomiędzy oczami równa się:

a) długości oka,
b) wysokości czoła,
c) długości nosa,
d) szerokości ust.

14. Aby na podstawie dzieła plastycznego wykonać schemat do wytworzenia .........................,

........................... lub......................... stosujemy metodę kratkowania.

II część
15. Wymień sześć obiektów znajdujących się na ateńskim Akropolu.

16. Narysuj fragment elewacji barokowej.

17. Opisz w kolejności chronologicznej epoki od baroku do ekspresjonizmu, napisz daty trwania

każdej epoki.

18. Naszkicuj rysunek koncepcyjny do znaku logo złożonego z liter O i S.

19. Narysuj drzewo w manierze kubistycznej.

20. Używając siatki powiększ dwukrotnie poniższy rysunek.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykorzystywanie wiedzy o sztuce w procesie projektowania wyrobów
dekoracyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1.

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

15.

16.

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

17.

18.

19.

20.

Razem

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

6. LITERATURA

1. Sztuka Świata, praca zbiorowa. Wydawnictwo Arkady, 1999 r.
2. Koch W.: Style w architekturze. Świat Książki, Warszawa 1996r.
3. Pearsall R.: Podstawy malarstwa. Arkona, Warszawa 1993r.
4. Bagnall B.: Jak rysować i malować. Penta, Warszawa 1994r.

Spis adresów internetowych zamieszczonych w materiale nauczania.

Podane adresy aktualne na dzień 25.04.2006r.

5. http://www.encyklopedia.naukowa.pl
6. http://www.kb.neostrada.pl
7. http://www.wikipedia.pl
8. http://www.wiw.pl
9. http://www.cracovia.livenet.pl
10. http://www.embassyofpoland.fi/
11. http://www.eduseek.interklasa.pl.jpg
12. http://www.operainconcert.com
13. http://www.panorama-miast.com
14. http://www.medium.media.pl
15. http://www.reprodukcje.pl
16. http://www.vide.pl.
17. http://www.asp.gda.pl
18. http://www.logotypy.msstudio.com.pl
19. http://www.seweryn.zanet.pl
20. http://www.plastyk.scholaris.pl
21. http://www.krynica.neostrada.pl
22. http://www.solutions.net.pl
23. http://www.galleri-pingvin.no
24. http://www.sinklar.y.se
25. http://www.art-5.net