Morza i Oceany
1.Informacje ogólne
2.Budowa
3.Charkterystyka wybranych mórz i
oceanów.
4.Zwierzęta
I - informacje ogólne
Oceany - stanowią, najrozleglejsze, zamieszkane środowisko ma Ziemi, pokrywające
prawie trzy czwarte jej całkowitej powierzchni. Jeszcze przed 100 laty uczeni sądzili, że
niskie temperatury, ciągła ciemność i wysokie ciśnienie w głębinach zarówno morskich jak
i oceanicznych uniemożliwiają istnienie w nich jakiekolwiek postaci życia. Obecnie
wiadomo, że istnieją organizmy żyjące we wszystkich głębokich sferach oceanów, nawet
na dnie rowów o głębokości 11 tys. m.
Charakterystyczną cechą ekosystemu oceanicznego jest niezwykłe bogactwo świata
zwierzęcego. Ocean był kolebką życia i tu rozpoczynały swój, trwający miliony lat, rozwój
filogenetyczny wszystkie typy zwierząt. Znamy obecnie przeszło 1 min ich gatunków; 200
000 żyje w środowisku wodnym, z czego w morzu - 150 000. Na pozór jest to niewiele, nie
należy jednak zapominać, że zwierzęta lądowe to w przeważającej części owady, których
znamy ok. 800 000 gatunków. Jeśli natomiast chodzi o różnorodność świata zwierzęcego
mierzoną liczbą gromad zamieszkujących dane środowisko, ocean zdecydowanie góruje
nad lądem. Na lądzie spotykamy bowiem przedstawicieli zaledwie 9 gromad zwierzęcych,
podczas gdy w morzu reprezentowanych jest ich54.
Morze  to część oceanu, mniej lub bardziej wyraz
nie oddzielona od pozostałych jego
części brzegami kontynentu, wyspami lub wzniesieniem dna. Ze względu na utrudnioną
wymianę wód, morza charakteryzują się indywidualnymi cechami. Zbiór tych cech nazywa
się ustrojem hydrologicznym.
Należy zwrócić uwagę, żę tradycyjnie nazywane morzami duże słone jeziora, takie jak
Morze Kaspijskie lub Morze Martwe faktycznie nie są morzami, ponieważ nie posiadają
połączenia ze światowym wszechoceanem.
II  Budowa
a) budowa morza
Od brzegu morza średnio na odległość 20 km rozciąga się szelf ( inaczej półka
kontynentalna- to część kontynentu zalana wodami płytkiego morza - morza szelfowego.
Szelf sięga do głębokości około 200 m poniżej poziomu morza, gdzie gwałtownym
załomem przechodzi w stok kontynentalny. Największą, bo aż 70 % część mórz zajmują
baseny oceaniczne, leżące poniżej stoków kontynentalnych. Najniżej leżą głębie
oceaniczne, z których te najgłębsze nazywamy rowami oceanicznymi.
W morzu wyróżniamy następujące strefy:
-litoral - strefa przylegająca do brzegu, lądu, charakteryzują się najlepszymi warunkami
życia w wodach (dużo światła, tlenu, mniejsze zasolenie, urozmaicona rzez
ba dna).
-pelagiczną ( środowisko otwartej toni wodnej).
Na głębokości około 55 m , gdzie przenika jeszcze światło słoneczne aktywność
fotosyntetyczna jest znaczna. Żyją tu zwierzęta aktywnie poruszające się, tzw. nekton
(ryby, ssaki wodne, głowonogi).
-bentoniczną (ogół organizmów roślinnych (fitobentos) i zwierzęcych (zoobentos)
zasiedlajacych dno zbiorników wodnych (bental).
Strefę bentoniczną morską tworzą otwornice, gąbki, jamochłony, wieloszczety,
szkarłupnie, mięczaki, skorupiaki, także glony i bakterie.
b)budowa oceanu
Głębie oceaniczne-zajmują największe przestrzenie, bo 257 mln km2.Są to powierzchnie
na głębokości 4 000 do 6 000 m.p.p.m. Stanowi to 71,2% powierzchni wód i 50,4 %
powierzchni kuli ziemskiej. W ich obrębie występują zarówno formy wklęsłe (rynny,
kaniony), jak i wypukłe w postaci podmorskich grzbietów, progów i stożków.
