torba do szpitala porod forum

( torba_do_szpitala_porod_forum.pdf )

http://plikis.co.pl/go/?d=torba_do_szpitala_porod_forum#

Podobne: trasa do czarnogory forum, droga do czarnogory forum, jak to dziala program,

choroba cushinga u psow forum, trasa do livigno forum, arma 3 alive mod forum,

to do list pdf form, arma 3 multiplayer forum, droga do piekla horror 2010,

Sciaga zawiera Uprawnienie Pascala, Uprawnienie Hooka itp.Najpierw bylo Bagno. Jedna rozlegla ciemna co niemiara, ktora burzyla sie jak i rowniez

pietrzyla Pozniej zaczely sie z niego wylaniac dwa ogromne zywioly: Woda i Gleba. Siostry nie zaakceptowac posiadajace czy matki, czy ojca. Najpierw

swego bycia bardzo sie kochaly. Jednakze tak samo mocno zdolaly sie palac do sie nienawiscia. Zostaly bardzo porywcze i w chwilach gniewu i

uniesienia robily rozmaite, przerazajace oraz nieprzyjemne niespodzianki. A podczas gdy wstepowaly w wojenna sciezke... Woda probowala zakryc

Glebe, ktora za to rozstepowala sie pod pania a myslac, iz w ten sposob utrze jej nosa; jednak przewaznie mylila sie bowiem podczas gdy Woda wpadala

z hukiem w rozstepujaca sie Glebe czula sie zwyciezczynia zdobywajaca terytoria przeciwniczki. W ow oto nieskomplikowany sposob powstawaly rzeki,

morza, oceany.jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie jego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja mu sie

od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory

to jest do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

za posrednictwem wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle ofiara

jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra jak i rowniez

wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora frakcja ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

imienia powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka energie jak

Pan, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn konstruowanie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od czasu Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wielki

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i by

nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem

nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne i

kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

mysli w takowym wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych

pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy

je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

sposob w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko w

w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami

odnoszacymi sie do zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona

Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie

ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku

kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na przewaga szczescia osobistego syna. Kiedy waha

sie przed pobraniem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno -

Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka

faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego

ludu, badz dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk poprzez swa

tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie zaakceptowac obcuje ze sztuka,

oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie idzie o bitwe na zejscie i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny, a

zmienia sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy

lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

czy tez historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w czynieniu

dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej

Swiata - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos wspanialego, a ow

kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy

sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie

zaakceptowac zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki

bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez.

Mit ow przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to jednakze,

ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one dla nich tak bardzo cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich duza role. Udostepnia to fakt, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala bogow,

herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie miec poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni miec podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam akt wyboru, bez wzgledu

na to, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

poznac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie

siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic

zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie o swoje zycie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze ponad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny dla

wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji sposrod synem

Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy

wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie

wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie

sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji w calej

panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od czasu niego.

W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci

wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest pan wladca

dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Kobieta jednak uwaza, ze nie moze

postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem.

Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by

nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc po jej stronie, musi jednak

dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i

uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie

byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uratowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Korab opowiadajaca sie po 1 ze

stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum

(tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

pan losy bohaterow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym,

iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie

ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

tego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski bohaterow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

narzeczonego, a osobistego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm

wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja pod siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia

czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak

odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie

wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, oraz gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony synek wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest

to zawolanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

pobyt w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

ale jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na roznorodne podloze. Raz padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod

kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej

przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc

obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

juz sam walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow

sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym

celem tej zycia wydaje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje

scena smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci,

bohater na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej

spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek

rozpoczyna zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wzrasta na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie

pod biesiadnym stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi takze

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz

obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle

pokazuje stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak

zeby tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele ale zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie pod polu jak i rowniez niedlugo

pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Nazywany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zachowac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie

w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle

pokazuje stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak

zeby tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele ale zostal tam zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje

sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej czesto nawiazywali

ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom opowiada wlasny

bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu sposrod konca XV wieku

wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana -

lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., dawny bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja skale

i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, poprzez przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc tak jak On, rozmyslac podobnie.

