40

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

FARMAKOTERAPIA

/

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

W

itaminy to substancje egzogenne (zewnątrzpochodne) nie-
zbędne do normalnego przebiegu procesów przemiany ma-

terii. Są związkami organicznymi, które występują w minimal-
nych ilościach zarówno w produktach pochodzenia roślinnego,
jak i zwierzęcego. Organizm nie jest w stanie sam ich wytwarzać.
Zapotrzebowanie na witaminy jest mniejsze niż na białko, tłusz-
cze i węglowodany, jednak bez nich nie można żyć.

Witaminy biorą udział we wszystkich procesach życiowych,

regulują przemiany zachodzące w komórkach, zapewniają ak-
tywność i dobre samopoczucie. Najczęściej są koenzymami lub
derepresorami informacji genetycznej regulującej syntezę waż-
nych białek ustrojowych. Zapotrzebowanie na witaminy nie jest
wartością stałą, zależy od wieku, aktywności fizycznej, stanów
fizjologicznych, takich jak ciąża, laktacja, rodzaju diety, nasile-
nia przemiany materii, stopnia ich wchłaniania w przewodzie
pokarmowym, zużytkowania oraz wydalania witamin. Jeżeli nie
dostarczymy organizmowi witamin w odpowiednich ilościach
i w odpowiednim czasie, szybko objawiają się niedobory, które
mogą stać się przyczyną wielu dolegliwości i chorób. Niedobór
tylko jednej witaminy może być niebezpieczny dla całego orga-
nizmu. Źródłem witamin są głównie owoce, warzywa, mięso i ry-
by, a także otrzymywane syntetycznie, choć pochodzące z natu-
ralnych surowców, preparaty witaminowe. Wszystkie witaminy
niezbędne dla człowieka dzielimy na:
– rozpuszczalne w wodzie (witamina C, witaminy z grupy B, czy-

li B

1

, B

2

, B

6

, B

12

, oraz niacyna i kwas foliowy),

– rozpuszczalne w tłuszczach (beta-karoten, czyli prowitami-

na A, witamina D, E i K).
Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są magazynowane w or-

ganizmie i muszą być dostarczane codziennie.

Witamina A – retinol, karoten – powstająca najczęściej z rozpa-
du beta-karotenu, zwiększa odporność organizmu na infekcje,
wzmacnia wzrok i włosy, stymuluje wzrost i poprawia wygląd
skóry. Objawy niedoboru to częste infekcje, zmniejszona ostrość
widzenia o zmroku, zaburzenia w oddychaniu, nadmierne wy-
sychanie i rogowacenie skóry oraz łamliwość paznokci. Karo-
teny, będące prowitaminami witaminy A, występują w dużych
ilościach w szpinaku, marchwi i pomidorach. Preformowana
witamina A występuje w tranie, wątrobie, nerkach, mleku, ma-
śle i żółtku jaj. Zbyt duża ilość witaminy A może spowodować
hiperwitaminozę. Do jej symptomów należą: utrata apetytu, bó-
le głowy i mięśni, wypadanie włosów i/lub zaczerwienienie oraz
złuszczanie się skóry.

Witaminowe ABC

V

itamins are organic sub-
stances which participa-

te in all essentials metabolic
reactions in every single or-
gan in the body and are neces-
sary for healthy life and pro-
per functioning. All vitamins
necessary for a human being
can be classified as either wa-
ter soluble C and B, or fat so-
luble A, D, E and K. Supple-
ments are available in tablet,
capsule, caplet, gelatin capsu-

le, powder, liquid, plaster and
implant form, depending on
individual needs. Extender-
-release supplement tablets
are the most effective, pro-
vide low digestive loss and
maintain an optimal concen-
tration of vitamins in blood
during day and night. Tigh-
tly closed supplement conta-
iners should be stored in co-
ol dark places and should not
be exposed to sunlight.

41

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

Witamina A ma zastosowanie w awitaminozie i hipowitami-

nozie A (kurza ślepota, wysychanie spojówki), niedorozwoju fi-
zycznym i zahamowaniu wzrostu oraz w krzywicy, chorobach
zakaźnych w celu zwiększenia odporności (zwłaszcza w gruźli-
cy), nadczynności tarczycy (lek wspomagający), źle gojących się
ranach, w odmrożeniach, oparzeniach, niedokrwistości, w ciąży,
stomatologii – paradentopatie oraz dermatologii – choroby skóry
przebiegające z nadmiernym rogowaceniem, łuszczeniem się na-
skórka lub łojotokiem.

Preparaty: Vitaminum A, Vitaminum A + D3, Vitaminium A + B,

Oleum Jecoris Azolli i Vitrum Sun.

