POWIEŚĆ

KIR BUŁYCZOW

Wpadka '67 (1)

(Osieczka'67)

przełożyła Ewa Skórska

PROLOG
Do najbardziej znaczących wydarzeń jubileuszowego roku - pięćdziesięciolecia Wielkiego Października - należy decyzja KC Partii i Rządu Radzieckiego o przeprowadzeniu podczas uroczystości w Leningradzie szturmu Pałacu Zimowego.
W tym wielkim jubileuszowym przedsięwzięciu wezmą udział przedstawiciele społeczeństwa oraz wszyscy pracownicy leningradzkich fabryk, urzędów i innych zakładów pracy. Odtworzenie pamiętnych wydarzeń października 1917 roku przykuło uwagę zagranicznej prasy i społeczności całego świata i powinno ostatecznie przekonać świat o wyższości ustroju socjalistycznego.
Przez ostatnie, poprzedzające uroczystości tygodnie, Miasto Rewolucji żyje oczekiwaniem na szturm. Fabryki tekstylne przygotowują dla uczestników wydarzeń komplety ubrań, scenografowie Piotrogrodu przywracają miastu wygląd dni październikowych, pracownicy kina i telewizji montują w kluczowych punktach miasta aparaturę.
Powstanie, poprzedzone legendarnym wystrzałem z "Aurory", ma zostać przeprowadzone w dniu 7.11.1967 roku i zakończyć się otwarciem Zjazdu Delegatów w Pałacu Smolnym.
"Prawda", 16.10.1967 r.

1. Antypienko zwrócił swą lwią twarz w stronę Zosi z działu porcelany i zapytał, kto pojedzie po odbiór płaszczy. Zosia zainteresowała się, jakiego koloru mają być płaszcze. Tego Antypienko nie wiedział.
Pod oknem stał autobus z fińskimi turystami. Na siedzeniach drzemały zmordowane staruszki.
- Pewnie dadzą czarne - rzucił tyczkowaty Boria Kołobek. - Z trupią czaszką i kośćmi.
- Nie opowiadaj głupstw - obraziła się Zosia. - Tobie to dobrze, masz junkrów, a u nas jeszcze nawet nie skończyli barykady.
- Dzwoniłem do nich - powiedział Antypienko. - Mają opóźnienie. Mobilizują studentów.
Obite czarną ceratą drzwi uchyliły się lekko. Szczelinę wypełnił obfity biust Raisy Siemionowej.
- Płaszcze gotowe. Trzeba pojechać do magazynu.
- No, to z Bogiem. - Antypienko uśmiechnął się do Zosi. - Do roboty. - Po chwili krzyknął za nią: - I żebyście mi tam nic nie skracały i nie przerabiały. Odpowiadam za nie głową. Prawda historyczna przede wszystkim.
Zosia, nie odwracając się, skinęła głową i wyszła.
Boria Kołobek zapytał Antypienkę:
- A broń dostaniemy?
- Z bronią są problemy. Już mi mieli wydać w magazynie, nawet miałem asygnatę, a tu nagle dzwoni Sokołow z komitetu obwodowego, on tam teraz zarządza bronią, i mówi: cała ta partia ma iść na Bliski Wschód. Mieli tam jakieś problemy. A armaty przyprowadzą jutro, z Muzeum Artylerii. Trzy sztuki. O, przed chwilą tutaj na stole leżał pocisk. Nie wiesz czasem, gdzie go mogłem podziać?
Gdy zakłopotany Antypienko macał po blacie piegowatymi rękami, Boria oparł o stół górną połowę swojego łamliwego ciała i głośno zaszeptał:
- Milicja będzie na placu?
- A po co?
- A jeśli oni naprawdę?
- Co?
- Jeśli oni naprawdę się tu wedrą? Mamy tu przecież skarby światowej kultury, warte miliony nowych rubli.
- Ty się, Kołobek, uspokój. W każdej kolumnie będą szli członkowie komitetu rejonowego. Więc bez paniki. Jasne?
- Jasne - potwierdził wcale nieprzekonany Kołobek.
- A milicja przyda się gdzie indziej. Świętujący naród potrzebuje nadzoru.
- Może i tak. No, to ja idę.
- Idź. Tylko nie wychodź z Zimowego. Może się jeszcze przydasz. Sam rozumiesz, sytuacja jest napięta. W każdej chwili mogą przyjść nowe rozporządzenia.
- Dobrze.
Kołobek poprawił modne okulary i, szeroko rozstawiając chude nogi, poszedł do swojego działu.
W galerii gobelinów spotkał przystojniaka Izwickiego, który oprowadzał wycieczkę. Kołobek przedarł się do niego przez tłum emerytek.
- Długo jeszcze? - zapytał, nachylając się do ucha przewodnika.
- Zaraz kończę. A co?
- Od razu potem leć do działu. Ważne.
Simeonowa Kołobek zastał w bufecie. Pił kefir. Powiedział mu o spotkaniu i poprosił, żeby powiadomił pracowników z działu antyków.
Po dziesięciu minutach w pokoju działu Dalekiego Wschodu zebrało się dziesięciu pracowników Ermitażu. Kołobek usiadł na porysowanym przez pokolenia kandydatów nauk i doktorów biurku, odsunął pochwę samurajskiego miecza i zaczął mówić:
- Towarzysze! Sami się pewnie domyślacie, po co was tu zebrałem. Przed chwilą byłem u Antypienki i ten stary kozioł dał mi wyraźnie do zrozumienia, że milicji na placu nie będzie. - Błysnął okularami, jego wzrok przybrał suworowowską przenikliwość. Pozostali pracownicy milczeli. - Nie rozumiecie? Wyjaśniam. Za dwa dni szturm Zimowego. O tym wszyscy wiedzą? Do szturmu przydzielono załogę Zakładów Kirowskich, połączoną kolumnę komitetu obwodowego komsomołu, grupę uprzywilejowanych emerytów i inne organizacje. Jeśli nie będzie milicji, szturmujący mogą się zapomnieć i wedrzeć tutaj... - W pokoju działu Dalekiego Wschodu zapanowała martwa cisza.
- Nasze barykady trzymają się na słowo honoru. Właściwie to tylko scenografia. Armaty są z Muzeum Artylerii, nie mają zamków. Nasze karabiny pojechały na Bliski Wschód. Czym powstrzymamy...
- Czekaj no, Borka - przerwał mu Simeonow. - Co ty chcesz przez to powiedzieć? Że mamy nie wpuszczać szturmujących do Zimowego?
- Wpuścić będziemy musieli, ale nie dalej niż do westybulu. Ja wszystko rozumiem, pięćdziesiąt lat temu szturm był prawdziwy i Zimowy padł. Ale czy ktoś obliczył rzeczywiste straty siedemnastego roku? Nikt. A wtedy junkrzy jakoś tam jednak bronili pałacu. A my dzisiaj nie mamy go czym bronić. A kto zagwarantuje nam stuprocentowe bezpieczeństwo zabytków kultury i sztuki? Ty, Simeonow?
- Ale po co od razu tak. Szturmujący sami powinni rozumieć. Przecież wśród nich będą szli przedstawiciele organów partyjnych.
- A o masowej psychozie słyszałeś?
- I gdzie niby mają być te masowe psychozy? - Izwicki błysnął groźnie czarnymi oczami. - Z jakich ty pozycji występujesz? Tam się ludzie zbiorą na świętą sprawę!
Ktoś się roześmiał. Kołobek uderzył dłonią w stół.
- Występuję z naszych pozycji! Z pozycji bezpieczeństwa dorobku narodowego!
- Coś mi się zdaje, chłopaki, że wy się prześcigacie w obłudzie - zauważył Simeonow.
- Występuję z pozycji pracownika i, jeśli sobie życzycie, patrioty Ermitażu - ciągnął nie zmieszany Kołobek. - Jesteśmy zobowiązani nie dopuścić do pomyłki 1917 roku. To nasz obowiązek jako członków partii, komsomołu i związków zawodowych.
- Jeszcze by coś potłukli - zażartował niezręcznie ktoś z działu Starożytnych Greków.
- I mieliby do tego pełne prawo - dodał Simeonow. - Jeśli raz na pół wieku pozwala się ludziom wziąć szturmem Pałac Zimowy, to ich świętym prawem jest trochę narozrabiać.
- Ale do komitetu rejonowego i tak trzeba pójść - stwierdził ze smutkiem Izwicki.
Kołobek zdziwił się. Nie spodziewał się poparcia z tej strony.
- Pójść można - odezwał się ktoś spod drzwi.
- Uzbroić się też nie zaszkodzi. - Kołobek kuł żelazo póki gorące. - Musimy być gotowi na każdą ewentualność. - Zeskoczył ze stołu i szeroko rozłożył ręce. - Przecież to wszystko nasze, ludowe. Jesteśmy dziećmi robotników i urzędników, a dzisiaj, dla niektórych może po raz pierwszy w życiu, nadszedł czas poważnej próby. Nie chcę negować decyzji KC o powtórzeniu szturmu Zimowego. To mądra decyzja. Ale bez milicji może dojść do katastrofy. Sam słyszałem na ulicach takie rozmowy...
- Jakie?
- Nieważne, jakie. Graniczące z anegdotą. Przypadek - to przecież również konieczność.
- I kto pójdzie do komitetu rejonowego? Ty?
- Tak. A ty, Izwicki, porozmawiaj z dziewczętami.
- Z którymi?
- Z naszymi. Z tymi, które mobilizowano do żeńskiego batalionu śmierci. Zosia jest tam u nich dowódcą. Teraz pojechała do magazynu teatru po płaszcze.
Na tym zebranie się skończyło. Tylko Simeonow zatrzymał Kołobka w drzwiach i powiedział poważnie:
- Ty tam w komitecie za bardzo nie szalej. Jeszcze dostaniesz naganę za panikarstwo.
- A co ja, głupi? Wspomnę tylko o milicji - sami powinni rozumieć. W razie czego, to oni będą odpowiadać.

2. Już od kilku tygodni w komitecie rejonowym panowała ogłupiająca przedświąteczna atmosfera, trwająca od tak dawna i tak nierealna, że stała się normą, a powrót do powszedniości wydawał się nieprawdopodobny. Nie wiedzieć czemu wyrażało się to u wszystkich pracowników komitetu w identyczny sposób. "Jak tylko się to wszystko skończy - mówili w wąskim kręgu - biorę urlop. Będę siedział dwadzieścia cztery dni w Soczi i grał w preferansa".
Ale na razie o preferansie można było tylko pomarzyć.
Kołobek początkowo nie zauważył milicjanta przy schodach. Całkowicie zasłaniała go sterta metalowych i sklejkowych szyldów i reklam, które, jakby się wydawało, nie powinny się znajdować w komitecie rejonowym.
- Wy do kogo? - rozległ się głos spoza pomarańczowej tablicy KONIAK SZUSTOWA.
- Do Gruszewa - odpowiedział Kołobek i wyjął legitymację partyjną.
- Nie widziałem go dzisiaj. - Sierżant przesunął pod ścianę szyld ZAJAZD. - Nazwozili tego, a wieszać nie ma komu. To - wskazał na ZAJAZD - będzie wisieć nad naszymi drzwiami. Już protestowałem.
- Rzeczywiście, niepoważnie to wygląda - zgodził się Kołobek. - Czyżby nie było innego?
- To główny architekt tak nam dogodził. Sprawdzał na starym planie. Wszystko ma być zgodnie z prawdą historyczną.
Po schodach schodziło dwóch instruktorów działu przemysłowego, uginając się pod ciężarem pozłacanego dwugłowego orła. Instruktorzy zawrócili nim jak fortepianem i zaczęli nieumiejętnie przeciskać się przez drzwi. Sierżant zapomniał o Kołobku i z krzykiem: "Bardziej w lewo, do licha!" rzucił się na pomoc instruktorom.
Kołobek wszedł na pierwsze piętro i instynktownie przywarł do ściany. Z naprzeciwka zbliżał się potężny mężczyzna z epoletami ozdobionymi czarnymi orłami. Na widok odskakującego Kołobka mężczyzna westchnął, odsunął rude bokobrody i Kołobek poznał trzeciego sekretarza.
- Przyzwyczajam się - powiedział sekretarz. - Nie poznałeś?
- Nie. Robi wrażenie. Przekonująco pan wygląda. Czyj to mundur?
- Jeszcze nie dostałem przydziału. Ale generalnie marynarka. Pewnie morski korpus kadetów. Do Gruszewa? Może cię nie przyjąć. Zajęty.
- Spróbuję.
Drzwi do gabinetu pierwszego sekretarza były otwarte na oścież, waliły z nich do poczekalni kłęby papierosowego dymu. Kołobek wszedł do gabinetu i z minutę się rozglądał, próbując się zorientować w niebieskich oparach, gdzie jest towarzysz Gruszew.
W końcu udało mu się wypatrzyć zieleń sekretarskiej serwety. W dymie nad stołem chwiała się krzepka figura sekretarza w marynarskim podkoszulku w paski i marynarskiej czapce ze złotym napisem AURORA. Ma szczęście, pomyślał Kołobek. Będzie w samym centrum wydarzeń. Dwóch starszawych dżentelmenów z nieumiejętnie przyklejonymi bródkami w szpic i w jednakowych czarnych kamizelkach rytmicznie wymachiwało rękami, próbując zmusić marynarza do podpisania jakichś trudnych do rozpoznania w tym dymie papierów.
Marynarz rozmawiał przez dwa telefony, od czasu do czasu zasłaniając słuchawkę ręką i dając jakieś polecenia czerwonoarmiście w budionówce z niebieską gwiazdą.
"Trzeba by im powiedzieć, przecież to nieporozumienie", pomyślał Kołobek. "W siedemnastym jeszcze nie było budionówek. I samego Budionnego też nie było. Zachód się będzie śmiać".
Ostatnie słowa niechcący wydostały się na zewnątrz i zabrzmiały w tym momencie, gdy akurat zapanowała krótkotrwała cisza.
- Co? - zapytał marynarz Gruszew, unosząc się nad stołem i opierając się słuchawkami o zielone sukno. - Kto tam coś mówił o Zachodzie? - W tym momencie rozpoznał Kołobka z Ermitażu. - A, witaj! Co tam mówiłeś o Zachodzie?
Kołobek pomyślał, że Gruszewowi niełatwo wejść w rolę prostego człowieka, wilka morskiego.
- Dzień dobry, towarzyszu Gruszew - przywitał się. - Po co żeście go ubrali w budionówkę? Przecież to wynalazek Pierwszej Konnej, że tak powiem, w ogniu walk wojny ojczyźnianej.
- Głupi. - Gruszew skrzywił się. - Szczur lądowy. Myślisz, że my nie mamy konsultantów? Przecież to Tematian - będzie występował w przedstawieniu teatralnym, po naszym zwycięstwie. Nie czytałeś "Pięćdziesiąt lat w jeden wieczór"? Tam będą i prawicowcy, i budowniczowie Biełomorkanału. Po co przyszedłeś? - Nie czekając na odpowiedź, podniósł do uszu słuchawki, łokciem odpychając dżentelmenów w kamizelkach.
Kołobek podszedł do niego z boku i przysiadł przy stole na wolnym krześle.
- Ja w sprawie milicji - powiedział.
Gruszew nie usłyszał. Kołobek zdecydował, że poczeka.
- Pietropawłowska! - krzyczał sekretarz do słuchawki. - Pietropawłowska! Zaraz tam do was przyprowadzą politycznych! Nie, nie antyradzieckich! Naszych, proletariat! Z zarządu gospodarką rybną i łowiectwem. Umieścisz ich w celach... Czekaj! (- To nie do ciebie! - rzucił do drugiej słuchawki.) Pościeli nie wydawaj. Towarzysze są uprzedzeni. Dwa dni się prześpią bez pościeli. Ich dziadowie cierpieli... Cierpieli, mówię! Z jedzeniem? Jedzenie mają zapewnione. Ze stołówki "Białe noce". Oni wiedzą... Nie, zamykaj, zamykaj, wszystko ma być jak należy. Najważniejsza jest prawda historyczna. Prawda, mówię! Konwój w drodze! A na razie zmobilizuj stróżów z muzeum. Jak to - nie chcą? Obiecaj im nadgodziny! Na razie!
Rzucił na widełki jedną słuchawkę i krzyknął do drugiej:
- Kogan? Kogan, poczekaj!
Zadzwonił pierwszy telefon, Gruszew podniósł słuchawkę, zawołał: "Zaraz!" i odrzucił ją jak żmiję.
Kołobek podniósł osieroconą słuchawkę.
- Komitet rejonowy? - zapytał drżący kobiecy głos.
- Instruktor społeczny Kołobek, słucham.
- Posłuchajcie, towarzyszu społeczny instruktorze - poprosił kobiecy głos. - Niebieski ma być na górze czy na dole?
- Jaki niebieski?
- Na rosyjskiej fladze narodowej. Mówi Smirnicka, z przedszkola numer trzydzieści. Robimy znaczki dla burżuazji.
- Chwileczkę. Może towarzysz Gruszew wam pomoże.
Kołobek podał słuchawkę marynarzowi. "Cholera", pomyślał, "nie mam pojęcia, jaka powinna być flaga; przyzwyczaiłem się, że czerwona".
- Chwileczkę - powiedział Gruszew słuchawce i krzyknął do drugiej: - Ty mi tu, Kogan, nie kombinuj! Twojemu Bundowi1 wystarczy jeden pokój. Co, może mam ci oddać Pałac Taurydzki2? Przecież nie braliście czynnego udziału. Co Marks? Co tu ma do rzeczy Marks? Wiesz co, jak się to wszystko skończy, to cię pociągnę do odpowiedzialności. Tak, za demagogię. Marks nie ma przynależności narodowej. Jest wielkim nauczycielem klasy robotniczej i nie zapominaj o tym. A tak w ogóle, podeślę ci tam kilku towarzyszy z Ukrainy, bo coś mi się wydaje, że ty do tego swojego Bundu masz zamiar włączyć samych Żydów. Nie chcesz Ukraińców? To bierz Ormian. Też bruneci. - Chwycił drugą słuchawkę. - No, co tam u was? Niebieski? Zajrzyj do encyklopedii. Do Wielkiej. Nie ma? To zadzwoń do historyków. Co? Wiesz co, Smirnicka, w sumie to nie ma większego znaczenia. Kto tam będzie sprawdzał, co na górze, a co na dole. W telewizji i tak wszystko będzie szare.
- Jeszcze tutaj jesteś, Kołobek? - zdziwił się Gruszew, odkładając słuchawkę. - Chodźmy na korytarz, muszę trochę odetchnąć.
Wyszli. Dżentelmeni z przyklejonymi bródkami chcieli się rzucić za sekretarzem, ale w kłębach dymu stracili go z oczu.
- Tutaj - wskazał Gruszew. - Bo znowu ktoś nam przeszkodzi.
Weszli do męskiej toalety. Gruszew otworzył lufcik, przez który od razu wleciał mokry jesienny wiatr. Za oknem zamalowanym do połowy białą farbą wisiało szare, smutne niebo.
- Czekam na zawał. - Gruszew westchnął i poprawił marynarską czapkę. - Diabli wezmą to całe przedsięwzięcie, wstydu się najemy. Wiesz, jak na nas patrzą Chiny? Z uwagą... Tylko czekają na wpadkę, żeby rozpocząć przeciwko nam kampanię... A jak pracować z ludźmi? Słyszałeś, co ten Kogan mówił? Marks, mówi, był Żydem, a brał udział w rewolucjach. No, ja mu jeszcze pokażę.
- Nam też łatwo nie jest - powiedział Kołobek. - Sam wiesz.
- Co tam mówić. Zrobili z was junkrów?
- Junkrów. A z naszych dziewcząt kobiecy batalion śmierci.
- No to sobie siedźcie. A na przykład ci z Kirowskiego i z "Elektrosiły" będą musieli w deszczu iść przez całe miasto. A wy co?
- Przyszedłem do ciebie, bo mam problem. Może nie w porę, ale chcę o coś zapytać.
- Wal. - Gruszew patrzył ze smutkiem w okno.
- Powiedz mi, milicja będzie na placu?
- Kiedy?
- W czasie szturmu.
- A czemu o to pytasz?
- Rozumiesz, pogadaliśmy z towarzyszami. Boimy się, że mogą ucierpieć wartości kulturalne. Wezmą Zimowy...
- Daj sobie spokój. Za kogo ty bierzesz nasz piterski proletariat?
- Nie mówię o proletariacie. Nikt nas teraz nie słyszy. Mogą się trafić przypadkowi ludzie. Wypiją po drodze. No i walną kolbą w szybę. Martwię się tylko o dobro państwowe.
- Taak... Zagrożenie istnieje. Ale nieduże.
- To będzie milicja? Może by ją umieścić w Ermitażu?
- Rozumiesz, sprawa wygląda tak. Milicję też zmobilizujemy. Damy im policyjne mundury. Staną się stójkowymi i cyrkulnymi. Komendę ruchu drogowego przerobi się na żandarmów. Ludzi brakuje.
- Wszystkich?
- Co wszystkich?
- Ze wszystkich policjantów zrobicie żandarmów?
Gruszew przysiadł na parapecie.
- Mówię ci to w zaufaniu. Mnie też to niepokoi. - Wyjął plastykową paczkę nabitą tytoniem, kawałeczek gazety i nieumiejętnie zrobił skręta. - Oczywiście, moglibyśmy ubrać w mundury żandarmerii zwykłych ludzi, ale były dwa problemy. Po pierwsze, cywile nie mają potrzebnego doświadczenia, a po drugie, chcieliśmy, żeby nawet w taki świąteczny dzień milicjanci się wyróżniali. Naród ma szacunek do munduru. Jasne?
- A może zmobilizować KGB?
- Wiesz, gdzie mnie posłali?
- Ciebie, Partię Komunistyczną?
- Mają rozkaz obserwowania, kto się będzie niewłaściwie zachowywać. Potem będą wyciągać konsekwencje.
- No to chociaż daj do Ermitażu oddział żandarmów. Na wszelki wypadek.
- To się da zrobić. Może podrzucimy wam jeszcze wóz strażacki. Tylko będziecie musieli ich sprzęt podłączyć do gorącej wody. Żeby się ludzie nie poprzeziębiali, gdy będziecie ich polewać wodą. W przeciwnym razie mogą być poważne nieprzyjemności.
- To już lepiej bez strażaków, bo takiego błota do sal naniosą... Gorzej niż zbuntowany naród.
- Dobra. Jak chcesz. Pogadaj jeszcze z dyrektorem. Czyli wpuszczasz ich za barykadę i ani kroku dalej. W razie jakby co, dzwoń od razu do komitetu obwodowego. Mnie tu nie będzie. Będę na "Aurorze", powierzyli mi oddanie wystrzału.
- No, to idę.
- Idź. I bez paniki. Powtarzam ci, naród mamy uświadomiony. Porządny naród!

3. Kiereński stał przed lustrem i próbował założyć krótką, sterczącą perukę w taki sposób, żeby zasłonić rzadkie, kręcące się włosy na skroniach. Włosy były ciemniejsze od peruki i mocno skręconymi lokami okalały wyrób lenfilmowskich fryzjerów. Kiereński ze smutkiem pomyślał, że będzie musiał uważać na zbyt gwałtowne ruchy. Złożył ręce na piersi. Podobieństwo było niewątpliwe.
Korytarzem szło powoli dwóch ministrów. Kiereński nie znał ich z widzenia, ale pomyślał, że sądząc z postury to powinni być Milukow3 i Guczkow4. Pamiętał te nazwiska z podręcznika do historii. Za nimi szedł Rozental - administrator teatru Lensowietu i zarządzający trupą Rady Ministrów.
- Towarzyszu Jamanidze - zwrócił się do Kiereńskiego - poznajcie się. Towarzysze będą z wami pracować.
- Siedow - przedstawił się pierwszy.
- Sulżenicki - mruknął drugi.
- Towarzysze nie otrzymali jeszcze konkretnych ról, czekamy na listę Rady Ministrów - powiedział Rozental. - Jak tylko ją przyślą z Muzeum Rewolucji, rozdzielimy role według wyglądu zewnętrznego.
- A na razie gdzie mamy czekać? - zapytał Kiereński-Jamanidze.
- Posiedźcie sobie w westybulu.
- To już lepiej zejdziemy do bufetu - sprzeciwił się Siedow. - Musimy się poznać. Przecież od jutra będziemy razem rządzić krajem.
- Tylko nie przesadzajcie z piciem - uprzedził Rozental. - Punkt osiemnasta macie być trzeźwi jak świnie. Przeprowadzimy próbę z dekoracjami.
Ministrowie zeszli do bufetu. Bufetowa nie rozpoznała Kiereńskiego. Nie spodobało mu się to. Wyjął z kieszeni tekst swojej roli i usiadł przy stoliku, czekając, aż Sulżenicki i Siedow coś zamówią.
- Obywatele wolnej Rosji! - mamrotał Jamanidze, starając się nadać swojemu głosowi intelektualne brzmienie. - Dzisiaj rozstrzygną się losy wolności i demokracji... - Tekst zaczynał mu się podobać.
Do bufetu wpadł Rozental i przedstawił ministrom carskiego admirała.
- Z komitetu rejonowego. Trzeci sekretarz. Zastępca ministra obrony. Będzie z wami w Ermitażu. Proszę się nim zaopiekować.
- Czemu nie, możemy - powiedział Sulżenicki. - W końcu wszyscy jesteśmy po tej samej stronie barykady.
- Właściwie należy się do mnie zwracać "wasza miłość", ale tymczasem możecie do mnie mówić "Iwanie Sidorowiczu".
- Iwanie Sidorowiczu - Siedow na chwilę odszedł od lady - nie znalazłby pan dwóch rubli w radzieckiej walucie? Wypilibyśmy za zwycięstwo Rewolucji Socjalistycznej.
Admirał odchylił połę płaszcza i wyciągnął z kieszeni plastykowy portfel.
- Rubel reszty, wyzyskiwaczu. - Na jego twarzy pojawił się dobry, zmęczony uśmiech.
Siedow dał mu rubla reszty.
Usiedli. Admirał nalewał koniak i opowiadał, jak to dowodził rotą na Drugim Białoruskim. Czarne orły na jego epoletach poruszały się miarowo. Wydawało się, że machają wspaniałymi skrzydłami.
- Obywatele wolnej Rosji! - krzyczał Kiereński, który miał już trochę w czubie. Przekrzywiła mu się peruka i był coraz mniej podobny do premiera Rządu Tymczasowego. - Ojczyzna w niebezpieczeństwie!
Admirał kręcił z wyrzutem głową i półgłosem powtarzał:
- W razie czego - legitymacja na stół. Rozumiesz - na stół.
- A ja cię zgnoję. I nawet nie spojrzę na pagony! - groził Kiereński. - Za mną stoją moi wierni Kozacy! Mam znajomego w komitecie obwodowym!
Ministrowie byli zmieszani i co i rusz zagryzali rybkami w pomidorach. Nie mieli jeszcze tek i nazwisk. To stawiało ich w trudnym położeniu.
Pojawił się znowu Rozental.
- Aha! - zawołał. - Tak właśnie myślałem. A mam jeszcze na głowie całą Dumę. Wszystkich ubrać i obuć i to w importowane obuwie. - Szybko wychylił kieliszek koniaku i wybiegając jeszcze raz przestrzegł:
- Do osiemnastej macie być trzeźwi jak świnie.
- Jak świnie - powtórzył Kiereński.
Admirał po cichu wstał i wyszedł napisać raport na Kiereńskiego. Pisał go bezpośrednio do komisji kontroli i cytował premiera z pamięci.
Do osiemnastej Kiereński zaprzyjaźnił się ze swoimi ministrami. Obejmowali się i zgodnie śpiewali "Boże, chroń cara". Co prawda nie znali słów, ale i tak ładnie im to wychodziło.
- Zrobię cię Milukowem! - krzyczał Kiereński w przerwach. - Będziesz moją prawą ręką, Siedow! Stanowisko ci dam. Szacunek ci zapewnię. Przejdziesz do historii. - Wymachiwał zerwaną z głowy peruką, i bufetowa, która w końcu go poznała, uśmiechała się po kryjomu. Lubiła Jamanidzego. Był mężczyzną z gestem, a do tego kawalerem.
O osiemnastej przybiegł zgoniony i zaaferowany Rozental. Popychając tłuste burżuazyjne tyłki ministrów, zabrał ich na posiedzenie Dumy ostatniej kadencji.
Jamanidze szedł z tyłu i powtarzał:
- Obywatele wolnej Rosji! Szczęście jest tuż tuż! Moi wierni Kozacy czekają na rozkaz!

4. W magazynie była kolejka i Zosia sterczała tam do czwartej. Denerwowała się, że nie zdąży pojechać po córeczkę do przedszkola.
Młodziutki porucznik milicji przed nią odbierał mundur żandarma. Był trochę zmieszany i nawet zagadnął do Zosi:
- Pamięta pani, jak to jest u Lermontowa:
I wy, błękitne mundury,
I ty, posłuszny im narodzie...
- Tak - odpowiedziała Zosia. - To jak wyjeżdżał na Kaukaz.
- Żandarmeria była organizacją nienawistną narodowi. A ja studiuję zaocznie prawo. Jestem na czwartym roku. Pani wystąpi jako kto?
- Szkoda nawet mówić. Jestem w batalionie szturmowym. Ochrona Zimowego.
- Majakowski o was pisał. Tylko nie pamiętam dokładnie słów. Coś obraźliwego.
- Pojęcia nie mam, jak przekonam moje dziewczęta - zafrasowała się Zosia. - Mówią, że na rękawach będziemy miały trupią czaszkę i kości. Co za hańba!
- Nie ma w tym nic hańbiącego - wmieszał się do rozmowy staruszek w binoklach. - Doskonale pamiętam, że w tym batalionie były bardzo porządne kobiety, które dały się złapać na haczyk carskiej agitacji. Na przykład, moja ciocia, Głafira Siemionowna, później wybitny pracownik na niwie edukacji rolniczej, bezprawnie represjonowana w trzydziestym piątym roku.
- A pan kim będzie? - zapytał ostro porucznik.
- Czarna sotnia5 - odpowiedział staruszek nie bez dumy. - Z chorągwiami i obrazami świętych.
- To po co pan tu stoi?
- Jak to po co? A kapoty, czapki, buty? Mamy bardzo szeroki inwentarz. Mówią, że wszystko ma być importowane.
- Taak... - Porucznik patrzył wrogo na staruszka. Zosia miała wrażenie, że ma ochotę zapytać: a czy ty nie byłeś przypadkiem, gołąbeczku, w tej czarnej sotni i przed siedemnastym rokiem?
Ale staruszek, jakby odgadując myśli porucznika, uśmiechnął się chytrze i powiedział:
- Tylko wy, młodzi, nie ulegajcie fałszywemu wrażeniu, że ja sprzyjam prawicy. Do czarnej sotni wybrano ludzi różnych narodowości. W tym Ormian, Żydów, Gruzinów, nawet jednego towarzysza z Korei. Naszym internacjonalistycznym obowiązkiem jest pokazanie wrogów w całej ich ohydzie.
Porucznik poszedł dopilnować załadunku mundurów, a staruszek zdrzemnął się na drewnianej ławce.
- Wasza asygnata - warknęła kobieta w okienku.
Zosia podała jej dokument.
- Będziecie musieli sami pójść do magazynu. Płaszczy nie starczy. Mogą być kurtki ze sztucznej skóry. Jeśli zgłaszacie pretensje - kierownik magazynu drugie drzwi na lewo.
- Nie zgłaszam żadnych pretensji. - Zosi bardzo się spieszyło. - Mogą być kurtki.
- Głupia! - Czarnoseciniec się obudził. - Te z prawdziwej skóry wzięli dla siebie. Zaskarż ich do komitetu rejonowego.
Magazynierka jeszcze wymyślała staruszkowi, gdy Zosia, która dostała kurtki, czarne płaszcze i paczkę naszywek do samodzielnego przyszycia, wsiadała do samochodu obok kierowcy.
Ciężarówka długo jechała po Prospekcie Moskiewskim, potem skręciła na Ligowkę. Na ulicach panował ożywiony ruch. Z murów ogniochronnych zdejmowano wywieszki kas oszczędnościowych i reklamy Aerofłotu. Przed bramą jakiegoś przedsiębiorstwa na mokrym asfalcie leżał długi transparent z hasłem: POWITAJMY ROCZNICĘ PIĘĆDZIESIĘCIOLECIA NOWYMI OSIĄGNIĘCIAMI NA NIWIE PRACY! Po transparencie, który nie był już do niczego potrzebny, deptali surowi ładowacze, przygotowując do zawieszenia tablicę z reklamą gilz KATYK. Na rogu, w malutkim kiosku, sprzedawano czerwone kokardy i trójkolorowe znaczki. Ze szkoły wychodzili uczniowie starszych klas, dumni z herbów gimnazjum na swoich czapkach.
Przed dworcem Moskiewskim jak zwykle było pełno ludzi. Przedstawiciel "Inturistu" rozpaczliwie wykłócał się z bagażowymi. Spora grupa turystów zagranicznych stała przed hotelem "Oktiabrskaja" i gapiła się, jak zdejmują z dachu dwumetrowe litery nazwy hotelu.
Ciężarówki nie wpuszczono na Newski. Trzeba było jechać naokoło. Zosia, mimo że bardzo się spieszyła, poprosiła kierowcę, żeby przejechał obok Smolnego. Kierowca zgodził się. Też miał ochotę popatrzeć na sztab Października na dwa dni przed powstaniem.
Zdecydowano, że nie będzie się demontować pomnika Lenina, przykryto go tylko brezentem, żeby nie naruszać prawdy historycznej. Przed wjazdem stał samochód pancerny z napisem ŚMIERĆ CARATOWI! i wymalowaną na boku nazwą ILJA MUROMIEC. Wokół samochodu krzątali się pracownicy telewizji. W samochodzie pancernym miała się mieścić jedna z ruchomych stacji telewizyjnych.
Zosia niespodziewanie pomyślała, że porucznik dostał niewłaściwy mundur. Jacy mogli być żandarmi w październiku siedemnastego roku? Ale od razu odpędziła od siebie tę myśl. W komitecie obwodowym wiedzą, co robią.
Antypienko czekał na Zosię na dole.
- Co cię tak długo nie było? - naskoczył na nią. - Tak jakbyś nie mogła kogoś wysłać! Szybciutko zdaj płaszcze i od razu do towarzysza Rozentala.
- Nie mogę, muszę jechać do przedszkola po Galę. Mojego Kolę, mobilizowali do Wikżela6. Ma zrywać łączność między Moskwą i Petersburgiem.
- W takim razie szybciutko poznaj się z towarzyszem Rozentalem. On odpowiada za Rząd Tymczasowy. Obdarzono go dużym zaufaniem.
- Dobrze. Tylko szybko. A wy załatwcie wyładunek.
- A to co?
- Weźcie. To czaszki i kości. Nasze naszywki.
Zosia weszła na drugie piętro, gdzie czekał na nią towarzysz Rozental i dwóch ministrów z Rządu Tymczasowego.
- Dzień dobry - przywitał się Rozental. - Chcielibyśmy zająć nasz pokój. Ten, w którym nam powiedzą; "Kto tu tymczasowy, wyłazić".
- Przerabiają go teraz - powiedziała Zosia. - Pewnie wam już towarzysz Antypienko mówił.
- Czego on nam nie mówił! - zdenerwował się aktor Sulżenicki. - Ale niech pani sama powie, jak mamy sami, bez wsparcia społeczeństwa, robić próby z dekoracjami?
I w tym momencie do pokoju wszedł Kiereński. Już wytrzeźwiał i peruka trzymała się całkiem nieźle. Całkowicie zasłaniała czarne włosy na skroniach.
- Nodar Jamanidze - przedstawił się Zosi i wpił się w jej oczy długim spojrzeniem.
Zosia spróbowała oderwać się od ognistego spojrzenia Nodara. Nie udało się. Dowódca batalionu kobiecego zrozumiała, że być może premier Rządu Tymczasowego czekał na spotkanie z nią kilka lat. Jak niewidoma, zrobiła kilka kroków w kierunku Kiereńskiego. Zatrzymał ją dopiero ostry głos Rozentala:
- W takim razie, bardzo proszę, zaprowadźcie nas do sali obrad.
Zosia odwróciła się gwałtownie, żeby już nie patrzeć w czarne ogniste oczy Kiereńskiego. Ale nawet nie patrząc, czuła jego spojrzenie na plecach i rozumiała, że sprawie rewolucji zadano pierwszy cios. Dowódca szturmowego batalionu kobiecego, społecznik, komsomołka, żona i matka, Zosia Pietrowa z działu porcelany zrozumiała, że ona i jej podwładne zrobią wszystko, żeby chronić premiera i jego rząd przed sprawiedliwym gniewem zbuntowanych mas.
I gdy czekający w korytarzu na Zosię Boria Kołobek zobaczył jej oczy, płonące wewnętrznym stałym ogniem kobiecego oddania, zrozumiał, że być może Ermitaż uda się utrzymać.
Kołobek po wizycie w komitecie rejonowym zdał sobie sprawę, że nie ma co liczyć na pomoc partii i milicji. Ta świadomość, nakładająca na niego nową odpowiedzialność, dodała mu sił.

