�śOdprawa[1] posłów greckich” Jana Kochanowskiego


Podana na teatrum przed Królem jego Mścią i Królową jej Mścią w Jazdowie[2]

nad Warszawą. Dnia 12 stycznia roku pańskiego 1578, na feście u Jego Mści Pana Podkanclerzego Koronnego.[3]





�śOdprawa” - jako dzieło sztuki dramatyczno-teatralnej - nie jest szczególnie wybitnym osiągnięciem, ale jest pierwszą po polsku napisaną oryginalną tragedią.

Temat utworu został zaczerpnięty z legend o wojnie trojańskiej, ale autor nadał wydarzeniom koloryt polski, dlatego też już współcześni treść dramatu odczytali jako bezkompromisowe potępienie samowoli i braku patriotyzmu, a jej zakończenie jako pobudkę wojenną mającą zachęcić szlachtę do wyprawy na Moskwę.





Streszczenie




Tekst tragedii poprzedza list Kochanowskiego do Jana Zamoyskiego, który jest odpowiedzią na prośby magnata, który - jak z odpowiedzi poety wynika - zwrócił się doń z propozycją zaprezentowania gotowego już dzieła w Ujazdowie, dla uświetnienia uroczystości weselnych.



Protasis[4]



Prolog (w. 1-29): monolog Antenora informuje o preakcji: wylądowali greccy posłowie domagający się zwrotu Heleny. Aleksander podjął knowania mające na celu przekonanie dostojników o pozostawieniu porwanej w Troi.



Epitasis[5]



Epeisodion[6] pierwsze (w. 30-67): Aleksander próbuje skłonić Antenora, by i on głosował przeciwko wydaniu Heleny Grekom. Obaj rozmówcy posługują się przysłowiami, osłaniając w ten sposób wzajemną niechęć. Rozmowa toczy się w krótkich, jednowierszowych zdaniach (tj. stichomytia), dowodzących wzburzenia przeciwników. Wreszcie Aleksander oskarża Antenora, iż ten został przekupiony przez posłów.



Stasimon[7] I (w. 68-87): �śBy rozum był przy młodości”, refleksja na temat młodzieńczego ulegania żądzom prowadzącym do utraty zdrowia, majętności i sławy.

Epeisodion II (w. 88-160): lament Heleny wyrzekającej na los; kobieta obawia się powrotu do domu w niesławie. Nadchodzi Stara Pani, pociesza nieszczęśliwą.

Stasimon II (w. 161-180): �śWy, którzy pospolitą rzeczą władacie”, dramatyczny i bardzo surowy w wymowie apel do sprawujących władzę.



Katastasis[8]



Epeisodion III (w. 181-378): Poseł opowiada Helenie przebieg rady panów trojańskich, która poparła Aleksandra.

Cytuje słowa króla zagajającego obrady (w. 197-208); następnie przytacza wywód Aleksandra (w. 210-257) optującego za pozostawieniem w Troi Heleny. Ogarnięty żądzą młodzian tłumaczy swój występek wolę bogów (Wenus wdzięczna za przyznanie jej palmy pierwszeństwa w konkursie piękności, obiecała mu rękę Heleny), przytacza historię Medei i Jazona, by w ten sposób zasugerować słuchaczom, że prawo odwetu usprawiedliwia jego czyn. Na koniec przypomina dawne krzywdy uczynione Trojanom przez Greków. Skrupulatny poseł oddaje wiernie również przemowę Antenora (w.266-302). Rozważny patriota apeluje: �śNiechże się Aleksander tak drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwem swoje upadkiem ojczyzny/ I krwią naszą miał płacić! ...” . Niestety późniejsze wypowiedzi, zwłaszcza porywczego Iketaona (w.307-348) podburzają do walki. Wreszcie głosując poprzez rozstąpienie się zadecydowano o pozostawieniu Heleny w Troi.



Katastrophe



Stasimon III (379-382): krótki czterowiersz o charakterze informacyjnym (odejście niezadowolonych posłów).

Epeisodion IV (383-423): monolog Ulisesa rozpoczynający się słowami �śO nierządne królestwo o zginienia bliskie” oraz pełna bólu i zawziętości skarga skrzywdzonego Menelaosa.

Stasimon IV (424-464):pełna patosu, wspaniała pieśń �śO białoskrzydła, morska pławaczko...”, pełna przenośni i mówień, napisana wierszem białym.

Epeisodion V (465-556): rozmowa rozważnego Antenora z Priamem w której apeluje o przygotowanie miasta do obrony; proroctwo córki królewskiej, Kasandry nasycone straszliwymi obrazami upadku Troi.

Stasimon V (557-558): zalecenie wyprowadzenia oszalałej panny

Epilog (559-605): apel Antenora, by król wysłuchał proroctwa córki; przybycie Rotmistrza z wiadomością o zbliżających się oddziałach greckich. Utwór kończy znamienne wezwanie Antenora: �śNa każdy rok nam każą radzić o obronie;/ Ba, radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać!”





Dramat tragedia klasyczną




Zachowana zasada trzech jedności: �" akcji (jednowątkowość), �" miejsca (wydarzenia toczą się przed pałacem królewskim), �" czasu (jest dłuższy niż czas spektaklu, ale mieści się w granicach jednej doby i biegnie bez luk, choć ulega przyspieszeniu w przerwach wypełnionych stasimonami).





fabuła zaczerpnięta z mitologii (mitu o wojnie trojańskiej)





tematem jest konflikt między jednostką a państwem (Kochanowski staje po stronie państwa),





dramat racji moralnych i politycznych reprezentowanych przez poszczególne postacie (Aleksander - Antenor).





* * *



[1] słowo �śodprawa” nie oznacza �śodmowy”, lecz �śzałatwienie”, tak jak dzisiaj �śodprawa celna” lub �śpaszportowa”.





[2] Jazdów - Ujazdów, wówczas wieś podwarszawska, gdzie znajdował się dwór Radziwiłłów. Tam w 1578 r. odbyło się wesele Krystyny Radziwiłłówny i Jana Zamoyskiego.





[3] wystawienie tragedii �śna feście u Jego Mści Pana Podkanclerzego” zaciążyło na interpretacjach utworu. Już bowiem współcześni rozumieli wymowę tego tekstu jako pobudkę do zaczepnych działań wojennych wobec spodziewanej wojny z Moskwą.





[4] część utworu, w której widz dowiaduje się o temacie sztuki





[5] pojawia się zarys konfliktu i jego nasilenie





[6] Epeisodion - część tragedii pomiędzy pieśniami chóru, wypełniona dialogiem lub monologiem, elementarna część akcji (stąd późniejsza nazwa �śepizod”); tragedia grecka składała się zazwyczaj z czterech, pięciu epeisodionów.





[7] Stasimon - pieśń wygłaszana przez Chór stojący na �śorchestrze”, w odróżnieniu od pieśni śpiewanej przy wejściu (parados) lub wyjściu (exodos).





[8] powikłania dochodzą do szczytu; w tej fazie najsilniej przejawia się perypetia, czyli odmiana losu