SPIS ZAGADNIEC

1. Zagadnienia wstępne
1.1. Finanse
1.2. Zasób pieniężny
1.3. Fundusz pieniężny
2. Kategorie zjawisk finansowych
2.1. Kryterium przedmiotowe
2.2. Kryterium podmiotowe
3. Różnice między finansami publicznymi i prywatnymi
4. Państwo jest suwerenem w dziedzinie polityki pieniężnej
5. Finanse publiczne pełnią następujące funkcje:
5.1. Alokacyjna
5.2. Redystrybucyjna
5.3. Stabilizacyjna
6. System finansowy państwa - polityka i gospodarka finansowa
6.1. System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół
6.2. System finansowy państwa obejmuje elementy
6.3. System finansowy państwa może być uporządkowany
6.4. Polityka finansowa
6.5. Gospodarka finansowa
6.6. Prawo finansowe
7. Optymalny system finansów publicznych
8. Budżet Państwa
8.1. Definicje Budżetu Państwa
8.2. Funkcje budżetu państwa
8.3. Cechy instytucji budżetu państwa
8.4. Zasady budżetowe
8.5. Formy organizacyjne gospodarki budżetowej
8.6. Środki celowe (środki specjalne)
8.7. Dochody budżetowe
8.8. Wydatki budżetowe
8.9. Prawna klasyfikacja dochodów i wydatków
8.10. Procedura uchwalania budżetu
9. Skarb Państwa i jego funkcje
10. Deficyt budżetowy
11. Podatki
11.1. Zasady podatkowe
11.2. Funkcje podatku
11.3. Konstrukcja podatku
11.4. Podział podatków
11.5. Rynkowe relacje podmiotu do podatku
11.6. Przyczyny ucieczki przed podatkami
11.7. Cechy dobrego systemu podatkowego
12. PieniÄ…dz
12.1. Pieniądz   król towarów
12.2. Funkcje pieniÄ…dza:
12.3. Jakość pieniądza
12.4. Formy pieniÄ…dza
12.5. Kreacja pieniÄ…dza
12.6. Podmioty, cele instrumentów polityki monetarnej
13. Bank centralny.
13.1. Podstawowe zadania Banku Centralnego
13.2. Funkcje Banku Centralnego:
14. Waluta EURO ( jako jednostka pieniężna)
14.1. Argumenty za wprowadzeniem EURO
14.2. Argumenty przeciw wprowadzeniu EURO
Wykład 1 - 8.10.00.
1. Zagadnienia wstępne
1.1. Finanse
FINANSE - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału
i wymiany wartości.
Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych.
Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez
system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim
oszczędności i rezerw.
Finanse zajmują się analizą zjawisk pieniężnych na tle i w związku z przebiegiem takich zjawisk
realnych w gospodarce jak: produkcja, podział, spożycie indywidualne i zbiorowe, inwestycje oraz
wymiana z zagranicÄ….
1.2. Zasób pieniężny
Zasób pieniężny  to ogół środków pieniężnych w dyspozycji danego podmiotu gospodarczego,
którymi podmiot może względnie swobodnie dysponować, gospodarować, ponieważ środki te nie
mają z góry narzuconego zastosowania.
1.3. Fundusz pieniężny
Fundusz pieniężny  to zasób pieniężny przeznaczony na realizację określonego celu.
Budżet centralny, regionalny, budżet towarzystw emerytalnych - operują one głównie
funduszami. Nie mają one pełnej swobody w dysponowaniu środkami pieniężnymi.
Firmy tworzą lub zmuszone są przez określone prawo do tworzenia funduszy, np. funduszu
socjalnego.
2. Kategorie zjawisk finansowych
Zjawiska finansowe mają złożony i zróżnicowany charakter, najogólniej można je podzielić wg
kryterium: przedmiotowego i podmiotowego.
2.1. Kryterium przedmiotowe
Pozwala ono wyodrębnić różne rodzaje zjawisk pieniężnych (przepływów, strumieni pieniężnych)
niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział.
Wg tego kryterium wyróżnia się:
1. Przychody i wydatki materialne i osobowe
(Są one również często nazywane przychodami, przepływami ekwiwalentnymi lub
rynkowymi).
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków materialnych:
-ð Ruchowi Å›rodków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartoÅ›ci materialnej (usÅ‚ugi,
dobra)
-ð SÄ… one regulowane głównie przez mechanizm rynkowy zgodnie z relacjami podaży i popytu.
-ð Czasami mogÄ… podlegać innym wpÅ‚ywom (opodatkowanie towarów, ustawowe okreÅ›lenie
płacy minimalnej)
Popyt i podaż na rynku pracy
Cena płacy minimalnej znajduje się powyżej punktu równowagi rynkowej
PÅ‚aca
Punkt równowagi rynkowej
Ilość
Bezrobocie spowodowane
płacą minimalną
2. Przychody i wydatki redystrybucyjne
(są też nazywane transferami, płatnościami transferowymi)
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków redystrybucyjnych:
-ð WystÄ™pujÄ… wtedy, gdy ruchowi pieniÄ…dza nie towarzyszy ruch wartoÅ›ci materialnej.
-ð Nie podlegajÄ… reguÅ‚om rynkowym, lecz sÄ… regulowane przez prawo finansowe.
-ð Charakteryzuje je brak wzajemnego Å›wiadczenia ze strony podmiotu gospodarczego,
otrzymującego środki pieniężne od innego podmiotu.
-ð Do typowych transferów należą: np. podatki, opÅ‚aty, zasiÅ‚ki, emerytury, renty, dotacje,
subwencje, darowizny.
3. Przychody i wydatki kredytowe
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków kredytowych:
-ð ZwiÄ…zane sÄ… z dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… gospodarczÄ… banków
-ð Funkcje kredytowe speÅ‚niajÄ… przede wszystkim banki komercyjne
-ð Poza kredytem bankowym wystÄ™puje również kredyt towarowy.
Dla banku udzielenie kredytu nie jest wydatkiem pieniężnym (nie pomniejsza on własnych
zasobów pieniężnych), natomiast kreuje nowy zasób pieniądza kredytowego.
Spłata kredytu przez pożyczkobiorców nie jest przychodem pieniężnym (nie powiększa to
zasobów banku, wykreowane wcześniej dla dłużnika zasoby ulegają likwidacji).
4. Przychody i wydatki ubezpieczeniowe
Wyróżniamy dwa rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze.
Ubezpieczenia społeczne  cechy charakterystyczne:
-ð SÄ… najczęściej obowiÄ…zkowe i powszechne
-ð MajÄ… chronić przed niedostatkiem, zapewnić niezbÄ™dne minimum
-ð Najczęściej sÄ… to ubezpieczenia na koszt pracodawcy i paÅ„stwa
Ubezpieczenia gospodarcze cechy charakterystyczne:
-ð MajÄ… charakter ubezpieczeÅ„ osobowych i majÄ…tkowych
-ð Zawierane sÄ… dobrowolnie i na koszt pracownika
-ð Suma ubezpieczeÅ„ oraz inne elementy ustalone sÄ… na wniosek ubezpieczajÄ…cego.
-ð Częściowo wystÄ™puje brak ekwiwalentnoÅ›ci tych pÅ‚atnoÅ›ci oraz brak ich zwiÄ…zku
z rynkowym mechanizmem podziału i wymiany.
2.2. Kryterium podmiotowe
Podmiotowa systematyka zjawisk finansowych oparta jest na kryterium rodzajowego
zróżnicowania jednostek dokonujących operacji pieniężnych.
Wg tego kryterium wyróżnia się:
1. Finanse gospodarstw domowych  realizowane są poprzez przepływy / strumienie:
-ð strumienie materialne
przychody: wynagrodzenia za pracÄ™
wydatki: zakup dóbr i usług konsumpcyjnych
-ð strumienie redystrybucyjne
przychody: darowizny, renty, emerytury, dywidendy, zasiłki, procenty od obligacji
wydatki: podatki, składki ubezpieczeniowe
-ð strumienie kredytowe
przychody otrzymany kredyt bankowy
wydatki spłata tego kredytu
2. Finanse publiczne  tj. finanse państwa, samorządu terytorialnego oraz organizacji nie
nastawionych na zysk, realizujących funkcje państwa (fundacje, instytucje charytatywne).
-ð strumienie materialne
przychody: z tytułu sprzedaży mienia publicznego, czy świadczenia różnego rodzaju
usług wydatki: płace pracowników sektora publicznego, zakup broni dla wojska oraz
zapłata za
usługi dla sektora w ramach systemu zamówień publicznych.
-ð strumienie redystrybucyjne
przychody: grzywny, dywidendy, składki na ZUS, część zysku banku centralnego
wydatki: subwencje, dotacje, wypłacone odsetki od dotacji państwowych,
odszkodowania
z tytułu ubezpieczeń społecznych podatki, składki ubezpieczeniowe
-ð strumienie kredytowe
przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych
wydatki zwrot zaciągniętych kredytów
3. Finanse banków i instytucji kredytowych
-ð strumienie materialne
przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych, prowizje od usług maklerskich
wydatki: płace dla pracowników, zakup środków dla bieżącej działalności, rozbudowy
infrastruktury przestrzenno - technicznej
-ð strumienie redystrybucyjne
przychody: procenty od kredytów, dywidendy, opłaty, prowizje z tytułu obrotu
bezgotówkowego
wydatki: procenty od depozytu, podatki i opłaty, dywidendy dla właścicieli banków
-ð strumienie kredytowe
przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych
wydatki zwrot zaciągniętych kredytów
4. Finanse towarzystw ubezpieczeniowych
-ð strumienie materialne
przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych
wydatki: wynagrodzenia pracowników, zakup dóbr inwestycyjnych
-ð strumienie redystrybucyjne
przychody: otrzymane składki ubezpiecz., procenty od depozytów bankowych i obligacji
wydatki: wypłacone odszkodowania, procenty od otrzymanych kredytów, podatki i
opłaty
-ð strumienie kredytowe
przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych
wydatki zwrot zaciągniętych kredytów
5. Finanse przedsiębiorstw zarobkowych - mają zasadnicze znaczenie dla
funkcjonowania finansów jako całości
-ð strumienie materialne
przychody: z tytułu sprzedaży dóbr i usług konsumpcyjnych i produkcyjnych
wydatki: z tytułu zakupu czynników produkcji, płace dla pracowników
-ð strumienie redystrybucyjne
przychody: subwencje, dotacje, darowizny, procenty od depozytów bankowych,
dywidendy
od akcji innych przedsiębiorstw
wydatki: podatki i opłaty, procenty od zaciągniętego kredytu, procenty od
wyemitowanych obligacji, dywidenda dla właścicieli, składki ubezpieczeniowe
-ð strumienie kredytowe
przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych
wydatki zwrot zaciągniętych kredytów
3. Różnice między finansami publicznymi i prywatnymi
Finanse publiczne Finanse prywatne
Opierają się na władztwie finansowym podmiotu Tworzone są na podstawie czynności cywilno 
publicznego (powstajÄ… przymusowo) prawnych
Są narzędziem realizacji interesu ogółu Zorientowane są na korzyści indywidualne 
społeczeństwa realizację zysków.
Funkcjonują wg planów sporządzonych na Podmioty gospodarują dostosowują swoje
przyszłość działania do stale zmieniających się warunków
rynkowych
Rozmiary publicznych zasobów i operacje za ich Rozmiary prywatnych zasobów i operacje za ich
pośrednictwem przeprowadzane, dokonują się pośrednictwem przeprowadzane, dokonują się
na znacznie większej skali niż zasoby na znacznie niższej skali niż zasoby podmiotów
podmiotów prywatnych publicznych
Wykład 2 5.11.00.
4. Państwo jest suwerenem w dziedzinie polityki pieniężnej.
Suwerenność wyraża się w nie podleganiu żadnym innym władzom zewnętrznym i wewnętrznym.
Władztwo finansowe wyraża się w trzech atrybutach:
qð Prawo do ustanawiania i emitowania pieniÄ…dza paÅ„stwowego jako obowiÄ…zujÄ…cego Å›rodka
płatniczego
qð Prawo do ustanawiania i pobierania w trybie publicznym dochodów
qð Prawo do dokonywania wydatków zwiÄ…zanych z wykonywaniem funkcji publicznych
Współczesne państwo często przekazuje innemu wewnętrznemu podmiotowi publicznemu, prawo
do stanowienia dochodów publicznych.
Konstytucyjne przekazywanie uprawnień do poboru danin publicznych oraz stosowania z tym
polityki finansowej określa się mianem decentralizacji finansowej.
Decentralizacja finansowa może mieć postać:
1. Reglamentacji pozytywnej - polega na konstytucyjnym i ustawowym wyliczeniu
kompetencji niepaństwowych podmiotów publicznych w zakresie gromadzenia dochodów i
dokonywania wydatków.
2. Reglamentacji negatywnej - opiera siÄ™ na zasadzie domniemania kompetencji we
wszystkich sprawach niezastrzeżonych do wyłącznej właściwości organów państwowych
5. Finanse publiczne pełnią następujące funkcje:
5.1. Alokacyjna
Wyraża się w oddziaływaniu finansów publicznych, na proces rozmieszczania czynników produkcji
i na strukturę produkcji. Finanse publiczne są instrumentem alokacji wszędzie tam gdzie zawodzi
rynek.
Ingerencja państwa w życie gospodarcze powinna sprowadzać się wyłącznie do:
-ð Ustanawiania odpowiednich przepisów prawnych wyznaczajÄ…cych dopuszczalne granice
funkcjonowania wolnego rynku (zakazy i nakazy)
-ð Pobierania danin publicznych w postaci podatków, ceÅ‚ i opÅ‚at
-ð Prowadzenia polityki pieniężnej
-ð Wydatkowania uzyskanych Å›rodków finansowych na zakup dóbr i usÅ‚ug w sektorze
prywatnym, zatrudnianiu pracowników administracji państwowej i świadczeniu usług, które
oferowane są społeczeństwu w zasadzie bezpłatnie lub za opłatą nie pokrywającą kosztów.
5.2. Redystrybucyjna
Podział dochodu zgodnie z tym, co społeczeństwo w danym okresie uważa za "sprawiedliwy"
i "słuszny" podział. Funkcję tą realizuje przede wszystkim budżet, natomiast uzupełniającą rolę
odgrywają banki, system ubezpieczeń społecznych, giełda papierów wartościowych.
5.3. Stabilizacyjna
Polega na utrzymaniu :
-ð Wysokiego stanu zatrudnienia
-ð OkreÅ›lenia (utrzymania) racjonalnego poziomu stabilnoÅ›ci cen
-ð Utrzymania wÅ‚aÅ›ciwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzglÄ™dnieniem jego efektów dla
bilansu płatniczego
6. System finansowy państwa - polityka i gospodarka finansowa
6.1. System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół:
instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu
środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System ten powinno cechować poszanowanie i
ochrona własności prywatnej oraz zasadę wolności gospodarczej.
6.2. System finansowy państwa obejmuje elementy:
·ð StaÅ‚e
- System budżetowy
- System finansowy banku centralnego
·ð Zmienne
- Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych (państwowych i komunalnych) oraz
zakładów użyteczności publicznej
- System finansowy instytucji publicznych o charakterze para fiskalnym (takie, których
dochody gromadzone są całkowicie lub częściowo dzięki władztwu finansowemu, zaś
zadania statutowe należą do zadań, za które państwo całkowicie lub częściowo bierze
odpowiedzialność np. ZUS)
6.3. System finansowy państwa może być uporządkowany:
według (przy zastosowaniu) trzech kryteriów podziału
qð Podmiotowego
qð Prawnego
qð Instytucjonalnego
Według kryterium podmiotowego elementami polskiego systemu finansowego są:
- WÅ‚adze ustawodawcze szczebla centralnego i samorzÄ…dowego (parlament, rada gminy)
- Władze wykonawcze wyżej wymienionych szczebli (rząd, zarząd gminy)
- Aparat finansowy zajmujÄ…cy siÄ™ realizacjÄ…:
1. dochodów i wydatków publicznych
2. ich kontrolÄ…
3. zarządzaniem budżetem, funduszami
- Jednostki sektora publicznego, które finansowane są z funduszów publicznych
Według kryterium prawnego podział systemu zdeterminowany jest przez:
- Konstytucje
- Ustawy
- Rozporządzenia rady ministrów i ministra finansów
- Uchwały rady gminy
- Akty normatywne prawa międzynarodowego (np. unikanie podwójnego opodatkowania)
Według kryterium instytucjonalnego system finansów publicznych to fundusze o określonej
formie organizacyjnej i prawnej:
- Budżet państwa
- Budżet gmin
- Fundusze ubezpieczeń społecznych
- Tak zwane pozostałe fundusze publiczne (pozabudżetowe)
- Fundacje publiczne
6.4. Polityka finansowa
To celowa i świadoma działalność ludzi oraz instytucji polegająca na wyznaczaniu i realizacji celów
za pomocą środków pieniężnych. Jest zawsze częścią składową polityki państwowej.
Politykę finansową uważa się za prawidłowo prowadzoną, jeżeli jej cele są ogólnie akceptowane
i skutecznie realizowane.
Prawidłowo prowadzona polityka finansowa powinna spełniać następujące warunki:
- Cele muszą być realne
- Cele nie mogą być sprzeczne
- Cele i środki ich realizacji powinny być jasno sformułowane i przekazane do realizacji
konkretnym adresatom
- Musi respektować określone, nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji
- Wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego
6.5. Gospodarka finansowa
To działalność polegająca na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych. Obejmuje
przygotowanie operacji pieniężnych, poprzez dokonanie wyboru z
ródeł gromadzenia dochodów
pieniężnych, wyboru sposobu przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych oraz obejmuje również
działalność organizatorską w postaci tworzenia zespołu ludzi, ustalania zakresu czynności
poszczególnych pracowników, oraz odpowiedzialności za czynności związane z wykonywaniem
operacji pieniężnych.
Realizacja gospodarki finansowej odbywa siÄ™ za pomocÄ… trzech metod:
- Samofinansowania (przychody powinny pokrywać koszty)
- Finansowaniu bezzwrotnego (wyposażenie jednostki budżetowej w środki pieniężnej)
- Finansowanie zwrotne (kredyty)
6.6. Prawo finansowe
To zespół wszystkich norm prawnych regulujących stosunki finansowe. Prawo finansowe to jest
gałąz
prawa w ramach, której wyróżnia się następujące działy
- Prawo budżetowe
- Prawo podatkowe
- Prawo celne
- Prawo walutowe
- Prawo bankowe
- Prawo finansowe samorzÄ…du terytorialnego
Ogół norm prawnych dzieli się na:
- Normy prawne ustrojowe - określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich
realizacji poprzez organy wyspecjalizowanej administracji państwowej
·ð Ministerstwo finansów
·ð UrzÄ™dy i Izby skarbowe
- Normy prawne materialne (w zakresie podatków) - tworzą obowiązki i uprawnienia
podatkowe osób prawnych i fizycznych
- Normy procesowe - określają reguły postępowania w procesie stosowania norm
materialnych.
7. Optymalny system finansów publicznych
Finanse publiczne szukają odpowiedzi między innymi na następujące pytania:
1) Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej, a nie w innej wysokości?
2) Jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu?
3) W jaki sposób popyt na pieniądz powinien być zaspokojony (czy podatki, czy pożyczki)
i jakie są granice ciężarów fiskalnych?
4) Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez
władze publiczne?
5) Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynoszą wydatki dokonywane przez władze
publiczne?
6) Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane aby ograniczyć
do minimum negatywne skutki redystrybucji dochodów przez władze publiczne?
7) Jaka formę organizacyjną preferować w stosunku do gromadzonych i wydatkowanych
pieniężnych środków publicznych (fundusze budżetowe, celowe, fundacje)?
8) Jakie dziedziny życia publicznego i gospodarczego powinny być finansowane z funduszy
publicznych i w jakich proporcjach?
9) Jaki techniki wydatkowania finansów publicznych powinny być zastosowane, aby
wyznaczone cele społeczne, ekonomiczne, polityczne były najlepiej realizowane?
10) Jakie powinny być relacje między różnymi szczeblami władz publicznych, aby ich działalność
była należycie skoordynowana z punktu widzenia realizacji celów społecznych i
gospodarczych?
11) Do jakiego stopnia możliwe jest akceptowanie przez społeczeństwo nierównomiernego
rozkładu dochodów jako skutku działania mechanizmu rynkowego?
12) Jak powinien być zbudowany aparat skarbowy, aby możliwe było skuteczne ściąganie danin
publicznych i aby akceptowane były przez społeczeństwo zasady ponoszenia ciężarów
publicznych?
Wykład 3 13.01.2001
8. Budżet Państwa
8.1. Definicje Budżetu Państwa
Budżet Państwa może być definiowany jako:
AKT PRAWNY
budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i
wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie
obowiÄ…zujÄ…cych norm prawnych.
Pamiętać należy, iż Rząd musi otrzymać absolutorium, tj przekazać najpierw informacje Sejmowi i
otrzymać od niego absolutorium. Jeżeli nie uda się przygotować budżetu do 31.03.  to Parlament
zostanie rozwiÄ…zany  nastÄ…piÄ… nowe wybory do Sejmu i Senatu.
PLAN FINANSOWY
Najbardziej popularne określenie budżetu to plan przyszłych dochodów i wydatków państwa.
Budżet jest planem dyrektywnym, tj nakłada na organy finansowe i innych wykonawców
obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków
określonych w planie czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania.
FUNDUSZ
Zasób środków pieniężnych  to strumienie dochodów i wydatków, które w danym czasie
równoważą się / redukują.
8.2. Funkcje budżetu państwa
Budżet państwa spełnia dwie podstawowe funkcje:
Funkcja ekonomiczna
- redystrybucyjna,
- stabilizacyjna,
- alokacyjna
Funkcja polityczna
8.3. Cechy instytucji budżetu państwa
1. Budżet jest scentralizowanym funduszem redystrybucyjnym, służącym realizacji zadań albo
funkcji państwa.
2. Gromadzenie środków w budżecie z pewnymi wyjątkami ma charakter przymusowy i
bezzwrotny.
3. Ma charakter ustawy.
4. Proces gromadzenia i wydatkowania ma charakter ekonomiczny i społeczny.
5. Jest urządzeniem planistycznym w zakresie kształtowania dochodów i wydatków w
określonym z góry czasie. Rok budżetowy i handlowy pokrywają się (w Polsce)
6. Budżet określają strumienie dochodów i wydatków Państwa.
7. Budżet nie odzwierciedla całokształtów finansowych operacji państwa, wobec tego nie może
być jedynym kryterium oceny działalności państwa.
8.4. Zasady budżetowe
Zasady budżetowe  to pewne postulaty które mają zapewnić najbardziej prawidłowe tworzenie
budżetu oraz działanie gospodarki budżetowej.
Najistotniejsze zasady dotyczące konstruowania budżetu:
1. Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej)
Jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie
prawnym. Naruszeniem tej zasady jest występowanie budżetów nadzwyczajnych oraz
funduszów pozabudżetowych. Zasada ta jest ciągle naruszana.
2. Zasada zupełności (powszechności)
W klasycznym ujęciu, jest to postulat aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem
wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków; współcześnie występuje często
budżetowanie netto,
3. Zasada równowagi budżetowej
Postuluje wyrównanie dochodów z wydatkami budżetowymi. Zdecydowana większość
ustalanych budżetów  to z założenia budżety deficytowe.
4. Zasada roczności budżetu
Postuluje uchwalenie przez Sejm budżetu przed rozpoczęciem roku w jakim ma on być
wykonywany. Budżet powinien być ustalony w połowie listopada/na początku grudnia.
Póz
niej można wprowadzać ew. zmiany do tego budżetu, po ustaleniach komisji
sejmowych.
5. Zasada jasności i przejrzystości
Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie
przejrzystym układzie, spopularyzowany w środowisku masowego przekazu, ułatwiając
przez to ocenÄ™ jego wykonania.
8.5. Formy organizacyjne gospodarki budżetowej
Działalność budżetowa jednostek organizacyjnych Państwa nie jest jednolita. Wyróżnia się
działalność budżetową:
1. działalność budżetowa brutto  prowadzą ja tylko i wyłącznie jednostki budżetowe.
Cechy jednostki budżetowej:
- dochody i wydatki jednostki budżetowej objęte są w pełnej wysokości budżetem
państwa,
- realizacja planów wydatków jest niezależna od osiąganych dochodów,
- środki finansowe przekazane do dyspozycji tych jednostek i niewykorzystane w ciągu
roku wygasają z jego końcem,
- jeżeli jednostka uzyskuje dochody, to przekazuje je do budżetu,
- całkowity brak autonomii budżetowej.
3. działalność budżetowa netto  jest prowadzona w określonych formach
organizacyjnych. Jest bardziej elastyczna od jednostki budżetowej. Struktura
organizacyjna przybiera dwie formy:
Þð formÄ™ zakÅ‚adu budżetowego,
Þð formÄ™ gospodarstw pomocniczych
Formę zakładu budżetowego nadaje państwowej jednostce organizacyjnej dysponent
określonej części budżetu. Najczęściej na zasadzie zakładów budżetowych prowadzone są
żłobki, przedszkola, niektóre szkoły.
Gdy planowane dochody zakładu budżetowego są wyższe od planowanych wydatków, to
planowana jest także wpłata nadwyżki dochodu nad wydatkami do budżetu. Jeżeli sytuacja
jest odwrotna, to zakład otrzymuje dotacje.
Zakłady te nie mają osobowości prawnej, korzystają wyłącznie z samodzielności
organizacyjnej i ograniczonej samodzielności finansowej (mogą zaciągać kredyty,
niewykorzystane środki finansowe nie przepadają).
Formę gospodarstw pomocniczych cechuje m.in. to, że:
1. obsługuje ona przede wszystkim macierzystą jednostkę budżetową, która prowadzi
działalność uboczną,
2. gospodarstwo pomocnicze powinno uzyskiwać dochody ze sprzedaży towarów lub usług
zewnętrznych odbiorcom,
3. jest tworzone przez kierownika jednostki budżetowej,
4. cechuje je odrębność organizacyjna  polega na wyodrębnieniu majątkowym i
posiadaniu własnej struktury,
5. posiada tez odrębność finansowa  ma własny plan i rachunek bankowy,
Przykładem gospodarstw pomocniczych są warsztaty szkolne, szczególnie prowadzone przy
szkołach zawodowych. Mogą być płatnikami podatku dochodowego i od towarów i usług.
8.6. Środki celowe (środki specjalne)
Środek  to rodzaj dochodów pobieranych przez jednostkę budżetową.
Środek jest odrębnym rachunkiem, na który wpływają dochody z danego rodzaju działalności i z
którego finansowane są koszty.
Przykład: wprowadzenie przez Izby Skarbowe akcji badania bilansów przez biegłych
rewidentów
8.7. Dochody budżetowe
To środki pieniężne pobierane przez państwo lub gminy od osób fizycznych, podmiotów
gospodarczych oraz z innych z
ródeł na sfinansowanie wydatków związanych z realizacja zadań
państwowych.
Mogą być klasyfikowane wg kryterium:
A) Kryterium ekonomiczne  czyli wg z
ródeł pochodzenia
y
ródła dochodów budżetu państwa określa ustawa  Prawo budżetowe . Dochodami budżetu
państwa m.in. są:
- podatki,
- opłaty,
- obowiązkowe wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych,
- cła,
- zyski z NBP, wpłaty z NBP,
- dochody ze sprzedaży, najmu, dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa,
- pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz Skarbu Państwa,
- inne wpłaty i wpływy
A) Kryterium prawne  dochody mogą być:
- bezzwrotne i przymusowe (zdecydowana większość)
- zwrotne i dobrowolne (obligacje i darowizny)
- odpłatne (opłata taryfowa)
- nieodpłatne (zdecydowana większość)
- zasadnicze (podatki, opłaty, cła  zdecydowana większość)
- uboczne (mandaty, grzywny, kolegia)
B) Kryterium organizacyjne  dochody mogą być:
- dochody budżetu państwa
- dochody budżetu gminy
Częściowo dochody te powtarzają się. Dominują tutaj:
·ð dochody podatkowe gmin,
·ð dochody z opÅ‚at,
·ð dochody z tytuÅ‚u udziaÅ‚u w podatkach stanowiÄ…cych dochód budżetu paÅ„stwa
·ð (ważne w 2001r)
·ð subwencje oÅ›wiatowe,
·ð dochody z pożyczek i kredytów,
·ð wpÅ‚ywy z emisji papierów wartoÅ›ciowych,
·ð inne wpÅ‚ywy należne gminom na podstawie odrÄ™bnych przepisów
8.8. Wydatki budżetowe
Wydatki budżetowe, to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań
państwa, gminy. Możemy je podzielić wg kilku kryteriów:
A) Kryterium ekonomiczne
- wydatki nabywcze  związane są z dokonywaniem przez państwo zakupów dóbr i usług o
charakterze materialnym i określają wysokość udziału państwa w
produkcie społecznym.
- wydatki redystrybucyjne (transfery)  wydatki te decydujÄ… o wykorzystaniu produktu
społecznego
B) Kryterium z punktu widzenia zadań realizowanych przez podmiot publiczno-prawny
- działalność niezbędna dla funkcjonowania państwa (policja, wojska, administracja)
- wydatki socjalno-kulturowe (oświata, służba zdrowia),
- wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego,
- wydatki na obsługę długu publicznego,
C) Kryterium ze względu na konieczność ponoszenia wydatków
- wydatki konieczne  wynikajÄ… z obowiÄ…zujÄ…cego prawa  sÄ…dy, wojsko,
- wydatki pożądane  kwestia infrastruktury  budowa dróg, urządzeń związanych z ochroną
środowiska naturalnego
D) Kryterium ze względu na charakter ponoszonych wydatków
- charakter inwestycyjny,
- wydatki bieżące sfery budżetowej  służba zdrowia, oświata, dotacje do jedn. budżetowych
W praktyce gospodarczej mówi się o prawie Vagnera  czyli prawie  nieustannego wzrostu
wydatków publicznych
Wzrost wydatków publicznych zdeterminowany jest:
- czynnikami socjologicznymi (nieustanne rozszerzanie zakresu działalności podmiotów
publiczno-prawnych)
- czynnikami historycznymi (zdecydowana większość państw obciążona jest długiem
publicznym, a jego obsługa powoduje zwiększające się z roku na rok wydatki.
- czynnikami politycznymi - program partii politycznych (partie socjal-demokratyczne 
myślą sercem, rozdają na lewo i prawo)
- czynnikami ekonomiczno-społecznymi  postęp techniczny, proces urbanizacji, wzrost
dochodu na 1 mieszkańca, przyczyny o charakterze demograficznym.
Co należy zrobić aby zmniejszyć wydatki budżetu?
PRYWATYZACJA
Optymalny poziom wydatków publicznych jest przekroczony wówczas, gdy społecznie
niekorzystne konsekwencje wzrostu opodatkowania wskutek wzrostu wydatków, zaczynają
przeważać nad społecznymi korzyściami ze wzrostu wydatków.
8.9. Prawna klasyfikacja dochodów i wydatków
Klasyfikacja dochodów i wydatków oznacza odpowiednio skonstruowany system ich grupowania
wg jednolitych zasad dostosowanych do potrzeb projektowania, uchwalania, wykorzystywania i
kontroli wykonania budżetu.
Klasyfikacja grupuje dochody i wydatki wg ustalonych kryteriów:
Kryterium podmiotowe Kryterium przedmiotowe Kryterium organizacyjne
części działy / rozdziały (rodzajowe) Paragrafy
1) Władza ustawodawcza Działy odpowiadają Inne paragrafy występują po stronie
- kancelaria Sejmu (cz.10) podstawowym dziedzinom dochodów, ponieważ wskazują one
- kancelaria Senatu (cz.11) aktywności gospodarczej, na z
ródła dochodów budżetowych.
2) Władza wykonawcza takim jak: Inne paragrafy występują po stronie
- kancelaria Prezydenta Przemysł, rolnictwo, leśnictwo, wydatków.
(cz.1) itd. W poszczególnych działach Np. po stronie dochodów paragrafy
- Urząd Rady Ministrów mogą występować rozdziały. wskazują na takie z
ródła jak podatki,
(cz.5) MajÄ… one charakter czy inne dochody majÄ…tkowe,
- Ministerstwa przedmiotowo  podmiotowy. natomiast jeśli chodzi o wydatki  to
- Wojewodowie Z praktycznego punktu mogą dotyczyć wynagrodzeń sfery
widzenia ze względu na budżetowej, czy innych usług o
3) WÅ‚adza sÄ…downicza
zasadę jasności i jawności charakterze materialnym (energia,
- Sad Najwyższy (cz.3)
podziałka na rozdziały ma stypendia)
- SÄ…d Administracyjny (cz.4)
niewielkie znaczenie
- NIK (cz. 2)
Obecnie w budżecie jest
ok. 80 części
Wykład 4 14.01.2001
8.10. Procedura uchwalania budżetu
Procedury  to zasady postępowania w trakcie:
1) przygotowywania projektu budżetu
Minister Centralnego Urzędu Planowania wspólnie z Ministrem Finansów oraz innymi
ministrami przygotowuje projekt. Ten projekt następnie uchwalany jest przez Radę
Ministrów, a następnie przez Sejm i Senat. Do 15 listopada roku poprzedzającego rok
budżetowy Rada Ministrów przedkłada projekt Sejmowi. Jeśli Sejm nie zatwierdzi projektu
- obowiązuje Prowizorium Budżetowe.
2) uchwalania budżetu
Uchwalenie budżetu leży w kompetencjach Sejmu i Senatu i odbywa się w 3 czytaniach
projektu budżetu. Ustawa budżetowa uchwalona jest zwykłą większością głosów, jeżeli
frekwencja jest większa niż 50%. Jeśli ustawa nie zostanie uchwalona w ciągu 3 miesięcy
od dnia złożenia w Sejmie projektu, to Prezydent może rozwiązać Sejm.
3) wykonywania budżetu
Wykonywanie budżetu polega na pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków. Wśród
podmiotów wykonujących budżet można wyróżnić:
- podmioty bezpośrednie (organy państwowe i podlegające im jednostki budżetowe),
- podmioty pośrednie (tylko i wyłącznie sprawujące nadzór i kontrolę nad
wykonywaniem budżetu),
- banki (sprawują kontrolę kasową, obsługują budżet)
4) kontroli wykonywania budżetu
 funkcjÄ™ tÄ… sprawuje Sejm.
9. Skarb Państwa i jego funkcje
Spełnia on w gospodarce następujące funkcje:
1) Jest kasjerem
Tzn., że ma za zadanie inkasowanie i wypłacanie środków pieniężnych podczas wykonywania
operacji finansowych oraz czuwanie nad prawidłowością wykorzystywania tych środków. Skarb
Państwa powinien zapewnić bieżącą płynność finansową w tej funkcji.
2) Jest bankierem
- środki pieniężne deponowane są na rachunkach Skarbu Państwa,
- Skarb Państwa może udzielać krótkoterminowych pożyczek
- Skarb Państwa może emitować drobne znaki pieniężne (bilon) w celu pokrycia deficytu
budżetowego,
3) Jest inwestorem
Skarb Państwa dostarcza kapitału, wtedy gdy rynek pieniężno  kapitałowy oferuje go na mniej
korzystnych warunkach.
4) Jest poręczycielem
Skarb Państwa dysponuje wyodrębnionym majątkiem  może więc występować jako podmiot
poręczający w różnych operacjach finansowych.
5) Pełni funkcję majątkową
Skarb Państwa z reguły jest jednym z zarządców majątku państwowego.
10. Deficyt budżetowy
Występuje on wówczas, gdy dochody ze z
ródeł zwyczajnych nie mają pokrycia w zaplanowanych
wydatkach budżetowych. W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się 4 podstawowe teorie
równowagi budżetowej:
1) Teoria klasyczna
- opiera się na matematycznej różności między dochodami a wydatkami budżetowymi,
-  pamiętaj przychodzie  bądz
z rozchodem w zgodzie ,
- teoria ta wywodzi się z finansów prywatnych,
- ma ona dwie wady:
a) trudno jest osiągnąć stan idealnej równowagi, ponieważ budżety uchwalane są
jako zrównoważone a realizowane jako deficytowe,
b) bardzo często tę idealną równowagę osiągano w sposób sztuczny ,  zapominając
czasami o niektórych wydatkach . Często niedoszacowano tych wydatków.
2) Teoria systematycznego deficytu
Oparta jest na trzech założeniach:
-ð deficyt nie jest zÅ‚em, o ile nie współistnieje z deficytem bilansu pÅ‚atniczego,
-ð deficyt jest korzystny ponieważ jego finansowanie powoduje zwiÄ™kszanie krajowej siÅ‚y
nabywczej,
-ð deficyt jest pożądany, ponieważ może spowodować zmniejszenie bezrobocia
Teorię tą krytykuje się z kilku względów, gdyż:
1) Deficyt musi być finansowany ze z
ródeł nadzwyczajnych, wobec tego może być
powodem inflacji,
2) Przy systematycznie utrzymującym się deficycie Państwo zmuszone jest do
przyjęcia kredytu na coraz to gorszych warunkach,
3) Systematyczny deficyt powoduje obciążenie gospodarki wysokimi kosztami.
3) Teoria budżetów cyklicznych
Opiera się na założeniu, że deficyt jest dopuszczalny w pewnym okresie, o ile zostanie on
skompensowany nadwyżkami w przyszłych okresach / latach.
W praktycznym stosowaniu tej teorii powstają następujące trudności:
1) nadwyżki mogą być przechwytywane przez lobby polityczne w związku z realizacją
np. celów wyborczych,
2) cykle sÄ… nieregularne, a stosowanie tej teorii wymaga stabilnej koniunktury
gospodarczej,
3) nie istnieją żadne gwarancje, że wysokość nadwyżek w okresie dobrej koniunktury,
wystarczy na pokrycie póz
niejszych deficytów.
4) Teoria impasu
Opiera się na przypuszczeniu, że rozwój koniunktury będzie taki, a nie inny. Impas jest
nadwyżką, zaplanowanych w budżecie wydatków nad zaplanowanymi dochodami ze z
ródeł
zwyczajnych. Większość współczesnych budżetów uchwalona jest z impasem.
11. Podatki
PODATEK jest głównym z
ródłem dochodów państwa, pobieranym w celu pokrycia jego
wydatków. Podatek, to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na
rzecz państwa, które jest ustalane na podstawie prawa, określającego warunki, wysokość i
terminy płatności.
Przymusowość  trzeba płacić podatki, państwo nie dyskutuje i nie robi wyjątku,
Bezzwrotność - jeśli został prawidłowo naliczony,
Ogólność - im mniej wyjątków  tym lepiej, dotyczy on wszystkich.
11.1. Zasady podatkowe
Są one postulatami, określającymi warunki, jakie powinien spełniać system podatkowy:
równość, pewność, dogodność i taniość. (określił je Adam Smitch).
Równość - to proporcjonalność do zdolności płatniczej podatnika (np. proporc. do zarobków
pracow.),
Pewność - każdy z góry powinien wiedzieć, jaki ciąży na nim obowiązek podatkowy ,
Dogodność - podatek powinien być pobierany w czasie i w sposób dla podatnika najdogodniejszy,
Taniość - głosić, by dążyć do najoszczędniejszego wymiaru i poboru podatków.
Współcześnie zasady te uzupełniane są o fiskalne, ekonomiczne, sprawiedliwości i techniczne
ZASADY PODATKOWE
fiskalne ekonomiczne sprawiedliwości techniczne
11.2. Funkcje podatku
Podatki spełniają 3 podstawowe funkcje
1) Funkcja fiskalna
Podatki sa głównym z
ródłem dochodów państwa, gwarantują finansowanie wydatków
publicznych
2) Funkcja stymulacyjna
Podatki sa wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje
podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i
społecznej państwa.
3) Funkcja redystybucyjna
Podtki sa instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi.
Zjawisko rozkładóu dochodów z punktu widzenia kryterium rówmności ananlizuje się za
pomoca tzw. krzywej Lorentza. Frzywa te reprezentuje idealny / absolutny rozkład dochodu
w społeczeństwie.
Wykres: Krzywa rozkładu dochodów ludności
dochody %
100 C
80 krzywa absolutnej równości pole nierówności dochodów po
opodatkowaniu
60 E pole nierówności dochodów przed
opodatkowaniem
40 J J
20
B
0 20 40 60 80 100 ludność %
Jeżeli dochody znajdujące się w dyspozycji społeczeństwa równają się 100%, to zgodnie z krzywą
absolutnej równości procentowy udział ludności w tych dochodach odpowiada idealnie strukturze
dochodów.
Skrajnym przeciwieństwem idealnej równości jest idealna nierówność. Jednak te skrajności należy
odrzucić. Nie istnieją one. W rzeczywistości gospodarczej rozkład dochodów nie jest równomierny,
np. krzywa OJC oznacza, że 75% ogółu społeczeństwa dysponuje zaledwie ok. 45% dochodu.
Krzywa nierówność ma w przykładzie kształt hipotetyczny (umowny). Kształt jej jest różny w
różnych krajach i okresach. W przykładzie widać, że krzywe nierówności dochodów mogą być i są
zmieniane za pomocą podatków. W wyniku podatków pole nierówności OJCP zmniejsza się o pole
półksiężyca OJ CJO.
W praktyce w Polsce obowiązuje podatek liniowy i wynosi on 19%. Ok. 6% płatników o najwyższej
stawce gwarantuje dochody fiskusa w wysokości ok. 45% dochodów z tytułu podatku.
11.3. Konstrukcja podatku
Obejmuje ona następujące elementy:
Podmiot podatku
- podatnik (osoba fizyczna, lub prawna ponosząca ciężar podatku)
- płatnik (osoba fizyczna, lub prawna zobowiązana do pobierania i wpłacania zaliczki
podatkowej)
Przedmiot podatku
Rzecz lub zjawiska, zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstawanie obowiązku podatkowego.
Podstawa podatku
Przedmiot podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo
Stawka podatku
Stopa podatkowa  to część podstawy opodatkowania, która jako podatek podlega odprowadzeniu
na rzecz budżetu Państwa lub gminy.
Skala podatkowa
Zbiór stawek podatkowych stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona
procentowo lub kwotowo.
Zwolnienia, ulgi
Częściowe lub całkowite wyłączenie z podatku określonego podmiotu lub przedmiotu.
11.4. Podział podatków
Systematyka podatków polega na pogrupowaniu ich wg określonego kryterium:
A) Kryterium przedmiotu opodatkowania
1. podatki przychodowe (od przychodów)  np. podatek rolny. Leśny
Są cenotwórcze (wkalkulowane w cenę), płaci się je w związku z działalnością gospodarczą
i osiÄ…ganymi przychodami
2. podatki dochodowe (od dochodów)  np. podatek od osób fizycznych i prawnych
Mają one następujące cechy:
- są przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych,
- nawiązują do nadwyżki finansowej, wypracowanej przez podmioty,
- są korzystniejsze dla podatnika, niż dla władz publicznych (istnieje możliwość
manipulowania podstawÄ… opodatkowania)
3. podatki majÄ…tkowe (od praw majÄ…tkowych)  np. podatek od obrotu majÄ…tkiem, podatek
od spadków i darowizn.
Obciążają one ogólną wartość majątku lub jego przyrost. Jeżeli podatki uszczuplają
substancję majątkową, to są to podatki realne. Jeśli płacone są z dochodu  to nazywamy je
podatkami nominalnymi.
4. podatki od wydatków (podatki konsumpcyjne)  VAT, akcyza, podatek od gier
Są one zbliżone do podatków przychodowych. Przedmiotem opodatkowania są wydatki
ponoszone na zakup dóbr luksusowych
B) Kryterium wg stosunku przedmiotu opodatkowania do z
ródeł podatku
1. podatki bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych
Istnieje precyzyjnie określona zależność między płaceniem podatku, jego wysokością, trybem
płacenia a podatnikiem.
2. podatki pośrednie  podatek VAT
Obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i
majątkową. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej
anonimowe.
C) Kryterium związane z władztwem podatkowym
1. podatki nakładane przez Państwo
2. podatki nakładane przez władze samorządowe
PODATEK VAT
Charakteryzuje się następującymi właściwościami: powszechność opodatkowania, wielofazowość,
potrącalność, przerzucalność,; wpływa na poziom cen finalnych wyrobów i usług
 Firma liczy  fiskus kontroluje a konsument płaci
Zalety podatku VAT
1. jest neutralny z punktu widzenia konkurencji krajowej, ponieważ nie wpływa na cenę, 2. jest
neutralny z punktu widzenia konkurencji międzynarodowej, dlatego, że występuje stawka  0 , 3.
zapewnia budżetowi wysokie dochody, mniej wrażliwe na recesje gospodarczą, 4. motywuje do
zwiększenia wydatków inwestycyjnych w związku z całkowitym jego zwrotem dla inwestorów od
zakupów inwestycyjnych, 5. zapewnia swoistą samokontrolę podatników, co częściowo uszczelnia
system podatkowy, 6. ułatwi inwestowanie w Polsce i integrację z Unia Europejską, 7. istnieje
niewiele stawek tego podatku i stosunkowo mała ilość zwolnień. 8. (Ideałem byłyby dwie stawki  0
i stawka podstawowa  równa stawce podatku dochodowego).
Wady podatku VAT
1. jego infacjogenność zwłaszcza w okolicznościach podnoszenia stawek na niektóre usługi i
towary powszechnego użytku, 2. stosunkowo wysokie koszty poboru i kontroli podatników, 3.
rozbudowana ewidencja, 4. możliwość oszustw podatkowych, 5. niesprawiedliwość w sytuacji
istnienia niewielkiej ilości stawek,
11.5. Rynkowe relacje podmiotu do podatku
W ujęciu mikroekonomicznym należy analizować skutki nakładania podatku przez pryzmat rynku,
tzn. wpływ na kształtowanie się popytu i podaży, czyli w ostateczności na decyzje producentów,
konsumentów i inwestorów. Rysunek przedstawia wpływ podatków na popyt i podaż oraz ceny dobra
A.