5. - W odróżnieniu od Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej nasze obchody będą trwały nieco krócej - powiedział sekretarz komitetu obwodowego do spraw propagandy i agitacji. - Nie mamy prawa zamykać największych obiektów przemysłowych naszego miasta na dwa dni. Towarzysze z Moskwy mogą potwierdzić, że tam, w naszej stolicy, na szturm Kremla przeznaczono trzy godziny.
- Trzy i pół - poprawił przewodniczący KC.
- Trzy i pół. Ze względu na ruch uliczny i interesy telewidzów. Oczywiście, nie możemy w ciągu trzech godzin rozgromić sił kontrrewolucji. To by było nie w porządku.
Sala poparła sekretarza aprobującym szumkiem. Gruszew nawinął na palec tasiemkę od czapki marynarskiej i zwrócił się do siedzącego obok Burundukowa z "Elektrosiły":
- Zachód na nas patrzy.
- Chińczycy też by się ucieszyli, gdyby się nam noga powinęła.
Sekretarz, jakby słysząc słowa Burundukowa, ciągnął:
- Wszyscy, towarzysze, rozumiecie złożoność międzynarodowej sytuacji. Dogmatycy z Pekinu nawet podczas snu nie przestają zastanawiać się, jakby tu zniesławić uroczystość pięćdziesięciolecia. Między nami mówiąc, wczoraj na Newskim widziano korespondenta Sinhua, który słowo w słowo przepisywał nasze obwieszczenia i odezwy z 1917 roku. (Szum na sali). W związku z tym, towarzysze, musimy pamiętać, że wszyscy jak tu jesteśmy osobiście odpowiadamy za każdy przecinek, każdą literkę, każde słowo. Wyobraźcie sobie, jaki harmider podniosłaby wroga nam prasa, gdyby przyłapano nas na błędzie historycznym. Przejdźmy teraz do spraw bieżących...
- Miałeś szczęście, Grisza - powiedział z zazdrością Burundukow. - Ja w ogóle nie wezmę udziału w wydarzeniach. Zostaję w zarządzie fabryki, mam pilnować łączności.
- Towarzysze! - Po krótkiej przerwie wystąpił członek KC z Moskwy. - Towarzysze, wszyscy doskonale rozumiemy podwójną, a nawet potrójną odpowiedzialność, jaką nakłada na każdego z nas decyzja Komitetu Centralnego o rekonstrukcji w dniu pięćdziesiątej rocznicy Wielkiego Października wydarzeń siedemnastego roku. W całej ich złożoności, a czasem sprzeczności... Cały świat powinien zobaczyć na własne oczy, że jesteśmy gotowi nawet co roku szturmować i zdobywać Pałace Zimowe, aby zademonstrować triumf marksizmu-leninizmu! Niech wszyscy zobaczą, że nasze zgrubiałe palce mogą jeszcze utrzymać karabin! Punktem kulminacyjnym obchodów będzie, jak wiecie, szturm cytadeli reakcji - Pałacu Zimowego. Tenże szturm stanie się sygnałem dla rewolucyjnych wydarzeń w Moskwie - stolicy naszego kraju. - Członek KC zrobił pauzę i niespiesznie nalał sobie wody ze stojącej na niewielkiej mównicy karafki. Woda lała się do szklanki cienkim strumyczkiem i jej plusk wzmocniony mikrofonem był doskonale słyszalny w całej sali. - Poprzedni mówca skupił się przede wszystkim na międzynarodowym aspekcie jutrzejszych wydarzeń. To bez wątpienia ważne, ale nasz główny cel to naród radziecki. I dlatego my, pamiętając wypowiedź jednego z marksistów-leninistów "Kadry decydują o wszystkim", powinniśmy postawić na szczególnie ważnych odcinkach wiernych partii, uświadomionych i najlepiej niepijących towarzyszy. Towarzysze, powstanie to sztuka. Tak uczył nas Lenin! Potraktujmy to pokazowe powstanie jak sztukę!
Burza oklasków wstrząsnęła niewielką salą komitetu obwodowego.
Przywódca Bundu Kogan odwrócił się do Gruszewa i krzyknął nie przestając bić brawa:
- Już my im pokażemy!
Kozacki czub Kogana rozsypał się i zasłonił prawe oko.
- Wszyscy na Zimowy! - wykrzyknął ktoś.
Znowu zagrzmiały oklaski.
- Zajdź do mnie, dostaniesz instrukcje. - Gruszewa dogonił w korytarzu instruktor komitetu obwodowego.
Weszli do gabinetu.
- Już dzisiaj w nocy zaczną przeciągać "Aurorę" z Kronsztadu - powiedział instruktor. - Na razie zdjęli z niej wszystkie nadbudówki i wysłali w dół rzeki na barkach. Twoje zadanie... wiem, że je znasz, ale nie zaszkodzi powtórzyć. Twoje zadanie polega na byciu tym marynarzem, który nie uwierzy kapitanowi, że farwater jest płytki. Zejdziesz do szalupy i sam sprawdzisz jego głębokość sondą. Potem przejmiesz dowodzenie statkiem i doprowadzisz go na pozycję do obstrzału Zimowego. Jasne?
- Jasne już od dwóch tygodni.
- A to, co ci teraz powiem, jeszcze jasne nie jest. Tylko do twojej wiadomości. Jak myślisz, dlaczego zdjęto nadbudówki z krążownika? Nie wiesz. Wyjaśniam. Dzisiaj w nocy przywiozą inną armatę. Taką, która może strzelać prawdziwymi pociskami. I dadzą nam dwa prawdziwe pociski. Wystrzelicie w Zimowy. Teraz jasne?
- Jakoś nie...
- Gazety trzeba czytać. Słuchaj. Wśród naszych inteligentów jest tendencja do traktowania salwy z "Aurory" tak, jakby jej nie było. Że niby był tam jakiś sygnalizacyjny wystrzał, w dodatku ślepy. I uradziliśmy tu z towarzyszami, że damy im popalić. Zrobimy tak, żeby w sześćdziesiątym siódmym salwa była prawdziwa!
- Ale przecież tam, w Ermitażu, są obrazy i tak dalej...
- O to się nie martw. Elektronicy wszystko wyliczyli. Pocisk trafi w salę sztuki zachodniej. W tych, jak im tam... impresjonistów. Żadna strata. Teraz jasne? No, to idź, działaj. I ani mru, mru.
Gruszew pomyślał, że Kołobek miał sporo racji.
- I pamiętaj, to osobiste tajne rozporządzenie towarzysza Breżniewa!

6. O godzinie siedemnastej syreny wszystkich fabryk Leningradu przeciągle, bezładnie i alarmująco zawyły. Wyła syrena Zakładów Kirowskich, które teraz nazywały się Putiłowskie, wyła syrena "Elektrosiły" i syreny tajnych przedsiębiorstw, ozdobionych różnorakimi obwieszczeniami, wył Zakład Przetwórstwa Zbożowego, i sądy wojenne w Kronsztadzie, gwizdały pociągi na dworcu Moskiewskim, Witebskim, Warszawskim i Finlandzkim, dzwoniły tramwaje rzeczne, trąbiły taksówki, a zamontowane wszędzie głośniki zagłuszały cały ten zgiełk pierwszymi dźwiękami hymnu.
W miarę jak cichły syreny, Palmir Północy przeżywał czarodziejską metamorfozę. Milicjanci porzucali swoje posterunki, wsiadali do niebieskich samochodów milicyjnych i wychodzili jako policjanci i stójkowi w niskich papachach. Zza rogu Litiejnego zaułka wyszła kiepsko zorganizowana grupa mężczyzn w kapotach i wypastowanych margaryną butach ze zwijającymi się w harmonijkę cholewami. Mężczyźni nieśli ikony i sztandary i śpiewali z kartek "Boże, chroń cara". Z ulic zniknęły taksówki i zamiast nich po Newskim, dziwnie cichym i pustym mknęli rikszarze. Spychając gapiów na chodniki przejechali kozacy. Na pikach trzepotały niebiesko-biało-czerwone chorągiewki - francuskie, zaproponowane przez eksperta z Muzeum Lenina. Stary ford z jakimiś ludźmi w mundurach bez znaków rozpoznawczych wyskoczył na most Aniczkowski, wypuścił kłąb niebieskawego dymu i utknął przy koniu Clodta7. Na furmance, przebrani za wieśniaków, jechali operatorzy filmowi. Oczy obiektywów złowieszczo wyglądały spod porozpinanych sukman.
Ściemniało się. Ta część ludności Leningradu, która nie brała bezpośredniego udziału w przedsięwzięciu, snuła się po chodnikach, nerwowo wsłuchując się w głosy megafonów. Rozmach i realność przedsięwzięcia wywoływały w obywatelach niepokój i niezrozumiałe pragnienie schowania jak najgłębiej, do kufra o podwójnym dnie, legitymacji związkowych i członkowskich DOSAAF. Bezładnie, jakby odzwyczajone po długiej przerwie, rozdzwoniły się dzwony Soboru Kazańskiego. Dłonie przechodniów sięgały ku czołom - przeżegnać się albo po prostu otrzeć pot.
Czarnosecińcy w umówionym miejscu złapali Kirgiza, zamaskowanego na rabina i otwarcie znęcali się nad nim, nie czyniąc mu jednak, zgodnie z ustaleniami, krzywdy cielesnej.
Zapaliły się światła w dawnych kasach dworca kolejowego, teraz pełniących rolę Dumy. W oknach majaczyły postacie należących do różnych frakcji deputowanych. Deputowani wymachiwali rękami, a głośniki, włączone na kilka minut w sali Dumy, transmitowały hałas i okrzyki kontrrewolucjonistów.
Słychać było wystrzały z ciężkich dział. Oddziały generała Krosnowa rwały się ku Piotrogradowi, ale na dany przez sierżanta milicji znak zatrzymały się, bezsilne, przed Pułkowskimi wzgórzami.
W Pałacu Zimowym również czuło się niepokój. O piątej wyjechały ostatnie ładowarki i wywrotki, oddzielając Ermitaż od placu barykadą zmontowaną byle jak z pustej tary, kontenerów, złomu, bierwion i długich prętów, które nadawały jej wygląd długiego jeżozwierza.
Na barykadach umieszczono cekaemy i trzy armaty bez zamków, przywiezione z Muzeum Artylerii. Pomiędzy ścianą pałacu i barykadą było na razie pusto.
Dziewczęta - sekretarki, historycy sztuki, sprzątaczki i przewodniczki Ermitażu, przymierzały mundury. W kącie sali egipskiej Raisa Siemionowna ustawiła maszynę do szycia i przerabiała, pomimo surowego zakazu Antypienki, kurtki i płaszcze kobietom z batalionu śmierci. W bufecie stała kolejka po kefir i czarną kawę. Wiele osób miało nocować w Ermitażu, a jutro czekał je ciężki dzień.
Antypienko nadzorował rozkładanie polówek w głównym westybulu. Polówek brakowało - potrzebowano ich nie tylko w gnieździe kontrrewolucji.
Zosia, już przebrana w czarną lśniącą kurtkę z czaszką na rękawie - musiała przyznać, że bardzo jej w tym stroju do twarzy - siedziała na parapecie z premierem Rządu Tymczasowego. Pili czarną kawę i rozmawiali półgłosem.
- Cieszę się, że pani mnie rozumie. Kobiety rzadko mnie rozumieją.
Powiedziawszy to Kiereński opuścił oczy i jego spojrzenie przypadkiem padło na zgrabne kolano Zosi. Kiereński westchnął. Zosia poczuła instynktownie, że coś jest nie w porządku z jej ubraniem, spróbowała naciągnąć swoją minispódniczkę na kolano, ale nic z tego nie wyszło.
- Jestem żonaty od ośmiu lat. - Kiereński znowu westchnął i poprawił perukę. - Moja żona Rita okazała się bardzo ograniczoną kobietą.
- Niech pan tak nie mówi - zaprotestowała Zosia. - Jestem pewna, że pańska żona to miła i dobra kobieta. Jest jej tak samo źle z panem, jak panu z nią.
- Znowu ma pani rację, absolutną rację! - zapalił się Kiereński. - Wszystkiemu winien jestem wyłącznie ja.
Korytarzem przeszedł Kołobek. Uginał się pod ciężarem skrzynki. Drugą taką skrzynkę dźwigał za nim Simeonow.
- Co tam macie, chłopaki? - zapytała Zosia.
- Nic takiego.
- Boria jest naszym wodzem. To znaczy dzisiaj dowodzi junkrami. Czy pana aresztują?
- Nie - zaprzeczył Kiereński. - W ostatniej chwili uda mi się uciec. W przebraniu pielęgniarki. Ucieknę do Ameryki.
- To bardzo ciekawe - powiedziała Zosia. - Oglądał pan "Kobietę i mężczyznę"?
- Nie. Co to takiego?
- Film o prawdziwej, czystej miłości. Francuski.