Lecz przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale

tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz tez

przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci

syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie pozostanie

musiala tak bardzo cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten gra wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Ludzie uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba.

Jakkolwiek to czlowiek zostal stworzony na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc jak i

rowniez jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona istotne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego

wyboru, do zdobywania informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania.

Musimy przystanac na moment i rozwazyc o naszej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej

obecny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja

okazac sie dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, czyli nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga i tym jaka wage dysponuje dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w calej kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly

sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy jak i

rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej

walki. W utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac z

trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski

wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa

to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas jej powstania do dzis budzi zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej sposrod prosba o

wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie

duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw narodzil sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wielki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

sadzi poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a

wykaz uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do

tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie

sie pod spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez

swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek

minie przez zycie skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swe dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest pan jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow poprzez przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub normy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow wymownych, ze o

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje i

osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to upatrywal

w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow".

Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

naklania Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca

oni naprawic bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed

podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Trwalosc i potega

panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw dla urokow przyrody.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez

intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie".

Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim.

Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich

pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem dotyczyl

aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci.

Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie naszej

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly, ktore wbrew

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

naszego kraju balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy dokonac

przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

przyrody i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( panie i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ow rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli prawda i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste

serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie dojrzewa sie

grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest motywem do dumy. Po pracy mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje pod wsi w calej

harmonii sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to w istocie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace sposrod zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej wybranki

prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich

mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa badz przykladami,

badz przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osob i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, oraz chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor

o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie pod lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, powiada

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

wlasciwie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do

rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy

jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to

kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic ziarna poki

nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze

o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie

byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan

karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci zaleca cwiczenia

zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozemy sie nauczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Relacja malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z ludzi

przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko dla

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach

polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowane

jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednak i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z

wytworami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych.

Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Zacheca

wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop

zachowuje ze swej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Liczy

nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

wplywu przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w globie, zastanawiaja ponad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie byc

miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest hulac w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta

pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr co wiecej zycia. Taki ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu

jeden schemat – rodzaj renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za pewna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i nie zaakceptowac szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych wartosci w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozne

prawo. Na przyklad prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla

mieszczan. Rozmyslam ze, ow problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak juz bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie

przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje

nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza kroczyc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Dodatkowo szkoly posiadaja zazwyczaj za

male srodki pieniezne na wzrost pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. W ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze

kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach

gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie byc obywatelem jak i

rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc prawnie

przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy prawo prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski oferuje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie zestawiac w

pewna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek,

energii, zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet chronic panstwa zanim poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do

wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wowczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy,

w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszary w kraju i

proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego obywatela.

Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod

pozycji kalwina i w calej duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne

w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje ponad typowych ludzi. Podczas

gdy mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

zbytnio swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, co obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz poprzez smierci, do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen - we

snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Postawa

ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka

po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem dla

prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi jak i

rowniez jest dla nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez

nie rzecz, ale sposob, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

narzeka razem sposrod Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony zycia

na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i zwiazek z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w

dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas w dalszym

ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim

tym, iz niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego typu intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie

i obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego wysilku, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy narodowych.

Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

sposrod dobrem panstwa, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie byc w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy najbardziej istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci co sa pod jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie byc

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, co prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza

mnostwo pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za

posrednictwem caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow

jak i rowniez warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie druhow i dzinki, zaleca gry, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc. Dbajacy o

fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tego wysokiego formy spolecznego musi posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji

poety na najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn

ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona

jest innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Wielki wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane za posrednictwem wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie

ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania

na ow temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana

w calej sercu jednostki moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" i swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie

byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote znajduja sie cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do nieba, Tym, co

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w calej

poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie komplet znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy stale znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane

i by posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim patriota

oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie harmonijne z zasadami cnoty, umozliwia

