28

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008

FIZYKOTERAPIA

na świecie specjalistyczna klinika limfolo-
giczna – Feldbergklinik Dr. Asdonk. Z kolei
koncepcja masażu z wykorzystaniem pól
elektrycznych – tzw. system hivamat 200
– opracowana została przez zespół specja-
listów pod przewodnictwem Hansa Seidla
z Kliniki Luitpold w Niemczech.

Podstawy fizyczne

Pole elektryczne jest szczególnym stanem
przestrzeni charakteryzującym się tym, że
na umieszczone w nim obiekty fizyczne,
czyli ładunki, działają siły ze strony tego
pola. Każde ciało naładowane elektrycz-
nie jest otoczone polem elektrycznym.
To pole wytwarza na miejscu innego
ładunku siłę wykorzystywaną w systemie
hivamat 200.

Siła tych oddziaływań zależy od wielu

czynników, takich jak:
– wielkość ładunków,
– wymiary i kształt ciał związanych z tymi

ładunkami, tzw. geometrią przewodnika,

– ich wzajemne usytuowanie,

Wykorzystanie

systemu hivamat 200

w leczeniu ran

W niniejszym opracowaniu podjęto próbę przybliżenia efektów terapeutycznych terapii systemem hivamat 200 poprzez
prezentację dwóch własnych przykładów oraz badań przeprowadzonych w klinice w Ambergu.

– właściwości elektryczne ośrodka ota-

czającego ładunki.
Pacjent i terapeuta podłączeni są

wspólnie do aparatu poprzez elektrody
i jednocześnie są odizolowani poprzez
rękawiczki winylowe, które stawiają duży
opór podczas przepływu prądu. Urządzenie
działa w ten sposób, że prąd płynie raz
w jedną, raz w drugą stronę, wywołując
odpowiednie zmiany częstotliwości pola.
Zarówno pacjent, jak i terapeuta są na
zmianę ładowani dodatnio i ujemnie.
Pomiędzy rękoma terapeuty a ciałem
pacjenta wytwarza się silne pulsujące
pole elektryczne. Napięcie może wynosić
maksymalnie 500 V, natomiast natężenie
mieści się w przedziale kilku mikroampe-
rów. Pole elektryczne przenika przez tkanki
i oddziałuje z ładunkami w ciele pacjenta
(w tkankach jest dużo jonów). Oprócz tego
następuje spontaniczna polaryzacja cząstek
i elementów ciała człowieka (pole przesuwa
związane ładunki). Ponieważ pole to jest
zmienne i przenika przez całe ciało, to

400
350
300
250
200
150
100

50

0

4 dni po operacji

8 dni po operacji

rana po głębokiej oscylacji

rana kontrolna

mkmol/g proteaz

Rys. 1. Wskaźnik MPO

Rys. 2. Wyniki planimetrii

* – p < 0,05 vs. rana kontrolna

*

*

rana po głębokiej oscylacji

rana kontrolna

* – p < 0,05 vs. rana kontrolna

450
400
350
300
250
200
150
100

50

0

mm

2

4 dni po operacji

8 dni po operacji

operacja

B

adania prowadzone w Niemczech,
zarówno w zakresie manualnego

drenażu, jak i masażu z wykorzystaniem
pola elektrycznego, są w tej mierze
niewątpliwie najobszerniejsze. Warto tu
wspomnieć o trudnym do przecenienia
rozwoju koncepcji drenażu, zapropono-
wanej przez profesora Kuhnke i doktora
Asdonka.

W 1963 roku pomysł na tego typu terapię

podjął niemiecki lekarz dr Johannes Asdonk
z Essen wraz z żoną Krystyną Barteczko
z Zabrza. Z biegiem czasu dołączył on do
tej terapii chwyty stosowane przy obrzę-
kach oraz terapię uciskową (kompresję)
i w 1972 roku, po zaprezentowaniu jej
w aspekcie naukowym, wprowadził do
repertuaru leczniczych zabiegów me-
dycznych jako „fizjoterapię na obrzęki
wg Asdonk i Barteczko”. Skuteczność
terapii Asdonka mogła zostać udowod-
niona na podstawie wprowadzonej przez
prof. Kuhnke z Bonn analizy objętościowej
kończyn. W 1973 roku powstała pierwsza