Magnez i witamina B kompleks – niedobór magnezu przejawia
się zaburzeniami ze strony układu krążenia, kostnego i pokar-
mowego. Niekiedy występują napady nerwicowe, zaburzenia
snu i skurcze mięśni. Od poziomu magnezu zależy także działa-
nie układu immunologicznego. Preparaty magnezowe zalecane
są w okresie długotrwałego stresu. Magnez połączony z witami-
nami grupy B dobrze wpływa na stany nerwowe.

Witamina B

1

– tiamina – reguluje spalanie węglowodanów. Jej

brak lub niedobór powoduje powstawanie choroby beri-beri.
Występuje w drożdżach i otrębach. Ma zastosowanie w terapii
choroby beri-beri, hipowitaminozie, nerwobólach, zapaleniach
i zwyrodnieniach nerwów, w rwie kulszowej, lumbago, niewy-
dolności serca oraz niektórych schorzeniach ośrodkowego ukła-
du nerwowego.

Preparaty: Vitaminum B1 i Cocarboxylasum.

Witamina B

2

– ryboflawina – jest niezbędna do prawidłowego

przebiegu procesów utleniania w tkankach. Niedobór powoduje
zahamowanie wzrostu u dzieci, zapalenia skóry, niedokrwistość,
łzawienie oraz swędzenie. Ma zastosowanie w hipowitaminozie,
szczególnie w niedokrwistości, zaćmie i zapaleniach oskrzeli.

Preparaty: Vitaminum B2.

Witamina B

6

– pirydoksyna – bierze udział w przemianie biał-

kowej. Występuje w zielonych częściach roślin. Witamina B

6

ma

zastosowanie w niektórych postaciach niedokrwistości, agranu-
locytozie, wymiotach ciężarnych oraz wypadaniu włosów na tle
łojotokowym.

Preparaty: Vitaminum B6.

Witamina B

12

– kobalamina, cyjanokolamina – jest czynnikiem

niezbędnym do prawidłowego wytwarzania i dojrzewania krwinek
czerwonych. Występuje w wątrobie, grzybach i drożdżach. Stosu-
je się ją w niedokrwistości złośliwej, uszkodzeniach ośrodkowego
układu nerwowego, nerwobólach oraz nadczynności tarczycy.

Preparaty: extractum hepatic i Vitaminum B12.

Witamina C – kwas askorbinowy – wzmacnia odporność organizmu,
pomaga w obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi, zapobiega in-
fekcjom i tworzeniu się skrzepów, wzmacnia naczynia krwionośne,
działa przeciwnowotworowo i antyalergicznie. Niedobór witami-
ny C objawia się zmęczeniem, bólami w stawach, owrzodzeniami
dziąseł, podatnością na infekcje oraz powolnym gojeniem się ran.

Witamina C jest skuteczniejsza w obecności bioflawonoidów.

Szczególnie obfite w witaminę C są owoce cytrusowe, truskaw-
ki, kalafior, brokuły, kapusta, ziemniaki i pomidory. Gotowanie
pokarmów niszczy strukturę witaminy C. Jej przyjmowanie jest
wskazane, jeżeli występuje niedobór żelaza. Anemia polegająca
na niedoborze żelaza spowodowana jest nie tylko jego niewystar-
czającym dostarczaniem, lecz także niedostatecznym przyswaja-
niem żelaza z pożywienia. Jeżeli dany artykuł spożywczy o wyso-
kiej zawartości witaminy C, jak sok pomarańczowy czy kalafior,
względnie preparaty witaminy C, przyjmowane są podczas posił-
ków, przyswajanie żelaza wzrasta dziesięciokrotnie.

Witamina C ma zastosowanie w chorobach zakaźnych (błonica,

dury, gruźlica), w okresie ciąży, w celu uzupełnienia nadmiernego
zużycia, w chorobach alergicznych, zatruciach i niedokrwistości.

Preparaty: Vitaminum C i Acerolla.

Witamina D – kalcyferol – reguluje gospodarkę wapniowo-fos-
foranową, zapewnia prawidłowe formowanie kości i zębów, za-
pobiega krzywicy oraz wypadaniu zębów. Razem z witamina-
mi A i C chroni przed infekcjami górnych dróg oddechowych.
Niedobór witaminy D wywołuje krzywicę, rozmiękczenie kości
powodujące ból i złamania (demineralizacja kości), zrzeszotnie-
nie, porowatość i kruchość kości (osteoporozę) u osób starszych,
a także osłabienie sprężystości mięśni. Witamina D ma zastoso-
wanie w krzywicy, rozmiękczaniu kości i próchnicy zębów, gość-
cu stawowym, chorobach alergicznych i gruźlicy skóry.

Preparaty: Vitaminum D3, Calcium + Vitaminum D3, Claci-

um 600 + Vitaminum D3.