7. Włodzimierz Iljicz Lenin wyminął towarzysza Jarcho i pierwszy podszedł do drzwi od klatki schodowej. Dawno niemyta szyba była szara, z zaciekami po listopadowych deszczach.
- Kozaków nie widać - powiedział Lenin.
- Junkrów też nie.
Lenin poprawił zakrywający połowę twarzy bandaż i naciągnął na rudą perukę czapkę z daszkiem. Na górze trzasnęły drzwi. Kamera telewizyjna na półpiętrze terkotała cicho. W półmroku postacie operatorów wyglądały jak zjawy.
- Chodźmy, towarzyszu Iljicz. - Jarcho starał się mówić z estońskim akcentem. - Czekają na nas w Smolnym.
- Tak, już czas.
Włodzimierz Iljicz ostrożnie otworzył drzwi i ten historyczny gest momentalnie został pokazany przez miliony telewizorów całego Związku Radzieckiego i postępowych krajów Europy, włączonych do systemu Interwizji.
Zimna, deszczowa noc schwyciła wędrowców i poniosła ich w stronę mostu, ku Newie, niebezpieczeństwu i sławie. Jarcho szedł pierwszy. Jego szerokie kroki były pewne, ale ostrożne. Lenin szedł z tyłu. Opaska przeszkadzała mu patrzeć i szybko namiękła - wydawało się, że ma przyczepioną do twarzy mokrą ciężką poduszkę.
Spóźnieni widzowie tłoczyli się na chodnikach i szept: "Idzie!" toczył się naprzód, wyprzedzając idących o kilka kwartałów.
Znana z książek i filmów postać wodza w długim wąskim palcie z czarnym aksamitnym kołnierzem, w robotniczej czapce z daszkiem i z obwiązanym policzkiem - wodza, który szedł wziąć w swoje ręce dowodzenie powstaniem - sprawiała, że wszystko wracało na swoje miejsce.
Łamiąc wszystkie zasady przedsięwzięcia idących wyminął samochód telewizji z kręcącym się na dachu radarem. Był jako tako zamaskowany na katafalk. Cylindry operatorów i reżysera złowieszczo chwiały się nad ciemną ulicą.
Długi ryj kamery, który wysunął się z tyłu katafalku ostatni raz dał na ekrany duży plan twarzy Lenina. Wiedząc, że go filmują, Lenin starał się opanować drżenie ramion. Dreszcz przeszywał go do szpiku kości, wydawało mu się, że lodowate krople ściekają po wątrobie. Rozbolał go ząb. Już przedwczoraj żona prosiła, żeby poszedł do dentysty, ale w przychodni WTO8 trzeba się było zapisywać z trzydniowym wyprzedzeniem.
Jarcho otrząsnął się i zapalił, osłaniając płomień szerokimi dłońmi.
- Niech pan schowa paczkę - polecił Lenin. - Kto pięćdziesiąt lat temu palił "Biełomory"?
- Już nas nie filmują. - Jarcho mówił teraz bez estońskiego akcentu. - Pojechali na dworzec. Tam się zaraz będzie sporo działo.
- Pospieszmy się. Bo nam rozsuną mosty.
- Nie. Tej nocy trzymają je putiłowcy. Czerwona Gwardia.
- O której mamy być w Smolnym?
- Jeszcze czas. Dobrze by było wstąpić gdzieś, rozgrzać się.
- Zwariował pan. Przecież tego nie było.
- Kto wie... tamtej nocy ich nie obserwowaliśmy.
Jarcho wyrzucił niedopałek, który zasyczał w czarnej kałuży.
Z daleka zastukały kopyta.
- Wejdźmy, Włodzimierzu Iljiczu, do tej bramy. Zdaje się, że to kozacy. Boję się, czy ci trockiści nie odkryli waszego lokalu konspiracyjnego.
- Niech się pan trzyma tekstu - powiedział surowo Włodzimierz Iljicz, dając nura w ciemną bramę. - Jacy trockiści? Lowa powinien siedzieć w Smolnym i dowodzić, póki mnie tam nie ma.
- Niemożliwe!
- Rzeczywiście, niemożliwe. Zdecydowali, że się obejdą bez tej politycznej prostytutki! W Smolnym jest Podwojski9 i Swierdłow10. Pewni ludzie. Z komisji rewizyjnej.
Kozacki podjazd przejechał szybko i tylko błoto bryzgające spod końskich kopyt chlusnęło w bramę.
- Idziemy?
- Idziemy. Tylko ostrożnie. Żarty żartami, ale jeśli teraz wpadniemy w oczy kozackiemu patrolowi, może dojść do skandalu.
Na rogu płonęło ognisko. Wokół niego stali czerwonoarmiści. Karabiny ustawiono przy stojaku.
- Swoi - stwierdził Jarcho. - Jeszcze dwie przecznice i będzie most. A stamtąd do Smolnego już niedaleko.
- Żebyśmy już wreszcie tam byli - mruknął Lenin.
Jeden z czerwonoarmistów słysząc kroki odwrócił się.
- Kto idzie? - zapytał.
- Do Smolnego - odpowiedział Jarcho. - Hasło - zwycięstwo. Z telewizji nie przejeżdżali?
- Nie macie w Smolnym nic do roboty.
- Tak to nie mów. - Jarcho starał się być uprzejmy. - Nie wiesz, z kim rozmawiasz.
- I nie chcę wiedzieć.
- A powinieneś się domyślić. Mieli was uprzedzić.
- Wiesz ty co - czerwonoarmista nagle się rozzłościł - zamiast mi tu prawić kazania, pokaż lepiej dokumenty.
Pozostali czerwonoarmiści również odwrócili się do zatrzymanych i uważnie przysłuchiwali się rozmowie.
- Jakie dokumenty? - zapytał groźnie Jarcho. - Nie możemy mieć dokumentów. Przecież podaliśmy hasło. Odsuńcie się, nie zatrzymujcie nas. Żebyście potem nie mieli pretensji, jak was w komitecie obwodowym na dywanik wezwą.
- Waśka, on cię straszy - powiedział jeden z czerwonoarmistów.
Czerwonoarmiści nie obawiając się kozackich patroli, roześmiali się głośno.
Niewykluczone, że cała ta historia skończyłaby się dobrze, gdyby nie wtrącił się Włodzimierz Iljicz.
- Towarzysze! - odezwał się nagle. - Zwhacam wam uwagę na zbyt małą hewolucyjną czujność. W momencie, gdy whóg może zwyciężyć, wasza bhoń stoi nie naładowana.
- A to co za przebranie? - zainteresował się czerwonoarmista. - Zęby bolą czy oberwałeś?
- Towarzysze! - jeszcze głośniej krzyknął Lenin. - W imieniu hewolucji hozkazuję wam...
Nie dokończył. Czerwonoarmista podszedł do niego bardzo blisko i powiedział:
- Chyba oni.
- My, my - potwierdził Jarcho, który myślał, że w końcu go rozpoznano.
- Dokładnie - powiedział drugi czerwonoarmista. - Jeden wysoki, to ten co zdejmował zamek. Drugi, mały, okrągły, załatwił ciocię Zoję.
- I dokumentów nie mają - poparł go inny.
- Przecież jesteście putiłowcami! - zdążył krzyknąć Jarcho, zanim wykręcili mu ręce.
- Nie, jesteśmy z OBCHSS11. - Czerwonoarmista wskazał opaskę z napisem "drużynnik", ale bez litery "jat'" na końcu. - Postawili nas tu zamiast milicji. Nie wszyscy mogą bawić się w aktorów. Ktoś musi pracować. Inaczej tacy jak wy, korzystając z zamieszania, narobiliby tu niezłego bigosu... Dobra, chodźcie na komisariat, tam się zobaczy.
Tymczasem drugi czerwonoarmista zaczął wpatrywać się w twarz Lenina i nie mogąc nic zobaczyć, powiedział do kolegi:
- Włącz no latarkę. Coś mi się jego twarz wydaje znajoma.
- Jestem Leninem - przedstawił się Włodzimierz Iljicz. Nie miał już nic do stracenia. Czas płynął i w każdej chwili mogło zacząć się powstanie. "Wczoraj było za wcześnie, jutro będzie za późno" - powtarzał w myślach.
Czerwonoarmista wbił mu w twarz promień latarki. Lenin zmrużył oczy. Jednym ruchem zerwał z Iljicza mokrą perukę, opaskę i, jak na nieszczęście, również drugą perukę z łysiną i bródkę.
Stojący przed czerwonoarmistą człowiek już niczym nie przypominał wodza rewolucji.
- Wydawało mi się - powiedział czerwonoarmista. - Myślałem, że skądś go znam.
- Jestem Leninem - powtórzył wódz rewolucji.
- Idziemy. Za Lenina wlepią ci dodatkowo. Z tego nazwiska się nie żartuje - pouczył czerwonoarmista, poganiając zatrzymanych.

8. O trzeciej w nocy Kiereńskiego wezwano na zebranie gabinetu ministrów. Powiedział Zosi, że postara się wrócić jak najszybciej. Zosia, żeby jutro, w dniu wydarzeń, nie przysypiać, zdrzemnęła się na kanapce przed garderobą. Tam znalazł ją Boria Kołobek, gdy zbierał dowódców oddziałów.
Noc była zła i ciemna. Z dachu Sztabu Generalnego wyrywały się oślepiające promienie jupiterów, obmacywały fasadę Pałacu Zimowego, puste barykady, ślizgały się po placu Pałacowym, rzucając owale światła na pomarszczone deszczem kałuże. Kilku milicjantów przebranych za stójkowych, ale z czerwonymi opaskami na rękawach zamykało bramę Sztabu Generalnego. Brama miała zostać otwarta w dniu szturmu.
Z okna w pokoju Kołobka było widać jak pierwsze szeregi robotników i czerwonoarmistów podchodzą od strony Soboru Isakijewskiego i chowają się przed deszczem pod mokrymi drzewami, na których wisiały jeszcze ostatnie liście.
- Mówcie, jak wygląda sytuacja - odezwał się do zebranych Kołobek. Wyglądał surowo i bardzo różnił się od tego Kołobka, którego znali i do którego byli przyzwyczajeni.
- Moi junkrzy już zebrali się na dole - zameldował Simeonow. - Niemal wszyscy. Nie ma pięciu ludzi, przeważnie z bardzo ważnych powodów. Zagrebin od jutra idzie na urlop, ma skierowanie, zwolniłem go. Jednemu zachorowała matka. Bugajew ma zapalenie korzonków.
- Jak z bronią?
- Wszystko w porządku. Dwadzieścia karabinów i jeden cekaem. Czternaście strzelb myśliwskich. I wystawa pistoletów z galerii na parterze.
- A u ciebie, Dudnik?
- Ołów zdobyliśmy. Odlewamy kule. Do jutra zrobimy ze sto kilo. Tylko z rozmiarem jest ciężko. Część broni jest z siedemnastego bądź szesnastego wieku.
- Chłopaki - włączyła się Zosia - chyba powariowaliście. A jak się Antypienko dowie?
- Nie dowie się - uspokoił ją Izwicki. - Już o to zadbałem. Wypiłem z nim osiem setek koniaku za zwycięstwo rewolucji. Właśnie, poszedłbym się przespać. I tak moje armaty nie mają zamków.
- Idź - zgodził się Kołobek. - Dzięki. Jak twoje dziewczęta, Zosiu?
- Według listy mam osiemdziesiąt osób. Obecnych czterdzieści trzy. Sam pan rozumie, jedne mają dzieci, inne jeszcze co innego. Może jutro przyjdzie jeszcze ze dwadzieścia. Według mnie, trochę pan przesadza. Co to ma być - wojna, czy co? A jeśli ktoś zostanie ranny?
- Aaa, zdaje się, że jesteś słabo poinformowana. Będziemy musieli cię oświecić. Simeonow, bądź tak dobry, przyprowadź jeńca.
Nagle ta scena wydała się Zosi absolutnie nierealna. Oto stoi przed nią jej przyjaciel, młodszy pracownik naukowy Ermitażu Boria Kołobek, ma na sobie oficerski - a może junkierski? - mundur. I mówi o amunicji, karabinach i jeńcach. Może z nim nie wszystko w porządku? Może trzeba gdzieś zadzwonić? Ale Simeonow to przecież poważny człowiek, przewodniczący rady zakładowej...
Simeonow wepchnął do pokoju jakiegoś młodzieńca ze związanymi rękami. Chłopak jak chłopak. Spodnie dzwony z suwakami na dole, włosy do uszu i kurtka bez kołnierza. W sumie nawet sympatyczny.
- Posadź go - polecił Kołobek.
Chłopak bez pośpiechu siadł na podsuniętym krześle. Junkrzy usiedli tak, żeby lepiej widzieć jeńca.
- Skończcie te wygłupy - powiedział chłopak wysokim głosem. - Dalibyście lepiej zapalić.
- Nazwisko? - zapytał Kołobek. - Imię?
- Już mówiłem. A teraz proszę was jak człowiek: dajcie zapalić.
- Rozwiąż mu ręce.
Chłopak potarł obolałe nadgarstki i wziął papierosa od Simeonowa.
- Teraz będziesz mówił?
- A o czym tu mówić? I tak wszystko wiecie.
- Zacznijmy od początku. Tutaj niektórzy towarzysze jeszcze nie wszystko słyszeli. Jak się nazywasz? Gadaj!
- O Zoi Kosmodemiańskiej12 słyszeliście, białe gnidy? - zapytał jeniec.
- Tak, tak, o Pawliku Morozowie13 i o generale Karbyszewie14 też. A ty nazywasz się Władysław Jefimow, urodzony w 1948, mieszkasz na Drugiej linii wyspy Wasiliewskiej. A jak dalej nie będziesz mówił, to ci mordę obijemy.
Kołobek mówił poważnie i chłopakowi się to nie spodobało.
- Nie macie prawa - zaprotestował. - Nie ma wojny, a wy nie jesteście z milicji.
- Co robiłeś w Ermitażu?
- Nic.
- Dobra, Simeonow, pokaż mu.
Simeonow sięgnął do kieszeni bryczesów i wyciągnął nieprzyjemnie wyglądający pistolet z czasów hiszpańskiej wojny sukcesyjnej.
- Nie mamy zamiaru żartować. I nie oddamy cię na milicję. Nie ma na to czasu. Odpowiadaj: po co przyszedłeś do Ermitażu?
Chłopak zerknął na pistolet, zaciągnął się papierosem i powiedział:
- Byłem na zwiadzie.
- Już lepiej. Kto cię przysłał?
- Chłopaki.
- Co za chłopaki?
- Po co wam to? I tak ich nie znacie. No, Zezowaty Kola.
- I czego się miałeś dowiedzieć?
- Tak, ja wam powiem, a moi mnie zabiją.
- Nie zabiją. A jak nie powiesz, to my cię zabijemy. Działają tu teraz prawa wojenne. Nie zwracaj uwagi, że mamy mundury junkrów. Jesteśmy takimi samymi radzieckimi ludźmi jak i ty, tylko bardziej świadomymi. Odpowiadaj, draniu, bo pożałujesz.
W głosie Kołobka zadźwięczało tak głębokie przekonanie, iż jeniec pożałuje, że chłopak spuścił oczy i zapytał:
- Będziecie mnie torturować?
- Na razie nie. Ale jeśli dalej będziesz się upierał...
- No dobra, powiem! Tylko żeby się nasi nie dowiedzieli. Wysłali mnie, żebym się zorientował, jakie są jeszcze nie pilnowane wejścia.
- Po co?
- Powiedzieli nam, że jak weźmiemy Zimowy, to będziemy mogli go splądrować. Tak jak Suworow. Trzy dni na grabież, młode sokoły. No to postanowiliśmy się dowiedzieć, jak można się szybciej od innych dostać do Pałacu. Żebyśmy byli pierwsi. Powiedzieli, że kobitki też będą.
Przy ostatnich słowach jeńca Zosia drgnęła. Przez cały czas wydawało się jej, że to jakaś pomyłka, nieporozumienie. Wszystko się wyjaśni i tego miłego chłopca odeślą do mamy...
- Jakie kobitki?! - Zosia nie poznała własnego głosu.
- No, takie, żeby się można zabawić. Przecież to szturm.
- To skandal! Natychmiast trzeba zadzwonić!
- Potem o tym pogadamy. Siadaj, Zosiu, nie przeszkadzaj w przesłuchaniu.
Zosia obejrzała się. Twarze junkrów były poważne. Nikt tutaj nie żartował.
"Jak to tak?" - pomyślała. "Jak to możliwe po pięćdziesięciu latach władzy radzieckiej, kiedy nasz naród jest już uświadomiony i wychowany?"
- Dawaj dalej, gadaj.
- A o czym tu gadać? Jak się tu dostałem, złapali mnie wasi. Poznali. Jakaś wredna kobita, sprzątaczka, pyta, co ja tu robię? Zacząłem biec po korytarzu, schowałem się do kamiennej skrzyni, a tam trup. Wrzasnąłem i wtedy mnie złapali.
- Jasne. I wielu myśli tak jak ty?
- Wielu. A tak to po co bym tu przyłaził?
Wyprowadzili go.
- Teraz chcę wam coś pokazać - powiedział Kołobek. - Za mną!
Przed niewielkim oknem wychodzącym na skwer przed szczytem budynku Kołobek zatrzymał się. W pokoju nie paliło się światło i blask jupiterów pozwalał zobaczyć, co dzieje się na ulicy. Ciemne postacie biegły, kryjąc się za drzewami, urządzając zasadzki jak najbliżej bocznej fasady.
- Podejdźcie tutaj. Widzicie?
Część szyby była starannie wycięta i tylko cudem trzymała się jeszcze w ramie.
Dokończenie za miesiąc
1 BUND - żydowska socjalistyczna partia robotnicza o tendencjach oportunistycznych i nacjonalistycznych, założona w 1897 r.
2 Pałac Taurydzki - w 1917 r. siedziba Dumy Państwowej.
3 Milukow (1859-1943) - rosyjski polityk prawicowy, współzałożyciel i przewodniczący partii kadetów, w Rządzie Tymczasowym minister spraw zagranicznych, od 1920 r. na emigracji.
4 Guczkow (1862-1936) - polityk rosyjski, organizator i przywódca partii październikowców, w Rządzie Tymczasowym minister wojny, po rewolucji na emigracji.
5 Czarna sotnia - nazwa nadawana skrajnie reakcyjnym monarchistycznym organizacjom i kierunkom w Rosji w latach 1905-1917.
6 Wikżel (wsierosijskij ispołnitiel'nyj komitiet żeleznodorożnogo profsojuza) - Wszechrosyjski Komitet Wykonawczy Związku Zawodowego Kolejarzy.
7 Koń Clodta - rzeźba autorstwa Piotra Clodta von Jurgensburga (1805-1867), rzeźbiarza rosyjskiego, twórcy rzeźb pomnikowych, animalistycznych i dekoracyjnych.
8 WTO (wsierosijskoje teatralnoje obszczestwo) - Wszechrosyjskie Stowarzyszenie Pracowników Teatru.
9 Podwojski (1880-1948) - w 1917 r. przewodniczący Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego w Piotrogrodzie, kierującego powstaniem zbrojnym.
10 Swierdłow (1889-1919) - działacz rosyjskiego ruchu robotniczego, od 1917 r. sekretarz KC partii bolszewików, jeden z głównych przywódców i organizatorów rewolucji.
11 OBCHSS (otdieł po bor'bie s chiszczeniem sowietskoj sobstwiennosti i spekulacji) - Wydział do Walki z Zaborem Mienia i Spekulacją.
12 Zoja Kosmodemianska (1923-1941) - bohaterka Związku Radzieckiego, po najeździe wojsk hitlerowskich jako ochotniczka Armii Czerwonej brała udział w akcji dywersyjnej na tyłach wroga, stracona przez hitlerowców.
13 Pawlik Morozow (1920 ?-1932) - według wersji oficjalnej - pionier-bohater, który doniósł na swojego ojca, w wyniku czego ojciec trafił do łagru; za donoszenie zabity przez najbliższych krewnych; uczyniono z niego postać kultową, bohatera, wzór do naśladowania dla dzieci, poświęcono mu wiele wierszy, książek, piosenek.
14 Karbyszew (1880-1945) - generał, bohater Związku Radzieckiego, w czasie II wojny światowej trafił do niewoli niemieckiej, w obozie koncentracyjnym prowadził antyfaszystowską agitację, zginął zamęczony przez hitlerowców.




Wpadka '67 (2)

(Osieczka'67)

przełożyła Ewa Skórska, ilustrowała Ela Waga

9. Marynarze wkręcali ostatnie śruby - mocowali działa na pokładzie. Dźwig podawał paki z ulotkami i fajerwerkami. Za godzinę "Aurora" wychodziła na Newę.
Kapitan, z byłych kagiebeszników, suchy, nieufny człowiek w wielkich okularach, wezwał do siebie przewodniczącego komitetu okrętowego Gruszewa.
- Ta rozmowa nie jest dla mnie przyjemna - powiedział szczerze. - Przez całe życie dawałem łupnia innym, a za dwie godziny to mnie wezmą jako kontrrewolucjonistę.
- To nic - uspokoił go Gruszew. - W imię rewolucji można pocierpieć. Nic złego panu nie zrobimy. A jak filmowcy i te kanalie dziennikarze się oddalą, to pana puścimy.
Ostatnia paczka z ulotkami dekretu o ziemi osiadła na pokładzie krążownika.
- Amunicję przywieźli? - zapytał Gruszew kapitana.
- Wszystko zrobione.
- Gdzie jest sonda i inne manele?
- W szalupie, wszystko przygotowane. Jak tylko wyjdziemy do stoczni bałtyckiej, zrobimy zebranie komitetu okrętowego i ja... - kapitan westchnął - i ja wtedy odmówię dalszego prowadzenia krążownika. Pod pretekstem mielizny. I wtedy pan będzie musiał spuścić się w szalupie i sprawdzić głębokość sondą, a potem wrócić i oznajmić załodze, że ja... no, że jestem elementem antyradzieckim.
- Kontrrewolucjonistą - uprzejmie poprawił Gruszew.
- No właśnie. Jak będzie pan wsiadał do szalupy, niech pan nie zapomni płaszcza - deszcz pada.
- Nie mogę - będą filmować z helikoptera.
"Aurora" dała długi sygnał. Na maszt wpełzła czerwona flaga. Krążownik powstał.
Tramwaj rzeczny z zagranicznymi turystami przez jakiś czas płynął za legendarnym krążownikiem w górę Newy, potem został w tyle - turystów zawieziono, żeby obejrzeli Stadion Kirowa.
Gruszew zajrzał do magazynu gospodarczego i wziął od magazyniera paczkę papierosów. Denerwował się. Od razu rozerwał paczkę i zapalił. I właśnie wtedy do magazynu wpadł marynarz i zgodnie z planem krzyknął:
- Zdrada! Kapitan nie chce dalej płynąć!
Gruszew wypadł na mostek jak błyskawica. Kapitan stał, miał półprzymknięte oczy, a jego ręka twardo leżała na dźwigni prędkości. Strzałka wskazywała "całą wstecz".
- Co pan robi, kapitanie? - krzyknął Gruszew, wczuwając się w rolę. - Co robisz, bydlaku? Tam giną nasi towarzysze!
Nieoczekiwana wściekłość Gruszewa sprawiła, że na mostku zapadła grobowa cisza. I wszyscy usłyszeli dobiegające z miasta pojedyncze wystrzały.
- Nie mogę - odpowiedział kapitan. - Nie mogę być zdrajcą. Głębokość powinna być normalna. Obiecuję wam to jako weteran partii.
Gruszew udał, że nie usłyszał tych małodusznych słów.
- Sam wsiądę do szalupy - oświadczył. - Zmierzymy głębokość. Komitet okrętowy przejmuje władzę.
- Ale przecież ja się zgadzam - upierał się kapitan. - Należę do partii od dwudziestego dziewiątego roku!
- Idioto! - wyszeptał Gruszew do wyprowadzanego przez marynarzy kapitana. - Idioto, przecież cię nie wsadzą.
- Kto wie... - mruknął kapitan.
Oko kamery ukrytej w rogu kabiny nawigacyjnej niepewnie zamigotało. Transmisja z "Aurory" została przerwana.
Gruszew dziarsko wskoczył do szalupy. Wioślarze już siedzieli na ławkach i tylko czekali na sygnał, żeby ruszyć w górę rzeki.
- Naprzód! - krzyknął Gruszew. - Umrzemy, ale historyczny wystrzał padnie!
Telewizyjny helikopter opuścił się tuż nad szalupę i filmował Gruszewa wielkim planem.
- Dajcie sondę! - rozkazał Gruszew. - Gdzie ona jest?
- A diabli wiedzą... - Sternik zmieszał się. - Chyba gdzieś tu była.
- Coo?
- Nie wiem. Może w zamieszaniu zapomnieli ją włożyć.
- No i jak teraz zmierzymy?!
- Nie denerwujcie się, towarzyszu Gruszew - odezwał się jeden z wioślarzy. Gruszew znał go z widzenia, gdyż wioślarz pracował w rejonowym oddziale komitetu. - To przecież tylko tak, na niby...
- Właśnie - dodał sternik. - Udawajcie, że opuszczacie sondę. Tylko szybko, chyba machają do nas z helikoptera. I tak w tym deszczu nie zobaczą.
Gruszew przechylił się za burtę i udał, że spuszcza do wody sznurek. Nie wiedział wprawdzie, jak wygląda sonda, ale przypuszczał, że chyba jak sznurek. Szare fale niemal dotykały jego ręki. Nad Leningradem wstawał deszczowy poranek - siódmy listopada 1967 roku.
- Starczy, co?
- Starczy - zgodził się Gruszew. Nagle poczuł rozczarowanie. Dla niego święto już się skończyło. Najważniejsza część roli była już poza nim. W dalszych wydarzeniach grał poślednią rolę. Ale sekretarz komitetu rejonowego umiał wziąć się w garść.
- Zawracaj! - rzucił. - Płyniemy do Zimowego.
Pięć minut później szalupa przybiła do burty okrętu. Silniki krążownika zaszumiały, okręt ruszył w górę rzeki. Przepłynął kilka metrów i osiadł na mieliźnie.

10. Posiedzenie Rządu Tymczasowego skończyło się nad ranem. Kiereński zdjął perukę i wyszedł na korytarz, wycierając nią czoło. Światło jupiterów w sali posiedzeń było nieprzyjemne nie tylko ze względu na swoją intensywność, ale także dlatego, że zamieniało salę w łaźnię.
Ministrowie zeszli na dół do bufetu, operatorzy wyłączyli światła, odciągnęli kamery do kątów sali i poszli do domów.
Kiereński zastał Zosię śpiącą na kanapce. Pomyślał, że we śnie wygląda jak dziewczynka, delikatnie i bezbronnie. A czarna kurtka z trupią czaszką i kośćmi na rękawie tylko podkreślała tę bezbronność. Kiereński założył perukę, nachylił się i delikatnie i czule pocałował Zosię w czoło.
Zosia poczuła dotyk spierzchniętych po długich przemówieniach warg i otworzyła oczy. W półmroku były czarne i przepastne.
- To ty, Sasza? - zapytała cicho i lekko ochryple.
Kiereński już miał zaprzeczyć, gdy przypomniał sobie, że nie nazywa się teraz ani Jamanidze, ani Nodar. Na imię ma Aleksander.
- Tak ładnie spałaś.
- Głupstwa mówisz. Wyglądam okropnie.
- Nie wstawaj - Kiereński usiadł obok niej na kanapce. - Jeszcze jest czas. Jeszcze nie ma świtu.
- Słyszałeś? - Zosia odsunęła się trochę od Nodara. - Okazało się, że Ermitażowi rzeczywiście grozi niebezpieczeństwo.
- Kołobek referował nam sytuację na radzie ministrów. Nic takiego. Dzwoniliśmy do Smolnego - we wszystkich szturmujących oddziałach zostanie przeprowadzony instruktaż. Najwidoczniej ktoś zbyt dosłownie zrozumiał swoje zadanie.
- To znaczy, sądzisz, że nic strasznego się nie dzieje?
- Najstraszniejsze jest to... - Kiereński nachylił się nad policzkiem Zosi. - Najstraszniejsze jest to, że za jakieś dwie godziny będziemy musieli być na stanowiskach, a co dalej... tego nikt nie wie.
Policzek Zosi był gorący i miękki. Nawet w półmroku Kiereński widział odciśnięty na nim wzór grubej tkaniny kanapki - czerwoną siateczkę. Przysunął się jeszcze bliżej do jej policzka i jego wargi tak miękko i naturalnie go dotknęły, że Zosia nawet nie pomyślała o tym, żeby się odsunąć. Kiereński odwrócił do siebie jej głowę, jego wargi znalazły się naprzeciwko jej warg, ale w ostatniej chwili Zosia zdążyła się uchylić i Kiereński pocałował ją w oko, przedzierając się wargami przez jej rozpuszczone włosy. Zosia, już zupełnie obudzona, zaszeptała szybko urywanym głosem:
- Zwariowałeś, odejdź, bo kogoś zawołam... odejdź...
Wargi Kiereńskiego jednak spotkały się z jej wargami. Przez kilka sekund Zosia jeszcze zaciskała zęby, ale potem nagle poddała się, poddała się jakoś tak od razu, nie uciekała już przed pocałunkami, pragnęła tylko, żeby on trzymał ją dalej w ramionach i żeby jej nie zostawił. Mocno przycisnęła go do siebie i przez angielskie sukno frencza premiera Rządu Tymczasowego poczuła ciepło jego pleców. Jej szeroko otwarte usta stały się miękkie i wilgotne. Zdążyła jeszcze szepnąć "nie trzeba", ale tak cicho, że można było zrozumieć coś zupełnie przeciwnego.
Nagle Kiereński podniósł głowę i nie odrywając rąk od jej piersi powiedział:
- Nie możemy tu siedzieć. Ktoś mógłby przyjść.
Zosia zerwała się i zapięła czarną skórzaną kurtkę.
- Oszaleliśmy oboje. - Rozejrzała się nerwowo dokoła. - Przecież dopiero się poznaliśmy i zupełnie nic o sobie nie wiemy.
- A czy musimy? - Kiereński schylił się i pocałował ją mocno i pewnie. Dokładnie tak, jak Zosia chciała.
Długo szli po słabo oświetlonych korytarzach, mijając śpiących na polówkach junkrów i kiwających się w półśnie na skrzyżowaniach korytarzy wartowników.
- Którędy teraz? - zapytał zniecierpliwiony nieco Kiereński. - Lepiej znasz budynek. Pracujesz tu przecież.
- W prawo, teraz w prawo - odpowiedziała Zosia i zrobiło się jej wstyd, że prowadzi po Ermitażu obcego mężczyznę.
Zawsze była wierna mężowi. Nagle zapragnęła powiedzieć mu o tym, może po to, żeby docenił jej ofiarę, ale pomyślała, że Kiereński zbędzie ją nic nie znaczącymi słowami, a przez to ona poczuje się jeszcze gorzej.
Przed gabinetem Antypienki Zosia zatrzymała się. Kiereński zrozumiał, że sama nie chce podejmować żadnych kroków i ostrożnie uchylił drzwi. Weszli do poczekalni, gdzie urzędowała Raisa Siemionowna, która teraz przebywała na dole z innymi kobietami z batalionu szturmowego. Obite ceratą drzwi do gabinetu Antypienki były zamknięte na klucz.
Kiereński podszedł do zabytkowej skórzanej kanapy dla petentów i usiadł. Zdjął perukę. Zosia podeszła do okna i popatrzyła w dół, na plac, gdzie w porannej mgle snuli się wartownicy Czerwonej Gwardii.
- Chodź do mnie! - zawołał ją Kiereński.
- Zaraz - odpowiedziała Zosia, ale nie ruszyła się z miejsca.
Kiereński wstał, podszedł do niej z tyłu i objął ją.
- Chcę być z tobą - wyszeptał.
- Zrozum, ja nigdy wcześniej... Nie! - nagle jej głos nabrał zdecydowania. - Jeśli nawet do tego dojdzie, to nie teraz i nie tutaj.
- Właśnie teraz i tutaj. W noc przed rewolucją. W Pałacu Zimowym. I pamiętaj, kim jestem!
- Nie mogę tego pamiętać. Nie wiem, kim jesteś. Może ostatnim premierem Rosji Kiereńskim, może Saszą, a może aktorem Nodarem Jamanidze. A może mi się tylko przyśniłeś? - Zosia uśmiechnęła się i odwróciła głowę. Padające przez okno światło jupitera obrysowało złotym konturem jej delikatny profil, długą szyję i jasne, krótko obcięte włosy.
- Jestem nikim - Kiereński nie dawał za wygraną. - I przyśniłem ci się. I niech to będzie najlepsza noc w moim życiu. I w twoim też.
Zosia poważnie popatrzyła mu w oczy, próbując zobaczyć w nich coś nieznanego nawet jej samej, ale bardzo ważnego. Nie wiedząc, czy znalazła, czy nie, zamknęła oczy. Natychmiast poczuła na powiekach jego wargi.
Kiereński zaprowadził ją na kanapę.
- Siadaj - rzucił krótko.
Posłusznie usiadła, nie otwierając oczu. Wiedziała, że nie należy już do siebie, lecz do tego człowieka, który tej nocy pierwszy i ostatni raz w życiu włada losami wielkiego kraju. I chociaż dłonie napotkały nie obcięte na jeża włosy, lecz sztywne kędziory...
W tym momencie Antypienko obudził się, poruszył się na zsuniętych w jego gabinecie fotelach i głośno zaklął.
Wstał, przewrócił krzesło, zrzucił na podłogę kałamarz i w kompletnych ciemnościach zaczął szukać wyjścia z tego więzienia, do którego wsadził go przebiegły alkoholik Izwicki.
Nie wiedział, że łoskot przewróconego krzesła sprawił, że kochankowie w poczekalni odskoczyli od siebie; nie wiedział, że przestraszył zaczajonego w kącie zwiadowcę czerwonych; nie wiedział, że łoskot obudził wartowników przy barykadzie; nie wiedział, że obudzone warty rzuciły się do cekaemu; nie wiedział, że dyżurny junkier kandydat historii sztuki Izwicki zdecydował, że się zaczęło i wystrzelił czerwoną rakietę; nie wiedział, że zobaczywszy rakietę ruszyli czerwonoarmiści, zbierając się przed mosiężną kratą bramy Sztabu Generalnego; nie wiedział, że w odpowiedzi na czerwoną rakietę Izwickiego wystrzelono w powietrze taką samą nad Twierdzą Pietropawłowską, a jej komendant, któremu stanął zegarek, zdecydował, że powstanie się zaczęło i rozkazał, żeby dano sygnalny wystrzał z armaty; nie wiedział, że minutę później drzemiący przy telefonie polowym reżyser Telewizji Leningradu rozkazał włączyć wszystkie kamery; nie wiedział, że po kolejnej minucie zadzwonił telefon w sennym budynku Smolnego, który nie był jeszcze gotowy do powstania; nie wiedział, że Swierdłow rozkazał Podwojskiemu natychmiast biec na plac i powstrzymać tych idiotów; nie wiedział, że przewracając krzesło rozpoczął Wielką Rewolucję Październikową. O trzy godziny za wcześnie.