Fot. 1. Efekt Johnsona Rahbecka

Fot. 2. Zewnętrzny efekt różnej częstotliwości

Fot. 3. Aparat hivamat 200

fot. Archiwum

autora

30

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008

FIZYKOTERAPIA

wywołuje drgania w głębokich warstwach.
W aparacie można ustawić odpowiednie
napięcie, od którego zależy natężenie
pola. Można ustawić częstotliwość zmian
tego pola, czyli także częstotliwość drgań
tkanki. Jeżeli chodzi o napięcie, to w tym
przypadku mówimy o amplitudzie sygnału.
Nie można powiedzieć o konkretnej warto-
ści napięcia, gdyż jest to prąd przemienny.
Zmienia się z odpowiednią częstotliwością,
to znaczy, że napięcie ma pewną wartość
maksymalną, następnie zaczyna maleć do
zera i później prąd płynie w przeciwnym
kierunku do określonej wartości maksymal-
nej (od 5 do 200 razy na sekundę). Nazwa
urządzenia jest skrótem pierwszych liter
nazwy terapii:
– Histologisch – tkankowa,
– Variable – zmienna,
– Manuelle – ręczna,
– Technik – technika.

Opisując właściwości fizyczne systemu,

należy wspomnieć o dwóch szczególnie
istotnych zjawiskach. Pierwsze z nich
to influencja elektryczna, która określa
zjawisko oddzielenia od siebie ładunków
ciała neutralnego w polu elektrycznym.
Cząsteczki nieprzewodnika dzięki temu
zjawisku stają się dwubiegunami elek-
trycznymi transportującymi ładunek, co
napędza siłę pola. Przykładem może być
tu doświadczenie, w którym płatek waty
umieszczony w pobliżu kul obracającej się
maszyny elektrycznej porusza się szybko
tam i z powrotem. Transportuje on z jednej
kuli na drugą ładunek napędzany siłą pola,
a więc staje się przewodnikiem. Sytuacja ta
daje możliwości przemieszczania cząstek
także neutralnych elektrycznie, zwanych
polarnymi, co oznacza, że ich ładunki nie są
rozmieszczone symetrycznie. Za przykład
może służyć cząsteczka wody, w której
elektrony są przesunięte bliżej atomu
tlenu. Wygląda to tak, że cząsteczka jest
bardziej ujemna w pobliżu atomu tlenu,
natomiast bardziej dodatnia w pobliżu
atomów wodoru. Jeżeli ładunki są po-
przesuwane, to wokół cząsteczki istnieje
słabe pole elektryczne. Jeżeli przyłożymy
pole z zewnątrz, to na cząsteczkę będzie
działać siła elektryczna powodująca ruch
także neutralnej cząsteczki. W organizmie,
oprócz jonów, mamy wiele cząstek polar-
nych, na przykład są to witaminy, lipidy
lub kwasy organiczne czy niektóre enzymy.
Dobierając odpowiednie, zewnętrzne pole
elektryczne, możemy wywołać transport
tych cząsteczek.

Drugim zjawiskiem, istotnym z punktu

widzenia terapii hivamat 200, jest zjawisko,
które zostało nazwane imieniem i nazwi-
skiem jego odkrywcy – jest to efekt Johnso-
na Rahbecka. Jeśli płytka półprzewodnika
(np. płytka łupkowa) zostanie umieszczona
pomiędzy dwiema elektrodami, to powsta-
nie pomiędzy tymi elektrodami mocna
siła przyciągająca. Jeżeli siłę tę połączy się

z warstwą półprzewodzącą i słabym polem
elektrostatycznym, to istnieje możliwość jej
zastosowania w formie skompensowanej
na tkance ludzkiej (fot. 1).

Powierzchnie A i M przywierają do siebie

z ogromną siłą. Powodem tego jest fakt, że
płytki stykają się w niewielu punktach,
w związku z czym przez te „styki” płynie
tylko słaby prąd. Pomiędzy elektrodami
będzie mikroskopijna szczelina powie-
trza i silne pole utworzy ogromną siłę
przyciągania.