Witamina E – tokoferol – zwana witaminą młodości, przeciwdzia-
ła procesom starzenia się organizmu, miażdżycy, ułatwia gojenie
się ran, wygładza skórę i blizny. Bierze udział w zaopatrywaniu
organizmu w tlen. Niedobór witaminy E wywołuje zmęczenie,
bezsenność, niedokrwistość oraz zmiany zwyrodnieniowe ukła-
du nerwowego. Obecna jest w jajach, mięsie, wątrobie oraz w mą-
ce owsianej, maśle, pszenicy, rzeżusze i oleju.

Witamina E ma zastosowanie w niemocy płciowej, oligo- i ne-

krospermii u mężczyzn, poronieniach nawykowych i oziębłości
płciowej u kobiet, miasteniach, stanach depresji psychicznej i osła-
bienia wydolności umysłowej, schorzeniach skóry (sklerodermii,
owrzodzeniach skóry, toczniu rumieniowym), skurczach naczy-
niowych i nadciśnieniu oraz zakrzepowym zapaleniu naczyń.

Preparaty: Vitaminum E.

42

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

ODNOWA BIOLOGICZNA, FITNESS

Witamina K – menadion – zapobiega krwotokom, zapewnia pra-
widłową krzepliwość krwi, bierze udział w formowaniu tkan-
ki kostnej. Ma właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicz-
ne. W warunkach fizjologicznych witamina K wytwarzana jest
w dostatecznych ilościach przez florę bakteryjną jelit. Do sta-
nów niedoborowych dochodzi tylko po wyjałowieniu jelit dłu-
gotrwałym stosowaniem antybiotyków lub w stanach chorobo-
wych, przebiegających z zaburzonym wchłanianiem tłuszczów.
Niedobór objawia się skłonnością do krwawień oraz spadkiem
krzepliwości.

Witamina K jest stosowana w skazach krwotocznych spowodo-

wanych żółtaczkami zastoinowymi, przy przedawkowaniu dwu-
kumarolu i innych antagonistów witaminy oraz w innych posta-
ciach skaz krwotocznych z hipoprotrombinemią.

Preparaty: Vitaminum K.

Witamina PP – nikotynamid – pomaga w prawidłowym funkcjo-
nowaniu układu pokarmowego i w utrzymywaniu zdrowego sta-
nu skóry. Bogatym źródłem witaminy PP jest wątroba, drożdże
i orzeszki ziemne. Niedobór przejawia się zmęczeniem, depresją,
wysypką z przebarwieniami skóry oraz biegunkami.

Stosujemy ją w schorzeniach zapalnych skóry i błony śluzo-

wej jamy ustnej, oparzeniach promieniami słonecznymi, odmro-
żeniach, schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego (stward-
nienie rozsiane), a także skurczach naczyniowych (chromanie
przestankowe, choroba nadciśnieniowa).

Preparaty: Vitanimum PP.

Kwas foliowy – nie tylko dla kobiet. Pomaga w zwalczaniu anemii,
zwiększa witalność, wpływa na zdrowy wygląd skóry, opóźnia si-
wienie włosów oraz zapobiega powstawaniu wad wrodzonych.
Najwięcej kwasu foliowego zawierają jarzyny zielonoliściaste, wą-
troba, drożdże i grzyby. Niedobór objawia się niedokrwistością,
uszkodzeniami systemu nerwowego płodu, zmianami w śluzów-
kach oraz zaburzeniami trawienia.

Preparaty: Vitrum Folicum i Vitrum Prevital Forte.

W

iększą skuteczność mają preparaty zawierające pewien
określony zestaw witamin oraz mikroelementów. Witami-

na A najskuteczniej działa, gdy jest podawana z witaminami grupy
B kompleks, D, E, wapniem, fosforem i cynkiem. Witaminy z gru-
py B dobrze współdziałają z witaminą C oraz magnezem. Witami-
nę C najlepiej przyjmować łącznie z wapniem i magnezem, ponie-
waż poprawia wchłanianie tych pierwiastków. Witamina D jest
niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia i fosforu w jeli-
tach. Działa najskuteczniej z witaminami A, C i z grupy B.

Zapotrzebowanie sportowca obarczonego ekstremalnym wy-

siłkiem w niezbędne mikroskładniki wynosi 4-5 kg świeżych owo-
ców i warzyw. Jest to niemożliwe do wykonania w praktyce. Zna-
komitym rozwiązaniem jest zastosowanie preparatu „Sport Power”,
który zawiera optymalne dawki wszystkich niezbędnych mikro-
składników. Jest to kompozycja witamin i minerałów uwzględ-
niająca potrzeby organizmu sportowca, jak również stanowiąca
uzupełnienie diety ludzi ćwiczących rekreacyjnie. „Maxivit” to
zestaw witamin, makro- i mikroelementów zalecany w stanach
znużenia, zmęczenia, w okresie intensywnego wysiłku fizycz-
nego i psychicznego, a także w okresach przesilenia związanego
z nadmiernym stresem.