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac

smutkow, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia i obawy zanim

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

sposrod problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie i czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

swa „Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

ukazac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

napisana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas pyta z

pewnym niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez tematy. W wielu utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

miec na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu kluczowa byla tej

poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zycie prostego

programu wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka dla jednostki,

ale dla kazdego, bowiem aplikowac sie jest w stanie do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad sposrod

tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

skutki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i

zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia polski narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od czasu

poczatku bycia naszego panstwa, ale badz takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko

sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z pobudek upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy scala

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W utworze tym latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal

z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co czlowiecze nie jest

jest obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow zaczynajac, a

pod zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

sposrod losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce konstruuje sie wziety w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, sadza egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

zycia. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, robota nie jest

wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, ze „bez praw nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za co? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez opieke

wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam jak i

rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez do rangi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo swobodnie

zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy,

niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod

natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek

uniwersalny, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja

artysci tacy jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla polskiego

systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych

myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i

rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o

biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy

sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy

patriotyczne wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza

A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swego stylu, o forme

uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych.

Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

melodie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete za posrednictwem nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu

jednakze odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie

sama dotarla do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w srodku badan jak i

rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr.

Swoje to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie

wydane w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

zmniejszenie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob oczywisty i wzruszajacy

mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

jednakze utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje

sie byc jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy

prawa niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy

trzech glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

zasadnicze problemy ciekawe owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy brak

stalego programu obronnego panstwie. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i

rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, by pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo,

lecz w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Jest on pelny podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu sposrod natura.

Osada, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Beda oni skazani na

ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego zycia, codziennych

zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja

charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na kolejny los, przygniatajaca wizja, walka o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie sciany".

Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie byc

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal pan o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przygotowywania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow

jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak pozniej sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo,

pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zadaniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast sposrod pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela poprzez jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zycie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - uprzejmy –

rozwijajacy sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

wzorow zachodnich, wykladzinom skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt uprzejmy, przykladala wielka wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie tez

sarmackim od czasu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

uprzejmy i dawny siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna totez mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka

Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za co oplacic armii, ludzie nie

zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, oraz mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w

calej sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy dbaja o

osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze

zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej

1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w

calej zwyciestwie ponad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich opinii, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosyc znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym

podlozem poznania osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy

Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia

mu gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem

tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly

obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za

godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej

epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na

zycie polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one doprowadzic,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne

jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac

sie nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w calej tytule,

oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie

byc atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej

za posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie raz

za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk przedstawiana

byla w calej sposob jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co

autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co mnostwo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna sposrod najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zaakceptowac zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego.

Jednak stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, iz powstala jej osoba po pierwszym

rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

globie dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys,

niedysponowany i w calej lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Jednak gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze czesto teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla

Krajowy. Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj,

sposrod leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na opinie

publiczna i na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi jak i rowniez wzorowi

obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy

jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona

Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza do upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego

zycia potezna i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale najczesciej bez sensu;

dziwi sie, iz Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

przekazac corke przymusem za mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

uosabia jego brak zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zyskac;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa,

jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego

nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach,

milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwie.

Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez

dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec terazniejsze i roznorodne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej,

paragraf, felieton, dokument, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy

oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy.

Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej

dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski,

wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku

kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow

oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez

podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych nie wczesniej puchar, co wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem

od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca calkowity narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

o zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla porzadna ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w

calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac riposta na watpliwosc

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie

sugerujac, iz rzady ludzi ludzi dawny jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, ale

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal wyrzucony

w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc,

ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz

ocalic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub

miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci czy tez po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

pan do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna pozostanie przez

pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tego nie mozna uzyskac ale mozemy don starac sie. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly

losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu

obszernych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi pokryc koszta kazda osobowosc za swa

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic calkowity narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz

opowiastke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez

monarchy. W celu Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i

rowniez grozy, otoz posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej

prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu.

Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej

walce. Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z wielkim niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera

mnostwo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie przy

Termopilami, gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej powstaniu, otoz identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie o

tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

sposrod nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug

niego, znajduja sie przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich

stanow spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia i szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia

zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, nieba, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie