S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

1

1. Podział substancji chemicznych

Substancje chemiczne, jakie mogą wchodzić w skład analizowanej próbki materii dzielą się na:

SUBSTANCJE CHEMICZNE

SUBSTANCJE PROSTE

SUBSTANCJE ZŁOŻONE

PIERWIASTKI

ZWIĄZKI NIEORGANICZNE

ZWIĄZKI ORGANICZNE

TLENKI

KWASY

SOLE

METALI

PÓŁMETALI

NIEMETALI

BEZTLENOWE

TLENOWE

BEZTLENOWE

TLENOWE

WODOROSOLE

OKSOSOLE

ZASADY

PODWÓJNE

HYDROKSYSOLE

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

2

Substancja chemiczna - jest to forma materii o charakterystycznych właściwościach fizycz-

nych i chemicznych, której mol jej elementów ma ściśle określoną masę.

Wśród substancji chemicznych wyróżnia się: substancje proste i substancje złożone.

Substancje proste - to pierwiastki, które występują w stanie wolnym. Niektóre z pierwiastków

występują w formie kilku odmian. Zjawisko to nazywa się alotropią. Przykładem jest diament i grafit -

odmiany alotropowe węgla. Chociaż składają się one tylko z atomów C, to są różnymi substancjami

prostymi, gdyż mają różne właściwości fizyczne. Znane są pierwiastki, które w stanie trwałym są jed-

noatomowe, np.: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn. Niektóre pierwiastki występują jako cząsteczki dwuato-

mowe, np.: O

2

, N

2

, H

2

, Cl

2

. Istnieją też pierwiastki poliatomowe, np.: P

4

, S

8

, B

12

.

Znanych jest obecnie 109 pierwiastków. Tylko 88 z nich występuje w przyrodzie, głównie

w związkach chemicznych. Pozostałe to, otrzymywane w wyniku przemian lub reakcji jądrowych, nie-

trwałe radionuklidy.

Substancje złożone - to takie formy materii, które można rozłożyć na substancje proste. Są to

związki chemiczne. Mogą one składać się z dwóch lub większej liczby pierwiastków.

Istnieją substancje złożone, które są zbiorem cząsteczek - związki kowalencyjne oraz substan-

cje, które są zbiorem jonów - związki jonowe.

Związki, które w warunkach standardowych (p = 1013 hPa, T = 298 K) są gazami lub cieczami

oraz substancje złożone z pierwiastków o małej różnicy elektroujemności (ΔE ≤ 1,8) są związkami

kowalencyjnymi (głównie związki organiczne).

Związki jonowe, to głównie sole, np.: NaCl, Na

2

SO

4

, CaCl

2

i niektóre tlenki, np.: Na

2

O, CaO.

Związek ma charakter jonowy wtedy, gdy utworzony jest z pierwiastków o dużej różnicy elektroujem-

ności (ΔE > 1,8).

Każdą substancję chemiczną można, w wyniku odpowiednich reakcji chemicznych, przekształ-

cić w formy jonowe. Nic więc dziwnego, że jedną z najwcześniej poznanych metod identyfikacji sub-

stancji chemicznych była metoda wykorzystująca reakcje jonowe. I właśnie ta metoda analizy - dzisiaj

uznawana za klasyczną - opisana jest w tym skrypcie.

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

3

1.1. Zasady nazewnictwa związków nieorganicznych

Nazwy związków złożonych tylko z dwóch pierwiastków tworzy się bezpośrednio z nazw

tych pierwiastków. Pierwiastek o większej elektroujemności we wzorze umieszcza się na drugim miej-
scu. Nazwy takich związków są dwuwyrazowe. Najpierw wymienia się składnik bardziej elektro-
ujemny (z końcówką: -ek), a następnie składnik o mniejszej elektroujemności.
Przykłady tego typu związków podane są w tabeli 1.

Tabela 1. Nazewnictwo związków dwóch pierwiastków

Wzór związku

Nazwa związku

AlN

Azotek glinu

CaO

Tlenek wapnia

HBr

Bromek wodoru

NaCl

Chlorek sodu

NaH

Wodorek sodu

Jeżeli w skład cząsteczki związku wchodzi więcej niż jeden atom tego samego pierwiastka, to

stosuje się przedrostki liczebnikowe: di-, tri-, tetra-, penta-, itd. Jeżeli ten sam pierwiastek tworzy z
określonym pierwiastkiem więcej niż jeden związek, to po nazwie tego pierwiastka, w nawiasie podaje
się cyfrą rzymską jego stopień utlenienia. Przykłady podane są w tabeli 2.

Tabela 2. Nazewnictwo związków pierwiastka występującego na różnych stopniach utlenienia

Wzór związku

Nazwa związku

FeCl

2

Dichlorek żelaza lub

Chlorek żelaza(II)

FeCl

3

Trichlorek żelaza lub

Chlorek żelaza(III)

Hg

2

Cl

2

Chlorek dirtęci(I)

HgCl

2

Chlorek rtęci(II)

W przypadku binarnych związków niemetali, umieszcza się najpierw symbole pierwiastka,

który zajmuje wcześniejszą pozycję w podanym niżej wykazie:

Rn, Xe, Kr, B, Si, C, Sb, As, P, N, H, Te, Se, S, At, I, Br, Cl, O, F.

Przykłady tego typu związków podane są w tabeli 3.

Tabela 3. Nazewnictwo związków niemetali

Wzór związku

Nazwa związku

H

2

S

Siarczek diwodoru

N

2

O

4

Tetratlenek diazotu

NCl

3

Trichlorek azotu

OF

2

Difluorek tlenu

PH

3

Triwodorek fosforu

S

2

Cl

2

Dichlorek disiarki

XeF

2

Difluorek ksenonu

.

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

4

1.1.1. Nazewnictwo tlenków

Przykłady nazw tlenków podane są w tabeli 4.

Tabela 4. Nazewnictwo tlenków

Wzór tlenku

Nazwa tlenku

Al

2

O

3

Tlenek glinu

As

2

O

3

Tlenek arsenu(III)

As

2

O

5

Tlenek arsenu(V)

B

2

O

3

Tlenek boru

BaO

Tlenek baru

BaO

2

Ditlenek baru

CaO

Tlenek wapnia

Cl

2

O

7

Tlenek chloru(VII)

CO

Tlenek węgla

CO

2

Ditlenek węgla

Cr

2

O

3

Tlenek chromu(III)

CrO

3

Tlenek chromu(VI)

Cu

2

O

Tlenek miedzi(I)

Fe

2

O

3

Tlenek żelaza(III)

FeO

Tlenek żelaza(II)

H

2

O

Tlenek wodoru

H

2

O

2

Ditlenek diwodoru (woda utleniona)

MgO

Tlenek magnezu

Mn

2

O

7

Tlenek manganu(VII)

MnO

2

Tlenek manganu(IV)

N

2

O

Tlenek azotu(I)

N

2

O

2

Ditlenek diazotu

N

2

O

4

Tetratlenek diazotu

N

2

O

5

Tlenek azotu(V)

Na

2

O

Tlenek sodu

Na

2

O

2

Ditlenek disodu

NO

Tlenek azotu(II)

NO

2

Tlenek azotu(IV)

P

2

O

5

Tlenek fosforu(V)

PbO

Tlenek ołowiu(II)

PbO

2

Tlenek ołowiu(IV)

Sb

2

O

3

Tlenek antymonu(III)

Sb

2

O

5

Tlenek antymonu(V)

SiO

2

Tlenek krzemu

SnO

2

Tlenek cyny(IV)

SO

2

Tlenek siarki(IV)

SO

3

Tlenek siarki(VI)

TiO

2

Tlenek tytanu(IV)

V

2

O

3

Tlenek wanadu(III)

V

2

O

5

Tlenek wanadu(V)

VO

2

Tlenek wanadu(IV)

ZnO

Tlenek cynku

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

5

1.1.2. Nazewnictwo kwasów

- Nazewnictwo kwasów beztlenowych

Kwasy beztlenowe (kwasy binarne i pseudobinarne) nazywa się tak, jak inne związki binarne.

Przykłady takich kwasów przedstawione są w tabeli 5.

Tabela 5. Nazewnictwo kwasów beztlenowych

Wzór

Nazwa związku

Nazwa kwasu

HF

Fluorek wodoru

Fluorowodorowy

HCl

Chlorek wodoru

Chlorowodorowy (kwas solny)

HBr

Bromek wodoru

Bromowodorowy

HI

Jodek wodoru

Jodowodorowy

H

2

S

Siarczek wodoru

Siarkowodorowy

H

2

Se

Selenek wodoru

Selenowodorowy

H

2

Te

Tellurek wodoru

Tellurowodorowy

HCN

Cyjanek wodoru

Cyjanowodorowy

HN

3

Azydek wodoru

Azotowodorowy

- Nazewnictwo kwasów tlenowych

W nazwach kwasów tlenowych stosuje się końcówkę -owy. Stopień utlenienia atomu central-

nego zaznacza się liczbą rzymską umieszczoną w nawiasie za nazwą kwasu. Przykłady takich kwasów
przedstawione są w tabeli 6.

Tabela 6. Nazewnictwo kwasów tlenowych

Wzór kwasu

Nazwa kwasu

HClO

Chlorowy(I)

HClO

2

Chlorowy(III)

HClO

3

Chlorowy(V)

HClO

4

Chlorowy(VII)

HIO

4

Jodowy(VII)

H

2

SO

3

Siarkowy(IV)

H

2

SO

4

Siarkowy(VI)

H

2

S

2

O

3

Tiosiarkowy(VI)

HNO

2

Azotowy(III)

HNO

3

Azotowy(V)

H

3

PO

4

Ortofosforowy(V)

H

3

AsO

3

Arsenowy(III)

H

3

AsO

4

Arsenowy (V)

H

2

CO

3

Węglowy

H

2

C

2

O

4

Szczawiowy

H

2

SiO

3

Krzemowy

H

2

MnO

4

Manganowy(VI)

HMnO

4

Manganowy(VII)

H

2

CrO

4

Chromowy(VI)

H

2

Cr

2

O

7

Dichromowy(VI)

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

6

1.1.3. Nazewnictwo anionów

- Nazewnictwo anionów jednoatomowych

Nazwy anionów jednoatomowych tworzone są od nazwy pierwiastka z dodaniem końcówki: -ek lub

-ik. Przykłady przestawione są w tabeli 7.

Tabela 7. Nazewnictwo anionów jednoatomowych

Wzór anionu

Nazwa anionu

Wzór anionu

Nazwa anionu

Br

–

Bromek

Sb

3-

Antymonek

Cl

–

Chlorek

As

3–

Arsenek

F

–

Fluorek

P

3–

Fosforek

I

–

Jodek

C

4–

Węglik

N

3–

Azotek

O

2–

Tlenek

S

2–

Siarczek

Si

4–

Krzemek

Se

2–

Selenek

B

3–

Borek

Te

2–

Telurek

H

–

Wodorek

- Nazewnictwo anionów wieloatomowych

Wśród anionów wieloatomowych wyróżnia się:

- Aniony, których nazwy mają końcówkę: -ek. Przykłady przestawione są w tabeli 8.

Tabela 8. Nazewnictwo anionów wieloatomowych

Wzór anionu

Nazwa anionu

Wzór anionu

Nazwa anionu

OH

–

Wodorotlenek

NH

2

–

Amidek

CN

–

Cyjanek

NH

2–

Imidek

S

2

2–

Disiarczek

O

3

–

Ozonek

O

2

2–

Nadtlenek

HF

2

–

Wodorodifluorek

O

2

–

Ponadtlenek

HS

–

Wodorosiarczek

N

3

–

Azydek

HO

2

–

Wodoronadtlenek

- Aniony, których nazwy mają końcówkę: -an.

Nazwy tych anionów składają się z rdzenia nazwy atomu centralnego i końcówki -an. Przykłady prze-
stawione są w tabeli 9.

Tabela 9. Nazewnictwo anionów kwasów tlenowych

Wzór anionu

Nazwa anionu

Wzór anionu

Nazwa anionu

CO

3

2–

Węglan

PO

4

3–

orto-Fosforan(V)

C

2

O

4

2–

Szczawian

AsO

3

3–

Arsenian(III)

CH

3

COO

–

Octan

SO

3

2–

Siarczan(IV)

ClO

4

–

Chloran(VII)

SO

4

2–

Siarczan(VI)

NO

2

–

Azotan(III)

S

2

O

3

2–

Tiosiarczan(VI)

NO

3

–

Azotan(V)

SiO

3

2–

Krzemian

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

7

1.1.4. Nazewnictwo kationów

Nazwy kationów tworzy się od nazw pierwiastków, podając w nawiasie liczbą rzymską stopień

utlenienia (jeśli pierwiastek występuje na kilku różnych stopniach utlenienia). Ładunek elektryczny
kationu zaznacza się liczbą arabską w prawym górnym rogu symbolu, umieszczając znak + po prawej
stronie liczby. Przykłady przestawione są w tabeli 10.

Tabela 10. Nazewnictwo kationów

Wzór kationu

Nazwa kationu

Wzór kationu

Nazwa kationu

Ag

+

Srebra

Fe

2+

Żelaza(II)

Pb

2+

Ołowiu(II)

Fe

3+

Żelaza(III)

Hg

2

2+

Dirtęci(I)

Al

3+

Glinu

Hg

2+

Rtęci(II)

Mn

2+

Manganu(II)

Cu

2+

Miedzi(II)

NH

4

+

Amonu

W roztworach wodnych kationy występują najczęściej w formie jonów kompleksowych, w któ-

rych ligandami mogą być zarówno cząsteczki (np. H

2

O, NH

3

), jak też aniony obecne w roztworze.

Nazewnictwo jonów kompleksowych opisane jest w rozdziale 1.1.8.

1.1.5. Nazewnictwo wodorotlenków

W nazwach wodorotlenków występuje słowo wodorotlenek oraz w drugim przypadku liczby

pojedynczej odpowiednia nazwa kationu. Gdy istnieją dwa lub więcej wodorotlenki tego samego me-
talu, wówczas po nazwie metalu podaje się jego stopień utlenienia, zapisując go cyfrą rzymską w na-
wiasie. Odpowiednie przykłady przedstawione są w tabeli 11.

Tabela 11. Nazewnictwo wodorotlenków

Wzór wodorotlenku

Nazwa wodorotlenku

Wzór wodorotlenku

Nazwa wodorotlenku

Ca(OH)

2

Wodorotlenek wapnia

Fe(OH)

2

Wodorotlenek żelaza(II)

KOH

Wodorotlenek potasu

Fe(OH)

3

Wodorotlenek żelaza(III)

Mg(OH)

2

Wodorotlenek magnezu

Sn(OH)

2

Wodorotlenek cyny(II)

NaOH

Wodorotlenek sodu

Sn(OH)

4

Wodorotlenek cyny(IV)

NH

4

OH

Wodorotlenek amonu

Pb(OH)

2

Wodorotlenek ołowiu(II)

1.1.6. Nazewnictwo soli

- Nazewnictwo soli beztlenowych

Sole beztlenowe składają się z kationu metali i anionu niemetalu. Nazwy tych soli tworzy się

od nazw jonów składowych. Do nazwy anionu dodaje się końcówkę -ek, a następnie podaje się nazwę
kationu w drugim przypadku liczby pojedynczej. Jeśli znane są sole, w których ten sam metal występuje
na różnych stopniach utlenienia, to zapisuje się to liczbą rzymską w nawiasie, po nazwie metalu. Odpo-
wiednie przykłady przedstawione są w tabeli 12.

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

8

Tabela 12. Nazewnictwo soli beztlenowych

Wzór soli

Nazwa soli

Wzór soli

Nazwa soli

FeCl

2

Chlorek żelaza(II)

Hg

2

Cl

2

Chlorek dirtęci(I)

FeCl

3

Chlorek żelaza(III)

HgCl

2

Chlorek rtęci(II)

SnCl

2

Chlorek cyny(II)

SnS

Siarczek cyny(II)

SnCl

4

Chlorek cyny(IV)

SnS

2

Siarczek cyny(IV)

MnCl

2

Chlorek manganu(II)

As

2

S

3

Siarczek arsenu(III)

- Nazewnictwo soli tlenowych

Nazwy tych soli tworzy się od nazw jonów składowych. Jak widać z przytoczonych przykła-

dów w tabeli 13, najpierw podaje się nazwę anionu (z końcówką -an). Stopień utlenienia zarówno atomu
centralnego anionu, jak też kationu podaje się cyfrą rzymską w nawiasie.

Tabela 13. Nazewnictwo soli tlenowych

Wzór soli

Nazwa soli

Wzór soli

Nazwa soli

NH

4

NO

2

Azotan(III) amonu

FeSO

3

Siarczan(IV) żelaza(II)

NH

4

NO

3

Azotan(V) amonu

Fe

2

(SO

3

)

3

Siarczan(IV) żelaza(III)

Ca

3

(PO

4

)

2

orto-Fosforan(V) wapnia

FeSO

4

Siarczan(VI) żelaza(II)

K

2

CrO

4

Chromian(VI) potasu

Fe

2

(SO

4

)

3

Siarczan(VI) żelaza(III)

K

2

Cr

2

O

7

Dichromian(VI) potasu

KClO

4

Chloran(VII) potasu

- Nazewnictwo wodorosoli

Gdy w cząsteczce wielowodorowego kwasu nie wszystkie atomy wodoru zostaną wymie-

nione na kation metalu, to sole takie noszą nazwę wodorosoli.

Nazwy takich soli tworzy się przez dodania przedrostka wodoro- po czym, bez odstępu po-

daje się nazwę anionu, np.: NaHCO

3

- wodorowęglan sodu. Gdy cząsteczka soli zawiera dwa wodory

kwasowe, to przed słowo „wodoro-” dodaje się liczebnik np.: NaH

2

PO

4

- diwodorofosforan sodu. Nato-

miast w przypadku, gdy w cząsteczce znajduje się więcej anionów, to przed nazwą anionu podaje się
określenie liczebnikowe bis-, tris-, itd. Nazwę całego anionu ujmuje się w nawias, np.:

Ca(H

2

PO

4

)

2

- bis-diwodorofosforan(V) wapnia. Więcej przykładów podano w tabeli 14.

Tabela 14. Nazewnictwo wodorosoli

Wzór soli

Nazwa soli

Wzór soli

Nazwa soli

Ca(HS)

2

Bis-wodorosiarczek wapnia

Al

2

(HPO

4

)

3

Tris-wodorofosforan(V) glinu

MgHPO

4

Wodorofosforan(V) magnezu

Fe

2

(HPO

4

)

3

Tris-wodorofosforan(V) żelaza(III)

Mg(H

2

PO

4

)

2

Bis-diwodorofosforan(V) magnezu Al(H

2

PO

4

)

3

Tris-diwodorofosforan(V) glinu

Ba(HSO

4

)

2

Bis-wodorosiarczan(VI) baru

NaH

2

PO

4

Diwodorofosforan(V) sodu

KHS

Wodorosiarczek potasu

K

2

HPO

4

Wodorofosforan(V) potasu

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

9

- Nazewnictwo hydroksysoli

Gdy w cząsteczce wodorotlenku mającego więcej niż jedną grupę OH

-

w trakcie tworzenia

soli nie wszystkie grupy OH

-

zostaną zastąpione anionem, wówczas sole takie określa się jako hydrok-

sysole.

W nazwach takich soli podawana jest najpierw nazwa anionu pochodzącego od kwasu, a na-

stępnie termin "wodorotlenek" z przedrostkiem określającym liczbę grup OH

–

w cząsteczce soli. Odpo-

wiednie przykłady przedstawione są w tabeli 15.

Tabela 15. Nazewnictwo hydroksysoli

Wzór soli

Nazwa soli

Wzór soli

Nazwa soli

AlCl(OH)

2

Chlorek diwodorotlenek glinu

FeCl(OH)

Chlorek wodorotlenek żelaza(II)

AlCl

2

(OH)

Dichlorek wodorotlenek glinu

FeCl

2

(OH)

Dichlorek wodorotlenek żelaza(III)

MgCl(OH)

Chlorek wodorotlenek magnezu FeCl(OH)

2

Chlorek diwodorotlenek żelaza(III)

- Nazewnictwo oksosoli

Istnieją sole, które w swym składzie maja atomy tlenu nie będące częścią anionu. Sole takie

określa się nazwą oksosoli. Sole takie traktuje się jako połączenie odpowiedniej soli i tlenku. W na-
zwach takich soli podawana jest najpierw nazwa anionu pochodzącego od kwasu, a następnie termin
"tlenek" z przedrostkiem określającym liczbę grup atomów tlenu w cząsteczce soli. We wzorach okso-
soli aniony umieszczane są w porządku alfabetycznym. Odpowiednie przykłady przedstawione są w
tabeli 16.

Tabela 16. Nazewnictwo oksosoli

Wzór soli

Nazwa soli

Wzór soli

Nazwa soli

BiClO

Chlorek tlenek bizmutu(III)

UCl

2

O

2

Dichlorek ditlenek uranu(VI)

VO(SO

4

)

Siarczan(VI) tlenek wanadu(IV)

ZrOS

Siarczek tlenek cyrkonu(IV)

- Nazewnictwo soli podwójnych

Sole podwójne są utworzone przez połączenie ze sobą dwu różny soli. Struktura krystaliczna

tych soli jest inna niż soli składowych. Rozpuszczone w wodzie dysocjują tak, jak gdyby każda sól była
oddzielnie. W zapisie wzorów tych soli najpierw podaje się wszystkie kationy tej soli, a następnie od-
powiedni anion. W nazwie kationy podawane są w porządku alfabetycznym. Nazwy kationów podaje
się po nazwie anionu. Sole te w swej sieci krystalicznej posiadają cząsteczki wody. Liczbę cząsteczek
wody przypadającą na określoną liczbę kationów i anionów tej soli podaje się na początku nazwy tej
soli dodając po znaku mnożenia słowo "hydrat". Odpowiednie przykłady przedstawione są w tabeli 17.

Tabela 17. Nazewnictwo soli podwójnych

Wzór soli

Nazwa soli

Kal(SO

4

)

2

·12 H

2

O

12 · Hydrat siarczanu(VI) glinu i potasu

MgNH

4

PO

4

·6 H

2

O

6 · Hydrat fosforanu(V) amonu i magnezu

(NH

4

)Al(SO

4

)

2

·12 H

2

O

12 · Hydrat siarczanu(VI) amonu i glinu

KCr(SO

4

)

2

·12 H

2

O

12 · Hydrat siarczanu(VI) chromu(III) i potasu

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

10

1.1.7. Nazewnictwo wodorków

Wodorkami nazywa się związki wodoru z innymi pierwiastkami. Najważniejsze wodorki

można podzielić na dwie grupy:

- Wodorki typu soli
- Wodorki kowalencyjne

Wodorki typu soli są związkami jonowymi, w których wodór jest na -I stopniu utlenienia i

występuje jako jon H

–

. Wodorki takie tworzą metale grupy 1 i 2 układu okresowego z wyjątkiem berylu

i magnezu.

W wodorkach kowalencyjnych wodór występuje na I stopniu utlenienia. Połączenia tego typu

tworzy większość pierwiastków grup od 14 do 17 układu okresowego oraz bor z grupy 13.

Nazwy wodorków można tworzyć według ogólnych zasad nazewnictwa, tzn. umieszczać

składnik mniej elektroujemny na pierwszym miejscu. Do nazwy pierwiastka bardziej elektroujemnego
dodaje się końcówkę -ek, a więc np.: NaH - wodorek sodu, HCl - chlorek wodoru.

Nazwy wodorków lotnych z wyjątkiem fluorowców, tlenu i azotu tworzy się dodając do rdze-

nia nazwy pierwiastka końcówkę -an, np.: H

2

S - sulfan.