11. - "Aurora"? "Aurora"! "Aurora"! - wrzeszczał telefonista. - Nie odpowiada, Jakowie Michajłowiczu - zwrócił się do Swierdłowa.
- Dziwne. - Swierdłow uniósł brwi. - Powinni już być na miejscu. Co się tam mogło stać?
- Podwojski na linii! - krzyknął drugi telefonista.
- Daj no słuchawkę. I poproś kogoś o czarną kawę. Tylko mocną. Podwojski? Co tam u ciebie? Ruszyli? Jak to - nie można zatrzymać? Czy ty rozumiesz, że nie było wystrzału z "Aurory"?! Rozumiesz, co to dla ciebie znaczy?! Najmarniej biuro komitetu obwodowego. Dobra, działaj. "Aurorę" biorę na siebie.
Swierdłow podszedł do drzwi innego pokoju w Smolnym. W korytarzu, gdzie cały czas wisiały współczesne żyrandole, zalani światłem jarzeniówek stali i siedzieli chłopi, marynarze i żołnierze, głównie delegaci na Zjazd, który powinien zostać otwarty wieczorem. Czekali na Lenina.
Z drzwi naprzeciwko wyskoczyli rewolucjoniści Dubienko, Krylenko i Kołłątaj z Teatru Młodego Widza.
- Co się wyprawia! - krzyczał Kołłątaj. - Co się wyprawia! "Aurora" nie strzela, Lenin zaginął, powstanie zaczęło się o trzy godziny za wcześnie. Przecież cały Leningrad jeszcze śpi.
- Wiem - uciął Swierdłow. - Kiedy przyjdzie dubler Lenina?
- Budzą go. Ostro wczoraj pił. Miał urodziny żony.
- Obudzić za wszelką cenę i ucharakteryzować.
- Jakowie Michajłowiczu! - telefonista wystawił głowę. - Jest łączność z "Aurorą"!
- Co tam się u was dzieje! - wysyczał nerwowo Swierdłow. - Gdzie byliście?
- Ale się narobiło, Jakowie Michajłowiczu - rozległ się w słuchawce głuchy głos. - Osiedliśmy na mieliźnie. Holownik trzeba było wzywać. Najwidoczniej przez te pięćdziesiąt lat zmienił się farwater.
- Przecież macie sondę...
- Nie pomyśleliśmy. Ale nie ma strachu. Wezwaliśmy holownik z Kronsztadu. Za jakieś dwie godziny tu będzie. Zdążymy.
- Gdzie zdążycie? Powstanie już się zaczęło!
- Przecież jeszcze za wcześnie.
- Sam wiem, że za wcześnie. Przemarzli, przemokli i ulegli prowokacji. Słuchaj, "Aurora", strzelajcie od razu. Potem się ustali, gdzie staliście.
- Nie da rady. Obróciło nas, a armata jest nowa, nie obraca się. Elektronicy wszystko tam wyliczyli, żeby przypadkiem nie trafić w jakiś inny budynek. Będziemy czekać na holownik. To wszystko. Bez odbioru.
- Strzelajcie, do ciężkiej cholery! - wściekł się Swierdłow.

12. Zosia wybiegła z Pałacu. W wąskiej szczelinie pomiędzy Ermitażem i barykadą już byli zaskoczeni, ale gotowi na wszystko junkrzy.
- Gdzie twoje dziewczęta?
- Zaraz je obudzę.
Zosia rzuciła się z powrotem do Pałacu i wbiegła po szerokich schodach na górę. Szybciej! Zdążyła spojrzeć przez barykadę na tłum przed bramą. Zobaczyła pierwsze szeregi szykujące się do ataku na Admiralicję. Szeregi były czarne, straszne i bezimienne. Chciały wziąć Ermitaż, splądrować go, a przede wszystkim zabić Saszę. Zosia zapomniała, że zgodnie z planem przed tylnym wejściem stoi samochód z chorągiewką ambasady innego państwa. A nawet gdyby sobie o tym przypomniała, to wątpliwe, czy wpłynęłoby to na jej postanowienie bronienia Zimowego. Saszy tak czy inaczej groziło niebezpieczeństwo.
- Wstawajcie, dziewczęta! - Zosia potrząsała przyjaciółkami za ramiona. - Wstawajcie, zaczęło się!
- Zwariowałaś! - Raisa Siemionowna przecierała oczy. - Nawet nie świta. Nie zdobędą pałacu wcześniej niż przed wieczorem. Nawet "Aurora" jeszcze nie strzelała.
- Zaczęło się przed czasem. Dla nas to jeszcze gorzej.
Mamrocząc pod nosem, dziewczyny wstawały z polówek, zakładały kurtki i płaszcze, brały karabiny.
Wbiegł Kołobek.
- Amunicja w skrzynkach w westybulu! - krzyknął. - Tam jest instruktor. Nauczy was, jak się posługiwać bronią.
Ktoś zaśmiał się nerwowo.
- Zaczyna się wojna ojczyźniana?
- Szybciej, dziewczęta, kochane, szybciej! - błagała Zosia.
Była na ulicy przed dziewczętami. Oddziały szturmujących podeszły znacznie bliżej.
Barykada milczała.
Wybiegając na ulicę, dziewczęta zlewały się z mgłą, zanurzały się w odmętach pobladłych świateł reflektorów, krzyków i oddalonego warkotu bębnów.
Na placu odezwał się cekaem.
- Kryć się! - krzyknął Simeonow, chowając swoje potężne ciało za skrzynką po cukierkach o nazwie "Pomarańczowe".
- Dlaczego mamy się kryć? - Raisa Siemionowna się nie poddawała. - Wolę popatrzeć. Zaraz pewnie "Aurora" będzie strzelać. To przecież takie ciekawe.
Jakby w odpowiedzi na jej słowa, nad rzeką za miastem huknęło działo trzycalowe. Gdzieś daleko wybuchł słup ognia.
- Oj, dziewczęta, jak ładnie! - zawołała Raisa.
I upadła ścięta najprawdziwszą kulą z cekaemu.
W tym czasie obrońcy Zimowego, którzy otoczyli Raisę, nie wiedzieli, że jedyny pocisk, wystrzelony przez stojącą na mieliźnie "Aurorę" w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności trafił w lewe skrzydło Pałacu Smolnego, gdzie była łącznica telefoniczna.
Od tej chwili Smolny był odcięty nie tylko od placu Pałacu Zimowego, ale również od komitetu obwodowego.
Zosia przerażona pochyliła się nad Raisą. W niebieskawym świetle poranka było widać, jak na jej ściśniętej płaszczem piersi występuje krwawa plama.
Ktoś zapłakał. Ktoś wyszeptał: "Chuligani".
Kołobek, który wyłonił się z mgły, powiedział z mocą:
- Dwóch junkrów do mnie! Odnieść ranną!
Raisa zajęczała.
- I nie rozchodzić się! - krzyknął na kobiecy batalion Kołobek. - Przecież was po jednej wystrzelają. Która jeszcze nie wzięła amunicji, niech bierze.
- Skandal! - usłyszała Zosia.
Kiereński ze złożonymi na piersi rękami stał za nią. Trzej czy czterej ministrowie, którzy byli z nim, niewyspani, wymięci, z pościeranym makijażem, w poprzekrzywianych brodach i bokobrodach, wyglądali na zastraszonych i niepewnych.
Kiereński znalazł oczami Zosię i mrugnął do niej. Mruganie było teraz raczej nie na miejscu, ale Zosia poczuła się pewniej.
- Obywatele wolnej Rosji! - wrzasnął Kiereński tak, że było go słychać nawet na najbardziej oddalonych końcach barykady. - Spiskowcy chcą pozbawić nas wielkich zdobyczy rewolucji. Ojczyzna w niebezpieczeństwie! Jesteście ostatnim szańcem wolności! I dlatego od was, towarzysze, zależy, czy uratujemy należące do ludu pracującego skarby Ermitażu!
- Huraaa! - ryknęli junkrzy, pochwyceni szlachetnym porywem.
- Huuuraaaa! - rozległo się na placu. Oddziały biegły szturmować Zimowy.
- We wroga, nad głowami, kto z czego może, razem, ognia! - rozkazał Simeonow, unosząc w górę pistolet z szesnastego wieku.
Barykada zjeżyła się wybuchami wystrzałów.
Pierwszy rząd zatrzymał się i padł.
- Bydlaki! - dało się słyszeć. - Gady!
- Nie osłabiajcie rewolucyjnej czujności! - zawołał do obrońców Kiereński, odwrócił się na pięcie i poszedł do Pałacu. Po drodze powiedział do Milukowa: - Bardzo liczę na konnicę generała Krasnowa.
I te słowa, przekazywane na barykadzie z ust do ust sprawiły, że garstka junkrów uwierzyła w swoje siły.
Te słowa były tym bardziej potrzebne, że od strony Sztabu Generalnego ktoś przez głośnik autorytatywnym tonem zaczął grozić zbyt odważnym junkrom administracyjnymi i innymi konsekwencjami.
*
Rankiem Kogan zdążył wpaść do domu. Udało mu się znaleźć chwilkę czasu. Sądził, że domownicy śpią. Noc w siedzibie KC partii Bund upłynęła stosunkowo spokojnie - o drugiej zakończyły się spory i dyskusje, czy uznać, czy nie uznać bolszewików i w końcu przyjęto neutralną rezolucję, która wzywała do podporządkowania się Konstytuancie. A ponieważ na Bund nie starczyło kamer, to członkowie KC spokojnie położyli się spać, a Kogan zdążył nawet zajść do domu - mieszkał po drugiej stronie ulicy.
Żona nie spała.
- Arkadiuszu - powiedziała - oszalałeś. Biegasz po ulicach jak chłopiec, a tam już strzelają.
- Nic się takiego nie dzieje. Zrób mi kakao. - Kogan położył na stół grubą teczkę z dokumentami Bundu. - Całe przedstawienie zacznie się dopiero za kilka godzin. A poza tym odgrywamy przecież drugoplanową rolę - cokolwiek zrobimy i tak nas wezmą.
- Mnie już sąsiadka mówiła, że mają z was zrobić kozłów ofiarnych - krzyknęła z kuchni żona.
- Co takiego?
- Jeśli ludziom dali broń i wypuścili na ulice - jednych z czerwonymi flagami, a innych z ikonami, to źle się to może skończyć tylko dla Żydów.
- Powiedziałbym, że jesteś oportunistką, Różo. - Kogan usiadł przy stole. - W naszej partii są towarzysze z komitetu rejonowego. A wśród czarnosecińców jest ich jeszcze więcej. Specjalnie tak to urządzono, żeby mieć kontrolę nad masami. A poza tym, jeśli tak się denerwujesz, to radzę ci jechać do siostry, do Riepino. Tam nie ma żadnej rewolucji.
- A tymczasem tu ktoś będzie chciał wyrównać rachunki, a mnie nie będzie, żeby opatrzyć ci rany.
- Różo, zwariowałaś! Zapomniałaś, że dzisiaj jest pięćdziesiąta rocznica władzy radzieckiej i że to nie rewolucja, tylko obchody.
- A czy ty wiesz, że Kola od sąsiadów mówił swojej mamie, że oni naprawdę mają zamiar splądrować Pałac Zimowy?
- Nikt im na to nie pozwoli. Od tego są żandarmi i ochotnicza służba...
Kogan nie dokończył. W oddali wystrzeliła armata z Twierdzy Pietropawłowskiej i przez lufcik mieszkania przy ulicy Hercena wdarło się donośne "Hurrraaa!". Tyraliera na placu Pałacowym ruszyła do szturmu.
- No proszę... - W oczach żony Kogana pojawiły się wielkie łzy. - Teraz to się dopiero zacznie.
- To jakaś pomyłka. - Kogan wstał, nie dopijając kakao. - To nie może być powstanie. To pewnie próba generalna.
- Czekaj, włączę telewizor. Powinni nas przecież poinformować.
Ale ekran telewizora tylko szumiał i nadawał szare pasy. Transmisji nie było.
- Muszę iść. - Kogan westchnął. - Powinienem być z partią.
- Zwariowałeś, Arkadiuszu. Zamknę cię na klucz. Dlaczego miałbyś ryzykować swoim życiem? Nie jesteś małym chłopcem!
- Różo, czy ty nie rozumiesz, że moje uczestnictwo w Bundzie jest moim partyjnym obowiązkiem? Jeśli porzucę Bund na pastwę losu, to kto zagwarantuje, że jutro nie opuszczę w ciężkiej chwili również Partii Komunistycznej?
Kogan trzasnął drzwiami i wyszedł. Nie doczekał się od żony zrozumienia. Powoli schodził po schodach. Nachodziły go ponure myśli. Każde przedsięwzięcie powinno iść zgodnie z planem. I jeśli nagle nie idzie zgodnie z planem, to znaczy, że wydarzyło się coś nieprzewidzianego, niepożądanego. Ale co?
Postał chwilę za rogiem, czekając aż przejedzie kozacki patrol. "Dziwne", pomyślał. "Jeśli zaczęła się rewolucja, to miasto powinno być już w rękach rewolucjonistów".
Upewniwszy się, że ulica jest pusta, szybko dobiegł do rejonowego biura zaopatrzenia, przekazanego Bundowi. Tam już na niego czekano.
- Kogan, czy ty wiesz, co się stało? - zapytał Paplian, skierowany do Bundu nie ze względu na narodowość, lecz w trybie partyjnego nadzoru.
- Zaczęło się?
- Próbowałem dodzwonić się do Smolnego, ale oni tam milczą.
- Jak to?
- Jest podejrzenie... - Paplian nachylił się do samego ucha Kogana. - Jest podejrzenie, że "Aurora" trafiła w Smolny! Ciiicho!
- Jak się dowiedziałeś?
- Mam swoje źródła.
- Są ofiary?
- Nie wiadomo.
- A co z Leninem?
- Nikt go nie widział.
- Taaak. - Kogan usiadł na wytartym krześle i opuścił siwiejącą głowę na dłonie.
Zadzwonił telefon.
- Odbiorę - powiedział Kogan. - Może to ze Smolnego.
- Mówi Duma Państwowa - odezwał się głos w słuchawce. - Bolszewikom jeszcze nie udało się zdobyć Zimowego. Dworce również są w naszych rękach. Proponujemy podporządkowanie się Rządowi Tymczasowemu.
Dało się słyszeć głuche stuknięcie. Na tamtym końcu linii upadła słuchawka.
- Kto? - spytał Grot.
- Duma - odpowiedział Kogan. - Nic nie rozumiem. Proponują podporządkowanie się Rządowi Tymczasowemu.
- Może tak trzeba?
- Nie wiem.
- Przecież Bund zawsze był partią opozycyjną. I nawet popierał Rząd Tymczasowy.
- Idę - postanowił nagle Paplian. - Spróbuję przeniknąć do Smolnego albo nawet do komitetu obwodowego. Niech dadzą jakieś dyrektywy.
- Dobra, idź. A my tu na razie...
- A wy tu na razie działajcie zgodnie z prawdą historyczną. Bund popierał Rząd Tymczasowy. No to go popierajcie. Tylko nie za bardzo aktywnie. Generalnie siedźcie tu i czekajcie.
Paplian narzucił płaszcz ortalionowy i już miał wychodzić, ale Grot go powstrzymał:
- Nie da rady. Płaszcz nie pasuje. Niech pan weźmie sukmanę. Mamy tu jedną. Żeby naród pana nie poznał.
Gdy Paplian wyszedł, Kogan odezwał się niepewnie:
- Może nas zaatakują?
- Kto?
- Czarna sotnia. Albo przeciwnie, czerwonoarmiści. Nigdy nie wiadomo, kto nas bardziej nie lubi.
Grot pokiwał jajowatą łysą głową.
- Masz rację. Zbudujemy barykadę.
Dosunęli pod drzwi wejściowe wszystkie możliwe stoły i szafy. Członkowie KC poczuli się pewniej. Przynajmniej nie wezmą ich gołymi rękami.
Znowu zadzwonił telefon.
- Partia Bund? - zapytała słuchawka.
- Tak - potwierdził Kogan. - To nasza partia.
- Mówi Wikżel.
- Jaki Wikżel?
- Komitet Kolejarzy. Zgodnie ze scenariuszem odmówiliśmy utrzymywania łączności z Moskwą. Teraz odpieramy ataki marynarzy i Armii Czerwonej. Potrzebujemy pomocy. Moglibyście nam przysłać ze stu ludzi?
- Poszaleliście! - oburzył się Kogan. - Jesteśmy partią pokojową. Mamy tylko Komitet Centralny, siedem osób. Ósmy poszedł po instrukcje do komitetu obwodowego.
- Jakiego komitetu obwodowego? - zainteresowała się słuchawka.
- KPZR!
- Drogi towarzyszu, komitet obwodowy KPZR nie istnieje. Na razie władza jest jeszcze w rękach Kiereńskiego.