Podstawy fizjologiczne

Gojenie się tkanki bywa często powikłane
i zostaje zatrzymane w fazie początkowej,
a więc zapalnej i tworzenia się ziarniny.
Mamy następujące fazy gojenia rany:
oczyszczania, czyli zapalenia, przebudowy,
czyli odrostu nabłonka, naczyń i nerwów,
migracji komórek oraz fazę obkurczania
i wytwarzania blizny, czyli syntezę i upo-
rządkowanie się kolagenu. Zniszczenie ma-
cierzy zewnątrzkomórkowej (ECM) przez
niekontrolowane uwalnianie się proteaz
jest głównym czynnikiem uniemożliwiają-
cym gojenie się ran powikłanych

.

Podczas

gojenia się ran zachodzą złożone reakcje
chemiczne czynnych miejscowo, biologicz-
nie aktywnych substancji, a także zjawiska
fizyczne wyrażające się m.in. wzrostem
wytrzymałości na rozciąganie.

Odsłonięte w obrębie ran tkanki inicjują

krzepnięcie krwi, zapalenie i gojenie się
rany. Jednym z najważniejszych dla ewo-
lucji gojenia się związków jest płytkowy
czynnik wzrostu (PDGF). Chemotaktycznie
przyciąga on do ran neutrofile i monocyty
z krwi oraz fibroblasty z otoczenia rany.
Komórki te inicjują krótki proces zapalny.
Przedłużająca się faza zapalna powoduje
tworzenie się wysięku składającego się
z enzymów proteolitycznych, cytokin
i czynników wzrostu. Wysięk niszczy
czynniki wzrostowe, białka organizmu
oraz macierz zewnątrzkomórkową (ECM).
Większość typów komórek obecnych w ra-
nie może uwalniać proteazy. Niszczą one
tkanki martwicze, czasowo rozkładają ECM
(pozwala to na migrację komórek i naczyń)
oraz remodelują ECM w tkankę bliznowatą,
dając jej dużą wytrzymałość.

W warunkach prawidłowych aktywność

proteolityczna jest pod ścisłą kontrolą.
Przy zaburzonym gojeniu się dochodzi do
nadprodukcji proteaz, a ich aktywność jest
nadmierna. Rany takie pozostają w fazie
zapalnej i bez odpowiedniej terapii mogą
się powiększać i utrzymywać przez wiele
miesięcy.

Jeżeli przy zastosowaniu terapii

hivamat 200 w organizmie odbywa się drga-
nie, może również odbywać się transport,
a jeżeli można sterować transportowaniem,
można celowo ingerować w fizjologiczne
procesy odżywiania tkanek. Obrazowo
przedstawiając zadania terapii z użyciem

Fot. 4. Początek terapii: 16.02.2006 r.; fot. 5. Pierwszy
tydzień terapii; fot. 6. Trzeci tydzień terapii; fot. 7.
Szósty tydzień terapii; fot. 8. Ósmy tydzień terapii
– zakończenie

4

5

6

7

8

31

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008

FIZYKOTERAPIA

9

systemu hivamat 200, można powiedzieć,
że są to: czyszczenie, rozpuszczanie, wy-
płukiwanie i odprowadzanie.

Głęboka oscylacja za pomocą aparatu

hivamat 200 powoduje:
– zwalczenie bólu wynikającego z urazu

poprzez system „kontrolowanego prze-
pustu rdzeniowego”;

– usprawnienie immunologicznych regulacji

w obszarze zapalnym (uaktywnienie udzia-
łu monocytów h oraz limfocytów T);

– zmienne ciśnienie, rozciąganie i siła

pola wytworzone za pomocą hivamat
200 aktywują tworzenie fibroblastów;

– wzrost szybkości odtransportowania

poprzez system limfatyczny wysięku
hamującego ziarninowanie rany w związ-
ku z zawartością w nim cytokin, które
niszczą macierz zewnątrzkomórkową;

– regulację aktywności proteolitycznej

komórek rany. Zniszczenie ECM poprzez
niekontrolowane uwalnianie proteaz jest
głównym czynnikiem uniemożliwiają-
cym gojenie się ran powikłanych;

– przyspieszenie procesu przejścia etapu

gojenia się rany z fazy zapalnej do fazy
przebudowy;

– ponowne uzyskanie prawidłowego

zaopatrzenia rany z immunologiczną
konsekwencją (fagocytoza);

– „rozluźnienie” międzysegmentowego

i międzymięśniowego zespolenia po-
więzi;

– „pompowanie dalej” płynów przestrzeni

międzykomórkowej wraz z zawartymi
w nich składnikami (białko, składniki
rozkładu komórek, neurotransmitery
itd.) poprzez system limfatyczny;

– zmienne podciąganie warstw tkanek

– jest to dobra metoda ich mobilizacji
bezbólowej.