Uznanymi wyjątkami są:

- Woda zamiast tlenek diwodoru
- Amoniak zamiast azan
- Hydrazyna zamiast diazan.

Dopuszczalne jest także stosowanie następujących nazw:

- H

2

S - siarkowodór

- HCl - chlorowodór
- HBr - bromowodór
- HI - jodowodór
- HF - fluorowodór.

W tabeli 18 podane są nazwy systematyczne najważniejszych wodorków.

Tabela 18. Nazewnictwo wodorków

Wzór wodorku

Nazwa wodorku

Wzór wodorku

Nazwa wodorku

H

2

S

Sulfan (siarkowodór)

SbH

3

Stilban

H

2

S

n

Polisulfan

PbH

4

Plumban

H

2

Se

Selan (selenowodor)

SnH

4

Stannan

H

2

Te

Tellan (tellurowodór)

SiH

4

Silan

HBr

Bromek wodoru (bromowodór)

B

2

H

6

Diboran

NH

3

Azan (amoniak)

N

2

H

4

Diazan (hydrazyna)

PH

3

Fosfan

AsH

3

Arsan

GeH

4

Germanan

BiH

3

Bizmutan

1.1.8. Nazewnictwo związków koordynacyjnych

Związkiem koordynacyjnym nazywa się połączenie zawierające w swym składzie jon kom-

pleksowy. W jonie kompleksowym można wyróżnić:

- A - atom centralny, którym najczęściej jest kation metalu przejściowego (bloku d)

lub atom metalu.

- L - ligand, atom lub grupę atomów o ujemnym ładunku elektrycznym lub elektrycz-

nie obojętną (donory elektronów, kwasy Lewisa). Nazwy najczęściej spotykanych
ligandów podane są w tabeli 19.

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

11

Tabela 19. Nazwy wybranych ligandów

Ligandy anionowe

Wzór ligandu

Nazwa ligandu

NH

2

–

Amido-

F

–

Fluoro-

Cl

–

Chloro-

Br

–

Bromo-

I

–

Jodo-

O

2–

Okso-

O

2

2–

Perokso-

OH

–

Hydrokso-

S

2–

Tio-

S

2

2–

Disulfido-

CN

–

Cyjano-

SCN

–

Tiocyjaniano-

C

2

O

4

2–

Szczawiano-

Ligandy obojętne

H

2

O

Akwa-

NH

3

Amina-

NO

Nitrozyl-

CO

Karbonyl-

Ogólnie wzór jonu kompleksowego można zapisać:

[AL

n

]

x

gdzie:

n - Liczba ligandów w jonie kompleksowym
x - Ładunek elektryczny jonu kompleksowego.

Najczęściej wykorzystywane w analizie chemicznej związki koordynacyjne podane są w ta-

beli 20.

Tabela 20. Nazewnictwo związków koordynacyjnych

Wzór związku

Nazwa związku

[Ag(NH

3

)

2

]Cl

Chlorek diaminasrebra

[Pb(OH)

4

]Cl

2

Dichlorek tetrahydroksoołowiu(II)

[Al(OH)

4

]NO

3

Azotan(V) tetrahydroksoglinu

[Zn(NH

3

)

6

]Cl

2

Dichlorek heksaaminacynku(II)

K

3

[Fe(CN)

6

]

Heksacyjanożelazian(III) potasu

K

4

[Fe(CN)

6

]

Heksacyjanożelazian(II) potasu

Fe

3

[Fe(CN)

6

]

2

Heksacyjanożelazian(III) żelaza(II)

Fe

4

[Fe(CN)

6

]

3

Heksacyjanożelazian(II) żelaza(III)

Co

2

[Fe(CN)

6

]

Heksacyjanożelazian(II) kobaltu(II)

Mn

2

[Fe(CN)

6

]

Heksacyjanożelazian(II) manganu(II)

Zn

2

[Fe(CN)

6

]

Heksacyjanożelazian(II) cynku(II)

K

2

[HgI

4

]

Tetrajodortęcian(II) potasu

[Fe(CO)