Grzbiety oceaniczne- wszystkie mają wiele cech wspólnych. Zbudowane są bazaltowych
skał wulkanicznych stanowiących podłoże basenów oceanicznych, wszystkie są młode
geologicznie aktywne sejsmicznie. Mają łącznie długość 60 000 km2. Szczyty miejscami
wychodzą ponad powierzchnię morza, tworząc wyspy. Przebieg tych form odpowiada
przebiegowi granic płyt litosfery i dolin ryftowych, które z reguły przecięte są poprzecznie
lub skośnie przez uskoki. Grzbiety mają śródoceaniczne położenie na Oceanie
Atlantyckim i Indyjskim, zaś Brzez
no-oceaniczne- na Pacyfiku. Konkretne rowy zostały
scharakteryzowane w opisie ukształtowania oceanów
Kaniony- głębokie, strome doliny o przekroju w kształcie litery V. Dokładne zbadanie
topoografi setek kanionów wcinających się w stoki kontynentalne Kalifornii, Morza
Czarnego.
Gujoty- (nazwa od odkrywcy  Goyot a). Są to zapadnięte pod powierzchnią oceanu i
wobec tego niewidoczne, trudne do znalezienia bez echosondy, góry wulkanicznego
pochodzenia w postaci stożków ze ściętymi przez abrazję morską wierzchołkami,
leżącymi na głębokości kilkusetmetrowych. W miarę zapadania się były nadbudowywane
prze korale p przeobrażane w atole.
Obszary położone na głębokościach większych niż 6 000m
Zajmują powierzchnię około 10 mln. km2, co stanowi 2,8% powierzchni wód i 2,0%
powierzchni Ziemi
Rowy oceaniczne obniżenie dna oceanu, podłużne (do kilku tys. km), wąskie (kilkadziesiąt
do ponad 100 km) i głębokie (poniżej 6000 m głębokości bezwzględnej, średnio 2000 m
głębokości względnej), o stromych zboczach i płaskim dnie, występujące przeważnie na
skraju płyty oceanicznej (płyta litosfery) w sąsiedztwie łańcuchów wysp wulkanicznych lub
górzystych brzegów kontynentalnych. Zbocza od strony łuku wysp lub kontynentu są
bardziej strome i odznaczają się silną sejsmicznością. Rowy oceaniczne stanowią
największe głębie oceaniczne na Ziemi. Stwierdzono w ich strefie anomalia siły ciężkości i
trzęsienia ziemi są dowodem, że rowy powstają na skutek działania sił tektonicznych,
prawdopodobnie poziomego nacisku mas lądowych. Niektórzy badacze wiążą ich
powstanie z konwekcyjnymi przesuwaniami się magmy pod skorupą ziemską. Oceanie
Spokojnym, najgłębszy - Rów Mariański (11 022 m), ponadto rowy: Tonga (10 882 m),
Kurylsko-Kamczacki (10 542 m), Filipiński (10 497, wg innych danych 11 524 m),
Kermadec (10 047 m). Na Oceanie Atlantyckim najgłębszymi są rowy: Puerto Rico (9219
m), Południowy Sandwich (8428 m), a na Oceanie Indyjskim - Rów Jawajski (7729 m, wg
innych danych głębszy jest Rów Amirancki - do 9074 m).
III  Charakterystyka
a) wybrane morza
Morze Arafura - jest płytkim morzem położonym między północnym wybrzeżem
Australii (Ziemia Arnhema) a Nową Gwineą. Od wschodu, przez Cieśninę Torresa łączy
się z Morzem Koralowym, od zachodu sąsiaduje z morzami Timor, Banda, i Seram, od
południa z Zatoką Karpentaria (jest ona traktowana jako odrębny obszar morski).
Powierzchnia tego morza wynosi 650 tys. km2. Większą część morza stanowi szelf
pokryty piaskiem i mułem wapiennym, na którego północnym krańcu występuje głęboki
Rów Aru. W głębinowej części morza (północno-zachodniej) znajduje się obszar aktywny
sejsmicznie. Jest to strefa monsunowa. Morze jest ciepłe - temperatura wody
powierzchniowej sięga w lecie 280C. Nazwa morza pochodzi od plemienia Alfura (ludzie
lasu).
Morze Bałtyckie- powstało w plejstocenie, a ostatecznie zostało uformowane po
cofnięciu się czasz lodowych i uspokojeniu pionowych ruchów izostatycznych,
generowanych w poszczególnych glacjałach przez nasuwające się ogromne masy
lądolodu skandynawskiego. Bałtyk jest śródkontynentalnym, szelfowym morzem Oceanu
Atlantyckiego w północnej Europie, od północy ograniczone Półwyspem Skandynawskim.
Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund,
Kattegat i Skagerrak. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla
Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tj�rn (Szwecja). Powierzchnia
morza (bez cieśniny Kattegat) 385 tys. km kwadratowych. Pod względem hydrologicznym
wyróżnia się w nim trzy baseny: Bornholmski, Gotlandzki i Botnicki. Średnia głębokość
morza wynosi 56 m., zaś maksymalna - głębia Landsort w rejonie Gotlandii  459 m.
Morze Martwe (arab. Al-Bahr al-Majit, hebr. ���� ŻŁ, Yam haMelah), a właściwie
jezioro bezodpływowe, unikalne ze względu na stopień zasolenia, jest najniżej położonym
punktem na Ziemi (411 m p.p.m.), znajduje się na Bliskim Wschodzie, położone jest w
tektonicznym Rowie Jordanu (El-Ghor), na pograniczu Izraela, Jordanii i terytoriów
palestyńskich. Powierzchnia jeziora wynosi 1020 km2, a maksymalna głębokość - 399 m.
Jezioro to wykazuje bardzo duże zasolenie - średnio 26% (średnia dla oceanów - ok.
3,7%). Na powierzchni zasolenie wynosi blisko 22%, a na głębokości 50 m - 35%.
Morze Tasmana jest to duże i głębokie morze pacyficzne przy wschodnich
wybrzeżach Australii. Od północy sąsiaduje z morzem Koralowym (wg Międzynarodowego
Biura Hydrograficznego w Monako granica przebiega wzdłuż 300 szer. geogr. pd. Od
brzegów Australii, przez wyspę Lord Howe, do Przylądka Północnego Nowej Zelandii) i
Fidżi, od wschodu z Nową Zelandią. Powierzchnia morza wynosi ponad 3 mln km2,
objętość 11 mln km3, a średnia głębokość 3285 m. Znaczna część obszaru morza
zajmuje głęboki Basen Wschodnioaustralijski, w którym przeważają głębokości ponad
4500 m. Basen Nowokaledoński ma kształt wydłużony i rozciąga się między wzniesieniem
Lorda Howe a Grzbietem Norfolk. W północnej części morza dno pokrywają rafy koralowe.
Przy brzegach Australii przemieszcza się na południe ciepły Prąd Wschodnioaustralijski,
mający swój początek w Morzu Koralowym. Temperatura wody w tym prądzie osiąga
latem 270C.
b)wybrane oceany
Ocean Spokojny, (pacyfik) to ocean znajdujący się pomiędzy Azją, Ameryką Północną
i Ameryką Południową, Antarktydą i Australią. Ocean ten jest największym, najgłębszym i
najstarszym na świecie zbiornikiem wodnym. Z powierzchnią równą 179,7 mln km�
zajmuje jedną trzecią całej Ziemi. Południkowo rozciąga się pomiędzy Morzem Beringa, a
Antarktycznym Morzem Rossa na około 15,500 km. Największą rozpiętość
równoleżnikową Pacyfik osiąga między Indonezją, a wybrzeżem Kolumbii i jest to 19,800
km.
Nazwa (hiszp. pac�fico - spokojny) została nadana przez żeglarza portugalskiego w
służbie hiszpańskiej Ferdynanda Magellana. Przez większość jego wyprawy ocean ten
faktycznie pozostawał spokojny. Jednakże pacyficzne wyspy nękane są przez liczne
huragany i tajfuny, a otaczające lądy naszpikowane są wulkanami. Często spotykane są
trzęsienia ziemi, a te podwodne powodują wielkie fale zwane tsunami.
W centrum dno oceaniczne położone na średniej głębokości 4 270 m jest przeważnie
jednolite. Zachodnia część basenu urozmaicona jest przez podwodne pasma górskie,
które wynoszą się ponad powierzchnię jako archipelagi wysp. Do grzbietów przylegają
ogromne rowy oceaniczne takie jak Rów Mariański (11,034 m), Filipiński, Tonga, czy
Japoński.
Ocean Arktyczny zajmuje w dużym przybliżeniu okrągły basen o powierzchni około
14,1 mln km� ze wszystkich stron otoczony masami lądowymi. Współrzędne geograficzne
to 90 �N i 0 �E. Podwodny Grzbiet A
omonosowa dzieli Ocean Arktyczny na 2 baseny:
Euroazjatycki lub Nansena (4.000-4.500 m głębokości) i Północnoamerykański lub Basen
Beauforta o głębokości w okolicach 4.000 m. Najniższy punkt znajduje się na Morzu
Beauforta i ma -4.683 m. Drugi lecz mniej wyraz
ny Grzebiet Mendelejewa, przebiega
równolegle do Grzbietu A
omonosowa pomiędzy wyspami Ellesmere'a, a Wrangla
W jego obrębie wyróżnia się morza szelfowe: Baffina, Barentsa, Beauforta, Białe,
Czukockie, Grenlandzkie, Karskie, Lincolna, A
aptiewów, Norweskie,
Wschodniosyberyjskie.