Zastosowanie systemu:
– terapia obrzękowa,
– terapia bólowa narządów ruchu,
– terapia rany, także otwartej,
– terapia chorób układu oddechowego.
Przeciwwskazania:
– choroba zakrzepowa naczyń,
– obecność ferromagnetycznych implan-

tów w bezpośrednim polu aplikacji
systemu,

– elektroniczne implanty, np. rozrusznik,
– pozostałe jednostki chorobowe jak

w przypadku innych zabiegów manu-
alnych, np. masażu klasycznego czy
drenażu limfatycznego.

Metodyka terapii

Praca z wykorzystaniem systemu
hivamat 200 uzależniona jest od jed-
nostki chorobowej. Terapia ta może być
z powodzeniem wykorzystywana do ma-
sażu łącznotkankowego, klasycznego czy
wreszcie limfatycznego. Jeżeli będziemy
mieli do czynienia z obrzękami różnego
typu, w przypadku których wskazaniem
jest drenaż manualny, wówczas postępować

Kolejne etapy terapii: fot. 9. Czwarty dzień terapii; fot.
10. Szósty dzień terapii; fot. 11. Jedenasty dzień tera-
pii; fot. 12. Czternasty dzień terapii – zakończenie

będziemy zgodnie z metodycznymi założe-
niami drenażu, np. w przypadku stanu po
mastektomii i wtórnego obrzęku limfatycz-
nego kończyny górnej wykonamy:
– na stronie brzusznej:

• opracowanie węzłów limfatycznych

szyjnych oraz kątów żylnych po obu
stronach, czyli opracowanie obszaru
ujściowego oraz klatki piersiowej
strony zdrowej,

• opracowanie obszaru tzw. przyobrzę-

kowego: klatka piersiowa operowanej
strony wraz z terapią rany lub blizny,

• obszar obrzękowy, czyli drenaż całej

kończyny górnej;

– na stronie grzbietowej:

• opracowanie obszaru ujściowego

w obszarze karku i kątów żylnych,

• opracowanie obszaru przyobrzę-

kowego w obszarze grzbietu obu
ćwiartek,

• opracowanie obszaru obrzękowego

kończyny górnej.

Aparat aplikuje pole o następującej

częstotliwości:
– 80-200 Hz – wysoka – efekt wibracji

i delikatnego wstrząsania, działanie
powierzchowne,

– 25-80 Hz – średnia – efekt wstrząsania

i lekkiego pompowania,

– 25-5 Hz – niska – pompowanie, działanie

głębokie.

Opis przypadków

Pacjent, lat 47, 6.01.2006 r. przyjęty do
szpitala z powodu stopy cukrzycowej po-
wikłanej ropowicą palucha prawego oraz
przodostopia prawego. W obrazie RTG
widoczne ogniska rozrzedzenia struktury
kostnej na tle zmian zapalnych. Leczenie
zachowawcze nie powiodło się, doszło do
martwicy palucha wymagającej amputacji.
Po dwóch tygodniach z oczyszczoną raną
wypisany do domu.

Zalecenia: kontrola w poradni chirurgicz-

nej i cukrzycowej, opatrunek koloidowy,
agapurin, sadamina 2 x 1. Od czasu zabiegu
do rozpoczęcia terapii systemem hivamat
200 nie zaobserwowano zmian planime-
trycznych rany.

Zastosowano drenaż z użyciem aparatu

hivamat 200:
– czas zabiegu: od 25 min do 35 min,
– częstotliwość: 5 min – 100 Hz, 3 min

– 180 Hz, 5 min – 25 Hz, pozostały czas
– 120 Hz,

– metodyka: węzły chłonne szyjne i nad-

obojczykowe, kąty żylne i pachwinowe,
naczynia chłonne uda, węzły podkola-
nowe, naczynia chłonne stopy, terapia
rany, naczynia chłonne stopy,

– stosunek czasu pracy na ranie do innych

części – 1:1,

– zabiegi w pierwszych 2 tygodniach co-

dziennie, następnie 3 razy w tygodniu.
Łączny czas terapii: 8 tygodni. Kolejne
etapy terapii przedstawiają fot. 4-8.