13. Około godziny dziesiątej rano ataki czerwonoarmistów ustały. Trzy razy tyraliera rzucała się na barykady i trzy razy się cofała. Przyczyną były upór obrońców i rozproszone bezsensowne działania dowódców szturmu.
Podwojski i Antonow-Owsiejenko1, którzy mieli dowodzić szturmem na placu, nie mogli tego zrobić. Antonow-Owsiejenko, sądząc, że przed dziesiątą jego usługi nie będą potrzebne, siedział u swojego przyjaciela, aktora Lenfilmu. A Podwojski, który nie miał żadnego doświadczenia wojennego, dowiedziawszy się, że na placu strzelają naprawdę, pierwszą kolejką wyjechał do Wyborga, w poszukiwaniu przejścia na radziecko-fińskiej granicy.
Ze Smolnego, uszkodzonego nieudanym wystrzałem z "Aurory", nie było żadnych konkretnych wytycznych. Ogólny zamęt powiększyły niejasne pogłoski o tym, że Lenin nie żyje. Te pogłoski przeniknęły na plac już o świcie i z uporem krążyły wśród oddziałów putiłowców i marynarzy. Na nic się nie zdały zapewnienia instruktorów komitetu obwodowego, że nic takiego nie mogło się zdarzyć, ponieważ Lenin jest wiecznie żywy, a nawet jakby co, to leży w mauzoleum.
O dziewiątej zaczęła działać telewizja i Interwizja. Komentatorzy telewizyjni czytali tekst według wcześniej przygotowanego scenariusza, pokazywano wcześniej sfilmowane kadry i dlatego wpatrzeni w szklane ekrany telewidzowie do godziny jedenastej byli absolutnie pewni, że rewolucja rozwija się tak, jak powinna się rozwijać. Na ekranach ciemniała dumna sylwetka "Aurory", demonstranci bili się z policją, rewolucjoniści w Gatczynie odpierali kolejny atak oddziałów generała Krasnowa. Wszystko było tak, jak było naprawdę i przez to bardzo ciekawe. To, że Smolny był wyłączony z transmisji, nikogo nie dziwiło - Zjazd Delegatów zaczynał się dopiero wieczorem.
Kołobek wszedł do westybulu, żeby sprawdzić, jak czują się ranni. Rannych było już dziesięć osób. Mimo że kilkakrotnie dzwoniono na milicję, na placu przez cały czas strzelano z prawdziwych naboi.
Dwie dziewczyny z batalionu szturmowego przekwalifikowały się na sanitariuszki.
- Trzymajcie się - powiedział Kołobek. - Trzymajcie się... obywatele. Wasza krew nie została przelana na darmo.
"Co ja gadam za głupoty" - pomyślał. "Przecież ludzie naprawdę cierpią".
Korytarzem przeszedł Kiereński. Dźwigał polową radiostację, którą junkrzy zdobyli podczas krótkiego, odważnego wypadu.
Zosia, wymazana błotem - rzuciło nią o ziemię, gdy ktoś wrzucił za barykadę granat - szła za Kiereńskim.
Radiostację postawiono w sali posiedzeń rady ministrów. Ministrów było o połowę mniej. Pięciu uciekło z Zimowego samochodem z chorągiewką ambasady. Samochód był przeznaczony dla Kiereńskiego, ale temu nawet do głowy nie przyszło skorzystanie z niego. Może to nawet lepiej. Auto w okolicach lotniska Pułkowskiego zostało bowiem zatrzymane przez kordon KGB. Ministrów okrutnie pobito i wywieziono w niewiadomym kierunku.
Niedawno Kiereński rozmawiał z Kołobkiem, który oprowadził go po salach Ermitażu. W sali Rembrandta szyba była rozbita kamieniem lub kulą i krople deszczu dostały się do "Autoportretu z Saskią na kolanach". Inne okna też były uszkodzone.
Po tej rozmowie Kiereński nasunął perukę bardziej na czoło i wziął karabin. Pomysł z radiostacją był jego. Generał Krasnow2, który starannie obserwowany przez kamery rwał się do Piotrogrodu, dysponował kilkoma zdyscyplinowanymi batalionami - kursantami szkoły morskiej imienia Makarowa i fakultetem elektronicznym Akademii Inżynieryjnej.
Kołobek dogonił Kiereńskiego i Zosię dopiero w sali posiedzeń. Przy pomocy radioamatora Izwickiego zamontowali radiostację i próbowali połączyć się z generałem Krasnowem.
Do pokoju wbiegł zakrwawiony junkier.
- Wdarli się z flanki!
- Z której strony?
- Admiralicji! Tam są te duże okna.
- Naprzód! - rozkazał Kołobek.
Biegł po korytarzach hamując na zakrętach obcasami. Z tyłu słychać było kroki Kiereńskiego, Zosi, Izwickiego i junkra. Po drodze dołączyli do nich niektórzy lżej ranni.
Zdążyli. Do Zimowego wdarła się nieduża grupa marynarzy. Ale zamiast iść naprzód marynarze zajęli się ściąganiem ze ścian gobelinów. To ich zgubiło. Kołobek serią z automatu skosił pierwszego marynarza. Drugiego zdjął Izwicki.
- Gady! - krzyczeli marynarze, uciekając. - Jeszcze się z wami policzymy! Żaden z życiem nie ujdzie!
- Ma rację - zgodził się Izwicki, wkładając pistolet do kabury. - Musimy utrzymać Zimowy do nadejścia pomocy.
- A skąd tu pomoc? - Zosi chciało się płakać. Bała się.
- Bez paniki! - zdenerwował się Kiereński. - Zaraz połączymy się z Krasnowem.
Wracali ciemnym, pustym korytarzem, który powoli się przed nimi rozwijał. Ze ścian spoglądali ponuro dowódcy wojny ojczyźnianej. Gwiazdy orderów świeciły słabo na ciemnych mundurach.
Kiereński wziął Zosię za rękę. Kołobek spojrzał na nich i natychmiast taktownie się odwrócił. Chciało mu się spać. Od strony fasady dobiegało trajkotanie cekaemów.
Kołobek pomyślał: "Co za szczęście, że atakujący trzymają się scenariusza i szturmują pałac od frontu. Inaczej nie utrzymalibyśmy Zimowego - obrońców jest niewielu, amunicji i broni prawie już nie ma".
- A niech to! - rzucił ze wstrętem Kiereński, gdy wrócili do sali posiedzeń. Ministrowie, będący nie znoszącymi przelewu krwi cywilami, otoczyli wracających z ekspedycji pacyfikacyjnej i zasypali ich pustymi i nerwowymi pytaniami.
- Taaak - powiedział przeciągle Kołobek. - Radę ministrów poproszę o pójście ze mną. Możecie uznać się za zmobilizowanych. Broń weźmiemy od rannych. Będziecie bronić fasady.
- To jest naruszenie demokracji - zaprotestował Milukow.
- Bez dyskusji! - wybuchł Kiereński. - Ja, przewodniczący rady ministrów, nie odmawiam trzymania w rękach broni. Obywatele wolnej Rosji...
Zosia miała wrażenie, że w oczach Saszy pojawiły się dwie błyskawice i poraziły ministrów.
- Obywatele wolnej Rosji! Rewolucja w niebezpieczeństwie!
Wstrząśnięci płynącą od Kiereńskiego mocą, Milukow i Guczkow rzucili się do drzwi. Biegli po broń.
Wrócił Izwicki.
- Na placu nie jest za dobrze. Zdaje się, że skądś dostali katiuszę.
- Szybko, szukaj Carskiego Sioła.
Kołobek podszedł do okna. Rzeczywiście, od strony Newskiego powoli jechała otoczona żołnierzami i marynarzami stara katiusza. Najwidoczniej oblegający wzięli ją z Muzeum Artylerii.
- Niech wszyscy zejdą na dół - rozkazał Kołobek. - Ukryć się za skrzynkami i workami. Przygotować gaśnice.
Dyżurny junkier wybiegł spełniać rozkaz, a Kołobek dalej stał przy oknie, jednym uchem słuchając wezwań Izwickiego o pomoc.
Tymczasem wokół katiuszy zaczęła się jakaś przepychanka. Najpierw Kołobek pomyślał, że to posiłki przysłane na pomoc Zimowemu, ale zaraz potem zrozumiał, o co chodzi: to byli filmowcy. Katiusza wszystko im psuła. Żądali zabrania jej z placu i kontynuowania ataku środkami siedemnastego roku.
Kołobek nie mógł zobaczyć szczegółów zajścia, widział tylko ręce, i nawet marynarska lornetka, która przypadkiem znalazła się w sali posiedzeń, nic nie dawała. I Kołobek tylko się domyślił, że potyczka skończyła się tym, że katiusza, nieco uszkodzona, ale ciągle na chodzie, znowu ruszyła naprzód.
Obrońcy Pałacu nie wiedzieli, że w starciu poległy główne siły kina i telewizji. Reportaż z placu został przerwany.

14. O 13.30 Zimowy połączył się z batalionami generała Krasnowa. Wydarzyło się to kilka minut po tym, jak batalion szturmowy Zosi w niepełnym składzie rozpaczliwym zrywem przedarł się do katiuszy i unieruchomił ją. Batalion stracił trzydzieści cztery osoby - zabite, ranne, wzięte przez putiłowców do niewoli. Zosia, ranna w rękę i głowę, leżała na polówce w przepełnionym lazarecie. Obok, z zamkniętymi oczami jęczał cichutko minister Milukow. Wykazał się męstwem podczas gaszenia pożaru na drugim piętrze, wywołanego pociskiem katiuszy.
Zimowy trzymał się...
- Zimowy? - zdziwił się generał Krasnow. - Jeszcze się trzymacie? Doszło do mnie, że szturm zaczął się o świcie. Już miałem się wycofywać. Ale moich chłopaków ciężko jest utrzymać. Jeszcze trochę i w zapale rzeczywiście przedrą się do Leningradu.
- Zmiana planów - powiedział Kiereński. - Na mocy władzy premiera Rządu Tymczasowego rozkazuję natychmiast posunąć naprzód wszystkie wasze oddziały. Rewolucja w niebezpieczeństwie!
- Tak, ale ja nie mam wytycznych z komitetu obwodowego.
- Teraz chodzi już nie tylko o wytyczne. Połowa naszych ludzi to ranni i zabici. Amunicja na wykończeniu. To nie żarty! Jeśli jest pan generałem Krasnowem, to musi pan spełnić swój obowiązek. Musi pan zrobić wszystko, żeby się do nas przedrzeć.
- Ale ja nie jestem Krasnowem - obruszył się generał. - Moje prawdziwe nazwisko Perepełkin. Jestem wykładowcą chemii i socjologii.
- Tym bardziej. Powtarzam: towarzyszu Perepełkin, niech pan zapomni, że nazywa się pan Perepełkin. Teraz jest pan Krasnowem i od pana zależą losy rewolucji.
- Nic nie rozumiem.
- Nie ma tu nic do rozumienia. Proszę wykonać rozkaz.
- Tak jest!
- Sprawdzę za godzinę. W razie czego będzie pan sądzony zgodnie z prawem wojennym.
Kiereński rzucił słuchawkę i już odruchowo otarł czoło peruką. Znowu zadzwonił telefon.
- Mówi Komitet Kolejarzy. W dalszym ciągu utrzymujemy Dworzec Moskiewski.
- A my Pałac Zimowy - pochwalił się Kiereński.
- Przydałyby się posiłki.
- Nie możemy wam nikogo przysłać. Musicie bronić się sami.
Kiereński naciągnął perukę i zapytał Kołobka:
- Ciekawe, co tam w Dumie?
- Żadnych wiadomości.
- Może by tak wysłać zwiad? Nie wiemy przecież, co się dzieje w Piotrogrodzie. Może jeszcze nie wszystko stracone. Może jeszcze gdzieś panuje porządek?
- A kogo wysłać?
- Simeonow pójdzie. To pewny człowiek. - Kiereński zmarszczył brwi. - Gdzieś tu powinien się też kręcić Rozental.
- Co za Rozental?
- Odpowiada za nas, za Rząd Tymczasowy. Operatywny człowiek.
- A gdzie teraz jest?
- Ja wiem - wtrącił się Guczkow. - Jest teraz sanitariuszem w naszym szpitalu.
- Zawołaj go.

15. Kiereński odprowadził grupę zwiadowczą aż do bocznych drzwi, wychodzących na Letnią Kanawkę. Rozental i Simeonow, w mundurach żołnierzy, w wysokich papachach, niepewnie zatrzymali się przed drzwiami, podczas gdy starszawy junkier z administracji przebierał klucze, szukając właściwego.
- No, w imię wolności! - rzucił Kiereński. - Spróbujcie przedrzeć się do Smolnego, może do komitetu obwodowego. Przede wszystkim, i to tyczy się pana, Simeonow, musicie się dostać do Dumy.
- Jasne - potwierdził Simeonow, który nie wiedzieć czemu zasłonił jedno oko czarną wątpliwej czystości opaską. - Będziemy się starać.
- Mam kontakty w Dumie i komitecie - powiedział Rozental. - Wszystko będzie w porządku.
Rozental pierwszy wyśliznął się na ulicę. Simeonow rozsunął skrzydła drzwi szerokimi ramionami i ruszył za nim.
- Uciekną - mruknął junkier z kluczami. - Na pewno uciekną. Zwłaszcza ten spryciarz.
- Musimy zaryzykować. Mamy za mało ludzi.
Kiereński poszedł na górę do szpitala.
Zosia nie spała. Poznała go po krokach. Sama była zdziwiona, jak wiele zdążyła dowiedzieć się o tym człowieku w ciągu jednej doby.
- Jak się czujesz? - zapytał Kiereński, siadając na końcu polówki.
- Nie przewróć mnie. - Zosia spróbowała się uśmiechnąć. - A jeśli zostanę kaleką?
- Nie mów głupstw. W nowej Rosji będzie wielu dobrych lekarzy. I wszyscy będą szczęśliwi, że mogą postawić cię na nogi.
- Ze względu na ciebie?
- Ze względu na ciebie. Twoje imię zapiszą złotymi literami...
- Sasza, bez wielkich słów. To wszystko skończy się surową naganą. W najlepszym razie.

16. O drugiej Kogan miał zamiar pójść na obiad, ale Grot mu odradził.
- Po ulicy przez cały czas jeżdżą kozacy i różni inni anarchiści. Próbowałem skoczyć na róg po papierosy, ale nie udało mi się. Szli z czarnym sztandarem.
- Kozacy?
- Nie, anarchiści. I krzyczeli: "Niech żyje Konstytuanta!"
- Taaak... Zimowy jeszcze się trzyma?
- Strzelają.
- Strzelają, strzelają... A gdzie nie strzelają? A Paplian nie wrócił.
Jakby w odpowiedzi na słowa Kogana ktoś zastukał do drzwi.
- Kto tam?
- Swoi - odpowiedział głuchy głos.
Kogan popatrzył na Grota. Grot na Kogana. Z sąsiedniego pokoju wyszli pozostali bundowcy.
- Co robimy? - zapytał Kogan.
- To przecież ja, Paplian. Jest ze mną jeszcze jeden towarzysz.
- Paplian? To jak ja się nazywam?
- No przecież Kogan, Arkadiusz Arkadiewicz. Co wy tam wyprawiacie?
- Odsuwamy - mruknął Kogan do Grota. - Jeśli Papliana nie wzięto do niewoli, to rzeczywiście on.
Bundowcy odsunęli szafy i do pokoju wszedł Paplian. Za nim nieśmiało wsunął się i stanął w kącie niewysoki mężczyzna, owinięty w baszłyk założony na żołnierską papachę. Spod baszłyka wystawały okulary o zapoconych grubych szkłach. Mężczyzna zdjął okulary i przetarł je połą płaszcza.
- Poznajcie się: to towarzysz Rozental. Z Zimowego - powiedział Paplian.
- Z Zimowego? To w Zimowym jeszcze nie ma bolszewików?
- Jeśli pomoc nie nadejdzie na czas, to będą.
- Byłem w komitecie obwodowym - wtrącił Paplian. - Tam towarzysze utrzymują łączność z Moskwą. Zdecydowano nie kończyć szturmu, dopóki nie zacznie się Zjazd Delegatów. To znaczy do wieczora. A poza tym... - Paplian obejrzał się - chyba sami swoi? ...a poza tym mówią, że zaginął Lenin.
- Co?
- Nikt nie wie, gdzie jest Lenin. Junkrzy go nie zatrzymywali. Mało tego, "Aurora" jest na mieliźnie.
- Przecież strzelała.
- Ale nie tam, gdzie trzeba. Trafili w Smolny.
- A to dopiero... - Kołobek pokręcił głową.
- A na razie - wtrącił się człowiek z Zimowego, Rozental - na razie naszym obowiązkiem jest utrzymanie Zimowego.
- Tak - poparł go Paplian. - W komitecie obwodowym też tak myślą. Przynajmniej dopóki nie ucharakteryzują nowego Lenina. Albo nie znajdą starego.
- A jeśli nie znajdą?
- Wtedy... - głos Papliana przeszedł w głośny szept - postanowiono wezwać Dywizję Kantemirowską i skończyć z tym wszystkim.
- A co my możemy zrobić? - zdziwił się Kogan. - Jesteśmy przecież małą partią i zupełnie nie mamy wpływu na masy.
- Ilu macie ludzi?
- Mniej niż dziesięciu. W dodatku przeważnie zwolnionych z obowiązku służby wojskowej.
- Obrona ojczyzny jest obowiązkiem każdego obywatela Związku Radzieckiego - powiedział surowo Rozental. - Zostawcie tu jednego człowieka przy telefonie a pozostali pójdą ze mną do Dumy.
W głosie Rozentala dźwięczała stal. Komitet Centralny partii Bund założył palta i kalosze, wziął parasole i ruszył do Dumy.
Na ulicy było chłodno i wilgotno. Rozental myślał o Simeonowie, który poszedł do Smolnego i zniknął. Rozental czekał na niego piętnaście minut, chowając się za rogiem Instytutu Smolnego, ale się nie doczekał. Albo Simeonowa wzięli, albo zdradził.
Na opustoszałym Newskim, niedaleko Dumy, bundowców zatrzymał kozacki patrol.
- Idziemy do Dumy - zameldował Rozental. - Ja jestem z Zimowego, a ci towarzysze, to jest, chciałem powiedzieć obywatele, są z partii Bundu.
- Nie wolno - warknął kozak. - Idźcie stąd. Już tutaj jedni byli. Próbowali przeniknąć.
- Co tam? - zapytał młody żandarm.
- Chcą do Dumy. A może mają bomby.
- Mam mandat - oburzył się Rozental. - Od Kiereńskiego.
- Pokaż no go.
Rozental długo rozplątywał baszłyk, żeby sięgnąć za pazuchę. Członkowie Bundu przestępowali z nogi na nogę pod świdrującym spojrzeniem kozaków.
- Proszę. - Rozental w końcu znalazł papier. - Podpisane przez towarzysza Kołobka. Komendanta Pałacu Zimowego.
- Tam u was powinien być jeden admirał, Iwan Sidorowicz - powiedział żandarm, oglądając mandat. - On i moja mama pochodzą z jednej wsi.
- Nie ma go. - Rozental poczuł się pewniej. - Znam go. Rzeczywiście jest z komitetu rejonowego. Napisał donos na obywatela Kiereńskiego i sam zawiózł go do Moskwy.
- No, no... - Żandarm pokręcił głową. - Już wtedy był łajdakiem. Na ojca doniósł, rozkułaczyli go. A wy po co do Dumy?
- Z Zimowym jest źle. A oddać go nie można.
- To prawda! - przytaknął żandarm i przepuścił delegatów.
Przed Dumą odbywała się niewielka demonstracja sił prawicy, popierająca istniejący reżim. Kozacy i policjanci patrzyli obojętnie. Posłusznie ochraniali wrogów rewolucji, ale nie czuli do nich jakiejś szczególnej sympatii. Sami demonstranci również nie darzyli kontrrewolucji sympatią - dziewięćdziesiąt dziewięć procent z nich było członkami związków zawodowych, DOSAAF i Towarzystwa Ochrony Zabytków.
Rozental polecił bundowcom zająć się szukaniem broni, a sam poszedł do sali posiedzeń Dumy. Właśnie w tym momencie deputowany mienszewickiej frakcji wzywał do zaprzestania przelewu krwi. Rozental wysłuchał płomiennej przemowy mienszewika i pomyślał, że ten ma rację. Z lewej strony zaczęto psykać, a środek i ławki z prawej strony biły brawo.
Rozental wyminął następnego mówcę i wbiegł na trybunę.
- Jestem delegatem z Pałacu Zimowego - oświadczył.
Jego słowa podziałały na Dumę hipnotyzująco. To wystąpienie nie zostało przewidziane w rozdanych deputowanym programach.
- Obywatele wolnej Rosji! - nieoczekiwanie dla samego siebie Rozental rozpoczął przemówienie słowami Kiereńskiego. - Zimowy w niebezpieczeństwie! Nie macie prawa powtórzyć błędu siedemnastego roku!
"Co ja w ogóle mówię!" - myślał jednocześnie. "Jeszcze chwila i mnie zgarną, i to prosto z tej sali." Rozental zapragnął przerwać i wybiec ze Smolnego. Ale nie był w stanie zrobić ani jednego, ani drugiego. Gdyby poproszono go o wyjaśnienie, dlaczego tego nie zrobił, rozłożyłby ręce, zdjął okulary, przetarł grube szkła i powiedział: "Wiecie, bywają w życiu takie sytuacje..."
- Tam, o dwa kroki stąd, broniąc skarbów Ermitażu, giną wasi towarzysze. Ranne i zabite kobiety i dziewczęta, młodzi doktoranci, doktorzy habilitowani, sędziwi profesorowie - wszyscy stanęli w obronie Zimowego. Sam towarzysz Kiereński ze strzelbą w rękach odpiera pod ogniem przeciwnika nieprzerwane ataki. Nie dalej jak godzinę temu jedna ze wspaniałych kobiet Zimowego, dowódca kobiecego batalionu szturmowego, znany społecznik, żona i matka, została ciężko ranna. Próbowała odbić katiuszę, z której przeciwnik oddał kilka fatalnych strzałów, powodujących bezpowrotne zniszczenie obrazu Tintoretto "Zdjęcie z krzyża".
Przez salę przetoczył się szum oburzenia. Pół godziny później Rozental prowadził do Zimowego wszystkich prawicowych i centrystowskich deputowanych.