IV zwierzęta
a) morza
SSAKI:
Delfiny są to walenie uzębione, czyli zębowce, polujące na wszelkie zwierzęta morskie.
Odbywają dalekie wędrówki, często w gromadach. Podobnie jak nietoperze posługują się
echolokacją przy orientacji w terenie. Są bardzo towarzyskie, inteligentne, lubią zabawy ze
swoimi współtowarzyszami.
DELFINY: są znane ze swej inteligencji, a także swego rodzaju współczucia. Delfiny
butlonose pomagają rannym współplemieńcom wypłynąć na powierzchnię i zaczerpnąć
tlenu, a także wyprowadzają na pełne morze wieloryby, które utknęły na mieliz
nie. Znane
są także przypadki ludzi ratowanych przez butlonosy i delfiny Stenella, które holowały
ludzi do brzegu lub odganiały od nich rekiny.
GADY:
Zółw zielony
Żółw ten, zwany także jadalnym :( należy do podrzędu skrytoszyjnych. Jest bardzo dobrze
przystosowany do wodnego trybu życia. Żyje w stadach i znakomiecie pływa. Często
spotykany jest na pełnym morzu w znacznej odległości od lądu. Posiada pancerz, który
skałada się z części grzbietowej (karapaks) i brzusznej (plastron). Kończyny tylne i
przednie przekształcone są na kształt długich płaskich wioseł. Na lądzie porusza się z
trudem i to wyłącznie do przodu. Żywi się morskimi roślinami.
RYBY:
Żarłacz biały (inaczej żarłacz ludojad).
Żyje w morzach strefy tropikalnej. Żywi się głowonogami, rybami, żółwiami, fokami,
czasami atakuje ludzi. Ma znakomity węch. Osiąga długość do 12 m. Uznany za bardzo
agresywnego  masowo tępiony.
MI
CZAKI: .
Ostrygi
rodzina osiadłych małży mor.; ok. 100 gat.; muszla asymetryczna, lewa połówka (którą o.
przyrastają do podłoża) wypukła i gruba, prawa płaska i cienka; żyją na przybrzeżnych
skałach płytkich mórz, niektóre tworzą ogromne ławice; duże gosp. znaczenie,
najcenniejsze mięczaki jadalne, poławiane i hodowane.
b) oceany
Oceany na naszej planecie zajmują o wiele większe przestrzenie niż lądy. Kryją w sobie
fascynujący świat, który zamieszkują rozmaite istoty żywe od mikroskopijnych bakterii do
olbrzymich wielorybów. Zachowania się niektórych gatunków zwierząt można
zaobserwować z brzegu pełnego ostryg , raków, pierścieni, stawonogów i ryb. Niektóre
istoty żywe potrafią zamieszkiwać duże głębokości gdzie panuje wieczna ciemność. Ten
cudowny, podwodny ogród tworzą rafy koralowe, wokół których uwija się całe mnóstwo
gatunków ryb i bezkręgowców, przepysznie ubarwionych.
TRYTON
(Charonia tritonia)
Pancerz tego mięczaka służył za róg myśliwski. Do dziś chętnie poszukiwany przez
kolekcjonerów, dlatego większe okazy są obecnie bardzo rzadkie.
PRZYDACZNICA OLBRZYMIA
(Tridacna gigas)
Szkielet tego olbrzymiego mięczaka składa się z dwóch idealnie pasujących do siebie
części. Długość jego wynosi 1 metr, ciężar może osiągać 200 kg . Żyje w Oceanach
Indyjskim i Spokojnym. Stanowi cenną zdobycz dla kolekcjonerów.
ŻEGLAREK
(Agronauta argo)
To najbardziej znany i poszukiwany spośród mięczaków. Żyje na otwartym morzu. Samica
jest o wiele większa od samca. Posiada specjalną muszlę chroniącą jajka.
KORALE MADREPOROWE - RAFOTWÓRCZE
(Class anthozoa)
Te i im podobne stworzenia całymi latami budują rafy koralowe. W morzach tropikalnych
często są odrywane od raf, ze względu na ozdobny wygląd.
KRAB KOKOSOWY
(Birgus latro)
Ten olbrzymi rak osiąga 1 metr długości a jego ciężar wynosi 15 kg . Żyje w przybrzeżnych
dżunglach na zachodnich wyspach Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. Jego wielkim
przysmakiem są orzechy kokosowe, dla których gotów jest nawet wejść na drzewo