10

11

12

32

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008

FIZYKOTERAPIA

Pacjentka, lat 44, stan po mastektomii,

z blizną na przyśrodkowej stronie ramienia
po pobraniu płata skóry do plastyki piersi.
Po zdjęciu szwów rozejście i wytworzenie
się rany z uporczywym gojeniem się. Przez
1. miesiąc brak jakichkolwiek efektów
bliznowacenia.

Sposób postępowania:

– zabiegi wykonywano codziennie, bez

przerwy, przez 14 dni,

– całkowity czas zabiegu – 20 min,
– czas aplikacji na ranie i jej brzegach

– 15 min, pozostały czas na ramieniu
i kątach żylnych,

– częstotliwość: 100 Hz – 10 min, 180 Hz

– 5 min, 40 Hz – 5 min. Kolejne etapy
terapii przedstawiają fot. 9-12, str. 31.
System hivamat 200 został zastosowany

również na ranie ciętej u szczura na podsta-
wie danych Hansa Seidla z Kliniki Luitpold
Mittelbayerisches Rehabilitationszentrum
für Ortopedie Neuroorthopadie Traumato-
logie Innere Medizin Gefaserkrankungen.
Jest to jeden z bardzo wielu przykładów
prezentowanych przez twórców systemu
i wynikających z ponad dwudziestoletnich
doświadczeń w stosowaniu tej metody.
Obserwowano planimetrię oraz wskaźnik
aktywności proteaz (rys. 1 i 2, str. 28).
Kolejne etapy terapii przedstawiają
fot. 13-22.

Wnioski końcowe

Zastosowanie systemu hivamat 200, zwłasz-
cza w kontekście dostępnych badań przedsta-
wianych przez twórców tej metody, dowodzi
znacznego przyspieszenia procesu gojenia
się uszkodzonych tkanek, co ma ogromne
znaczenie dla fizjoterapii. Przede wszyst-
kim szybsze gojenie się poprawia znacząco
jakość bliznowaciejącej tkanki, co pozwala
na szybsze i skuteczniejsze wprowadzanie
innych metod rehabilitacyjnych, zwłaszcza
kinezyterapii. To z kolei implikuje nie tylko
szybszy powrót do normalnego funkcjonowa-
nia tkanki, ale i znaczną poprawę jej jakości.
Szczególna przestrzeń do badań nad stoso-
waniem tego systemu wydaje się znajdować
w obszarze traumatologii sportowej, w której
szybkie, ale i rozsądne usprawnianie ma
nieocenione znaczenie. Ponadto prowadząc
dalsze badania, należałoby więcej uwagi
poświęcić na wyjaśnianie wciąż nie pozna-
nych do końca mechanizmów sterujących
bakteriostatycznym działaniem systemu,
a zwłaszcza hamowaniem nadmiernej ak-
tywności proteaz. W tym ostatnim przypadku
szczególnie należałoby przeanalizować
polarność cząstek proteaz.

‰

MGR

R

OBERT

T

RYBULSKI

[e-mail]

Centrum Edukacyjno-Rehabilitacyjne Provita, Żory

Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach

– kierunek fizjoterapia

Piśmiennictwo u autora i w „RwP+”.

Fot. 13. Zastosowanie systemu hivamat 200 na ranie ciętej szczura; fot. 14. Terapia ręcznym aplikatorem, czas
– 3 minuty, częstotliwość – 100 i 10 Hz w stosunku 2:1; fot. 15. Rana z aplikacją w 4. dniu terapii. Wskaźnik MPO
– 190 mkmol/g proteaz; fot. 16. Rana kontrolna bez aplikacji w 4. dniu. Wskaźnik MPO – 290 mkmol/g proteaz;
fot. 17. Rana z aplikacją w 8. dniu terapii. Wskaźnik MPO – 200 mkmol/g proteaz; fot. 18. Rana kontrolna w 8. dniu
od zabiegu. Wskaźnik MPO – 360 mkmol/g proteaz; fot. 19. Rana z aplikacją. Widoczny efekt przeciwzapalny w 8.
dniu terapii; fot. 20. Rana kontrolna bez aplikacji w 8. dniu terapii; fot. 21. Rana z aplikacją w 8. dniu. Planimetria
– 50 mm²; fot. 22. Rana kontrolna w 8. dniu. Planimetria – 80 mm²

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22