Rys. 2 Podatek a kształtowanie się popytu i podaży na rynku dobra
Cena dobra A
Sa
Da
Sa
T R
N R
N
0 B C llość dobra A
W punkcie równowagi (R) dobro osiąga cenę równą odcinkowi ON i przy tej cenie producent gotów
jest sprzedać produkt, a konsument zapłacić. W momencie nałożenia produktu maleje popyt i
podaż na rynku dobra A. Jednocześnie wzrosła cena brutto, odpowiada ona odcinkowi OT,
natomiast spadła cena netto (cena producenta) ON .
Nałożenie podatku wywołuje następujące skutki:
1) dla producenta dotkliwy jest spadek popytu na dobro A oraz spadek wpływów ze sprzedaży
netto
2) podwyższona cena brutto na jednostkę dobra A jest skutkiem nałożenia podatku. Nowa cena
jest częściowo pokryta przez sprzedającego (producenta) i pokrywa on część NN , a
konsument pokrywa część NT.
Podatek jest więc dodatkowym kosztem.
11.6. Przyczyny ucieczki przed podatkami
1. tzw. przyczyny o charakterze moralnym  występuje bardzo często dualizm postępowania
pod względem norm etycznych.
2. powody o charakterze politycznym  partie polityczne na które nie chcemy płacić,
3. powody o charakterze ekonomicznym  jeżeli ludzie nie mają możliwości przerzucenia
podatku na kogoś innego, zaczynają pracować w szarej strefie.
4. powody o charakterze technicznym  skomplikowane formularze do wypełniania.
Ludzie w Polsce pracujÄ… na podatek ok. ½ roku !!!!!!!
11.7. Cechy dobrego systemu podatkowego
1. powinno się wprowadzić kilka podatków, przy czym 3 lub 4 winny stanowić podstawę
finansów publicznych.
2. powinno się sięgać do różnych przedmiotów opodatkowania.
3. podstawowe rodzaje podatków powinno się ustalać na szczeblu władz centralnych.
4. z psychologicznego punktu widzenia łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez
podwyższenie istniejącego już podatku niż wprowadzenie nowego i po drugie  łatwiej jest
zwiększyć ciężary podatkowe przez podatki pośrednie niż bezpośrednie.
5. w różnych proporcjach należy stosować podatki bezpośrednie i pośrednie.
6. w opodatkowaniu przedsiębiorstw należy stosować skale progresywne i degresywne.
7. w celu przeciwdziałania oszustwom podatkowym należy stosować rozwinięty system kontroli i
kar.
8. Zjawisko ucieczki przed podatkami ogranicza siÄ™ przede wszystkim poprzez uproszczenie
systemu podatkowego.
Wykład nr 5 27.01.2001
12. PieniÄ…dz
Procesy gospodarowania maja charakter pieniężno-finansowy
12.1. Pieniądz   król towarów  to specyficzny towar pełniący funkcję (rolę)
powszechnego ekwiwalentu.
Powszechnym ekwiwalentem może być każdy towar jeżeli:
- jest podzielny
- jest dobrem trwałym
- jest społecznie akceptowalny
- musi być to towar rzadki (występowanie)
- Å‚atwy w przechowywaniu
W przeszłości pieniądzem były różne towary, np. bydło, bursztyn, złoto
12.2. Funkcje pieniÄ…dza:
FUNKCJE CECHA KORZYŚĆ
miernik 1. Mierzy wartość wszystkich towarów i 1. Pojawiła się kategoria ceny, która
wartości usług; jest wartością towary wyrażoną w
2. nadmierna ilość pieniądza w obiegu pieniądzu
prowadzi do zwiększenia przeciętnego
poziomu cen
1. Obsługuje transakcje pomiędzy 1. Można sprzedawać każdemu kto
wymiany kupującymi a sprzedającymi. posiada odpowiednią ilość pieniądza i
2. Wymiana zostaje rozdzielona na kupować za pieniądze wszystko to co
(cyrkulacji)
odrębne akty sprzedaży i kupna, które jest nam potrzebne.
nie muszą się pokrywać w czasie ani
miejscu.
środka 1. Zdolność pieniądza do regulowania 1. Rozwój systemu kredytowo-
płatniczego różnych zobowiązań. pieniężnego co stało się siłą
napędową rozwoju gospodarczego.
środka 1. Traktowanie zasobu pieniądza jako 1. Pojawienie się funkcji akumulacji
skarbu. (w przypadku przedsiębiorstw) i
tezauryzacji
2. Najlepiej tę funkcję spełnia pieniądz oszczędności (w przypadku
(oszczędnoś pełnowartościowy czyli złoto. gospodarstw domowych).
ci)
pieniądza 1. Pieniądz krajowy może pełnić funkcję 1. Wszystkie wymienione na rynku
pieniądza światowego pod warunkiem, światowym.
światowego
że Państwo prawnie gwarantuje jego
wymienialność zewnętrzną po kursie
tynkowym.
12.3. Jakość pieniądza
O jakości pieniądza decyduje przede wszystkim płynność. Może być ona rozpatrywana w trzech
układach:
- płynność aktywu finansowego - łatwość zamiany aktywu w pieniądz bez straty;
- płynność jednostki gospodarczej  w której jednostka gospodarcza jest zdolna do
pokrywania swoich bieżących zobowiązań oraz tych zobowiązań, które powstaną z
podejmowania nowych decyzji finansowych;
- płynność systemu gospodarczego  czyli ogólny stan płynności  polega on na zdolności
pokrywania przez rynek pieniężny wszelkich potrzeb płatniczych i jednostek gospodarczych
tworzÄ…cych sektor gospodarczy;
W Polsce za ogólny stan płynności odpowiada bank centralny.
12.4. Formy pieniÄ…dza
Najbardziej rozpowszechniony podział form pieniądza obejmuje jego postać towarową i
kredytowÄ…
Pieniądza towarowego (pełnowartościowego)  praktycznie już nie ma.
W gospodarce światowej występuje pieniądz kredytowy, który charakteryzuje się tym, pieniądz
ma wartość płatniczą znacznie większą niż wartość nominalną.
Inny podział pieniądza wyodrębnia jego dwie podstawowe formy  gotówkową i
bezgotówkową:
a) pieniądz gotówkowy  banknot, bilon i moneta (numizmatyczna)
banknot  znak pieniężny drukowany na papierze, który na mocy decyzji władzy państwowej
ma na określonym terytorium charakter prawnego środka płatniczego, stanowiący
powszechny ekwiwalent towarów;
bilon  drobne znaki pieniężne
moneta  to jedynie wartość numizmatyczna
b) bezgotówkowy  coraz większe ma znaczenie w gospodarce ma pieniądz żyrowy lub
wkładowy.
Na pieniądz żyrowy składają się; depozyty na żądanie lub terminowe w bankach, które jako
środek płatniczy nie będący prawnym środkiem płatniczym są używane w obrocie
bezgotówkowym w postaci polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej lub płatniczej.
Ze względu na pochodzenie można wyróżnić:
- pieniądz żyrowy (bezgotówkowy) emitowany przez Bank Centralny  powstaje on z
wkładów na żądanie instytucji publicznych (banków, przedsiębiorstw) poprzez obniżenie
stopy rezerw obowiązkowych, udzielanie kredytów lombardowych i dyskontowych oraz
operacji otwartego rynku.
- pieniądz żyrowy Banków Komercyjnych tworzony jest z lokat gospodarstw domowych
i innych podmiotów w bankach komercyjnych na rachunkach bieżących i terminowych
pomniejszony o wysokość rezerw obowiązkowych oraz powiększony o mnożnik kreacji
pieniÄ…dza.