17. Zapadł zmrok. Kiereński odszedł na minutę od barykady, wbiegł do budynku, żeby się napić. Wodociągi działały. Kołobek też przyszedł.
- Ile ci zostało? - zapytał.
- Sześciu ludzi i osiemnaście nabojów. To wiem dokładnie.
- U mnie nie lepiej. Ale coś mi się wydaje, że się zmęczyli i poszli na obiad.
- Ale nie wszyscy. O, tam, moi junkrzy widzieli, jak przyjeżdżała kuchnia polowa.
- Co z Krasnowem?
- Powinien już być w okolicach Dworca Moskiewskiego. Nie jest źle. Połączy się z kolejarzami.
- Mówiłem mu o tym.
- Zwiadowców ani widu, ani słychu.
- Z Dumy też nie odpowiadają. Telefon przez cały czas zajęty. Może odłożyli słuchawkę?
- Taaak, jeszcze jakąś godzinę, dwie się utrzymamy, ale potem koniec.
- Tak, tym bardziej że już zdecydowali się na decydujący szturm. Wkrótce zacznie się zjazd.
- Skąd wiesz?
- Przypomnij sobie z historii. Wieczorem był ostatni szturm i Pałac Zimowy padł.
Kołobek, który przez ostatni dzień schudł i sczerniał, poczekał, aż Kiereński napije się z ostatniej szklanki, jaka została w bufecie i nalał sobie wody.
- Jak się czuje Zosia? - zapytał.
- Żeby się już to wszystko skończyło. Trzeba ją zawieźć do szpitala. Dobra - Kiereński podniósł karabin i poszedł do wyjścia. - Nie ma teraz czasu na takie rozmowy.
- Huraaaa! - dobiegło z placu.
Kołobek dogonił Kiereńskiego w drzwiach. Zatrzymali się na schodach, patrząc na plac. Wydawał się jednym wielkim ciemnym kłębowiskiem. W ciągu ostatnich godzin atakujący dostali znaczne posiłki, składające się przede wszystkim z czarnosecińców i anarchistów, którym znudziło się bycie czarnosecińcami i zapragnęli przejść do historii od lepszej strony, oraz wielu ciekawskich, którzy porzucili domy, po tym jak telewizja przestała nadawać reportaż z miejsc wydarzeń i przełączyła się nie wiadomo dlaczego na kreskówki.
Ciemne kłębowisko ryczało groźnie "Huraaa!" i waliło na żałosną grupkę rannych junkrów i kobiet. Wydawało się, że dążenie narodu do zwycięstwa jest tak silne i nieodwracalne, że nawet dywizja strzelców górskich nie mogłaby go powstrzymać. I wszyscy obrońcy Zimowego, od Kiereńskiego poczynając, a na sprzątaczce cioci Poli kończąc, rozumieli, co się stanie, gdy powstańcy wedrą się do pałacu.
Co prawda, nie wiedzieli, że w tym ataku zostali zaduszeni albo okrutnie pobici nieliczni instruktorzy i organizatorzy, którzy próbowali przemówić rewolucyjnym masom do rozumu i przywołać je do porządku i opamiętania.
Cekaem wypluł ostatnią taśmę w ścianę atakujących, zatrajkotały pojedyncze wystrzały. Kołobek wyjął z kieszeni ostatni granat.
I wtedy inne "huraaa!" - może nie takie głośne i wściekłe, ale również donośne dobiegło z drugiego końca placu. Jakby w pogoni za atakującymi spod arki wyskoczył tłum niejednolicie ubranych ludzi, uzbrojonych w co się dało, jednak zjednoczonych w swoim bojowym porywie.
Na czele tłumu biegł Rozental. Końce baszłyka powiewały za nim jak lejce rozjuszonego konia.
Niespodziewane uderzenie od tyłu na krótką chwilę oszołomiło atakujących. Na tyłach wywiązało się szybkie, niezrozumiałe starcie, w którym lali się nawzajem i swoi i obcy, a nad tłumem od czasu do czasu wzlatywał parasol Kogana, sztandary, okulary i kalosze.
Pierwsze rzędy biegły jednak naprzód, w bojowym szale nie słysząc i nie rozumiejąc, co się dzieje z tyłu.
I zostało już tylko jakieś dwadzieścia metrów do barykady, już Kołobek rzucił ostatni granat, już zamilkł cekaem, już Kiereński i dwudziestu wiernych junkrów było gotowych do walki wręcz, gdy po kłębowisku rewolucjonistów przetoczył się straszny krzyk:
- Zdrada!
Na plac z ulicy Stiepana Chałturina wjeżdżały oddziały generała Krasnowa.
Mimo długiego marszu, uciążliwej drogi i ciągłych starć z milicją, wierni żołnierze Krasnowa jechali pewnie i spokojnie. Wykonali rozkaz.
Generał Krasnow, który stracił w walkach połowę brody jechał na przedzie na białym koniu.
Oto pierwsze szeregi żołnierzy już starły się z narodem i czarna masa składając się w harmonijkę cofała się ku Admiralicji. Ludzie rzucili się po szynach tramwajowych do Soboru Isakijewskiego. Może tę ucieczkę i zupełną klęskę szturmu Zimowego dałoby się jeszcze odwrócić, ale jak na nieszczęście właśnie tymi samymi szynami tramwajowymi szli zwartymi szeregami marynarze z "Aurory" z Gruszewem na czele, którzy z braku innego zajęcia postanowili wziąć Zimowy.
Uciekający czerwonoarmiści myśleli, że to też oddziały Kiereńskiego. Zrozumieli, że są otoczeni.
Przez kilka hałaśliwych minut parę tysięcy ludzi miotało się bez sensu po placu przewracając się nawzajem, aż w końcu spanikowany tłum przebił się przez oddział marynarzy i zniknął, rozpłynął się, kryjąc po bramach i podwórkach.
Ostatni obrońcy barykady wybiegli na plac zawalony śmieciami, które zostają po każdej rewolucji i zaczęli się bratać z sojusznikami.
Generał Krasnow niezgrabnie zsiadł z konia, podszedł do Kiereńskiego i w milczeniu uścisnął mu rękę.
Kiereński chciał powiedzieć, że przede wszystkim jest to zasługa prostego narodu, inteligencji, pracowników Ermitażu, ale dusiły go łzy i odwrócił się od generała.
Przewodniczący Dumy Państwowej wszedł na przewrócony kontener z napisem Morfłot ZSSR i gestem zaprosił do siebie Kiereńskiego, Guczkowa, Kołobka, Rozentala i Krasnowa.
- Nasz naród - krzyknął, starając się, by jego głos sięgnął krańców placu - zawsze był cierpliwy! Dzisiaj udowodniliśmy to całej cywilizowanej ludzkości. Obroniliśmy cytadelę rosyjskiej demokracji przed zmową bolszewików. Zwycięstwo drogo nas kosztowało. Nie ma wśród nas wielu odważnych...
Mówca zająknął się. Chciał powiedzieć "towarzyszy", ale to słowo należało do przeszłości i przewodniczący Dumy nie powinien go używać. Ale innego słowa jeszcze nie znał.
- ...obywateli wolnej Rosji - podpowiedział generał Krasnow.
Potem przemawiał Kiereński. Wzywał do czujności. Ostrzegał, że grzbiet bolszewizmu pękł, ale jeszcze się nie złamał. W każdej chwili może się zacząć nowy szturm.
Słysząc to publiczność na placu gniewnie zaszumiała.
- Nie sądzę - powiedział po cichu do Kiereńskiego generał Krasnow.
- Dlaczego?
- Dlatego, że padł Smolny.
Te słowa były słyszalne na placu. Ludzie zaczęli krzyczeć z radości.
- Wysłałem tam eskadrę - ciągnął Krasnow, teraz już do mikrofonu. - Ale nie zastaliśmy tam nikogo oprócz obsługi technicznej i kilku pijanych czerwonoarmistów, z niejakim marynarzem Żelezniakiem na czele. Kierownictwo komitetu obwodowego i miejskiego uciekło.
Przez plac przetoczyła się fala oklasków.
- A gdzie jest Lenin? Gdzie Lenin? - krzyczeli z dołu.
- Przepadł. - Generał Krasnow rozłożył ręce.
Gdy mityng się skończył, Krasnow powiedział do Kiereńskiego:
- Przespałby się pan z sześćset minut. Leci pan z nóg.
- To niemożliwe - zaprotestował Rozental. - Aleksander Fiodorowicz jest teraz realną władzą Leningradu. - I ugryzł się w język - przecież takiego miasta już nie było.
W nocy, w przerwie pomiędzy posiedzeniami, zachrypły od sporów z przewodniczącymi kołchozów, którzy kategorycznie odmówili zwrócenia ziemi chłopom, Kiereński pojechał gazikiem do szpitala, do Zosi. Dyżurna pielęgniarka nie chciała go wpuścić.
- Może pan sobie być Kiereńskim albo pułkownikiem KGB, dla mnie to bez różnicy - powiedziała. - Chora potrzebuje odpoczynku.
- Dobrze. - Kiereński dał pielęgniarce dziesięć rubli. - Proszę mi tylko pokazać, gdzie ona leży.
- Nie musiał mnie pan przekupywać - mruknęła pielęgniarka, jakby godząc się z losem.
Kiereński poszedł za nią po słabo oświetlonym korytarzu.
Przed drzwiami do sali, w której leżała Zosia, odchylony na oparcie krzesła, drzemał z otwartymi ustami czarnowłosy, zarośnięty mężczyzna w czapce kolejarza. Kiereński pomyślał, że może ktoś posadził tu ochroniarza, ale siostra rozwiała tę nadzieję.
- To jej mąż - powiedziała. - Bardzo się o nią martwi.
Kiereński nie podszedł do drzwi. Zawrócił.
Zdążył akurat na posiedzenie rządu. Gruzja żądała niepodległości, Kurlandia domagała się zmian terytorialnych kosztem Liflandii. Dwa razy wyciągano go do telefonu. Najpierw zadzwonił papież i przekazywał pozdrowienia od całego katolickiego świata, a potem dzwonił Breżniew.
- Aleksander Fiodorowicz? - zapytał.
- Kiereński, słucham.
- Nie pytam o pana prawdziwe nazwisko. To już nieważne.
- Dlaczego? - zdziwił się Kiereński.
- Dlatego, że dałem lotnictwu rozkaz zbombardowania miasta Lenina. Naszego kochanego Leningradu... - Breżniew głośno zaszlochał.
Rozległ się stuk odkładanej słuchawki. I sygnał zajętości...
Kiereński, z trudem zmuszając się do uwierzenia w słowa Breżniewa, biegł coraz szybciej, wpadł do sali posiedzeń Smolnego. Rada ministrów zasiadała w apartamentach komitetu obwodowego.
- Co się stało? - Generał Krasnow, nowy minister obrony, od razu zrozumiał, że nie jest dobrze.
- Rakiety... bomby... - odpowiedział z trudem Kiereński trzymając się futryny drzwi. - Lotnictwo.
Ministrowie i inni przypadkowi ludzie zerwali się z miejsc.
- Jezus, Maria! - zawołał ktoś wysokim głosem. - Przecież trzeba coś zrobić!
Upadło krzesło... Ktoś odepchnął Krasnowa, ten zaklął basem.
- Nie odważą się! - krzyknął od drzwi Rozental.
- Odważą - stwierdził Krasnow.
- Ale przecież tu są zabytki, przecież to kolebka rewolucji!
- Po kolebce... cel... pal! - krzyknął w odpowiedzi minister spraw wewnętrznych Kołobek.
Wrzasnął tak głośno, że wszyscy podnieśli głowy - wydawało się, że to prawdziwa rakieta.
Ale było cicho.
Wszyscy stali i słuchali, ale było cicho.
Na Kremlu przy telefonie stał Breżniew. Cicho płakał i też czekał. Na meldunek pilotów.
W końcu telefon zadzwonił.
- No i co? - rzucił Breżniew do słuchawki.
W otwartych drzwiach pojawiły się kredowobiałe twarze członków Biura Politycznego.
- Nie - odezwał się głos w słuchawce. - Nie chcą bombardować Leningradu! To przecież miasto Lenina... Nie można.
- Tak myślałem. - Breżniew wypuścił słuchawkę z ręki. Słuchawka bujała się na kablu nad samym dywanem. - A więc tak, towarzysze...
Ostatnie słowa były skierowane do członków Biura.
- Może postawimy na nogi Dywizję Kantemirowską? - zaproponował Susłow.
Nikt mu nie odpowiedział.
Breżniew zbierał ze stołu ołówki, zegarki i inne drobiazgi, chował je do kieszeni.
Nagle wybuchł:
- Jaki Lenin, do diabła? - Twarz mu spurpurowiała. - Co tu ma do rzeczy ten wasz... Lenin?
- Schodzimy do podziemia? - zapytał Susłow.
Breżniew nie odpowiedział.

Lata 1968 - 1995
KONIEC

1 Antonow-Owsiejenko (1883-1939) - rosyjski działacz ruchu robotniczego, kierował akcją zdobywania Pałacu Zimowego, od 1924 r. w służbie dyplomatycznej.
2 Krasnow (1869-1947) - generał rosyjski, jeden z organizatorów kontrrewolucji w Rosji, od 1919 r. na emigracji.