5

SPIS TREŚCI

Wstęp.....................................................................................................................................

5

1.

Jacek Sieradzan

TRZY WERSJE MITU JUDASZA

:

WSPÓŁPRACOWNIK JEZUSA

,

ZDRAJCA

,

BÓSTWO

..........................

8

2.

Paweł Ibek

JUDASZ CHRZEŚCIJAŃSKI I GNOSTYCKI

-

DWIE WIZJE JEDNEJ POSTACI

.....................................

30

3. Krzysztof Matys

JUDASZ GNOSTYK UWAGI PRZY LEKTURZE EWANGELII JUDASZA

...............................................

36

4. Dorota Rojszczak

PYTANIE O POCZĄTKI OBLICZA JUDASZA W ŚREDNIOWIECZNYCH POLSKICH APOKRYFACH

......

45

5. Beata Popczyk-Szczęsna

POSTAĆ JUDASZA W DRAMACIE POLSKIM XX WIEKU

:

JUDASZ Z KARIOTHU KAROLA HUBERTA

ROSTWOROWSKIEGO I ŻEGNAJ

,

JUDASZU

IRENEUSZA IREDYŃSKIEGO

.......................................

69

6. Paweł Plichta

NA SKRZYŻOWANIU EGZEGZY I WYOBRAŻEŃ LITERACKICH

,

CZYLI KREACJA POSTACI JUDY

BEN SYMEON Z KERIJOTH W POWIEŚCI ROMANA BRANDSTAETTERA JEZUS Z

NAZARETHU

........

86

7. Karina Jarzyńska

METAFIZYKA CODZIENNOŚCI WPISANA W LITERATURĘ

:

O POWIEŚCI WŁODZIMIERZA

PAWLUCZUKA JUDASZ

............................................................................................................

106

8. Jacek Sieradzan

MOTYW JUDASZA W KULTURZE

..............................................................................................

125

9. Piotr Gibaszewski

JUDASZ I TAROT

–

ALEGORIA PRZEBACZENIA

,

POKUTY I PRZEMIANY

.......................................

164

10. Ks. Rafał Wojtczak
30

SREBRNIKÓW

–

PROBLEM NUMIZMATYCZNY

.....................................................................

186

6

WSTĘP

W dniu 9 grudnia 2006 roku odbyła się zorganizowana przez Katedrę
Religioznawstwa Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku konferencja
„Postać Judasza w literaturze, teologii i sztuce”. Podczas obrad przedstawiono
siedem referatów:
Jacek Sieradzan – Trzy oblicza Judasza: Współpracownik Jezusa, zdrajca,
bóstwo.
Krzysztof Matys – Judasz gnostyk.
Dorota Rojszczak – Pytanie o źródła: Początki polskich zmagań z Judaszem.
Beata Popczyk-Szczęsna – Postać Judasza w dramacie i teatrze polskim XX
wieku (wybrane przykłady).
Paweł Plichta – Na skrzyżowaniu egzegezy i wyobrażeń literackich czyli kreacja
postaci Judy ben Symeon z Kerijoth w powieści Romana Brandstaettera Jezus
z Nazaretu.
Piotr Gibaszewski – Judasz i Tarot: alegoria przebaczenia, pokuty i przemiany
Paweł Ibek – Judasz chrześcijański i gnostycki: Dwie wizje jednej postaci.
Jacek Sieradzan na podstawie analizy ewangelii pokazał, że Judasz działał za
zgodą i przyzwoleniem Jezusa. Tajemnicę transformacji wizerunku Judasza od
zaufanego ucznia do zdrajcy w micie chrześcijańskim wyjaśnił narastaniem
tradycji legendarnej, mityzacją historii oraz walką o dominację w pierwotnym
Kościele, zaś zmianę wizerunku Judasza od zaufanego ucznia do bóstwa w micie
gnostyckim wyjaśnił poprzez odwołanie się do mitu boskich bliźniąt, którym
przypisuje się pierwotną, kreacyjną moc, łączącą wszelkie przeciwieństwa.
Dla Krzysztofa Matysa Judasz z Ewangelii Judasza jest wzorcem gnostyka.
Tekst ukazuje jego zbawczą transformację po otrzymaniu od Jezusa przekazu
gnozy.
Dorota Rojszczak poddała analizie teksty literatury polskiej z XVI wieku
związane z Judaszem. O ile pod względem zawartości treściowej nie odbiegały
one znacząco od tego, co pisano o Judaszu w ówczesnej Europie, to pod
względem literackim fragmenty dotyczące Judasza są napisane znacznie bardziej
kunsztowną polszczyzną niż fragmenty związane z Jezusem, więcej też w nich
środków stylistycznych i leksykalnych (niektóre z nich nie występują poza
literaturą o Judaszu).

7

Beata Popczyk-Szczęsna zanalizowała dwie sztuki teatralne: Judasz z Kariothu
Karola Huberta Rostworowskiego i Żegnaj, Judaszu Ireneusza Iredyńskiego.
O ile pierwszy tekst ukazuje Judasza rozdartego między strachem przed
naruszeniem tradycji a chęcią jej zmiany na lepsze, to drugi pokazuje Judasza
jako postać, która – chcąc nadać sens swemu życiu i wyróżnić się z tłumu –
świadomie przyjmuje na siebie rolę zdrajcy, stając się kozłem ofiarnym.
Paweł Plichta podkreślił, że kreacja postaci Judasza jest oparta o żydowskie
wyobrażenie mesjasza: „Juda reprezentuje wszystkich tych, którzy próbowali
zamknąć ewangeliczną naukę w ramy swych religijnych wyobrażeń
i kulturowych ograniczeń”.
Piotr Gibaszewski dokonał analizy dwunastej karty Tarota, Wisielca. Wisielec
jest jednym z wizerunków Judasza. Podkreślił jego inicjacyjne znaczenie. Obraz
ten był wykorzystywany podczas medytacji, symbolizował też melancholię.
Paweł Ibek porównał chrześcijańską i gnostycką interpretację postaci Judasza.
Te dwie interpretacje stanowią wyraz różnicy światopoglądowej dwóch kręgów
religijnych pierwszych wieków naszej ery, w których postać Judasza stała się
kartą przetargową w procesie interpretacji metafizycznych koncepcji. To samo
wydarzenie i tę samą postać wykorzystano do prezentacji odmiennych struktur
i paradygmatów myślowych. Interpretacje wydarzeń, w tym przypadku
mitycznych czy religijnych, stały się bodźcem do poszukiwania prawdy. Prawda
o Judaszu jest głównie prawdą subiektywną.
Autorzy dwóch referatów, J. Sieradzan i P. Gibaszewski, zaapelowali
o rehabilitację Judasza. O tym, że gnostycy już w II wieku zrehabilitowali
Judasza, wspomnieli w swoich prezentacjach również K. Matys i P. Ibek.
Artykuły pomieszczone w tej publikacji zawierają ostateczne wersje siedmiu
referatów przedstawionych podczas powyższej sesji: J. Sieradzana, K. Matysa,
D. Rojszczak, B. Popczyk-Szczęsnej, P. Plichty, P. Ibeka i P. Gibaszewskiego.
Ponadto tom zawiera trzy inne teksty: artykuł recenzyjny Kariny Jarzyńskiej
Metafizyka codzienności w literaturze – o powieści Włodzimierza Pawluczuka
Judasz (nagrodzony III nagrodą na konkursie prac rocznych Instytutu
Polonistyki UJ za rok akademicki 2005/2006), syntetyczny artykuł J. Sieradzana
Motyw Judasza w kulturze, oraz krótki artykuł ks. R. Wojtczaka, 30 srebrników –
problem numizmatyczny.
Publikacja ta stanowi wkład w polską literaturę „judaszologiczną”.

Jacek Sieradzan
Białystok, kwiecień 2007