Współcześnie występują również substytuty pieniądza (quazi pieniądze, surogaty)  to
udokumentowane lub nieudokumentowane wierzytelności pieniężne, które w każdym momencie
lub po określonym czasie mogą być przekształcone w środki płatnicze gotówkowe lub
bezgotówkowe. Jakość substytutów pieniądza zależy od:
- stopnia płynności przekształcenia w pieniądz odpowiednio do możliwości i terminu;
- ryzyka utraty wartości podczas przekształcania w pieniądz;
- poziomu / wysokości oprocentowania tych substytutów
Substytuty pieniądza to np.: papiery wartościowe, akcje i obligacje, dzieła sztuki, działki
budowlane, znaczki pocztowe, sztabki złota, itp.
12.5. Kreacja pieniÄ…dza
Dawniej pobierano pieniądze zarówno od deponujących jak i od pożyczkobiorców. Póz
niej z
czasem wprowadzono obowiÄ…zek rezerwy obowiÄ…zkowej.
Banki mogą tworzyć, kreować pieniądz bezgotówkowy. Pieniądz bezgotówkowy w wyniku operacji
czynnych tworzÄ… (kreujÄ…) banki.
Ograniczenia w zakresie kreacji pieniÄ…dza dotyczÄ…:
- stopy rezerw obowiązkowych  pieniądz nie ucieka z systemu bankowego, występuje idealna
równowaga ilości pieniądza.
- chęci utrzymania przez klientów części zasobów pieniężnych w gotówce  banki cały czas
muszą pamiętać o tzw. współczynniku preferencji gotówki.
BANK WKA
AD Rezerwa obowiÄ…zkowa 10% Rezerwa nadobowiÄ…zkowa
1 1000 100 900
2 900 90 810
3 810 81 729
4 729 73 656
Suma 10 000 1 000 9 000
wklad 1000
=ð =ð10.000 9.000 wykreowaÅ‚y banki przez system bankowy
rezerwa obowiazkowa 10,1
Mnożnik kreacji pieniądza mierzy wzrost podaży pieniądza na skutek powiększenia bazy
monetarnej o jednostkÄ™.
Przy założeniu że:
M - podaż pieniądza
G
M =G + D k = współczynnik preferencji gotówki
D
B  baza monetarna
R
B = G + R r = stopa rezerw
D
M
G  gotówka; m = mnożnik
B
D  depozyty;
R - rezerwy
G
+ð 1
G +ð D k +ð 1
D
M =ð m ×ð B =ð ×ð B =ð ×ð B =ð ×ð B
G R
G +ð R k +ð r
+ð
D D
Przykład 1
Rezerwy depozytowe r = 10% - 0,1
Współczynnik preferencji gotówki k = ½ - 0,5
Baza monetarna B = 1000
Jaka jest podaż pieniądza?
k +ð 1 0,5 +ð 1 1,5
M = ×ð B =ð ×ð B =ð ×ð1000 =ð 2500
k +ð r 0,5 +ð 0,1 0,6
jeśli k=0,8 to podaż pieniądza zmniejsza się.
O ilości pieniądza w obiegu decyduje wielkość rezerw obowiązkowych i współczynnik
preferencji gotówkowej.
12.6. Podmioty, cele instrumentów polityki monetarnej.
Polityka pieniężna  to przedsięwzięcia mające na celu kształtowanie ustroju walutowego
lub pieniężnego kraju. Cele i zadania polityki pieniężnej są określone w Konstytucji,
Ustawach, RozporzÄ…dzeniach i ZarzÄ…dzeniach.
Najważniejsza jest ustawa o NBP. Podmiotami systemowymi polityki pieniężnej jest Parlament
(Sejm i Senat)), Bank Centralny oraz Rząd. Narzędziami realizacji systemowej polityki
pieniężnej są wytyczne i decyzje, zlecenia Prezesa Banku Centralnego, układy
międzynarodowe i przyjęte zwyczaje oraz inne umowy. Stosowanie narzędzi systemowej
polityki pieniężnej jest skuteczne jeżeli:
- są one zgodne z całym systemem finansowym Państwa
- jeżeli są dostosowane do celów tej polityki
- jeżeli można je wprowadzić bezkonfliktowo
no min a ln a stopa procentowa -ð stopa inf lacji
Realna stopa procentowa =
1 +ð stopa inf lacji
Instrumenty polityki monetarnej można podzielić na trzy grupy:
a) instrumenty kontroli ogólnej  operacje otwartego rynku, polityka rezerw obowiązkowych,
polityka refinansowania banków
b) instrumenty kontroli selektywnej  instrumenty sterowania bezpośredniego,
wykorzystywane wtedy gdy mechanizm rynkowy nie zapewnia właściwego przepływu funduszy
w gospodarce np. kontrola stóp procentowych, wskazywanie bankom komercyjnym celów na
które kredyty mogą być uzyskiwane lub też całkowity zakaz udzielania kredytów.
c) Oddziaływanie przez perswazję  tym bardziej skuteczne im mniej banków funkcjonuje
w gospodarce. Są to bardzo często propozycje nie do odrzucenia składane przez Prezesa
Banku Centralnego.
13. BANK CENTRALNY.
13.1. Podstawowe zadania Banku Centralnego:
- utrzymywanie wartości pieniądza krajowego
- ochrona stabilności systemu finansowego
- podnoszenie efektywności polityki pieniężnej
13.2. Funkcje Banku Centralnego:
1. Centralny Bank Państwa
- formułuje i realizuje politykę pieniężną;
- organizuje i czuwa nad sprawnym przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków
w systemie bankowym;
- jest współodpowiedzialny za politykę kursu walutowego i politykę dewizową;
- prowadzi obsługę kasowo-rozliczeniową instytucji rządowych  kredytuje budżet oraz
rejestruje i obsługuje dług rządowy;
- zarządza rezerwami dewizowymi Państwa
2. Bank Emisyjny
- wypuszcza w obieg znaki pieniężne;
- organizuje obieg pieniężny;
- reguluje ilość pieniądza w obiegu rynkowym
3.  Bank Banków
- oddziaływuje na cały system bankowy w taki sposób aby została zrealizowana polityka
pieniężna.
Wypełnianiu tej funkcji służą następujące narzędzia Banku Centralnego:
a) Stopa Interwencyjna (referencyjna)  minimalna stopa rentowności 28-
dniowych papierów wartościowych kupowanych przez Bank Centralny; w praktyce
wyznacza dolny pułap stóp na rynku międzybankowym. Obecnie wynosi 17,5% w
skali roku.
b) Stopa Lombardowa  podstawowa stopa N.B.P. po której Bank Centralny skłonny
jest udzielać pożyczek innym Bankom pod zastaw papierów wartościowych.
Wyznacza ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej i górny pułap kosztów banków
przy zdobywaniu środków finansowych. Obecnie wynosi 21,5% w skali roku.
c) Stopa Redyskontowa  stopa oprocentowania kredytu redyskontowego,
stosowana przez Bank Centralny przy zakupie weksli innych banków i firm. Obecnie
stopa interwencyjna wynosi 20% w skali roku.
14. Waluta EURO ( jako jednostka pieniężna)
14.1. Argumenty za wprowadzeniem EURO:
- większa wiarygodność władz finansowych
- stopy procentowe byłyby zbieżne ze stosowanymi przez Europejski Bank Centralny
- zaufanie zagranicznych inwestorów
- czytelność transakcji, które obecnie przeprowadzane są w różnych obcych walutach
- niższe kwoty transakcji zagranicznych
- przyśpieszenie członkostwa w Unii Europejskiej
14.2. Argumenty przeciw wprowadzeniu EURO:
- utrata suwerenności N.B.P.
- nadmierny wzrost lub spadek rodzinnej waluty
- odebranie przyjęcia EURO jako znaku pogorszenia gospodarki
- wystąpiłoby zagrożenie polityki finansowej i reform strukturalnych, których przed
zewnętrznymi kryzysami nie ochroni kurs walutowy.