5

]

Pentakarbonylżelazo(0)

K

4

[Co(CN)

4

]

Tetracyjanokobaltan(0) potasu

[Co(H

2

O)

2

(NH

3

)

4

]Cl

3

Trichlorek diakwatetraaminakobaltu(III)

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

12

Pytania treningowe

1. Podaj nazwy kwasów:

a) H

3

BO

3

b) H

2

SeO

3

c) H

2

SeO

4

d) HBrO

e) HBrO

2

f) HBrO

3

g) HBrO

4

h) HIO

3

i) HMnO

4

j) HCN

k) HNO

2

l) HNO

3

m) H

2

S

n) H

3

PO

4

o) H

2

MnO

4

p) CH

3

COOH

q) H

2

SO

3

r) H

2

SO

4

2. Napisz wzory kwasów:

a) kwas difosforowy(V)

b) kwas jodowy(I)

c) kwas manganowy(V)

d) kwas siarkowy(IV)

e) kwas siarkowy(VI)

f) kwas azotowy(III)

g) kwas azotowy(V)

h) kwas fosforowy(III)

i) kwas arsenowy(V)

j) kwas węglowy

3. Podaj wzory następujących soli:

a) siarczan(VI) potasu

b) siarczan(IV) wapnia

c) ortofosforan wapnia

d) siarczan(VI) glinu

e) siarczan(IV) żelaza(III)

f) ortofosforan żelaza(II)

g) azotan(III) amonu

h) chlorek amonu

i) bis-diwodorofosforan wapnia

j) diwodorofosforan sodu

k) wodorosiarczek wapnia

l) siarczek arsenu(V)

m) chromian(III) sodu

n) dichromian(VI) potasu

o) dichlorek wodorotlenek glinu

p) chlorek diwodorotlenek glinu

q) chlorek tlenek bizmutu(III)

r) chlorek tlenek wanadu(IV)

s) bis-(wodorowęglan) wapnia

t) chlorek wodorotlenek magnezu

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

21

4. Nazwij następujące związki koordynacyjne:

a) K

4

[Mn(CN)

6

]

b) K

3

[Mn(CN)

6

]

c) K

5

[Mn(CN)

6

]

d) [CrCl

2

(H

2

O)

4

]Cl

e) [CrCl(H

2

O)

5

]Cl

2

f) [Co(H

2

O)(NH

3

)

5

]Cl

3

g) [CoCl(NH

3

)

5

]Cl

2

h) [Co(NH

3

)

6

]Cl

3

i) [CoCl(H

2

O)(NH

3

)

4

]Cl

2

j) K

3

[Fe(CN)

6

]

k) K

3

[FeF

6

]

l) [PtCl

2

(NH

3

)

2

]

m) [Cu(NH

3

)

4

]SO

4

n) [Cu(H

2

O)

2

(NH

3

)

2

]SO

4

o) (NH

4

)

2

[PtCl

6

]

p) [Ag(NH

3

)

2

]OH

q) K[Ag(CN)

2

]

r) Na

3

[Ag(S

2

O

3

)

2

]

s) [Co(NO

3

)

3

(NH

3

)

3

]

t) Na

2

[Fe(CN)

5

NO]

u) K

4

[Co(CN)

4

]

v) K

2

[Ni(CN)

4

]

S. A. Stępniak – Reakcje i obliczenia w analizie chemicznej

22

5. Napisz wzory następujących związków:

a) Heksacyjanożelazian(III) żelaza(II)

b) Heksacyjanożelazian(II) żelaza(III)

c) Tetrahydroksyglinian sodu

d) Dichlorek pentaakwahydroksoglinu

e) Siarczan(VI) tetraakwamiedzi(II)

f) Siarczan(VI) diakwadiaminamiedzi(II)

g) Chlorek tetraaminadichlorokobaltu(III)

h) Pentacyjanokobaltan(II) potasu

i) Tetracyjanoniklan(II) potasu

j) Dicyjanomiedzian(I) potasu

k) Heksachloroplatynian(IV) amonu

l) Heksacyjanomanganian(III) potasu