P

rzyczyny niedoboru witamin mogą mieć różne podłoże. Może
on być spowodowany niewłaściwym odżywianiem na skutek

biedy lub surowej diety, nieodpowiednim odżywianiem wynika-
jącym z niewiedzy, biedy, braku zachęty, tabu czy trendów w mo-
dzie. Niedobór witamin może być efektem problemów z uzębie-
niem lub apatii, wzrostu zapotrzebowania na witaminy u dzieci
w okresie ich szybkiego rozwoju, palenia papierosów, stosowania
pigułek antykoncepcyjnych, ciąży, laktacji, ostrej infekcji lub le-

czenia farmakologicznego trwającego przez dłuższy czas. Niepra-
widłowe trawienie i przyswajanie pożywienia, częste u osób star-
szych, również może spowodować niedobór witamin.

Współczesna cywilizacja negatywnie wpływa na bilans wi-

taminowy:
– jeden papieros niszczy 25-100 mg witaminy C,
– ludzie żyjący w zadymionych miastach, w przeciwieństwie do

mieszkańców wsi, nie produkują witaminy D, ponieważ dymy
absorbują promienie ultrafioletowe,

– więcej niż jedna szklanka koktajlu alkoholowego dziennie mo-

że spowodować zubożenie organizmu w witaminy B

1

, B

6

i kwas

foliowy,

– dziesięć milionów amerykańskich kobiet przyjmuje środki an-

tykoncepcyjne i większość z nich nie jest świadoma, że mogą
one utrudniać przyswajanie witamin B

12

, C i kwasu foliowego,

– aspiryna może trzykrotnie zwiększyć poziom wydalania wita-

miny C.

W

itaminy podawane są w różnych postaciach ze względu na
różne potrzeby ludzi. Tabletki to najbardziej znana i wy-

godna forma suplementów witamin. Są łatwiejsze do przecho-
wywania, przenoszenia i mogą dłużej stać na półce niż prosz-
ki czy płyny. Kapsułki, podobnie jak tabletki, są wygodne i łatwe
w przechowywaniu. W tej postaci występują preparaty witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D i E.

Kapletki to kapsułki w kształcie tabletek, czasami powlekane

specjalną otoczką nie rozpuszczającą się w żołądku, gdzie jest od-
czyn kwaśny, ale dopiero w jelicie. Kapsułki żelowe polecane są
osobom mającym trudności z połykaniem leków. Z kolei proszki
umożliwiają podawanie witamin od razu w dużej dawce. Poleca-
ne są alergikom, gdyż do ich wytwarzania nie jest potrzebne ani
podłoże, ani substancje wiążące, które często bywają alergena-
mi. Płyny witaminowe pozwalają na przyjmowanie ich z napo-
jami. Polecane są osobom mającym trudności z połykaniem ta-
bletek i kapsułek.

Inhalacje są szczególnie szybko wchłaniane przez błonę ślu-

zową nosa i dlatego przeznaczone są do podawania witaminy
grupy B i C.

Plasterki i implanty (substancje do wszczepiania) to nowość na

rynku, pozwalają w sposób ciągły dostarczyć odmierzoną dawkę
składników odżywczych.

Preparaty o przedłużonym działaniu – RETARD – są skutecz-

niejsze od zwykłych preparatów witaminowych. Z uwagi na stop-
niowe uwalnianie witaminy rozpuszczalne w wodzie powinny być
lepiej przyswajane przez organizm. Przedłużone działanie wita-
min możliwe jest dzięki specjalnej warstwowej budowie tablet-
ki. Składa się ona z mikrotabletek, ułożonych według określone-
go wzoru, pozwalającego na stopniowe uwalnianie witamin i ich
absorpcję w czasie od sześciu do dwunastu godzin. Preparaty za-
wierające witaminy o przedłużonym działaniu zapewniają naj-
większą skuteczność, najmniejsze straty wydalnicze oraz stały
poziom witamin we krwi w ciągu dnia i nocy.

Preparaty witaminowe należy przechowywać w chłodnych,

ciemnych miejscach, z dala od światła słonecznego i w dobrze za-
mkniętych, odpowiednich opakowaniach. Nie powinny być prze-
chowywane w lodówce. W celu ochrony przed nadmierną wilgo-
cią można na dno buteleczki z witaminami położyć kilka ziarenek
ryżu, które będą spełniać rolę naturalnego absorbentu. Witaminy
mogą być przechowywane dwa do trzech lat w dobrze zamknię-
tym opakowaniu.

‰

MGR

H

ONORATA

à

ADA

-K

RZYMI

ēSKA

SPSK im. A. Miel

Ċckiego

ĝląskiej Akademii Medycznej w Katowicach

Piśmiennictwo u autorki i w „RwP+”
(www.rehabilitacja.elamed.pl)